ඇල්ජීරියාව
ඇල්ජීරියා මහජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය | |
|---|---|
 කොඩිය | |
ජාතික ගීය: කස්සමන් | |
.svg) Location of ඇල්ජීරියාව (dark green) | |
| අගනුවර සහ විශාලතම නගරය | ඇල්ජියර්ස් 36°42′N 3°13′E / 36.700°N 3.217°E |
| නිල භාෂා(ව) | |
| වෙනත් භාෂාවන් | ඇල්ජීරියානු අරාබි භාෂාව (ඩර්ජා) (භාෂා භාෂාව) ප්‍රංශ[3][a] |
| ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් |
|
| ආගම |
|
| ජාති නාම(ය) | ඇල්ජීරියානු |
| රජය | ඒකීය අර්ධ ජනාධිපති ක්‍රමය සහිත ව්‍යවස්ථාමය ජනරජය |
• ජනාධිපති | අබ්දල්මජීඩ් තෙබූන් |
| අයිමෙන් බෙනබ්දර්රහ්මන | |
| ව්‍යවස්ථාදායකය | පාර්ලිමේන්තුව |
| ජාතික කවුන්සිලය | |
| මහජන ජාතික සභාව | |
| නිර්මාණය | |
| වර්ග ප්‍රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 2,381,741 km2 (919,595 sq mi) (10 වන) |
• ජලය (%) | 1.1 |
| ජනගහණය | |
• 2021 ඇස්තමේන්තුව | 44,700,000[4] (32 වන) |
• ඝණත්වය | 17.7/km2 (45.8/sq mi) (168 වන) |
| දදේනි (ක්‍රශසා) | 2021 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ |  ඇ.ඩො. බිලියන 532.565[5] (43 වන) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 11,829[5] (111 වැනි) |
| දදේනි (නාමික) | 2021 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 163.512[5] (58 වන) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 3,638[5] (130 වන) |
| ගිනි (2011) | 27.6[6][7] පහළ |
| මාසද (2019) | 0.748[8] ඉහළ · 91 වන |
| ව්‍යවහාර මුදල | ඇල්ජීරියානු ඩිනාර් (DZD) |
| වේලා කලාපය | UTC+1 (CET) |
| දින ආකෘති | dd/mm/yyyy |
| රිය ධාවන මං තීරුව | දකුණ |
| ඇමතුම් කේතය | +213 |
| අන්තර්ජාල TLD | .dz الجزائر. |
ඇල්ජීරියාව, නිල වශයෙන් ඇල්ජීරියා මහජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය ලෙස හඳුන්වයි. එය උතුරු අප්‍රිකාවේ රටකි. ඇල්ජීරියාව ඊසාන දෙසින් ටියුනීසියාවට, ගිනිකොන දෙසින් නයිජර්, නැගෙනහිරින් ලිබියාව, නිරිත දෙසින් මාලි, බටහිරින් මොරොක්කෝව සහ උතුරින් මධ්‍යධරණී මුහුදට මායිම් වේ. එය උතුරු අප්‍රිකාවේ මාග්‍රෙබ් ප්‍රදේශයේ කොටසක් ලෙස සැලකේ. ජනගහනයෙන් වැඩි පිරිසක් සාරවත් උතුරේ ජීවත් වන අතර සහරා කාන්තාරය දකුණේ ආධිපත්‍යය දරයි. ඇල්ජීරියාවේ විශාලත්වය වර්ග කිලෝමීටර් 2,381,741 (වර්ග සැතපුම් 919,595) වේ. ප්‍රදේශය අනුව ලොව දහවන විශාලතම රට අතර අප්‍රිකාවේ ද විශාලතම රට වන අතර එය මහාද්වීපයේ කුඩාම රට වන ගැම්බියාව මෙන් 200 ගුණයකට වඩා විශාල වේ.[9] 45,433,035 (2022 ජූනි 5) ක ජනගහනයක් සහිත ඇල්ජීරියාව අප්‍රිකාවේ නවවන වැඩිම ජනගහනය සහිත රට වන අතර ලෝකයේ 32 වන වැඩිම ජනගහනය සහිත රට වේ. අගනුවර සහ විශාලතම නගරය ඇල්ජියර්ස් වේ.
ඇල්ජීරියාව පුරාණ නුමිඩියානුවන්, ෆිනීෂියානුවන්, කාර්තජීනියානුවන්, රෝමවරුන්, වැන්ඩල්ස්, බයිසැන්තයින්, උමයියාඩ්, අබ්බාසිඩ්, රූස්ටමිඩ්, ඉඩ්‍රිසිඩ්, අග්ලබිඩ්, ෆාතිමිඩ්, සිරීඩ්, හම්මඩියාඩ්ස්, අල්මෝර්හාවිඩ්ස්, අල්මෝර්හාවිඩ්ස්, අල්මෝර්හාවිඩ්ස්, අල්මෝර්හාවිඩ්ස්, අල්මෝර්හවිඩ්ස්නිඩ්ස් ආදී බොහෝ ශිෂ්ටාචාර, අධිරාජ්‍ය සහ රාජවංශ සමඟ සම්බන්ධ අතීතයක් ඇල්ජීරියාවට ඇත. ඔටෝමන්වරුගේ සහ ප්‍රංශ යටත් විජිත අධිරාජ්‍යයක් ලෙසද ඇල්ජීරියාව පැවතියේ ය. ඇල්ජීරියාවේ ජනගහනයෙන් අතිමහත් බහුතරයක් අරාබි-බර්බර් වරුන්ය. ඉස්ලාම් ආගම පිළිපදින අතර අරාබි සහ බර්බර් යන නිල භාෂා ලෙස භාවිතා කරයි.
ඇල්ජීරියාව යනු අර්ධ-ජනාධිපති ජනරජයක් වන අතර, පළාත් 58කින් සහ කොමියුනිස්ට් 1,541කින් සමන්විත ප්‍රාදේශීය මැතිවරණ කොට්ඨාස ඇත. ඇල්ජීරියාව උතුරු අප්‍රිකාවේ කලාපීය බලවතෙකු වන අතර ගෝලීය කටයුතුවල මධ්‍යම බලවතෙකි. දිවයින් නොවන අප්‍රිකානු රටවල ඉහළම මානව සංවර්ධන දර්ශකය සහ මහාද්වීපයේ විශාලතම ආර්ථිකයන්ගෙන් එකකි. බොහෝ දුරට බලශක්ති අපනයන මත පදනම් වේ. ඇල්ජීරියාවට ලෝකයේ දහසයවන විශාලතම තෙල් සංචිත සහ නවවන විශාලතම ස්වාභාවික වායු සංචිත ඇත. ජාතික තෙල් සමාගම වන සොනාට්‍රාච්, යුරෝපයට විශාල වශයෙන් ස්වභාවික ගෑස් සපයන අප්‍රිකාවේ විශාලතම සමාගම වේ. ඇල්ජීරියාවේ හමුදාව අප්‍රිකාවේ විශාලතම එකක් වන අතර මහාද්වීපයේ විශාලතම ආරක්ෂක අයවැය ඇත. එය අප්‍රිකානු සංගමය, අරාබි ලීගය, ඉස්ලාමීය සහයෝගිතා සංවිධානය, ඛනිජ තෙල් අපනයනය කරන රටවල සංවිධානය නොහොත් ඔපෙක්, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය සහ අරාබි මාග්‍රෙබ් සංගමයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකි.
නාමය
[සංස්කරණය]රටේ නම මේසේ උච්චාරණය වුවද : අරාබි: الجزائر, romanized: al-Jazāʾir, ඇල්ජීරියානු අරාබි: الدزاير, romanized: al-dzāyīr; බර්බර් භාෂා: Lezzayer; බර්බර් භාෂා: ⵍⴻⵣⴰⵢⴻⵔ; බර්බර් භාෂා: لزّاير; ප්‍රංශ: Algérie. එය නිල වශයෙන් ඇල්ජීරියා මහජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය වේ.(අරාබි: الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية, romanized: al-Jumhūriyya al-Jazāʾiriyya ad-Dīmuqrāṭiyya aš-Šaʿbiyya; බර්බර් භාෂා: Tagduda tamegdayt taɣerfant tazzayrit,[citation needed] බර්බර් භාෂා: ⵜⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⵔⴼⴰⵏⵜ ⵜⴰⴷⵣⴰⵢⵔⵉⵢⵜ,[citation needed] බර්බර් භාෂා: تڨذوذا تازايريت تاماڨذايت تاغرفانت;[citation needed] ප්‍රංශ: République algérienne démocratique et populaire, abbreviated as RADP).
නිරුක්තිය
[සංස්කරණය]අල්-ඉද්‍රිසි වැනි මධ්‍යකාලීන භූගෝල විද්‍යාඥයින් විසින් භාවිතා කරන ලද පැරණි ජසායිර් බනී මස්ඝානා[10][11] හි කප්පාදු කළ ආකාරයක් වන අරාබි අල්-ජසාර්[12] වෙතින් රටේ නම ව්‍යුත්පන්න වී ඇත්තේ ඇල්ජියර්ස් නගරයෙනි.
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]ප්‍රාග් ඵෙතිහාසික සහ පැරණි ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]උතුරු අප්‍රිකාවේ පැරණිතම පුරාවිද්‍යාත්මක ද්‍රව්‍ය නියෝජනය කිරීම සඳහා අයින් හැනෙක් (ඇල්ජීරියාව) වෙතින් හමුවූ වසර මිලියන 1.8 ක් පමණ පැරණි ගල් කෞතුක වස්තු සැලකිය හැක[13].අයින් බුචරිට් අසල ඇති තැන්පතු දෙකකින් කැණීම් කරන ලද ගල් කෞතුක වස්තු සහ කැපූ සලකුණු අස්ථි වසර මිලියන 1.9 ක් පැරණි යැයි ගණන් බලා ඇති අතර පැරණි ගල් කෞතුක වස්තු පවා වසර මිලියන 2.4 ක් තරම් පැරණි වනු ඇත.[14] එබැවින්, අයින් බුචරිට් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ, පූර්වගාමී හොමිනින්ස් උතුරු අප්‍රිකාවේ මධ්‍යධරණී මායිමේ කලින් සිතුවාට වඩා බොහෝ කලකට පෙර වාසය කළ බවයි. නැඟෙනහිර අප්‍රිකාවෙන් ගල් මෙවලම් නිෂ්පාදනය සහ භාවිතය ඉක්මනින් විසුරුවා හැරීම හෝ නැඟෙනහිර සහ උතුරු අප්‍රිකාව යන දෙඅංශයේම ගල් තාක්‍ෂණයේ බහු-සම්භවයක් ඇති බවට සාක්ෂි තරයේ තර්ක කරයි.
නියැන්ඩර්තාල් මෙවලම් නිෂ්පාදකයින් විසින් පොරවන් නිෂ්පාදනය කල අතර එවා ලෙවන්ට්හි ඒවාට සමාන ලෙවල්ලොයිසියන් සහ මූස්ටේරියානු ශෛලීන් (ක්‍රි.පූ. 43,000) ගෙන් නිෂ්පාදනය කළහ.[15][16] ඇල්ජීරියාව යනු මධ්‍ය පැලියොලිතික් ෆ්ලේක් මෙවලම් ශිල්පීය ක්‍රමවල ඉහළම සංවර්ධනයක් ලත් ස්ථානයයි.[17] ක්‍රි.පූ. 30,000 දී පමණ ආරම්භ වූ මෙම යුගයේ මෙවලම් ඇටීරියන් ලෙස හැඳින්වේ.
උතුරු අප්‍රිකාවේ පැරණිතම තල කර්මාන්ත ඉබරෝමාරුසියානු ලෙස හැඳින්වේ (ප්‍රධාන වශයෙන් ඔරාන් කලාපයේ පිහිටා ඇත). මෙම කර්මාන්තය ක්‍රි.පූ. 15000 සිට ක්‍රි.පූ. 10000 ද්ක්වා කාලය තුල පැතිරී ඇත. නවශිලා ශිෂ්ටාචාරය (සත්ව ගෘහාශ්‍රිතකරණය සහ කෘෂිකර්මය) සහරාන් සහ මධ්‍යධරණී මාග්‍රෙබ්හි සමහර විට ක්‍රි.පූ. 11,000 තරම් මුල් භාගයේදී හෝ ක්‍රිස්තු පූර්ව 6000 සිට 2000 දක්වා කාලය තුළ වර්ධනය විය.[18] ටැසිලි න්'අජ්ජර් සිතුවම්වල පොහොසත් ලෙස නිරූපණය කර ඇති මෙම ජීවිතය, සම්භාව්‍ය යුගය දක්වා ඇල්ජීරියාවේ ප්‍රමුඛ විය. උතුරු අප්‍රිකාවේ ජනයාගේ මිශ්‍රණය අවසානයේ දී උතුරු අප්‍රිකාවේ ආදිවාසී ජනතාව වන බර්බර්වරුන් ලෙස හැඳින්වෙන සුවිශේෂී ස්වදේශික ජනගහනයක් බවට පත් විය.[19]
කාර්තේජ් හි ඔවුන්ගේ ප්‍රධාන බල මධ්‍යස්ථානයේ සිට, කාර්තජීනියානුවන් උතුරු අප්‍රිකානු වෙරළ තීරය දිගේ කුඩා ජනාවාස ව්‍යාප්ත කර ඇත. ක්‍රිපූ 600 වන විට, චර්චෙල්ට නැගෙනහිරින් තිපාසා, හිපෝ රෙජියස් (නූතන අන්නාබා) සහ රුසිකේඩ් (නූතන ස්කික්ඩා) හි ෆිනීෂියානු පැවැත්මක් පැවතුනි. මෙම ජනාවාස වෙළඳපොළ නගර මෙන්ම නැංගුරම් පොළවල් ලෙසද සේවය කළේය.
කාර්තජීනියානු බලය වර්ධනය වන විට, ස්වදේශික ජනගහනය මත එහි බලපෑම දැඩි ලෙස වැඩි විය. බර්බර් ශිෂ්ටාචාරය දැනටමත් කෘෂිකාර්මික, නිෂ්පාදන, වෙළඳාම සහ දේශපාලන සංවිධානය ප්‍රාන්ත කිහිපයකට ආධාර කරන අවධියක පවතී. අභ්‍යන්තරයේ කාර්තේජ් සහ බර්බර්වරුන් අතර වෙළඳ සබඳතා වර්ධනය වූ නමුත් භෞමික ව්‍යාප්තිය නිසා සමහර බර්බර්වරුන් වහල්භාවයට පත් කිරීම හෝ හමුදාවට බඳවා ගැනීම සහ අනෙක් අයගෙන් කප්පම් ලබා ගැනීම සිදු විය.
ක්‍රිස්තු පූර්ව 4 වැනි සියවසේ මුල් භාගය වන විට බර්බර්වරු කාර්තජීනියානු හමුදාවේ තනි විශාලතම ජනවාර්ගික බලකාය පිහිටුවා ගත්හ. කුලී හේවායන්ගේ කැරැල්ලේදී, බර්බර් සොල්දාදුවන් ක්‍රි.පූ. 241 සිට ක්‍රි.පූ. 238 දක්වා කැරලි ගැසුවේ පළමු පියුනික් යුද්ධයෙන් කාර්තේජ් පරාජය වීමෙන් පසුව වැටුප් නොලැබීම හේතුවෙනි.[20] ඔවුන් කාර්තේජ්හි උතුරු අප්‍රිකානු භූමියෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් පාලනය කිරීමට සමත් වූ අතර, උතුරු අප්‍රිකාවේ ස්වදේශිකයන් සදහා ග්‍රීක භාෂාවෙන් භාවිතා කරන ලිබියානු යන නාමය සහිත කාසි භාවිතා කිරීමට ලබා දුනි. පුනික් යුද්ධවලදී රෝමවරුන් විසින් අනුප්‍රාප්තික පරාජයන් හේතුවෙන් කාර්තජීනියානු රාජ්‍යය පරිහානියට පත් විය.[21]
ක්‍රි.පූ. 146 දී කාර්තේජ් නගරය විනාශ විය. කාර්තජීනියානු බලය හීන වීමත් සමග, බර්බර් නායකයින්ගේ බලපෑම වැඩි විය. ක්‍රි.පූ. 2 වැනි සියවස වන විට විශාල නමුත් ලිහිල් ලෙස පාලනය වූ බර්බර් රාජධානි කිහිපයක් බිහි විය. ඒවායින් දෙකක් කාර්තේජ් විසින් පාලනය කරන ලද වෙරළබඩ ප්‍රදේශවලට පිටුපසින් නුමිඩියා හි ස්ථාපිත කරන ලදී. නූතන මොරොක්කෝවේ මවුලූයා ගඟ හරහා අත්ලාන්තික් සාගරය දක්වා විහිදී ගිය මොරේටානියා, නුමිඩියාවට බටහිර දෙසින් පිහිටා ඇත. බර්බර් ශිෂ්ටාචාරයේ උච්චතම අවස්ථාව, සහස්‍රයකට වඩා වැඩි කාලයකට පසුව අල්මොහාඩ් සහ අල්මොරාවිඩ්ස් පැමිණෙන තෙක් අස්ථාවර වූ තත්වය, ක්‍රි.පූ. 2 වැනි සියවසේ මසිනිස්සාගේ පාලන සමයේදී ස්ථාවර විය.
ක්‍රිස්තු පූර්ව 148 දී මැසිනිස්සාගේ මරණයෙන් පසු බර්බර් රාජ්‍යයන් කිහිප වතාවක් බෙදී නැවත එක් විය. ඉතිරි බර්බර් ප්‍රදේශය රෝම අධිරාජ්‍යයට ඈඳා ගන්නා තෙක් ක්‍රි.ව. 24 දක්වා මැසිනිස්සාගේ පෙළපත පැවතුනි.
සියවස් ගණනාවක් පුරා ඇල්ජීරියාව පාලනය කළේ රෝමවරුන් විසින් වන අතර ඔවුන් කලාපයේ බොහෝ ජනපද පිහිටුවා ගත්හ. උතුරු අප්‍රිකාවේ සෙසු ප්‍රදේශ මෙන්ම ඇල්ජීරියාවද ධාන්‍ය වර්ග සහ අනෙකුත් කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අපනයනය කරමින් අධිරාජ්‍යයේ පාන් බාස්කට් වලින් එකක් විය. ශාන්ත ඔගස්ටින් යනු අප්‍රිකාවේ රෝම පළාතේ පිහිටි හිපෝ රෙජියස් (වර්තමාන අන්නාබා, ඇල්ජීරියාව) හි බිෂොප්වරයා විය. ගයිසෙරික් හි ජර්මානු වැන්ඩල්වරු 429 දී උතුරු අප්‍රිකාවට සංක්‍රමණය වූ අතර 435 වන විට වෙරළබඩ නුමිඩියා පාලනය කළහ.[22] ඔවුන් ප්‍රාදේශීය ගෝත්‍රිකයන්ගෙන් හිරිහැරයට ලක් වූ බැවින්, ඔවුන් භූමියේ සැලකිය යුතු ජනාවාසයක් සිදු කළේ නැත. ඇත්ත වශයෙන්ම, බයිසැන්තියානුවන් පැමිණෙන විට ලෙප්ටිස් මැග්නා අතහැර දමා ඇති අතර, ඇමේසිග් දේශපාලන, මිලිටරි සහ සංස්කෘතික පුනර්ජීවනයකට පහසුකම් සැලසීමේ කාර්යබහුල වූ ස්වදේශික ලැගුවාටන් විසින් එම්සෙල්ලාටා ප්‍රදේශය අත්පත් කරගෙන සිටියේය.[23][24] තවද, රෝමවරුන්ගේ, බයිසැන්තියානුවන්ගේ, වැන්ඩල්වරුන්ගේ, කාර්තජීනියානුවන්ගේ සහ ඔටෝමන්වරුන්ගේ පාලන සමයේදී බර්බර් ජනතාව උතුරු අප්‍රිකාවේ ස්වාධීනව සිටි එකම හෝ කිහිප දෙනාගෙන් කෙනෙකි.[25][26][27][28] බර්බර් ජනතාව කොතරම් ප්‍රතිරෝධී වීද යත්, උතුරු අප්‍රිකාව මුස්ලිම්වරුන් යටත් කර ගන්නා විට පවා ඔවුන්ට ඔවුන්ගේ කඳුකරයේ පාලනය සහ හිමිකාරීත්වය තිබුණි.[29][30]
බටහිර රෝම අධිරාජ්‍යයේ බිඳවැටීම, මෞරෝ-රෝම රාජධානිය ලෙස හැඳින්වෙන අල්ටාවා (වර්තමාන ඇල්ජීරියාව) පදනම් කරගත් ස්වදේශික රාජධානියක් පිහිටුවීමට හේතු විය. එහි අනුප්‍රාප්තිකයා වූයේ අල්ටාවා රාජධානිය වන අල්ටාවාහි පිහිටි තවත් රාජධානියකි. කුසයිලාගේ පාලන සමයේදී එහි භූමි ප්‍රදේශය බටහිරින් නූතන ෆෙස් ප්‍රදේශයේ සිට බටහිර ඕරස් සහ පසුව කයිරෝආන් සහ නැගෙනහිරින් ඉෆ්රිකියා අභ්‍යන්තරය දක්වා ව්‍යාප්ත විය.[31][32][33][34][35][36]
මධ්‍යතන යුගය
[සංස්කරණය]
ප්‍රදේශවාසීන්ගේ නොසැලකිලිමත් ප්‍රතිරෝධයකින් පසුව, 8 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී උමයියාද් කැලිෆේට්හි මුස්ලිම් අරාබිවරු ඇල්ජීරියාව යටත් කර ගත්හ.
ස්වදේශික බර්බර් ජනතාවගෙන් විශාල සංඛ්‍යාවක් ඉස්ලාම් ආගමට හැරුණි. ක්‍රිස්තියානුවන්, බර්බර් සහ ලතින් භාෂාව කතා කරන්නන් 9 වැනි සියවසේ අවසානය දක්වා ටියුනීසියාවේ විශාල බහුතරයක රැඳී සිටි අතර මුස්ලිම්වරුන් අති බහුතරයක් බවට පත්වූයේ 10 වැනි සියවසේදී පමණි.[37] උමයියාද් කැලිෆේට් රාජ්‍යයේ වැටීමෙන් පසු, රුස්ටමිඩ්, අග්ලබිඩ්, ෆාතිමිඩ්, සිරිඩ්, හම්මඩිඩ්, අල්මොරවිඩ්, අල්මොහාඩ් සහ සයියානිඩ් ඇතුළු ප්‍රාදේශීය රාජවංශ ගණනාවක් මතු විය. කිතුනුවන් රැළි තුනකින් පිටව ගියහ: ආරම්භක ජයග්‍රහණයෙන් පසුව, 10 වන සියවසේ සහ 11 වන සියවසේදී. අන්තිමයන් නෝමන්වරුන් විසින් සිසිලියට ඉවත් කරන ලද අතර ඉතිරිව සිටි ස්වල්ප දෙනෙක් 14 වන සියවසේදී මිය ගියහ.[38]
මධ්‍යකාලීන යුගයේදී, උතුරු අප්‍රිකාව සෙමිටික් සහ බර්බර් භාෂා ගැන සඳහන් කළ පළමු ව්‍යාකරණඥයා වන ජුදා ඉබ්න් කුරේෂ්, මහා සුෆි ගුරුවරුන් වන සිඩි බූමීඩියන් (අබු මඩියන්) සහ සිඩි එල් හවුරි සහ එමීර්වරුන් වන අබ්දුල් මුමින් සහ යග්මුරසන් ඇතුළු බොහෝ ශ්‍රේෂ්ඨ විද්වතුන්, සාන්තුවරයන් සහ ස්වෛරීවරුන්ගේ නිවහන විය. මුහම්මද් තුමාගේ දියණිය වන ෆාතිමාගේ දරුවන් හෝ ෆාතිමිඩ්වරු මාග්‍රෙබ් වෙත පැමිණියේ මේ කාලයේදීය. මෙම "ෆැටිමිඩ්වරු" මාග්‍රෙබ්, හෙජාස් සහ ලෙවන්ට් හරහා දිගු කල් පවතින රාජවංශයක් සොයා ගිය අතර, ලෞකික අභ්‍යන්තර රජයක් මෙන්ම බලවත් හමුදාවක් සහ නාවික හමුදාවක් ද, මූලික වශයෙන් ඇල්ජීරියාවේ සිට ඔවුන්ගේ අගනුවර වන කයිරෝ දක්වා විහිදෙන අරාබිවරුන් සහ ලෙවෙන්ටයින් වලින් සමන්විත විය. ෆාතිමිඩ් කැලිෆේටය බිඳ වැටීමට පටන් ගත්තේ එහි ආණ්ඩුකාරවරුන් සිරිඩ්වරුන් වෙන් වූ විටය. ඔවුන්ට දඬුවම් කිරීම සඳහා ෆාතිමිඩ්වරු ඔවුන්ට එරෙහිව අරාබි බනු හිලාල් සහ බනු සුලෙයිම් යවන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලය වූ යුද්ධය තග්රිබාත් වීර කාව්‍යයේ විස්තර කෙරේ. අල්-තාග්රිබාත් හි අමාසිග් සිරිඩ් වීරයා වන කලීෆා අල්-සානාති, හිලාලන් වීරයා වන අබු සයිද් අල්-හිලාලි සහ තවත් බොහෝ අරාබි නයිට්වරුන් ජයග්‍රහණ මාලාවකින් පරාජය කිරීමට ද්වන්ධ සටන් සඳහා දිනපතා ඉල්ලා සිටී. කෙසේ වෙතත්, අරාබි සිරිත් විරිත් සහ සංස්කෘතිය අනුගමනය කරමින් අවසානයේ සිරීඩ්වරුන් පරාජයට පත් විය. කෙසේ වෙතත්, ආදිවාසී ඇමසිග් ගෝත්‍රිකයන් බොහෝ දුරට ස්වාධීනව සිටි අතර, ගෝත්‍රය, පිහිටීම සහ කාලය අනුව මාග්‍රෙබ්හි විවිධ කොටස් පාලනය කරන ලද අතර, සමහර විට එය (ෆාතිමිඩ්වරුන් යටතේ මෙන්) ඒකාබද්ධ කළේය. ෆාතිමිඩ් ඉස්ලාමීය රාජ්‍යය, ෆාතිමිඩ් කැලිෆේට් ලෙසද හඳුන්වනු ලබන අතර, උතුරු අප්‍රිකාව, සිසිලිය, පලස්තීනය, ජෝර්දානය, ලෙබනනය, සිරියාව, ඊජිප්තුව, අප්‍රිකාවේ රතු මුහුදේ වෙරළ තීරය, තිහාමා, හෙජාස් සහ යේමනය ඇතුළත් ඉස්ලාමීය අධිරාජ්‍යයක් සාදන ලදී.[39][40][41] උතුරු අප්‍රිකාවේ කැලිෆේට්වරු ඔවුන්ගේ කාලයේ අනෙකුත් අධිරාජ්‍යයන් සමඟ වෙළඳාම් කළ අතර, ඉස්ලාමීය යුගයේදී අනෙකුත් ඉස්ලාමීය රාජ්‍යයන් සමඟ ඒකාබද්ධ සහයෝගය සහ වෙළඳ ජාලයක කොටසක් පිහිටුවා ගත්හ.
බර්බර් ජනතාව ඓතිහාසික වශයෙන් ගෝත්‍ර කිහිපයකින් සමන්විත විය. ප්‍රධාන ශාඛා දෙක වූයේ බොටර් සහ බාර්නෙස් ගෝත්‍රවලට බෙදී නැවත උප ගෝත්‍රවලට බෙදේ. මාග්‍රෙබ්හි සෑම ප්‍රදේශයකම ගෝත්‍ර කිහිපයක් අඩංගු විය (උදාහරණයක් ලෙස සංහඩ්ජා, හවුරා, සෙනාටා, මස්මුදා, කුටමා, අවර්බා සහ බර්ග්වාටා). මෙම සියලු ගෝත්‍ර ස්වාධීන භෞමික තීරණ ගත්හ.[42]
මධ්‍යතන යුගයේදී මාග්‍රෙබ් සහ අනෙකුත් අවට ප්‍රදේශවල අමාසිග් රාජවංශ කිහිපයක් මතු විය. ඉබන් ඛාල්ඩුන් විසින් මාග්‍රෙබ් ප්‍රදේශයේ ඇමසින්ග් රාජවංශ, සිරිඩ්, ඉෆ්රානිඩ්, මග්‍රාවා, අල්මොරාවිඩ්, හම්මඩිඩ්, අල්මොහාඩ්, මෙරිනිඩ්, අබ්දල්වාඩිඩ්, වට්ටසිඩ්, මෙක්නාස්සා සහ හෆ්සිඩ් රාජවංශ, සාරාංශගත වගුවක් සපයයි.[43] හම්මඩිඩ් සහ සිරීඩ් අධිරාජ්‍යයන් මෙන්ම ෆාතිමිඩ්වරුද සියලුම මාග්‍රෙබ් රටවල තම පාලනය ස්ථාපිත කළහ. දැන් ඇල්ජීරියාව, ටියුනීසියාව, මොරොක්කෝව, ලිබියාව, ස්පාඤ්ඤය, මෝල්ටාව සහ ඉතාලිය යන ප්‍රදේශ වල සිරීඩ්වරු ඉඩම් පාලනය කළහ. හම්මඩිඩ්වරු ඕවර්ග්ලා, කොන්ස්ටන්ටයින්, ස්ෆැක්ස්, සුසා, ඇල්ජියර්ස්, ට්‍රිපොලි සහ ෆෙස් වැනි වැදගත් ප්‍රදේශ අල්ලාගෙන මාග්‍රෙබ් කලාපයේ සෑම රටකම තම පාලනය ස්ථාපිත කළහ.[44][45][46] කුටමා බර්බර්ස් [47][48] විසින් නිර්මාණය කරන ලද සහ පිහිටුවන ලද ෆැටිමිඩ්වරු උතුරු අප්‍රිකාව මෙන්ම සිසිලිය සහ මැද පෙරදිග සමහර ප්‍රදේශ යටත් කර ගත්හ.
.jpg)
.jpg)
බර්බර් කැරැල්ලෙන් පසුව මාග්‍රෙබ් හරහා ස්වාධීන රාජ්‍ය ගණනාවක් බිහි විය. ඇල්ජීරියාවේ රුස්ටමිඩ් රාජධානිය පිහිටුවන ලදී. රුස්ටමිඩ් රාජධානිය මොරොක්කෝවේ ටෆිලාල්ට් සිට දකුණු, මධ්‍යම සහ බටහිර ටියුනීසියාව ඇතුළු ලිබියාවේ නෆුසා කඳු දක්වා විහිදී ගියේය, එබැවින් නූතන මාග්‍රෙබ් රටවල භූමි ප්‍රදේශ ඇතුළුව දකුණේ රුස්ටමිඩ් රාජධානිය මාලි හි නූතන දේශසීමා සහ මොරිටේනියාව දක්වා ව්‍යාප්ත විය.[49][50][51]
නූතන ඇල්ජීරියාවෙන් ආරම්භ වී ස්පාඤ්ඤයේ කොටසක්[52] සහ සිසිලියේ[53] කොටසක්ද සියලුම මාග්‍රෙබ් මත ඔවුන්ගේ පාලනය ව්‍යාප්ත කළ පසු, සිරිඩ්වරු 11 වන සියවස වන විට පාලනය කළේ නවීන ඉෆ්රිකියා පමණි. සිරිඩ්වරු කයිරෝවේ ෆාතිමිඩ් කලීෆාවරුන්ගේ නාමික ආධිපත්‍යය පිළිගත්හ. සිරිඩ් පාලක එල් මුයිස් මෙම පිළිගැනීම අවසන් කිරීමට තීරණය කළ අතර ඔහුගේ ස්වාධීනත්වය ප්‍රකාශ කළේය.[54][55] සිරිඩ් අනෙකුත් සෙනාටා රාජධානි වලට එරෙහිව ද සටන් කළහ, උදාහරණයක් ලෙස ඇල්ජීරියාවෙන් ආරම්භ වූ මග්‍රාවා, බර්බර් රාජවංශය සහ එක් අවස්ථාවකදී ෆෙස්, සිජිල්මාසා, අග්මාත්, ඕජ්ඩා ඇතුළු මොරොක්කෝවේ සහ බටහිර ඇල්ජීරියාවේ බොහෝ ප්‍රදේශ පාලනය කළ මාග්‍රෙබ්හි ප්‍රමුඛ බලයක් විය. සෝස් සහ ඩ්‍රා සහ ඇල්ජීරියාවේ එම්සිලා සහ සැබ් දක්වා ළඟා වේ.[56][57][58][59]
ෆාතිමිඩ් රාජ්‍යය සෘජු ආක්‍රමණයකට උත්සාහ කිරීමට නොහැකි තරම් දුර්වල කාලයක් වූ බැවින්, ඔවුන් වෙනත් පළිගැනීමේ ක්‍රමයක් සොයා ගත්හ. නයිල් නදිය සහ රතු මුහුද අතර ජීවත් වූයේ ඔවුන්ගේ බාධා කිරීම් සහ කැළඹීම් හේතුවෙන් අරාබියෙන් නෙරපා හරින ලද බෙඩොයින් නාමික ගෝත්‍රිකයන් විය. නිදසුනක් වශයෙන්, බනු හිලාල් සහ බානු සුලෙයිම්, නයිල් නිම්නයේ ගොවීන් නිතරම කඩාකප්පල් කළ අතර, නාමිකයින් බොහෝ විට ඔවුන්ගේ ගොවිපල කොල්ලකනු ඇත. එවකට සිටි ෆාතිමිඩ් වීසර් ඔහුට පාලනය කළ නොහැකි දේ විනාශ කිරීමට තීරණය කළ අතර, මෙම බෙඩොයින් ගෝත්‍රවල ප්‍රධානීන් සමඟ ගිවිසුමක් බිඳ දැමීය.[60] ෆාතිමිඩ්වරු ඔවුන්ට පිටව යාමට මුදල් පවා ලබා දුන්හ.
මුළු ගෝත්‍රිකයන්ම කාන්තාවන්, ළමයින්, වැඩිහිටියන්, සතුන් සහ කඳවුරු උපකරණ සමඟ පිටත් විය. සමහරු මගදී නතර වූ අතර, විශේෂයෙන්ම සයිරෙනයිකාහි, ඔවුන් තවමත් ජනාවාසයේ අත්‍යවශ්‍ය අංගයන්ගෙන් එකක් වන නමුත් බොහෝ දෙනෙක් ගේබ්ස් කලාපයෙන් 1051 දී ඉෆ්රිකියා වෙත පැමිණියහ. සිරිඩ් පාලකයා මෙම නැඟී එන වඩදිය නැවැත්වීමට උත්සාහ කළ නමුත්, සෑම හමුවීමකදීම, කයිරූආන් හි තාප්පයට අවසන් වූ විට, ඔහුගේ හමුදා පරාජයට පත් වූ අතර අරාබිවරුන් යුධ පිටියේ ප්‍රධානීන් ලෙස පැවතුනි. අරාබිවරුන් සාමාන්‍යයෙන් නගර පාලනය කර ගත්තේ නැත, ඒ වෙනුවට ඒවා කොල්ලකෑම සහ ඒවා විනාශ කළහ.[61]
ආක්‍රමණය දිගටම සිදු වූ අතර, 1057 දී අරාබිවරුන් කොන්ස්ටන්ටයින් උස් තැනිතලාවේ පැතිර ගිය අතර එහිදී ඔවුන් දශක කිහිපයකට පෙර කයිරෝආන් හි කළාක් මෙන් බානු හම්මාඩ් (හම්මාඩිඩ් එමිරේට්හි අගනුවර) වට කළහ. එතැන් සිට ඔවුන් ක්‍රමයෙන් ඉහළ ඇල්ජියර්ස් සහ ඕරන් තැනිතලා ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගත්හ. මෙම ප්‍රදේශවලින් සමහරක් 12 වන සියවසේ දෙවන භාගයේදී අල්මොහාඩ්වරුන් විසින් බලහත්කාරයෙන් ආපසු ලබා ගන්නා ලදී. බෙඩොයින් ගෝත්‍රිකයන්ගේ ආගමනය, මාග්‍රෙබ්හි භාෂාමය, සංස්කෘතික අරාබිකරණයට සහ කලින් කෘෂිකර්මාන්තය ප්‍රමුඛව පැවති ප්‍රදේශවල නාමිකත්වය ව්‍යාප්ත වීමට ප්‍රධාන සාධකයක් විය.[62] බනු හිලාල් ගෝත්‍රිකයන් විසින් විනාශ කරන ලද ඉඩම් සම්පූර්ණයෙන්ම ශුෂ්ක කාන්තාරයක් බවට පත්ව ඇති බව ඉබ්න් ඛල්ඩුන් සඳහන් කළේය.[63]
නූතන මොරොක්කෝවෙන් ආරම්භ වූ අල්මොහාඩ්වරු, ඇල්ජීරියාවෙන්[64] ආරම්භ වූ අබ්දුල්-මුමින් නමින් හැඳින්වෙන මිනිසෙකු විසින් ආරම්භ කළද, ඉක්මනින් මග්‍රෙබ් පාලනය කරනු ඇත. අල්මොහාද් රාජවංශයේ අබ්දුල්-මුමින්ගේ ගෝත්‍රය වන කෞමියා සිංහාසනයේ ප්‍රධාන ආධාරකරුවන් වූ අතර අධිරාජ්‍යයේ වැදගත්ම දේහය විය.[65] දුර්වල වෙමින් පැවති ඇල්මොරාවිඩ් අධිරාජ්‍යය පරාජය කර 1147 දී මොරොක්කෝව පාලනය කර ගනිමින්[66] ඔවුන් 1152 දී ඇල්ජීරියාවට තල්ලු කර, ට්ලෙම්සෙන්, ඔරන් සහ ඇල්ජියර්ස් පාලනය කර ගත් අතර,[67] හිලියන් අරාබිවරු වෙතින් පාලනය නැගෙනහිර ඇල්ජීරියාව පාලනය කළ හම්මඩිඩ්වරු ලබා ගත් අතර එම වසරේම ඔවුන් පරාජය කරන ලදී.[68]
1212 දී ලාස් නවාස් ද ටොලෝසා සටනේදී ඔවුන්ගේ තීරණාත්මක පරාජයෙන් පසුව, අල්මොහාඩ්වරුන් බිඳ වැටීමට පටන් ගත් අතර, 1235 දී නූතන බටහිර ඇල්ජීරියාවේ ආණ්ඩුකාරයා වූ යග්මුරාසෙන් ඉබ්න් සියාන් සිය නිදහස ප්‍රකාශ කර ට්ලෙම්සෙන් රාජධානිය සහ සයියානිඩ් රාජවංශය ස්ථාපිත කළේය. වසර 13ක් පුරා ඇල්ජීරියාවේ පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කිරීමට උත්සාහ කළ අල්මොහාද් හමුදා සමඟ සටන් කරමින්, ඔවුජ්ඩා අසල සාර්ථක සැඟවී සිටීමකින් ඔවුන්ගේ කලීෆා මරා දැමීමෙන් පසුව, ඔවුන් 1248 දී අල්මොහාඩ්වරුන් පරාජය කළහ.[69]
සයියානිඩ්ස්වරු සියවස් 3 ක් ඇල්ජීරියාවේ පාලනය රඳවා ගත්තේය. ඇල්ජීරියාවේ නැඟෙනහිර ප්‍රදේශ බොහොමයක් හෆ්සිඩ් රාජවංශයේ අධිකාරය යටතේ පැවතියද,[70] හෆ්සිඩ්වරුන්ගේ ඇල්ජීරියානු ප්‍රදේශ ආවරණය වන බෙජායා එමිරේට් මධ්‍යම ටියුනීසියානු පාලනයෙන් විටින් විට ස්වාධීන වනු ඇත. ඔවුන්ගේ උච්චතම අවස්ථාව වන විට සයානිඩ් රාජධානියට බටහිරින් සහ නැගෙනහිරින් අබු තෂ්ෆින්ගේ පාලන සමයේදී ඔවුන් අල්ලා ගත් ටියුනිස් දක්වා ළඟා වූ මොරොක්කෝව සිය යටත්වැසියන් ලෙස ඇතුළත් විය.[71][72][73][74][75][76]
සයියානිඩ් සුල්තාන්වරුන් විසින් අනුග්‍රහය දක්වන ලද ප්‍රාදේශීය බාබරි මුහුදු කොල්ලකරුවන් සමඟ ඇති වූ ගැටුම් කිහිපයකින් පසුව,[77] ස්පාඤ්ඤය, ඇල්ජීරියාව ආක්‍රමණය කිරීමටත් ස්වදේශික ට්ලෙම්සෙන් රාජධානිය පරාජය කිරීමටත් තීරණය කළේය. 1505 දී, ඔවුන් මර්ස් එල් කෙබීර් ආක්‍රමණය කර අල්ලා ගත් අතර,[78] 1509 දී දරුණු ලේ වැගිරුණු සටනකින් පසු ඔරන් යටත් කර ගත්හ.[79] ඇල්ජීරියාවේ බටහිර වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල ඇල්ජීරියානුවන්ට එරෙහිව ඔවුන්ගේ තීරණාත්මක ජයග්‍රහණවලින් පසුව, ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් නිර්භීත වීමට තීරණය කළ අතර තවත් ඇල්ජීරියානු නගර ආක්‍රමණය කළහ. 1510 දී, ඔවුන් වැටලීම් සහ ප්‍රහාර මාලාවකට නායකත්වය දුන් අතර, විශාල වැටලීමකින් බෙජායා අත්පත් කර ගත් අතර,[80] සහ ඇල්ජියර්ස් වලට එරෙහිව අර්ධ-සාර්ථක වැටලීමකට නායකත්වය දුන්හ. ඔවුන් ට්ලෙම්සෙන් ද වටලා ගත්හ. 1511 දී, ඔවුන් චර්චෙල්[81] සහ ජිජෙල් පාලනය කර ගත් අතර, මොස්ටගනේම් වෙත පහර දුන් අතර එහිදී ඔවුන්ට නගරය යටත් කර ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන්ට බලෙන් උපහාරයක් කිරීමට හැකි විය.
ඔටෝමාන් යුගය
[සංස්කරණය]
1516 දී, හෆ්සිඩ්වරුන් යටතේ සාර්ථකව ක්‍රියාත්මක වූ ඔටෝමාන් පුද්ගලික සහෝදරයන් වන අරුජ් සහ හේරෙඩින් බාබරෝසා, ඔවුන්ගේ මෙහෙයුම් මධ්‍යස්ථානය ඇල්ජියර්ස් වෙත ගෙන ගියහ. ඔවුන් කිතුනුවන්ගෙන් විමුක්තිකාමීන් ලෙස දුටු ප්‍රදේශවාසීන්ගේ උදව්වෙන් ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන්ගෙන් ජිජෙල් සහ ඇල්ජියර්ස් යටත් කර ගැනීමට ඔවුන් සමත් වූ නමුත් සහෝදරයන් අවසානයේ ප්‍රදේශයේ සලීම් අල්-ටුමි ඝාතනය කර නගරය සහ අවට ප්‍රදේශ පාලනය කළහ. 1518 දී ට්ලෙම්සෙන් ආක්‍රමණයේදී අරුජ් මිය ගිය විට, හයිරෙඩින් ඔහුගෙන් පසුව ඇල්ජියර්ස්හි හමුදාපති ලෙස පත් විය. ඔටෝමාන් සුල්තාන්වරයා ඔහුට බෙලර්බේ යන පදවි නාමය ලබා දුන් අතර 2,000 ක පමණ ජනකායක් සහිත කණ්ඩායමක් ලබා දුන්නේය. මෙම බලකායේ සහ ස්වදේශික ඇල්ජීරියානුවන්ගේ සහය ඇතිව, හේරෙඩින් කොන්ස්ටන්ටයින් සහ ඔරාන් අතර මුළු ප්‍රදේශයම යටත් කර ගත්තේය (ඔරාන් නගරය 1792 දක්වා ස්පාඤ්ඤ අත පැවතියද).[82][83]
මීළඟ බෙයිලර්බේ වූයේ 1544 දී එම තනතුරට පත් වූ හේරෙඩින්ගේ පුත් හසන් ය. ඔහුගේ මව ඇල්ජීරියානු මුවර්ස් කෙනෙක් වූ බැවින් ඔහු කොලොග්ලි හෝ මිශ්‍ර සම්භවයක් ඇති අයෙකි.[84] 1587 වන තෙක් ඇල්ජියර්ස් හි බෙයිලර්බෙයිලික් පාලනය කරනු ලැබුවේ ස්ථාවර සීමාවන් නොමැතිව නියමයන් ඉටු කළ බෙයිලර්බී විසිනි. පසුව, නිත්‍ය පරිපාලනයක් ඇති කිරීමත් සමඟ, පාෂා යන තනතුර සහිත ආණ්ඩුකාරවරු තුන් අවුරුදු ධුර කාලයක් පාලනය කළහ. ඇල්ජීරියාවේ ආගා විසින් මෙහෙයවන ලද ඔජාක් ලෙස හඳුන්වන ස්වයංක්‍රීය ජැනිසරි ඒකකයක් විසින් පාෂාට සහාය විය. 1600 ගණන්වල මැද භාගයේදී ඔජාක් අතර අතෘප්තිය ඇති වූයේ ඔවුන්ට නිතිපතා වැටුප් නොගෙවීම නිසා සහ ඔවුන් නැවත නැවතත් පාෂාට එරෙහිව කැරලි ගැසූහ. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, ආඝා පාෂාට දූෂණය සහ අදක්ෂකම සම්බන්ධයෙන් චෝදනා කර 1659 දී බලය අල්ලා ගත්තේය.[85]
වසංගත තත්වයක් උතුරු අප්‍රිකාවේ නගරවලට නැවත නැවතත් බලපෑවේය. ඇල්ජියර්වරුන්ට 1620-21 දී වසංගතයෙන් 30,000 ත් 50,000 ත් අතර වැසියන් සංඛ්‍යාවක් අහිමි වූ අතර, 1654-57, 1665, 1691 සහ 1740-42 දී ඉහළ මරණ සිදු විය.[86]
බාබරි මුහුදු කොල්ලකරුවන් බටහිර මධ්‍යධරණී මුහුදේ ක්‍රිස්තියානි සහ අනෙකුත් ඉස්ලාම් නොවන නැව් ගමනාගමනයට බාධා කලේය.[87] මුහුදු කොල්ලකරුවන් බොහෝ විට නැව්වල මගීන් සහ කාර්ය මණ්ඩලය රැගෙන ගොස් විකිණීම හෝ වහලුන් ලෙස භාවිතා කළහ.[88] ඔවුන් සමහරුන් කප්පම් ලබා ගෙන නිදහස් කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් ද කළහ. රොබට් ඩේවිස්ට අනුව, 16 සිට 19 වන සියවස දක්වා මුහුදු කොල්ලකරුවන් විසින් යුරෝපීයයන් මිලියන 1 සිට මිලියන 1.25 දක්වා වහලුන් ලෙස අල්ලා ගන්නා ලදී.[89] උතුරු අප්‍රිකාවේ සහ ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල වහල් වෙලඳපොලවල්වල විකිණීම සඳහා ක්‍රිස්තියානි වහලුන් අල්ලා ගැනීම සඳහා ඔවුන් බොහෝ විට යුරෝපීය වෙරළබඩ නගරවලට වැටලීම් සිදු කළහ.[90] නිදසුනක් වශයෙන්, 1544 දී, හයිරෙඩින් බාබරෝසා, ඉෂියා දූපත අල්ලාගෙන, සිරකරුවන් 4,000 ක් සහ ලිපාරි හි වැසියන් 9,000 ක් පමණ වහල්භාවයට පත් කළේය.[91] 1551 දී ඇල්ජියර්ස් හි ඔටෝමාන් ආණ්ඩුකාර තුර්ගුට් රීස් මෝල්ටා දූපතේ ගෝසෝ හි මුළු ජනගහනයම වහල්භාවයට පත් කළේය. ම්ලේච්ඡ මුහුදු කොල්ලකරුවන් බොහෝ විට බැලෙරික් දූපත් වලට පහර දුන්හ. තර්ජනය කෙතරම් දරුණුද යත් නිවැසියන් ෆෝමන්ටෙරා දූපත අතහැර දැමූහ.[92] 17 වන ශතවර්ෂයේ ආරම්භයේ සිට පුළුල් රුවල් නැව් හඳුන්වාදීම නිසා අත්ලාන්තික් සාගරයට යාමට ඔවුන්ට හැකි විය.[93]
1627 ජූලි මාසයේදී ලන්දේසි මුහුදු කොල්ලකරුවෙකු වන ජෑන් ජෑන්සූන් ගේ අණ යටතේ ඇල්ජියර්ස් සිට මුහුදු කොල්ලකරුවන්ගේ නැව් දෙකක් අයිස්ලන්තය දක්වා යාත්‍රා කළ අතර,[94] වහලුන් වටලා අල්ලා ගත්හ.[95][96][97] මීට සති දෙකකට පෙර මොරොක්කෝවේ සාලේ සිට තවත් මුහුදු කොල්ලකරුවන්ගේ නෞකාවක් අයිස්ලන්තයට ද වැටලීය. ඇල්ජියර්ස් වෙත ගෙන එන ලද සමහර වහලුන් පසුව අයිස්ලන්තයට ආපසු යවනු ලැබූ නමුත් සමහරු ඇල්ජීරියාවේ රැඳී සිටීමට තීරණය කළහ. 1629 දී ඇල්ජීරියාවේ මුහුදු කොල්ලකරුවන්ගේ නැව් ෆාරෝ දූපත් වටලන ලදී.[98]
1671 දී, තායිෆා ඔෆ් රෙසයිස් නොහොත් කෝර්සෙයාර් කපිතාන්වරුන්ගේ සමාගම කැරලි ගසා, ආගා මරා දමා, තමන්ගේම කෙනෙකු බලයට පත් කළේය. නව නායකයා ඩේ යන නාමය ලබා ගත්තේය. 1689 න් පසු, දෙවියන් තෝරා ගැනීමේ අයිතිය ප්‍රභූවරුන් හැට දෙනෙකුගෙන් යුත් සභාවක් වන දිවාන් වෙත ලබා දෙන ලදී. එය මුලින් ඕජාක් විසින් ආධිපත්‍යය දැරීය; නමුත් 18 වන සියවස වන විට එය ඩේගේ උපකරණය බවට පත් විය. 1710 දී, එම භූමිකාවේ පාෂා වෙනුවට ඔහු සහ ඔහුගේ අනුප්‍රාප්තිකයින් රීජන්ට් ලෙස පිළිගැනීමට ඩී සුල්තාන් ට ඒත්තු ගැන්වීය. ඇල්ජියර්වරු ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යයේ නාමිකව කොටසක් ලෙස පැවතියද,[99] යථාර්ථයේ දී ඔවුන් සෙසු අධිරාජ්‍යයන්ගෙන් ස්වාධීනව ක්‍රියා කළ අතර,[100][101] බොහෝ විට අනෙකුත් ඔටෝමාන් යටත්වැසියන් සහ ටියුනිස්හි බෙයිලික් වැනි ප්‍රදේශ සමඟ යුද්ධ ඇති කර ගත්හ.[102]
ඩේ යනු ව්‍යවස්ථාපිත ඒකාධිපතියෙකු විය. ඩේ ජීවිත කාලය සඳහා තේරී පත් වූ නමුත්, ක්‍රමය ක්‍රියාත්මක වූ වසර 159 (1671-1830) තුළ, දෙවිවරුන් විසි නව දෙනාගෙන් දාහතරක් ඝාතනය කරන ලදී. කොල්ලකෑම්, හමුදා කුමන්ත්‍රණ සහ ඉඳහිට මැර පාලනයන් තිබියදීත්, ඩෙයිලිකාල් ආන්ඩුවේ එදිනෙදා ක්‍රියාන්විතය කැපී පෙනෙන ලෙස ක්‍රමවත් විය. රාජ්‍ය පාලනය ගෝත්‍රික ප්‍රධානීන්ට අනුග්‍රහය දැක්වුවද, අධික බදු අයකිරීම් නිතර නොසන්සුන්තාව ඇති කරන ගම්බද ප්‍රදේශයේ ඒකමතික පක්ෂපාතීත්වයක් එයට කිසිදා නොතිබුණි. ස්වතන්ත්‍ර ගෝත්‍රික රාජ්‍යයන් ඉවසා සිටි අතර, රීජන්සියේ අධිකාරය කැබිලියාව තුළ ක්‍රියාත්මක වූයේ කලාතුරකිනි.[103] නමුත් 1730 දී බටහිර කබිලියාවේ කුකු රාජධානිය පාලනය කිරීමට රීජන්සියට හැකි විය.[104] ඇල්ජීරියානු කාන්තාරයේ උතුරු පෙදෙස්වල බොහෝ නගර ඇල්ජියර්ස් හෝ එහි බෙයි වලින් එකකට බදු ගෙවා ඇත.[105] නමුත් ඔවුන් වෙනත් ආකාරයකින් මධ්‍යම පාලනයෙන් පූර්ණ ස්වයං පාලනයක් රඳවා ගත් නමුත් සහරාවේ ගැඹුරු කොටස් ඇල්ජියර්ස් වෙතින් සම්පූර්ණයෙන්ම ස්වාධීන විය.
මධ්‍යධරණී මුහුදේ ම්ලේච්ඡ වැටලීම් ස්පාඤ්ඤ වෙළඳ නැව් ගමනාගමනයට දිගින් දිගටම ප්‍රහාර එල්ල කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ස්පාඤ්ඤ නාවික හමුදාව 1783 සහ 1784 දී ඇල්ජියර්ස් වෙත බෝම්බ හෙලීය.[106] 1784 ප්‍රහාරය සඳහා නේපල්ස්, පෘතුගාලය සහ මෝල්ටාවේ නයිට්වරු වැනි ඇල්ජියර්ස්හි සම්ප්‍රදායික සතුරන්ගේ නැව් ස්පාඤ්ඤ බලඇණියට සම්බන්ධ විය. 20,000කට අධික කාලතුවක්කු බෝල ප්‍රහාර එල්ල කරන ලද අතර, නගරයේ බොහෝ ප්‍රමාණයක් සහ එහි බලකොටු විනාශ කරන ලද අතර ඇල්ජීරියානු බලඇණි බොහොමයක් ගිල්වා දමන ලදී.[107]
1792 දී ඇල්ජියර්ස් ඇල්ජීරියාවේ අවසන් ස්පාඤ්ඤ බලකොටු දෙක වන ඔරාන් සහ මර්ස් එල් කෙබීර් ආපසු ලබා ගත්තේය.[108] එම වසරේම, ඔවුන් 1795 දී අත්හැර දැමූ මොරොක්කෝ රිෆ් සහ ඕජ්ඩා යටත් කර ගත්හ.[109]
19 වන ශතවර්ෂයේදී ඇල්ජීරියානු මුහුදු කොල්ලකරුවන් කැරිබියානු බලවතුන් සමඟ ව්‍යාජ සම්බන්ධතා ඇති කර ගත් අතර, ඔවුන්ගේ යාත්‍රා වල ආරක්ෂිත වරායක් වෙනුවට "බලපත්‍ර බද්දක්" ගෙවා ඇත.[110]
ඇල්ජීරියානු මුහුදු කොල්ලකරුවන් විසින් ඇමරිකානු වෙළඳුන්ට එල්ල කරන ලද ප්‍රහාරවල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස පළමු හා දෙවන ම්ලේච්ඡ යුද්ධ ඇති වූ අතර එය 1815 දී එක්සත් ජනපද නැව්වලට එල්ල වූ ප්‍රහාර අවසන් විය. වසරකට පසුව, ලෝඩ් එක්ස්මූත්ගේ අණ යටතේ ඒකාබද්ධ ඇන්ග්ලෝ-ලන්දේසි බලඇණියක් යුරෝපීය ධීවරයින්ට සමාන ප්‍රහාර නැවැත්වීම සඳහා ඇල්ජියර්ස් වෙත බෝම්බ හෙලීය. ඇල්ජීරියානු මුහුදු කොල්ලකෑම් 1830 දී ප්‍රංශ ආක්‍රමණය තෙක් පැවතියද, මෙම ප්‍රයත්නයන් සාර්ථක විය.[111]
ප්‍රංශ යටත් විජිතකරණය (1830-1962)
[සංස්කරණය]ප්‍රංශ ජාතිකයන් 1830 දී ඇල්ජියර්ස් ආක්‍රමණය කර අල්ලා ගත්හ.[112][113] ඉතිහාසඥ බෙන් කීර්නන් ප්‍රංශ ඇල්ජීරියාව අත්පත් කර ගැනීම ගැන මෙසේ ලිවීය: "1875 වන විට ප්‍රංශ ආක්‍රමණය සම්පූර්ණ විය. යුද්ධයෙන් 1830 සිට ආදිවාසී ඇල්ජීරියානුවන් 825,000 ක් පමණ මිය ගොස් ඇත."[114] 1831 සිට 1851 දක්වා ප්‍රංශ අහිමිවීම් අනුව රෝහලේදී 92,329ක් මිය ගිය අතර ක්‍රියාන්විතයේදී මිය ගියේ 3,336ක් පමණි.[115][116] 1872 දී මිලියන 2.9 ක් පමණ වූ ඇල්ජීරියාවේ ජනගහනය 1960 දී මිලියන 11 කට ආසන්න විය.[117] ප්‍රංශ ප්‍රතිපත්තිය පුරෝකථනය කරන ලද්දේ රට "ශිෂ්ටාචාර කිරීම" යන්නය.[118] ඇල්ජීරියාවේ වහල් වෙළඳාම සහ මුහුදු කොල්ලකෑම් ප්‍රංශ ආක්‍රමණයෙන් පසුව නතර විය.[119] ප්‍රංශය විසින් ඇල්ජීරියාව යටත් කර ගැනීම සඳහා යම් කාලයක් ගත වූ අතර සැලකිය යුතු ලේ වැගිරීමක් ඇති විය. 1830 සිට 1872 දක්වා ඇල්ජීරියානු ආදිවාසී ජනගහනය තුනෙන් එකකින් පමණ පහත වැටීමට ප්‍රචණ්ඩත්වය සහ රෝග වසංගතවල එකතුවක් හේතු විය.[120][121] 1860 සැප්තැම්බර් 17 වන දින III වන නැපෝලියන් ප්‍රකාශ කළේ "අපගේ පළමු යුතුකම වන්නේ ආයුධවල ඉරණම අපගේ ආධිපත්‍යය යටතට ගෙන ඇති මිලියන තුනක අරාබි ජාතිකයින්ගේ සතුට රැක ගැනීමයි." යන්නයි.[122] මෙම කාලය තුළ, 1871 දී මොක්‍රානි කැරැල්ලෙන් පසුව කබිලියන් යටත් විජිතයක් බවට පත් නොවීය.
1848 සිට නිදහස දක්වා, ප්‍රංශය ඇල්ජීරියාවේ මුළු මධ්‍යධරණී කලාපයම ජාතියේ ඒකාබද්ධ කොටසක් සහ දෙපාර්තමේන්තුවක් ලෙස පරිපාලනය කළේය. ප්‍රංශයේ දීර්ඝතම කාලයක් පැවති විදේශීය ප්‍රදේශවලින් එකක් වන ඇල්ජීරියාව සිය දහස් ගණනක් යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් සඳහා ගමනාන්තයක් බවට පත් වූ අතර ඔවුන් කොලන් ලෙසත් පසුව පයිඩ්-නොයාර්ස් ලෙසත් ප්‍රසිද්ධ විය. 1825 සහ 1847 අතර ප්‍රංශ ජාතිකයන් 50,000ක් ඇල්ජීරියාවට සංක්‍රමණය විය.[123][124] මෙම පදිංචිකරුවන් සදහා ප්‍රංශ රජය විසින් ගෝත්‍රික ජනයාගෙන් වාර්ගික ඉඩම් රාජසන්තක කිරීමෙන් සහ වගා කළ හැකි ඉඩම් ප්‍රමාණය වැඩි කළ නවීන කෘෂිකාර්මික ශිල්පීය ක්‍රම යෙදීමෙන් ලබා ගත්හ.[125] බොහෝ යුරෝපීයයන් ඔරාන් සහ ඇල්ජියර්ස් හි පදිංචි වූ අතර, 20 වැනි සියවසේ මුල් භාගය වන විට ඔවුන් නගර දෙකෙහිම ජනගහනයෙන් බහුතරයක් පිහිටුවා ගත්හ.[126]
19 වන සියවසේ අගභාගයේ සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේ යුරෝපීය කොටස ජනගහනයෙන් පහෙන් පංගුවක් විය. ප්‍රංශ රජය ඇල්ජීරියාව ප්‍රංශයේ උකහාගත් කොටසක් බවට පත් කිරීම අරමුණු කරගත් අතර මෙයට විශේෂයෙන් 1900 න් පසු සැලකිය යුතු අධ්‍යාපනික ආයෝජන ඇතුළත් විය. ස්වදේශික සංස්කෘතික සහ ආගමික ප්‍රතිරෝධය මෙම ප්‍රවණතාවයට දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ නමුත් මධ්‍යම ආසියාවේ සහ කොකේසස්හි අනෙකුත් යටත් විජිත රටවල මාවතට වෙනස්ව, ඇල්ජීරියාව එහි පුද්ගල කුසලතා සහ සාපේක්ෂ මානව-ප්‍රාග්ධන දැඩි කෘෂිකර්මාන්තයක් පවත්වා ගෙන ගියේය.[127]
දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේදී, ඇල්ජීරියාව විචි පාලනයට යටත් වූයේ, ඔපරේෂන් ටෝච් හි මිත්‍ර පාක්ෂිකයින් විසින් මුදා ගැනීමට පෙර, උතුරු අප්‍රිකානු ප්‍රචාරක ව්‍යාපාරයේ පළමු මහා පරිමාණ ඇමරිකානු හමුදා යෙදවීම දුටුවේය.[128]
ක්‍රමක්‍රමයෙන්, යටත් විජිත ක්‍රමය යටතේ දේශපාලන හා ආර්ථික තත්ත්වයෙන් තොර වූ මුස්ලිම් ජනතාව අතර ඇති වූ අතෘප්තිය, වැඩි දේශපාලන ස්වාධිපත්‍යයක් සහ අවසානයේ ප්‍රංශයෙන් නිදහස ලබා ගැනීමේ ඉල්ලීම් මතු කළේය. 1945 මැයි මාසයේදී, වාඩිලාගෙන සිටි ප්‍රංශ හමුදාවන්ට එරෙහි නැගිටීම, වර්තමානයේ සෙටිෆ් සහ ගුවෙල්මා සංහාරය ලෙස හඳුන්වනු ලබන දෙය හරහා මර්දනය කරන ලදී. 1954 නොවැම්බර් 1 වන දින ප්‍රකාශනය ප්‍රකාශයට පත් කිරීමෙන් පසුව ඇල්ජීරියානු යුද්ධය ලෙස පසුව හැඳින්වූ ප්‍රථම ප්‍රචණ්ඩ සිදුවීම් ආරම්භ වූ විට, ජනගහන කණ්ඩායම් දෙක අතර ආතතීන් ඉහළට පැමිණියේය. ඉතිහාසඥයින් ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ හර්කිවරුන් සහ ඔවුන්ගේ යැපෙන්නන් 30,000 ත් 150,000 ත් අතර ප්‍රමාණයක් ජාතික විමුක්ති පෙරමුණ (FLN) හෝ ඇල්ජීරියාවේ ලින්ච් මැර කල්ලි විසින් මරා දමන ලද බවයි.[129] එෆ්එල්එන් එහි යුද්ධයේ කොටසක් ලෙස ඇල්ජීරියාවේ සහ ප්‍රංශයේ පහරදීම් සහ ප්‍රහාර භාවිතා කළ අතර ප්‍රංශය දැඩි පළිගැනීම් සිදු කළේය.
යුද්ධය ඇල්ජීරියානුවන් සිය දහස් ගණනකගේ මරණයට සහ ලක්ෂ සංඛ්‍යාත තුවාල වලට හේතු විය. ඇලිස්ටෙයාර් හෝර්න් සහ රේමන්ඩ් ඇරොන් වැනි ඉතිහාසඥයින් පවසන්නේ ඇල්ජීරියානු මුස්ලිම් යුද්ධයෙන් මියගිය සැබෑ සංඛ්‍යාව මුල් එෆ්එල්එන් සහ නිල ප්‍රංශ ඇස්තමේන්තු වලට වඩා බෙහෙවින් වැඩි නමුත් නිදහසින් පසු ඇල්ජීරියානු රජය විසින් ප්‍රකාශ කල මරණ මිලියන 1 ට වඩා අඩු බවයි. වසර අටක කාලය තුළ ඇල්ජීරියානු මරණ 700,000ක් පමණ වන බව ඔවුන් ඇස්තමේන්තු කර ඇත.[130] යුද්ධය නිසා ඇල්ජීරියානුවන් මිලියන 2කට වැඩි පිරිසක් සරණාගත තත්වයට පත්වන ලදී.[131]
1962 මාර්තු එවියන් ගිවිසුම් සහ 1962 ජූලි ස්වයං නිර්ණ ජනමත විචාරණයෙන් පසුව ඇල්ජීරියාව සම්පූර්ණ නිදහස ලබා ගත් විට ප්‍රංශ පාලනයට එරෙහි යුද්ධය අවසන් විය.
නිදහසේ පළමු දශක තුන (1962-1991)
[සංස්කරණය]ඇල්ජීරියාවෙන් පලා ගිය යුරෝපීය පයිඩ්-නොයාර්ස් සංඛ්‍යාව 1962 සහ 1964 අතර 900,000 කට වඩා වැඩි විය.[132] සටන්කාමීන් සිය ගණනක් නගරයේ යුරෝපීය කොටස්වලට ඇතුළු වී සිවිල් වැසියන්ට පහර දීමට පටන් ගත් අතර 1962 ඔරාන් සමූලඝාතනයෙන් පසුව ප්‍රංශයේ ප්‍රධාන භූමිය වෙත නික්මයාම වේගවත් විය.
ඇල්ජීරියාවේ පළමු ජනාධිපති වූයේ ජාතික විමුක්ති පෙරමුණ (FLN) නායක අහමඩ් බෙන් බෙලා ය. බටහිර ඇල්ජීරියාවේ කොටස් වලට මොරොක්කෝව හිමිකම් පෑම 1963 දී වැලි යුද්ධයට හේතු විය. බෙන් බෙලා 1965 දී ඔහුගේ හිටපු සගයා සහ ආරක්ෂක ඇමති හවුරි බූමීඩියන් විසින් බලයෙන් පහ කරන ලදී. බෙන් බෙලා යටතේ, ආන්ඩුව වඩ වඩාත් සමාජවාදී සහ අධිකාරීවාදී වී ඇත. හවුරි බූමීඩියන් මෙම ප්‍රවණතාවය දිගටම කරගෙන ගියේය. කෙසේ වෙතත්, ඔහු තම සහය සඳහා හමුදාව මත වැඩිපුර විශ්වාසය තැබූ අතර, එකම නීත්‍යානුකූල පාර්ශවය සංකේතාත්මක භූමිකාවකට අඩු කළේය. ඔහු කෘෂිකර්මාන්තය සාමූහික කර දැවැන්ත කාර්මිකකරණ මෙහෙයුමක් දියත් කළේය. තෙල් නිස්සාරණ පහසුකම් ජනසතු කළා. 1973 ජාත්‍යන්තර තෙල් අර්බුදයෙන් පසු නායකත්වයට මෙය විශේෂයෙන් වාසිදායක විය.
බූමීඩියන් ගේ අනුප්‍රාප්තිකයා වූ චැඩ්ලි බෙන්ඩ්ජෙඩිඩ් ලිබරල් ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ කිහිපයක් හඳුන්වා දුන්නේය. ඔහු ඇල්ජීරියානු සමාජය සහ මහජන ජීවිතය තුළ අරාබිකරණ ප්‍රතිපත්තියක් ප්‍රවර්ධනය කළේය. වෙනත් මුස්ලිම් රටවලින් ගෙන්වා ගත් අරාබි ගුරුවරුන්, පාසල්වල සම්ප්‍රදායික ඉස්ලාමීය චින්තනය පතුරවා ඕතඩොක්ස් ඉස්ලාම් ආගමට නැවත පැමිණීමේ බීජ වැපිරූහ.[133]
ඇල්ජීරියානු ආර්ථිකය තෙල් මත වඩ වඩාත් රඳා පැවතුන අතර, 1980 ගණන්වල තෙල් අධික ලෙස මිල පහත වැටුණු විට දුෂ්කරතා ඇති විය.[134] ලෝක තෙල් මිල කඩාවැටීම නිසා ඇති වූ ආර්ථික අවපාතය 1980 ගණන්වල ඇල්ජීරියානු සමාජ නොසන්සුන්තාවයට හේතු විය. දශකයේ අවසානය වන විට, බෙන්ඩ්ජෙඩිඩ් බහු-පක්ෂ පද්ධතියක් හඳුන්වා දුන්නේය. මුස්ලිම් කණ්ඩායම්වල පුළුල් සන්ධානයක් වන ඉස්ලාමීය ගැලවීමේ පෙරමුණ (FIS) වැනි දේශපාලන පක්ෂ වර්ධනය විය.[135]
සිවිල් යුද්ධය (1991-2002) සහ ඉන් පසු
[සංස්කරණය]1991 දෙසැම්බරයේදී ඉස්ලාමීය ගැලවීමේ පෙරමුණ, ව්‍යවස්ථාදායක මැතිවරණ වට දෙකෙන් පළමු ආධිපත්‍යය දැරීය. ඉස්ලාමීය ආන්ඩුවක් තේරී පත්වීමට බියෙන්, බලධාරීන් 1992 ජනවාරි 11 වන දින මැතිවරණය අවලංගු කරමින් මැදිහත් විය. බෙන්ජෙඩිඩ් ඉල්ලා අස් වූ අතර ජනාධිපති ධුරය ලෙස කටයුතු කිරීම සඳහා ඉහළ රාජ්‍ය කවුන්සිලයක් ස්ථාපනය කරන ලදී. එය 100,000 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගිය බව සැලකෙන පෙරමුණේ සන්නද්ධ අංශය, සන්නද්ධ ඉස්ලාමීය කණ්ඩායම සහ ජාතික සන්නද්ධ හමුදා අතර සිවිල් කැරැල්ලක් අවුලුවාලමින් FIS තහනම් කළේය. ඉස්ලාමීය සටන්කාමීන් සිවිල් සමූල ඝාතන ප්‍රචණ්ඩ ව්‍යාපාරයක් ගෙන ගියහ.[136] ගැටුමේ අවස්ථා කිහිපයකදී, ඇල්ජීරියාවේ තත්වය ජාත්‍යන්තර අවධානයට ලක්විය යුතු කරුණක් බවට පත් විය, විශේෂයෙන් අර්බුදය අතරතුර සන්නද්ධ ඉස්ලාමීය කණ්ඩායම විසින් සිදු කරන ලද පැහැරගැනීමක් වන එයාර් ෆ්‍රාන්ස් ෆ්ලයිට් 8969 සිදුවීම ප්‍රධාන විය. සන්නද්ධ ඉස්ලාමීය කණ්ඩායම 1997 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී සටන් විරාමයක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[137]
ඇල්ජීරියාව 1999 දී මැතිවරණය පැවැත්වූ අතර, ජාත්‍යන්තර නිරීක්ෂකයින් සහ බොහෝ විරුද්ධ කණ්ඩායම්[138] විසින් පක්ෂග්‍රාහී ලෙස සැලකූ අතර එය ජනාධිපති අබ්ඩෙලාසිස් බුටෙෆ්ලිකා විසින් ජයග්‍රහණය කරන ලදී. ඔහු රටේ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීමට ක්‍රියා කළ අතර ජනමත විචාරණයකදී අනුමත කරන ලද "සිවිල් කොන්කෝඩ්" වැඩසටහනක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය, ඒ යටතේ බොහෝ දේශපාලන සිරකරුවන්ට සමාව දෙන ලදී, සහ සන්නද්ධ කණ්ඩායම්වල සාමාජිකයින් දහස් ගණනකට සීමිත සමාවක් යටතේ නඩු පැවරීමෙන් නිදහස් කරන ලදී. AIS විසුරුවා හරින ලද අතර කැරලිකරුවන්ගේ ප්‍රචණ්ඩත්වයේ මට්ටම් වේගයෙන් පහත වැටුණි. සන්නද්ධ ඉස්ලාමීය කණ්ඩායමෙන් බිඳී ගිය කණ්ඩායමක් වන දේශනා කිරීම සහ සටන් කිරීම සඳහා සලාෆිස්ට් කණ්ඩායම (GSPC) රජයට එරෙහිව ත්‍රස්තවාදී ව්‍යාපාරයක් දිගටම ගෙන ගියේය.[139]
2004 අප්‍රේල් ජනාධිපතිවරණයේදී ජාතික ප්‍රතිසන්ධාන වැඩසටහනක් මත ප්‍රචාරණයෙන් පසුව බුටෙෆ්ලිකා නැවත තේරී පත් විය. රට නවීකරණය කිරීමට, ජීවන තත්ත්වය ඉහළ නැංවීමට සහ විරසකයට හේතු වූ කරුණු විසඳීම සඳහා ආර්ථික, ආයතනික, දේශපාලන සහ සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ වැඩසටහන මගින් අවබෝධ කර ගන්නා ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී ජනමත විචාරණයකින් අනුමත කරන ලද සාමය සහ ජාතික සංහිඳියාව සඳහා වූ ප්‍රඥප්තිය ද එයට ඇතුළත් විය. එය බොහෝ ගරිල්ලන් සහ රජයේ ආරක්ෂක හමුදා සඳහා සමාව ලබා දුන්නේය.[140]
2008 නොවැම්බරයේදී, ඇල්ජීරියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව පාර්ලිමේන්තුවේ ඡන්ද විමසීමකින් පසුව සංශෝධනය කරන ලද අතර, ජනාධිපති තනතුරු දරන්නන්ගේ වාර දෙකක සීමාව ඉවත් කරන ලදී. මෙම වෙනස බුටෙෆ්ලිකා හට 2009 ජනාධිපතිවරණයේදී නැවත තේරී පත්වීමට හැකි වූ අතර, ඔහු 2009 අප්‍රේල් මාසයේදී නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ මැතිවරණ ව්‍යාපාරයේදී සහ ඔහු නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසුව, බූටෙෆ්ලිකා ජාතික සංහිඳියාවේ වැඩසටහන සහ නව රැකියා මිලියන තුනක් නිර්මාණය කිරීම, නව නිවාස ඒකක මිලියනයක් ඉදිකිරීම සහ රාජ්‍ය අංශය සහ යටිතල පහසුකම් ඉදිරියට ගෙන යාම සඳහා ඩොලර් බිලියන 150 ක වියදම් වැඩසටහනක් දීර්ඝ කිරීමට පොරොන්දු විය. නවීකරණ වැඩසටහන්.[141]
මැදපෙරදිග සහ උතුරු අප්‍රිකාව පුරා ඇති වූ සමාන විරෝධතා වලින් ආභාසය ලත් රට පුරා අඛණ්ඩ විරෝධතා මාලාවක් 2010 දෙසැම්බර් 28 දින ආරම්භ විය. 2011 පෙබරවාරි 24 දින, රජය ඇල්ජීරියාවේ වසර 19ක් පැරණි හදිසි නීතිය ඉවත් කළේය.[142] රජය දේශපාලන පක්ෂ, මැතිවරණ නීති සංග්‍රහය සහ තේරී පත් වූ ආයතනවල කාන්තා නියෝජනය සම්බන්ධයෙන් නීති සම්පාදනය කරන ලදී.[143] 2011 අප්‍රේල් මාසයේදී, බුටෙෆ්ලිකා තවදුරටත් ව්‍යවස්ථාපිත හා දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණ පොරොන්දු විය.[144] කෙසේ වෙතත්, මැතිවරණ අසාධාරණ ලෙස විපක්ෂ කණ්ඩායම් විසින් විවේචනය කරනු ලබන අතර ජාත්‍යන්තර මානව හිමිකම් කණ්ඩායම් පවසන්නේ මාධ්‍ය වාරණය සහ දේශපාලන විරුද්ධවාදීන්ට හිරිහැර කිරීම දිගටම පවතින බවයි.
2019 අප්‍රේල් 2 වන දින, බූටෙෆ්ලිකා සිය පස්වන ධුර කාලය සඳහා අපේක්ෂකත්වයට එරෙහිව මහජන විරෝධතා වලින් පසු ජනාධිපති ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය.[145]
2019 දෙසැම්බරයේදී, අබ්දෙල්මඩ්ජිඩ් ටෙබවුන් වාර්තාගත ඡන්දයෙන් වැලකී සිටීමේ අනුපාතයකින් ජනාධිපතිවරණයේ පළමු වටය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු ඇල්ජීරියාවේ ජනාධිපති බවට පත් විය - 1989 දී ඇල්ජීරියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයෙන් පසු සියලුම ජනාධිපතිවරණවලින් ඉහළම ජයග්‍රහණ ප්‍රතිශතය ලැබූ මැතිවරණය මෙය විය. ටෙබවුන් හමුදාවට සමීපව කටයුතු කිරීම සහ බලයෙන් පහකළ ජනාධිපතිවරයාට පක්ෂපාතී වීම සම්බන්ධයෙන් චෝදනා එල්ල වේ. ටෙබවුන් මෙම චෝදනා ප්‍රතික්ෂේප කරන්නේ තමන් මායාකාරියක දඩයමක ගොදුරක් බව පවසමිනි. ඔහු 2017 අගෝස්තු මාසයේදී රජයෙන් නෙරපා හරිනු ලැබුවේ සිරගෙදර සිටින කතිපයාධිකාරීන්ගේ උසිගැන්වීම මත බව ඔහු තම විරුද්ධවාදීන්ට මතක් කර දෙයි.[146]
භූගෝලය
[සංස්කරණය]
2011 සුඩානය බිඳී යාමෙන් සහ දකුණු සුඩානය නිර්මාණය වීමෙන් පසුව, ඇල්ජීරියාව අප්‍රිකාවේ සහ මධ්‍යධරණී ද්‍රෝණියහි විශාලතම රට විය. එහි දකුණු කොටසහි සැලකිය යුතු කොටසක් සහරා කාන්තාරයට ඇතුළත් වේ. උසම ස්ථානය ටහාට් (මීටර් 3,003 හෝ අඩි 9,852) වේ.
ඇල්ජීරියාව බොහෝ දුරට පිහිටා ඇත්තේ අක්ෂාංශ 19° සහ 37°N (කුඩා ප්‍රදේශයක් 37°N උතුරින් සහ 19°N දකුණින්) සහ දේශාංශ 9°W සහ 12°E අතර ය. වෙරළබඩ ප්‍රදේශයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් කඳු සහිතයි, ස්වභාවික වරායන් කිහිපයක් ඇත. වෙරළ තීරයේ සිට ටෙල් ඇට්ලස් දක්වා ප්‍රදේශය සාරවත් වේ. ටෙල් ඇට්ලස්ට දකුණින් සහරාන් ඇට්ලස් වලින් අවසන් වන භූ දර්ශනයකි; දකුණට ඈතින් සහරා කාන්තාරය ඇත.[147]
හොගර් කඳු (අරාබි: جبال هقار), දකුණු ඇල්ජීරියාවේ මධ්‍යම සහරා හි උස්බිම් කලාපයකි. ඒවා පිහිටා ඇත්තේ ඇල්ජියර්ස් අගනුවරට දකුණින් කිලෝමීටර් 1,500 (සැතපුම් 932) පමණ දුරින් සහ තමන්ගාසෙට් සිට නැගෙනහිරින් ය. ඇල්ජියර්ස්, ඔරාන්, කොන්ස්ටන්ටයින් සහ අන්නාබා ඇල්ජීරියාවේ ප්‍රධාන නගර වේ.[148]
දේශගුණය සහ ජලය
[සංස්කරණය]මෙම කලාපයේ, මධ්‍යහ්න කාන්තාර උෂ්ණත්වය වසර පුරා උණුසුම් විය හැක. කෙසේ වෙතත්, හිරු බැස යෑමෙන් පසු, පැහැදිලි, වියළි වාතය තාපය වේගයෙන් නැති වීමට ඉඩ සලසයි, රාත්‍රිය සිසිල් වීමට සිසිල් වේ. උෂ්ණත්වයේ දැවැන්ත දෛනික පරාසයන් වාර්තා වේ.
ටෙල් ඇට්ලස් හි වෙරළබඩ කොටස දිගේ වර්ෂාපතනය තරමක් බහුල වන අතර, වාර්ෂිකව මිලිමීටර් 400 සිට 670 දක්වා (අඟල් 15.7 සිට 26.4 දක්වා) බටහිර සිට නැගෙනහිරට වර්ෂාපතන ප්‍රමාණය වැඩිවේ. වර්ෂාපතනය නැගෙනහිර ඇල්ජීරියාවේ උතුරු කොටසේ අධිකම වන අතර, සමහර වසරවලදී එය මිලිමීටර් 1,000 (අඟල් 39.4) දක්වා ළඟා වේ.
ඈත රට අභ්‍යන්තරයේ වර්ෂාපතනය අඩුයි. ඇල්ජීරියාවේ කඳු අතර එර්ග්ස් හෙවත් වැලි කඳු ද ඇත. මේවා අතර, ගිම්හාන කාලය තුළ සුළං තද සහ තද සුළං ඇති විට, උෂ්ණත්වය 43.3 °C (110 °F) දක්වා ඉහළ යා හැක.
ඇල්ජීරියාවේ දේශගුණික විපර්යාස රට කෙරෙහි පුළුල් බලපෑමක් ඇති කරයි. ඇල්ජීරියාව දේශගුණික විපර්යාස සඳහා සැලකිය යුතු දායකත්වයක් ලබා දුන්නේ නැත, නමුත් MENA කලාපයේ අනෙකුත් රටවල් මෙන්, දේශගුණික විපර්යාස බලපෑම් වලින් වඩාත්ම බලපෑමට ලක් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. සහරා හි කොටසක් ඇතුළුව රටේ විශාල කොටසක් දැනටමත් උණුසුම් සහ ශුෂ්ක භූගෝලීය ප්‍රදේශවල පවතින බැවින්, දැනටමත් ශක්තිමත් තාපය සහ ජල සම්පත් ප්‍රවේශ අභියෝග වඩාත් නරක අතට හැරෙනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. ඇල්ජීරියාවේ දේශගුණික විපර්යාසවලට අධික තාප තරංග ආරෝපණය කරන බව 2014 තරම් මුල් කාලයේ විද්‍යාඥයෝ පවසති. 2020 දේශගුණික විපර්යාස කාර්ය සාධන දර්ශකයේ රටවල් අතරින් 46 වැනි ස්ථානය ඇල්ජීරියාවට හිමි විය.
සත්ව හා ශාක
[සංස්කරණය]
ඇල්ජීරියාවේ විවිධ වෘක්ෂලතාදිය වෙරළබඩ, කඳුකර සහ තණකොළ සහිත කාන්තාර වැනි ප්‍රදේශ ඇතුළත් වන අතර ඒවා සියල්ලම පුළුල් පරාසයක වන ජීවීන් සඳහා සහාය වේ. ඇල්ජීරියානු වන ජීවීන්ගෙන් සමන්විත බොහෝ ජීවීන් ජීවත් වන්නේ ශිෂ්ටාචාරයට සමීපව ය. වල් ඌරන්, හිවලුන් සහ ගැසල් වැනි සතුන් බහුලව දක්නට ලැබෙන නමුත්, මහදුරු (හිවලුන්) සහ ජර්බෝවන් හඳුනා ගැනීම සාමාන්‍ය දෙයක් නොවේ. ඇල්ජීරියාවේ කුඩා අප්‍රිකානු දිවියෙකු සහ සහරානු චීටා ගහනයක් ද ඇත, නමුත් මේවා කලාතුරකින් දක්නට ලැබේ. මුවන් විශේෂයක් වන බාබර් ස්ටැග්, ඊසානදිග ප්‍රදේශවල ඝන තෙත් වනාන්තරවල වාසය කරයි. ෆෙනෙක් නරියා ඇල්ජීරියාවේ ජාතික සත්වයා වේ.[149]
විවිධ පක්ෂි විශේෂයන් රට පක්ෂි නිරීක්ෂකයින්ගේ ආකර්ෂණයක් බවට පත් කරයි. වනාන්තරවල ඌරන් හා හිවලුන් වාසය කරයි. බර්බරි මැකේක් යනු එකම දේශීය වඳුරා වේ. සර්පයන්, මොනිටර් කටුස්සන් සහ තවත් බොහෝ උරගයන් ඇල්ජීරියාවේ අර්ධ ශුෂ්ක ප්‍රදේශ පුරා මීයන් සමූහයක් අතර ජීවත් වන බව සොයාගත හැකිය. බාබරි සිංහයන්, ඇට්ලස් වලසුන් සහ කිඹුලන් ඇතුළු බොහෝ සතුන් දැන් වඳ වී ගොස් ඇත.[150]
උතුරේ, සමහර දේශීය ශාක, මැචියා පඳුරු, ඔලිව් ගස්, ඕක්, කිහිරි සහ අනෙකුත් කේතුධර ඇතුළත් වේ. කඳුකර ප්‍රදේශවල විශාල සදාහරිත වනාන්තර (ඇලෙප්පෝ පයින්, ජුනිපර් සහ සදාහරිත ඕක්) සහ සමහර පතනශීලී ගස් අඩංගු වේ. අත්තික්කා, යුකැලිප්ටස්, අග්ගිස් සහ විවිධ තල් ගස් උණුසුම් ප්‍රදේශවල වර්ධනය වේ. මිදි වැල වෙරළට ආවේණික වේ. සහරා කලාපයේ සමහර ක්ෂේම භූමියේ තල් ගස් ඇත. වල් ඔලිව් සහිත ෂිටිම් සහරා හි ඉතිරි කොටසෙහි ප්‍රමුඛ ශාක වේ. ඇල්ජීරියාවට 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ මධ්‍යන්‍ය ලකුණු 5.22/10ක් තිබූ අතර එය රටවල් 172 කින් ගෝලීය වශයෙන් 106 වැනි ස්ථානයට පත්ව ඇත.[151]
ඔටුවන් බහුලව සිටී. කාන්තාරය විෂ සහිත සහ විෂ නොවන සර්පයන්, ගෝනුස්සන් සහ බොහෝ කෘමීන්ගෙන් ද බහුල වේ.
රජය සහ දේශපාලනය
[සංස්කරණය]_(cropped).jpg)
තේරී පත් වූ දේශපාලකයන්ට ඇල්ජීරියාව සම්බන්ධයෙන් ඇත්තේ ඉතා අල්ප බලයකි. ඒ වෙනුවට, "ලෙ පුවොයර්" ("බලය") ලෙස හඳුන්වන, තේරී පත් නොවූ සිවිල් සහ මිලිටරි "ඩිසිඩියර්ස්" ("තීරණකරුවන්") කණ්ඩායමක් සැබවින්ම රට පාලනය කරයි, ජනාධිපති විය යුත්තේ කවුරුන්ද යන්න පවා තීරණය කරයි.[152][153] 2019 විරෝධතා අතරතුර ඔහුව පහත හෙලීමට පෙර වඩාත්ම බලගතු පුද්ගලයා හමුදා බුද්ධි අංශ ප්‍රධානියා වූ මොහොමඩ් මෙඩීනේ විය හැකිය.[154] මෑත වසරවලදී, මෙම ජෙනරාල්වරුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් මිය ගොස්, විශ්‍රාම ගොස් හෝ සිරගත කර ඇත. ජෙනරාල් ලාර්බි බෙල්කෙයර් ගේ මරණයෙන් පසු, පෙර ජනාධිපති බුටෙෆ්ලිකා, විශේෂයෙන්ම සොනාට්‍රාච් හි පක්ෂපාතී පුද්ගලයින් ප්‍රධාන තනතුරුවලට පත් කරන ලද අතර, විරෝධතා අතරතුර 2019 දී ඔහුව බලයෙන් පහ කරන තෙක් දින නියමයක් නොමැතිව නැවත තේරී පත් විය හැකි ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන ලබා ගත්තේය.[155]
රාජ්‍ය නායකයා ඇල්ජීරියාවේ ජනාධිපතිවරයා වන අතර ඔහු වසර පහක ධුර කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. ජනාධිපතිවරයා වසර පහක වාර දෙකකට සීමා වේ. මෑත කාලීන ජනාධිපතිවරණය 2019 අප්‍රේල් මාසයේදී පැවැත්වීමට සැලසුම් කර තිබූ නමුත්, මැතිවරණයට සහභාගී වීමට ජනාධිපතිවරයා ගත් තීරණයට එරෙහිව පෙබරවාරි 22 වන දින පුලුල් විරෝධතා පැනනැගුණු අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ජනාධිපති බුටෙෆ්ලිකා අප්‍රේල් 3 වන දින සිය ඉල්ලා අස්වීම ප්‍රකාශ කළේය.[156] ස්වාධීන අපේක්ෂකයෙකු වන අබ්දෙල්මඩ්ජිඩ් ටෙබවුන්, 2019 දෙසැම්බර් 12 වන දින මැතිවරණයෙන් පසුව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය. දේශපාලන ක්‍රමයේ විස්තීර්ණ ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා වූ ඉල්ලීම් උපුටා දක්වමින් විරෝධතාකරුවන් ටෙබවුන් ජනාධිපති ලෙස පිළිගැනීම ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[157] ඇල්ජීරියාවේ ජනතාවට වයස අවුරුදු 18 දී සර්වජන ඡන්ද බලය ලැබේ. ජනාධිපතිවරයා හමුදා, අමාත්‍ය මණ්ඩලය සහ අධි ආරක්ෂක මණ්ඩලය හි ප්‍රධානියා වේ. ඔහු රජයේ ප්‍රධානියා ද වන අගමැති පත් කරයි.[158]
.jpg)
ඇල්ජීරියානු පාර්ලිමේන්තුව ද්විමණ්ඩල වේ; එනම් පහළ මන්ත්‍රණ සභාව හා මහජන ජාතික සභාව ලෙසය. වසර පහක වාර සඳහා සෘජුවම තේරී පත් වන සාමාජිකයින් 462 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වන අතර, ඉහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලය වන ජාතියේ කවුන්සිලයේ වසර හයක කාලයක් සේවය කරන සාමාජිකයින් 144 දෙනෙකු සිටින අතර, ඉන් සාමාජිකයින් 96 දෙනෙකු ප්‍රාදේශීය විසින් තෝරා ගනු ලැබේ. 48 ක් ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරනු ලැබේ.[159] ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුව, "ආගම, භාෂාව, ජාතිය, ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය, වෘත්තිය හෝ ප්‍රදේශයේ වෙනස්කම් මත පදනම්ව" දේශපාලන සංගමයක් පිහිටුවා ගත නොහැක. මීට අමතරව, දේශපාලන ව්‍යාපාර ඉහත සඳහන් විෂයයන්ගෙන් නිදහස් කළ යුතුය.[160]
පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය අවසන් වරට පැවැත්වුණේ 2017 මැයි මාසයේදීය. මැතිවරනයේදී, එෆ්එල්එන් එහි ආසන 44 ක් අහිමි වූ නමුත් ආසන 164 ක් සමඟ විශාලතම පක්ෂය ලෙස පැවතුනි, මිලිටරි පිටුබලය ලත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා වූ ජාතික රැලිය 100 ක් දිනා ගත් අතර, සාමය සඳහා වූ සමිතියේ මුස්ලිම් සහෝදරත්වය සම්බන්ධ ව්‍යාපාරය 33 ක් දිනා ගන්නා ලදී.[161]
විදේශ සබඳතා
[සංස්කරණය]
ඇල්ජීරියාව යුරෝපා සංගමයේ යුරෝපීය අසල්වැසි ප්‍රතිපත්තියට (ENP) ඇතුළත් වන අතර එය යුරෝපා සංගමය සහ එහි අසල්වැසියන් සමීප කරවීම අරමුණු කරයි. දිරි දීමනා ලබා දීම සහ හොඳම කාර්ය සාධනය කරන්නන්ට ත්‍යාග පිරිනැමීම මෙන්ම වේගවත් හා නම්‍යශීලී ආකාරයකින් අරමුදල් පිරිනැමීම 2014 දී බලාත්මක වූ යුරෝපීය අසල්වැසි උපකරණ (ENI) යටින් පවතින ප්‍රධාන මූලධර්ම දෙක වේ. එය යුරෝ බිලියන 15.4 ක අයවැයක් ඇති අතර වැඩසටහන් ගණනාවක් හරහා අරමුදල්වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් සපයයි.
2009 දී ඇල්ජීරියාවේ න්‍යෂ්ටික අත්හදා බැලීම්වලින් විපතට පත් වූවන්ට වන්දි ගෙවීමට ප්‍රංශ රජය එකඟ විය. ආරක්ෂක අමාත්‍ය හර්ව් මොරින් ගෙවීම් පිළිබඳ පනත් කෙටුම්පත ඉදිරිපත් කරමින් කියා සිටියේ "අපේ රට සාමයෙන්, වන්දි ගෙවීමේ ක්‍රමයකට ස්තූතිවන්ත වන පරිදි සාමයෙන් සිටීමට කාලයයි" ලෙසය. ඇල්ජීරියානු නිලධාරීන් සහ ක්‍රියාකාරීන් විශ්වාස කරන්නේ මෙය හොඳ පළමු පියවරක් වන අතර මෙම පියවර පුළුල් වන්දි ගෙවීමක් දිරිමත් කරනු ඇතැයි බලාපොරොත්තු වන බවයි.[162]
බටහිර සහරාව සම්බන්ධයෙන් ඇල්ජීරියාව සහ මොරොක්කෝව අතර ඇති මතගැටුම් 1989 දී නාමිකව පිහිටුවන ලද අරාබි මාග්‍රෙබ් සංගමය දැඩි කිරීමට බාධාවක් වී ඇත. නමුත් එය ඉතා සුළු ප්‍රායෝගික බරක් දරා ඇත.[163] 2021 අගෝස්තු 24 දින, ඇල්ජීරියාව මොරොක්කෝව සමඟ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා බිඳ දැමූ බව නිවේදනය කළේය.[164]
යුදබලය
[සංස්කරණය]
ඇල්ජීරියාවේ හමුදාව මහජන ජාතික හමුදාව (ANP), ඇල්ජීරියානු ජාතික නාවික හමුදාව (MRA) සහ ඇල්ජීරියානු ගුවන් හමුදාව (QJJ) සහ භෞමික ගුවන් ආරක්ෂක බලකායන්ගෙන් සමන්විත වේ.[165] එය ඇල්ජීරියානු නිදහස් යුද්ධයේ (1954-62) ප්‍රංශ යටත් විජිත ආක්‍රමණයට එරෙහිව සටන් කළ ජාතිකවාදී ජාතික විමුක්ති පෙරමුණේ සන්නද්ධ අංශය වන ජාතික විමුක්ති හමුදාවේ (ALN) සෘජු අනුප්‍රාප්තිකයා වේ.
මුළු හමුදා සාමාජිකයින්ට ක්‍රියාකාරී 147,000 ක්, සංචිත 150,000 ක් සහ පැරාමිලිටරි කාර්ය මණ්ඩලය 187,000 ක් (2008 ඇස්තමේන්තුව) ඇතුළත් වේ.[166] වයස අවුරුදු 19-30 අතර පිරිමින් සඳහා, මුළු මාස 12 සඳහා හමුදාවේ සේවය කිරීම අනිවාර්ය වේ.[167] මිලිටරි වියදම් 2012 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් (GDP) 4.3%ක් විය.[168] ඇල්ජීරියාවට අප්‍රිකාවේ විශාලතම ආරක්ෂක අයවැය (ඩොලර් බිලියන 10) සහිත උතුරු අප්‍රිකාවේ දෙවන විශාලතම හමුදාව වේ.[169] ඇල්ජීරියාවේ ආයුධ බොහොමයක් ආනයනය කරනු ලබන්නේ රුසියාවෙන් වන අතර ඔවුන් සමඟ සමීප මිත්‍රයෙකු වේ.[170][171]
2007 දී ඇල්ජීරියානු ගුවන් හමුදාව ඩොලර් බිලියන 1.9 ක ඇස්තමේන්තුගත වියදමකින් MiG-29SMT යානා 49 ක් සහ MiG-29UBT යානා 6 ක් මිලදී ගැනීමට රුසියාව සමඟ ගිවිසුමක් අත්සන් කළේය. රුසියාව ඇල්ජීරියාව සඳහා 636 වර්ගයේ ඩීසල් සබ්මැරීන දෙකක් ද ඉදිකරමින් සිටී.[172]
මානව හිමිකම්
[සංස්කරණය]ඒක්සත් ජනපද රජය විසින් අරමුදල් සපයන ලද ෆ්‍රීඩම් හවුස් විසින් ඇල්ජීරියාව 1989, 1990 සහ 1991 වසර වල "අර්ධ වශයෙන් නිදහස්" ලෙස ලේබල් කරන ලද අතර 1972 දී එවැනි ශ්‍රේණිගත කිරීම් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට පටන් ගත් දා සිට ඉහත අවුරුදුවල හැර "නිදහස් නොවන" රටක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇත.[173] 2016 දෙසැම්බරයේදී, ඇල්ජීරියාවේ මාධ්‍ය නිදහස උල්ලංඝනය කිරීම සම්බන්ධයෙන් යුරෝ-මධ්‍යධරණී මානව හිමිකම් නිරීක්ෂකයා වාර්තාවක් නිකුත් කළේය. එය පැහැදිලි කළේ ඇල්ජීරියානු රජය මාධ්‍ය නිදහසට සීමා පැනවූ බවයි; ප්‍රකාශනය සහ සාමකාමී පෙළපාලි, විරෝධතා සහ රැස්වීමට ඇති අයිතිය මෙන්ම මාධ්‍ය සහ වෙබ් අඩවි තීව්‍ර කරන ලද වාරණ පනවනු ලබයි. මාධ්‍යවේදීන් සහ ක්‍රියාකාරීන් පාලක රජය විවේචනය කිරීම හේතුවෙන් ඇතැම් මාධ්‍ය ආයතනවල බලපත්‍ර අවලංගු කර ඇත.[174]
බොහෝ නායකයින් සිරගත කර විරෝධතා මර්දනය කරමින් ස්වාධීන සහ ස්වාධීන වෘත්තීය සමිති රජයෙන් නිරන්තර හිරිහැරවලට මුහුන දෙයි. 2016 දී, 2010-2012 ඇල්ජීරියානු විරෝධතාවලට සම්බන්ධ වූ වෘත්තීය සමිති ගණනාවක් රජය විසින් ලියාපදිංචි කර ඇත.[175][176][177]
ඇල්ජීරියාවේ සමලිංගිකත්වය නීති විරෝධීයි.[178] ප්‍රසිද්ධියේ සමලිංගික හැසිරීම වසර දෙකක සිර දඬුවමකට යටත් වේ.[179] එසේ තිබියදීත්, 2019 දී බීබීසී ප්‍රවෘත්ති අරාබි-අරාබි බැරෝමීටරය විසින් කරන ලද සමීක්ෂණයට අනුව ඇල්ජීරියානුවන්ගෙන් 26% ක් පමණ සිතන්නේ සමලිංගිකත්වය පිළිගත යුතු බවයි. සමීක්ෂණය පවත්වන ලද අනෙකුත් අරාබි රටවලට සාපේක්ෂව ඇල්ජීරියාව විශාලතම LGBT පිළිගැනීමක් පෙන්නුම් කරයි.[180]
හියුමන් රයිට්ස් වොච් විසින් ඇල්ජීරියානු බලධාරීන් කොවිඩ්-19 වසංගතය, රට තුළ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ගැති ව්‍යාපාර සහ විරෝධතා වැළැක්වීම සඳහා නිදහසට කරුණක් ලෙස භාවිතා කරන බවට චෝදනා කර ඇති අතර, එය සමාජ දුරස්ථභාවයේ කොටසක් ලෙස තරුණයින් අත්අඩංගුවට ගැනීමට හේතු වේ.[181]
පරිපාලන අංශ
[සංස්කරණය]ඇල්ජීරියාව පළාත් 58 (විලයා), දිස්ත්‍රික්ක 553 (ඩයිරාස්)[182] සහ මහ නගර සභා 1,541 (බලදියා) ලෙස බෙදා ඇත. සෑම පළාතක්ම, දිස්ත්‍රික්කයක් සහ මහ නගර සභාවක් එහි ආසනය අනුව නම් කර ඇත, එය සාමාන්‍යයෙන් විශාලතම නගරය වේ.
නිදහසින් පසු පරිපාලන අංශ කිහිප වතාවක් වෙනස් වී ඇත. නව පළාත් හඳුන්වාදීමේදී පැරණි පළාත් සංඛ්‍යා තබා ඇති බැවින් අකාරාදී නොවන අනුපිළිවෙලයි. ඔවුන්ගේ නිල අංක සමඟ, දැනට (1983 සිට)[183]
| # | විලයා | ඉඩ ප්‍රමාණය (km2) | ජනගහණය | සිතියම | # | විලයා | ඉඩ ප්‍රමාණය (km2) | ජනගහණය |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | අද්රාර් | 402,197 | 439,700 | _-_Nmbrs_(geosort)_-_monochrome.svg) |
30 | ඕවර්ග්ලා | 211,980 | 552,539 |
| 2 | ක්ලෙෆ් | 4,975 | 1,013,718 | 31 | ඔරාන් | 2,114 | 1,584,607 | |
| 3 | ලාගුවාට් | 25,057 | 477,328 | 32 | එල් බයාද් | 78,870 | 262,187 | |
| 4 | ඕම් එල් බෝගි | 6,768 | 644,364 | 33 | ඉලිසි | 285,000 | 54,490 | |
| 5 | බට්නා | 12,192 | 1,128,030 | 34 | බෝර්ඩ්ජ් බු අර්රෙරිඩ්ජ් | 4,115 | 634,396 | |
| 6 | බෙජායා | 3,268 | 915,835 | 35 | බූමර්ඩෙස් | 1,591 | 795,019 | |
| 7 | බිස්ක්රා | 20,986 | 730,262 | 36 | එල් ටැරෙෆ් | 3,339 | 411,783 | |
| 8 | බෙචාර් | 161,400 | 274,866 | 37 | ටින්ඩෝෆ් | 58,193 | 159,000 | |
| 9 | බ්ලිඩා | 1,696 | 1,009,892 | 38 | ටිස්සම්සිල්ට් | 3,152 | 296,366 | |
| 10 | බූයිරා | 4,439 | 694,750 | 39 | එල් ඕඩ් | 54,573 | 673,934 | |
| 11 | තමන්රාසෙට් | 556,200 | 198,691 | 40 | ඛෙන්චෙලා | 9,811 | 384,268 | |
| 12 | ටෙබෙස්සා | 14,227 | 657,227 | 41 | සූක් අහ්රස් | 4,541 | 440,299 | |
| 13 | ට්ලෙම්සෙන් | 9,061 | 945,525 | 42 | තිපාසා | 2,166 | 617,661 | |
| 14 | ටියරෙට් | 20,673 | 842,060 | 43 | මිලා | 9,375 | 768,419 | |
| 15 | ටිසි ඔඋසො | 3,568 | 1,119,646 | 44 | අයින් ඩෙෆ්ලා | 4,897 | 771,890 | |
| 16 | ඇල්ජියර්ස් | 273 | 2,947,461 | 45 | නාම | 29,950 | 209,470 | |
| 17 | ඩිජෙල්ෆා | 66,415 | 1,223,223 | 46 | අයින් ටෙමූචන්ට් | 2,376 | 384,565 | |
| 18 | ජිජෙල් | 2,577 | 634,412 | 47 | ගාර්ඩයියා | 86,105 | 375,988 | |
| 19 | සෙටිෆ් | 6,504 | 1,496,150 | 48 | රිලිසාන් | 4,870 | 733,060 | |
| 20 | සයිඩා | 6,764 | 328,685 | 49 | එල් එම්'ගායර් | 8,835 | 162,267 | |
| 21 | ස්කික්ඩා | 4,026 | 904,195 | 50 | එල් මේනියා | 62,215 | 57,276 | |
| 22 | සිඩි බෙල් ඇබේස් | 9,150 | 603,369 | 51 | ඕල්ඩ් ඩිජෙල්ලාල් | 11,410 | 174,219 | |
| 23 | අන්නාබා | 1,439 | 640,050 | 52 | බෝර්ඩ්ජ් බඩ්ජි මොක්තාර් | 120,026 | 16,437 | |
| 24 | ගුවෙල්මා | 4,101 | 482,261 | 53 | බෙනි ඇබේස් | 101,350 | 50,163 | |
| 25 | කොන්ස්ටන්ටයින් | 2,187 | 943,112 | 54 | ටිමිමූන් | 65,203 | 122,019 | |
| 26 | මෙඩියා | 8,866 | 830,943 | 55 | ටග්ගෝර්ට් | 17,428 | 247,221 | |
| 27 | මොස්ටගානෙම් | 2,269 | 746,947 | 56 | ජැනට් | 86,185 | 17,618 | |
| 28 | එම්සිලා | 18,718 | 991,846 | 57 | ඉන් සලාහ් | 131,220 | 50,392 | |
| 29 | මස්කාරා | 5,941 | 780,959 | 58 | ඉන් ගුසාම් | 88,126 | 11,202 |
ආර්ථිකය
[සංස්කරණය]
.svg)
ඇල්ජීරියාවේ මුදල් ඒකකය ඩිනාර් (DZD) වේ. රටේ සමාජවාදී පශ්චාත්-නිදහස් සංවර්ධන ආකෘතියේ උරුමයක් වන රාජ්‍යය විසින් ආර්ථිකය ආධිපත්‍යය දරනු ලබයි. මෑත වසරවලදී, ඇල්ජීරියානු රජය රජය සතු කර්මාන්ත පුද්ගලීකරනය නතර කර ඇති අතර ආනයනය සහ එහි ආර්ථිකය තුළ විදේශ මැදිහත්වීම් මත සීමා පැනවීය.[184] ඇල්ජීරියාවේ සෙමින් විවිධාංගීකරණය වන ආර්ථිකය පිළිබඳ ප්‍රශ්න තවමත් පවතින නමුත් මෙම සීමාවන් මෑතකදී ඉවත් කිරීමට පටන් ගෙන තිබේ.
අධික පිරිවැය සහ නිෂ්ක්‍රීය රාජ්‍ය නිලධරය නිසා ඇල්ජීරියාව හයිඩ්‍රොකාබනවලින් පිටත කර්මාන්ත සංවර්ධනය කිරීමට අරගල කර ඇත. බලශක්ති අංශයෙන් පිටත විදේශීය හා දේශීය ආයෝජන ආකර්ශනය කර ගනිමින් ආර්ථිකය විවිධාංගීකරණය කිරීමට රජය දරන උත්සාහය තරුණ විරැකියා අනුපාතිකය අඩු කිරීමට හෝ නිවාස හිඟයට පිළියම් යෙදීමට සුළු දෙයක් හෝ කර නැත.[185] ආර්ථිකය විවිධාංගීකරණය කිරීමේ අවශ්‍යතාවය, දේශපාලන, ආර්ථික සහ මූල්‍ය ප්‍රතිසංස්කරණ ශක්තිමත් කිරීම, ව්‍යාපාරික වාතාවරණය වැඩිදියුණු කිරීම සහ කලාප අතර අසමානතා අවම කිරීම ඇතුළු කෙටි කාලීන සහ මධ්‍ය කාලීන ගැටලු රැසකට රට මුහුණ දී සිටී.[186]
2011 පෙබරවාරි සහ මාර්තු මාසවල ඇති වූ ආර්ථික විරෝධතා රැල්ලක් නිසා ඇල්ජීරියානු ආන්ඩුව ඩොලර් බිලියන 23 කට වඩා වැඩි මහජන ප්‍රදාන සහ පසුගාමී වැටුප් සහ ප්‍රතිලාභ වැඩි කිරීම් ලබා දීමට පොළඹවන ලදී. පසුගිය වසර 5 තුළ රාජ්‍ය වියදම් වාර්ෂිකව 27%කින් ඉහළ ගොස් ඇත. 2010-14 රාජ්‍ය ආයෝජන වැඩසටහන සඳහා ඇමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන 286ක් වැය වන අතර ඉන් 40%ක් මානව සංවර්ධනයට යොමු කෙරේ.[187]
ශක්තිමත් හයිඩ්‍රොකාබන් ආදායමට ස්තූතිවන්ත වන්න, ඇල්ජීරියාවට ඩොලර් බිලියන 173 ක විදේශ මුදල් සංචිතයක් සහ විශාල හයිඩ්‍රොකාබන් ස්ථායීකරණ අරමුදලක් ඇත. මීට අමතරව, ඇල්ජීරියාවේ විදේශ ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2%ක් පමණ වන අතිශයින් අඩුය.[188] ආර්ථිකය හයිඩ්‍රොකාබන් ධනය මත බෙහෙවින් රඳා පවතින අතර, ඉහළ විදේශ විනිමය සංචිත (US$ බිලියන 178, ආනයන වසර තුනකට සමාන) තිබියදීත්, වත්මන් වියදම් වර්ධනය ඇල්ජීරියාවේ අයවැය දිගුකාලීන අඩු හයිඩ්‍රොකාබන් ආදායමේ අවදානමට ලක් කරයි.[189]
ඇල්ජීරියාව වසර කිහිපයක සාකච්ඡා තිබියදීත්, ලෝක වෙළඳ සංවිධානයට සම්බන්ධ වී නැත, නමුත් මහා අරාබි නිදහස් වෙළඳ ප්‍රදේශයේ[190] සහ අප්‍රිකානු මහාද්වීපික නිදහස් වෙළඳ ප්‍රදේශයේ සාමාජිකයෙකි,[191] සහ යුරෝපා සංගමය සමඟ සංගම් ගිවිසුමක් ඇත.[192][193]
ඇල්ජීරියාවේ තුර්කි සෘජු ආයෝජන වේගවත් වී ඇති අතර මුළු වටිනාකම ඩොලර් බිලියන 5 දක්වා ළඟා විය. 2022 වන විට ඇල්ජීරියාවේ සිටින තුර්කි සමාගම් සංඛ්‍යාව 1,400 දක්වා ළඟා වී තිබේ. 2020 දී, වසංගතය නොතකා, ඇල්ජීරියාවේ තුර්කි සමාගම් 130 කට වඩා නිර්මාණය කරන ලදී.[194]
තෙල් සහ ස්වභාවික සම්පත්
[සංස්කරණය]
ආර්ථිකය ඛනිජ තෙල් මත යැපෙන ඇල්ජීරියාව 1969 සිට ඔපෙක් සාමාජිකයෙකි. එහි බොරතෙල් නිෂ්පාදනය දිනකට බැරල් මිලියන 1.1 ක් පමණ වන නමුත් එය යුරෝපයට වැදගත් සම්බන්ධතා ඇති ප්‍රධාන ගෑස් නිෂ්පාදකයෙකු සහ අපනයනකරුවෙකු ද වේ.[195] හයිඩ්‍රොකාබන දිගු කලක් තිස්සේ ආර්ථිකයේ කොඳු නාරටිය වී ඇත. එය අයවැය ආදායමෙන් දළ වශයෙන් 60%, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 30% සහ අපනයන ආදායමෙන් 87.7% විය.[196] ඇල්ජීරියාව ලෝකයේ 10 වැනි විශාලතම ස්වාභාවික වායු සංචිත ඇති අතර හයවන විශාලතම ගෑස් අපනයනකරු වේ. එක්සත් ජනපද බලශක්ති තොරතුරු පරිපාලනය වාර්තා කළේ 2005 දී, ඇල්ජීරියාවේ ඝණ මීටර් ට්‍රිලියන 4.5 ක් (160×1012 ඝන අඩි) ස්වභාවික වායු සංචිත තිබී ඇත.[197] එය තෙල් සංචිතවල ලොව 16 වැනි ස්ථානයට ද පත්වේ.[198]
2011 සඳහා හයිඩ්‍රොකාබන් නොවන වර්ධනය 5% ලෙස පුරෝකථනය කරන ලදී. සමාජ ඉල්ලීම්වලට සාර්ථකව මුහුණ දීම සඳහා, බලධාරීන් විසින් විශේෂයෙන් මූලික ආහාර ආධාර, රැකියා උත්පාදනය, කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ ව්‍යවසායකයින් සඳහා සහය සහ ඉහළ වැටුප් සඳහා වියදම් ඉහළ නැංවීය. ඉහළ හයිඩ්‍රොකාබන මිල ජංගම ගිණුම සහ දැනටමත් විශාල ජාත්‍යන්තර සංචිත තත්ත්වය වැඩිදියුණු කර ඇත.[199]
නිෂ්පාදන පරිමාවේ ප්‍රවනතාවය පහළ මට්ටමක පැවතුනද, තෙල් මිල අඛණ්ඩව ඉහළ යාමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 2011 වසරේ තෙල් සහ ගෑස් වලින් ආදායම ඉහළ ගියේය.[200] පරිමාව අනුව තෙල් හා ගෑස් අංශයෙන් නිෂ්පාදනය අඛණ්ඩව පහත වැටෙමින් පවතින අතර 2007 සහ 2011 අතර ටොන් මිලියන 43.2 සිට ටොන් මිලියන 32 දක්වා පහත වැටුනි. එසේ වුවද, මෙම අංශය 1962 දී 48% ට එදිරිව 2011 දී මුළු අපනයන පරිමාවෙන් 98% ක්ද,[201] සහ අයවැය ලැබීම්වලින් 70% ක් හෙවත් ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 71.4 ක් විය.[202]
ඇල්ජීරියාවේ තෙල් සහ ස්වාභාවික වායු අංශවල සියලුම අංශවල ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් ඉටු කරන ඇල්ජීරියානු ජාතික තෙල් සමාගම සොනාට්‍රාච් වේ. සියලුම විදේශීය ක්‍රියාකරුවන් සොනාට්‍රාච් සමඟ හවුල්කාරිත්වයෙන් කටයුතු කළ යුතු අතර, සාමාන්‍යයෙන් නිෂ්පාදන-බෙදාගැනීමේ ගිවිසුම්වල බහුතර හිමිකාරිත්වය ඇත.[203]
ඇල්ජීරියාවේ ජෛව ධාරිතාව සඳහා ප්‍රවේශය ලෝක සාමාන්‍යයට වඩා අඩුය. 2016 දී ඇල්ජීරියාවට එහි භූමි ප්‍රදේශය තුළ එක් පුද්ගලයෙකුට ගෝලීය හෙක්ටයාර 0.53ක් තිබුණි.[204] එය එක් පුද්ගලයෙකුට ගෝලීය හෙක්ටයාර 1.6ක් වූ ලෝක සාමාන්‍යයට වඩා බෙහෙවින් අඩුය.[205] 2016 දී ඇල්ජීරියාව එක් පුද්ගලයෙකුට ජෛව ධාරිතාවයෙන් ගෝලීය හෙක්ටයාර 2.4 ක් භාවිතා කළේය. මෙයින් අදහස් කරන්නේ ඔවුන් ඇල්ජීරියාවේ අඩංගු ජෛව ධාරිතාව මෙන් 4.5 ගුණයකට වඩා වැඩියෙන් භාවිතා කරන බවයි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඇල්ජීරියාව ජීව ධාරිතාවේ හිඟයක් ඇති කරයි.[206] 2022 අප්‍රේල් මාසයේදී, ඉතාලියේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකයින් විශාල ඇල්ජීරියානු ගෑස් සුරක්ෂිත කිරීමට මැඩ්රිඩ්හි සාකච්ඡා පැවැත්වීය.[207] ඇල්ජීරියාවේ සොනාට්‍රාච් සහ ඉතාලියේ ඉනි අතර ගිවිසුම යටතේ, ඇල්ජීරියාව ලබන වසරේ සහ 2024 වන විට අතිරේක ගෑස් ඝන මීටර් බිලියන 9ක් ඉතාලියට යවනු ඇත.[208]
පර්යේෂණ සහ විකල්ප බලශක්ති ප්‍රභවයන්
[සංස්කරණය]පර්යේෂණ පහසුකම් සංවර්ධනය කිරීම සහ පර්යේෂකයන්ට ගෙවීම් කිරීම සඳහා ඇල්ජීරියාව ඩිනාර් බිලියන 100 ක් ආයෝජනය කර ඇත. මෙම සංවර්ධන වැඩසටහන විකල්ප බලශක්ති නිෂ්පාදනය, විශේෂයෙන්ම සූර්ය සහ සුළං බලය දියුණු කිරීම සඳහා අදහස් කෙරේ.[209] ඇල්ජීරියාව මධ්‍යධරණී මුහුදේ විශාලතම සූර්ය බලශක්ති විභවය ඇති බවට ඇස්තමේන්තු කර ඇත, එබැවින් හසි ආර්'මෙල් හි සූර්ය විද්‍යා උද්‍යානයක් නිර්මාණය කිරීමට රජය අරමුදල් සපයා ඇත. දැනට, ඇල්ජීරියාවේ විවිධ විශ්ව විද්‍යාලවල පර්යේෂණ මහාචාර්යවරුන් 20,000 ක් සහ පර්යේෂණ විද්‍යාගාර 780 කට අධික සංඛ්‍යාවක් සිටින අතර, රාජ්‍ය ඉලක්ක 1,000 දක්වා පුළුල් කිරීමයි. සූර්ය බලශක්තියට අමතරව, ඇල්ජීරියාවේ පර්යේෂණ ක්ෂේත්‍රවලට අභ්‍යවකාශ සහ චන්ද්‍රිකා විදුලි සංදේශ, න්‍යෂ්ටික බලය සහ වෛද්‍ය පර්යේෂණ ඇතුළත් වේ.
ශ්‍රම වෙළඳපොල
[සංස්කරණය]සමස්ත විරැකියා අනුපාතය 2011 දී 10% ක් වූ නමුත් තරුණයින් අතර විරැකියාව ඉහළ මට්ටමක පැවති අතර වයස අවුරුදු 15 ත් 24 ත් අතර අය සඳහා 21.5% ක අනුපාතයක් ඇත. රජය 1988 දී හඳුන්වා දුන් රැකියා වැඩසටහන් 2011 දී ශක්තිමත් කරන ලදී, විශේෂයෙන් රැකියා සොයන අයට උපකාර කිරීමේ වැඩසටහන් සකස් කරන ලදී.[210]
සමස්ථ විරැකියාවේ අඩුවීමක් තිබියදීත්, තරුණ හා කාන්තා විරැකියාව ඉහළ මට්ටමක පවතී.[211] විරැකියාව විශේෂයෙන්ම තරුණයින්ට බලපාන අතර, 15-24 වයස් කාණ්ඩ අතර රැකියා විරහිත අනුපාතය 21.5%කි.[212]
සංචාරක කර්මාන්තය
[සංස්කරණය]
ඇල්ජීරියාවේ සංචාරක ක්ෂේත්‍රයේ සංවර්ධනය මීට පෙර පහසුකම් හිඟකම නිසා අඩාල වූ නමුත් 2004 සිට පුළුල් සංචාරක සංවර්ධන උපාය මාර්ගයක් ක්‍රියාත්මක කර ඇති අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස උසස් නවීන ප්‍රමිතියකින් යුත් හෝටල් බොහොමයක් ඉදිකර ඇත.
ඇල්ජීරියාවේ යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ස්ථාන කිහිපයක් ඇත.[213] හම්මාඩිඩ් අධිරාජ්‍යයේ පළමු අගනුවර වන බෙනි හම්මාඩ්හි අල් කලා, තිපාසා, ෆිනීෂියානු සහ පසුව රෝම නගර සහ පසුව රෝම නටබුන් වූ ඩිජේමිලා සහ ටිම්ගාඩ්, විශාල නාගරීකරණය වූ ක්ෂේම භූමියක් සහිත හුණුගල් නිම්නයක් වූ එම්සාබ්න නිම්නය සහ ඇල්ජියර්ස්හි කැස්බා බලකොටුව, එකම ස්වභාවික ලෝක උරුම අඩවිය වන්නේ ටසිලි න්'අජ්ජර් කඳු වැටියයි.
ප්‍රවාහන
[සංස්කරණය]
ඇල්ජීරියානු මාර්ග ජාලය අප්‍රිකාවේ ඝනත්වයෙන් වැඩිම වේ; එහි දිග කිලෝමීටර් 180,000 (සැතපුම් 110,000) ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර ව්‍යුහයන් 3,756 කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් සහ පදික වේදිකා අනුපාතය 85% කි. මෙම ජාලය දැනට ඉදිවෙමින් පවතින ප්‍රධාන යටිතල පහසුකම් ව්‍යාපෘතියක් වන නැගෙනහිර-බටහිර අධිවේගී මාර්ගය මගින් අනුපූරක වනු ඇත. එය කිලෝමීටර් 1,216-දිග (සැතපුම් 756) අධිවේගී මාර්ගයක් වන අතර, නැගෙනහිරින් ඇනාබා සහ බටහිරින් පිහිටි ට්ලෙම්සෙන් සම්බන්ධ කරයි. ඇල්ජීරියාව හරහා ට්‍රාන්ස් සහරා අධිවේගී මාර්ගය ද පිහිටන අතර එය දැන් සම්පූර්ණයෙන්ම කාපට් කර ඇත. මෙම මාර්ගයට ඇල්ජීරියාව, මාලි, නයිජර්, නයිජීරියාව, චැඩ් සහ ටියුනීසියාව යන රටවල් හය අතර වෙළඳාම වැඩි කිරීමට ඇල්ජීරියානු රජය සහාය දක්වයි.
ජන විකාශය
[සංස්කරණය]ඇල්ජීරියාවේ ඇස්තමේන්තුගත ජනගහනය මිලියන 44ක් වන අතර, ඉන් අති බහුතරයක් අරාබි-බර්බර් වාර්ගික වශයෙන් වේ.[214][215][216] 20 වැනි සියවස ආරම්භයේදී එහි ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන හතරක් විය.[217] ඇල්ජීරියානුවන්ගෙන් 90% ක් පමණ උතුරු, වෙරළබඩ ප්‍රදේශයේ ජීවත් වෙති. සහරා කාන්තාරයේ වැසියන් ප්‍රධාන වශයෙන් ක්ෂේම භූමියේ සංකේන්ද්‍රණය වී ඇතත්, මිලියන 1.5 ක් පමණ සංචාරක හෝ අර්ධ වශයෙන් සංචාරක ලෙස ජීවත්වේ. ඇල්ජීරියානුවන්ගෙන් 28.1%ක් වයස අවුරුදු 15ට අඩුය.[218]
බටහිර සහරාහි සහරාවිවරුන් 90,000 ත් 165,000 ත් අතර ප්‍රමාණයක් බටහිර ඇල්ජීරියානු සහරා කාන්තාරයේ සහරාවි සරණාගත කඳවුරුවල ජීවත් වෙති.[219][220][221]පලස්තීන සරණාගතයින් 4,000කට වඩා වැඩි සංඛ්‍යාවක් සිටින අතර, ඔවුන් හොඳින් ඒකාබද්ධ වී සිටින අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සරණාගතයින් සඳහා වන මහ කොමසාරිස් (UNHCR) වෙතින් සහය ඉල්ලා නොමැත.[222][223] 2009 දී, 35,000 චීන සංක්‍රමණික කම්කරුවන් ඇල්ජීරියාවේ ජීවත් විය.[224]
ඇල්ජීරියාවෙන් පිටත ඇල්ජීරියානු සංක්‍රමණිකයන්ගේ විශාලතම සාන්ද්‍රණය ප්‍රංශයේ වන අතර දෙවන පරම්පරාව දක්වා ඇල්ජීරියානුවන් මිලියන 1.7කට වඩා සිටින බව වාර්තා වේ.[225]
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
[සංස්කරණය]
ආදිවාසී බර්බර්වරුන් මෙන්ම ෆිනීෂියානුවන්, රෝමවරුන්, වැන්ඩල්වරුන්, බයිසැන්තියානු ග්‍රීකයන්, අරාබිවරුන්, තුර්කි ජාතිකයන්, විවිධ උප සහරානු අප්‍රිකානුවන් සහ ප්‍රංශ ජාතිකයන් ඇල්ජීරියාවේ ඉතිහාසය සහ සංස්කෘතියට දායක වී ඇත.[226] ඇන්ඩලූසියානු සරණාගතයන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇල්ජියර්ස් සහ අනෙකුත් නගරවල ජනගහනයේ ද සිටිති.[227] එපමනක් නොව, 18 වන සියවසේ මෙම අරගෝනිස් සහ කැස්ටිලියන් මොරිස්කෝ පරම්පරාවන් ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා කරන ලද අතර, ග්‍රිෂ් එල්-ඔවුඩ් නම් කුඩා නගරයේ කැටලන් මොරිස්කෝ පරම්පරාවෙන් කැටලන් පවා කතා කරන ලදී.[228]
ඇල්ජීරියාවේ බර්බර් වාර්ගිකත්වයේ ආධිපත්‍යය තිබියදීත්, ඇල්ජීරියානුවන්ගෙන් බහුතරයක් අරාබි පදනම් වූ අනන්‍යතාවයක් සමඟ මිශ්‍ර විය. විශේෂයෙන් 20 වැනි සියවසේ අරාබි ජාතිකවාදය නැගීමෙන් පසුව එය සිදුවිය.[229][230] බර්බර්වරුන් සහ බර්බර් කතා කරන ඇල්ජීරියානුවන් විවිධ භාෂා සහිත බොහෝ කණ්ඩායම් වලට බෙදී ඇත. මෙයින් විශාලතම වන්නේ ඇල්ජියර්ස් වලට නැගෙනහිරින් කබිලි ප්‍රදේශයේ ජීවත් වන කබිල්ස්, ඊසානදිග ඇල්ජීරියාවේ චෞයි, දකුණු කාන්තාරයේ ටුවාරෙග්ස් සහ උතුරු ඇල්ජීරියාවේ ෂෙන්වා ජනතාවයි.[231]
යටත් විජිත සමයේ, විශාල (1960 දී 10%)[232] යුරෝපීය ජනගහනයක් සිටි අතර ඔවුන් පයිඩ්-නොයාර්ස් ලෙස ප්‍රකට විය. ඔවුන් මූලික වශයෙන් ප්‍රංශ, ස්පාඤ්ඤ සහ ඉතාලි සම්භවයක් ඇති අය විය. මෙම ජනගහනයෙන් සියල්ලෝම පාහේ නිදහස් යුද්ධයේදී හෝ එය අවසන් වූ වහාම ඉවත්ව ගියහ.[233]
භාෂා
[සංස්කරණය]නූතන සම්මත අරාබි සහ බර්බර් නිල භාෂා වේ.[234] ඇල්ජීරියානු අරාබි (දර්ජා) යනු ජනගහනයෙන් බහුතරයක් භාවිතා කරන භාෂාවයි. වාචික ඇල්ජීරියානු අරාබි භාෂාව ප්‍රංශ සහ බර්බර් වෙතින් ලබා ගත් වචන වලින් දැඩි ලෙස පිරී ඇත.
2002 මැයි 8 ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් බර්බර් "ජාතික භාෂාවක්" ලෙස පිළිගෙන ඇත.[235] කබිල්, ප්‍රමුඛ බර්බර් භාෂාව උගන්වන අතර අර්ධ වශයෙන් සම-නිල වශයෙන් (සීමා කිහිපයක් සහිතව) කබිල් හි ප්‍රදේශ වල 2016 පෙබරවාරි මාසයේදී ඇල්ජීරියානු ව්‍යවස්ථාව විසින් බර්බර් අරාබි භාෂාව සමඟ නිල භාෂාවක් බවට පත් කරන ලද යෝජනාවක් සම්මත කරන ලදී.
ඇල්ජීරියාවේ ප්‍රංශයට නිල තත්වයක් නොමැති වුවද, එය ලොව විශාලතම ෆ්‍රැන්කෝෆෝන් ජනගහනයෙන් එකක්ය,[236] සහ ප්‍රංශ රජය, මාධ්‍ය (පුවත්පත්, ගුවන්විදුලිය, ප්‍රාදේශීය රූපවාහිනිය) සහ අධ්‍යාපන ක්‍රමය (ප්‍රාථමිකයේ සිට) ඇල්ජීරියාවේ යටත් විජිත ඉතිහාසය සිට බහුලව භාවිතා වේ. එය ඇල්ජීරියාවේ භාෂා භාෂාවක් ලෙස සැලකිය හැකිය. 2008 දී ඇල්ජීරියානුවන් මිලියන 11.2 කට ප්‍රංශ භාෂාවෙන් කියවීමට සහ ලිවීමට හැකි විය.[237] 2000 අප්‍රේල් මාසයේදී අබාසා ආයතනයේ අධ්‍යයනයකින් හෙළි වූයේ කුටුම්භවලින් 60% කට ප්‍රංශ භාෂාව කතා කිරීමට සහ තේරුම් ගැනීමට හැකි වූ බවයි, එසේත් නැතිනම් එකල මිලියන 30කින් මිලියන 18 ක ජනතාවකට එසේ කිරීමට හැකි බවයි. ඇල්ජීරියානු රජය ප්‍රංශ භාෂාව ඉවත් කිරීමට උත්සාහ කළ කාල පරිච්ඡේදයකින් පසුව, මෑත දශක කිහිපය තුළ රජය ගමන් මාර්ගය වෙනස් කර ප්‍රංශ අධ්‍යයනය ශක්තිමත් කර ඇති අතර සමහර රූපවාහිනී වැඩසටහන් භාෂාවෙන් විකාශනය වේ.
ඇල්ජීරියාව 1962 න් පසු ද්විභාෂා රාජ්‍යයක් ලෙස මතු විය.[238] වාචික ඇල්ජීරියානු අරාබි භාෂාව ජනගහනයෙන් 72% ක් පමණ කතා කරන අතර බර්බර් 27-30% ක් පමණ කතා කරයි.[239]
ආගම
[සංස්කරණය].jpg)
2021 සීඅයීඒ වර්ල්ඩ් ෆැක්ට්බුක් ඇස්තමේන්තුවට අනුව ජනගහනයෙන් 99% ක් සහ 2020 දී පිව් පර්යේෂණ අනුව 97.9% ක් වන එහි අනුගාමිකයින්, වැඩි වශයෙන් සුන්නිවරුන් සමඟින්, ඇල්ජීරියාවේ ප්‍රමුඛතම ආගම ඉස්ලාම් වේ.[240] ගාර්ඩයියා කලාපයේ එම්සාබ් නිම්නයේ ඉබාඩිස්වරු 290,000 ක් පමණ ඇත.
නිදහසට පෙර ඇල්ජීරියාව මිලියන 1.3 කට අධික කිතුනුවන් (බොහෝ විට ප්‍රංශ මුතුන් මිත්තන්ගේ) වාසය කළේය. ප්‍රංශයෙන් නිදහස ලැබීමෙන් පසු බොහෝ ක්‍රිස්තියානි පදිංචිකරුවන් ප්‍රංශයට පිටව ගොස් ඇත.[241][242] අද, ක්‍රිස්තියානි ජනගහනය 20,000 සිට 200,000 දක්වා පරාසයක පවතී.[243] ක්‍රිස්තියානීන් වන ඇල්ජීරියානු පුරවැසියන් ප්‍රධාන වශයෙන් රෙපරමාදු කණ්ඩායම්වලට අයත් වන අතර, මෑත වසරවලදී බොහෝ බලහත්කාරයෙන් වසා දැමීම් ඇතුළුව රජයෙන් වැඩි පීඩනයක් ඇති වී තිබේ.[244]
2018-2019 අරාබි බැරෝමීටරයට අනුව, ඇල්ජීරියානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් (99.1%) මුස්ලිම් ලෙස දිගටම හඳුනාගෙන ඇත.[245] 2019 ජූනි මාසයේ අරාබි බැරෝමීටරය-බීබීසී ප්‍රවෘත්ති වාර්තාව සොයාගත්තේ ඇල්ජීරියානුවන් ආගමික නොවන අය ලෙස හඳුනාගැනීමේ ප්‍රතිශතය 2013 දී 8% සිට 2018 දී 15% දක්වා වර්ධනය වී ඇති බවයි.[246] 2019 දෙසැම්බර් අරාබි බැරෝමීටරය, ඇල්ජීරියානුවන් ආගමික නොවන ලෙස හඳුනා ගන්නා ප්‍රතිශතයේ වර්ධනය බොහෝ දුරට තරුණ ඇල්ජීරියානුවන් විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, දළ වශයෙන් 25% ක් තමන් ආගමික නොවන අය ලෙස විස්තර කරයි.[247] කෙසේ වෙතත්, 2021 අරාබි බැරෝමීටර වාර්තාවට අනුව ඇල්ජීරියානුවන් අතර තමන් ආගමික නොවන බව පැවසූ අය අඩු වී ඇති අතර, 2.6% ක් පමණක් ආගමික නොවන අය ලෙස හඳුනාගෙන ඇත. එම වාර්තාවේම, ඇල්ජීරියානුවන්ගෙන් 69.5% ක් ආගමික වශයෙන් හඳුනාගෙන ඇති අතර තවත් 27.8% ක් තරමක් ආගමික ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.[248][249]
ඇල්ජීරියාව මුස්ලිම් ලෝකයට එමීර් අබ්දෙල්කාදර්, අබ්දෙල්හාමිඩ් බෙන් බඩිස්, මවුලූඩ් කසෙම් නයිට් බෙල්කාසෙම්, මැලෙක් බෙනාබි සහ මොහොමඩ් ආර්කෝන් ඇතුළු ප්‍රමුඛ චින්තකයින් ගණනාවක් ලබා දී ඇත.
සෞඛ්‍ය
[සංස්කරණය]2018 දී ඇල්ජීරියාවේ මාග්‍රෙබ් කලාපයේ වැඩිම වෛද්‍යවරුන් සංඛ්‍යාවක් (පුද්ගලයින් 1,000 කට 1.72), හෙදියන් (පුද්ගලයින් 1,000 කට 2.23) සහ දන්ත වෛද්‍යවරු (පුද්ගලයින් 1,000 කට 0.31) සිටියහ. "වැඩිදියුණු කළ ජල මූලාශ්‍ර" වෙත ප්‍රවේශය නාගරික ප්‍රදේශවල ජනගහනයෙන් 97.4%ක් පමණ වූ අතර ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජනගහනයෙන් 98.7%ක් පමණ විය. නාගරික ප්‍රදේශවල වෙසෙන ඇල්ජීරියානුවන්ගෙන් 99% ක් සහ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අයගෙන් 93.4% ක් පමණ "වැඩිදියුණු කළ සනීපාරක්ෂාව" සඳහා ප්‍රවේශ වීමේ හැකියාව පවතී. ලෝක බැංකුවට අනුව, ඇල්ජීරියාව "2015 වන විට වැඩිදියුණු කළ පානීය ජලය සහ මූලික සනීපාරක්ෂාව සඳහා තිරසාර ප්‍රවේශයක් නොමැති පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාවෙන් අඩකින් අඩු කිරීමේ" ඉලක්කය කරා ප්‍රගතියක් ලබමින් සිටී. ඇල්ජීරියාවේ තරුණ ජනගහනය අනුව, රෝහල්වලට වඩා රෝග නිවාරණ සෞඛ්‍ය සේවා සහ සායන ප්‍රතිපත්තියට අනුග්‍රහය දක්වයි. මෙම ප්‍රතිපත්තියට අනුව රජය ප්‍රතිශක්තිකරණ වැඩසටහනක් පවත්වාගෙන යයි. කෙසේ වෙතත්, දුර්වල සනීපාරක්ෂාව සහ අපිරිසිදු ජලය තවමත් ක්ෂය රෝගය, හෙපටයිටිස්, සරම්ප, ටයිපොයිඩ් උණ, කොලරාව සහ අතීසාරය ඇති කරයි. දුප්පතුන්ට සාමාන්‍යයෙන් සෞඛ්‍ය සේවාව නොමිලේ ලැබේ.[250]
1882 සිට ඇල්ජීරියාවේ සෞඛ්‍ය වාර්තා පවත්වා ගෙන යන අතර 1905 දී ප්‍රංශ පාලන සමයේදී දකුණේ වෙසෙන මුස්ලිම්වරුන් ඔවුන්ගේ වැදගත් වාර්තා දත්ත ගබඩාවට එකතු කිරීම ආරම්භ කළේය.[251]
අධ්‍යාපනය
[සංස්කරණය]
1970 ගණන්වල සිට, නූගත්කමේ අනුපාතය සැලකිය යුතු ලෙස අඩු කිරීම සඳහා නිර්මාණය කරන ලද මධ්‍යගත පද්ධතියක් තුළ, ඇල්ජීරියානු රජය විසින් ඔවුන්ගේ ඉගෙනීම නිරීක්ෂණය කිරීමට හැකියාව ඇති වයස අවුරුදු 6 සහ 15 අතර සියලුම ළමයින් සඳහා පාසල් පැමිණීම අනිවාර්ය වන නියෝගයක් හඳුන්වා දෙන ලදී. නිදහසින් පසු ඉදිකරන ලද පහසුකම් 20 ක්, දැන් සාක්ෂරතා අනුපාතය 92.6% ක් පමණ වේ.[252] 1972 සිට, අරාබි භාෂාව පාසල් අධ්‍යාපනයේ පළමු වසර නවය තුළ ඉගැන්වීමේ භාෂාව ලෙස භාවිතා වේ. සිසුන්ට ඉංග්‍රීසි, ඉතාලි, ස්පාඤ්ඤ සහ ජර්මානු භාෂා ද ඉගෙන ගත හැකිය. 2008 දී ප්‍රාථමිකයේ නව වැඩසටහන් ඉදිරිපත් විය, එබැවින් අනිවාර්ය පාසල් අධ්‍යාපනය තව දුරටත් වයස අවුරුදු හයෙන් ආරම්භ නොවූ අතර එය වයස අවුරුදු පහ විය.[253] පෞද්ගලික පාසල් 122 හැර රජයේ විශ්වවිද්‍යාල නොමිලේ. ප්‍රාථමික පාසලෙන් වසර නවයකට පසු සිසුන්ට උසස් පාසලට හෝ අධ්‍යාපන ආයතනයකට යා හැකිය. ද්විතීයික පාසලේ තුන්වන වසර අවසානයේදී, සිසුන් උපාධිය සමත් වන අතර, එය සාර්ථක වූ පසු විශ්ව විද්‍යාල සහ ආයතනවල උපාධි අධ්‍යාපනය හැදෑරීමට ඉඩ සලසයි.[254]
වයස අවුරුදු හයත් 15ත් අතර ළමුන් සඳහා අධ්‍යාපනය නිල වශයෙන් අනිවාර්ය වේ. 2008 දී, අවුරුදු 10 ට වැඩි පුද්ගලයින්ගේ නූගත්කම අනුපාතය 22.3%, පිරිමින් සඳහා 15.6% සහ කාන්තාවන් සඳහා 29.0% විය. අඩුම සාක්ෂරතා අනුපාතය ඇති පළාත ඇල්ජියර්ස් පළාත වන අතර එය 11.6% වන අතර ඉහළම අනුපාතයක් ඇති පළාත වූයේ 35.5% ක් වූ ඩීජෙල්ෆා පළාතයි.[255]
ඇල්ජීරියාවේ විශ්ව විද්‍යාල 26 ක් සහ උසස් අධ්‍යාපන ආයතන 67 ක් ඇති අතර, 2008 දී ඇල්ජීරියානුවන් මිලියනයකට සහ විදේශීය සිසුන් 80,000 කට පහසුකම් සලසා ඇත. 1879 දී ආරම්භ කරන ලද ඇල්ජියර්ස් විශ්ව විද්‍යාලය පැරණිතම වේ, එය විවිධ විෂයයන් (නීතිය, වෛද්‍ය විද්‍යාව, විද්‍යාව සහ ලිපි) අධ්‍යාපනය ලබා දෙයි. මෙම විශ්ව විද්‍යාල විසිපහක් සහ උසස් අධ්‍යාපන ආයතන සියල්ලම පාහේ රට නිදහස ලැබීමෙන් පසු ආරම්භ කරන ලද ඒවාය.
ඔවුන්ගෙන් සමහරක් නීති සහ ආර්ථිකය වැනි අරාබි භාෂාවෙන් උපදෙස් ලබා දුන්නද, විද්‍යාව සහ වෛද්‍ය විද්‍යාව වැනි අනෙකුත් අංශ බොහොමයක් ප්‍රංශ සහ ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් දිගටම සපයනු ලැබේ. වැදගත්ම විශ්ව විද්‍යාල අතර, විද්‍යා හා තාක්ෂණ විශ්ව විද්‍යාලය හවුරි බූමීඩීන්, මෙන්ටූරි කොන්ස්ටන්ටයින් විශ්ව විද්‍යාලය සහ ඔරාන් එස්-සෙනියා විශ්ව විද්‍යාලය ඇත. ට්ලෙම්සෙන් හි අබු බෙක්ර් බෙල්කයිඩ් විශ්ව විද්‍යාලය සහ බට්නා හඩ්ජ් ලක්දාර් විශ්ව විද්‍යාලය අප්‍රිකාවේ 26 වන සහ 45 වන ස්ථාන හිමිකර ගනී.[256] ඇල්ජීරියාව 2021 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ 120 වැනි ස්ථානයට පත් වූ අතර, 2019 දී 113 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[257][258][259][260]
සංස්කෘතිය
[සංස්කරණය]
නූතන ඇල්ජීරියානු සාහිත්‍යය රටේ මෑත ඉතිහාසයෙන් දැඩි ලෙස බලපා ඇත. එය අරාබි, ටමාසයිට් සහ ප්‍රංශ ලෙස බෙදී පවතී. 20 වැනි සියවසේ ප්‍රසිද්ධ නවකතාකරුවන් අතර මොහොමඩ් ඩිබ්, ඇල්බට් කැමූ, කේටෙබ් යාසීන් සහ අහලම් මොස්ටෙඝනෙමි ඇතුළත් වන අතර අෂියා ඩිජෙබාර් පුළුල් ලෙස පරිවර්තනය වේ. 1980 ගණන්වල වැදගත් නවකතාකරුවන් අතර පසුව ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් හි උප සභාපති වූ රචිඩ් මිමූනි සහ ලෞකිකවාදී අදහස් නිසා 1993 දී ඉස්ලාමීය කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලද තහාර් ජාවුට් විය.[261]
මැලෙක් බෙනාබි සහ ෆ්‍රාන්ට්ස් ෆැනොන්, යටත් විජිතකරණය පිළිබඳ ඔවුන්ගේ අදහස් සඳහා කැපී පෙනේ. හිපෝහි ඔගස්ටින් උපත ලැබුවේ ටගස්ටේ (වර්තමාන සූක් අහ්රස්) හි ය. ඉබන් ඛල්ඩුන්, ටියුනිස්හි උපත ලැබුවද, ඇල්ජීරියාවේ නැවතී සිටියදී මුකද්දිමා ලිවීය. පූර්ව යටත් විජිත යුගයේ සනුසි පවුලේ සහ යටත් විජිත සමයේ එමීර් අබ්දෙල්කාදර් සහ ෂීක් බෙන් බඩිස්ගේ කෘති පුළුල් ලෙස සටහන් වේ. ලතින් කතුවරයා වන අපුලියස් පසුව ඇල්ජීරියාව බවට පත් වූ මැඩෝරස් (ම්ඩවුරූච්) හි උපත ලැබීය.
සමකාලීන ඇල්ජීරියානු සිනමාව වඩාත් පුළුල් පරාසයක තේමා සහ ගැටළු ගවේෂණය කරමින් ප්‍රභේද අනුව විවිධ වේ. නිදහස් සටන කෙරෙහි අවධානය යොමු කළ සිනමාවේ සිට ඇල්ජීරියානුවන්ගේ එදිනෙදා ජීවිතය ගැන වඩාත් සැලකිලිමත් වන චිත්‍රපට දක්වා සංක්‍රමණයක් සිදුවී ඇත.[262]
කලාව
[සංස්කරණය]
මොහොමඩ් රසිම් හෝ බයා වැනි ඇල්ජීරියානු චිත්‍ර ශිල්පීන් ප්‍රංශ යටත් විජිතකරණයට පෙර කීර්තිමත් ඇල්ජීරියානු අතීතය පුනර්ජීවනය කිරීමට උත්සාහ කළ අතර ඒ සමඟම ඔවුන් ඇල්ජීරියාවේ අව්‍යාජ වටිනාකම් ආරක්ෂා කිරීමට දායක වී ඇත. මෙම රේඛාවේදී, මොහොමඩ් තේමාම්, අබ්දෙල්කාදර් හුවාමෙල් මගින්ද මෙම කලාව හරහා රටේ ඉතිහාසයේ දර්ශන, අතීතයේ පුරුදු සහ සිරිත් විරිත් සහ රටේ ජීවිතය නැවත පැමිණ ඇත.
මොහොමඩ් ඉසියාකෙම්, මොහොමඩ් කඩ්ඩා සහ බචීර් යෙලස් ඇතුළු අනෙකුත් නව කලාත්මක ප්‍රවාහයන් ඇල්ජීරියානු සිතුවම් දර්ශනයේ පෙනී සිටි අතර, ඇල්ජීරියානු සිතුවම් රටේ නව යථාර්ථයන්ට අනුවර්තනය කිරීම සඳහා නව රූපමය ක්‍රම සොයා ගැනීම සඳහා එහි අරගලමය සහ එහි අභිලාෂයන් හරහා සංකේතාත්මක සම්භාව්‍ය සිතුවම් අතහැර දමා ඇත. මොහොමඩ් කඩ්ඩා[263] සහ මොහොමඩ් ඉසියාකෙම් මෑත වසරවලදී කැපී පෙනේ.[264]
සාහිත්‍ය
[සංස්කරණය].jpg)
ඇල්ජීරියානු සාහිත්‍යයේ ඓතිහාසික මූලයන් නුමිඩියානු සහ රෝමානු අප්‍රිකානු යුගය දක්වා දිව යයි, අපුලියස් විසින් රචිත ද ගෝල්ඩන් ඈස්, සම්පූර්ණයෙන් නොනැසී පවතින එකම ලතින් නවකතාවයි. මෙම කාලය තවත් බොහෝ අය අතර හිපෝහි ඔගස්ටින්, නෝනියස් මාර්සෙලස් සහ මාටියානස් කැපෙල්ලා ද සිටියි. මධ්‍යතන යුගයේ අරාබි ලෝක සාහිත්‍යයේ විප්ලවීය වෙනසක් සිදු කළ බොහෝ අරාබි ලේඛකයින්, අහමඩ් අල්-බුනි, ඉබ්න් මන්සූර් සහ ඇල්ජීරියාවේ රැඳී සිටිමින් මුකද්දිමා ලියූ ඉබ්න් ඛල්ඩූන් වැනි කතුවරුන් සහ තවත් බොහෝ අය වේ.
ඇල්බට් කැමූස් යනු ඇල්ජීරියාවේ උපන් ප්‍රංශ පයිඩ්-නොයාර් කතුවරයෙකි. 1957 දී ඔහුට සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගය පිරිනමන ලදී.
අද ඇල්ජීරියාව එහි සාහිත්‍ය භූ දර්ශනය තුළ ඇල්ජීරියානු සාහිත්‍යය පමණක් නොව අරාබි සහ ප්‍රංශ භාෂාවෙන් විශ්ව සාහිත්‍ය උරුමයන් ද සනිටුහන් කර ඇත.
පළමු පියවර ලෙස, ඇල්ජීරියානු සාහිත්‍යය ඇල්ජීරියානු ජාතික ආයතනය පිළිබඳ ප්‍රධාන අවධානය යොමු කළ කෘති වලින් සලකුණු කරන ලදී, මොහොමඩ් ඩිබ්ගේ ඇල්ජීරියානු ත්‍රිත්වය ලෙස නවකතා ප්‍රකාශයට පත් කිරීම හෝ බොහෝ විට සැලකෙන කැටෙබ් යාසීන් නවකතාවේ නෙඩ්ජ්මා පවා ඇත. ඇල්ජීරියානු සාහිත්‍යයේ මතුවීම සඳහා දන්නා අනෙකුත් ලේඛකයින් දායක වනු ඇත, ඔවුන්ට මවුලූඩ් ෆෙරෝන්, මලෙක් බෙනාබි, මාලෙක් හඩාඩ්, මවුෆ්ඩි සකාරියා, අබ්දෙල්හාමිඩ් බෙන් බඩිස්, මොහොමඩ් ලයිද් අල්-කලීෆා, මවුලූද් මම්මෙරි, ෆ්‍රාන්ට්ස් ෆැනොන් සහ අෂියා ජීබාර් ඇතුලත් වේ. නිදහසින් පසු, ඇල්ජීරියානු සාහිත්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ නව කතුවරුන් කිහිප දෙනෙකු බිහි වූ අතර, ඔවුන් තම කෘති හරහා සමාජ ගැටලු ගණනාවක් හෙළි කිරීමට උත්සාහ කරනු ඇත, ඔවුන් අතර රචිඩ් බුඩ්ජෙඩ්‍රා, රචිඩ් මිමූනි, ලීලා සෙබ්බර්, තහාර් ජාවුට් සහ තහීර් වට්ටාර් වේ.
වර්තමානයේ ඇල්ජීරියානු ලේඛකයන්ගෙන් කොටසක් 1990 ගණන්වල ඇති වූ ත්‍රස්තවාදය හේතුවෙන් කම්පන සහගත ප්‍රකාශන සාහිත්‍යයක් තුළ නිර්වචනය කිරීමට නැඹුරු වේ, අනෙක් පාර්ශවය මානව වික්‍රමය පිළිබඳ පුද්ගලවාදී සංකල්පයක් ඉදිරිපත් කළ වෙනත් සාහිත්‍ය ශෛලියකින් නිර්වචනය කර ඇත. මෑතකාලීනව වඩාත් කැපී පෙනුණු කෘති අතර, ලේඛකයා, කාබුල් ගිලීම සහ යස්මිනා ඛද්‍රාගේ ප්‍රහාරය, බූවලෙම් සන්සාල්ගේ ම්ලේච්ඡයන්ගේ දිවුරුම, අහලම් මොස්ටෙඝනෙමිගේ මස් පිළිබඳ මතකය සහ අෂියා ඩිජෙබාර්ගේ අවසන් නවකතාව මගේ පියාගේ නිවසේ කොහේවත් නැත වේ.
සංගීතය
[සංස්කරණය]
චාබි සංගීතය යනු අරාබි උපභාෂාවෙන් විශේෂිත රිද්ම සහ කාසිඩේට් (ජනප්‍රිය කවි) මගින් සංලක්ෂිත සාමාන්‍යයෙන් ඇල්ජීරියානු සංගීත ප්‍රභේදයකි. එල් හඩ්ජ් එම්'හැමඩ් එල් අන්කා නූතන යුගයේ කලාවේ විශිෂ්ටතම ශාස්තෘවරයා ලෙස සැලකේ. ඔහු 1978 දී ඔහුගේ මරණයට පෙර ගීත 350 කට වඩා ලියා තැටි 130 ක් පමණ නිෂ්පාදනය කළේය. ඔහුගේ බොහෝ සිසුන් කීර්තිමත් සංගීතඥයන් බවට පත් විය.[265] කොන්ස්ටන්ටිනොයිස් මැලූෆ් ශෛලිය සුරැකෙන්නේ මොහොමඩ් ටහාර් ෆර්ගානි ගායකයෙකු වන සංගීතඥයා විසිනි.
ජන සංගීත ශෛලීන්ට බෙඩොයින් සංගීතය ඇතුළත් වේ, දිගු කසිඩා (කවි) මත පදනම් වූ කාව්‍යමය ගීත මගින් සංලක්ෂිත වේ. කබිල් සංගීතය, පරම්පරාගතව පැවත එන කාව්‍ය සහ පැරණි කතා යන පොහොසත් ප්‍රසංගයක් මත පදනම් වූ සංගීතය වේ. ෂවිය සංගීතය, ඕරස් කඳුකරයේ විවිධ ප්‍රදේශවලින් එන ජනප්‍රවාදයකි. රහබා සංගීත විලාසය අවුරස් සඳහා සුවිශේෂී වේ. සවුද් මාසි යනු නැගී එන ඇල්ජීරියානු ජන ගායකයෙකි. ඩයස්පෝරාවේ අනෙකුත් ඇල්ජීරියානු ගායකයින් අතර ජර්මනියේ මානෙල් ෆිලාලි සහ ප්‍රංශයේ කෙන්සා ෆාරා ඇතුළත් වේ. ටර්ගුයි සංගීතය සාමාන්‍යයෙන් ටුවාරෙග් භාෂාවලින් ගායනා කරනු ලැබේ, ටිනරිවෙන් ලොව පුරා සාර්ථක විය. අවසාන වශයෙන්, ස්ටඉෆි සංගීතය සෙටිෆ් හි උපත ලබන අතර එය එවැනි ආකාරයේ අද්විතීය ශෛලියක් ලෙස පවතී.
නවීන සංගීතය පැති කිහිපයකින් ලබා ගත හැකිය, රායි සංගීතය බටහිර ඇල්ජීරියාවට ආවේනික ශෛලියකි. ඇල්ජීරියාවේ සාපේක්ෂව මෑතකාලීන ශෛලියක් වන රැප් සැලකිය යුතු වර්ධනයක් අත්විඳිමින් සිටී.
සිනමාව
[සංස්කරණය]
ජාතික නිෂ්පාදනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම, ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම සඳහා සංස්කෘතික අමාත්‍යාංශය විසින් ක්‍රියාත්මක කරන ලද නිෂ්පාදන, නිශ්චිත ක්‍රියාමාර්ග සහ අභිලාෂකාමී වැඩසටහන් සැලැස්මක් සඳහා වෙන් කරන ලද ඩිනාර් මිලියන 200 (යූරෝ මිලියන 1.3) වාර්ෂික අයවැයෙන් චිත්‍රපට කර්මාන්ත ක්‍රියාකාරකම් සඳහා ඇල්ජීරියානු රාජ්‍යයේ උනන්දුව දැකිය හැකිය. එමගින් සිනමා තොග සහ බෙදා හැරීමේ සහ සූරාකෑමේ දුර්වල සම්බන්ධතාවලට පිළියම් යෙදීම සිදුවේ.
කලා, ශිල්පීය සහ චිත්‍රපට කර්මාන්තය සංවර්ධනය සඳහා වන අරමුදල (FDATIC) සහ සංස්කෘතික බලපෑම් සඳහා ඇල්ජීරියානු ඒජන්සිය (AARC) හරහා රජය විසින් සපයනු ලබන මූල්‍ය ආධාර ජාතික නිෂ්පාදනය ප්‍රවර්ධනය කිරීමේදී ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. 2007 සහ 2013 අතර FDATIC චිත්‍රපට 98කට සහනාධාර ලබා දුන්නේය (විශේෂාංග චිත්‍රපට, වාර්තා චිත්‍රපට සහ කෙටි චිත්‍රපට). 2013 මැද භාගයේදී, AARC විසින් වෘතාන්ත චිත්‍රපට 42ක්, කෙටි චිත්‍රපට 6ක් සහ වාර්තා චිත්‍රපට 30ක් ඇතුළුව චිත්‍රපට 78ක් සඳහා දැනටමත් සහාය ලබා දී ඇත.
යුරෝපීය ශ්‍රව්‍ය දෘශ්‍ය නිරීක්ෂණාගාරයේ LUMIERE දත්ත ගබඩාවට අනුව, 1996 සහ 2013 අතර ඇල්ජීරියානු චිත්‍රපට 41ක් යුරෝපයේ බෙදා හැර ඇත. මෙම චිත්‍රපට 21ක් ඇල්ජීරියානු-ප්‍රංශ සම නිෂ්පාදන විය. Days of Glory (2006) සහ Outside the Law (2010) යුරෝපීය සංගමය තුල නැරඹීම් සංඛ්‍යාව, පිළිවෙලින් 3,172,612 සහ 474,722 වාර්තා කර ඇත.[266]
ඇල්ජීරියාව Chronicle of the Years of Fire (1975) සඳහා Palme d'Or, Z (1969) සඳහා ඔස්කාර් සම්මාන දෙකක් සහ ඉතාලි-ඇල්ජීරියානු චිත්‍රපටයක් වන The Battle of Algiers සඳහා වෙනත් සම්මාන දිනා ගත්තේය.
ආහාර වර්ග
[සංස්කරණය].jpg)
ඇල්ජීරියානු ආහාර පොහොසත් හා විවිධ වේ. රට "රෝමයේ ධාන්‍යාගාරය" ලෙස සැලකේ. එය කලාපය අනුව සහ ඍතු අනුව, කෑම වර්ග සහ විවිධ කෑම වර්ගවල අංගයක් ඉදිරිපත් කරයි. ආහාර පිසීමේදී ප්‍රධාන නිෂ්පාදන ලෙස ධාන්‍ය වර්ග භාවිතා කරයි, මන්ද ඒවා සෑම විටම රට තුළ බහුලව නිෂ්පාදනය වේ. ධාන්‍ය වර්ග නැති කෑමක් නැත.
සෘතුමය එළවළු අනුව ඇල්ජීරියානු ආහාර එක් කලාපයකින් තවත් කලාපයකට වෙනස් වේ. මස්, මාළු සහ එළවළු භාවිතයෙන් එය සකස් කළ හැකිය. දන්නා කෑම වර්ග අතර, කූස්කුස්,[267] චෝර්බා, රෙච්ටා, චක්චෞකා, බර්කූක්ස්, ශක්ෂුකා, ම්තෙවෙම්, චිත්ත, මැඩර්බෙල්, ඩොල්මා, බ්‍රික් හෝ බෝරෙක්, ගැරන්ටිටා, ලාම්'හ්ලෝ ආදිය මෙන්ම මර්ගස් සොසේජස් ඇල්ජීරියාවේ බහුලව භාවිතා වේ. නමුත් එය කලාපය සහ එකතු කරන ලද කුළුබඩු මත පදනම්ව වෙනස් වේ.
ඇල්ජීරියාවේ කේක් අලෙවි කරනු ලබන ස්ථාන යුරෝපයේ හෝ උතුරු ඇමරිකාවේ නගරවල මෙන් සොයාගත හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සාම්ප්‍රදායික කේක් ගෙදරද සාදනු ලැබේ, සෑම පවුලකම පුරුදු හා සිරිත් විරිත් අනුගමනය කරයි. මෙම කේක් අතර ටැමිනා, බක්ලාවා, ක්‍රික්, ලොග්සෙල්ස් ගාර්න්, ග්‍රියෝච්, කල්බ් එල්-ලූස්, මැක්රූඩ්, ම්බාර්ජා, ම්චෙව්ක්, සම්සා, චාරක්, බග්රිර්, ක්ෆාෆ්, ස්ලැබියා, ආරේච්, ගෞරබියා සහ ම්ගර්ග්චෙට් වේ. ඇල්ජීරියානු පේස්ට්‍රි වල ටියුනීසියානු හෝ ප්‍රංශ කේක් ද අඩංගු වේ.
අලෙවි කරන ලද සහ ගෙදර හැදූ පාන් නිෂ්පාදනවලට කේස්රා හෝ ඛමිරා හෝ හර්චයා වැනි ප්‍රභේද ඇතුළත් වේ. වීදි ආහාර ලෙස බොහෝ විට අලෙවි කරන අනෙකුත් සාම්ප්‍රදායික ආහාර අතරට ම්හඩ්ජෙබ් හෝ මහජූබා, කරන්තිකා, ඩුබාරා, චක්චෞකා, හසූනා සහ ටී'චිචා ඇතුළත් වේ.
ක්‍රීඩා
[සංස්කරණය]
පුරාණ කාලයේ සිටම ඇල්ජීරියාවේ විවිධ ක්‍රීඩා තිබේ. අවුරස් හි, මිනිසුන් එල් කර්බා හෝ එල් කර්ගුබා (චෙස් ප්‍රභේදයක්) වැනි ක්‍රීඩා කිහිපයක් ක්‍රීඩා කළහ. කාඩ්පත් සහ චෙස් ක්‍රීඩා ඇල්ජීරියානු සංස්කෘතියේ කොටසකි. ධාවන තරඟ (ෆැන්ටසියා) සහ රයිෆල් වෙඩි තැබීම ඇල්ජීරියානුවන්ගේ සංස්කෘතික විනෝදාස්වාදයේ කොටසකි.[268]
පළමු ඇල්ජීරියානු සහ අප්‍රිකානු රන් පදක්කම්ලාභියා වන්නේ 1928 ඇම්ස්ටර්ඩෑම් ඔලිම්පික් උලෙලේ මැරතන් ධාවන ශූර බුගෙරා එල් ඕවාෆි ය. දෙවන ඇල්ජීරියානු පදක්කම්ලාභියා වූයේ 1956 මෙල්බර්න් හි පැවති ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේ ඇලයින් මිමූන් ය. 1990 ගණන්වල මලල ක්‍රීඩා වල ශූරයන් වූ පිරිමින් සහ කාන්තාවන් කිහිප දෙනෙක් වන්නේ, නූරෙඩින් මොර්සෙලි, හසිබා බෝල්මර්කා, නූරියා මෙරා-බෙනීඩා හා ටවුෆික් මක්ලූෆි ය. ඔවුන් යන සියල්ලෝම මධ්‍යම දුර දිවීමේ විශේෂඥයින් වූහ.[269]
පාපන්දු යනු ඇල්ජීරියාවේ ජනප්‍රියම ක්‍රීඩාවයි. ලක්දාර් බෙලෝමි, රචිඩ් මෙක්ලූෆි, හසන් ලාල්මාස්, රබා මද්ජර්, රියාද් මහේස්, සලා අසාද් සහ ජමෙල් සිඩාන්ඇතුළු නම් කිහිපයක් ක්‍රීඩා ඉතිහාසයේ කැටයම් කර ඇත. ඇල්ජීරියාවේ ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම 1982 FIFA ලෝක කුසලානය, 1986 FIFA ලෝක කුසලානය, 2010 FIFA ලෝක කුසලානය සහ 2014 FIFA ලෝක කුසලානය සඳහා සුදුසුකම් ලබා ඇත. මීට අමතරව, පාපන්දු සමාජ කිහිපයක් වන ඊඑස් සෙටිෆ් හා ජේඑස් කබිලියා මහාද්වීපික සහ ජාත්‍යන්තර කුසලාන දිනා ඇත. ඇල්ජීරියානු පාපන්දු සම්මේලනය යනු ඇල්ජීරියාවේ ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම තෝරාගැනීමේ ජාතික තරඟ සහ ජාත්‍යන්තර තරඟ සංවිධානය කරන ඇල්ජීරියාවේ පාපන්දු සමාජවල සංගමයකි.[270]
සටහන්
[සංස්කරණය]- ^ French although not officially recognized, remains a common language, understood by the majority of the population.
- ^ The CIA World Factbook states that about 15% of Algerians, a minority, identify as Berber even though many Algerians have Berber origins. The Factbook explains that of the approximately 15% who identify as Berber, most live in the Kabylia region, more closely identify with Berber heritage instead of Arab heritage, and are Muslim.
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "Constitution of Algeria, Art. 11". El-mouradia.dz. language: France and Arabic (government language); people of Algeria speak Arabic and Berber. 18 July 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2013.
- ^ "Constitution of Algeria; Art. 11". Apn-dz.org. 28 November 1996. 25 July 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2013.
- ^ a b c d "The World Factbook – Africa – Algeria". CIA. සම්ප්‍රවේශය 20 Mar 2021.
- ^ "Démographie" [Demography] (PDF). Office National des Statistiques (ප්‍රංශ බසින්). 18 May 2020. 21 July 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 3 October 2020.
- ^ a b c d "World Economic Outlook Database". IMF.org. International Monetary Fund. සම්ප්‍රවේශය 22 October 2021.
- ^ "Distribution of Family Income – Gini Index". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 13 June 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 September 2009.
- ^ "GINI index (World Bank estimate)". data.worldbank.org. World Bank. 18 November 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 February 2019.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 December 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. සම්ප්‍රවේශය 16 December 2020.
- ^ "Africa: largest countries by area 2020". Statista (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 9 February 2022.
- ^ Bazina, Abdullah Salem (2010). The spread of Islam in Sub-Saharan in Africa (අරාබි බසින්). Al Manhal. ISBN 978-9796500024. 16 December 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 November 2018.
- ^ al-Idrisi, Muhammad (12th century) Nuzhat al-Mushtaq
- ^ LLC, Forbidden Fruits (30 January 2013). iAfrica – Ancient History UNTOLD (ඉංග්‍රීසි බසින්). Forbidden Fruit Books LLC.
- ^ Sahnouni; et al. (14 December 2018). "1.9-million- and 2.4-million-year-old artifacts and stone tool–cutmarked bones from Ain Boucherit, Algeria". Science. 362 (6420): 1297–1301. Bibcode:2018Sci...362.1297S. doi:10.1126/science.aau0008. hdl:10072/383164. PMID 30498166. S2CID 54166305. සම්ප්‍රවේශය 22 November 2021.
- ^ Sahnouni; et al. (14 December 2018). "1.9-million- and 2.4-million-year-old artifacts and stone tool–cutmarked bones from Ain Boucherit, Algeria". Science. 362 (6420): 1297–1301. Bibcode:2018Sci...362.1297S. doi:10.1126/science.aau0008. hdl:10072/383164. PMID 30498166. S2CID 54166305. සම්ප්‍රවේශය 22 November 2021.
- ^ Sahnouni, Mohamed; de Heinzelin, Jean. "The Site of Ain Hanech Revisited: New Investigations at this Lower Pleistocene Site in Northern Algeria" (PDF). Journal of Archaeological Science. 10 May 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 January 2013.
- ^ "Research at Ain Hanech, Algeria". Stoneageinstitute.org. 12 July 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 January 2013.
- ^ Eric Delson; Ian Tattersall; John Van Couvering; Alison S. Brooks (2004). Encyclopedia of Human Evolution and Prehistory: Second Edition. Routledge. p. 32. ISBN 978-1-135-58228-9.
- ^ Henn, Brenna M.; Botigué, Laura R.; Gravel, Simon; Wang, Wei; Brisbin, Abra; Byrnes, Jake K.; Fadhlaoui-Zid, Karima; Zalloua, Pierre A.; Moreno-Estrada, Andres; Bertranpetit, Jaume; Bustamante, Carlos D.; Comas, David (12 January 2012). "Genomic Ancestry of North Africans Supports Back-to-Africa Migrations". PLOS Genetics. 8 (1): e1002397. doi:10.1371/journal.pgen.1002397. PMC 3257290. PMID 22253600.
- ^ Brett, Michael; Fentress, Elizabeth (1997). "Berbers in Antiquity". The Berbers. Wiley-Blackwell. ISBN 978-0-631-20767-2.
- ^ Christelle Fischer-Bovet (2014). Army and Society in Ptolemaic Egypt. Cambridge University Press. p. 91. ISBN 978-1-107-00775-8.
- ^ Jackson J. Spielvogel (2014). Western Civilization: Volume A: To 1500. Cengage Learning. p. 156. ISBN 978-1-285-98299-1.
- ^ Cameron, Averil; Ward-Perkins, Bryan (2001). "Vandal Africa, 429–533". The Cambridge Ancient History. Vol. 14. Cambridge University Press. pp. 124–126. ISBN 978-0-521-32591-2.
- ^ Cameron, Averil; Ward-Perkins, Bryan (2001). "Vandal Africa, 429–533". The Cambridge Ancient History. Vol. 14. Cambridge University Press. pp. 124–126. ISBN 978-0-521-32591-2.
- ^ Mattingly, D.J. (1983). "The Laguatan: A Libyan Tribal Confederation in the late Roman Empire". Libyan Studies. 14: 96–108. doi:10.1017/S0263718900007810. S2CID 164294564.
- ^ The Middle East and North Africa 2003. Psychology Press. ISBN 9781857431322 – via Google Books.
- ^ Walmsley, Hugh Mulleneux (1 April 1858). "Sketches of Algeria During the Kabyle War". Chapman and Hall – via Google Books.
- ^ Wysner, Glora M. (30 January 2013). The Kabyle People. Read Books Ltd. ISBN 9781447483526 – via Google Books.
- ^ The Encyclopedia Americana. Grolier. 1 April 1990. ISBN 9780717201211 – via Google Books.
- ^ "The art journal London". Virtue. 1 April 1865 – via Google Books.
- ^ Field, Henry Martyn (1 April 1893). "The Barbary Coast". C. Scribner's Sons – via Google Books.
- ^ The Great Arab Conquests: How the Spread of Islam Changed the World We Live InHugh Kennedy Hachette UK,
- ^ Gibraltar: Croisée de mondes : d'Hercule à Boabdil Zakya Daoud Séguier
- ^ The History of Northern Africa Britannica Educational Publishing Britannica Educational Publishing
- ^ Middle East and Africa: International Dictionary of Historic Places Trudy Ring, Noelle Watson, Paul Schellinger Routledge
- ^ Historical Dictionary of Tunisia Kenneth J. Perkins Rowman & Littlefield
- ^ Islam, 01 AH-250 AH: A Chronology of Events Abu Tariq Hijazi Message Publications,
- ^ Jonathan Conant, Staying Roman, 2012, pp. 364–365 ISBN 978-0-521-19697-0
- ^ Jonathan Conant, Staying Roman, 2012, pp. 364–365 ISBN 978-0-521-19697-0
- ^ "Fatimid Dynasty (Islamic dynasty)". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/202580/Fatimid-Dynasty/2238/Conquest-of-Egypt. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 29 August 2013.
- ^ "Qantara". Qantara-med.org. 9 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 September 2013.
- ^ "Qantara – Les Almoravides (1056–1147)". Qantara-med.org. 21 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 September 2013.
- ^ Khaldūn, Ibn (1852). Histoire des Berbères et des dynasties musulmanes de l'Afrique Septentrionale Par Ibn Khaldūn, William MacGuckin Slane [History of the Berbers and the Muslim dynasties of northern Africa] (ප්‍රංශ බසින්). p. XV.
- ^ Khaldūn, Ibn (1852). Histoire des Berbères et des dynasties musulmanes de l'Afrique Septentrionale Par Ibn Khaldūn, William MacGuckin Slane [History of the Berbers and the Muslim dynasties of northern Africa] (ප්‍රංශ බසින්). pp. X.
- ^ Baadj, Amar S. (19 June 2015). Saladin, the Almohads and the Banū Ghāniya: The Contest for North Africa (12th and 13th centuries). BRILL. ISBN 9789004298576 – via Google Books.
- ^ Hattstein, Markus; Delius, Peter (2004). Islam: Art and Architecture: Pg 614. ISBN 9783833111785.
- ^ Ilahiane, Hsain (17 July 2006). Historical Dictionary of the Berbers (Imazighen). Scarecrow Press. ISBN 9780810864900 – via Google Books.
- ^ Nanjira, Daniel Don (1 April 2010). African Foreign Policy and Diplomacy from Antiquity to the 21st Century. ABC-CLIO. ISBN 9780313379826 – via Google Books.
- ^ Fage, J. D. (1 April 1958). "An Atlas of African History". E. Arnold – via Google Books.
- ^ The Puffin History of the World: Volume 1, By Roshen Dalal
- ^ Revue africaine: journal des travaux de la Société historique algérienne, Volumes 105–106 Kraus Reprint,
- ^ Vers la paix en Algérie: les négociations d'Evian dans les archives diplomatiques françaises (15 janvier 1961-29 juin 1962). Bruylant,
- ^ The Zīrids of Granada Andrew Handler University of Miami Press, 1974
- ^ The Cambridge History of Africa, Volume 3 – J.D. Fage
- ^ Iliffe, John (13 July 2017). Africans: The History of a Continent (ඉංග්‍රීසි බසින්). Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-19832-6.
- ^ Meredith, Martin (11 September 2014). Fortunes of Africa: A 5,000 Year History of Wealth, Greed and Endeavour (ඉංග්‍රීසි බසින්). Simon and Schuster. ISBN 978-1-4711-3546-0.
- ^ Histoire de l'Afrique septentrionale (Berbérie) dupuis les temps les plus reculés jusqu'à la conquête française (1830), Volumes 1–2 Ernest Mercier E. Leroux,
- ^ In Barbary: Tunisia, Algeria, Morocco, and the Sahara Edward Alexander Powell Century Company
- ^ Roudh El-Kartas: Histoire des souverains du Maghreb (Espagne et Maroc) et annales de la ville de Fès Abū al-Ḥasan ʻAlī b. ʻAbd Allāh Ibn Abī Zarʻ, ʿAlī Ibn-ʿAbdallāh Ibn-Abī-Zarʿ Imprimerie Imperiale
- ^ Les Berbers dans l'histoire: De la Kahina à l'occupation Turque Mouloud Gaïd Editions Mimouni
- ^ Fage, John; Tordoff, with William (23 October 2013). A History of Africa (ඉංග්‍රීසි බසින්). Routledge. ISBN 978-1-317-79727-2.
- ^ Meredith, Martin (11 September 2014). Fortunes of Africa: A 5,000 Year History of Wealth, Greed and Endeavour (ඉංග්‍රීසි බසින්). Simon and Schuster. ISBN 978-1-4711-3546-0.
- ^ "The Great Mosque of Tlemcen". MuslimHeritage.com. Foundation for Science Technology and Civilization. 8 December 2004.
- ^ Populations Crises and Population Cycles සංරක්ෂණය කළ පිටපත 27 මැයි 2013 at the Wayback Machine, Claire Russell and W. M. S. Russell
- ^ Singh, Nagendra Kr; Khan, Abdul Mabud (2001). Encyclopaedia of the World Muslims: Tribes, Castes and Communities (ඉංග්‍රීසි බසින්). Global Vision. ISBN 978-81-87746-05-8.
- ^ du moyen age Louis Cibrario Libraire de Guillaumin et C.ie
- ^ Robinson, Neal (1999). Islam, a Concise Introduction (ඉංග්‍රීසි බසින්). Georgetown University Press. ISBN 978-0-87840-224-3.
- ^ Jeff Huebner, "Al Qal'a of Beni Hammad (M'sila, Algeria)" in Middle East and Africa: International Dictionary of Historic Places (Vol. 4) (eds. K.A. Berney, Trudy Ring & Noelle Watson: Fitzroy Dearborn, 1996), pp. 36–39.
- ^ Jeff Huebner, "Al Qal'a of Beni Hammad (M'sila, Algeria)" in Middle East and Africa: International Dictionary of Historic Places (Vol. 4) (eds. K.A. Berney, Trudy Ring & Noelle Watson: Fitzroy Dearborn, 1996), pp. 36–39.
- ^ Jamil M. Abun-Nasr (20 August 1987). A History of the Maghrib in the Islamic Period. Cambridge University Press. pp. 103–104
- ^ Crowther, Geoff; Finlay, Hugh (1992). Morocco, Algeria & Tunisia: A Travel Survival Kit (ඉංග්‍රීසි බසින්). Lonely Planet Publications. ISBN 978-0-86442-126-5.
- ^ Les états de l'Occident musulman aux XIIIe, XIVe et XVe siècles: institutions gouvernementales et administratives Atallah Dhina Office des Publications Universitaires,
- ^ Histoire générale de la Tunisie, Volume 2 Hédi Slim, Ammar Mahjoubi, Khaled Belkhodja, Hichem Djaït, Abdelmajid Ennabli Sud éditions,
- ^ Recueil des Notices et Memoires, Volumes 52–53 Société archéologique du département de Constantine
- ^ Recueil des Notices et Memoires, Volumes 52–53 Société archéologique du département de Constantine
- ^ La dynastie marocaine des Beni Wattâs (1420–1544) Auguste Cour P. Geuthner
- ^ Recueil des notices et mémoires de la Société archéologique du département de Constantine L. Arnolet,
- ^ García, Luis Arciniega (1 January 1999). "Defensa a la antigua y a la moderna en el Reino de Valencia durante el siglo XVI". Espacio Tiempo y Forma. Serie VII, Historia del Arte (ස්පාඤ්ඤ බසින්) (12). doi:10.5944/etfvii.12.1999.2343. ISSN 2340-1478. 14 November 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 November 2022.
- ^ MARIANA, Juan de (1849). Historia General de España ... con la continuacion de Miniana; completada ... por E. Chao. Enriquecida con notas historicas y criticas, etc (ස්පාඤ්ඤ බසින්).
- ^ Sánchez Doncel, Gregorio. 1991. Presencia de España en Orán, 1509–1792. Estudio Teológico de San Ildefonso.
- ^ Vera, León Galindo y de (1884). Historia vicisitudes y política tradicional de España respecto de sus posesiones en las costas de África desde la monarquía gótica y en los tiempos posteriores á la restauración hasta el último siglo (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Impr. y fundición de M. Tello.
- ^ Rézette, Robert (1976). THE SPANISH ENCLAVES IN MOROCCO Par ROBERT REZETTE (ඉංග්‍රීසි බසින්). Nouvelles Editions Latines.
- ^ "Algeria – Ottoman Rule". Country Studies. 14 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 January 2013.
- ^ Mikaberidze, Alexander (2011). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO. p. 847.
- ^ Houtsma, M. Th (1993). E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936 (ඉංග්‍රීසි බසින්). BRILL. ISBN 978-90-04-09790-2.
- ^ "Algeria – Ottoman Rule". Country Studies. 14 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 January 2013.
- ^ Robert Davis (2003). Christian Slaves, Muslim Masters: White Slavery in the Mediterranean, the Barbary Coast and Italy, 1500–1800. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-71966-4.
- ^ Robert Davis (2003). Christian Slaves, Muslim Masters: White Slavery in the Mediterranean, the Barbary Coast and Italy, 1500–1800. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-71966-4.
- ^ Hannay, David McDowall (1911). "Barbary Pirates". in Chisholm, Hugh. එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා. 3 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 383–384.
- ^ Robert Davis (17 February 2011). "British Slaves on the Barbary Coast". BBC. 25 April 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 September 2008.
- ^ "British Slaves on the Barbary Coast". 8 February 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 September 2008.
- ^ Povoledo, Elisabetta (26 September 2003). "The Mysteries and Majesties of the Aeolian Islands". International Herald Tribune. 22 July 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2017.
- ^ "When Europeans were slaves: Research suggests white slavery was much more common than previously believed". Ohio State Research Communications. 25 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Paul Auchterlonie (24 March 2012). Encountering Islam: Joseph Pitts: An English Slave in 17th-century Algiers and Mecca. Arabian Publishing. p. 21. ISBN 978-0-9571060-8-6.
- ^ "Vísindavefurinn: Hverjir stóðu raunverulega að Tyrkjaráninu?" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 පෙබරවාරි 2015 at the Wayback Machine. Vísindavefurinn.
- ^ "Vísindavefurinn: Hvað gerðist í Tyrkjaráninu?" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 පෙබරවාරි 2015 at the Wayback Machine. Vísindavefurinn.
- ^ "Turkish invasion walk" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 පෙබරවාරි 2015 at the Wayback Machine. heimaslod.is.
- ^ Etravel Travel service. "Turkish Invasion – Visit Westman Islands .com" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 පෙබරවාරි 2015 at the Wayback Machine. visitwestmanislands.com.
- ^ "Vísindavefurinn: Voru Tyrkjarán framin í öðrum löndum?" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 පෙබරවාරි 2015 at the Wayback Machine. Vísindavefurinn.
- ^ "Algeria – Ottoman Rule". Country Studies. 14 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 January 2013.
- ^ Association, American Historical (1918). General Index to Papers and Annual Reports of the American Historical Association, 1884–1914 (ඉංග්‍රීසි බසින්). U.S. Government Printing Office.
- ^ Hutt, Graham (1 January 2019). North Africa (ඉංග්‍රීසි බසින්). Imray, Laurie, Norie and Wilson Ltd. ISBN 978-1-84623-883-3.
- ^ Constantine, Société Archéologique de la Province de (1868). Recueil des notices et mémoires de la Société Archéologique de la Province de Constantine (ප්‍රංශ බසින්).
- ^ "Algeria – Ottoman Rule". Country Studies. 14 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 January 2013.
- ^ algérienne, Société historique (1873). Revue africaine (ප්‍රංශ බසින්). La Société.
- ^ Bulletin du comité des travaux historiques et scientifiques: section de géographie (ප්‍රංශ බසින්). Imprimerie nationale. 1894.
- ^ Mikaberidze, Alexander (2011). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO. p. 847.
- ^ Jamieson, Alan G. (2013). Lords of the Sea: A History of the Barbary Corsairs. Reaktion Books. p. 176.
- ^ Schreier, Joshua (16 May 2017). The Merchants of Oran: A Jewish Port at the Dawn of Empire (ඉංග්‍රීසි බසින්). Stanford University Press. ISBN 978-1-5036-0216-8.
- ^ Morocco in the Reign of Mawlay Sulayman – Mohamed El Mansour Middle East & North African Studies Press, 1990 – Morocco – 248 pages: Pg 104
- ^ Mackie, Erin Skye (1 January 2005). "Welcome the Outlaw: Pirates, Maroons, and Caribbean Countercultures". Cultural Critique. 59 (1): 24–62. doi:10.1353/cul.2005.0008.
- ^ Littell, Eliakim (1836). The Museum of foreign literature, science and art. E. Littell. p. 231. 6 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
- ^ "Background Note: Algeria". U.S. Department of State. සම්ප්‍රවේශය 24 June 2017.
- ^ Horne, Alistair (2006). A Savage War of Peace: Algeria 1954–1962. New York, NY: NYRB Classics. pp. 29–30. ISBN 978-1-59017-218-6.
- ^ Kiernan, Ben (2007). Blood and Soil: A World History of Genocide and Extermination from Sparta to Darfur. Yale University Press. p. 374. ISBN 978-0-300-10098-3. සම්ප්‍රවේශය 21 May 2017.
- ^ Bennoune, Mahfoud (2002). The Making of Contemporary Algeria, 1830–1987. p. 42. ISBN 978-0-521-52432-2.
- ^ "Had planning been better (barracks, hospitals, medical services), the drain on men would have been miniscule: it has been calculated that between 1831 and 1851, 92,329 died in hospital, and only 3,336 in battle." The Military and Colonial Destruction of the Roman Landscape of North Africa ... – Michael Greenhalgh, p366 [1] සංරක්ෂණය කළ පිටපත 20 මාර්තු 2019 at the Wayback Machine
- ^ Lahmeyer, Jan (11 October 2003). "Algeria (Djazaïria) historical demographic data of the whole country". Population Statistics. populstat.info. 18 July 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 June 2012.
- ^ Ruedy, John Douglas (2005). Modern Algeria: The Origins And Development of a Nation. Indiana University Press. p. 103. ISBN 978-0-253-21782-0. 6 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
- ^ Hannay, David McDowall (1911). "Barbary Pirates". in Chisholm, Hugh. එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා. 3 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 383–384.
- ^ Sowerwine, Charles (2018). France since 1870. p. 37. ISBN 9781137406118.[permanent dead link]
- ^ Ricoux, René (1880). La démographie figurée de l'Algérie: étude statistique des... [The figurative demographics of Algeria]. G. Masson. pp. 260–261. 13 May 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2013.
- ^ "Le rêve arabe de Napoléon III". lhistoire.fr (ප්‍රංශ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 15 January 2021.
- ^ Randell, Keith (1986). France: Monarchy, Republic and Empire, 1814–70. Hodder & Stoughton. ISBN 978-0-340-51805-2. 6 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.[page needed]
- ^ Fisher, Michael H. (2014). Migration: A World History. New York: Oxford University Press. p. 80. ISBN 978-0199764341.
- ^ Horne, Alistair (2006). A Savage War of Peace: Algeria 1954–1962 (New York Review Books Classics). New York: NYRB Classics. p. 32. ISBN 978-1-59017-218-6.
- ^ Albert Habib Hourani, Malise Ruthven (2002). "A history of the Arab peoples". Harvard University Press. p.323. ISBN 0-674-01017-5
- ^ Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. p. 220. ISBN 9781107507180.
- ^ United States Military Academy. Department of Military Art and Engineering (1947). The War in North Africa Part 2—The Allied Invasion. West Point, NY: Department of Military Art and Engineering, United States Military Academy. pp. 4–5.
- ^ "French 'Reparation' for Algerians". BBC News. 6 December 2007. 20 April 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 November 2009.
- ^ Horne, Alistair (1978). A Savage War of Peace. p. 538. ISBN 978-0-670-61964-1.
- ^ Windrow, Martin (15 November 1997). The Algerian War 1954–62. p. 13. ISBN 1-85532-658-2.
- ^ Ussama Samir Makdisi; Paul A. Silverstein (2006). Memory and Violence in the Middle East and North Africa. Indiana University Press. p. 160. ISBN 978-0-253-34655-1. 16 April 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 August 2015.
- ^ "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. 13 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Prochaska, David. "That Was Then, This Is Now: The Battle of Algiers and After". p. 141. 25 July 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 March 2012.
- ^ "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. 13 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "98 Die in One of Algerian Civil War's Worst Massacres සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 ජූනි 2017 at the Wayback Machine". The New York Times. 30 August 1997.
- ^ "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. 13 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Freedom House. "Freedom in the World 2013: Algeria". Freedom House. 2 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 January 2014.
- ^ "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. 13 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. 13 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. 13 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Algeria Officially Lifts State of Emergency". CNN. 24 February 2011. 1 March 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 February 2011.
- ^ "Algeria". African Economic Outlook. 26 March 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2013.
- ^ "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. 13 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Algeria parliament to meet on Tuesday to name interim president". Al Jazeera. 6 April 2019. 7 April 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 April 2019.
- ^ "Algeria: Who is new president Abdelmadjid Tebboune?". The Africa Report.com. 17 December 2019.
- ^ Metz, Helen Chapin. "Algeria : a country study". United States Library of Congress. 15 January 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 May 2013.
- ^ Metz, Helen Chapin. "Algeria : a country study". United States Library of Congress. 15 January 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 May 2013.
- ^ Hodges, K. "National Animals of African Countries". 25 February 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2014.
- ^ "Crocodiles in the Sahara Desert: An Update of Distribution, Habitats and Population Status for Conservation Planning in Mauritania සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 අගෝස්තු 2018 at the Wayback Machine". PLOS ONE. 25 February 2011.
- ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G.; Callow, M.; Clements, T.; Costa, H. M.; DeGemmis, A.; Elsen, P. R.; Ervin, J.; Franco, P.; Goldman, E.; Goetz, S.; Hansen, A.; Hofsvang, E.; Jantz, P.; Jupiter, S.; Kang, A.; Langhammer, P.; Laurance, W. F.; Lieberman, S.; Linkie, M.; Malhi, Y.; Maxwell, S.; Mendez, M.; Mittermeier, R.; Murray, N. J.; Possingham, H.; Radachowsky, J.; Saatchi, S.; Samper, C.; Silverman, J.; Shapiro, A.; Strassburg, B.; Stevens, T.; Stokes, E.; Taylor, R.; Tear, T.; Tizard, R.; Venter, O.; Visconti, P.; Wang, S.; Watson, J. E. M. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
- ^ "What's happening in Algeria… is it the "Arab spring"? (فراس صليبا)". Lebanese Forces Official Website (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 12 April 2019. සම්ප්‍රවේශය 12 July 2021.
- ^ "Algeria – Country Profile – Nations Online Project". nationsonline.org. සම්ප්‍රවේශය 12 July 2021.
- ^ "Still waiting for real democracy". The Economist. 12 May 2012. 3 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 January 2013.
- ^ "The president and the police". The Economist. 4 May 2010. 4 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 January 2013.
- ^ Michaelson, Ruth (3 April 2019). "Algeria's president Abdelaziz Bouteflika resigns after 20 years". The Guardian.
- ^ "Algeria election: Fresh protests as Tebboune replaces Bouteflika". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 13 December 2019. සම්ප්‍රවේශය 10 February 2021.
- ^ Articles: 85, 87, 77, 78 and 79 of the Algerian constitution Algerian government. "Constitution". 22 April 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 September 2011.
- ^ "Algeria". Freedom in the World 2013. Freedom House. 23 March 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 March 2013.
- ^ Article 42 of the Algerian constitution – Algerian Government. "Algerian constitution الحـقــوق والحــرّيـات". 14 September 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 September 2011.
- ^ "IPU PARLINE database: ALGERIA (Al-Majlis Al-Chaabi Al-Watani), Full text". archive.ipu.org. සම්ප්‍රවේශය 10 February 2021.
- ^ "France offers compensation to victims sickened by nuclear tests". 4 November 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 November 2016.
- ^ "Bin Ali calls for reactivating Arab Maghreb Union, Tunisia-Maghreb, Politics". ArabicNews.com. 19 February 1999. 25 November 2001 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 April 2006.
- ^ "Algeria stops gas supplies to Spain via Morocco, as diplomatic row with Rabat intensifies". Upstream. 2 November 2021.
- ^ "Algeria". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2013. (Archived 2013 edition)
- ^ Hackett, James, ed. (5 February 2008). The Military Balance 2008. International Institute for Strategic Studies. Europa. ISBN 978-1-85743-461-3. 25 July 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 July 2008.
- ^ "Loi 14-06 relative au service national", JORADP 48, August, 10th 2014
- ^ "Algeria". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2013. (Archived 2013 edition)
- ^ "Algeria buying military equipment". United Press International. 13 November 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2013.
- ^ "Algeria buying military equipment". United Press International. 13 November 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2013.
- ^ "The Nuclear Vault: The Algerian Nuclear Problem". Gwu.edu. 2 March 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 March 2013.
- ^ "Venezuela's Chavez To Finalise Russian Submarines Deal". Agence France-Presse. 14 June 2007. 12 February 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 31 August 2011.
- ^ "Freedom in the World". Freedom House. 27 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
- ^ Monitor, Euro-Med (December 2016). "Algeria must stop crushing dissent by imprisoning journalists and activists". Euro-Mediterranean (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 May 2017.
- ^ Izouaouen, Noreddine (4 December 2017). "Algérie : Dissolution du Snateg, le secrétaire général conteste". Maghreb Emergent (ප්‍රංශ බසින්). 15 March 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Le Snategs dénonce et décide de porter plainte | Le Matin d'Algérie". Le Matin d'Algérie (ප්‍රංශ බසින්). 15 March 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 March 2018.
- ^ "Algérie : Les droits des travailleurs bafoués" (ප්‍රංශ බසින්). Human Rights Watch. 27 May 2014. 21 April 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 March 2018.
- ^ "Here are the 10 countries where homosexuality may be punished by death". The Washington Post. 16 June 2016. 11 November 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 May 2017.
- ^ "2010 Human Rights Report: Algeria". US Department of State. සම්ප්‍රවේශය 24 June 2017.
- ^ "Are Arabs turning their backs on religion?" (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 24 June 2019. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2021.
- ^ "During Pandemic, Algeria Tightens Vise on Protest Movement". Human Rights Watch. 29 April 2020. සම්ප්‍රවේශය 29 April 2020.
- ^ "Wildfire Management Policies in Algeria: Present and Future Needs1,2" (PDF). 4 May 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF).
- ^ "Algeria". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2013. (Archived 2013 edition)
- ^ "Algeria". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2013. (Archived 2013 edition)
- ^ "Algeria". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2013. (Archived 2013 edition)
- ^ "Algeria". African Economic Outlook. 26 March 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2013.
- ^ "Algeria". African Economic Outlook. 26 March 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2013.
- ^ "Algeria". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2013. (Archived 2013 edition)
- ^ "Algeria: 2011 Article IV Consultation" (PDF). IMF. 11 March 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 6 January 2013.
- ^ "Members of the GAFTA – Greater Arab Free Trade Area". Worlddata.info (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 January 2022.
- ^ "KUNA : Algeria officially joins AU free trade agreement – Economics – 16/12/2019". kuna.net.kw. සම්ප්‍රවේශය 29 January 2022.
- ^ "General presentation of Association Agreement". caci.dz. සම්ප්‍රවේශය 29 January 2022.
- ^ "Doing Business in Algeria". Embassy of the United States Algiers, Algeria. 28 December 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Dubessy, Frédéric. "Turkey strengthens its investments in Algeria". Econostrum | Economic News in the Mediterranean. සම්ප්‍රවේශය 2022-04-22.
- ^ "OPEC Bulletin 8-9/12". p. 15. 24 December 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2013.
- ^ "Exportations hors hydrocarbures: une recette de près de 3 mds de dollars durant les huit 1ers mois de 2021". APS. 13 November 2021. සම්ප්‍රවේශය 30 January 2022.
- ^ "Country Comparison: Natural Gas – Proved Reserves". Cia.gov. 7 March 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2013.
- ^ "Algeria". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2013. (Archived 2013 edition)
- ^ "Algeria: 2011 Article IV Consultation" (PDF). IMF. 11 March 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 6 January 2013.
- ^ "Algeria". African Economic Outlook. 26 March 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2013.
- ^ Benchicou, Mohamed (27 May 2013). "Le temps des crapules – Tout sur l'Algérie". Tsa-algerie.com. 11 March 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Algeria". African Economic Outlook. 26 March 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2013.
- ^ "Country Analysis Briefs – Algeria" (PDF). Energy Information Administration. 31 May 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Country Trends". Global Footprint Network. සම්ප්‍රවේශය 23 June 2020.
- ^ Lin, David; Hanscom, Laurel; Murthy, Adeline; Galli, Alessandro; Evans, Mikel; Neill, Evan; Mancini, MariaSerena; Martindill, Jon; Medouar, FatimeZahra; Huang, Shiyu; Wackernagel, Mathis (2018). "Ecological Footprint Accounting for Countries: Updates and Results of the National Footprint Accounts, 2012–2018". Resources (ඉංග්‍රීසි බසින්). 7 (3): 58. doi:10.3390/resources7030058.
- ^ "Country Trends". Global Footprint Network. සම්ප්‍රවේශය 23 June 2020.
- ^ "Italy and Spain Hold Talks to Head Off Tension Over Algerian Gas". Bloomberg.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2022-04-12. සම්ප්‍රවේශය 2022-04-14.
- ^ "Italy looks to demote Russia and make Algeria its top gas supplier". POLITICO (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2022-04-11. සම්ප්‍රවේශය 2022-04-14.
- ^ "Renewable Energy and Energy Efficiency Algerian Program (English Version)". 1 November 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 31 October 2016.
- ^ "Algeria". African Economic Outlook. 26 March 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2013.
- ^ "Algeria: 2011 Article IV Consultation" (PDF). IMF. 11 March 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 6 January 2013.
- ^ "Algeria". African Economic Outlook. 26 March 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2013.
- ^ UNESCO. "UNESCO World Heritage Centre". 19 September 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 September 2011.
- ^ "Algeria". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2013. (Archived 2013 edition)
- ^ "Algérie a atteint 40,4 millions d'habitants (ONS)". ons. 17 April 2013. 5 December 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2013.
- ^ Arredi, Barbara; Poloni, Estella S.; Paracchini, Silvia; Zerjal, Tatiana; Dahmani, M. Fathallah; Makrelouf, Mohamed; Vincenzo, L. Pascali; Novelletto, Andrea; Tyler-Smith, Chris (7 June 2004). "A Predominantly Neolithic Origin for Y-Chromosomal DNA Variation in North Africa". Am. J. Hum. Genet. 75 (2): 338–45. doi:10.1086/423147. PMC 1216069. PMID 15202071.
- ^ "Algeria – Population". Library of Congress Country Studies. 13 June 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2013.
- ^ "Algeria". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2013. (Archived 2013 edition)
- ^ "2013 UNHCR country operations profile – Algeria". United Nations High Commissioner for Refugees. 2013. 13 December 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2013.
- ^ "World Refugee Survey 2009: Algeria". U.S. Committee for Refugees and Immigrants. 2009. 12 August 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2013.
- ^ "Western Sahara: Lack of Donor Funds Threatens Humanitarian Projects". IRIN. 5 September 2007. 12 December 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2013.
- ^ "2013 UNHCR country operations profile – Algeria". United Nations High Commissioner for Refugees. 2013. 13 December 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2013.
- ^ "World Refugee Survey 2009: Algeria". U.S. Committee for Refugees and Immigrants. 2009. 12 August 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2013.
- ^ "Chinese Migrants in Algiers Clash". BBC News. 4 August 2009. 6 December 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2013.
- ^ "Fiches thématiques – Population immigrée – Immigrés 2012". Insee. 20 February 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2013.
- ^ "Diversité et interculturalité en Algérie" (PDF). UNESCO. 2009. p. 9. 25 July 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Ruedy, John Douglas (2005). Modern Algeria – The Origins and Development of a Nation. Indiana University Press. p. 22. ISBN 9780253217820. 6 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
- ^ De Epalza, Mikel (2011). El español hablado en Túnez por los moriscos (siglos XVII-XVIII). Universitat de València. pp. 32–38–39–444. ISBN 978-84-370-8415-2. 20 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ Stokes, Jamie (2009). Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East: L to Z. Infobase Publishing. p. 21. ISBN 978-1-4381-2676-0. 6 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ The Report: Algeria 2011. Oxford Business Group. 2011. p. 9. ISBN 978-1-907065-37-8.
- ^ Marion Mill Preminger (1961). The sands of Tamanrasset: the story of Charles de Foucauld. Hawthorn Books. 6 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ Cook, Bernard A. (2001). Europe since 1945: an encyclopedia. New York: Garland. p. 398. ISBN 978-0-8153-4057-7.
- ^ De Azevedo; Raimond Cagiano (1994). Migration and Development Co-Operation. Council of Europe. p. 25. ISBN 9789287126115. 6 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
- ^ "Constitution of Algeria" – via Wikisource.
- ^ "L'Algérie crée une académie de la langue amazigh". Magharebia.com. 2 June 2006. 16 February 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "La mondialisation, une chance pour la francophonie". Senat.fr. 1 December 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2013. () "L'Algérie, non-membre de l'Organisation internationale de la Francophonie, comptabilise la seconde communauté francophone au monde, avec environ 16 millions de locuteurs, suivie par la Côte d'Ivoire avec près de 12 millions de locuteurs francophones, le Québec avec 6 millions et la Belgique avec plus de 4 millions de francophones."
- ^ "Le dénombrement des francophones" (PDF). Organisation internationale de la Francophonie. 12 October 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. () p. 9 "Nous y agrégeons néanmoins quelques données disponibles pour des pays n'appartenant pas à l'OIF mais dont nous savons, comme pour l'Algérie (11,2 millions en 20081)," and "1. Nombre de personnes âgées de cinq ans et plus déclarant savoir lire et écrire le français, d'après les données du recensement de 2008 communiquées par l'Office national des statistiques d'Algérie."
- ^ Dargin, Justin (19 November 2008). "Algeria's Liberation, Terrorism, and Arabization". The New York Times. 10 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Leclerc, Jacques (5 April 2009). "Algérie: Situation géographique et démolinguistique". L'aménagement linguistique dans le monde (ප්‍රංශ බසින්). Université Laval. 24 January 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2010.
- ^ "Religion in Algeria". Global Religious Futures. Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 2010. 16 December 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ De Azevedo, Raimondo Cagiano (1994) Migration and development co-operation.. Council of Europe. p. 25. ISBN 92-871-2611-9.
- ^ F. Nyrop, Richard (1972). Area Handbook for Morocc. University of Illinois Urbana-Champaign. p. 97. ISBN 9780810884939.
- ^ "Algeria". United States Department of State (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 April 2021.
- ^ "Algeria". United States Department of State (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 April 2021.
- ^ "Data Analysis Tool – Arab Barometer" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-11-02.
- ^ "The Arab world in seven charts: Are Arabs turning their backs on religion?". Arab Barometer, BBC News. 23 June 2019. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2021.
- ^ "Young Arabs are Changing their Beliefs and Perceptions: New Survey". Fanack. 31 December 2019. 24 September 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2021.
- ^ "Data Analysis Tool – Arab Barometer" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-11-02.
- ^ Bheria (2022-02-17). "Arabs Are Getting More Religious. Why Isn't Western Media Reporting It?". The Muslim Skeptic (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-11-03.
- ^ "Library of Congress Country Studies – Algeria" (PDF). 19 March 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 20 September 2009.
- ^ Kemp, Thomas Jay (2009). International Vital Records Handbook. Genealogical Publishing Com. p. 347. ISBN 978-0-8063-1793-9. 6 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
- ^ "Le taux d'analphabétisme en Algérie réduit à 7,94% en 2021". Algérie presse service (ප්‍රංශ බසින්). 8 September 2021. සම්ප්‍රවේශය 12 September 2021.
- ^ "Ecoles privées, Tamazight, enseignement du Français, syndicats ... – Les vérités de Benbouzid". Presse-dz.com. 15 November 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2013.
- ^ "Ecoles privées, Tamazight, enseignement du Français, syndicats ... – Les vérités de Benbouzid". Presse-dz.com. 15 November 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2013.
- ^ "Taux d'Analphabétisme et taux d'Alphabétisation de la population âgée de 10 ans et plus selon le sexe et la wilaya de résidence" (PDF). Office National des Statistiques. 4 February 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 7 January 2013.
- ^ "Algeria | Ranking Web of Universities". Webometrics.info. 8 February 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2013.
- ^ "Global Innovation Index 2021". World Intellectual Property Organization (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations. සම්ප්‍රවේශය 2022-03-05.
- ^ "Global Innovation Index 2019". wipo.int (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2 September 2021.
- ^ "RTD – Item". European Commission. සම්ප්‍රවේශය 2 September 2021.
- ^ "Global Innovation Index". INSEAD Knowledge (ඉංග්‍රීසි බසින්). 28 October 2013. 2 September 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 September 2021.
- ^ "Tahar Djaout". French Publishers' Agency. 20 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2013.
- ^ "Short guide to contemporary Algerian cinema". Mapping Contemporary Cinema. 11 March 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 January 2013.
- ^ "Mohammed Khadda". Khadda.com. 2 April 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2013.
- ^ "Mohammed Khadda". Khadda.com. 2 April 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2013.
- ^ Saadallah, Rabah (1981). El-Hadj Mh́amed el-Anka : maître et rénovateur de la musique chaabi. Maison des livres. OCLC 581750786.
- ^ Ali, Sahar (25 March 2014) ALGÉRIE සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 පෙබරවාරි 2016 at the Wayback Machine. European Audiovisual Observatory
- ^ "Luce Ben Aben, Moorish Women Preparing Couscous, Algiers, Algeria". World Digital Library. 1899. 28 September 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 September 2013.
- ^ "Sports and recreation". 28 March 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2012.
- ^ "Algeria". BBC Sport. 9 March 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2012.
- ^ "Algeria national football team". Sky Sports. 2 November 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2012.