Jump to content

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ

සබැඳි සංස්කරණය කරන්න
විකිපීඩියා වෙතින්
සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය

රිපුබ්ලිකා ඩිමොක්‍රෙටිකා ඩි සාඕ ටොමේ ඉ ප්‍රින්සිපේ (පෘතුගීසි)
සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ හී කොඩිය
කොඩිය
{{{coat_alt}}}
Coat of arms
උද්යෝග පාඨය: "යුනිඩැඩේ, ඩිසිප්ලින, ට්‍රැබැල්හෝ" (පෘතුගීසි)
"එකමුතුකම, විනය, ශ්‍රමය"
ජාතික ගීය: ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්සියා ටෝටල් (පෘතුගීසි)
සම්පූර්ණ ස්වාධීනයි
අගනුවරසාඕ ටෝමේ
0°20′N 6°44′E / 0.333°N 6.733°E / 0.333; 6.733
නිල භාෂා(ව)පෘතුගීසි භාෂාව
පිළිගත් ප්‍රාදේශීය භාෂාවන්ෆෝරෝ භාෂාව

ඇන්ගෝලර් භාෂාව

මූලධර්ම භාෂාව
ආගම
(2020)[1]
ජාති නාම(ය)
  • සාඕ ටොමියන් [2]
  • සන්තෝමියන්
රජයඒකීය රාජ්‍යය, අර්ධ ජනාධිපති, ජනරජය[3]
• ජනාධිපති
කාලෝස් විලා නෝවා
• අගමැති
ජෝර්ජ් බොම් ජේසු
ව්‍යවස්ථාදායකයජාතික සභාව
ස්වාධීන
1975 ජූලි 12
වර්ග ප්‍රමාණය
• සම්පූර්ණ
1,001[4] km2 (386 sq mi) (171 වෙනි)
• ජලය (%)
නොසැලකිය හැකි ය
ජනගහණය
• 2012 ඇස්තමේන්තුව
178,739 (186 වෙනි)
• ඝණත්වය
199.7/km2 (517.2/sq mi) (69 වෙනි)
දදේනි (ක්‍රශසා)2017 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ
ඇ.ඩො. මිලියන 685[5]
• ඒක පුද්ගල
ඇ.ඩො. 3,220[5]
දදේනි (නාමික)2017 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ
ඇ.ඩො. මිලියන 355[5]
• ඒක පුද්ගල
ඇ.ඩො. 1,668
ගිනි (2017)56.3[6]
ඉහළ
මාසද (2021)0.618[7]
මධ්‍යම · 138 වෙනි
ව්‍යවහාර මුදලඩොබ්රා (STN)
වේලා කලාපයGMT
දින ආකෘතිදිදි/මාමා/වවවව
රිය ධාවන මං තීරුවදකුණ
ඇමතුම් කේතය+239
ISO 3166 codeST
අන්තර්ජාල TLD.st

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ (නිල වශයෙන් සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය) මධ්‍යම අප්‍රිකාවේ බටහිර සමක වෙරළට ඔබ්බෙන් ගිනියා බොක්කෙහි පිහිටි පෘතුගීසි භාෂාව කතා කරන දූපත් රටකි. එය සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ යන ප්‍රධාන දූපත් දෙක වටා ඇති දූපත් සමූහයකින් සමන්විත වන අතර ඒවා කි.මී.150 (සැ. 93.21) පමණ දුරින් සහ ගැබොන්හි වයඹ දිග වෙරළට ඔබ්බෙන් කි.මී. 250 සහ කි.මී. 225 (සැ. 155 සහ සැ. 140) පමණ දුරින් පිහිටා ඇත. 2018 නිල ඇස්තමේන්තුව අනුව 201,800 ක ජනගහනය සමඟ,[8] සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ යනු සීෂෙල්ස් වලින් පසු දෙවන කුඩාම සහ දෙවන අඩුම ජනගහනය සහිත අප්‍රිකානු ස්වෛරී රාජ්‍යය වේ.

15 වන සියවසේ පෘතුගීසි ගවේෂකයන් විසින් සොයා ගන්නා තෙක් මෙම දූපත් ජනාවාස නොවීය. 16 වන ශතවර්ෂය පුරා ක්‍රමයෙන් යටත් විජිත බවට පත් වී පදිංචි වූ ඔවුහු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වහල් වෙළඳාම සඳහා අත්‍යවශ්‍ය වාණිජ හා වෙළඳ මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස සාමූහිකව සේවය කළහ. සශ්‍රීක ගිනිකඳු පස සහ සමකයට සමීප වීම නිසා සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිප් උක් වගාව සඳහා වඩාත් සුදුසු වූ අතර පසුව කෝපි සහ කොකෝවා වැනි මුදල් බෝග වගා කිරීමටද සුදුසු විය. ලාභදායී වතු ආර්ථිකය අප්‍රිකානු වහලුන් මත දැඩි ලෙස රඳා පැවතුනි. 19 වන සහ 20 වන ශතවර්ෂ පුරා සමාජ නොසන්සුන්තාවයේ සහ ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ චක්‍ර 1975 දී සාමකාමී නිදහසකින් අවසන් විය. සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ එතැන් සිට අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර හා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටක් ලෙස පවතී.

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි ජනතාව ප්‍රධාන වශයෙන් අප්‍රිකානු සහ මෙස්ටිකෝ සම්භවයක් ඇති අය වන අතර බොහෝ දෙනා කතෝලික ආගම වැලද සිටිති. යුරෝපීය සහ අප්‍රිකානු බලපෑම් ඒකාබද්ධ කරන රටේ සංස්කෘතිය, සිරිත් විරිත් සහ සංගීතය ද පෘතුගීසි පාලනයේ උරුමය දෘශ්‍යමාන වේ. සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ යනු පෘතුගීසි භාෂා රටවල ප්‍රජාවේ ආරම්භක සාමාජික රාජ්‍යයකි.

ඉතිහාසය

[සංස්කරණය]

භූ විද්‍යාත්මක ඉතිහාසය

[සංස්කරණය]

කැමරූන් රේඛාව දිගේ ගැඹුරු ජලයේ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් හේතුවෙන් සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ සෑදී ඇති දූපත් දළ වශයෙන් වසර මිලියන 30 කට පමණ පෙර පිහිටුවා ඇත. කාලයාගේ ඇවෑමෙන්, මුහුදු ජලය සමඟ අන්තර්ක්‍රියා සහ පුපුරා යාමේ කාල පරිච්ඡේද හේතුවෙන් ඛනිජ සංකීර්ණ එකලස් කිරීම් සහිත දූපත් මත විවිධ ආග්නේය සහ ගිනිකඳු පාෂාණ රාශියක් ඇති වී තිබේ.

යුරෝපීයයන්ගේ පැමිණීම

[සංස්කරණය]

1470 දී පමණ පෘතුගීසීන් පැමිණි විට සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ දූපත් ජනාවාස නොවීය. වෙරළට ගොඩ බැස්ස පළමු යුරෝපීයයන් වූයේ ජොආඕ ඩි සැන්ටරෙම් සහ පෙරෝ එස්කොබාර් ය. පෘතුගීසි නාවිකයින් එම දූපත් ගවේෂණය කළ අතර ඒවා ප්‍රධාන භූමිය සමඟ වෙළඳාම් කිරීමට කඳවුරු සඳහා හොඳ ස්ථාන වනු ඇතැයි තීරණය කළහ.

යුරෝපීය පැමිණීමේ දිනයන් සමහර විට සාඕ ටෝම් සඳහා 1471 දෙසැම්බර් 21 (ශාන්ත තෝමස් දිනය) ලෙස ලබා දී ඇත. 1472 ජනවාරි 17 (ශාන්ත අන්තෝනි දිනය) ප්‍රින්සිපේ සඳහා ලබා දී ඇත. නමුත් වෙනත් මූලාශ්‍ර ඒ කාලයේ විවිධ වසර උපුටා දක්වයි. ප්‍රින්සිපේ මුලින් සැන්ටෝ ඇන්ටෝ ("ශාන්ත අන්තෝනි") ලෙස නම් කරන ලදී, 1502 දී එහි නම ඉල්හා දෝ ප්‍රින්සිපේ ("කුමාරයාගේ දූපත") ලෙස වෙනස් කරන ලදී, පෘතුගාලයේ කුමාරයාට දිවයිනේ සීනි භෝග සඳහා රාජකාරි ගෙවන ලදී.

සාඕ ටෝමේ හි පළමු සාර්ථක ජනාවාසය 1493 දී ඔටුන්න හිමි ප්‍රදානයක් ලෙස ලැබුණු අල්වාරෝ කැමින්හා විසින් පිහිටුවන ලදී.[9] ප්‍රින්සිපේ 1500 දී එවැනිම විධිවිධානයක් යටතේ පදිංචි විය. කෙසේ වෙතත්, පදිංචිකරුවන් ආකර්ෂණය කර ගැනීම දුෂ්කර වූ අතර, මුල්ම වැසියන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් පෘතුගාලයෙන් පිටුවහල් වූ "අනර්ථකාරී" අය වූහ, බොහෝ විට යුදෙව්වන්.[10] අවුරුදු අටක් සහ ඊට අඩු යුදෙව් දරුවන් 2,000ක් අයිබීරියානු අර්ධද්වීපයෙන් සීනි වතුවල වැඩ සඳහා රැගෙන යන ලදී.[11] කාලයාගේ ඇවෑමෙන්, මෙම පදිංචිකරුවන් කෘෂිකර්මාන්තයට, විශේෂයෙන් සීනි වැඩීමට සුදුසු කලාපයේ ගිනිකඳු පස සොයා ගත්හ.

පෘතුගීසි සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ

[සංස්කරණය]
sao tome
සාඕ ටොමේ

1515 වන විට, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ, එල්මිනා කේන්ද්‍ර කර ගනිමින් වෙරළබඩ වහල් වෙළඳාම සඳහා වහල් ගබඩා බවට පත් විය.[12]

සීනි වගා කිරීම ශ්‍රම-දැඩි ක්‍රියාවලියක් වූ අතර පෘතුගීසීන් මහාද්වීපයේ සිට අප්‍රිකානුවන් විශාල සංඛ්‍යාවක් වහල්භාවයට පත් කිරීමට පටන් ගත්හ. සීනි උත්පාතයේ මුල් අවධියේදී, බොහෝ ආහාර ද්‍රව්‍ය ආනයනය කර තිබුණද, ආර්ථිකය ප්‍රධාන වශයෙන් වහලුන් සංක්‍රමණය කිරීම මත විශ්වාසය තැබූ අතර, දේශීය පරිභෝජනය සඳහා ගොවිතැන් කිරීමත් සමඟ, දූපත් වල දේපළවල වටිනාකම අඩු විය.[13] 1504 දී ප්‍රාදේශීය ඉඩම් හිමි ඇල්වාරෝ බෝර්ජස් මිය ගිය විට, ඔහුගේ එළිපෙහෙළි කළ ඉඩම සහ ගෘහාශ්‍රිත සතුන් විකුණනු ලැබුවේ වහලුන් තිදෙනෙකුගේ මිලට ආසන්න වශයෙන් රයිස් 13,000 කට පමණි.[14] 1506 දී පමණ වැලෙන්ටිම් ෆර්නෑන්ඩෙස් ට අනුව, සාඕ ටෝම් සතුව මැඩෙයිරාට වඩා උක් වගාවන් "ඔවුන් දැනටමත් මොලැසස් නිෂ්පාදනය කරයි",[15] නමුත් දිවයිනේ කාර්මික සීනි නිෂ්පාදනය සඳහා පහසුකම් නොතිබුණි.[16]

16 වන සියවසේ ආර්ථික සංවර්ධනය

[සංස්කරණය]

1515 දී ජලයෙන් ක්‍රියාත්මක වන සීනි කම්හලක් හඳුන්වාදීමත් සමඟ සාඕ ටෝම් ආර්ථික වශයෙන් කැපී පෙනෙන බවට පත් වනු ඇත,[17] එය ඉතා ඉක්මනින් උක් මහා පරිමාණයෙන් වගා කිරීමට හේතු විය. කෙත් පුළුල් වෙමින් පවතින අතර සීනි මෝල් තිබුනේ දෙකක් පමණි. තවත් තුනක් ඉදිවෙමින් පැවතුනි. වහල් ශ්‍රමය සමඟ උක් වගාවන් සංවිධානය කරන ලද අතර, 16 වැනි සියවසේ මැද භාගය වන විට පෘතුගීසි පදිංචිකරුවන් එම දූපත්, අප්‍රිකාවේ ප්‍රමුඛතම සීනි අපනයනකරු බවට පත් කළහ.[18]

සාඕ සෙබස්තියෝ වරාය - සාඕ ටෝමේ

සාඕ ටෝම් හි වහලුන් බටහිර අප්‍රිකාවේ ස්ලේව් කෝස්ට්, නයිජර් ඩෙල්ටා, ප්‍රනාන්දු පෝ දූපත සහ පසුව කොන්ගෝ සහ ඇන්ගෝලාවෙන් මිලදී ගන්නා ලදී.[19] 16 වන ශතවර්ෂයේදී, වහලුන් පෘතුගාලය, එල්මිනා, කොන්ගෝ රාජධානිය, ඇන්ගෝලාව සහ ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවෙන් ආනයනය කර අපනයනය කරන ලදී. 1510 දී පෘතුගාලය විසින් වහලුන් 10,000 සිට 12,000 දක්වා ආනයනය කරන ලද බව වාර්තා වේ.[20] 1516 දී ප්‍රති අපනයනය කිරීමේ අරමුණ ඇතිව සාඕ ටොමේට වහලුන් 4,072ක් ලැබුණි.[21] 1519 සිට 1540 දක්වා, දිවයින එල්මිනා සහ නයිජර් ඩෙල්ටා අතර වහල් වෙළඳාමේ කේන්ද්‍රස්ථානය විය.[22] දහසයවන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා සාඕ ටෝමේ, ඇන්ගෝලාව සහ කොන්ගෝ රාජධානිය සමඟ කඩින් කඩ වහලුන් වෙළඳාම් කළේය.[23] 1525 දී සාඕ ටෝමේ, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවට ප්‍රධාන වශයෙන් කැරිබියන් සහ බ්‍රසීලයට වහලුන් ජාවාරම ආරම්භ කළේය.[24] 1532 සිට 1536 දක්වා සාඕ ටෝම් විසින් වාර්ෂික සාමාන්‍ය වහලුන් 342ක් ඇන්ටිලස් වෙත යැවීය.[25] 1580 ට පෙර, දිවයින බ්‍රසීලයේ ආනයනවලින් සියයට 75 ක්, ප්‍රධාන වශයෙන් වහලුන් විය. වහල් වෙළඳාම 1600 න් පසු සාඕ ටෝමේගේ ආර්ථිකයේ මූලික පදනමක් විය.

16 වැනි ශතවර්ෂයේ සාඕ ටෝමේහි බල ගතිකත්වය, නිදහස් මුලටෝ සහ පාලනයේ කළු පුරවැසියන්ගේ සහභාගීත්වය සමඟ පුදුම සහගත ලෙස විවිධ විය. ස්වේච්ඡා යටත් විජිතවාදීන් එහි රෝග සහ ආහාර හිඟය හේතුවෙන් සාඕ ටෝම් වෙතින් වැළකී සිටි අතර, එම නිසා පෘතුගීසි කිරීටය වරදකරුවන් දිවයිනට පිටුවහල් කළ අතර යටත් විජිතය සුරක්ෂිත කිරීම සඳහා අන්තර් වාර්ගික සබඳතා දිරිමත් කළේය. සුදු පදිංචිකරුවන්ගේ අප්‍රිකානු භාර්යාවන් සහ ඔවුන්ගේ මිශ්‍ර-ජාති දරුවන්ගේ 1515 රාජකීය ආඥාව හරහා ප්‍රදර්ශනය වූ පරිදි වහල්භාවය ද ස්ථීර නොවීය.[26] 1517 දී, තවත් නියෝගයක් පළමු ජනපදිකයන් සමඟ මුලින් දිවයිනට පැමිණි පිරිමි වහලුන් නිදහස් කළේය.[27] 1520 න් පසු, රාජකීය ප්‍රඥප්තියකින් දේපල හිමිකම, විවාහක, නිදහස් මුලාටෝවරුන්ට රජයේ කාර්යාල දැරීමට අවසර දෙන ලදී.[28] මෙයින් පසුව 1546 දී මෙම සුදුසුකම් ලත් මුලටෝවරුන් සහ සුදු පදිංචිකරුවන් අතර සිවිල් සමානාත්මතාවය ස්ථාපිත කරන ලද නියෝගයක්, නිදහස් මුලාටෝ සහ කළු පුරවැසියන්ට ඉහළට සංචලනය වීමට සහ ප්‍රාදේශීය දේශපාලනයේ සහ ව්‍යාපාරවලට සහභාගී වීමට අවස්ථාව ලබා දුන්නේය. සමාජ බෙදීම් නිසා යටත් විජිතයේ නගර සභා තුළ සහ ආණ්ඩුකාරවරයා සහ බිෂොප්වරයා සමඟ නිරන්තර දේශපාලන අස්ථාවරත්වය සමඟ නිතර නිතර ආරවුල් ඇති විය.[29]

මුලදී, සාඕ ටෝමේහි වහල්භාවය දැඩි විය. 16 වන ශතවර්ෂයේ මැද භාගයේදී, නිර්නාමික පෘතුගීසි ගුවන් නියමුවෙකු සඳහන් කළේ වහලුන් ජෝඩු ලෙස සේවයේ යොදවා ඇති බවත්, ඔවුන්ගේම නවාතැන් ගොඩනඟා ගත් බවත්, සතියකට වරක් ඔවුන්ගේම ආහාර සැපයුම වගා කිරීම සඳහා ස්වාධීනව කටයුතු කළ බවත්ය.[30] කෙසේ වෙතත්, මෙම වඩාත් ලිහිල් වහල් ක්‍රමය වතු වගාව හඳුන්වා දීමෙන් පසුව වැඩි කලක් පැවතුනේ නැත. දිවයිනේ අභ්‍යන්තරයේ පිහිටි ජනාකීර්ණ නොවන කඳුකර වනාන්තරවලට වහලුන් නිතරම පලා ගියහ.[31] 1514 සහ 1527 අතර, සාඕ ටෝම් වෙත ආනයනය කරන ලද වහලුන්ගෙන් සියයට පහක් පැන ගිය අතර, බොහෝ විට කුසගින්නෙන් පෙළෙන නමුත්,[32][33] 1531-1535 වතුකරයේ පවා විශාල ආහාර හිඟයක් දක්නට ලැබුණි.[34] අවසානයේදී, මෙරූන් ජනයා මැකම්බෝස් ලෙස හැඳින්වෙන අභ්යන්තරයේ ජනාවාස වර්ධනය කළහ.[35]

වහල් කැරලි

[සංස්කරණය]
1641 දී ලන්දේසි බටහිර ඉන්දීය සමාගමේ කොර්නේලිස් ජොල් විසින් සාඕ ටෝම් අල්ලා ගැනීම.

වහල් කැරැල්ලේ පළමු සලකුණු ආරම්භ වූයේ 1530 ගණන්වලය, මෙරූන් කල්ලි වතු වලට පහර දීමට සංවිධානය වූ විට, සමහර ඒවා අත්හැර දමන ලදී.[36] 1531 දී ප්‍රාදේශීය පෘතුගීසි බලධාරීන් විසින් විධිමත් පැමිණිල්ලක් ඉදිරිපත් කරන ලද්දේ ප්‍රහාරවලින් බොහෝ පදිංචිකරුවන් සහ කළු පුරවැසියන් මිය යන බවත්, ගැටලුව නොවිසඳුවහොත් දූපත අහිමි වනු ඇති බවත්ය.[37] 1533 'බුෂ් යුද්ධයකදී', 'බුෂ් කපිතාන්' මෙරූන් මර්දනය සඳහා මිලීෂියා ඒකක මෙහෙයවීය. [38] නිදහස සඳහා වූ මෙරූන් සටනේ වැදගත් සිදුවීමක් 1549 දී සිදු විය, නිදහසේ උපන් යැයි කියාගත් මිනිසුන් දෙදෙනෙකු ඇනා ඩි චාවේස් නම් ධනවත් මුලටෝ වැවිලිකරුවෙකු විසින් මැකම්බෝස් වලින් ගෙන යන ලදී.[39] ද චාවේස්ගේ සහාය ඇතිව, මිනිසුන් දෙදෙනා රජුට නිදහස් බව ප්‍රකාශ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටි අතර, එම ඉල්ලීම අනුමත කරන ලදී.[40] මෙරූන් වල විශාලතම ජනගහනය 16 වන සියවසේ මැද භාගයේ සීනි උත්පාතය සමඟ සමපාත විය, වතුකරයේ වහලුන් පිරී ගියේය. 1587 සහ 1590 අතර, පලා ගිය බොහෝ වහලුන් තවත් බුෂ් යුද්ධයකින් පරාජයට පත් විය.[41] 1593 වන විට, ආණ්ඩුකාරවරයා මෙරූන් හමුදාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ අඩපණ කල බව ප්‍රකාශ කළේය.[42] එසේ වුවද, මෙරූන් ජනගහනය දකුණු හා බටහිර ප්‍රදේශවලින් පදිංචිකරුවන් ඈත් කළේය.

බිෂොප්වරයා සහ ආණ්ඩුකාරවරයා අතර ඇති වූ ආරවුල් හේතුවෙන් රජය දුර්වල වූ 1595 ජූලි මාසයේදී විශාලතම වහල් කැරැල්ල ඇති විය. අමදෝර් නම් ස්වදේශික වහලෙක් වැවිලි, සීනි මෝල් සහ පදිංචිකරුවන්ගේ නිවාස වටලා විනාශ කිරීමට වහලුන් 5000ක් බඳවා ගත්තේය.[43] ඇමඩෝර්ගේ කැරැල්ල නගරයට වැටලීම් තුනක් සිදු කර දිවයිනේ සීනි මෝල් 85 න් 60 ක් විනාශ කළ නමුත් සති තුනකට පසු මිලීෂියාව විසින් ඔවුන් පරාජය කරන ලදී. සටනේදී වහලුන් දෙසීයක් මිය ගිය අතර, අමදෝර් සහ අනෙකුත් කැරලි නායකයින් ඝාතනය කරන ලද අතර, සෙසු වහලුන්ට සමාව ලබා දී ඔවුන්ගේ වතුකරයට ආපසු ගියහ. කුඩා වහල් කැරලි 17 වන සහ 18 වන සියවස් වලදී සිදු විය.

18, 19 සහ 20 වැනි සියවස්වල සාඕ ටෝමේ සහ ප්‍රින්සිපේ

[සංස්කරණය]
1919 දී පමණ සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිප් හි දුම්රිය මාර්ගය

අවසානයේදී, බටහිර අර්ධගෝලයේ සීනි නිපදවන ජනපදවල තරඟකාරිත්වය දූපත් වලට හානි කිරීමට පටන් ගත්තේය. පෘතුගාලයට බොහෝ සම්පත් ආයෝජනය කිරීමට නොහැකි වීමත් සමඟ විශාල වහල් ජනගහනය පාලනය කිරීම දුෂ්කර විය. ඊළඟ වසර 100 තුළ සීනි වගාව පහත වැටුණු අතර, 17 වන සියවසේ මැද භාගය වන විට, සාඕ ටෝම්, මහාද්වීපික අප්‍රිකාව සහ ඇමරිකාව අතර වහල් වෙළඳාමේ යෙදෙන නැව් සඳහා මූලික වශයෙන් සංක්‍රමණ ස්ථානයක් බවට පත් විය.

19 වැනි සියවසේ මුල් භාගයේදී කෝපි සහ කොකෝවා යන නව මුදල් බෝග දෙකක් හඳුන්වා දෙන ලදී. පොහොසත් ගිනිකඳු පස නව භෝග සඳහා හොඳින් ගැලපෙන බව ඔප්පු වූ අතර, ඉක්මනින්ම පෘතුගීසි සමාගම් හෝ නොපැමිණෙන ඉඩම් හිමියන්ට අයත් පුළුල් වතු (රෝසාස් ලෙස හැඳින්වේ), හොඳ ගොවිබිම් සියල්ලම පාහේ අත්පත් කර ගන්නා ලදී. 1908 වන විට සාඕ ටෝමේ ලොව විශාලතම කොකෝවා නිෂ්පාදකයා බවට පත් වූ අතර එය රටේ වැදගත්ම බෝගය ලෙස පවතී.

වතු කළමණාකරුවන්ට ඉහළ අධිකාරියක් ලබා දුන් රොසාස් ක්‍රමය අප්‍රිකානු ගොවිපල සේවකයන්ට එරෙහි අපචාරවලට තුඩු දුන්නේය. 1876 ​​දී පෘතුගාලය නිල වශයෙන් වහල්භාවය අහෝසි කළද, බලහත්කාරයෙන් වැටුප් ලබන ශ්‍රමය දිගටම පැවතුනි. Scientific American සගරාව සිය 1897 මාර්තු 13 කලාපයෙහි සාඕ ටෝමේ හි වහලුන් අඛණ්ඩව භාවිතා කිරීම වචනවලින් සහ පින්තූරවලින් ලේඛනගත කළේය.

20 වැනි සියවසේ මුල් භාගයේදී, ඇන්ගෝලියානු කොන්ත්‍රාත් කම්කරුවන් බලහත්කාරයෙන් ශ්‍රමයට සහ අසතුටුදායක සේවා කොන්දේසිවලට යටත් කරන බවට එල්ල වූ චෝදනා සම්බන්ධයෙන් ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධියට පත් වූ ආන්දෝලනයක් ඇති විය. වරින් වර කම්කරු නොසන්සුන්තාව සහ අතෘප්තිය 20 වන සියවස දක්වාම අඛණ්ඩව පැවති අතර, 1953 දී ඔවුන්ගේ පෘතුගීසි පාලකයන් සමඟ ඇති වූ ගැටුමකදී අප්‍රිකානු කම්කරුවන් සිය ගණනක් මිය ගිය කෝලාහල පුපුරා යාමෙන් අවසන් විය. මෙම "බටෙපා සංහාරයේ" සංවත්සරය රජය විසින් නිල වශයෙන් නිරීක්ෂණය කරනු ලැබේ.

නිදහස (1975)

[සංස්කරණය]

1950 ගණන්වල අග භාගය වන විට, අප්‍රිකානු මහාද්වීපය පුරා නැගී එන අනෙකුත් ජාතීන් ඔවුන්ගේ නිදහස ඉල්ලා සිටි විට, සාඕ ටොමියන් කුඩා කණ්ඩායමක් සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ විමුක්තිය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය (MLSTP) පිහිටුවා ගත්හ. 1960 ගනන්වල වේගවත් වෙමින්, 1974 අප්‍රේල් මාසයේ දී පෘතුගාලයේ සීටානෝ ආඥාදායකත්වය පෙරලා දැමීමෙන් පසු සිදුවීම් වේගයෙන් ඉදිරියට ගියේය.

සාඕ ටෝම් හි අප ස්වාමිදූගේ දෙව්මැදුර

නව පෘතුගීසි පාලන තන්ත්‍රය එහි විදේශීය යටත් විජිත විසුරුවා හැරීමට කැපවී සිටියේය. 1974 නොවැම්බරයේදී ඔවුන්ගේ නියෝජිතයින් ඇල්ජියර්ස් හි MLSTP හමුවී ස්වෛරීභාවය පැවරීම සඳහා ගිවිසුමක් සකස් කළහ. සංක්‍රාන්ති ආන්ඩු කාලයකට පසුව, සාඕ ටෝමේ සහ ප්‍රින්සිපේ 1975 ජූලි 12 දින නිදහස ලබා ගත් අතර, MLSTP මහලේකම් මැනුවෙල් පින්ටෝ ඩා කොස්ටාගේ පළමු සභාපති ලෙස තෝරා ගන්නා ලදී.

1990 දී, සාඕ ටෝමේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රතිසංස්කරණවලට භාජනය වූ පළමු අප්‍රිකානු රටවලින් එකක් බවට පත් වූ අතර, ව්‍යවස්ථාවේ වෙනස්කම් - විරුද්ධ දේශපාලන පක්ෂ නීතිගත කිරීම - 1991 හි මැතිවරණ ප්‍රචණ්ඩත්වයෙන් තොර, නිදහස් හා විනිවිද භාවයකින් යුක්ත විය. 1986 සිට පිටුවහල්ව සිටි හිටපු අගමැතිවරයෙකු වූ මිගෙල් ට්‍රොවෝඩා ස්වාධීන අපේක්ෂකයෙකු ලෙස නැවත පැමිණ ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය. 1996 දී සාඕ ටෝමේ හි දෙවන බහු පක්ෂ ජනාධිපතිවරණයේදී ට්‍රොවෝඩා නැවත තේරී පත් විය.

ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අභිසාරී පක්ෂය ජාතික සභාවේ බහුතර ආසන සංඛ්‍යාවක් දිනාගත් අතර, MLSTP වැදගත් සහ වාචික සුළුතර පක්ෂයක් බවට පත් විය. 1992 අගභාගයේදී මහ නගර සභා මැතිවරණය පැවැත්විණි, එහිදී MLSTP ප්‍රාදේශීය සභා හතෙන් පහක බහුතර ආසන සංඛ්‍යාවක් දිනා ගත්තේය. 1994 ඔක්තෝම්බර් මාසයේ මුල් ව්‍යවස්ථාදායක මැතිවරනයේදී, MLSTP සභාව තුල ආසන රාශියක් දිනා ගත්තේය. එය 1998 නොවැම්බර් මැතිවරණයේදී බහුතර ආසන සංඛ්‍යාවක් නැවත ලබා ගත්තේය.

ජනාධිපතිවරනය 2001 ජූලි මාසයේදී පැවැත්විණි. ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂය වන ෆ්‍රැඩික් ද මෙනේසස් විසින් සහාය දක්වන අපේක්ෂකයා පළමු වටයෙන් තේරී පත් වූ අතර සැප්තැම්බර් 3 දින ආරම්භ කරන ලදී. පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය පැවැත්වුණේ 2002 මාර්තු මාසයේදීය. ඉදිරි වසර හතර සඳහා කෙටිකාලීන විපක්ෂයේ නායකත්වයෙන් යුත් ආණ්ඩු මාලාවක් පිහිටුවන ලදී.

2003 ජූලි මාසයේදී හමුදාව සතියක කාලයක් බලය අල්ලා ගත්තේ දූෂණය ගැන පැමිණිලි කරමින් සහ ඉදිරි තෙල් ආදායම සාධාරණ ලෙස බෙදී නොයන බව පවසමින්ය. ජනාධිපති මෙනේසස් නැවත ධූරයට පත් කරන ලද ගිවිසුමක් යටතේ සාකච්ඡා කරන ලදී. සහජීවන කාලය 2006 මාර්තු මාසයේදී අවසන් වූ අතර, නව රජයක් පිහිටුවීමට ජාතික සභා මැතිවරණයේදී ප්‍රමානවත් ආසන සංඛ්‍යාවක් ජනාධිපති සභාගයක් දිනා ගන්නා ලදී.[44]

2006 ජූලි 30 ජනාධිපතිවරණයේදී, ෆ්‍රැඩික් ද මෙනෙසස් දෙවන පස් අවුරුදු ධුර කාලය පහසුවෙන් ජයග්‍රහණය කළේ, තවත් අපේක්ෂකයන් දෙදෙනෙකු වන පැට්‍රිස් ට්‍රොවෝඩා (හිටපු ජනාධිපති මිගෙල් ට්‍රොවෝඩා ගේ පුත්) සහ ස්වාධීන නිලෝ ගුයිමාරේස් පරාජය කරමිනි. 1992 න් පසු ප්‍රථම පළාත් පාලන මැතිවරණය 2006 අගෝස්තු 27 දින පැවති අතර එහි ආධිපත්‍යය දරනු ලැබුවේ පාලක සභාගයේ සාමාජිකයින් විසිනි. 2009 පෙබරවාරි 12 වන දින, ජනාධිපති ෆ්‍රැඩික් ද මෙනෙසස් බලයෙන් පහ කිරීමට කුමන්ත්‍රණයක් දියත් කරන ලදී. කුමන්ත්‍රණකරුවන් සිරගත කරන ලද නමුත් පසුව ජනාධිපති ද මෙනේසස්ගෙන් සමාව ලැබුණි.[45]

එවාරිස්ටෝ කාර්වාලෝ විසින් එවකට ජනාධිපති මැනුවෙල් පින්ටෝ ඩා කොස්තා පරාජය කිරීමෙන් පසු 2016 මැතිවරණයේ සිට සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි ජනාධිපතිවරයා විය. ජනාධිපති කාර්වාලෝ ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADI) උප සභාපති ද වේ. පැට්‍රිස් එමරි ට්‍රොවෝඩා 2014 සිට අගමැති වූ අතර ඔහු ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADI) නායකයා වේ.[46] 2018 දෙසැම්බරයේදී, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිප්ගේ විමුක්ති ව්‍යාපාරය - සමාජ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (MLSTP-PSD) හි නායක ජෝර්ජ් බොම් ජීසස් නව අගමැති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[47]

2021 සැප්තැම්බරයේදී, මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික විපක්ෂයේ ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී (ADI) අපේක්ෂක කාලෝස් විලා නෝවා ජනාධිපතිවරනය ජයග්‍රහණය කළේය. දේශපාලන බලය අගමැති සතු බැවින් ජනාධිපතිවරයා බොහෝ දුරට චාරිත්‍රානුකූල චරිතයකි.[48]

2022 සැප්තැම්බරයේදී, හිටපු අගමැති පැට්‍රිස් ට්‍රොවෝඩාගේ නායකත්වයෙන් යුත් විපක්ෂයේ ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරීත්වය (ADI), සාඕ ටෝම් විමුක්තිය සඳහා වූ පාලක ව්‍යාපාරය සහ අගමැති ජෝර්ජ් බොම් ජීසස් ගේ ප්‍රින්සිප්/සමාජ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (MLSTP/PSD) මැතිවරණයෙන් ජයග්‍රහණය කළේය.[49]

භූගෝලීය තත්වයන්

[සංස්කරණය]
සාඕ ටොමේ, කාව් දිස්ත්‍රික්කයේ, ප්‍රියා ඉන්හමේ හි දර්ශනයක්.

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ නමින් හැඳින්වෙන දූපත් දෙක කැමරූන් රේඛාව දිගේ ගැඹුරු ජලයට යටින් ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් හේතුවෙන් වසර මිලියන 30 කට පෙර ඔලිගොසීන් යුගයේදී ඇතිවන ලදී. වසර මිලියන 3 ක් පැරණි බාසල්ට් සහ ෆොනොලයිට් වල ගිනිකඳු පස[50][51] යටත් විජිත යුගයේ සිට වැවිලි භෝග සඳහා භාවිතා කර ඇත.

සාඕ ටෝම් දූපතහි දිය ඇල්ල

ගැබොන්හි වයඹ දිග වෙරළට ඔබ්බෙන් පිළිවෙලින් කිලෝමීටර් 300 සහ 250 (සැතපුම් 190 සහ 160) පමණ දුරින් සමක අත්ලාන්තික් සහ ගිනියා බොක්කෙහි පිහිටා ඇති සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ දූපත් අප්‍රිකාවේ දෙවන කුඩාම රට වේ.[52][53] දෙකම කැමරූන් ගිනිකඳු කඳු රේඛාවේ කොටසක් වන අතර එයට නිරිත දෙසින් ඇනොබෝන් දූපත්, ඊසාන දෙසින් බයෝකෝ (සමක ගිනියාවේ කොටස් දෙකම) සහ ගිනියා බොක්ක වෙරළ තීරයේ කැමරූන් කන්ද ද ඇතුළත් වේ. සාඕ ටොමේ දිග කිලෝමීටර් 50 (සැතපුම් 30) සහ පළල කිලෝමීටර් 30 (සැතපුම් 20) වන අතර දූපත් දෙකෙන් වඩාත් කඳුකර දූපතයි. එහි කඳු මුදුන් මීටර් 2,024 (අඩි 6,640) - පිකෝ ද සාඕ ටෝමේ. ප්‍රින්සිප් දිග කිලෝමීටර් 30 (සැතපුම් 20) පමණ වන අතර පළල කිලෝමීටර 6 (සැතපුම් 4) කි. එහි කඳු මුදුන් මීටර් 948 (අඩි 3,110) - පිකෝ ද ප්‍රින්සිපේ. සශ්‍රීක වනාන්තර සහ වගාබිම් හරහා කඳුකරයේ පහළට විහිදෙන වේගවත් දිය පහරවල් දූපත් දෙක හරහා මුහුදට ගලා යයි. සමකය පිහිටා ඇත්තේ සාඕ ටෝම් දූපතට දකුණින් වන අතර ඉල්හු දාස් රෝලස් දූපත හරහා ගමන් කරයි.

පිකෝ චාඕ ග්‍රෙන්ඩේ (බිග් ඩෝග් පීක්) යනු දකුණු සාඕ ටොමේ හි  0°7′0″N 6°34′00″E / 0.11667°N 6.56667°E හි සන්ධිස්ථානයක් වන ගිනිකඳු මුදුනකි. එය අවට භූමි ප්‍රදේශයෙන් මීටර් 300 (අඩි 1,000) ට වඩා ඉහළට නැඟී ඇති අතර කඳු මුදුන මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 663 (අඩි 2,175) කි.

දේශගුණය

[සංස්කරණය]

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි දේශගුණය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම එහි භූගෝලීය පිහිටීම අනුව සකස් කර ඇති අතර, අඩු සමක පීඩනය, දකුණේ සිට මෝසම් සුළං, උණුසුම් ගිනියා ධාරාව සහ සහන යන සෘතුමය පරිවර්තනයට යටත් වේ.[54]

මුහුදු මට්ටමේ දී, දේශගුණය නිවර්තන-උණුසුම් හා තෙතමනය සහිත වන අතර සාමාන්‍ය වාර්ෂික උෂ්ණත්වය 26 ° C (78.8 °F) සහ කුඩා දෛනික විචලනයකි. උෂ්ණත්වය කලාතුරකින් 32 °C (89.6 °F) ඉක්මවා ඉහළ යයි. අභ්‍යන්තරයේ ඉහළ උන්නතාංශවල සාමාන්‍ය වාර්ෂික උෂ්ණත්වය 20 °C (68 °F) වන අතර රාත්‍රි සාමාන්‍යයෙන් සිසිල් වේ. වාර්ෂික වර්ෂාපතනය උස්බිම් වළාකුළු වනාන්තරවල මිලිමීටර් 7,000 (අඟල් 275.6) සිට උතුරු පහත් බිම්වල මිලිමීටර් 800 (අඟල් 31.5) දක්වා වෙනස් වේ. වැසි සමය ඔක්තෝබර් සිට මැයි දක්වා වේ.[55]

ජෛව විවිධත්වය

[සංස්කරණය]
සාඕ ටෝමේ, ඉල්හු දාස් රෝලාස් හි සැන්ටෝ ඇන්ටෝනියෝ වෙරළ

රටේ භූමි ප්‍රදේශය සාඕ ටෝම්, ප්‍රින්සිපේ සහ ඇනොබොන් තෙත් පහත් බිම් වනාන්තර පරිසර කලාපයේ කොටසකි. එහි 2019 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ මධ්‍යන්‍ය ලකුණු 6.64/10ක් තිබූ අතර එය රටවල් 172 කින් ගෝලීය වශයෙන් 68 වැනි ස්ථානයට පත් විය. සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි දේශීය ක්ෂීරපායින් විශාල සංඛ්‍යාවක් නොමැත (සාඕ ටෝම් ෂ්‍රෙව් සහ වවුලන් විශේෂ කිහිපයක් ආවේණික වුවද). ලොව කුඩාම ඉබිස් (සාඕ ටොමේ ඉබිස්), ලොව විශාලතම හිරු කුරුල්ලා (යෝධ සන්බර්ඩ්), දුර්ලභ සාඕ ටොමේ ෆිස්කල් සහ බෙගෝනියාවේ යෝධ විශේෂ කිහිපයක් ඇතුළුව, දූපත් ආවේණික පක්ෂීන් සහ ශාක විශාල සංඛ්‍යාවක නිවහන වේ. සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ යනු උකුස්සන්, බිල් කැස්බෑවන් (Eretmochelys imbricata) ඇතුළුව වැදගත් සමුද්‍ර කැස්බෑ-කැදලි අඩවියකි.

දේශපාලනය

[සංස්කරණය]

ජනරජයේ ජනාධිපතිවරයා සෘජු සර්වජන ඡන්ද බලය සහ රහස් ඡන්දයකින් වසර පහක ධුර කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, තේරී පත්වීම සඳහා සම්පූර්ණ බහුතරයක් ලබා ගත යුතුය. ජනාධිපතිවරයාට අඛණ්ඩව වාර දෙකක් දක්වා රැඳී සිටිය හැකිය. අග්‍රාමාත්‍යවරයා ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරනු ලබන අතර, කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමාජිකයින් 14 දෙනා තෝරාගනු ලබන්නේ අග්‍රාමාත්‍යවරයා විසිනි.

ජාතික සභාව, රාජ්‍යයේ උත්තරීතර සහ ඉහළම ව්‍යවස්ථාදායක ආයතනය, සාමාජිකයින් 55 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වන අතර, ඔවුන් සිව් අවුරුදු ධුර කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර අර්ධ වාර්ෂිකව රැස්වේ. යුක්තිය පසිඳලීම ඉහළම මට්ටමින් සිදු කරනු ලබන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය මගිනි. පවතින ව්‍යවස්ථාව අනුව අධිකරණය ස්වාධීනයි.

සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ ජනාධිපති මන්දිරය

දේශපාලන සංස්කෘතිය

[සංස්කරණය]

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ 1990 සිට බහු පක්ෂ පද්ධතියක් යටතේ ක්‍රියා කර ඇත. මානව හිමිකම් සම්බන්ධයෙන්, භාෂණයේ නිදහස සහ විරුද්ධ දේශපාලන පක්ෂ පිහිටුවීමේ නිදහස පිළිබඳ සහතික තිබේ.

2010 දී අප්‍රිකානු පාලනයේ ඊබ්‍රාහිම් දර්ශකය මගින් මනින ලද අප්‍රිකානු රටවල් අතරින් 11 වැනි ස්ථානයට සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ පත්විය. එය අප්‍රිකාවේ පාලන මට්ටම්වල විස්තීර්ණ පිළිබිඹුවකි.[56]

සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ ඉතා ඉහළ කතා කිරීමේ නිදහස, ඉහළ දේශපාලන නිදහස සහ සාමාන්‍ය ආර්ථික නිදහස සහිත නිදහස් රටක් ලෙස සැලකේ. දූෂණය සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ යනු සාමාන්‍ය දූෂණයක් ඇති රටකි, නමුත් මෑත වසරවලදී මෙම මට්ටම අඩු වෙමින් පවතී.[57] සංචාරක ව්‍යාපාරය අනුව, ප්‍රංශයට පැමිණීමේ අවදානමට සමාන අවදානම අඩු මට්ටමක රට පවතී.[58]

විදේශ සබඳතා

[සංස්කරණය]

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ ට ඇන්ගෝලාව, බෙල්ජියම, ගැබොන්, පෘතුගාලය සහ එක්සත් ජනපදය යන රටවල තානාපති කාර්යාල ඇත. එය 2016 දී මහජන චීන සමූහාණ්ඩුව පිළිගත්තාය. එයට නිව් යෝර්ක් නගරයේ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට ස්ථිර මෙහෙවරක් සහ ජාත්‍යන්තර රාජ්‍යතාන්ත්‍රික වාර්තාකරු කාර්යාලයක් ද ඇත.

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ යනු පෘතුගීසි භාෂා රටවල ප්‍රජාවේ ආරම්භක සාමාජික රාජ්‍යයකි, එය ලුසොෆෝන් පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලය ලෙසද හැඳින්වේ, එය පෘතුගීසි නිල භාෂාවක් වන මහාද්වීප හතරක් පුරා ලුසොෆෝන් ජාතීන්ගේ ජාත්‍යන්තර සංවිධානයක් සහ දේශපාලන සංගමයක් වේ.

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ සමඟ හොඳම සබඳතා ඇති රටවල් වන්නේ පෘතුගාලය සහ ඇන්ගෝලාවයි.

පෘතුගාලය

[සංස්කරණය]

පෘතුගාලයට යටත් විජිත සමයේ සිට සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ සමඟ ඓතිහාසික සබඳතා ඇත. පෘතුගාලය සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි විශාලතම ආයෝජකයා වන අතර, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි ආර්ථිකය සඳහා යුරෝ මිලියන ගණනක් ආයෝජනය කරයි. සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ ලිස්බන් හි තානාපති කාර්යාලයක්, පෝටෝ හි කොන්සල් කාර්යාලයක් සහ කොයිම්බ්‍රා හි එකක් පවත්වාගෙන යයි. පෘතුගාලය සාඕ ටෝමේ හි තානාපති කාර්යාලයක් පවත්වාගෙන යයි.[59] පෘතුගාලය සහ සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර, පෘතුගාලය සාඕ ටෝමේ සහ ප්‍රින්සිපේ වෙරළබඩ ප්‍රදේශයේ මුර සංචාරය කිරීමට භාර ගන්නා අතර එය ප්‍රධාන වශයෙන් මුහුදු කොල්ලකරුවන්ගෙන් ආරක්ෂා කරයි. පෘතුගීසි හමුදා නෞකාවක් වන NRP Zaire සහ සමහර පෘතුගීසි මුර යාත්‍රා සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ වෙරළ තීරයේ ස්ථිරවම ස්ථානගත කර ඇත.[60][61] සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි ආර්ථිකය පෘතුගාලයට සමීපව සම්බන්ධ වී ඇති අතර, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ වෙතින් අපනයන වලින් 50% කට වඩා පෘතුගාලය ගිණුම්ගත කරයි. පෘතුගාලය සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි අධ්‍යාපනය දියුණු කිරීමට ද උපකාර කර ඇති අතර, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ පොදු විශ්ව විද්‍යාලය ගොඩනැගීමට සහ නඩත්තු කිරීමට මූල්‍යමය වශයෙන් උපකාර කර ඇත.[62][63] පෘතුගීසි ජනාධිපති මාර්සෙලෝ රෙබෙලෝ ද සූසා 2018 දී සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි සංචාරය කළේ පෘතුගාලය සහ සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ අතර ශක්තිමත් ආර්ථික හා සංස්කෘතික සබඳතා ප්‍රදර්ශනය කිරීම සඳහා ය.[64]

2022 සැප්තැම්බර් මාසයේදී පෘතුගාලය සහ සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ ආරක්‍ෂාව, පුහුණුව සහ සමුද්‍රීය ආරක්‍ෂාව ශක්තිමත් කිරීම සඳහා නව සහයෝගීතා ගිවිසුමක් අත්සන් කළහ.[65]

ඇන්ගෝලාව

[සංස්කරණය]

ඇන්ගෝලාව ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වභාවික බලශක්ති සම්පත් ක්ෂේත්‍රයේ ප්‍රධාන ව්‍යාපාරික හවුල්කරුවෙකි; ඇන්ගෝලාව යනු සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ වෙත තෙල් සහ ස්වාභාවික ගෑස් සපයන ප්‍රධාන සැපයුම්කරු වේ. මීට අමතරව, දේශීය ආර්ථිකයට දායක වෙමින් සෑම වසරකම ඇන්ගෝලියානු සංචාරකයින් සිය ගණනක් සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ වෙත පැමිණේ. සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි සාපේක්ෂව විශාල ඇන්ගෝලියානු ප්‍රජාවක් ඇත. සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ ලුආන්ඩා හි තානාපති කාර්යාලයක් පවත්වාගෙන යන අතර ඇන්ගෝලා සාඕ ටෝමේ තානාපති කාර්යාලයක් පවත්වාගෙන යයි.[66]

එක්සත් ජනපදය

[සංස්කරණය]
සන්තෝමියානු ජාතිකයින් එක්සත් ජනපද නාවික හමුදා භටයින් සමඟ වෛද්‍ය පුහුණුව ලබන අවස්ථාවක්

එක්සත් ජනපදය 1975 සිට සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ සමඟ සබඳතා පවත්වා ඇති අතර, සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ වෙත ඩොලර් මිලියන ගණනක මූල්‍ය ආධාර පැකේජ ලබා දී ඇත. මූල්‍ය ආධාර පැකේජ සැලසුම් කර ඇත්තේ රටේ යටිතල පහසුකම් සංවර්ධනය කිරීම සහ එහි මූල්‍ය, බදු සහ රේගු පරිපාලනය වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා ය. මීට අමතරව, මෑත වසරවලදී, සමහර එක්සත් ජනපද වෙරළාරක්ෂක නෞකා සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ වෙත ගොස්, සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ හි සොල්දාදුවන්ට වෛද්‍ය සහ හමුදා පුහුණුව ලබා දී ඇත. 2002 දී එක්සත් ජනපදයට සාඕ ටෝම් දූපතේ කුඩා හමුදා කඳවුරක් පිහිටුවීමට සැලසුම් කර තිබුණි. සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ කඳවුර ඉදිකිරීම පිළිගත් නමුත් එක්සත් ජනපද දේශපාලන හා මූල්‍ය ගැටළු හේතුවෙන් සැලැස්ම අවලංගු කරන ලදී. 1992 දී, එක්සත් ජනපද ෆෙඩරල් රජයේ විකාශක, වොයිස් ඔෆ් ඇමරිකා සහ සාඕ ටෝමේ රජය සාඕ ටොමේ හි රිලේ විකාශන මධ්‍යස්ථානයක් පිහිටුවීම සඳහා දිගුකාලීන ගිවිසුමක් අත්සන් කළහ. වොයිස් ඔෆ් ඇමරිකා දැනට අප්‍රිකාවේ බොහෝ ප්‍රදේශවලට මෙම පහසුකමෙන් විකාශනය කරයි.[67]

වෙනත් රටවල්

[සංස්කරණය]

කේප් වර්ඩ් සිට සංචාරකයින් දහස් ගණනක් සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ වෙත පැමිණ දේශීය ආර්ථිකයට උපකාර කරති. කේප් වර්ඩ් සහ Sao Tomé සහ Príncipe අතර සබඳතා වසර ගණනාවක් පුරා වැඩිදියුණු වී ඇත.

මෑත වසරවලදී, පෝලන්තය සහ ජර්මනිය සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ සමඟ වාණිජ සබඳතා වැඩි කර ගනිමින්, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ වෙතින් වැඩි වැඩියෙන් කොකෝවා සහ අනෙකුත් නිෂ්පාදන මිලදී ගෙන ඇත.

කෘෂිකාර්මික අංශයේ වාර්ෂිකව යුරෝ දහස් ගණනක් ආයෝජනය කරන ඉන්දියාව සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ සමඟ ඉතා හොඳ සබඳතා පවත්වයි.

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි සෞඛ්‍ය හා අධ්‍යාපන පද්ධතිය වැඩිදියුණු කිරීමට බ්‍රසීලය දායක වී ඇත. බ්‍රසීලියානු රූපවාහිනී නාලිකා සහ චිත්‍රපට වැඩිපුරම නරඹනු ලබන්නේ සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිප් හි ය.[68]

අසල්වැසි ගැබොන්, කැමරූන් සහ කොංගෝ ජනරජය සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි වැදගත් හවුල්කරුවන් වේ; මෙම රටවල බොහෝ සමාගම් වලට සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ හි ආයතන සහ ව්‍යාපාර ඇත. මෙම රටවල් ප්‍රංශ භාෂාව කතා කරන නිසා, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි ව්‍යාපාරික අංශයේ (පෘතුගීසි සමඟ එක්ව) භාෂාව වැදගත් වී ඇත.[69]

2013 සිට චීනය සමහර මාර්ග සහ මුහුදු වරාය ව්‍යාපෘති සඳහා ආයෝජනය කර ඇති නමුත් මෑත වසරවලදී ආයෝජන ඇණහිට ඇත.

හමුදා බලය

[සංස්කරණය]

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි හමුදාව කුඩා වන අතර ශාඛා හතරකින් සමන්විත වේ. එනම් හමුදාව (යුද හමුදාව), වෙරළාරක්ෂක බලකාය ("නාවික හමුදාව" ලෙසද හැඳින්වේ), ජනාධිපති ආරක්ෂක සහ ජාතික ආරක්ෂක බලකාය.[70]

2017 දී සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් කළහ.[71]

පරිපාලන අංශ

[සංස්කරණය]

නිදහසින් වසර දෙකකට පසු 1977 දී රට පළාත් දෙකකට (සාඕ ටෝම් පළාත සහ ප්‍රින්සිපේ පළාත) සහ දිස්ත්‍රික්ක හයකට බෙදා ඇත. 1990 නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සම්මත වූ දා සිට, පළාත් අහෝසි කර ඇති අතර, දිස්ත්‍රික්ක යනු එකම පරිපාලන අනුකොටස් වේ. 1995 අප්‍රේල් 29 වන දින සිට, ප්‍රින්සිපේ දූපත, පැගුයි දිස්ත්‍රික්කයට සමගාමීව ස්වයං පාලන කලාපයකි. සාඕ ටෝමේ විශාල දූපත දිස්ත්‍රික්ක හයකට සහ ප්‍රින්සිප් දූපත එකකට බෙදා ඇත.[72]

සාඕ ටෝම් දූපත

[සංස්කරණය]
  • අගුවා ග්‍රෑන්ඩ්
  • කැන්ටගාලෝ
  • කේ
  • ලෙම්බා
  • ලෝබටා
  • මෙ-සොචි

ප්‍රින්සිප් දූපත

[සංස්කරණය]
  • පැගු

ආර්ථිකය

[සංස්කරණය]

කෘෂිකර්මය

[සංස්කරණය]

19 වන සියවසේ සිට, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ ආර්ථිකය වැවිලි කෘෂිකර්මය මත පදනම් වී ඇත. නිදහස ලබන විට පෘතුගීසීන්, වතු වගා බිම්වලින් 90% ක් අල්ලාගෙන සිටියහ. නිදහසින් පසු මෙම වතු පාලනය රජය සතු විවිධ කෘෂිකාර්මික ව්‍යවසායන් වෙත පැවරිණි. සාඕ ටොමේ හි ප්‍රධාන බෝගය වන්නේ කෘෂිකාර්මික අපනයනවලින් 95% ක් පමණ නියෝජනය කරන කොකෝවා ය. අනෙකුත් අපනයන භෝග අතරට කොප්පරා, තල් ඇට සහ කෝපි ඇතුළත් වේ.

දේශීය ආහාර-බෝග නිෂ්පාදනය දේශීය පරිභෝජනයට සරිලන පරිදි ප්‍රමාණවත් නොවන බැවින් රට සිය ආහාරවලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් ආනයනය කරයි.[73] 1997 වන විට, ඇස්තමේන්තුගත පරිදි රටේ ආහාර අවශ්‍යතාවයෙන් 90%ක් ආනයනය මගින් සපුරා ගන්නා ලදී.[74] ආහාර නිෂ්පාදනය ව්‍යාප්ත කිරීම සඳහා රජය විසින් මෑත වසරවලදී උත්සාහයන් ගෙන ඇති අතර, බොහෝ දුරට විදේශීය පරිත්‍යාගශීලීන්ගේ මූල්‍ය ආධාර යටතේ ව්‍යාපෘති කිහිපයක්ම සිදු කර ඇත.

කෘෂිකර්මාන්තය හැරුණු විට ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වන්නේ ධීවර කර්මාන්තය සහ දේශීය කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන සැකසීමේ සහ මූලික පාරිභෝගික භාණ්ඩ කිහිපයක් නිෂ්පාදනය කිරීමේ කුඩා කර්මාන්ත අංශයකි. දර්ශනීය දූපත් සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා විභවයක් ඇති අතර රජය එහි ප්‍රාථමික සංචාරක කර්මාන්තයේ යටිතල පහසුකම් වැඩිදියුණු කිරීමට උත්සාහ කරයි. රාජ්‍ය අංශය රැකියාවලින් 11%ක් පමණ වේ.

නිදහසින් පසු, රටේ බොහෝ නිෂ්පාදන මාධ්‍යයන් රාජ්‍යය සතු සහ පාලනය වන මධ්‍යගතව යොමු කළ ආර්ථිකයක් තිබුණි. මුල් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් මිශ්‍ර ආර්ථිකයක් සහතික කරන ලද අතර, පුද්ගලික සතු සමූපකාර පොදු දේපල හා නිෂ්පාදන මාධ්‍ය සමඟ ඒකාබද්ධ විය.

රජයේ පියවර

[සංස්කරණය]

1980 ගණන්වල සහ 1990 ගණන්වල සාඕ ටෝමේ ආර්ථිකය විශාල දුෂ්කරතාවලට මුහුණ දුන්නා. ආර්ථික වර්ධනය එකතැන පල් වූ අතර, කොකෝවා අපනයන වටිනාකම සහ පරිමාව යන දෙකෙන්ම පහත වැටී විශාල ගෙවුම් ශේෂ හිඟයක් ඇති කළේය. කොකෝවා නිෂ්පාදනය සම්පූර්ණයෙන් බිඳ වැටීමට හේතු වූ වතු ඉඩම් අල්ලා ගන්නා ලදී. ඒ සමගම ජාත්‍යන්තර කොකෝවා මිල පහත වැටුණි.

නෙවෙස් හි තෙල් හා ගෑස් යටිතල පහසුකම් සංකීර්ණය

එහි ආර්ථික පසුබෑමට ප්‍රතිචාර වශයෙන් රජය දුරදිග යන ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ මාලාවක් සිදු කළේය. 1987 දී, රජය ජාත්‍යන්තර මුල්‍ය අරමුදලේ ව්‍යුහාත්මක ගැලපුම් වැඩසටහනක් ක්‍රියාවට නංවන ලද අතර, රාජ්‍ය ආයතන කළමනාකරණයට මෙන්ම කෘෂිකාර්මික, වාණිජ, බැංකු සහ සංචාරක ක්ෂේත්‍රවල වැඩි පුද්ගලික සහභාගීත්වයකට ආරාධනා කළේය. 1990 ගනන්වල මුල් භාගයේ සිට ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණවල අවධානය යොමු වී ඇත්තේ පුලුල්ව පැතිරුනු පුද්ගලීකරනය, විශේෂයෙන්ම රජය විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන කෘෂිකාර්මික හා කාර්මික අංශයන් ය.

සාඕ ටොමියන් රජය සාම්ප්‍රදායිකව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහන, ලෝක බැංකුව, යුරෝපා සංගමය, පෘතුගාලය, තායිවානය සහ අප්‍රිකානු සංවර්ධන බැංකුව ඇතුළු විවිධ ආධාරකරුවන්ගෙන් විදේශ ආධාර ලබාගෙන ඇත. 2000 අප්‍රේල් මාසයේදී, සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ මහ බැංකුව සමඟ එක්ව, 2001 සඳහා උද්ධමනය 3% දක්වා අඩු කිරීම, පරමාදර්ශී වර්ධනය 4% දක්වා ඉහළ නැංවීම සහ මූල්‍ය වර්ෂය අඩු කිරීම ඉලක්ක කරගත් සාඕ ටෝම් සඳහා දරිද්‍රතාවය අඩු කිරීමේ සහ වර්ධන පහසුකම IMF අනුමත කරන ලදී.

2000 අගභාගයේදී, IMF-ලෝක බැංකුවේ දැඩි ලෙස ණයගැති දුප්පත් රටවල් මුලපිරීම යටතේ සැලකිය යුතු ණය අඩුකිරීමක් සඳහා සාඕ ටොමේ සුදුසුකම් ලබා ගත්තේය. 2003 ජූලි මාසයේදී කුමන්ත්‍රණය කිරීමට උත්සාහ කිරීම සහ පසුව හදිසි වියදම් හේතුවෙන් මෙම අඩු කිරීම IMF විසින් නැවත ඇගයීමට ලක් කෙරුනි. පසුව, රටේ සාර්ව ආර්ථික තත්ත්වය තක්සේරු කිරීම සඳහා සාඕ ටෝම් වෙත මෙහෙයුමක් යැවීමට IMF තීරණය කළේය. තවමත් දුර්වල ලෙස අර්ථ දක්වා ඇති නමුත් ඕනෑම අවස්ථාවක ආර්ථික තත්වය නාටකාකාර ලෙස වෙනස් කිරීමට අපේක්ෂා කරන, ලැබෙන තෙල් ආදායම රජය විසින් කළමනාකරණය කරන්නේ කෙසේද යන්න තීරණය කිරීම සඳහා මෙම ඇගයීම සිදුවෙමින් පවතින අතර, වාර්තා වන තෙල් නීති සම්පාදනය වෙමින් පවතී.

ඊට සමාන්තරව, පුද්ගලික සංචාරක ව්‍යාපාර දිරිගැන්වීම සඳහා යම් යම් උත්සාහයන් ගෙන ඇතත්, ඒවායේ විෂය පථය සීමාසහිතව පවතී.[75]

සාඕ ටෝමේ, පින්හෙයිරා හි ඇමරිකානු හඬ සඳහා ඇමරිකානු ජාත්‍යන්තර විකාශන කාර්යාංශයේ විකාශන මධ්‍යස්ථානය ද සත්කාරකත්වය දරයි.[76][77]

පෘතුගාලය සාඕ ටෝමේ හි ප්‍රධාන වෙළඳ හවුල්කරුවෙකු ලෙස පවතී, විශේෂයෙන් ආනයන ප්‍රභවයක් ලෙස. ආහාර, නිෂ්පාදිත භාණ්ඩ, යන්ත්‍රෝපකරණ සහ ප්‍රවාහන උපකරණ මූලික වශයෙන් ආනයනය කරනු ලබන්නේ යුරෝපා සංගමයෙනි.

රිබෙයිරා පීක්ස් හි පාම් ගස් වගාවක්

ආර්ථික අභියෝග

[සංස්කරණය]

පසුගිය වසර කිහිපය තුළ, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි ආර්ථිකය කෘෂිකර්මාන්තය, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ විදේශ ආයෝජන මගින් වර්ධනය වී ඇත, නමුත් ප්‍රධාන වශයෙන් විදේශ ණය මගින් මෙහෙයවනු ලබන රජයේ වියදම් හේතුවෙන් වර්ධනය විය. දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) 2009 සහ 2017 අතර 5.5% ක සාමාන්‍ය අනුපාතයකින් වර්ධනය වූ නමුත් 2014 සිට මන්දගාමී වී ඇත. විදේශ ණය අඩුවීම සහ ආදායම් රාජ්‍ය බදු අඩුවීම හේතුවෙන් රජයේ වියදම් අඩුවීම නිසා ආර්ථික වර්ධනයේ මන්දගාමිත්වය ඇති විය.[78]

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි ආර්ථිකයට ඇති විශාලතම අභියෝග වන්නේ සීමිත ශ්‍රම බලකායයි, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ දූපත් සමූහයක් වීම, කුඩා දේශීය වෙළඳපොලක්, දේශගුණික උච්චාවචනයන්, ගෝලීය උණුසුම, හිඟ රාජ්‍යතාන්ත්‍රික සම්පත් සහ දරිද්‍රතාවය.[79]

දිගුකාලීන ආර්ථික වර්ධනය සඳහා රජය උත්සාහ කරන්නේ ආර්ථිකයේ විවිධ අංශ උත්තේජනය කිරීමට, ආර්ථිකය විවිධාංගීකරණය කිරීමට, රජයේ වියදම් කපා හැරීමට සහ පෞද්ගලික අංශය සහ විදේශ ආයෝජන දිරිගැන්වීමට ය.[80]

ධනාත්මක පැති

[සංස්කරණය]

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ මානව සංවර්ධන දර්ශකයේ උප-සහරා අප්‍රිකානු සාමාන්‍යය ඉක්මවා යන අතර බොහෝ සමාජ දර්ශකවල විශාල ප්‍රගතියක් ලබා ඇත. සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි සියලුම දරුවන් අධ්‍යාපන පද්ධතියට ඇතුළත් කර ඇත, ආයු අපේක්ෂාව අවුරුදු 70 දක්වා වැඩි වී ඇත, ළදරු මරණ අනුපාතය නාටකාකාර ලෙස අඩු වී ඇත, ජනගහනයෙන් අතිමහත් බහුතරයකට දැනටමත් නල ජලය සහ විදුලිය සඳහා ප්‍රවේශය ඇත.[81]

ව්‍යාපාර සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ රජය පුද්ගලික ව්‍යාපාර සහ විදේශ ආයෝජන ඇති කිරීමට පහසුකම් සලසන නීති කිහිපයක් සම්මත කර ඇත. 2015 සහ 2019 අතර ව්‍යාපාර සහ කුඩා ව්‍යාපාර සංඛ්‍යාව විශාල ලෙස වැඩි විය. මෙම වැඩිවීම විරැකියාව අඩුවීමට, අපනයන වැඩිවීමට සහ නිෂ්පාදකයින් කිහිප දෙනෙකු බිහිවීමට හේතු විය. ඉදිරි වසරවලදී සැලකිය යුතු ආර්ථික වර්ධනයක් අපේක්ෂා කෙරේ.[82]

සංචාරක

[සංස්කරණය]
පෙස්ටානා ඉක්වදෝර් නිවාඩු නිකේතනය(සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ)

රටේ ආර්ථිකය විවිධාංගීකරණය කිරීමේ මාර්ගයක් වීමට සංචාරක ක්ෂේත්‍රයට විශාල හැකියාවක් ඇත. විදේශ ආයෝජන වැඩිවීමත් සමඟ මෙම අංශය පුළුල් වෙමින් පවතී. සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ වෙරළ තීරයේ විශාල නිවාඩු නිකේතන ඉදිකර ඇත.[83]

ප්‍රවාහන

[සංස්කරණය]

2014 දී නවීකරණය කිරීමට පෙර ඉතා පරිහානියට පත්ව තිබූ සාඕ ටොමේ දිවයිනේ සාඕ ටොමේ සහ නේවිස් ප්‍රධාන වරායන් වේ. සාඕ ටොමේ නගරයට ආසන්නව ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ පුළුල් කර නවීකරණය කරන ලදී. දුරකථන පද්ධතිය සහ මාර්ග ජාලය අප්‍රිකානු ප්‍රමිතීන්ට අනුව හොඳයි. ජංගම දුරකථන භාවිතය බහුලව භාවිතා වන අතර මෑත වසරවලදී වැඩිදියුණු වී ඇත. අන්තර්ජාල සේවාව ලබා ගත හැකි අතර නාගරික ප්‍රදේශවල පුළුල් ලෙස ස්ථාපනය කර ඇත.[84][85]

ඛනිජ තෙල් ගවේෂණය

[සංස්කරණය]

2001 දී, සාඕ ටොමේ සහ නයිජීරියාව නයිජර් ඩෙල්ටා භූ විද්‍යාත්මක පළාතේ රටවල් දෙක විසින් හිමිකම් කියන ජලයේ ඛනිජ තෙල් සඳහා ඒකාබද්ධ ගවේෂණ සඳහා එකඟතාවකට එළැඹිණි. දීර්ඝ සාකච්ඡා මාලාවකින් පසුව, 2003 අප්‍රේල් මාසයේදී, ජාත්‍යන්තර තෙල් සමාගම් විසින් ලංසු සඳහා ඒකාබද්ධ සංවර්ධන කලාපය (JDZ) විවෘත කරන ලදී. JDZ කොටස් නවයකට බෙදා ඇත; පලමු කොටස, ෂෙව්රොන් ටෙක්සාකෝ, එක්සොන් මොබිල්සහ නෝර්වීජියානු සමාගමක් වන ඉක්යුටි එනර්ජි සඳහා ජයග්‍රාහී ලංසු 2004 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, සාඕ ටොමේ විසින් $123 මිලියන ලන්සුවෙන් 40%ක් ලබා ගන්නා අතර අනෙක් 60% නයිජීරියාව ලබා ගනී. 2004 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී අනෙකුත් කොටස් සඳහා වන ලංසු තවමත් සලකා බලමින් පවතී. සාඕ ටොමේ හට එහි ඛනිජ තෙල් අංශය දියුණු කිරීම සඳහා බැංකුවෙන් ඩොලර් මිලියන 2 කට වඩා ලැබී ඇත.[86]

බැන්කො ඉන්ටර්නැසිනොල් ඩි සාඕ ටොමේ ඉ ප්‍රින්සිපේ

බැංකු

[සංස්කරණය]

"බැන්කො සෙන්ට්‍රල් ඩි සාඕ ටොමේ ඉ ප්‍රින්සිපේ" යනු මුදල් ප්‍රතිපත්ති සහ බැංකු අධීක්ෂණය සඳහා වගකිව යුතු මහ බැංකුවයි. බැංකු හයක් රට තුළ ඇත; විශාලතම සහ පැරණිතම වන්නේ "බැන්කො ඉන්ටර්නැසිනොල් ඩි සාඕ ටොමේ ඉ ප්‍රින්සිපේ" වන අතර එය පෘතුගාලයේ රජයට අයත් "කයික්සා ජෙරල් ඩි  ඩිපොසිටෝස්" හි අනුබද්ධිත ආයතනයකි. 2003 දී බැංකු නීතියේ වෙනසක් වෙනත් බැංකු කිහිපයකට ඇතුළු වන තෙක් වාණිජ බැංකුකරණය පිළිබඳ ඒකාධිකාරයක් එය සතු විය.

ව්‍යාපාර හවුල්කරුවන්

[සංස්කරණය]

අපනයන

[සංස්කරණය]

2018 දී, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ වෙතින් අපනයනය මුළු යුරෝ මිලියන 24 ක් වූ අතර, වසර 5 ක් තුළ 118% ක වැඩිවීමක් විය. 2013 දී සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ වෙතින් අපනයනය කර ඇත්තේ යුරෝ මිලියන 11 ක් පමණි. සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි අපනයනවලින් අඩක් කොකෝවා බෝංචි වේ. අපනයනයෙන් පහෙන් එකක් විදුලි යන්ත්‍ර. අනෙකුත් සැලකිය යුතු අපනයනයන් වන්නේ ගුවන් යානා කොටස්, මෝටර් රථ, යකඩ, ප්ලාස්ටික්, කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන (ගම්මිරිස්, තෙල්, ඇට වර්ග සහ හරක් මස්)[87][88]

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ වෙතින් අපනයන සඳහා ප්‍රධාන ගමනාන්තයන් වන්නේ යුරෝපය වන අතර එහිදී නෙදර්ලන්තය (19%), පෘතුගාලය (14%), පෝලන්තය (13%), ප්‍රංශය (7%) සහ ජර්මනිය (6%) කැපී පෙනේ. අනෙකුත් වැදගත් ගැනුම්කරුවන් වන්නේ සිංගප්පූරුව, ජපානය, බ්‍රසීලය සහ එක්සත් ජනපදයයි.[89]

පසුගිය වසර 10 තුළ අපනයන වටිනාකම වැඩි වශයෙන් ඉහළ ගිය රටවල් වූයේ පෘතුගාලය, පෝලන්තය, බ්‍රසීලය සහ නෙදර්ලන්තයයි. São Tomé සහ Príncipe වෙතින් ඇන්ගෝලාව, මෙක්සිකෝව සහ ඉන්දියාව වෙත අපනයනවල තියුණු අඩුවීමක් දක්නට ලැබුණි.[90]

ආනයන

[සංස්කරණය]

2018 දී, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ වෙත ආනයනය ඩොලර් මිලියන 161 කි. 2013 වසරේ ආනයනය යුරෝ මිලියන 167ක් වූ බැවින්, 2013 සිට, මන්දගාමී වේගයකින් වුවද, ආනයන අඩු වෙමින් පවතී. සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ වෙත ආනයනය කිරීමෙන් පහෙන් එකක් පිරිපහදු කළ තෙල් (ප්‍රධාන වශයෙන් ඇන්ගෝලාවෙන්) අනුරූප විය. අනෙකුත් වැදගත් ආනයන, වැදගත්කම අනුව, මෝටර් රථ, සහල්, ධාන්‍ය වර්ග, වයින්, ඉලෙක්ට්‍රොනික උපකරණ, රසායනික ද්‍රව්‍ය, ඇඳුම් පැළඳුම්, මස්, වෛද්‍ය උපකරණ සහ දැව විය.[91]

51%ක් පමණ එනම්, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ ආනයනයෙන් අඩකට වඩා පෘතුගාලයෙන් පැමිණේ. ආනයනවලින් පහෙන් එකක් ඇන්ගෝලාවෙන් ද, 6% ක් පමණ චීනයෙන් ද, 4% ක් ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයෙන් ද, 4% ක් බ්‍රසීලයෙන් ද, 2% ක් ගැබොන්ගෙන් ද 2% ක් ප්‍රංශයෙන් ද පැමිණේ.[92]

පසුගිය වසර 10 තුළ, පෘතුගාලය, ඇන්ගෝලා සහ චීනය යන රටවලින් ආනයන වටිනාකම වැඩි විය. තායිලන්තය, ඉතාලිය සහ නයිජීරියාව යන රටවලින් ආනයනය කිරීමේ තියුණු අඩුවීමක් දක්නට ලැබුණි.[93]

පෘතුගාලය

[සංස්කරණය]

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ බොහෝ දුරට යන්ත්‍ර, ප්‍රධාන වශයෙන් විදුලි ජනක යන්ත්‍ර සහ පරිගණක, සහ ආහාර, ප්‍රධාන වශයෙන් වයින්, තිරිඟු, සහල්, කිරි සහ සෝයා තෙල් පෘතුගාලයෙන් ආනයනය කරයි. මීට අමතරව, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ පෘතුගාලයෙන් සැලකිය යුතු මෝටර් රථ, සබන් සහ යකඩ ආනයනය කරයි. පෘතුගාලය ප්‍රධාන වශයෙන් පරණ ද්‍රව්‍ය, තඹ, කොකෝවා සහ ඇඳුම් මිලදී ගනී.[94][95]

සමාජය

[සංස්කරණය]
ලෝබාටා දිස්ත්‍රික්කයේ වෙරළ තීරයේ සැන්ටෝමියානුවන්

ජන විකාශණය

[සංස්කරණය]

රජයේ ආයතනය විසින් 2018 මැයි මාසයේදී මුළු ජනගහනය 201,800 ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත. මිනිසුන් 193,380ක් පමණ සාඕ ටෝමේ හි සහ 8,420ක් ප්‍රින්සිපේ හි ජීවත් වෙති. ස්වාභාවික ජනගහන වර්ධනය වසරකට පුද්ගලයින් 4,000 ක් පමණ වේ.

1470 සිට පෘතුගීසීන් විසින් දිවයිනට ගෙන ගිය විවිධ රටවලින් පැමිණි මිනිසුන්ගෙන් සෑම පුරවැසියෙකුම පාහේ පැවත එන්නෝය. 1970 ගණන්වලදී, සැලකිය යුතු ජනගහන චලනයන් දෙකක් සිදු විය - පෘතුගීසි පදිංචිකරුවන් 4,000 න් වැඩි පිරිසකගේ නික්මයාම සහ ඇන්ගෝලාවේ සිට සාඕ ටෝමේ සරණාගතයින් සිය ගණනක් පැමිණීම.

ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්

[සංස්කරණය]
සැන්ටෝමියන් ටිචියෝලිගේ දර්ශනයක්,ඔටෝ ඩි ෆ්ලොරිප්ස් උත්සවය

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි වෙනස් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලට ඇතුළත් වන්නේ:

  • මෙස්ටිකෝස් නොහොත් මිශ්‍ර-රුධිර යනු පෘතුගීසි යටත් විජිතවාදීන්ගෙන් පැවත එන්නන් සහ බෙනින්, ගැබොන්, කොංගෝ ජනරජය, කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය සහ ඇන්ගෝලා යන ප්‍රදේශවලින් මුල් වසර වලදී දූපත් වෙත ගෙන එන ලද අප්‍රිකානු වහලුන්ගෙන් පැවත එන්නන් වේ. ෆිල්හෝස් ඩා ටෙරාහෝ නොහොත් "භූමියේ දරුවන්" ලෙස හැඳින්වේ).
  • ඇන්ගෝලාරිස් යනු 1540 නැව් අනතුරකින් දිවි ගලවා ගත් ඇන්ගෝලියානු වහලුන්ගෙන් පැවත එන්නන් වන අතර දැන් ඔවුන්ගේ ජීවනෝපාය මසුන් ඇල්ලීම උපයා ගනී.
  • ෆෝරෝස් යනු වහල්භාවය අහෝසි කරන විට නිදහස් වූ වහලුන්ගෙන් පැවත එන්නන් ය.
  • සර්විසයිස් යනු ඇන්ගෝලා, මොසැම්බික් සහ කේප් වර්ඩ් හි කොන්ත්‍රාත් කම්කරුවන් වන අතර ඔවුන් දූපත් වල තාවකාලිකව ජීවත් වේ.
  • ටොන්ගා යනු දූපත් වල උපත ලැබූ සර්විසයිවරුන්ගේ දරුවන් ය.
  • යුරෝපීයයන්, මූලික වශයෙන් පෘතුගීසි
  • මැකාවුහි, පෘතුගීසි සහ චීන සම්භවයක් ඇති මිශ්‍ර මැකානීස් ජනයා ඇතුළුව, බොහෝ දුරට චීන ජාතිකයන්

භාෂා

[සංස්කරණය]
සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ භාෂාවන්
භාෂා ප්‍රතිශතය
පෘතුගීසි
  
 98.4%
ෆෝරෝ
  
 36.2%
ඇන්ගෝලාර්
  
 6.6%
ලුන්ගුයි
  
 1%
කබෝ වර්ඩින් ක්‍රියෝල්
  
 8.5%
ප්‍රංශ
  
 6.8%
ඉංග්‍රිසි
  
 4.9%
වෙනත්
  
 2.4%

පෘතුගීසි භාෂාව සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි නිල සහ තථ්‍ය ජාතික භාෂාව වන අතර, 98.4% ක් පමණ එය කථා කරන අතර, ඔවුන්ගේ මව් භාෂාව ලෙස සැලකිය යුතු කොටසක් වන අතර, එය 15 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට දිවයින්වල කතා කරනු ලැබේ. පෘතුගීසි හෝ පෘතුගීසි ක්‍රියෝල්වල ප්‍රතිව්‍යුහගත ප්‍රභේද ද කතා කරයි: ෆෝරෝ,

ක්‍රියෝල් භාෂාවක් (36.2%), කේප් වර්ඩින් ක්‍රියෝල් (8.5%), ඇන්ගෝලාර් (6.6%) සහ ප්‍රින්සිපන්ස් (1%). ප්‍රංශ (6.8%) සහ ඉංග්‍රීසි (4.9%) යනු පාසල්වල උගන්වන විදේශීය භාෂා වේ.

ආගම්

[සංස්කරණය]

කතෝලික පල්ලිය (71.9%)

වෙනත් ක්‍රිස්තියානි (10.2%)

වෙනත් හෝ ආගමික නොවන (17.9%)

සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි ආගම්[96]

  කතෝලික පල්ලිය (71.9%)
  වෙනත් ක්‍රිස්තියානි (10.2%)
  වෙනත් හෝ ආගමික නොවන (17.9%)

පදිංචිකරුවන්ගෙන් බහුතරය රෝමානු කතෝලික පල්ලියේ ප්‍රාදේශීය ශාඛාවට අයත් වන අතර, එය පෘතුගාලයේ පල්ලිය සමඟ සමීප සබඳතා පවත්වයි. සැලකිය යුතු ප්‍රොතෙස්තන්ත සුළුතරයන් මෙන්ම කුඩා නමුත් වර්ධනය වන මුස්ලිම් ජනගහනයක් ද පවතී.

සෞඛ්‍ය

[සංස්කරණය]

මානව හිමිකම් මැනීමේ මුලපිරීම[97] විසින් සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ එහි ආදායම් මට්ටම මත පදනම්ව සෞඛ්‍ය සඳහා ඇති අයිතිය සඳහා ඉටු කළ යුතු දෙයින් 80.4%ක් ඉටු කරන බව සොයා ගෙන ඇත.[98] ළමයින් සම්බන්ධයෙන් සෞඛ්‍යයට ඇති අයිතිය දෙස බලන විට, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ එහි වර්තමාන ආදායම මත පදනම්ව අපේක්ෂා කරන දෙයින් 96.0% ක් ලබා ගනී.[99] වැඩිහිටි ජනගහනය අතර සෞඛ්‍ය සඳහා ඇති අයිතිය සම්බන්ධයෙන්, ජාතියේ ආදායම් මට්ටම මත පදනම්ව අපේක්ෂිත ප්‍රමාණයෙන් 91.5%ක් රට අත්පත් කර ගනී.[100] ප්‍රජනක සෞඛ්‍යයට ඇති අයිතිය ඇගයීමේදී සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ "ඉතා නරක" ගණයට වැටෙන්නේ ජාතිය සතු සම්පත් (ආදායම්) මත පදනම්ව ජාතිය විසින් ඉටුකර ගැනීමට අපේක්ෂා කරන දෙයින් 53.8%ක් පමණක් වන බැවිනි.[101]

අධ්‍යාපනය

[සංස්කරණය]

උප-සහාරා අප්‍රිකානු රටවල් අතරින් සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ ඉහළම සාක්ෂරතා අනුපාතයන්ගෙන් එකකි.[102] ද වර්ල්ඩ් ෆැක්ට්බුක් - මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සියට අනුව 2018 වන විට, වයස අවුරුදු 15 සහ ඊට වැඩි ජනගහනයෙන් 92.8% ට සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ හි කියවීමට හා ලිවීමට හැකිය.[103] මානව හිමිකම් මැනීමේ මුලපිරීම (HRMI)[104] විසින් සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිප් විසින් ඉටු කරනු ලබන්නේ රටේ ආදායම් මට්ටම මත පදනම්ව අධ්‍යාපන අයිතිය සඳහා ඉටු කළ යුතු දේවලින් 83.8% ක් පමණක් බව සොයා ගෙන ඇත.[105] HRMI ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය සහ ද්විතීයික අධ්‍යාපනය යන දෙකෙහිම අයිතිවාසිකම් දෙස බැලීමෙන් අධ්‍යාපන අයිතිය බිඳ දමයි. සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ ආදායම් මට්ටම සැලකිල්ලට ගනිමින්, ජාතිය ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය සඳහා සම්පත් (ආදායම්) මත පදනම් විය යුතු දේවලින් 90.4%ක් ලබා ගන්නා නමුත් ද්විතීයික අධ්‍යාපනය සඳහා 77.2%ක් පමණි.[106]

සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ හි අධ්‍යාපනය වසර හයක් සඳහා අනිවාර්ය වේ.[107] 2001 වන විට සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ සඳහා ප්‍රාථමික පාසල් ඇතුළත් කිරීම් සහ පැමිණීමේ අනුපාත නොමැත.[108]

අධ්‍යාපන ක්‍රමයේ පන්ති කාමර හිඟය, ප්‍රමාණවත් නොවන පුහුණු සහ අඩු වැටුප් ලබන ගුරුවරුන්, ප්‍රමාණවත් පෙළපොත් සහ ද්‍රව්‍ය නොමැතිකම, ඉහළ පුනරාවර්තන අනුපාත, දුර්වල අධ්‍යාපන සැලසුම් සහ කළමනාකරණය සහ පාසල් කළමනාකරණයට ප්‍රජා සහභාගීත්වය නොමැතිකම ඇත.[109] පාසල් පද්ධතියේ දේශීය මූල්‍යකරණය හිඟ වන අතර, පද්ධතිය විදේශ මූල්‍යකරණය මත බෙහෙවින් රඳා පවතී.[110]

තෘතීයික ආයතන වන්නේ ජාතික ලයිසියම් සහ සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ විශ්ව විද්‍යාලයයි.

සංස්කෘතිය

[සංස්කරණය]

සාඕ ටොමියන්ස් සංස්කෘතිය අප්‍රිකානු සහ පෘතුගීසි බලපෑම් මිශ්‍ර වූවකි.

සංගීතය

[සංස්කරණය]
කැසා ඩා සංස්කෘතිය, සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ

සාඕ ටොමියන්ස්, උස්සුආ සහ සොකොපේ රිද්ම සඳහා ප්‍රසිද්ධ වන අතර, ප්‍රින්සිප් ඩෙක්සා බීට් හි නිවහන වේ. පෘතුගීසි බෝල්රූම් මෙම රිද්ම සහ ඒ ආශ්‍රිත නැටුම් වර්ධනයට අත්‍යවශ්‍ය අංගයක් වන්නට ඇත.

ටිචිලෝලි යනු නාට්‍යමය කතාවක් පවසන සංගීත නර්තන ප්‍රසංගයකි. ඩැන්කො-කොංගෝ යනු සංගීතය, නැටුම් සහ රංග කලාවේ එකතුවකි. මෝර්නා යනු දූපත් වල සංගීත ප්‍රභේදයක් වන අතර සිසේරියා එවෝරා හැඳින්වූයේ මෝර්නා රැජින ලෙසිනි.

සාහිත්‍යය

[සංස්කරණය]

සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ ගේ පෘතුගීසි භාෂා සාහිත්‍යය සහ කවිය, ලුසොෆෝන් අප්‍රිකාවේ (පෘතුගීසි කතා කරන අප්‍රිකානු ජනයා) පොහොසත්ම ඒවා ලෙස සැලකේ. රටේ අනෙකුත් සාහිත්‍ය ෆෝරෝ ක්‍රියෝල්, ඉංග්‍රිසි සහ කාව් ක්‍රියෝල් යන භාෂාවලින් ලියා ඇත. ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හොසේ ටෙන්රේරෝ රටේ වඩාත්ම බලගතු ලේඛකයෙකු ලෙස සැලකේ. අනෙකුත් කැපී පෙනෙන සාහිත්‍ය චරිත අතර මැනුවෙලා මාගරිඩෝ, ඇල්ඩා එස්පිරිටෝ සැන්ටෝ සහ ඔලින්ඩා බෙජා ඇතුළත් වේ.

ආහාර පිසීම

[සංස්කරණය]

ප්‍රධාන ආහාර අතර මාළු, මුහුදු ආහාර, බෝංචි, බඩ ඉරිඟු සහ පිසූ කෙසෙල් ඇතුළත් වේ. අන්නාසි, අලිගැටපේර සහ කෙසෙල් වැනි නිවර්තන පලතුරු ආහාර පිසීමේ සැලකිය යුතු සංරචක වේ. උණුසුම් කුළුබඩු භාවිතය සාඕ ටොමේස් ආහාරවල ප්‍රමුඛ වේ. කෝපි විවිධ කෑම වර්ගවල කුළුබඩුවක් හෝ කුළුබඩුවක් ලෙස භාවිතා කරයි. උදෑසන ආහාර පිඟාන බොහෝ විට පෙර සන්ධ්‍යාවේ ආහාර වේලෙහි ඉතිරි වූ කොටස් නැවත රත් කරනු ලබන අතර ඔම්ලට් ජනප්‍රිය වේ.

ක්‍රීඩා

පාපන්දු යනු සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිප් හි වඩාත් ප්‍රසිද්ධ ක්‍රීඩාව වන අතර, සාඕ ටෝම් සහ ප්‍රින්සිපේ ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම පාලනය කරනු ලබන්නේ සාඕ ටොමියන් පාපන්දු සම්මේලනය විසිනි. එය අප්‍රිකානු පාපන්දු සම්මේලනයේ (CAF) සහ FIFA හි සාමාජිකයෙකි.

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ "Religions in Sao Tome and Principe | PEW-GRF".
  2. ^ "Nationality". The World Factbook. 26 June 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2012.
  3. ^ Octávio Amorim Neto; Marina Costa Lobo (2010). "Between Constitutional Diffusion and Local Politics: Semi-Presidentialism in Portuguese-Speaking Countries". Social Science Research Network. SSRN 1644026. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  4. ^ "Ministério Dos Negócios Estrangeiros e Comunidades da República Democrática de São Tomé e Príncipe". 8 March 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 November 2017.
  5. ^ a b c "São Tomé and Príncipe". International Monetary Fund. සම්ප්‍රවේශය 17 April 2013.
  6. ^ "GINI index coefficient". CIA Factbook. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2021.
  7. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations Development Programme. 8 September 2022. සම්ප්‍රවේශය 12 October 2022.
  8. ^ Instituto Nacional de Estadística de São Tomé e Príncipe, as at 13 May 2018.
  9. ^ Stojković, Dragan (November 2020). "Najmanje države na svijetu: Sv. Toma i Princip (džepni globus)" [Smallest Countries in the World: São Tomé and Príncipe (The Pocket Globe)]. Bijela pčela: List za svu djecu (සර්බියානු බසින්) (261). Rijeka: Prosvjeta: 20–31.
  10. ^ "The Expulsion 1492 Chronicles, section XI: "The Vale of Tears", quoting Joseph Hacohen (1496–1577); also, section XVII, quoting 16th century author Samuel Usque". Aish.com. 4 August 2009. 3 October 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 September 2013.
  11. ^ Allen, Theodore (1997). The invention of the white race (Second ed.). London: Verso. p. 5. ISBN 9781844677719. OCLC 738350824.
  12. ^ Ivor Wilks and Akan Wangara (January 1997). "Portuguese in the Fifteenth and Sixteenth Centuries". In Peter John Bakewell (ed.). Mines of Silver and Gold in the Americas. Aldershot: Variorum. p. 24. ISBN 978-0-86078-513-2.
  13. ^ Caldeira, Arlindo Manuel. "LEARNING THE ROPES IN THE TROPICS: SLAVERY AND THE PLANTATION SYSTEM ON THE ISLAND OF SÃO TOMÉ." African Economic History 39 (2011): 41. JSTOR 23718978.
  14. ^ Arquivo Nacional da Torre do Tombo (hereinafter cited as TT), Corpo Cronológico, II, 15-77, inventory of the assets belonging to Álvaro Borges, 4 November 1507, a published copy of which is found in PMA, vol. V, 221-243.
  15. ^ Th. Monod, A. Teixeira da Mota, and R. Mauny, eds., Description de la Côte Occidentale d'Afrique par Valentim Fernandes (Bissau: Centro de Estudos da Guiñé Portuguesa, 1951), 11
  16. ^ Caldeira, Arlindo Manuel. "LEARNING THE ROPES IN THE TROPICS: SLAVERY AND THE PLANTATION SYSTEM ON THE ISLAND OF SÃO TOMÉ." African Economic History 39 (2011): 41. JSTOR 23718978.
  17. ^ Caldeira, Arlindo Manuel. "LEARNING THE ROPES IN THE TROPICS: SLAVERY AND THE PLANTATION SYSTEM ON THE ISLAND OF SÃO TOMÉ." African Economic History 39 (2011): 43. JSTOR 23718978.
  18. ^ "As roças vâo em crescimento e os engenhos de açticaragora somente dois e fazem-se très com o dos tratadores [conassi há grande aparelho, assi de ribeiras como de lenha, par canas, as mais façanhosas que em minha vida vi": Letter from Segura to the monarch, 15 March 1517, in Antonio Brásio, édAfricana (hereinafter referred to as
  19. ^ Vogt, John L. "The Early Sao Tome-Principe Slave Trade with Mina, 1500-1540." The International Journal of African Historical Studies 6, no. 3 (1973): 462.
    doi:10.2307/216611
    .
  20. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 66. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR 10.7722/j.ctt31nj49.10.
  21. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 66. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR 10.7722/j.ctt31nj49.10.
  22. ^ Vogt, John L. "The Early Sao Tome-Principe Slave Trade with Mina, 1500-1540." The International Journal of African Historical Studies 6, no. 3 (1973): 467.
    doi:10.2307/216611
    .
  23. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 67. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR 10.7722/j.ctt31nj49.10.
  24. ^ Vogt, John L. "The Early Sao Tome-Principe Slave Trade with Mina, 1500-1540." The International Journal of African Historical Studies 6, no. 3 (1973): 466.
    doi:10.2307/216611
    .
  25. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 68. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR 10.7722/j.ctt31nj49.10.
  26. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 59. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR 10.7722/j.ctt31nj49.10.
  27. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 59. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR 10.7722/j.ctt31nj49.10.
  28. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 59. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR 10.7722/j.ctt31nj49.10.
  29. ^ Seibert, Gerhard. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 60. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR 10.7722/j.ctt31nj49.10.
  30. ^ For an English translation, see John William Blake, trans., ed., Europeans in West Africa, 1450–1560 (London, 1942), 145ff.
  31. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 63. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR 10.7722/j.ctt31nj49.10.
  32. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 63. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR 10.7722/j.ctt31nj49.10.
  33. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 64. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR stable/10.7722/j.ctt31nj49.10.
  34. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 64. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR stable/10.7722/j.ctt31nj49.10.
  35. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 64. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR stable/10.7722/j.ctt31nj49.10.
  36. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 64. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR stable/10.7722/j.ctt31nj49.10.
  37. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 64. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR stable/10.7722/j.ctt31nj49.10.
  38. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 64. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR stable/10.7722/j.ctt31nj49.10.
  39. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 64. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR stable/10.7722/j.ctt31nj49.10.
  40. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 64. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR stable/10.7722/j.ctt31nj49.10.
  41. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 65. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR stable/10.7722/j.ctt31nj49.10.
  42. ^ Caldeira,‘Rebelião e Outras Formas de Resistência’, 111.
  43. ^ SEIBERT, GERHARD. "São Tomé & Príncipe: The First Plantation Economy in the Tropics." In Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa, edited by Law Robin, Schwarz Suzanne, and Strickrodt Silke, 65. Boydell and Brewer, 2013. JSTOR stable/10.7722/j.ctt31nj49.10.
  44. ^ Gerhard Seibert (2006), Comrades, Clients and Cousins: Colonialism, Socialism and Democratization in São Tomé and Príncipe, Leiden: Brill.
  45. ^ Sao Tome president pardons coup plotter. Orange Botswana Portal. 7 January 2010.
  46. ^ "Sao Tome and Principe country profile". BBC News. 14 May 2018.
  47. ^ "Jorge Bom Jesus inaugurated as prime minister".
  48. ^ "Opposition candidate Carlos Vila Nova wins Sao Tome presidency: partial results". Africanews (ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 September 2021.
  49. ^ "Sao Tome opposition wins legislative vote". Africanews. n.d.
  50. ^ Becker, Kathleen (2014-06-26). São Tomé and Príncipe (ඉංග්‍රීසි බසින්). Bradt Travel Guides. ISBN 978-1-84162-486-0.
  51. ^ Becker, Kathleen (2008). São Tomé & Príncipe (ඉංග්‍රීසි බසින්). Bradt Travel Guides. ISBN 978-1-84162-216-3.
  52. ^ Bradley, Archie (2017-01-30). São Tomé and Príncipe Political Governance and Economy (ඉංග්‍රීසි බසින්). Lulu Press, Inc. ISBN 978-1-365-72042-0. 2023-04-19 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2022-11-06.
  53. ^ Warne, Sophie (2003). Gabon, São Tomé and Príncipe (ඉංග්‍රීසි බසින්). Bradt Travel Guides. ISBN 978-1-84162-073-2.
  54. ^ Barros, PLNL. "Dissertação" (PDF). pp. 22–24.
  55. ^ Barros, PLNL. "Dissertação" (PDF). pp. 22–24.
  56. ^ 2010 Ibrahim Index of African Governance, http://www.moibrahimfoundation.org/en/media/get/20101108_eng-table-iiag2010-revised.pdf, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 4 March 2012 
  57. ^ "Sao Tome and Principe". Transparency.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 17 June 2020.
  58. ^ "Travel Risk Map — International SOS". www.travelriskmap.com. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2020.
  59. ^ "Portugiesisch-são-toméische Beziehungen" (in de), Wikipedia, 15 May 2020, https://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Portugiesisch-s%C3%A3o-tom%C3%A9ische_Beziehungen&oldid=199992639, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 29 June 2020 
  60. ^ "Portugiesisch-são-toméische Beziehungen" (in de), Wikipedia, 15 May 2020, https://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Portugiesisch-s%C3%A3o-tom%C3%A9ische_Beziehungen&oldid=199992639, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 29 June 2020 
  61. ^ Portugal, Rádio e Televisão de. "Portugueses em São Tomé". Portugueses em São Tomé (පෘතුගීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  62. ^ Portugal, Rádio e Televisão de. "Portugueses em São Tomé". Portugueses em São Tomé (පෘතුගීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  63. ^ "São Tomé e Príncipe cria 1ª Universidade Pública - AULP". 7 May 2017. 7 May 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  64. ^ News, Vivências Press (10 February 2018). "Marcelo faz visita de Estado a S.Tomé e Príncipe entre 20 e 22 de fevereiro". Vivências Press News (යුරෝපීය පෘතුගීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020. {{cite web}}: |last= has generic name (help)
  65. ^ "Portugal and São Tomé e Príncipe sign a new cooperation agreement for Defence" (පෘතුගීසි බසින්).
  66. ^ "Geography Now - Official Site". Geography Now (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  67. ^ "Africa :: Sao Tome and Principe — The World Factbook - Central Intelligence Agency". www.cia.gov. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  68. ^ "São Tomé e Príncipe cria 1ª Universidade Pública - AULP". 7 May 2017. 7 May 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  69. ^ "Geography Now - Official Site". Geography Now (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  70. ^ "Sao Tome and Principe Military 2020, CIA World Factbook". theodora.com. සම්ප්‍රවේශය 2022-09-29.
  71. ^ "Chapter XXVI: Disarmament – No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons". United Nations Treaty Collection. 7 July 2017. 6 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 September 2019.
  72. ^ Nunes Silva, Carlos (2016). "São Tomé and Príncipe". Governing Urban Africa. Springer Nature. pp. 35–39. ISBN 9781349951093 – via Google Books.
  73. ^ Mary E. Lassanyi; Wayne Olson (1 July 1997). Agricultural Marketing Directory for U.S. & Africa Trade. DIANE Publishing. p. 206. ISBN 978-0-7881-4479-0. 25 January 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 October 2015.
  74. ^ Mary E. Lassanyi; Wayne Olson (1 July 1997). Agricultural Marketing Directory for U.S. & Africa Trade. DIANE Publishing. p. 206. ISBN 978-0-7881-4479-0. 25 January 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 October 2015.
  75. ^ Brígida Rocha Brito and others, Turismo em Meio Insular Africano: Potencialidades, constrangimentos e impactos, Lisbon: Gerpress, 2010 (පෘතුගීසි බසින්)
  76. ^ World Radio TV Handbook (WRTH) Vol. 49 • 1995, p. 162; Billboard Publications සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 ඔක්තෝබර් 2013 at the Wayback Machine, Amsterdam 1995. ISBN 0-8230-5926-X
  77. ^ WRTH 1997, p. 514, ISBN 0-8230-7797-7
  78. ^ "Overview". World Bank (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  79. ^ "Overview". World Bank (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  80. ^ Mendes, Xavier (2019). São Tomé e Príncipe, a colónia esquecida (පෘතුගීසි බසින්). Lisbon: Editorial Estampa. pp. 22 23 24 26.
  81. ^ "Sao Tome and Principe | Culture, History, & People". Encyclopedia Britannica (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  82. ^ Mendes, Xavier (2019). São Tomé e Príncipe, a colónia esquecida (පෘතුගීසි බසින්). Lisbon: Editorial Estampa. pp. 22 23 24 26.
  83. ^ "Sao Tome and Principe | Culture, History, & People". Encyclopedia Britannica (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  84. ^ Mendes, Xavier (2019). São Tomé e Príncipe, a colónia esquecida (පෘතුගීසි බසින්). Lisbon: Editorial Estampa. pp. 22 23 24 26.
  85. ^ "Sao Tome and Principe | Culture, History, & People". Encyclopedia Britannica (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  86. ^ Phuong Tran (1 February 2007). "São Tomé & Príncipe Still Waiting for Oil Boom". VOA News. Voice of America. 21 December 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 December 2008.
  87. ^ "Sao Tome and Principe (STP) Exports, Imports, and Trade Partners". oec.world (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  88. ^ Sousa, António (2019). A Economia das Colónias Portuguesas (පෘතුගීසි බසින්). Vol. 2. Lisbon: Edições Gailivro. pp. 45 46.
  89. ^ "Sao Tome and Principe (STP) Exports, Imports, and Trade Partners". oec.world (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  90. ^ "Sao Tome and Principe (STP) Exports, Imports, and Trade Partners". oec.world (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  91. ^ "Sao Tome and Principe (STP) Exports, Imports, and Trade Partners". oec.world (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  92. ^ "Sao Tome and Principe (STP) Exports, Imports, and Trade Partners". oec.world (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  93. ^ "Sao Tome and Principe (STP) Exports, Imports, and Trade Partners". oec.world (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  94. ^ "Portugal (PRT) and Sao Tome and Principe (STP) Trade". oec.world (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
  95. ^ Sousa, António (2019). A Economia das Colónias Portuguesas (පෘතුගීසි බසින්). Vol. 2. Lisbon: Edições Gailivro. pp. 45 46.
  96. ^ São Tomé and Principe සංරක්ෂණය කළ පිටපත 19 ජූලි 2014 at the Wayback Machine. pewforum.org.
  97. ^ "Human Rights Measurement Initiative – The first global initiative to track the human rights performance of countries". humanrightsmeasurement.org. සම්ප්‍රවේශය 2022-03-27.
  98. ^ "Sao Tome and Principe - HRMI Rights Tracker". rightstracker.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-03-27.
  99. ^ "Sao Tome and Principe - HRMI Rights Tracker". rightstracker.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-03-27.
  100. ^ "Sao Tome and Principe - HRMI Rights Tracker". rightstracker.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-03-27.
  101. ^ "Sao Tome and Principe - HRMI Rights Tracker". rightstracker.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-03-27.
  102. ^ "Literacy - The World Factbook". Cia.gov. සම්ප්‍රවේශය 2022-05-02.
  103. ^ "Literacy - The World Factbook". Cia.gov. සම්ප්‍රවේශය 2022-05-02.
  104. ^ "Human Rights Measurement Initiative – The first global initiative to track the human rights performance of countries". humanrightsmeasurement.org. සම්ප්‍රවේශය 2022-03-27.
  105. ^ "Sao Tome and Principe - HRMI Rights Tracker". rightstracker.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-03-27.
  106. ^ "Sao Tome and Principe - HRMI Rights Tracker". rightstracker.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-03-27.
  107. ^ https://education-profiles.org/sub-saharan-africa/sao-tome-and-principe/~inclusi[permanent dead link]on
  108. ^ https://education-profiles.org/sub-saharan-africa/sao-tome-and-principe/~inclusi[permanent dead link]on
  109. ^ https://education-profiles.org/sub-saharan-africa/sao-tome-and-principe/~inclusi[permanent dead link]on
  110. ^ https://education-profiles.org/sub-saharan-africa/sao-tome-and-principe/~inclusi[permanent dead link]on
අප්‍රිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍ය සහ යැපෙන භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=සාඕ_ටොමේ_සහ_ප්‍රින්සිපේ&oldid=700837" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි