සෝමාලිලන්තය
සෝමාලිලන්ත ජනරජය | |
|---|---|
 ජාතික ධජය
 රාජ්‍ය ලාංඡනය
| |
| උද්යෝග පාඨය: لا إله إلا الله محمد رسول الله Lā ilāhā illā-llāhu; muḥammadun rasūlu-llāh "අල්ලාහ් හැර වෙන දෙවියෙක් නැත; මුහම්මද් දෙවියන්ගේ දූතයා ය" | |
| ජාතික ගීය: Samo ku waar حياة طويلة مع السلام "සදාකාලික සාමයෙන් ජීවත් වන්න" | |
.svg) Territory controlled Territory disputed | |
| අගනුවර සහ විශාලතම නගරය | හර්ගීසා 9°33′N 44°03′E / 9.550°N 44.050°E |
| නිල භාෂා(ව) | සෝමාලි භාෂාව |
| දෙවන භාෂාව | Arabic,[1] English |
| ආගම | ඉස්ලාම් (නිල) |
| ජාති නාම(ය) | |
| රජය | ඒකීය ජනාධිපති ජනරජය |
• ජනාධිපති | මියුස් බිහි අබ්දි |
• උප ජනාධිපති | අබ්දිරහ්මාන් සයිලිසි |
• සභාවේ කථානායක | යසින් හාජි මොහොමඩ් |
• අගවිනිසුරු | අදන් හාජි අලි |
| ව්‍යවස්ථාදායකය | පාර්ලිමේන්තුව |
| ඉහළ සභාව | |
| නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය | |
| හඳුනා නොගත් ස්වාධීනත්වය සෝමාලියාව වෙතින් | |
| 1750–1884 | |
• බ්‍රිතාන්‍ය ආරක්ෂක ප්‍රදේශය පිහිටුවීම | 1884 |
• සෝමාලිලන්ත ප්‍රාන්තයේ ස්වාධීනත්වය | 1960 ජූනි 26 |
• සෝමාලිලන්තයේ භාර ප්‍රදේශය සමග එකමුතුව | 1960 ජූලි 1 |
• සෝමාලිලන්ත නිදහස් ප්‍රකාශය | 1991 මැයි 18 |
• වත්මන් ව්‍යවස්ථාව | 2001 ජූනි 13 |
| වර්ග ප්‍රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 76,000 km2 (29,000 sq mi)[a] |
| ජනගහණය | |
• 2024 ඇස්තමේන්තුව | 6,200,000[4] (109 වෙනි) |
• ජන ඝණත්වය | 28.27[3]/km2 (73.2/sq mi) |
| දදේනි (නාමික) | 2022 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 3.782[5] |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 852[5] |
| ව්‍යවහාර මුදල | සෝමාලිලන්ත සිලිං |
| වේලා කලාපය | UTC+3 (EAT) |
| දින ආකෘති | දි/මා/වව (AD) |
| රිය ධාවන මං තීරුව | දකුණ |
| ඇමතුම් කේතය | +252 (සෝමාලියාව) |
සෝමාලිලන්තය, නිල වශයෙන් සෝමාලිලන්ත ජනරජය (සෝමාලි: Jamhuuriyadda Soomaaliland; අරාබි: جمهورية صوماليلاند), යනු අප්‍රිකාවේ අඟෙහි පිහිටි හඳුනා නොගත් රටකි. එය ඒඩන් බොක්කෙහි දකුණු වෙරළ තීරයේ පිහිටා ඇති අතර වයඹ දෙසින් ජිබුටි, දකුණින් සහ බටහිරින් ඉතියෝපියාව සහ නැගෙනහිරින් සෝමාලියාව මායිම් වේ.[6][7][8][9] එහි හිමිකම් කියන භූමි ප්‍රදේශය වර්ග කි.මී. 176,120 (වර්ග සැතපුම් 68,000),[10] 2024 වන විට දළ වශයෙන් මිලියන 6.2 ක ජනතාවක් සමඟින් ඇත.[11][12] අගනුවර සහ විශාලතම නගරය හර්ගීසා වේ.
මුල් ඉස්ලාමීය යුගයේදී ප්‍රදේශයේ විවිධ සෝමාලි මුස්ලිම් රාජධානි ස්ථාපිත කරන ලදී, 14 සිට 15 වන සියවස් වලදී සෙයිලා-පාදක කරගත් ආඩාල් සුල්තාන්.[13][14] මුල් නූතන යුගයේ දී, 18 වන සියවසේ මැද භාගයේ පිහිටුවන ලද ඉසාක් සුල්තාන් රාජ්‍යය ඇතුළුව, අදල් සුල්තාන් රාජ්‍යයේ අනුප්‍රාප්තික රාජ්‍යයන් මතු විය.[15][16][17][18] 19 වන ශතවර්ෂයේ අගභාගයේදී, එක්සත් රාජධානිය ප්‍රදේශයේ විවිධ ගෝත්‍රිකයන් සමඟ ගිවිසුම් අත්සන් කළ අතර, සෝමාලිලන්ත ආරක්ෂක ප්‍රදේශය පිහිටුවීම,[19][20][21] එය එක්සත් රාජධානිය විසින් 1960 ජුනි 26 වන දින සෝමාලිලන්ත ප්‍රාන්තය ලෙස නිල වශයෙන් නිදහස ලබා දෙන ලදී. දින පහකට පසුව, සෝමාලියානු ජනරජය පිහිටුවීම සඳහා සෝමාලිලන්ත ප්‍රාන්තය ස්වේච්ඡාවෙන් සෝමාලියාවේ භාර ප්‍රදේශය (පැරණි ඉතාලි සෝමාලියාව) සමඟ එක් විය.[22][23] ව්‍යසනකාරී ඔගඩන් යුද්ධය අවසන් වීමෙන් ටික කලකට පසු,[24] සෝමාලියාවේ බැරේ පාලනය විසින් සෝමාලිලන්තයේ ප්‍රධාන වංශික පවුල වන අයිසාක්ට එරෙහිව ක්‍රියාත්මක කරන ලද දැඩි ප්‍රතිපත්තිවලට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, ප්‍රාන්ත දෙකේ එකමුතුව මුල් අවදියේදීම ගැටළු සහගත විය,[25] 1991 දී සෝමාලිලන්තයේ නිදහස ප්‍රකාශ කිරීමත් සමඟ වසර 10 ක නිදහස් යුද්ධයක් අවසන් විය.[26] සෝමාලිලන්ත රජය බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තයේ අනුප්‍රාප්තික රාජ්‍යය ලෙස සලකයි.[27]
1991 සිට, ප්‍රදේශය පාලනය කරනු ලබන්නේ සෝමාලිලන්ත ජනරජයේ රජය ලෙස ජාත්‍යන්තර පිළිගැනීමක් අපේක්ෂා කරන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු විසිනි.[28][29][30][31] මධ්‍යම රජය සමහර විදේශීය ආන්ඩු සමඟ අවිධිමත් සබඳතා පවත්වයි, ඔවුන් හර්ගීසා වෙත නියෝජිතයන් යවා ඇත;[32][33][34] සෝමාලිලන්තය ඉතියෝපියාව සහ තායිවානය ඇතුළු රටවල් කිහිපයකින් නියෝජිත කාර්යාල පවත්වයි.[35][36] කෙසේ වෙතත්, සෝමාලිලන්තයේ ස්වයං-ප්‍රකාශිත ස්වාධීනත්වය කිසිදු එක්සත් ජාතීන්ගේ සාමාජික රාජ්‍යයක් හෝ ජාත්‍යන්තර සංවිධානයක් විසින් නිල වශයෙන් පිළිගෙන නොමැත.[32][37][38] තත්‍ය පාලිත භූමි ප්‍රමාණය අනුව එය ලොව විශාලතම හඳුනා නොගත් රාජ්‍යය වේ. එය නියෝජනය නොකළ ජාතීන් සහ මහජන සංවිධානයේ සාමාජිකයෙකි, එහි සාමාජිකයන් ස්වදේශික ජනයා, සුළු ජාතීන් සහ හඳුනා නොගත් හෝ අත්පත් කරගත් ප්‍රදේශවලින් සමන්විත වන උපදේශක කණ්ඩායමකි.[39]
නිරුක්තිය
[සංස්කරණය]_(18411100885).jpg)
සෝමාලිලන්තය යන නම ව්‍යුත්පන්න වී ඇත්තේ "සෝමාලි" සහ "ඉඩම්" යන වචන දෙකෙනි. ඉසාක්, ඉසා, ගඩබර්සි සහ වර්සාංගලි ගෝත්‍රවලින් පාලක සෝමාලි සුල්තාන්වරුන් සමඟ අනුප්‍රාප්තික ගිවිසුම් අත්සන් කිරීමෙන් පසු 1884 දී බ්‍රිතාන්‍යය ඊජිප්තු පරිපාලනයෙන් පාලනය ලබා ගත් විට ප්‍රදේශය නම් කරන ලදී. බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තය ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයේ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයක් ස්ථාපිත කරන ලදී. 1960 දී, ආරක්ෂක ප්‍රදේශය බ්‍රිතාන්‍යයෙන් ස්වාධීන වූ විට, එය සෝමාලිලන්ත ප්‍රාන්තය ලෙස හැඳින්විණි. දින පහකට පසු, 1960 ජූලි 1 වන දින, සෝමාලිලන්තය ඉතාලි පරිපාලනය යටතේ (පැරණි ඉතාලි සෝමාලිලන්තය) සෝමාලිලන්තයේ භාරකාර ප්‍රදේශය සමඟ එක් විය. "සෝමාලිලන්ත ජනරජය" යන නම 1991 දී සෝමාලි සිවිල් යුද්ධයෙන් පසු නිදහස ප්‍රකාශ කිරීම මත සම්මත විය.[40]
1991 දී බුරාඕ හි පැවති මහා සමුළුවේදී, පුන්ට්ලන්ඩ් ඇතුළු රට සඳහා බොහෝ නම් යෝජනා කරන ලදී, පැරණි පුන්ට් දේශයේ සෝමාලිලන්තයේ පිහිටීම සහ එය අසල්වැසි සෝමාලියාවේ පුන්ට්ලන්ඩ් ප්‍රාන්තයේ නම විය. අනෙක ශංකරූන්, සෝමාලි භාෂාවෙන් "පහට වඩා හොඳ" යන අරුත, එය මහා සෝමාලියාවේ ප්‍රදේශ පහ ගැන සඳහන් කරයි.[41]
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]ප්‍රාග් ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]
සෝමාලිලන්තයේ ප්‍රදේශය මීට වසර 10,000 කට පමණ පෙර නව ශිලා යුගයේදී ජනාවාස විය.[42][43] පුරාණ එඬේරුන් එළදෙනුන් සහ අනෙකුත් පශු සම්පත් ඇති දැඩි කළ අතර විචිත්‍රවත් පාෂාණ චිත්‍ර නිර්මාණය කළහ. ගල් යුගයේ දී, ඩොයියන් සහ හර්ගීසන් සංස්කෘතීන් මෙහි සමෘද්ධිමත් විය.[44] අප්‍රිකාවේ අං ප්‍රදේශයේ මිහිදන් කිරීමේ චාරිත්‍ර පිළිබඳ පැරණිතම සාක්ෂිය ලැබෙන්නේ ක්‍රි.පූ. 4 වැනි සහස්‍ර දක්වා දිවෙන සෝමාලිලන්තයේ සුසාන භූමිවලින්ය.[45] උතුරේ ජලෙලෝ අඩවියේ ඇති ගල් උපකරණ 1909 දී නැගෙනහිර සහ බටහිර අතර පැලියොලිතික් යුගයේ පුරාවිද්‍යාත්මක විශ්වීයත්වය පෙන්නුම් කරන වැදගත් කෞතුක භාණ්ඩ ලෙස ද සංලක්ෂිත විය.[46]
වාග් විද්‍යාඥයින්ට අනුව, ප්‍රථම ඇෆ්‍රොඒෂියා-කතා කරන ජනගහන ප්‍රදේශයට පැමිණියේ ඊළඟ නවශිලා යුගයේදී නයිල් නිම්නයේ,[47] හෝ ආසන්න පෙරදිග පවුලේ යෝජිත උර්හයිමාට් ("මුල් නිජබිම") සිටය.[48]
හර්ගීසා නගරයට නුදුරින් පිහිටි ලාස් ගීල් සංකීර්ණය වසර 5,000කට පමණ පෙර දිවෙන අතර වන සතුන් සහ අලංකාර ගවයන් යන දෙකම නිරූපණය කරන පාෂාණ චිත්‍ර ඇත.[49] අනෙකුත් ලෙන් සිතුවම් උතුරු දම්බලින් ප්‍රදේශයේ දක්නට ලැබෙන අතර, අශ්වයෙකු පිට නැගී සිටින දඩයක්කරුවෙකුගේ පැරණිතම නිරූපණ වලින් එකකි. පාෂාණ කලාව ක්‍රි.පූ. 1,000 සිට 3,000 දක්වා දිවෙන සුවිශේෂී ඉතියෝපියානු-අරාබි ශෛලියේ ඇත.[50][51] මීට අමතරව, නැගෙනහිර සෝමාලිලන්තයේ ලාස් කොරේ සහ එල් අයෝ නගර අතර සැබෑ සහ මිත්‍යා සතුන්ගේ ගුහා සිතුවම් රාශියක් ඇති කරින්හේගනේ පිහිටා ඇත. සෑම සිතුවමකටම පහළින් සෙල්ලිපියක් ඇත, එය සාමූහිකව වසර 2,500ක් පමණ පැරණි යැයි ගණන් බලා ඇත.[52][53]
පෞරාණික හා සම්භාව්ය යුගය
[සංස්කරණය]
පෞරාණික පිරමිඩාකාර ව්‍යුහයන්, සොහොන් ගෙවල්, නටබුන් වූ නගර සහ වාර්ගාඩේ තාප්පය වැනි ගල් බිත්ති, සෝමාලියානු අර්ධද්වීපයේ ශිෂ්ටාචාරයන් දියුණු වූ බවට සාක්ෂි වේ.[54][55] පුරාණ සෝමාලිලන්තය පුරාණ ඊජිප්තුව සහ මයිසීනියානු ග්‍රීසිය සමඟ වෙළඳ සබඳතාවක් පවත්වා ගෙන ගොස් ඇති අතර, එය අවම වශයෙන් ක්‍රි.පූ. දෙවන සහස්‍රයේ දක්වා දිවෙන අතර, සෝමාලියාව හෝ යාබද ප්‍රදේශ පුරාණ පුන්ට් දේශයේ පිහිටීම බවට උපකල්පනයට සහාය වේ.[54][56] පුන්ටයිට්වරු ඔවුන්ගේ වාණිජ වරායන් හරහා ඊජිප්තුවරුන්, ෆිනීෂියානුවන්, බැබිලෝනියන්, ඉන්දියානුවන්, චීන සහ රෝමවරුන් සමඟ සුවඳ ලාටු, කුළුබඩු, රන්වන්, කළුවර, කෙටි අං ගවයන්, ඇත්දළ සහ කට්ටකුමංජල් වෙළඳාම් කළහ. 18 වැනි රාජවංශයේ හට්ෂෙප්සුට් රැජින විසින් පුන්ට් වෙත යවන ලද ඊජිප්තු ගවේෂණ චාරිකාවක්, පුන්ටයිට් රජු වන පරහුගේ සහ ආටි රැජිනගේ පාලන සමයේදී ඩීර් එල්-බහාරි හි දේවාල සහනවල සටහන් කර ඇත.[54] 2015 දී, ත්‍යාග ලෙස ඊජිප්තුවට ගෙන එන ලද පුන්ට් වෙතින් පැරණි බබූන් මමී සමස්ථානික විශ්ලේෂණයෙන් පෙන්නුම් කළේ එම නිදර්ශක නැගෙනහිර සෝමාලියාව සහ එරිත්‍රියා-ඉතියෝපියා කොරිඩෝව ආවරණය වන ප්‍රදේශයකින් ආරම්භ වී ඇති බවයි.[57]
ක්‍රිස්තු පූර්ව 2 සහ 3 වැනි සහස්‍ර අතර කාලය තුළ ඔටුවන් අං ප්‍රදේශයේ හීලෑ කර ඇති බව විශ්වාස කෙරේ. එතැන් සිට එය ඊජිප්තුව සහ මාග්‍රෙබ් දක්වා ව්‍යාප්ත විය.[58] සම්භාව්ය යුගයේදී, මොසිලෝන්, ඔපෝන්, මුන්ඩස්, අයිසිස්, මලාඕ, ඇවාලයිට්ස්, එසිනා, නිකොන් සහ සරපියන් යන උතුරු බාබරා නගර රාජ්‍යයන් ටොලමියානු ඊජිප්තුව, පුරාණ ග්‍රීසිය, ෆීනීෂියාව, පාර්තියන් පර්සියාව යන රටවල වෙළෙන්දන් සමඟ සම්බන්ධ වෙමින් ලාභදායී වෙළඳ ජාලයක් වර්ධනය කර ගත්හ. ඔවුන් තම භාණ්ඩ ප්‍රවාහනය සඳහා බෙඩෙන් ලෙස හැඳින්වූ පැරණි සෝමාලියානු නාවික යාත්‍රාව භාවිතා කළහ.[59]
නැබටේන් අධිරාජ්‍යය රෝම යටත් කර ගැනීමෙන් පසුව සහ මුහුදු කොල්ලකෑම් මැඩපැවැත්වීම සඳහා ඒඩන් හි රෝම නාවික හමුදාවක් පිහිටුවීමෙන් පසුව, අරාබි සහ සෝමාලි වෙළෙන්දෝ රෝමවරුන් සමඟ සහයෝගයෙන් ඉන්දියානු නැව් අරාබි අර්ධද්වීපයේ නිදහස් වරාය නගරවල වෙළඳාම් කිරීම තහනම් කළහ.[60] ඒ රතු සහ මධ්‍යධරණී මුහුද අතර ලාභදායි වාණිජ්‍යය සඳහා සෝමාලි සහ අරාබි වෙළෙන්දන්ගේ අවශ්‍යතා සදහාය.[61] කෙසේ වෙතත්, ඉන්දියානු වෙළෙන්දෝ රෝම මැදිහත්වීම්වලින් තොර සෝමාලියානු අර්ධද්වීපයේ වරාය නගරවල වෙළඳාම දිගටම කරගෙන ගියහ.[62]
ශතවර්ෂ ගණනාවක් පුරා, ඉන්දියානු වෙළෙන්දෝ සෝමාලියාවට සහ අරාබියට කුරුඳු විශාල ප්‍රමාණයක් ලංකාවෙන් සහ කුළුබඩු දූපත් වලින් ගෙන එන ලදී. කුළු බඩු වල මූලාශ්‍රය අරාබි සහ සෝමාලියානු වෙළෙන්දන්ගේ රෝම සහ ග්‍රීක ලෝකය සමඟ ඔවුන්ගේ වෙළඳාමේ හොඳම රහසිගතව පැවති බව කියනු ලැබේ; රෝමවරුන් සහ ග්‍රීකයන් විශ්වාස කළේ මූලාශ්‍රය සෝමාලියානු අර්ධද්වීපය විය හැකි බවයි.[63] සෝමාලියානු සහ අරාබි වෙළඳුන් අතර සහයෝගීතාවය උතුරු අප්‍රිකාවේ, ආසන්න පෙරදිග සහ යුරෝපයේ ඉන්දියානු සහ චීන කුරුඳු වල මිල ඉහළ නැංවූ අතර, විශේෂයෙන් මුහුදු සහ ගොඩබිම් මාර්ග හරහා විශාල ප්‍රමාණයක් නැව්ගත කරන ලද සෝමාලියානු වෙළඳුන්ට කුළුබඩු වෙළඳාම ලාභදායී විය.[61]
2007 දී, හර්ගීසා සහ ඒ අවට ප්‍රදේශයේ සබේන් සහ හිමයාරයිට් ලේඛන සහිත තවත් රොක් කලා ස්ථාන හමු වූ නමුත් සමහරක් සංවර්ධකයින් විසින් බුල්ඩෝසර් කරන ලදී.[64]
ඉස්ලාමයේ උපත සහ මධ්‍යකාලීන යුගය
[සංස්කරණය]
මුල් ඉස්ලාමීය යුගයේ විවිධ සෝමාලි මුස්ලිම් රාජධානි මෙම ප්‍රදේශයේ ස්ථාපිත විය.[65] 14 වන ශතවර්ෂයේදී, සෙයිලා පදනම් කරගත් ආඩාල් සුල්තාන් ඉතියෝපියානු අධිරාජ්‍යයා I වන ඇම්ඩා සේයොන් ගේ හමුදාවන්ට එරෙහිව සටන් කළේය.[66] ඔටෝමන් අධිරාජ්‍යය පසුව 1500 ගණන්වලදී බර්බෙරා සහ ඒ අවට ප්‍රදේශය අත්පත් කර ගත්තේය. මුහම්මද් අලි, ඊජිප්තුවේ පාෂා, පසුව 1821 සහ 1841 අතර ප්‍රදේශයේ අඩිතාලමක් ස්ථාපිත කළේය.[67]
සනාග් ප්‍රදේශය එල් ඇෆ්වේන් අසල නටබුන් වූ ඉස්ලාමීය නගරයක් වන මඩුනා හි නිවහන වන අතර එය සෝමාලිලන්තයේ එවැනි ආකාරයේ වඩාත්ම සැලකිය යුතු සහ ප්‍රවේශ විය හැකි නටබුන් ලෙස සැලකේ.[68][69] විනාශ වූ නගරයේ ප්‍රධාන ලක්ෂණය වන්නේ විශාල සෘජුකෝණාස්‍රාකාර මුස්ලිම් පල්ලියක් වන අතර එහි මීටර් 3ක් උස බිත්ති තවමත් පවතින අතර එයට මිහ්‍රාබ් සහ කුඩා ආරුක්කු නිකේතන කිහිපයක් ඇතුළත් වේ.[69] ස්වීඩන්-සෝමාලි පුරාවිද්‍යාඥ සදා මිරේ විසින් නටබුන් වූ නගරය 15-17 වැනි සියවස්වලට අයත් වේ.[70]
මුල් නූතන සුල්තාන්වරු
[සංස්කරණය]ඉසාක් සුල්තාන්
[සංස්කරණය]මුල් නූතන යුගයේදී, ආඩාල් සුල්තාන් රාජ්‍යයේ අනුප්‍රාප්තික රාජ්‍යයන් සෝමාලිලන්තයේ සමෘධිමත් වීමට පටන් ගත්තේය. මේවාට ඉසාක් සුල්තාන් රාජ්‍යය සහ හබ්ර් යුනිස් සුල්තාන් රාජ්‍යය ඇතුළත් විය.[71] ඉසාක් සුල්තාන් රාජ්‍යය යනු 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී අප්‍රිකාවේ අං ප්‍රදේශය පාලනය කළ සෝමාලියානු රාජධානියකි. එය නූතන සෝමාලිලන්තයේ සහ ඉතියෝපියාවේ බනු හෂීම් වංශයෙන් පැවත එන[72] ඉසාක් වංශයේ භූමි ප්‍රදේශය පුරා පැතිර ගියේය. සුල්තාන් රාජ්‍යය පාලනය කරනු ලැබුවේ ඊදගලේ වංශයේ පළමු සුල්තාන් සුල්තාන් ගුලේඩ් අබ්ඩි විසින් පිහිටුවන ලද රෙර් ගුලේඩ් ශාඛාව මගිනි. සුල්තාන් රාජ්‍යය යනු නූතන සෝමාලිලන්ත ජනරජයේ පූර්ව යටත් විජිත පූර්වගාමියා වේ.[73][74][75]
වාචික සම්ප්‍රදායට අනුව, ගුලේඩ් රාජවංශයට පෙර ඉසාක් වංශය-පවුල පාලනය කරනු ලැබුවේ ෂෙයික් ඉෂාක්ගේ හරාරි බිරිඳගේ වැඩිමහල් පුත්‍රයා වන ටෝල් ජෙලෝ යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හඳුන්වන අහමඩ්ගෙන් පැවත එන ටොල්ජෙලෝ ශාඛාවේ රාජවංශයක් විසිනි. 13 වැනි සියවසේ සිට සියවස් ගණනාවක් පුරා ඉසාක් සුල්තාන් රාජ්‍යය පාලනය කළ බෝකර් හරුන් (සෝමාලි: Boqor Haaruun) ගෙන් ආරම්භ වූ මුළු ටොල්ජෙලෝ පාලකයන් අට දෙනෙක් සිටියහ.[76][77] අවසන් ටොල්ජෙලෝ පාලකයා ගරාද් දුහ් බරාර් (සෝමාලි: Dhuux Baraar) ඉසාක් ගෝත්‍රවල සන්ධානයක් විසින් පෙරලා දමන ලදී. කලක් ශක්තිමත්ව සිටි ටොල්ජෙලෝ ගෝත්‍රිකයන් විසිරී ගිය අතර ඔවුන් තවමත් වැඩි වශයෙන් ජීවත් වන හබ්ර් අවාල් අතර රැකවරණය ලබා ගත්හ.[78][79]
ඊසාක්හි සුල්තාන්වරයා නිතිපතා ෂිර් (රැස්වීම්) කැඳවන අතර එහිදී ගත යුතු තීරණ පිළිබඳව ප්‍රමුඛ පෙළේ වැඩිහිටියන් හෝ ආගමික පුද්ගලයින් විසින් ඔහුට දන්වා උපදෙස් දෙනු ලැබේ. ඩර්විෂ් ව්‍යාපාරය සම්බන්ධයෙන්, ෂෙයික් මදාර්ගෙන් උපදෙස් ලැබීමෙන් පසු සුල්තාන් ඩෙරියා හසන් සම්බන්ධ නොවීමට තීරණය කර ඇත. ඔහු 19 වන සියවසේ අග භාගයේ දී වර්ධනය වන නගරයක් වන හර්ගීසා වෙත කලින් පදිංචි වීම මත සාද් මුසා සහ ඊදාගලේ අතර මුල් ආතතීන් ආමන්ත්‍රණය කළේය.[80] තෘණ අයිතිවාසිකම් සංවිධානය කිරීම සහ 19 වැනි සියවසේ අගභාගයේදී නව කෘෂිකාර්මික අවකාශයන් සංවිධානය කිරීම සඳහා සුල්තාන් වගකිව යුතු විය.[81] සම්පත් වෙන් කිරීම සහ ඒවා තිරසාර ලෙස භාවිතා කිරීම ද සුල්තාන්වරුන්ගේ අවධානයට ලක් වූ කාරණයක් වූ අතර මෙම ශුෂ්ක කලාපයේ තීරණාත්මක විය. 1870 ගණන්වලදී, ෂෙයික් මදාර් සහ සුල්තාන් ඩෙරියා අතර ප්‍රසිද්ධ රැස්වීමකදී, හර්ගීසා අවට දඩයම් කිරීම සහ ගස් කැපීම තහනම් කරන බව ප්‍රකාශ කරන ලදී,[82] සහ ආව් බර්කාඩ්ල් වෙතින් ශුද්ධ වූ ධාතූන් වහන්සේ ගෙනැවිත් දිවුරුම් දෙන බව අභ්‍යන්තර ගැටුමක් ඇති වූ සෑම අවස්ථාවකම සුල්තාන් ඉදිරියේ ඉසාක්වරුන් විසින් ඔවුන් මත දිවුරුම් දෙන ලදී.[83]
ඊසාක්හි ප්‍රමුඛ සුල්තාන්වරයා හැරුණු විට සුල්තාන් රාජ්‍යය පිහිටුවන ලද ආගමික බලධාරීන් සමඟින් අකිල්වරු, ගරාද්වරු සහ යටත් සුල්තාන්වරු ගණනාවක් සිටියහ. ඉඳහිට ඔවුන් තම ස්වාධීනත්වය ප්‍රකාශ කරයි හෝ එහි අධිකාරියෙන් කැඩී යයි.
1884 දී බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තය නිර්මාණය කිරීමට පෙර ඉසාක් සුල්තාන් රාජ්‍යයට පාලකයන් 5 දෙනෙක් සිටියහ. ඓතිහාසික වශයෙන්, විවිධ ඉසාක් උපකුලපතින් කිහිප දෙනෙකුගෙන් යුත් කමිටුවක් විසින් සුල්තාන්වරුන් තෝරා ගනු ලැබේ. සුල්තාන්වරුන් සාමාන්‍යයෙන් භූමදාන කරනු ලැබුවේ හර්ගීසාට දකුණින් පිහිටි ටූන් හි වන අතර එය ෆාරා ගුලේඩ්ගේ පාලන සමයේදී සුල්තාන් රාජ්‍යයේ අගනුවර වූ වැදගත් ස්ථානයක් විය.[84]
| නම | සිට | දක්වා | |
|---|---|---|---|
| අබ්ඩි ඊසා (සාම්ප්‍රදායික ප්‍රධානියා) | 1700 ගණන්වල මැද | 1700 ගණන්වල මැද | |
| සුල්තාන් ගුලේඩ් අබ්ඩි (පළමු සුල්තාන්) | 1750 | 1808 | |
| සුල්තාන් ෆාරා සුල්තාන් ගුලේඩ් | 1808 | 1845 | |
| සුල්තාන් හසන් සුල්තාන් ෆාරා | 1845 | 1870 | |
| සුල්තාන් ඩෙරියා සුල්තාන් හසන් | 1870 | 1939 (1884 දී බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තය නිර්මාණය කිරීම) | 
|
| සුල්තාන් අබ්දිල්ලාහි සුල්තාන් ඩෙරියා | 1939 | 1967 | 
|
| සුල්තාන් රෂීඩ් සුල්තාන් අබ්දිල්ලාහි | 1967 | 1969 | .webp)
|
| සුල්තාන් අබ්දිකාදිර් සුල්තාන් අබ්දිල්ලාහි | 1969 | 1975 | |
| සුල්තාන් මොහොමඩ් සුල්තාන් අබ්දිකාදිර් | 1975 | 2021 | 
|
| සුල්තාන් ඩවුඩ් සුල්තාන් මොහොමඩ් | 2021 | 
|
බර්බෙරා සටන
[සංස්කරණය]කලාපයේ සෝමාලිවරුන් සහ බ්‍රිතාන්‍යයන් අතර පළමු සම්බන්ධය 1825 දී සිදු වූ අතර එය සතුරුකම්වලට තුඩු දුන්නේය,[85] බර්බෙරා සටනින් අවසන් වූ අතර පසුව හබ්ර් අවාල් සහ එක්සත් රාජධානිය අතර වෙළඳ ගිවිසුමක් ඇති විය.[86][87] මෙයින් පසුව 1840 දී සීලා ආණ්ඩුකාරවරයා සමඟ බ්‍රිතාන්‍ය ගිවිසුමක් ඇති විය. ඉන්පසුව 1855 දී ඉසාක්හි හබාර් ගර්හාජිස් සහ හබර් ටොල්ජාලා ගෝත්‍රවල බ්‍රිතාන්‍යයන් සහ වැඩිහිටියන් අතර ගිවිස ගැනීමක් ආරම්භ කරන ලද අතර ඉන් වසරකට පසුව "වචන" සාමය සහ මිත්‍රත්වය" හබාර් ආවාල් සහ නැගෙනහිර ඉන්දීය සමාගම අතර. බ්‍රිතාන්‍ය සහ සෝමාලි ගෝත්‍රිකයන් අතර මෙම කටයුතු අවසන් වූයේ 1884 සිට 1886 දක්වා කාලය තුළ බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් 'බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්ත' ගෝත්‍ර සමඟ අත්සන් කළ විධිමත් ගිවිසුම් වලිනි (ගිවිසුම් අත්සන් කරන ලද්දේ හබාර් අවාල්, ගඩබුර්සි, හබර් ටොල්ජාලා, හබාර් ගර්හාජිස්, එසා , සහ වර්සාංගලී ගෝත්‍රිකයන්), සහ බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තය ලෙසින් හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයේ ආරක්ෂක ප්‍රදේශයක් පිහිටුවීමට බ්‍රිතාන්‍යයන්ට මග පෑදීය.[88] බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් ඒඩන්හි ආරක්ෂක ප්‍රදේශය ආරක්ෂා කර එය බ්‍රිතාන්‍ය ඉන්දියාවේ කොටසක් ලෙස 1898 දක්වා පරිපාලනය කරන ලදී. පසුව බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තය 1905 දක්වා විදේශ කාර්යාලය විසින් ද පසුව යටත් විජිත කාර්යාලය විසින් ද පරිපාලනය කරන ලදී.[89]
බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තය
[සංස්කරණය]
සෝමාලිලන්ත ව්‍යාපාරය, ඇන්ග්ලෝ-සෝමාලි යුද්ධය හෝ ඩර්විෂ් යුද්ධය ලෙසද හැඳින්වේ, එය 1900 සහ 1920 අතර අප්‍රිකාවේ අඟෙහි සිදු වූ බ්‍රිතාන්‍යයන්ට එරෙහිව හමුදා ගවේෂණ මාලාවකි, එය මොහොමඩ් අබ්දුල්ලා හසන් ("පිස්සු මුල්ලා" යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හඳුන්වනු ලැබේ.)[90] ඉතියෝපියානුවන් සහ ඉතාලියානුවන් විසින් බ්‍රිතාන්‍යයන්ට ඔවුන්ගේ ප්‍රහාර සඳහා සහාය විය. පළමු ලෝක සංග්‍රාමයේදී (1914-1918), හසන්ට ඔටෝමන්වරුන්, ජර්මානුවන් සහ කලකට ඉතියෝපියාවේ V වන ඉයසු අධිරාජ්‍යයා ගෙන් ද ආධාර ලැබුණි. 1920 පෙබරවාරියේදී බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් ඩර්විෂ් අගනුවර වන තලේ වෙත ගුවන් බෝම්බ ප්‍රහාරයක් එල්ල කිරීමත් සමඟ ගැටුම අවසන් විය.[91]
1920 දී සෝමාලිලන්ත ව්‍යාපාරයේ පස්වන ගවේෂණය සෝමාලියානු ආගමික නායකයා වූ මොහොමඩ් අබ්දුල්ලා හසන්ගේ ඩර්විෂ් හමුදාවන්ට එරෙහි අවසාන බ්‍රිතාන්‍ය ගවේෂණයයි. බොහෝ සටන් වසරේ ජනවාරි මාසයේදී සිදු වුවද, බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා ප්‍රහාරය සඳහා සූදානම් වීම 1919 නොවැම්බර් මස මුල සිටම ආරම්භ කර තිබුණි. බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාවන්ට රාජකීය ගුවන් හමුදාවේ සහ සෝමාලිලන්ත ඔටුවන්ගේ බළකායේ අංග ඇතුළත් විය. සති තුනක සටනකින් පසු, හසන්ගේ ඩර්විෂස් පරාජයට පත් වූ අතර, ඔවුන්ගේ වසර 20ක ප්‍රතිරෝධය ඵලදායී අවසානයක් ගෙන එයි.[92] එය යටත් විජිත යුගයේ උප සහරා අප්‍රිකාවේ පැවති ලේවැකිම සහ දීර්ඝතම සටන්කාමී ව්‍යාපාරයක් වූ අතර එය පළමු ලෝක සංග්‍රාමය සමඟ අතිච්ඡාදනය විය. දශක දෙකක් පුරා විවිධ පාර්ශ්ව අතර ඇති වූ සටන් සෝමාලිලන්තයේ ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකක් පමණ මරා දැමූ අතර දේශීය ආර්ථිකය විනාශ කළේය.[93][94][95]
බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තය ඉතාලි යටත් කර ගැනීම නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ හමුදා මෙහෙයුමක් වූ අතර එය 1940 අගෝස්තු මාසයේදී ඉතාලියේ සහ බ්‍රිතාන්‍ය සහ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය රටවල් කිහිපයක හමුදා අතර සිදු විය. ඉතාලි ප්‍රහාරය නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ව්‍යාපාරයේ කොටසකි.[96]
යටත්විජිත විරෝධී ප්‍රතිරෝධය
[සංස්කරණය]බුරාඕ බදු කැරැල්ල සහ RAF බෝම්බ හෙලීම
[සංස්කරණය]
බුරාඕහි ජනතාව 1922 දී බ්‍රිතාන්‍යයන් සමඟ ගැටුම් ඇති කර ගත්හ. ඔවුන් ඔවුන් මත පනවා ඇති නව බද්දකට එරෙහිව කැරලි ගැසූ අතර, කැරලි ගැසීම සහ බ්‍රිතාන්‍ය රජයේ නිලධාරීන්ට පහර දුන්හ. මෙය බ්‍රිතාන්‍යයන් සහ බුරාඕ වැසියන් අතර වෙඩි හුවමාරුවකට තුඩු දුන් අතර එහිදී ඩර්විෂ් යුද ප්‍රවීණයෙකු සහ දිස්ත්‍රික් කොමසාරිස්වරයෙකු වූ කපිතාන් ඇලන් ගිබ් වෙඩි තබා ඝාතනය කරන ලදී. බ්‍රිතාන්‍යයන් එවකට යටත් විජිත සඳහා රාජ්‍ය ලේකම් වූ ශ්‍රීමත් වින්ස්ටන් චර්චිල්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ඒඩන් සහ ගුවන් හමුදා බෝම්බකරුවන් වන බුරාඕ කැරලිකාර වංශිකයන්ගේ පශු සම්පත් එවන ලෙසයි.[97] RAF ගුවන් යානා දින දෙකක් ඇතුළත බුරාඕ වෙත පැමිණි අතර, ගිනිදැල් සමඟ නගරයට බෝම්බ දැමීමට පටන් ගත් අතර, මුළු ජනාවාසයම ඵලදායි ලෙස පුළුස්සා දැමීය.[98][99][100][101]
බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තයේ ආණ්ඩුකාර ශ්‍රීමත් ජෙෆ්රි ආචර් වෙතින් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් ශ්‍රීමත් වින්ස්ටන් චර්චිල් වෙත විදුලි පණිවුඩය:
රෙර් සුගුල්ලේ සහ අනෙකුත් ගෝත්‍රවල අකිල්ස් අතර ඊයේ බුරාඕහිදී ඇති වූ ගැටුමකදී කපිතාන් ගිබ් වෙඩි තබා ඝාතනය කළ බව දැනුම් දීමට මම බලවත් කනගාටුව පළ කරමි. කැළඹීම මැඩපැවැත්වීම සඳහා කැමල් කෝප්ස් සමාගම කැඳවා, ඔහු තම පරිවර්තකයා සමඟ ඉදිරියට ගියේය, එහිදී සමහර රෙර් සෙගුලේ රයිෆල්කරුවන් විසින් ඔහුට වෙඩි තැබූ අතර ඔහු ක්ෂණිකව මිය ගියේය. පසුව අපරාධකරුවන් අන්ධකාරයේ මුවාවෙන් අතුරුදහන් විය. ගිබ් ඝාතනයෙන් ඇති වූ තත්ත්වය සපුරාලීම සඳහා අපට දින දාහතරකට පමණ ගුවන් යානා දෙකක් අවශ්‍ය වේ. මම මේ සඳහා පදිංචි ඒඩන් සමඟ කටයුතු කර ඇත. සහ විධිමත් අයදුම්පතක් ඉදිරිපත් කර ඇත, කරුණාකර තහවුරු කරන්න. මුහුදු තරණය සැතපුම් 12කට සීමා කරමින් පෙරීම් හරහා පියාසර කිරීමට යෝජිතය. ප්‍රායෝගිකව හුදකලා වී ගිබ්ස් ඝාතනය කළ පුද්ගලයාට යටත් වන ලෙස ඉල්ලා සිටින ඔටුවන් 2,500 ක දඩයක් නියම කිරීමට අපි යෝජනා කරමු. ඔහු ප්රසිද්ධයි. අවසාන කොන්දේසිවලට අනුකූල වීමට අපොහොසත් වුවහොත් දඩ දෙගුණ කළ යුතු අතර තණබිම් මත තොග බෝම්බ දැමීමට ගුවන් යානා භාවිතා කළ යුතුය.[102]
ශ්‍රීමත් වින්ස්ටන් චර්චිල් මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ බුරාඕ සිද්ධිය ගැන වාර්තා කරයි:
පෙබරවාරි 25 වෙනිදා සෝමාලිලන්ත ආණ්ඩුකාරවරයා විදුලි පණිවුඩයක් මගින් බුරාඕහිදී ගෝත්‍රිකයන් අතර ගැටුමක් පෙරේදා සිදු වූ බවත්, එම අවස්ථාවේදී බුරාඕ හි දිස්ත්‍රික් කොමසාරිස් වූ කපිතාන් ඇලන් ගිබ්, ඩී.එස්.ඕ., ඩී.සී.එම්. වෙඩි තබා ඝාතනය කර ඇති බවත් ය. කැප්ටන් ගිබ් කලබලය මැඩපැවැත්වීම සඳහා ඔහුගේ පරිවර්තකයා සමඟ ඉදිරියට ගොස් ඇති අතර, 1954 රයිෆල්කරුවන් විසින් ඔහුට වෙඩි තැබූ අතර, ඔහු ක්ෂණිකව මිය ගියේය. මිනීමරුවන් පලා ගියේ අඳුර යටපත් කරගෙනය. කපිතාන් ගිබ් සෝමාලිලන්තයේ දීර්ඝ හා වටිනා සේවයක් කළ නිලධාරියෙකි, ඔහුගේ වියෝව මම දැඩි ලෙස කනගාටු වෙමි. පවතින තොරතුරු අනුව, ඔහුගේ ඝාතනය සැලසුම් සහගතව සිදු වූවක් ලෙස නොපෙනේ, නමුත් එය අනිවාර්යයෙන්ම අවට ගෝත්‍රිකයන් කෙරෙහි කලබලකාරී බලපෑමක් ඇති කළ අතර, ඝාතනයට වගකිව යුතු පුද්ගලයින් අත්අඩංගුවට ගැනීම සහ දඬුවම් කිරීම සහතික කිරීම සඳහා භට පිරිස් වහාම ස්ථානගත කිරීම අවශ්‍ය විය. පෙබරවාරි 27 වන දින ආණ්ඩුකාරවරයා විදුලි පණිවුඩයක් මගින්, උද්ගතව ඇති තත්ත්වය සපුරාලීම සඳහා, ප්‍රදර්ශනය සඳහා ගුවන් යානා දෙකක් අවශ්‍ය බවත්, ඒඩන්හි රාජකීය ගුවන් හමුදා කඳවුරේ ගුවන් යානා දෙකක් ඒඩන්හි සිට බර්බර් ඒ වෙත පියාසර කළ යුතු බවත් යෝජනා කළේය. යම් යම් තත්වයන් යටතේ ආරක්ෂක ප්‍රදේශයට භට පිරිස් යවන ලෙස ඉල්ලා සිටීම අවශ්‍ය විය හැකි බව ද ඔහු විදුලි පණිවුඩයක් නිකුත් කළේය.[103]
ඉම්පීරියල් රියර්ගාඩ්: වෝර්ස් ඔෆ් එම්පයර් හි කර්තෘ ජේම්ස් ලෝරන්ස් මෙසේ ලියයි
[ගිබ්].. බුරාඕ හි බදුකරණයට එරෙහි විරෝධතාවයක් අතරතුර කලහකාරීන් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ආණ්ඩුකාර ආචර් වහාම දින දෙකක් ඇතුළත බුරාඕ හි තිබූ ගුවන් යානා කැඳවීය. ස්වදේශික නගරවාසීන් ඔවුන්ගේ නිවෙස්වලින් පිටමං කරන ලද අතර, බෝම්බ හෙලීම, මැෂින්-තුවක්කු සහ ගිනි තැබීම් වල එකතුවකින් මුළු ප්රදේශයම විනාශ විය.[104]
RAF ගුවන් යානය බුරාඕට බිමට බෝම්බ හෙලීමෙන් පසු, කැරැල්ලේ නායකයින් ගිබ්ගේ මරණය සඳහා දඩයක් ගෙවීමට එකඟ වූ නමුත්, ඔවුන් චූදිතයන් හඳුනාගෙන අත්අඩංගුවට ගැනීම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. ගිබ්ගේ වෙඩි තැබීමට වගකිව යුතු බොහෝ මිනිසුන් අල්ලා ගැනීම මග හැරියේය. ප්‍රචණ්ඩකාරී ප්‍රතිචාරයක් ඇති නොකර බදුකරණය ක්‍රියාත්මක කිරීමට අපොහොසත් වීම හේතුවෙන් බ්‍රිතාන්‍යයන් එම ප්‍රතිපත්තිය සම්පූර්ණයෙන්ම අත්හැර දැමූහ.[105][106][101]
1945 ෂෙයික් බෂීර් කැරැල්ල
[සංස්කරණය]
1945 ෂෙයික් බෂීර් කැරැල්ල යනු සෝමාලියානු ආගමික නායකයෙකු වන ෂෙයික් බෂීර් විසින් 1945 ජූලි මාසයේදී බ්‍රිතාන්‍ය බලධාරීන්ට එරෙහිව හිටපු බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්ත ආරක්ෂක ප්‍රදේශයේ හබ්ර් ජෙලෝ ගෝත්‍රික ගෝත්‍රිකයන් විසින් දියත් කරන ලද කැරැල්ලකි.[107]
ජුලි 2 වන දින, ෂෙයික් බෂීර් වඩමාගෝ නගරයේ ඔහුගේ අනුගාමිකයින් 25 දෙනෙකු එකතු කර ලොරියක බුරාඕ අවට ප්‍රවාහනය කළ අතර එහිදී ඔහු තම අනුගාමිකයන්ගෙන් අඩකට ආයුධ බෙදා දුන්නේය. ජුලි 3 වැනිදා සවස්වරුවේ, කණ්ඩායම බුරාඕ වෙත ඇතුළු වී, පෙර පෙළපාලි සඳහා අත්අඩංගුවට ගත් සිරකරුවන්ගෙන් පිරී තිබූ නගරයේ මධ්‍යම බන්ධනාගාරයේ පොලිස් මුරකාවට වෙඩි තැබූහ. මෙම කණ්ඩායම බුරාඕ දිස්ත්‍රික්කයේ දිස්ත්‍රික් කොමසාරිස් මේජර් චේම්බර්ස්ගේ නිවසට ද ප්‍රහාර එල්ල කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මේජර් චේම්බර් හි පොලිස් ආරක්ෂකයා මිය ගොස් බුරාඕට ගිනිකොන දෙසින් පිහිටි උපාය මාර්ගික කන්දක් වන බර් ඩාබ් වෙත පැන යාමට පෙර ෂෙයික් බෂීර්ගේ කුඩා ඒකකය බලකොටුවක් අල්ලාගෙන සිටියේය. බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රතිප්‍රහාරයක් අපේක්ෂාවෙන් ආරක්ෂක ස්ථානයක් ගත්තේය.[108]
ෂෙයික් බෂීර්ගේ හමුදාවන්ට එරෙහි බ්‍රිතාන්‍ය ව්‍යාපාරය පරාජයන් කිහිපයකින් පසු ගබ්සා වූ බව ඔප්පු වූයේ ඔහුගේ හමුදා තැනින් තැනට ගමන් කරමින් සහ ස්ථිර ස්ථානයක් මග හැරීම නිසාය. ගවේෂණ කණ්ඩායම ප්‍රදේශයෙන් පිටව ගිය විගසම, තැනිතලාව හරහා සෝමාලියානු සංචාරකයින් අතර ප්‍රවෘත්ති වේගයෙන් ගමන් කළේය. යුද්ධය නිසා බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය අවමානයට ලක් විය. ඔහුට එරෙහිව තවත් ගවේෂණයකින් ඵලක් නැති බවට රජය නිගමනයකට පැමිණියේය; ඔවුන් දුම්රිය මාර්ගයක් ගොඩනගා ගත යුතු බවත්, මාර්ග සෑදිය යුතු බවත්, ආරක්ෂිත ප්රදේශයම ඵලදායී ලෙස අත්පත් කර ගත යුතු බවත්, එසේ නොමැතිනම් අභ්‍යන්තරය සම්පූර්ණයෙන්ම අත්හැරිය යුතු බවත්ය. අවසාන පාඨමාලාව තීරණය කරන ලද අතර, 1945 මුල් මාසවලදී, අත්තිකාරම් තනතුරු ඉවත් කරන ලද අතර, බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය වෙරළබඩ නගරයක් වන බර්බෙරා වෙත සීමා විය.[109]
ෂෙයික් බෂීර් අවට ගෝත්‍රිකයන් අතර බොහෝ ආරවුල් සමථයකට පත් කළ අතර එමඟින් ඔවුන් එකිනෙකා වැටලීමෙන් වැළකී සිටියේය. ඔහු සාමාන්‍යයෙන් සැලකුවේ ඉස්ලාමීය ෂරියා භාවිතය තුළින් ආරවුල් විසඳා ගැනීමට සහ ඔහු වටා ප්‍රබල අනුගාමිකයින් පිරිසක් රැස් කර ගැනීමටය.[110]
බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ෂෙයික් බෂීර්ට එරෙහිව සටන් කිරීමට පොලිස් ජෙනරාල් ජේම්ස් ඩේවිඩ්ගේ නායකත්වයෙන් ඉන්දියානු සහ දකුණු අප්‍රිකානු හමුදා බඳවා ගත් අතර ඔහු පණපිටින් අල්ලා ගැනීමට බුද්ධි අංශ සැලසුම් කර තිබුණි. බ්‍රිතාන්‍ය බලධාරීන් පොලිස් බලකායක් බලමුලු ගැන්වූ අතර අවසානයේ ජුලි 7 වන දින බර් ඩාබ් කඳුකරයේ ඔවුන්ගේ බලකොටු පිටුපස ආරක්ෂක ස්ථානවල සිටින ෂෙයික් බෂීර් සහ ඔහුගේ ඒකකය සොයා ගන්නා ලදී. ගැටුම් වලින් පසු ෂෙයික් බෂීර් සහ ඔහුගේ දෙවන අණදෙන නිලධාරියා වූ කයිබ්ඩියිඩ් යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හඳුන්වනු ලැබූ ඇලින් යූසුෆ් අලි මරා දමන ලදී. තුන්වන කැරලිකරුවෙකු තුවාල ලැබූ අතර තවත් කැරලිකරුවන් දෙදෙනෙකු සමඟ අල්ලා ගන්නා ලදී. ඉතිරි අය බලකොටුවලින් පලා ගොස් විසිර ගියහ. බ්‍රිතාන්‍ය පැත්තෙන් බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාවන්ට නායකත්වය දුන් පොලිස් ජෙනරාල්වරයා මෙන්ම ඉන්දියානු සහ දකුණු අප්‍රිකානු භටයන් ගණනාවක් ද ගැටුම්වලින් මිය ගිය අතර, පොලිස් නිලධාරියෙකු තුවාල ලැබීය.[110]
ඔහුගේ මරණයෙන් පසු, ෂෙයික් බෂීර් ප්‍රදේශවාසීන් විසින් ප්‍රාණ පරිත්‍යාගිකයෙකු ලෙස පුළුල් ලෙස ප්‍රශංසා කරන ලද අතර මහත් ගෞරවයෙන් යුතුව පවත්වන ලදී. බුරාඕ සිට සැතපුම් 20ක් පමණ දුරින් පිහිටි ගීලා-ඊග් කඳුකරයේ ඔහු මිය ගිය ස්ථානයෙන් ඔහුගේ දේහය ඉවත් කිරීමට ඔහුගේ පවුලේ අය ඉක්මන් පියවර ගත්හ.[111]
සෝමාලිලන්ත ප්‍රාන්තය (නිදහස)
[සංස්කරණය]
මුලදී බ්‍රිතාන්‍ය රජය ක්‍රමානුකූලව බලය මාරු කිරීම සඳහා බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තයේ ස්වාධීනත්වය ආරක්ෂා කිරීම ප්‍රමාද කිරීමට සැලසුම් කළේය. මෙම විධිවිධානය මගින් ප්‍රාදේශීය දේශපාලනඥයන්ට නිල නිදහසට පෙර ආරක්ෂක ප්‍රදේශය පවත්වාගෙන යාමේ දේශපාලන අත්දැකීම් වැඩිකර ගැනීමට ඉඩ සැලසේ. කෙසේ වෙතත්, ප්‍රබල සර්ව-සෝමාලියානු ජාතිකවාදය සහ පෙර පැවති මැතිවරනයන්හි අතිවිශිෂ්ට ජයග්‍රහණයක් ඉතාලි පරිපාලනය යටතේ (පැරණි ඉතාලි සෝමාලිලන්තය) සෝමාලිලන්තයේ භාරකාර ප්‍රදේශය සමඟ ස්වාධීනත්වය සහ ඒකාබද්ධ කිරීම ඉල්ලා සිටීමට ඔවුන් දිරිමත් කරන ලදී.[112]
1960 මැයි මාසයේදී, බ්‍රිතාන්‍ය රජය ප්‍රකාශ කළේ එවකට බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තයේ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයට නිදහස ලබා දීමට සූදානම් වන බවයි, එම භූමිය ඉතාලි පරිපාලනය යටතේ පවතින සෝමාලිලන්තයේ භාරකාර ප්‍රදේශය සමඟ ඒකාබද්ධ වනු ඇතැයි යන අදහසින්.[113] බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තයේ ව්‍යවස්ථාදායක කවුන්සිලය 1960 අප්රේල් මාසයේදී යෝජනාවක් සම්මත කර එම වසරේ ජූලි 1 වැනිදා නිදහස ලබා ගැනීමට නියමිතව තිබූ සෝමාලිලන්තයේ භාරකාර ප්‍රදේශය සමඟ ස්වාධීනත්වය සහ එක්සත් වීම ඉල්ලා සිටියේය. මොගඩිෂු හි පැවති ඒකාබද්ධ සම්මන්ත්‍රණයකින් අනතුරුව ප්‍රදේශ දෙකෙහිම ව්‍යවස්ථාදායක සභා මෙම යෝජනාවට එකඟ විය.[114] 1960 ජූනි 26 දින, පැරණි බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්ඩ් ආරක්ෂක ප්‍රදේශය කෙටි කලකට සෝමාලිලන්ත ප්‍රාන්තය ලෙස නිදහස ලබා ගත් අතර, ඉන් දින පහකට පසුව සෝමාලිලන්තයේ භාරකාර ප්‍රදේශය අනුගමනය කරන ලදී.[115] නිදහසේ කෙටි කාලය තුළ, සෝමාලිලන්ත ප්‍රාන්තය ස්වෛරී රාජ්‍ය තිස්පහකින් පිළිගැනීමට ලක් විය.[116] කෙසේ වෙතත්, එක්සත් ජනපදය හුදෙක් සෝමාලිලන්තයේ ස්වාධීනත්වය පිළිගත්තේය:
එක්සත් ජනපදය සෝමාලිලන්තයට විධිමත් පිළිගැනීමක් ලබා දුන්නේ නැත, නමුත් රාජ්‍ය ලේකම් හර්ටර් ජුනි 26 දිනැති සුබ පැතුම් පණිවිඩයක් සෝමාලිලන්ත අමාත්‍ය මණ්ඩලයට යවා ඇත.[117]
පසුදින, 1960 ජූනි 27 දින, අලුතින් කැඳවන ලද සෝමාලිලන්ත ව්‍යවස්ථාදායක සභාව 1960 ජූලි 1 වන දින සෝමාලිලන්ත භාරකාර ප්‍රදේශය සමඟ සෝමාලිලන්ත ප්‍රාන්තය ඒකාබද්ධ කිරීමට විධිමත් ලෙස ඉඩ සලසන පනත් කෙටුම්පතක් අනුමත කරන ලදී.[114]
සෝමාලි ජනරජය (සෝමාලියාව සමග එකමුතුව)
[සංස්කරණය]1960 ජූලි 1 දින, සෝමාලි ජනරජය පිහිටුවීමට සැලසුම් කළ පරිදි සෝමාලිලන්ත ප්‍රාන්තය සහ සෝමාලිලන්තයේ භාරකාර ප්‍රදේශය (පැරණි ඉතාලි සෝමාලිලන්තය) එක්සත් විය.[118][119] සෝමාලියානු ජාතිකවාදයේ ආනුභාවයෙන්, උතුරේ වැසියන් ආරම්භයේ දී එකමුතුව ගැන උද්යෝගිමත් විය.[120] ඒඩන් අබ්දුල්ලා ඔස්මාන් ඩාර් ජනාධිපති ලෙසත් අබ්දිරෂිඩ් අලි ෂර්මාර්කේ අගමැති ලෙසත් (පසුව 1967 සිට 1969 දක්වා ජනාධිපති බවට පත් වූ) සමග අබ්දුල්ලාහි ඉසා විසින් රජයක් පිහිටුවන ලදී. 1961 ජූලි 20 දින සහ ජනප්‍රිය ජනමත විචාරණයක් හරහා සෝමාලියානු ජනතාව නව ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර එය ප්‍රථම වරට 1960 දී කෙටුම්පත් කරන ලදී.[121] පැරණි සෝමාලිලන්තයේ ව්‍යවස්ථාවට එතරම් සහයෝගයක් නොතිබූ අතර දකුණට වාසිදායක යැයි විශ්වාස කෙරිණි. බොහෝ උතුරේ ජනතාව ඊට විරෝධය පළ කරමින් ජනමත විචාරණය වර්ජනය කළ අතර උතුරේ ඡන්දය දුන් පිරිසෙන් 60%කට වැඩි පිරිසක් නව ව්‍යවස්ථාවට විරුද්ධ වූහ. කෙසේ වෙතත්, ජනමත විචාරණය සම්මත වූ අතර, සෝමාලිලන්තය ඉක්මනින් දකුණේ ආධිපත්‍යය දැරීය. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, උතුරේ අතෘප්තිය පුලුල්ව පැතිර ගිය අතර, සංගමය සඳහා වූ සහයෝගයද පහත වැටුණි. බ්‍රිතාන්‍ය-පුහුණු ලත් සෝමාලිලන්ත නිලධාරීන් 1961 දෙසැම්බරයේදී සංගමය අවසන් කිරීමට කැරැල්ලක් දියත් කිරීමට උත්සාහ කළහ. ඔවුන්ගේ නැගිටීම අසාර්ථක වූ අතර සෝමාලිලන්තය ඉදිරි දශක කිහිපය තුළ දකුණ විසින් කොන් කරන ලදී.[120]
1967 දී මුහම්මද් හාජි ඊබ්‍රාහිම් ඊගල් අගමැති ධුරයට පත් වූ අතර, එම තනතුරට ෂර්මාර්ක් විසින් පත් කරන ලදී. ෂර්මාර්ක් වසර දෙකකට පසු ඔහුගේම ආරක්ෂකයෙකු විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ඔහුගේ ඝාතනයෙන් පසුව 1969 ඔක්තෝබර් 21 දින (ඔහුගේ අවමංගල්‍යයට පසු දින) හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු වූ අතර, සෝමාලියානු හමුදාව සන්නද්ධ විරුද්ධත්වයට මුහුණ නොදී බලය අල්ලා ගත්තේය. මෙම ප්‍රහාරය මෙහෙයවනු ලැබුවේ එවකට හමුදාවට අණ දුන් මේජර් ජෙනරාල් මොහොමඩ් සියාඩ් බැරේ විසිනි.[122] නව පාලනය ඉදිරි වසර 22 සඳහා සෝමාලියාව පාලනය කරනු ඇත.[123]
සෝමාලි ජාතික ව්‍යාපාරය, බැරේ හිංසනය
[සංස්කරණය],_1980s.jpg)
බොහෝ සෝමාලියානුවන් හමුදා පාලනය යටතේ ජීවිතය ගැන කලකිරුණු නිසා බැරේගේ රජයේ සදාචාර අධිකාරිය ක්‍රමයෙන් ඛාදනය විය. 1980 ගණන්වල මැද භාගය වන විට, ඉතියෝපියාවේ කොමියුනිස්ට් ඩර්ග් පරිපාලනයේ සහාය ඇතිව ප්‍රතිරෝධක ව්‍යාපාර රට පුරා පැන නැඟී ඇති අතර එය සෝමාලිලන්ත නිදහස් යුද්ධයට හේතු විය. බැරේ ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ දේශීය වශයෙන් ගරිල්ලන්ට, විශේෂයෙන්ම උතුරු ප්‍රදේශ වල සහය දක්වන අයට එරෙහිව දණ්ඩනමය පියවර ගැනීමට නියෝග කිරීමෙනි. 1988 දී ඉලක්ක කරන ලද ප්‍රදේශ අතර සෝමාලි ජාතික ව්‍යාපාරයේ (SNM) බලකොටුවක් වන හර්ගීසා හි වයඹදිග පරිපාලන මධ්‍යස්ථානය සමඟ නගරවලට බෝම්බ හෙලීම ඇතුළත් විය.[124][125] බෝම්බ ප්‍රහාරය මෙහෙයවනු ලැබුවේ බැරේගේ බෑනා වන ජෙනරාල් මොහොමඩ් සයිඩ් හර්සි මෝගන් විසිනි.[126]
1988 මැයි මාසයේදී, SNM විසින් හර්ගීසා සහ බුරාඕ[127][128][129] පසුව සෝමාලියාවේ දෙවන සහ තුන්වන විශාලතම නගර වෙත ප්‍රධාන ප්‍රහාරයක් දියත් කරන ලදී.[130][131] SNM මැයි 27 වන දින පැය දෙකක් ඇතුළත බුරාඕ අල්ලා ගත් අතර,[132] SNM මැයි 29 වන දින හර්ගීසා වෙත ඇතුළු වූ අතර, ජුනි 1 වන විට එහි ගුවන් තොටුපළ හැර නගරයේ බොහෝමයක් අභිබවා ගියේය.[128]
අබු ජෙන්ග් සහ අනෙකුත් විද්වතුන්ට අනුව, බැරේ පාලන තන්ත්‍රය ඉසාක් වංශයට ඉලක්ක කරගත් ම්ලේච්ඡ පීඩාවකින් සලකුණු විය.[133][134] මොහොමඩ් හාජි ඉංගිරිස් සහ ක්‍රිස් මුල්ලින් ප්‍රකාශ කරන්නේ හර්ගීසා මත පදනම් වූ සෝමාලියානු ජාතික ව්‍යාපාරයට එරෙහිව බැරේ පාලන තන්ත්‍රය විසින් එල්ල කරන ලද මර්දනය එස්එන්එම් හි බොහෝ සාමාජිකයින් අයත් වූ අයිසාක් වංශය ඉලක්ක කරගත් බවයි. ඔවුන් මෙම හිරවීම හඳුන්වන්නේ ඉසාක් ජන සංහාරය හෝ "හර්ගීසා සමූලඝාතනය" ලෙසයි.[135][136] එක්සත් ජාතීන්ගේ විමර්ශනයකින් නිගමනය වූයේ ජන සංහාරයේ අපරාධය "ඉසාක් ජනයාට එරෙහිව සෝමාලියානු රජය විසින් පිළිසිඳ, සැලසුම් කර සහ සිදු කරන ලද" බවයි.[137] විවිධ මූලාශ්‍රවලට අනුව සිවිල් ජීවිත හානි සංඛ්‍යාව 50,000 ත් 100,000 ත් අතර වනු ඇතැයි ඇස්තමේන්තු කර ඇත,[138][139][140] සමහර වාර්තා ඇස්තමේන්තු කරන්නේ සමස්ත සිවිල් මරණ සංඛ්‍යාව 200,000 ඉසාක් සිවිල් වැසියන්ට වඩා වැඩි බවයි.[141] මරණ සමග, බැරේ පාලනය සෝමාලියාවේ දෙවන සහ තුන්වන විශාලතම නගර පිළිවෙලින්, හර්ගීසා සහ බුරාඕ වෙත බෝම්බ හෙළා විනාශ කරන ලදී.[142] මෙය ඉතියෝපියාවේ හාර්ට් ෂීක් වෙත ප්‍රදේශවාසීන් 400,000ක් අවතැන් විය;[143][144][145] තවත් පුද්ගලයන් 400,000ක් අභ්‍යන්තරව අවතැන් විය.[146][147][148]
එස්එන්එම් ට එරෙහිව බැරේ තන්ත්‍රය විසින් කරන ලද ප්‍රතිකැරැල්ල, ඉසාක් වංශයට එරෙහි ජන සංහාරක ප්‍රහාරයක් දක්වා වර්ධනය වෙමින්, කැරලිකාර කණ්ඩායමේ සිවිල් ආධාර පදනම ඉලක්ක කළේය. මෙය ඛණ්ඩනය වූ සටන්කාමීන් විසින් අරාජිකත්වයට සහ ප්‍රචණ්ඩකාරී ව්‍යාපාරවලට තුඩු දුන් අතර, එය ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් බලය උදුරා ගන්නා ලදී.[149] බැරේ රෙජීමයේ හිංසනය ඊසාක්ට පමණක් සීමා නොවීය, මන්ද එය හවියේ වැනි අනෙකුත් ගෝත්‍ර ඉලක්ක කර ගත් බැවිනි.[150][151] 1991 ජනවාරියේදී බැරේ පාලනය බිඳ වැටුණි. ඉන් අනතුරුව, සෝමාලිලන්තයේ දේශපාලන තත්ත්වය ස්ථාවර වීමත් සමඟ, අවතැන් වූ ජනතාව නැවත සිය නිවෙස් කරා ගිය අතර, මිලීෂියා හමුදාවන් ඉවත් කර හෝ හමුදාවට ඇතුළත් කරන ලද අතර, නිවාස සහ ව්‍යාපාර දස දහස් ගණනක් සුන්බුන් වලින් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී.[152]
ස්වෛරීභාවය යළි පිහිටුවීම (සෝමාලියාව සමඟ එක්සත්කමේ අවසානය)
[සංස්කරණය]
SNM හට එහි ආරම්භයේ දී වෘත්තීය සමිතිවාදී ව්‍යවස්ථාවක් තිබුනද, අවසානයේ එය ස්වාධීනත්වය හඹා යාමට පටන් ගත් අතර, සෝමාලියාවේ සෙසු ප්‍රදේශවලින් වෙන් වීමට බලාපොරොත්තු විය.[153] අබ්දිරහ්මාන් අහමඩ් අලි ටූර් ගේ නායකත්වය යටතේ, ප්‍රාදේශීය පරිපාලනය 1991 අප්රේල් 27 සහ 1991 මැයි 15 අතර බුරාඕ හි පැවති සම්මන්ත්‍රණයකදී වයඹ දිග සෝමාලියානු ප්‍රදේශ ස්වාධීන ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[154] ටූර් පසුව අලුතින් පිහිටුවන ලද සෝමාලිලන්ත දේශපාලනයේ පළමු ජනාධිපතිවරයා බවට පත් වූ නමුත් පසුව 1994 දී බෙදුම්වාදී වේදිකාව අතහැර දමා බලය බෙදා ගැනීමේ ෆෙඩරල් පාලන ක්‍රමයක් යටතේ සෝමාලියාවේ සෙසු ප්‍රදේශ සමඟ ප්‍රසිද්ධියේ සංහිඳියාව සෙවීමට සහ අනුබල දීමට පටන් ගත්තේය.[153] 1992 ජනවාරි මාසයේ දී ටූර්ට එරෙහිව කැරලිකරුවන්ට එරෙහිව කෙටි සන්නද්ධ ගැටුමක් ආරම්භ විය, ඔහු බලයේ සිටි කාලය තුළ, 1992 අගෝස්තු දක්වා පැවති අතර, එය ෂෙයික් නගරයේ පැවති සම්මන්ත්‍රණයකින් සමථයකට පත් විය.[155]
මුහම්මද් හාජි ඊබ්‍රාහිම් ඊගල් 1993 දී ටූර්ගේ අනුප්‍රාප්තිකයා ලෙස පත් කරන ලද්දේ බොරාමා හි පැවති ජාතික සංහිඳියාවේ මහා සම්මේලනය විසින් මාස හතරක් පුරා රැස් වූ අතර, එය ක්‍රමානුකූලව ආරක්ෂාව වැඩිදියුණු කිරීමට මෙන්ම නව භූමි ප්‍රදේශය ඒකාබද්ධ කිරීමට ද හේතු විය.[156] දැන් ඊගල් යටතේ පවතින සෝමාලිලන්ත රජය සහ කැරලිකරුවන් අතර තවත් සන්නද්ධ ගැටුමක් ආරම්භ විය, ඊඩගලි වංශයේ මිලීෂියාවන් කලක් හර්ගීසා ගුවන් තොටුපළ අල්ලාගෙන සිටියහ. 1994 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී ඊඩගලි මිලීෂියා පලවා හැරීම සඳහා රජයේ හමුදා ගුවන් තොටුපළට පහර දීමත් සමඟ ගැටුම නැවත ඇති විය, එය හර්ගීසා වෙතින් පැතිරී 1995 අප්රේල් පමණ වන තෙක් කැරලිකරුවන්ගේ පරාජයක් සමඟ නව යුද්ධයක් ඇවිල ගියේය. එම කාලය තුළම, ඉසා ආධිපත්‍යය දරන එක්සත් සෝමාලි පෙරමුණේ ජිබුටියන් පිටුබලය ලත් හමුදා සෝමාලිලන්තයේ ඉසා ජනාවාස වූ ප්‍රදේශ කපා හැරීමට උත්සාහ කළ අතර එය අසාර්ථක විය.[155] ඊගල් 1997 දී නැවත පත් කරන ලද අතර 2002 මැයි 3 වන දින ඔහු මිය යන තුරුම බලයේ සිටියේය. උප සභාපති ඩහීර් රියාල් කාහින්, 1980 ගණන්වලදී සියාඩ් බැරේගේ රජයේ බර්බෙරාහි ජාතික ආරක්ෂක සේවයේ (එන්එස්එස්) ඉහළම නිලධාරියා විය. ඉන් ටික කලකට පසු ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දෙන ලදී.[157] 2003 දී කාහින් සෝමාලිලන්තයේ පළමු තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා බවට පත් විය.[158]
එක් අතකින් ඉස්ලාමීය කැරලිකරුවන් සහ අනෙක් පැත්තෙන් සෝමාලියාවේ ෆෙඩරල් රජය සහ එහි අප්‍රිකානු සංගමයේ සහචරයින් අතර දකුණු සෝමාලියාවේ යුද්ධය බොහෝ දුරට සෝමාලිලන්තයට සෘජුවම බලපා නැත, එය අසල්වැසි පුන්ට්ලන්ඩ් මෙන් සාපේක්ෂව ස්ථාවරව පවතී.[159][160]
2001 ව්‍යවස්ථාපිත ජනමත විචාරණය
[සංස්කරණය]2000 අගෝස්තු මාසයේදී, ජනාධිපති ඊගල්ගේ රජය, යෝජිත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ පිටපත් දහස් ගණනක් සෝමාලිලන්තය පුරා බෙදා හැරියේ ජනතාවගේ සලකා බැලීම සහ සමාලෝචනය සඳහා ය. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ තනි පුද්ගල වගන්ති 130 හි එක් තීරනාත්මක වගන්තියක් මගින් සෝමාලිලන්තයේ ස්වයං-ප්‍රකාශිත ස්වාධීනත්වය සහ සෝමාලියාවෙන් අවසන් වෙන්වීම අනුමත කරනු ඇත, 1960 න් පසු ප්‍රථම වතාවට ජාතියේ නිදහස ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරනු ඇත. 2001 මාර්තු මස අගදී, ජනාධිපති ඊගල් විසින් ජනමත විචාරණය සඳහා දින නියම කළේය.[161][162] සුදුසුකම් ඇති ඡන්දදායකයින්ගෙන් 99.9% ක් ජනමත විචාරණයට සහභාගී වූ අතර ඔවුන්ගෙන් 97.1% ක් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට පක්ෂව ඡන්දය දුන්හ.[163]
2023 ලාස් ඇනෝඩ් ගැටුම
[සංස්කරණය]2023 පෙබරවාරි 6 වන දින, ලාස් අනෝද් හි දුල්බහන්තේ වංශයේ වැඩිහිටියන් සෝමාලිලන්තයෙන් වෙන් වී සෝමාලියාවේ ෆෙඩරල් රජය තුළ "SSC-ඛතුමෝ" නමින් ප්‍රාන්ත රජයක් පිහිටුවීමට ඔවුන්ගේ අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළ අතර එය සන්නද්ධ ගැටුම් අවුලුවයි.
රජය සහ දේශපාලනය
[සංස්කරණය].jpg)
.jpg)
ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව
[සංස්කරණය]විධායකය මෙහෙයවනු ලබන්නේ තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයෙකු විසිනි, එහි ආන්ඩුවට උප සභාපතිවරයෙකු සහ අමාත්‍ය මණ්ඩලයක් ඇතුළත් වේ.[164] සාමාන්‍ය පාලනය සඳහා වගකිව යුතු අමාත්‍ය මණ්ඩලය ජනාධිපතිවරයා විසින් නම් කරනු ලබන අතර පාර්ලිමේන්තුවේ නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය විසින් අනුමත කරනු ලැබේ.[165] පාර්ලිමේන්තුව විසින් සම්මත කරන ලද පනත් බලාත්මක වීමට පෙර ජනාධිපතිවරයා විසින් අනුමත කළ යුතුය.[164] සෝමාලිලන්තයේ ජාතික මැතිවරණ කොමිසම විසින් ජනාධිපති මැතිවරණ තහවුරු කරනු ලැබේ.[166] ජනාධිපතිවරයාට උපරිම වශයෙන් වසර පහක ධූර 2ක් සේවය කළ හැකිය.
ජනාධිපති සහ කැබිනට්ටුව
[සංස්කරණය]විධායකය මෙහෙයවනු ලබන්නේ තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයෙකු විසිනි, එහි ආන්ඩුවට උප සභාපතිවරයෙකු සහ අමාත්‍ය මණ්ඩලයක් ඇතුළත් වේ.[164] සාමාන්‍ය පාලනය සඳහා වගකිව යුතු අමාත්‍ය මණ්ඩලය ජනාධිපතිවරයා විසින් නම් කරනු ලබන අතර පාර්ලිමේන්තුවේ නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය විසින් අනුමත කරනු ලැබේ.[165] පාර්ලිමේන්තුව විසින් සම්මත කරන ලද පනත් බලාත්මක වීමට පෙර ජනාධිපතිවරයා විසින් අනුමත කළ යුතුය.[164] සෝමාලිලන්තයේ ජාතික මැතිවරණ කොමිසම විසින් ජනාධිපති මැතිවරණ තහවුරු කරනු ලැබේ.[166] ජනාධිපතිවරයාට උපරිම වශයෙන් වසර පහක ධූර 2ක් සේවය කළ හැකිය.
පාර්ලිමේන්තුව
[සංස්කරණය]
ව්‍යවස්ථාදායක බලය දරන්නේ ද්විමණ්ඩල වන පාර්ලිමේන්තුවයි. එහි ඉහල මන්ත්‍රී මණ්ඩලය සුලෙයිමාන් මොහොමවුඩ් අදාන්ගේ මුලසුන දරන වැඩිහිටි සභාව වන අතර[164] පහල මන්ත්‍රණ සභාව යසින් හාජි මොහොමවුද් විසින් සභාපතිත්වය දරන නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයයි.[167] සෑම නිවසකම සාමාජිකයින් 82 ක් ඇත. වැඩිහිටි නිවාසයේ සාමාජිකයින් වසර හයක කාලසීමාවක් සඳහා ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාවන් විසින් වක්‍ර ලෙස තේරී පත් වේ. වැඩිහිටි මණ්ඩලය නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය සමඟ නීති සම්මත කිරීමේ බලය බෙදා ගන්නා අතර අභ්‍යන්තර ගැටුම් නිරාකරණය කිරීමේ කාර්යභාරයද, මැතිවරණයක් පැවැත්වීමට නොහැකි තත්ත්වයන් යටතේ ජනාධිපතිවරයාගේ සහ නියෝජිතයන්ගේ ධුර කාලය දීර්ඝ කිරීමේ තනි බලයද ඇත. නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ සාමාජිකයින් පස් අවුරුදු ධුර කාලයක් සඳහා ජනතාව විසින් සෘජුවම තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය වැඩිහිටි මන්ත්‍රී මණ්ඩලය සමඟ ඡන්ද බලය බෙදා ගනී, නමුත් එය තුනෙන් දෙකක බහුතරයකින් නීතියට ඡන්දය දෙන්නේ නම් සහ මූල්‍ය කටයුතු සහ ජනාධිපති පත්වීම් තහවුරු කිරීමේදී පරම බලයක් තිබේ නම් වැඩිහිටි මණ්ඩලය ප්‍රතික්ෂේප කරන නීතියක් සම්මත කළ හැකි වුවද ( ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු හැර).[168]
නීතිය
[සංස්කරණය]
අධිකරණ පද්ධතිය දිස්ත්‍රික් උසාවි වලට බෙදී ඇත (පවුල් නීතිය සහ අනුප්‍රාප්තිකය, SLSH මිලියන 3ක් දක්වා වූ නඩු, වසර 3ක් දක්වා සිරදඬුවම් හෝ මිලියන 3ක් ශ්‍රී ලංකා දඩ නියම කළ හැකි අපරාධ නඩු සහ බාලවයස්කරුවන් විසින් කරන ලද අපරාධ සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කරයි) , ප්‍රාදේශීය අධිකරණ (දිස්ත්‍රික් උසාවි, කම්කරු සහ රැකියා හිමිකම්, සහ පළාත් පාලන මැතිවරණ වල අධිකරණ බල සීමාව තුළ නොවන නඩු සහ අපරාධ නඩු සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කරන), ප්‍රාදේශීය අභියාචනා අධිකරණ (දිස්ත්‍රික් සහ ප්‍රාදේශීය අධිකරණවල සියලුම අභියාචනා සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කරන) සහ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය උසාවිය (උසාවි සහ රජය අතර ගැටළු සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කරන, සහ එහි තීරණ සමාලෝචනය කරයි), එය ඉහළම අධිකරණය වන අතර ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය ලෙසද ක්‍රියා කරයි.[169]
සෝමාලිලන්ත ජාතිකත්ව නීතිය මගින් සෝමාලිලන්ත පුරවැසියෙකු යනු කවුරුන්ද යන්න නිර්වචනය කරයි,[170] මෙන්ම යමෙකු සෝමාලිලන්ත පුරවැසිභාවයට ස්වභාවිකකරණය කළ හැකි හෝ එය අත්හැරිය හැකි ක්‍රියා පටිපාටි ද නිර්වචනය කරයි.[171]
සෝමාලිලන්ත රජය 1962 සෝමාලි ජනරජයේ දණ්ඩ නීති සංග්‍රහය දිගටම ක්‍රියාත්මක කරයි. එනිසා සමලිංගික ක්‍රියා ප්‍රදේශය තුළ නීති විරෝධී වේ.[172]
පක්ෂ සහ මැතිවරණ
[සංස්කරණය]
ගුර්ති නව රජයක් පිහිටුවීම සඳහා කැරලිකාර නායකයන් සමඟ කටයුතු කළ අතර, පාලන ව්‍යුහයට ඇතුළත් කර පාර්ලිමේන්තුවේ වැඩිහිටි මන්දිරය බවට පත් විය.[173] රජය සාරය වශයෙන් "සෝමාලිලන්තයේ ප්‍රධාන වංශවල බලය බෙදාගැනීමේ සභාගයක්" බවට පත් වූ අතර, කලින් තීරණය කළ සූත්‍රයකට අනුව වංශවලට සමානුපාතිකව ඉහළ සහ පහළ මන්ත්‍රී ආසනවල ආසන වෙන් කර ඇත, නමුත් සියලුම වංශ ඔවුන්ගේ නියෝජනයෙන් සෑහීමකට පත් නොවේ.[තහවුරු කර නොමැත] 2002 දී, මෙම අන්තර්වාර ආණ්ඩුවේ දිගු කිහිපයකින් පසුව, සෝමාලිලන්තය බහු-පක්ෂ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය විය.[174] වංශය පදනම් කරගත් මැතිවරණ වලට වඩා මතවාදය පදනම් කරගත් මැතිවරණ නිර්මාණය කිරීමේ උත්සාහයක් ලෙස මැතිවරණය පක්ෂ තුනකට සීමා විය.[173] 2014 දෙසැම්බර් වන විට සෝමාලිලන්තයට දේශපාලන පක්ෂ තුනක් ඇත: සාමය, සමගිය සහ සංවර්ධන පක්ෂය, යුක්තිය සහ සංවර්ධන පක්ෂය සහ වඩනි. සෝමාලිලන්ත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ, ජාතික මට්ටමේ උපරිම දේශපාලන පක්ෂ තුනකට අවසර ඇත.[175] ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට අවශ්‍ය අවම වයස අවුරුදු 15 කි.
ෆ්‍රීඩම් හවුස් සෝමාලිලන්ත රජය අර්ධ වශයෙන් නිදහස් ලෙස ශ්‍රේණිගත කරයි.[176] සෙත් කප්ලාන් (2011) තර්ක කරන්නේ දකුණු සෝමාලියාව සහ යාබද ප්‍රදේශ වලට වෙනස්ව, සෝමාලියාවේ බෙදුම්වාදී වයඹ කොටස වන සෝමාලිලන්තය, ප්‍රායෝගිකව කිසිදු විදේශ ආධාරයක් නොමැතිව, පහළ සිට ඉහළට වඩා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලන ක්‍රමයක් ගොඩනගා ඇති බවයි.[177] විශේෂයෙන්ම, කැප්ලාන් යෝජනා කරන්නේ, අප්‍රිකාවේ අඟෙහි වඩාත්ම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී දේශපාලන ක්‍රමය ඇත්තේ සෝමාලිලන්තයට බව එය බොහෝ දුරට සෝමාලියාවේ අන්තවාදී කොටස් වලින් පරිවරණය වී ඇති නිසාත්, ශක්‍ය මැතිවරණ සහ ව්‍යවස්ථාදායක පද්ධති මෙන්ම ශක්තිමත් පෞද්ගලික අංශයේ ආධිපත්‍යය දරන ආර්ථිකයක් ඇති නිසාත් ය. අසල්වැසි ඒකාධිපති ආණ්ඩු මෙන් නොව. ඔහු මෙයට බොහෝ දුරට හේතු වී ඇත්තේ සෝමාලිලන්තයේ චාරිත්‍රානුකූල නීති සහ සම්ප්‍රදාය නවීන රාජ්‍ය ව්‍යුහයන් සමඟ ඒකාබද්ධ කිරීම, ඔහු පෙන්වා දෙන්නේ අප්‍රිකාවේ සහ මැද පෙරදිග බොහෝ පශ්චාත් යටත් විජිත රාජ්‍යයන්ට කිරීමට අවස්ථාවක් නොතිබූ බවයි. ප්‍රදේශයේ සංසන්දනාත්මකව සමජාතීය ජනගහනය, සාපේක්ෂ සාධාරණ ආදායම් බෙදීයාම, දකුණට ඇති පොදු බිය සහ බාහිර බලවේගවල ඇඟිලි ගැසීම් නොමැති වීම වැනි කරුණු සෝමාලිලන්තයේ සහජීවනයට පහසුකම් සලසා දී ඇති බව කැප්ලාන් ප්‍රකාශ කරයි.[178]
විදේශ සබඳතා
[සංස්කරණය]
සෝමාලිලන්තය එහි අසල්වැසි ඉතියෝපියාව[179] සහ ජිබුටි,[180] එක්සත් ජාතීන්ගේ සාමාජික නොවන රාජ්‍ය චීන සමූහාණ්ඩුව (තායිවානය),[181][182] මෙන්ම දකුණු අප්‍රිකාව,[179] ස්වීඩනය,[183] සහ එක්සත් රාජධානිය[184] සමඟ දේශපාලන සම්බන්ධතා පවත්වයි. 2007 ජනවාරි 17 දින, යුරෝපීය සංගමය (EU) අනාගත සහයෝගීතාව සාකච්ඡා කිරීම සඳහා විදේශ කටයුතු සඳහා නියෝජිත පිරිසක් යවන ලදී.[185] අප්‍රිකානු සංගමය (AU) ජාත්‍යන්තර පිළිගැනීමේ අනාගතය ගැන සාකච්ඡා කිරීම සඳහා විදේශ අමාත්‍යවරයකු ද යවා ඇති අතර, 2007 ජනවාරි 29 සහ 30 යන දිනවලදී අමාත්‍යවරු සංවිධානයේ සාමාජික රටවල් සමඟ පිළිගැනීම පිළිබඳව සාකච්ඡා කරන බව ප්‍රකාශ කළහ.[186] 2006 මුල් භාගයේදී, වේල්සයේ ජාතික සභාව විසින් කාඩිෆ්හි සෙනෙඩ් ගොඩනැගිල්ලේ රාජකීය විවෘත කිරීමේ උත්සවයට සහභාගි වන ලෙස සෝමාලිලන්ත රජයට නිල ආරාධනයක් කරන ලදී. මෙම පියවර, බිඳී ගිය රජයේ නීත්‍යානුකූල භාවය වේල්ස් සභාව විසින් පිළිගැනීමේ ක්‍රියාවක් ලෙස සැලකේ. විදේශ හා පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය කාර්යාලය මෙම ආරාධනය පිළිබඳව කිසිදු අදහසක් ප්‍රකාශ කර නැත. වේල්සය සෝමාලිලන්තයේ සැලකිය යුතු සෝමාලියානු විදේශගත ප්‍රජාවකට නිවහන වේ.[187]
2007 දී උගන්ඩාවේ කම්පාලා හි පැවති පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය රාජ්‍ය නායක සමුළුවට ජනාධිපති කාහින් ප්‍රමුඛ දූත පිරිසක් පැමිණ සිටියහ. සෝමාලිලන්තය නිරීක්ෂක තත්ත්වය යටතේ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලයට සම්බන්ධ වීමට ඉල්ලුම් කර ඇතත්, එහි ඉල්ලුම්පත්‍රය තවමත් විභාග වෙමින් පවතී.[188]
2010 සැප්තැම්බර් 24 දින, අප්‍රිකානු කටයුතු පිළිබඳ සහකාර රාජ්‍ය ලේකම් ජොනී කාර්සන් ප්‍රකාශ කළේ, එක්සත් ජනපදය සෝමාලියාවේ සිය උපායමාර්ගය වෙනස් කරන බවත්, සෝමාලි සංක්‍රාන්ති රජයට දිගටම සහය දෙමින් සෝමාලිලන්ත සහ පුන්ට්ලන්ඩ් ආන්ඩු සමඟ ගැඹුරු සම්බන්ධයක් අපේක්ෂා කරන බවත්ය.[189] එක්සත් ජනපදය පුන්ට්ලන්ඩ් සහ සෝමාලිලන්තයට සහන සේවකයන් සහ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකයින් යවන බව පැවසූ කාර්සන් අනාගත සංවර්ධන ව්‍යාපෘතිවල හැකියාව ගැන සඳහන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, කාර්සන් අවධාරණය කළේ එක්සත් ජනපදය විසින් එක් කලාපයකටම විධිමත් පිළිගැනීමක් ලබා නොදෙන බවයි.[190]
එවකට අප්‍රිකාව සඳහා වූ එක්සත් රාජධානියේ අමාත්‍ය හෙන්රි බෙලිංහැම් මන්ත්‍රීවරයා 2010 නොවැම්බර් මාසයේදී සෝමාලිලන්තයේ ජනාධිපති සිලානියෝ හමුවී සෝමාලිලන්තය සමඟ එක්සත් රාජධානියේ සම්බන්ධතාව වැඩි කර ගැනීමට ක්‍රම සාකච්ඡා කළේය.[191] ජනාධිපති සිලනියෝ සිය ලන්ඩන් සංචාරයේදී මෙසේ පැවසීය: "අපි ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව සමඟ කටයුතු කරමින් සිටින අතර ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව අප සමඟ සම්බන්ධ වී, අපට ආධාර ලබා දෙමින් සහ අපගේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සහ සංවර්ධන වැඩසටහන් සඳහා අප සමඟ වැඩ කරමින් සිටිමු. ඒ වගේම අපි ඉතා සතුටු වෙනවා. ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව අප සමඟ ගනුදෙනු කර ඇත, විශේෂයෙන් එක්සත් රාජධානිය, එක්සත් ජනපදය, අනෙකුත් යුරෝපීය ජාතීන් සහ අපගේ අසල්වැසියන් පිළිගැනීම දිගටම කරගෙන යයි."[192]
එක්සත් රාජධානිය විසින් සෝමාලිලන්තය පිළිගැනීමට එක්සත් රාජධානියේ නිදහස් පක්ෂය ද සහාය දැක්වූ අතර, 2015 මහ මැතිවරණයේ දී මහජන ඡන්දයෙන් තෙවැනි ස්ථානයට පත් වූ නමුත්, තනි මන්ත්‍රීවරයෙකු පමණක් තේරී පත් විය. UKIP හි නායක නයිජල් ෆරාජ්, සෝමාලිලන්තය සඳහා UKIP හි සහයෝගය ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා 2015 මැයි 18 වන දින සෝමාලිලන්තයේ ජාතික දිනයේදී සෝමාලිලන්ත එක්සත් රාජධානියේ දූත මණ්ඩල ප්‍රධානී අලි ඇඩන් අවාලේ හමුවිය.[193]
2011 දී සෝමාලිලන්තය සහ අසල්වැසි පුන්ට්ලන්ඩ් කලාපය සීෂෙල්ස් සමඟ ආරක්ෂාව සම්බන්ධ අවබෝධතා ගිවිසුමකට එළැඹිණි. සංක්‍රාන්ති ෆෙඩරල් රජය සහ සීෂෙල්ස් අතර අත්සන් කරන ලද පූර්ව ගිවිසුමක රාමුව අනුගමනය කරමින්, සංදේශය "පන්ට්ලන්ඩ්' සහ 'සෝමාලිලන්ඩ්' හි සිරකරුවන් වෙත වරදකරුවන් මාරු කිරීම සඳහා වේ."[194]
2020 ජූලි 1 වන දින සෝමාලිලන්තය සහ තායිවානය දෙරට අතර සහයෝගීතාව ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා නියෝජිත කාර්යාල පිහිටුවීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූහ.[195] අධ්‍යාපනය, සමුද්‍රීය ආරක්ෂාව සහ වෛද්‍ය විද්‍යාව පිළිබඳ දේශපාලන දෙක අතර සහයෝගීතාවය 2009 දී ආරම්භ වූ අතර තායිවාන කාර්ය මණ්ඩලය 2020 පෙබරවාරි මාසයේදී සෝමාලිලන්තයට ඇතුළු වූයේ නියෝජිත කාර්යාලයට සූදානම් වීමටය.[196] 2023 වන විට, තායිවානයේ විදේශ කටයුතු අමාත්‍යාංශය සෝමාලිලන්තය රටක් ලෙස හඳුන්වයි.[197]
2024 ජනවාරි 1 වන දින, ඉතියෝපියාව සහ සෝමාලිලන්තය අතර අවබෝධතා ගිවිසුමක් අත්සන් කරන ලදී, එහිදී ඉතියෝපියාව ඒඩන් බොක්කෙහි බර්බෙරා වරාය සහ ඒඩන් බොක්කෙහි කිලෝමීටර් 20 ක දිග ප්‍රදේශයක් වසර 20 කට බදු දෙනු ඇත. සෝමාලිලන්තය ස්වාධීන රාජ්‍යයක් ලෙස සහ ඉතියෝපියානු ගුවන් සේවයේ කොටස්කරුවෙකු ලෙස පිළිගැනීම. මෙම ගිවිසුමට ගරු කළහොත්, ඉතියෝපියාව වෙන් වූ ජාතිය පිළිගත් පළමු එක්සත් ජාතීන්ගේ සාමාජික රාජ්‍යය බවට පත්වනු ඇත.[198][199]
දේශසීමා ආරවුල්
[සංස්කරණය]
.jpg)
සෝමාලිලන්තය 1960 දී නිදහස ලබා ගත් පැරණි බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තයේ මුළු ප්‍රදේශයටම සෝමාලිලන්ත ප්‍රාන්තය නමින් දිගටම හිමිකම් කියයි.[200] එය දැනට පැරණි සෝමාලිලන්ත ප්‍රාන්තයේ අති බහුතරයක් පාලනය කරයි.[201]
සෝමාලියාවේ ෆෙඩරල් සාමාජික රාජ්‍යයක් වන පුන්ට්ලන්ඩ්, ඥාතිත්වය මත පදනම්ව පැරණි බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්ත ආරක්ෂක ප්‍රදේශයේ හාර්ටි ජනාවාස වූ භූමි ප්‍රදේශය සම්බන්ධයෙන් ආරවුල් ඇති කරයි. 1998 දී, උතුරු ඩැරෝඩ් ගෝත්‍රිකයන් විසින් රාජ්‍යය පිහිටුවන ලද අතර, දුල්බහන්තේ සහ වර්සාංගලී ගෝත්‍රිකයන් එහි පදනමට සම්පුර්ණයෙන්ම සහභාගී විය.[202][203][204]
හර්ටි යනු 1993 බොරමා සමුළුව වන තෙක් සෝමාලිලන්තයේ දෙවන බලවත්ම වංශ සම්මේලනය වූ අතර, ඔවුන් ගඩබර්සි විසින් වැදගත් ලෙස ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලදී.[205] දුල්බහන්තේ සහ වර්සාංගලී ගෝත්‍රිකයන් 1990 ගණන්වල මුල් භාගයේදී වෙනම පාලන දෙකක් පිහිටුවා ගත්හ.[206] පළමුව, පළමුවැන්න 1993 මැයි මාසයේදී බූකේම් I සම්මන්ත්‍රණය පැවැත්වීමට නියමිතව තිබූ අතර පසුව 1992 සැප්තැම්බර් මාසයේදී හදෆ්ටිමෝ හි සම්මන්ත්‍රණයක් පැවැත්විය.[207] සමුළු දෙකේදීම සෝමාලියාවේ කොටසක් ලෙස සිටීමට ඇති ආශාව ප්‍රකාශ විය.
පුන්ට්ලන්ඩ් සහ සෝමාලිලන්තය අතර ආතතීන් 2002 සහ 2009 අතර කිහිප වතාවක්ම ප්‍රචණ්ඩත්වය දක්වා වර්ධනය විය. 2004 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී සහ නැවතත් 2007 අප්රේල් සහ ඔක්තෝම්බර් මාසවලදී සෝල් කලාපයේ අගනුවර වන ලාස් ඇනෝඩ් නගරය අසල සෝමාලිලන්තයේ සහ පුන්ට්ලන්ඩ් සන්නද්ධ හමුදා ගැටුම් ඇති කර ගත්හ. 2007 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී සෝමාලිලන්ත හමුදා නගරය පාලනය කර ගත්හ.[208] 2009 අගෝස්තු 2 වන දින පුන්ට්ලන්ඩ් හි 11 වන සංවත්සරය සමරන අතරතුර, පුන්ට්ලන්ඩ් නිලධාරීන් ලාස් ඇනෝද් නැවත අල්ලා ගැනීමට පොරොන්දු විය. සෝමාලිලන්තය ස්වාධීන රාජ්‍යත්වයට හිමිකම් කියන අතර එම නිසා "පැරණි" සෝමාලියාව "බෙදීම" සිදු කරන අතර, පුන්ට්ලන්ඩ් එක්සත් නමුත් ෆෙඩරල් සෝමාලි රාජ්‍යයක් නැවත ස්ථාපිත කිරීම සඳහා ක්‍රියා කරයි.[209]
සෝමාලිලන්ත හමුදා 2008 ජුලි 10 වන දින නැගෙනහිර සනාග් හි ලාස් කෝරේ නගරය පාලනය කර ගත් අතර, නගරයට කිලෝමීටර් 5 (සැතපුම් 3) නැගෙනහිරින් පිහිටි ස්ථාන ද සමඟින්. ප්‍රදේශයේ සිටි මාකීර් සහ පුන්ට්ලන්ඩ් මිලීෂියාව ඔවුන්ගේ ස්ථාන අත්හැරීමෙන් පසු 2008 ජූලි 9 වන දින ආරක්ෂක හමුදා සිය මෙහෙයුම් අවසන් කරන ලදී.[210]
2000 දශකයේ අගභාගයේදී, SSC ව්‍යාපාරය (හොග්ගංක බඩබඩද අයෝ මිදේන්ට එස්.එස්.සී), තමන්ගේම ප්‍රාදේශීය පරිපාලනයක් (සූල්, සනාග් සහ කේන්, හෝ එස්.එස්.සී) පිහිටුවීමේ අරමුණින් සනාග් හි පිහිටි ප්‍රාදේශීය වෘත්තීය සමිති කණ්ඩායමක් පිහිටුවන ලදී.[211] මෙය පසුව 2012 දී පිහිටුවන ලද ඛතුමෝ ප්‍රාන්තය බවට පරිණාමය විය. ප්‍රාදේශීය පරිපාලනය සහ එහි සංඝටකයන් සෝමාලිලන්ත රජය ස්වෛරීත්වයට හෝ එහි ප්‍රදේශයට කරන ප්‍රකාශය පිළි නොගනී.[212]
20 ඔක්තෝබර් 2017 අයනබෝහිදී, සෝමාලිලන්තයේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කිරීම සහ සංවිධානය සෝමාලිලන්ත රජයට ඒකාබද්ධ කිරීම සඳහා වන ගිවිසුමක් සෝමාලිලන්ත රජය සමඟ අත්සන් කරන ලදී.[213][214] එය දුල්බහන්තේ ප්‍රජාව අතර ජනප්‍රිය නොවන සිදුවීමක් වුවද, සංවිධානයේ අවසානය මෙය සංඥා කළේය.[215][213]
හමුදා
[සංස්කරණය]
සෝමාලිලන්ත සන්නද්ධ හමුදාව සෝමාලිලන්තයේ ප්‍රධාන හමුදා අණදෙන නිලධාරියා වේ. සෝමාලිලන්ත පොලිසිය සහ අනෙකුත් සියලුම අභ්‍යන්තර ආරක්ෂක අංශ සමඟ ඔවුන් සෝමාලිලන්තයේ ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශය විසින් අධීක්ෂණය කරනු ලැබේ. සෝමාලිලන්තයේ සන්නද්ධ හමුදාවන්හි වත්මන් ප්‍රධානියා වන්නේ ආරක්ෂක අමාත්‍ය අබ්දිකානි මොහොමඩ් ආටේයි.[216] නිදහස ප්‍රකාශ කිරීමෙන් පසුව, විවිධ ගෝත්‍රවලට අනුබද්ධ විවිධ පෙර පැවති මිලීෂියා මධ්‍යගත හමුදා ව්‍යුහයකට අවශෝෂණය කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විශාල හමුදාවක් රටේ අයවැයෙන් අඩක් පමණ ලබා ගනී, නමුත් මෙම ක්‍රියාව අන්තර්-වංශ ප්‍රචණ්ඩත්වය වැලැක්වීමට උපකාරී විය.[217]:2–3
සෝමාලිලන්ත හමුදාව සමහර හොවිට්සර් සහ ජංගම රොකට් ලෝන්චර් වලින් සමන්විත වුවද, මූලික වශයෙන් සැහැල්ලු ආයුධවලින් සන්නද්ධ කොට්ඨාශ දොළහකින් සමන්විත වේ. එහි අවි ගබඩාවේ පැරණි බටහිර වාහන සහ ටැංකි ඇතත් එහි සන්නද්ධ වාහන සහ ටැංකි බොහෝ දුරට සෝවියට් මෝස්තරයේ ඒවා වේ. සෝමාලිලන්ත නාවික හමුදාව (බොහෝ විට ඇසෝසියේටඩ් ප්‍රෙස් විසින් වෙරළාරක්ෂක බළකායක් ලෙස හැඳින්වේ), ආබාධිත උපකරණ සහ විධිමත් පුහුණුවක් තිබියදීත්, සෝමාලිලන්ත මුහුදේ මුහුදු කොල්ලකෑම් සහ නීතිවිරෝධී මසුන් ඇල්ලීම යන දෙකම මැඩලීමේ යම් සාර්ථකත්වයක් ලබා ඇත.[218][219]
මානව හිමිකම්
[සංස්කරණය]2023 ෆ්‍රීඩම් හවුස් වාර්තාවට අනුව, සෝමාලිලන්තය දේශපාලන අයිතිවාසිකම් සහ ප්‍රජා අවකාශයේ නිරන්තර ඛාදනය දැක තිබේ. ප්‍රසිද්ධ පුද්ගලයින් සහ මාධ්‍යවේදීන් බලධාරීන්ගේ බලපෑම්වලට මුහුණ දෙති. සුළුතර ගෝත්‍රිකයන් ආර්ථික හා දේශපාලනික වශයෙන් කොන් කිරීමට යටත් වන අතර කාන්තාවන්ට එරෙහි ප්‍රචණ්ඩත්වය බරපතල ගැටලුවක්ව පවතී.[220]
පරිපාලන අංශ
[සංස්කරණය]
සෝමාලිලන්ත ජනරජය පරිපාලන කලාප හයකට බෙදා ඇත: අවුදල්, සාහිල්, මරූඩි ජී, ටොග්ධීර්, සනාග් සහ සෝල්. කලාප පරිපාලන දිස්ත්‍රික්ක දහඅටකට බෙදා ඇත.
කලාප සහ දිස්ත්‍රික්ක
[සංස්කරණය]පහත කලාප මයිකල් වෝල්ස් වෙතින් ලබාගෙන ඇත: සෝමාලිලන්තයේ රාජ්‍ය පිහිටුවීම: 2011 සිට ආයතනිකවාදයට සාකච්ඡා ගෙන ඒම, සෝමාලිලන්තය: 2015 සිට සාර්ථකත්වයේ වික්‍රියා සහ සෝමාලිලන්තයේ දැනට ක්‍රියාත්මක වන මානුෂීය සංවිධානයක් වන ActionAID.[221][222][223]
2019 දී, 2019 දී සම්මත වූ පළාත් පාලන නීතිය (Lr. 23/2019, මෙතැන් සිට 2019 පළාත් පාලන නීතිය ලෙස හැඳින්වේ), "සෝමාලිලන්තය කලාප හයකට බෙදා ඇත (එකම නීතියේ 9 වැනි වගන්තිය)".[224] 2019 පළාත් පාලන පනත 2020 ජනවාරි 4 දින සිට බලාත්මක විය.[225]
පනතේ 11 වැනි වගන්තිය යටතේ, කලාපීය මායිම් සෝමාලිලන්ත ආරක්ෂක ප්‍රදේශය යටතේ ඇති දිස්ත්‍රික්ක හයේ මායිම්වලට අනුරූප විය යුතුය; කෙසේ වෙතත්, සියාඩ් බැරේ යුගයේ සීමාවන් තථ්‍ය සීමාවන් ලෙස පවතී.[224]
| සිතියම | කලාප | ප්‍රදේශය (කි.මී.2) | අගනුවර | දිස්ත්‍රික්ක |
|---|---|---|---|---|
| ||||
| අවුදල් | 16,294 | බෝරම | බකි, බෝරම, සීලා, ලුගායා | |
| සාහිල් | 13,930 | බර්බෙරා | ෂෙයික්, බර්බෙරා | |
| මරූඩි ජී | 17,429 | හර්ගීසා | ගේබිලි, හර්ගීසා, සලාහ්ලේ, බලිගුබාද්ලේ | |
| ටොග්ධීර් | 30,426 | බුරාඕ | ඕඩ්වේන්, බුහුඩ්ල්, බුරාඕ | |
| සනාග් | 54,231 | එරිගාවෝ | ගරාදාග්, එල් ඇෆ්වේන්, එරිගාවෝ, බදාන් | |
| සූල් | 39,240 | ලාස් ඇනෝද් | අයනබා, ලාස් ඇනෝඩ්, තලේ, හුඩුන් |
භූගෝලය
[සංස්කරණය]පිහිටීම සහ වාසස්ථාන
[සංස්කරණය]
සෝමාලිලන්තය පිහිටා ඇත්තේ පිළිගත් සෝමාලියාවේ වයඹ දෙසින් ය. එය 08°N සහ 11°30'N අතර, සහ 42°30'E සහ 49°00'E අතර පිහිටා ඇත.[226] එය බටහිරින් ජිබුටි, දකුණින් ඉතියෝපියාව සහ නැගෙනහිරින් සෝමාලියාවට මායිම් වේ. සෝමාලිලන්තයට වර්ග කිලෝමීටර් සැතපුම් 850 (සැතපුම් 528) වෙරළ තීරයක් ඇත, බහුතරයක් ඒඩන් බොක්ක දිගේ පිහිටා ඇත.[227]:1 භූමි ප්‍රමාණය අනුව, සෝමාලිලන්තයට වර්ග කිලෝමීටර් 176,120 (වර්ග සැතපුම් 68,000) ක වපසරියක් ඇත.[228]
සෝමාලිලන්තයේ දේශගුණය තෙත් සහ වියලි තත්ත්‍වයේ මිශ්‍රණයකි. කලාපයේ උතුරු කොටස කඳු සහිත වන අතර බොහෝ ස්ථානවල උන්නතාංශය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 900 සහ 2,100 (අඩි 3,000 සහ 6,900) අතර පරාසයක පවතී. අවුදල්, සහිල් සහ මරූඩි ජීක්ස් ප්‍රදේශ සාරවත් සහ කඳුකර ප්‍රදේශ වන අතර ටොග්ධීර් බොහෝ දුරට අර්ධ කාන්තාර වන අතර අවට කුඩා සාරවත් කොළ පැහැයක් ඇත. අවුදල් කලාපය එහි අක්වෙරළ දූපත්, කොරල්පර සහ කඩොලාන සඳහා ද ප්‍රසිද්ධය.
ගුබාන් ලෙස හඳුන්වන ලඳු කැලෑවෙන් වැසී ගිය අර්ධ කාන්තාර තැනිතලාවක් ඒඩන් බොක්ක මුහුදු තීරයට සමාන්තරව පිහිටා ඇත. බටහිරින් දොළහ මැලේ (සැතපුම් 7.5) පළලකින් යුත්, නැගෙනහිරින් දෙඅංශ (සැතපුම් 1.2) තරම් කුඩා තැනිතලාව, වර්ෂා කාලවලදී හැර අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම වියළි වැලි පාත්ති වන ජල මාර්ග වලින් දෙකඩ වේ. වර්ෂාව පැමිණි විට, ගුබන්හි පහත් පඳුරු සහ තණකොළ පොකුරු සශ්‍රීක වෘක්ෂලතා බවට පරිවර්තනය වේ.[229] මෙම වෙරළ තීරය ඉතියෝපියානු සෙරික් තෘණ බිම් සහ පඳුරු පරිසර කලාපයේ කොටසකි.
කැල් මැඩෝව් යනු රටේ නැගෙනහිර කොටසේ පිහිටි කඳු වැටියකි. එරිගාවෝ හි වයඹ දෙසින් සිට අසල්වැසි සෝමාලියාවේ බොසාසෝ නගරයට බටහිර දෙසින් කිලෝමීටර කිහිපයක් දක්වා විහිදේ, එය මීටර 2,416 (අඩි 7,927) පමණ උන්නතාංශයක පිහිටා ඇති සෝමාලිලන්තයේ උසම කඳු මුදුන වන ෂිම්බිරිස් දක්වයි.[230] කර්කාර් කඳුකරයේ රළු නැගෙනහිර-බටහිර පරාසයන් ද පිහිටා ඇත්තේ ඒඩන් බොක්ක මුහුදු තීරයේ අභ්‍යන්තරයටය. මධ්‍යම ප්‍රදේශ වල,[229] උතුරු කඳු වැටි නොගැඹුරු සානු වලට සහ සාමාන්‍යයෙන් වියළි ජල මාර්ග වලට මග පාදයි, ඒවා දේශීයව ඕගෝ ලෙස හැඳින්වේ. ඔගෝගේ බටහිර සානුව, ක්‍රමයෙන්, පශු සම්පත් සඳහා වැදගත් තෘණ ප්‍රදේශයක් වන හවුඩ් වෙත ක්‍රමයෙන් ඒකාබද්ධ වේ.[229] නැගෙනහිරින්, හවුඩ් අයින් සහ නුගල් නිම්නවලින් බුර් ඩාබ් කඳුවැටිය මගින් වෙන් කරනු ලැබේ.[231]
- සෝමාලිලන්තයේ භූ දර්ශන
-
ලමදය යනු කැල් මැඩෝව් කඳු පන්තියේ පිහිටා ඇති දිය ඇලි වේ. -
සෝමාලිලන්තයේ ගම්බද -
ආවේණික විශේෂ රාශියකට නිවහන වන කැල් මැඩෝ කඳුකරයේ දර්ශනය -
බර්බෙරා වෙරළ -
සැකැඩින්, සීලා දූපත් සමූහය
(168).jpg)
_(2).jpg)
දේශගුණය
[සංස්කරණය]
සෝමාලිලන්තය සමකයට උතුරින් පිහිටා ඇත. එය අර්ධ ශුෂ්ක වේ. සාමාන්‍ය දෛනික උෂ්ණත්වය 25 සිට 35 °C (77 සිට 95 °F) දක්වා පරාසයක පවතී. සූර්යයා වසරකට දෙවරක් සිරස් අතට ඉහළින් ගමන් කරයි, අප්රේල් සහ අගෝස්තු හෝ සැප්තැම්බර් මාසවලදී. සෝමාලිලන්තය ප්‍රධාන භූගෝලීය කලාප තුනකින් සමන්විත වේ: වෙරළබඩ තැන්න (ගුබාන්), වෙරළ තීරය (ඕගෝ) සහ සානුව (හවුඩ්). වෙරළබඩ තැනිතලාව යනු අධික උෂ්ණත්වයක් සහ අඩු වර්ෂාපතනයක් සහිත කලාපයකි. කලාපයේ ගිම්හාන උෂ්ණත්වය පහසුවෙන් සාමාන්‍ය 100 °F (38 °C) ඉක්මවයි. කෙසේ වෙතත්, ශීත ඍතුවේ දී උෂ්ණත්වය අඩු වන අතර, කලාපයේ මිනිසුන් සහ පශු සම්පත් යන දෙකම නාටකාකාර ලෙස වැඩි වේ.
වෙරළ තීරය (ඕගෝ) යනු ගුබන් නගරයට ආසන්නව දකුණින් පිහිටි උස් සානුවකි. එහි උන්නතාංශය බටහිරින් මුහුදු මට්ටමේ සිට අඩි 6,000 (මීටර් 1,800) සිට නැගෙනහිරින් අඩි 7,000 (මීටර් 2,100) දක්වා පරාසයක පවතී. කලාපය තුළ සැලකිය යුතු ලෙස වෙනස් වුවද වර්ෂාපතනය ගුබන් වලට වඩා එහි අධික වේ. සානුව (හවුඩ්) කලාපය ඕගෝ පරාසයට දකුණින් පිහිටා ඇත. මතුපිට ජලය පවතින තෙත් සමයේදී එය සාමාන්‍යයෙන් වැඩි ජනාකීර්ණ වේ. එය තෘණ වගාව සඳහා ද වැදගත් ප්‍රදේශයකි. සෝමාලිලන්ත වැසියන් වසරේ සෘතු හතරක් හඳුනා ගනී; GU සහ හගා එම අනුපිළිවෙලින් වසන්ත හා ගිම්හානය සමන්විත වන අතර, ඩේර් සහ ජිලාල් පිළිවෙලින් සරත් සහ ශීත ඍතුවට අනුරූප වේ.[232]
සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතන වර්ෂාපතනය මිලිමීටර 446 (අඟල් 17.6 ) වන අතර රටේ සමහර ප්‍රදේශවල වැසි මැනීමේ හැකියාව අනුව, එයින් වැඩි ප්‍රමාණයක් ලැබෙන්නේ ගු සහ දයාර් කාලවලදීය. පළමු, හෝ ප්‍රධාන, වැසි සමය (මාර්තු අග, අප්රේල්, මැයි සහ ජූනි මුල) වන ගු, ඕගෝ පරාසය සහ හවුඩ් අධික වර්ෂාපතනය අත්විඳින ස්ථානයයි. මෙය නැවුම් තෘණ සහ බහුල මතුපිට ජලයේ කාල පරිච්ඡේදයයි. එය පශු සම්පත් අභිජනන කාලය ද වේ. හගා (ජූනි අග සිට අගෝස්තු දක්වා) සාමාන්‍යයෙන් වියලි වේ, නමුත් බොහෝ විට ඕගෝ පරාසයේ තැනින් තැන වැසි ඇත, මේවා කරන් වැසි ලෙස හැඳින්වේ. හගා රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල උණුසුම් හා සුළං සහිත වේ. දළ වශයෙන් සරත් සමයට අනුරූප වන දයාර් (සැප්තැම්බර්, ඔක්තෝබර් සහ නොවැම්බර් මුල), දෙවන හෝ සුළු, තෙත් සමය වේ; වර්ෂාපතන ප්‍රමාණය සාමාන්‍යයෙන් ගු වලට වඩා අඩුය. ජිලාල් නොහොත් ශීත ඍතුව, වසරේ සිසිල් සහ වියළිම මාසවල (නොවැම්බර් අග සිට මාර්තු මුල දක්වා) වැටේ. පිපාසයෙන් පෙළෙන සමයකි. හවුඩ් ශීත ඍතුවේ දී පාහේ වර්ෂාපතනයක් නොලැබේ. "හේස්" ලෙස හඳුන්වන ගුබන් කලාපයේ වර්ෂාපතනය දෙසැම්බර් සිට පෙබරවාරි දක්වා පැමිණේ. රටේ ආර්ද්‍රතාවය වියළි කාලවලදී 63% සිට තෙත් සමයේදී 82% දක්වා වෙනස් වේ.[233]
වනජීවී
[සංස්කරණය]සෝමාලිලන්තයේ වන ජීවීන්ට සෝමාලිලන්තයේ ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ ඇතුළත් වන අතර එය සෞම්‍ය සහ නිවර්තන කලාප අතර රට පිහිටීම නිසා අතිශයින් විවිධ වේ. සෝමාලිලන්තය රතු මුහුදෙන් මායිම් වේ. වෙරළාසන්න ප්‍රදේශය සාගරයට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා එහි තෙතමනය වැඩිය. සෝමාලිලන්තය පක්ෂි විශේෂ 727කට අධික සංඛ්‍යාවකට නිවහන වන අතර ක්ෂීරපායී විශේෂ 177කට අධික ප්‍රමාණයකට හිමිකම් කියයි.
සෝමාලිලන්තය ෂිටිම් ගස්වල සිට කුරුල්ලන්, විශාල බළලුන් සහ උරගයින් විශාල හා කුඩා විවිධ ශාක හා සත්ත්ව විශේෂවල නිවහන වේ.
සමහර ප්‍රදේශවල කඳුකරය පිරකැන්තා, ජැස්මින්, පොයින්සෙට්ටියා වැනි පඳුරු සහ විවිධ සදාහරිත ශාක වර්ග වලින් වැසී ඇත. කරවල, කරකැවිල්ල, එනසාල්, කොත්තමල්ලි, සුවඳ දුම්, සුවඳ ලාටු සහ රතු ගම්මිරිස් බහුලව දක්නට ලැබේ.
ආර්ථිකය
[සංස්කරණය]
සෝමාලිලන්තය ලෝකයේ ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ සිව්වන-අඩුම රට වන අතර සෝමාලිලන්තය සඳහා විශාල සමාජ-ආර්ථික අභියෝග පවතී, තරුණයින් අතර විරැකියා අනුපාතය 60 සහ 70% අතර, ඉහළ නොවේ නම්. ILO ට අනුව, සෝමාලිලන්තයේ ප්‍රදේශ කිහිපයක, විශේෂයෙන්ම කාන්තාවන් සහ වැඩිහිටි ජනගහනය අතර නූගත්කම 70% දක්වා පවතී.[234][235]
සෝමාලිලන්තය හඳුනාගෙන නොමැති බැවින් ජාත්‍යන්තර පරිත්‍යාගශීලීන්ට ආධාර සැපයීම දුෂ්කර වී ඇත. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, රජය ප්‍රධාන වශයෙන් රඳා පවතින්නේ සෝමාලිලන්ත ආර්ථිකයට සැලකිය යුතු දායකත්වයක් සපයන විශාල සෝමාලියානු ඩයස්පෝරාවෙන් ලැබෙන බදු ලැබීම් සහ ප්‍රේෂණ මත ය.[236] සෝමාලිලන්තය වෙත මුදල් ප්‍රේෂණ පැමිණෙන්නේ මුදල් හුවමාරු සමාගම් හරහා වන අතර, එයින් විශාලතම වන්නේ දහාබ්ෂිල්,[237] නවීන මුදල් හුවමාරු රෙගුලාසි වලට අනුකූල වන සෝමාලියානු මුදල් හුවමාරු සමාගම් කිහිපයෙන් එකකි. ලෝක බැංකුව ඇස්තමේන්තු කරන්නේ ගල්ෆ් රාජ්‍යයන්, යුරෝපය සහ එක්සත් ජනපදයේ සේවය කරන සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් වාර්ෂිකව ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 1 ක් පමණ වටිනා ප්‍රේෂණ සෝමාලියාවට ළඟා වන බවයි. විශ්ලේෂකයින් පවසන්නේ දහාබ්ෂිල් එම අගයෙන් තුනෙන් දෙකක් පමණ හැසිරවිය හැකි බවත් එයින් අඩක් පමණ සෝමාලිලන්තයට පමණක් ළඟා වන බවත්ය.[238]
1990 දශකයේ අග භාගයේ සිට, රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන, ආගමික කණ්ඩායම්, ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව (විශේෂයෙන් ඩයස්පෝරාව) සහ වර්ධනය වන පුද්ගලික අංශයේ සීමිත රාජ්‍ය ප්‍රතිපාදන සහ දායකත්වය හරහා සේවා ප්‍රතිපාදන සැලකිය යුතු ලෙස වැඩිදියුණු වී ඇත. ප්‍රාදේශීය සහ නාගරික ආන්ඩු විසින් හර්ගීසා හි ජලය සහ අධ්‍යාපනය, විදුලිය සහ බර්බෙරා හි ආරක්ෂාව වැනි ප්‍රධාන රාජ්‍ය සේවා ප්‍රතිපාදන සංවර්ධනය කරමින් සිටී.[236] 2009 දී, ජිබුටි හි පිහිටි Banque pour le Commerce et l'Industrie – Mer Rouge (BCIMR), හර්ගීසා හි ශාඛාවක් විවෘත කළ අතර 1990 දී සෝමාලියාවේ වාණිජ හා ඉතිරි කිරීමේ බැංකුව බිඳ වැටීමෙන් පසු රටේ පළමු බැංකුව බවට පත් විය.[239] 2014 දී Dahabshil Bank International රටේ පළමු වාණිජ බැංකුව බවට පත් විය.[240] 2017 දී මොගඩිෂු වෙතින් Premier Bank හර්ගීසා හි ශාඛාවක් විවෘත කළේය.[241]
මුදල් සහ ගෙවීම් පද්ධතිය
[සංස්කරණය]
ජාතියේ පිළිගැනීමක් නොමැතිකම හේතුවෙන් සෝමාලිලන්තයෙන් පිටත පහසුවෙන් හුවමාරු කළ නොහැකි සෝමාලිලන්ඩ් සිලිං, 1994 දී ව්‍යවස්ථාපිතව පිහිටුවන ලද මහ බැංකුව වන සෝමාලිලන්ඩ් බැංකුව විසින් නියාමනය කරනු ලැබේ.
රටේ වඩාත්ම ජනප්‍රිය සහ භාවිතා වන ගෙවීම් පද්ධතිය වන්නේ ZAAD සේවාව වන අතර එය 2009 දී විශාලතම ජංගම දුරකථන ක්‍රියාකරු වන Telesom විසින් සෝමාලිලන්තයේ දියත් කරන ලද ජංගම මුදල් හුවමාරු සේවාවකි.[242][243]
විදුලි සංදේශ
[සංස්කරණය]සෝමාලිලන්තයට සේවය කරන විදුලි සංදේශ සමාගම්වලට Telesom,[244] Somtel, Telcom සහ NationLink ඇතුළත් වේ.[245]
රජය විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන සෝමාලිලන්ඩ් ජාතික රූපවාහිනිය ප්‍රධාන ජාතික මහජන සේවා රූපවාහිනී නාලිකාව වන අතර එය 2005 දී දියත් කරන ලදී. එහි ගුවන් විදුලි සහකරු වන්නේ රේඩියෝ හර්ගීසා ය.
කෘෂිකර්මය
[සංස්කරණය]
පශු සම්පත් සෝමාලිලන්තයේ ආර්ථිකයේ කොඳු නාරටියයි. බැටළුවන්, ඔටුවන් සහ ගවයන් බර්බෙරා වරායෙන් නැව්ගත කර සෞදි අරාබිය වැනි ගල්ෆ් අරාබි රටවලට යවනු ලැබේ.[246] අප්‍රිකාවේ අං ප්‍රදේශයේ සෝමාලි භාෂාවෙන් සීලාඩ් ලෙස හැඳින්වෙන විශාලතම පශු සම්පත් වෙළඳපොලවල් රට පිහිටා ඇති අතර බුරාඕ සහ යිරෝවේ වෙළඳපොලවල බැටළුවන් සහ එළුවන් 10,000 ක් පමණ දිනපතා බර්බෙරා වරාය හරහා අලෙවි කරන අතර ඒවායින් බොහොමයක් ගල්ෆ් වෙත නැව්ගත කර ඇත.[247][248] වෙලඳපොලවල් අප්‍රිකාවේ අං පුරා සිටින පශු සම්පත් හසුරුවයි.[249]
කෘෂිකර්මාන්තය සාමාන්‍යයෙන් සාර්ථක කර්මාන්තයක් ලෙස සැලකේ, විශේෂයෙන්ම ධාන්‍ය වර්ග සහ ගෙවතු වගාව නිෂ්පාදනය කිරීම. ඛනිජ නිධි විවිධ ප්‍රමාණවලින් පැවතුනද, සරල ගල් කැණීම වත්මන් ක්‍රියාකාරිත්වයේ ප්‍රමාණය නියෝජනය කළද, පතල් කැණීමේ හැකියාවද ඇත.[250]
සංචාරක ව්‍යාපාරය
[සංස්කරණය]
හර්ගීසා නගරයට ආසන්නයේ පිහිටා ඇති ලාස් ගීල් හි පාෂාණ කලාව සහ ගුහා ජනප්‍රිය දේශීය සංචාරක ආකර්ෂණයකි. මුළු ලෙන් දහයක් ඇති ඒවා 2002 දී ප්‍රංශ පුරාවිද්‍යා කණ්ඩායමක් විසින් සොයා ගන්නා ලද අතර ඒවා වසර 5,000 ක් පමණ පැරණි යැයි විශ්වාස කෙරේ. රජය සහ ප්‍රදේශවාසීන් ලෙන් සිතුවම් සුරක්ෂිතව තබා ගන්නා අතර සීමිත සංචාරකයින් පිරිසකට පමණක් ඇතුළුවීමට අවසර ඇත.[251] අනෙකුත් කැපී පෙනෙන දර්ශන අතර හර්ගීසා හි නිදහස් ආරුක්කුව සහ නගර මධ්‍යයේ යුධ ස්මාරකය ඇතුළත් වේ. කලාපය වටා ස්වභාවික ආකර්ෂණ ස්ථාන බහුලව දක්නට ලැබේ. නාසා හබ්ලඩ් යනු හර්ගීසා නගරයට මායිම්ව පිහිටා ඇති නිවුන් කඳුකරය වන අතර එය කලාපයේ සෝමාලි ජාතිකයන් විශිෂ්ට ස්වභාවික සලකුණක් ලෙස සලකයි.[252]
සංචාරක අමාත්‍යාංශය විසින් සෝමාලිලන්තයේ ඓතිහාසික නගර සහ නගර නැරඹීමට සංචාරකයින් දිරිමත් කර ඇත. ෂීක් ඓතිහාසික නගරය බර්බෙරා අසල පිහිටා ඇති අතර වසර හතළිහකට වැඩි කාලයක් තිස්සේ නොනැසී පවතින පැරණි බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත ගොඩනැගිලිවල නිවහන වේ. බර්බෙරාහි ඓතිහාසික හා ආකර්ෂණීය ඔටෝමාන් වාස්තුවිද්‍යාත්මක ගොඩනැගිලි ද ඇත. තවත් සමාන ප්‍රසිද්ධ ඓතිහාසික නගරයක් වන්නේ සීලා ය. සෙයිලා වරෙක ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් වූ අතර, යේමනය සහ ඊජිප්තුවේ යැපීම සහ 19 වන සියවසේදී ප්‍රධාන වෙළඳ නගරයක් විය. නගරය එහි පැරණි යටත්විජිත බිම් සලකුණු, අක්වෙරළ කඩොලාන සහ කොරල්පර, උස් කඳු සහ වෙරළ සඳහා සංචාරය කර ඇත. සෝමාලිලන්තයේ සංචාරක සංස්කෘතිය ද සංචාරකයින් ආකර්ෂණය කර ඇත. බොහෝ නාමිකයින් ගම්බද ප්‍රදේශවල ජීවත් වෙති.[252]
ප්‍රවාහනය
[සංස්කරණය]
බස් සේවා හර්ගීසා, බුරාඕ, ගේබිලි, බර්බෙරා සහ බෝරම හි ක්‍රියාත්මක වේ. විවිධ වර්ගයේ වාහන මගින් ක්‍රියාත්මක වන ප්‍රධාන නගර සහ යාබද ගම්මාන අතර මාර්ග ප්‍රවාහන සේවා ද ඇත. මේවා අතර කුලී රථ, රෝද හතරේ ධාවන, කුඩා බස් රථ සහ සැහැල්ලු භාණ්ඩ වාහන (LGV) වේ.[253]
සෝමාලිලන්තයට සේවය කරන ප්‍රමුඛතම ගුවන් සේවා වන්නේ Daallo Airlines, Somali Airlines මෙහෙයුම් නැවැත්වීමෙන් පසුව මතු වූ නිත්‍ය ජාත්‍යන්තර ගුවන් ගමන් සහිත සෝමාලියට අයත් පුද්ගලික ගුවන් සමාගමකි. අප්‍රිකානු එක්ස්ප්‍රස් එයාර්වේස් සහ ඉතියෝපියානු ගුවන් සේවය ද සෝමාලිලන්තයේ ගුවන් තොටුපළවල සිට ජිබුටි සිටි, අඩිස් අබාබා, ඩුබායි සහ ජෙඩා වෙත පියාසර කරන අතර හජ් සහ උම්රා වන්දනා සඳහා හර්ගීසා හි ඊගල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ හරහා ගුවන් ගමන් සපයයි. කලාපයේ අනෙකුත් ප්‍රධාන ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ බර්බෙරා ගුවන්තොටුපළයි.[254][255]
වරායන්
[සංස්කරණය]
2016 ජූනි මාසයේදී සෝමාලිලන්ත රජය DP World සමඟ ගිවිසුමක් අත්සන් කළේ නිෂ්පාදන ධාරිතාව ඉහළ නැංවීම සහ ගොඩබිම් සහිත ඉතියෝපියාව සඳහා විකල්ප වරායක් ලෙස ක්‍රියා කිරීමේ අරමුණ ඇතිව බර්බෙරා උපායමාර්ගික වරාය කළමනාකරණය කිරීම සඳහාය.[256][257]
තෙල් ගවේෂණය
[සංස්කරණය]1958 දී, සාක්සිල් කලාපයේධගක්ස් ෂබීල් හි Standard Vacuum (Exxon Mobil සහ Shell) විසින් පළමු පරීක්ෂණ ළිඳ හාරා ඇත. මෙම ළිං ක්ෂේත්‍ර දත්ත හෝ භූ කම්පන පරීක්ෂාවකින් තොරව තෝරාගෙන ඇති අතර කලාපයේ භූ විද්‍යාත්මක සැකැස්ම මත පමණක් පදනම් විය. පරීක්ෂණ ළිං හතරෙන් තුනක් සැහැල්ලු බොරතෙල් නිපදවීම සාර්ථක විය.[258]
2012 අගෝස්තු මාසයේදී සෝමාලිලන්ත රජය Genel Energy සමාගමට තම භූමිය තුළ තෙල් ගවේෂණය කිරීමට බලපත්‍රයක් ලබා දුන්නේය. 2015 මුලදී නිම කරන ලද මතුපිට කාන්දුවීම් අධ්‍යයනයක ප්‍රතිඵල මගින් SL-10B, SL-13, සහ Oodweyne කුට්ටිවල තෙල් සංචිත බැරල් බිලියන 1ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති කැපී පෙනෙන විභවයන් තහවුරු විය.[259] Genel Energy සමාගම 2018 අවසානය වන විට අයනබා සිට කිලෝමීටර් 20ක් වයඹ දෙසින් පිහිටි බුර්-දාබ් හි SL-10B සහ SL-13 කොටස සඳහා ගවේෂණ ළිඳක් හෑරීමට සූදානම් වේ.[260] 2021 දෙසැම්බරයේදී, Genel Energy Aynaba අසල SL10B/13 කුට්ටියෙහි තායිවානයේ CPC සංස්ථාවේ සහාය ඇතිව OPIC Somaliland Corporation සමඟ ගොවිපල ගනුදෙනුවක් අත්සන් කළේය.[261] ජෙනෙල්ට අනුව, බ්ලොක් එකේ අනාගත සම්පත් බැරල් බිලියන 5කට වඩා අඩංගු විය හැක.[261] SL-10B සහ SL-13 හි සිදුරු කිරීම 2023 අගභාගයේදී හෝ 2024 මුලදී Genel ට අනුව ආරම්භ කිරීමට නියමිතය.[262]
ජනවිකාසය
[සංස්කරණය]| ඓතිහාසික ජනගහනය | ||
|---|---|---|
| වසර | ජනගහණ. | ±% |
| 1899 | 246,000 | — |
| 1960 | 650,000 | +164.2% |
| 1997 | 2,000,000 | +207.7% |
| 2006 | 3,500,000 | +75.0% |
| 2013 | 4,500,000 | +28.6% |
| 2021 | 5,700,000 | +26.7% |
| 2024 | 6,200,000 | +8.8% |
| මූලාශ්‍ර: විවිධ[263][264][265][266][267] | ||
1975 සෝමාලියා සංගණනයෙන් පසුව සෝමාලිලන්තයේ නිල සංගණනයක් සිදු කර නොමැති අතර, 1986 සංගණනයක ප්‍රතිඵල කිසි විටෙක පොදු වසම වෙත නිකුත් නොකළේය.[268] 2014 දී UNFPA විසින් ජනගහන ඇස්තමේන්තුවක් පවත්වනු ලැබුවේ මූලික වශයෙන් එක්සත් ජාතීන්ගේ අරමුදල් කලාප අතර බෙදා හැරීම සහ සංගණනයක් වෙනුවට විශ්වාසදායක ජනගහන ඇස්තමේන්තුවක් ඉදිරිපත් කිරීම සඳහා ය. මෙම ජනගහන ඇස්තමේන්තුවට අනුව සෝමාලිලන්තයේ ප්‍රදේශ වල ඒකාබද්ධ ජනගහනය මිලියන 3.5ක් වේ.[269] සෝමාලිලන්ත රජය ඇස්තමේන්තු කරන්නේ 2024 වන විට 6,200,000 පදිංචිකරුවන් සිටින බවයි,[267] 2021 රජයේ ඇස්තමේන්තුව 5,700,000 ට වඩා වැඩි වීමකි.[270] සෝමාලිලන්තයේ වංශ පදනම මත අවසන් බ්‍රිතාන්‍ය ජනගහන ඇස්තමේන්තුව 1960 දී නිදහසට පෙර සිදු විය,[271] ඒ අනුව, ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයේ වෙසෙන ප්‍රධාන ගෝත්‍ර තුනකට අයත් ජනවාර්ගික සෝමාලි 650,000 න් 66 ක් සෑදී ඇත. ජනගහනයෙන් පිළිවෙලින් %, 19% සහ 16%.[272][273]
සෝමාලිලන්තයේ විශාලතම වංශ පවුල වන්නේ ඉසාක්,[274] දැනට සෝමාලිලන්තයේ ජනගහනයෙන් 80%ක් වේ.[275][276][277][278] සෝමාලිලන්තයේ විශාලතම නගර පහේ - හර්ගීසා, බුරාඕ, බර්බෙරා, එරිගාවෝ සහ ගැබිලි - ප්‍රධාන වශයෙන් ඉසාක් වේ.[279][280] දෙවන විශාලතම වංශය වන්නේ ඩිර් වංශයේ[281][282][283] ගඩබර්සි වන අතර පසුව හාර්ටි ඔෆ් ද ඩැරෝඩ්.[284] වෙනත් කුඩා ගෝත්‍ර බොහෝ විට එවැනි ඇස්තමේන්තු වල ගණන් නොගැනේ, කෙසේ වෙතත්, ගබෝයි, ගහයිලේ, ජිබ්‍රාහිල්, මගද්ලේ, ෆිකිෂිනි සහ අකිෂෝ ඇතුළු ගෝත්‍ර සෝමාලිලන්තයේ පදිංචි වේ.
සෝමාලිලන්තයට අමතරව ඇස්තමේන්තුගත 600,000[285] සිට මිලියන ගණනක්[286] දක්වා ශක්තිමත් ඩයස්පෝරාවක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් බටහිර යුරෝපය, මැද පෙරදිග, උතුරු ඇමරිකාව සහ තවත් අප්‍රිකානු රටවල් කිහිපයක වාසය කරයි.[285][286]
වංශ කණ්ඩායම්
[සංස්කරණය]
දිර් හි ගදබුර්සි උපවංශය අවුදල් කලාපයේ ප්‍රමුඛ පෙළේ වංශය වන අතර,[287][288] මෙහි ප්‍රධාන වශයෙන් සෙයිලා දිස්ත්‍රික්කයේ වාසය කරන දිර් හි ඉසා උපවංශයේ සැලකිය යුතු සුළුතරයක් ද සිටිති.[289]
ඉසාක් හි හබ්ර් ආවාල් උප වංශය, උතුරු හර්ගීසා, බර්බෙරා, ගේබිලි, මධීර, වජාලේ, අරාබියෝ, බුල්හාර් සහ කලබයිද් යන නගර සහ නගර ඇතුළුව මරූඩි ජීක්ස් කලාපයේ උතුරු සහ බටහිර කොටස් දෙකෙහිම ජීවත් වන ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වේ. ප්‍රධාන වශයෙන් බර්බෙරා නගරය සහ ෂෙයික් නගරය අවට සාක්සිල් කලාපයේ ද හබ්ර් අවල් ප්‍රබල පැවැත්මක් ඇත. ඉසාක්ගේ අරප් උප වංශය ප්‍රධාන වශයෙන් ජීවත් වන්නේ හර්ගීසා අගනුවර ඇතුළුව මරූඩි ජීක්ස් කලාපයේ දකුණු කොටසේ ය.[290] මීට අමතරව, ඔවුන් බලිගුබාද්ලේ ඇතුළු හව්ඩ් කලාපයේ ජීවත් වන ප්‍රජාවන්ගෙන් බහුතරයක් සාදයි.[290] සාහිල් සහ ටොග්ධීර් ප්‍රදේශ වලද අරප් හොඳින් නියෝජනය වේ.[291][292]
දකුණු හාර්ගීසා සහ සලාහ්ලේ ඇතුළු මරූඩි ජීක්ස් කලාපයේ දකුණු හා නැගෙනහිර ප්‍රදේශවල වාසය කරන ජනගහනය අතර ඉසාක්ගේ ගර්හාජිස් උප කුලයට සැලකිය යුතු පැවැත්මක් ඇත. බටහිර ටොග්ධීර් ප්‍රදේශයේ, ප්‍රධාන වශයෙන් ඕඩ්වේන් සහ බර්කෝ හි වැනි සහිල් කලාපයේ ෂීක් සහ බර්බෙරා හි ද ගර්හාජිස් හොඳින් නියෝජනය වේ. ප්‍රාදේශීය අගනුවර වන එරිගාවෝ මෙන්ම මයිද් ද ඇතුළුව සනාග් කලාපයේ බටහිර සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල ද ගාර්හාජිස් සැලකිය යුතු පැවැත්මක් ඇත.[293]
ඉසාක්ගේ හබ්ර් ජෙලෝ උපවංශය සූල් හි බටහිර ප්‍රදේශ, නැගෙනහිර ටොග්ධීර් ප්‍රදේශයේ සහ බටහිර සනාග්හි ද විශාල වශයෙන් වාසය කරයි,[294] හබ්ර් ජෙලෝ බුරාඕ හි මෙන්ම එහි ජීවත් වන ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වේ. ටොග්දෙර් කලාපය, බටහිර සනාග්, ගරාඩග්, ෂීස් සහ සීල් අෆ්වේන් නගර සහ සූල් හා අයිනාබෝ දිස්ත්‍රික්කය ඇතුළුව. වංශය සහිල් ප්‍රදේශයේ, විශේෂයෙන් කරින් සහ එල්-ඩරාඩ් නගරවල සැලකිය යුතු පැවැත්මක් ඇති අතර, ප්‍රාදේශීය අගනුවර වන බර්බෙරා ද වාසය කරයි.[295][296][297]
සූල් ප්‍රදේශයේ පදිංචිකරුවන් ප්‍රධාන වශයෙන් ඩාරෝද් උප-වංශවල හර්ටි සම්මේලනයේ අනුකොටසක් වන දුල්බහන්ටේ වෙතින් පැමිණි අතර, ඔවුන් සූල් ප්‍රදේශයේ දිස්ත්‍රික්කවලින් බහුතරයක සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත.[298] දුල්බහන්ටේ ගෝත්‍රිකයන් ටොග්ධීර් ප්‍රදේශයේ බුහුහුඩ්ල් දිස්ත්‍රික්කයේ,[299][300] සහ සනාග්හි එරිගාවෝ දිස්ත්‍රික්කයේ දකුණු සහ නැගෙනහිර ප්‍රදේශවලද පදිංචි වේ.[301]
වර්සාංගලී, තවත් හාර්ටි ඩරොද් උපවංශය, සහ සනාග් හි ආධිපත්‍ය වංශය වන අතර, ඔවුන්ගේ ජනගහනය ප්‍රධාන වශයෙන් සානාග් දිස්ත්‍රික්ක වන එරිගාවෝ, ලාස් කොරේ බදාන්, ධහාර්, සින්ගලූල් සහ බුරාන් දිස්ත්‍රික්කවල බහුතරයක් සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත.[302]
භාෂා
[සංස්කරණය]සෝමාලිලන්තයේ බොහෝ අය අවම වශයෙන් ජාතික භාෂා තුනෙන් දෙකක් කතා කරයි: සෝමාලි, අරාබි සහ ඉංග්‍රීසි, නමුත් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ද්විභාෂා අනුපාතය අඩු වුවද. 2001 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 6 වැනි වගන්තිය සෝමාලිලන්තයේ නිල භාෂාව සෝමාලි ලෙස නම් කරයි,[303] අරාබි භාෂාව පාසලේ අනිවාර්ය විෂයක් වන අතර කලාපය පුරා මුස්ලිම් පල්ලිවල භාවිතා වන අතර ඉංග්‍රීසි කතා කරන අතර පාසල්වල උගන්වනු ලැබේ.[304]
සෝමාලියානු භාෂාව සෝමාලියානු ජනතාවගේ මව් භාෂාව වන අතර එය ජාතියේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ ජනවාර්ගික කණ්ඩායමයි. එය ඇෆ්‍රො-ඒශියාටික් භාෂා පවුලෙහි කුෂිටික් ශාඛාවේ සාමාජිකයෙකු වන අතර, එහි ආසන්නතම ඥාතීන් වන්නේ ඔරොමෝ, අෆාර් සහ සහෝ භාෂා වේ.[305] 1900 ට පෙර සිට දිවෙන ශාස්ත්‍රීය අධ්‍යයනයන් සමඟින් සෝමාලි යනු කුෂිටික් භාෂාවලින් හොඳම ලේඛනගත කර ඇත.[306]
සෝමාලියාවේ කතා කරන ප්‍රධාන උපභාෂාව වන බෙනාදිරි සෝමාලි භාෂාවට වෙනස්ව උතුරු සෝමාලි යනු රටේ කතා කරන ප්‍රධාන උපභාෂාවයි.[307]
සෝමාලිලන්තය හි විශාලතම නගර
Source? | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ස්ථානය | කලාපය | ජනගහණය | |||||||
 හර්ගීසා  බුරාඕ |
1 | හර්ගීසා | මරූඩි ජී | 1,200,000[308] |  බෝරම  බර්බෙරා | ||||
| 2 | බුරාඕ | ටොග්ධීර් | 425,000[309] | ||||||
| 3 | බෝරම | අවුදල් | 300,000[310] | ||||||
| 4 | බර්බෙරා | සාහිල් | 245,000[311] | ||||||
| 5 | එරිගාවෝ | සනාග් | 180,000[312] | ||||||
| 6 | ලාස් ඇනෝ | සූල් | 156,438[313] | ||||||
| 7 | ගේබිලි | මරූඩි ජී | 141,000[314] | ||||||
| 8 | ටොග් වජාලේ | මරූඩි ජී | 70,450[315] | ||||||
| 9 | එල් අෆ්වේන් | සනාග් | 60,000[316] | ||||||
| 10 | අයනබා | සූල් | 50,000[317] | ||||||
ආගම
[සංස්කරණය]
ව්‍යතිරේක කිහිපයක් හැර, සෝමාලිලන්තයේ සහ වෙනත් තැන්වල සෝමාලිවරු මුස්ලිම්වරු වන අතර, බහුතරයක් ඉස්ලාමයේ සුන්නි ශාඛාවට සහ ඉස්ලාමීය නීති විද්‍යාවේ ෂාෆි පාසලට අයත් වේ.[318] මොගඩිෂු සහ මර්කා වැනි දකුණු සෝමාලියානු වෙරළබඩ නගර මෙන්ම, සූෆිවාදය, ඉස්ලාමීය ගුප්තවාදය ද පවතී; විශේෂයෙන්ම අරාබි රිෆායියා තරිකා.[319] යේමනයේ සහ ගල්ෆ් රාජ්‍යවල ඩයස්පෝරාවේ බලපෑම හරහා, දැඩි වහාබ්වාදය ද කැපී පෙනෙන පැවැත්මක් ඇත.[320] සෝමාලිලන්තයේ පූර්ව-ඉස්ලාම් සම්ප්‍රදායික ආගමේ සලකුණු පැවතුනද, ජාතික අනන්‍යතාවය පිළිබඳ සෝමාලියානු හැඟීම සඳහා ඉස්ලාම් ප්‍රමුඛ වේ. සෝමාලියානු සමාජ සම්මතයන් බොහොමයක් ඔවුන්ගේ ආගමෙන් පැමිණේ. නිදසුනක් වශයෙන්, බොහෝ සෝමාලියානු කාන්තාවන් ප්‍රසිද්ධියේ සිටින විට හිජාබයක් පැළඳ සිටී. මීට අමතරව, ආගමික සෝමාලියානුවන් ඌරු මස් සහ මත්පැන් වලින් වැළකී සිටින අතර, ඕනෑම ආකාරයක පොලියක් (පොලී) ලබා ගැනීමෙන් හෝ ගෙවීමෙන් වැළකී සිටීමට උත්සාහ කරති. මුස්ලිම්වරු සාමාන්‍යයෙන් සිකුරාදා දහවල් දේශනාවක් සහ කණ්ඩායම් යාඥාවක් සඳහා රැස් වෙති.[321]
සෝමාලිලන්තයේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ, ඉස්ලාම් රාජ්‍ය ආගම වන අතර, කිසිදු නීතියකින් ෂරියා මූලධර්ම උල්ලංඝනය කළ නොහැක. ඉස්ලාම් හැර වෙනත් ඕනෑම ආගමක් ප්‍රවර්ධනය කිරීම නීති විරෝධී වන අතර, රාජ්‍යය ඉස්ලාමීය මූලධර්ම ප්‍රවර්ධනය කරන අතර "ඉස්ලාමීය සදාචාරයට" පටහැනි හැසිරීම් අධෛර්යමත් කරයි.[322]
සෝමාලිලන්තයේ කිතුනුවන් සිටින්නේ ඉතා ස්වල්පයකි. 1913 දී, යටත් විජිත යුගයේ මුල් භාගයේදී, බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්ත ආරක්ෂක ප්‍රදේශයේ කතෝලික දූත මණ්ඩල අතලොස්සක පාසල් සහ අනාථ නිවාස වලින් අනුගාමිකයින් 100-200ක් පමණ පැමිණි අතර, සෝමාලියානු ප්‍රදේශ වල කිතුනුවන් පාහේ සිටියේ නැත.[323] අද කලාපයේ සිටින කුඩා කිතුනුවන් වැඩි වශයෙන් පැමිණෙන්නේ ඒඩන්, ජිබුටි සහ බර්බෙරා හි සමාන කතෝලික ආයතන වලින්ය.[324]
සෝමාලිලන්තය, ඊජිප්තුවේ ඇංග්ලිකන් රදගුරු පදවිය යටතේ, සෝමාලියාවේ කොටසක් ලෙස අප්‍රිකාවේ අං ප්‍රදේශයේ එපිස්කෝපල් ප්‍රදේශයට අයත් වේ. කෙසේ වෙතත්, බලප්‍රදේශයේ වර්තමාන සභාවන් නොමැත.[325] මොගඩිසියෝහි රෝමානු කතෝලික රදගුරු පදවිය සෝමාලියාවේ කොටසක් ලෙස ප්‍රදේශයට සේවය කිරීමට නම් කර ඇත. කෙසේ වෙතත්, 1990 සිට මොගඩිෂු හි බිෂොප්වරයෙකු නොසිටි අතර, ජිබුටි හි රදගුරුතුමා අපෝස්තලික පරිපාලක ලෙස කටයුතු කරයි.[326] ඇඩ්වෙන්ටිස්ට් මෙහෙයුම ද ඇඩ්වෙන්ටිස්ට් සාමාජිකයන් නොමැති බව පෙන්නුම් කරයි.[327]
සෞඛ්‍ය
[සංස්කරණය]
සෝමාලිලන්තයේ කුටුම්භවලින් 40.5%කට වැඩි දියුණු කළ ජල මූලාශ්‍ර සඳහා ප්‍රවේශය ඇති අතර, කුටුම්භවලින් තුනෙන් එකක් පමණ ඔවුන්ගේ මූලික පානීය ජල මූලාශ්‍රයෙන් අවම වශයෙන් පැයක්වත් දුරින් සිටිති. ළමුන් 11 දෙනෙකුගෙන් 1 දෙනෙකු ඔවුන්ගේ පළමු උපන්දිනයට පෙර මිය යන අතර 9 දෙනෙකුගෙන් 1 දෙනෙකු ඔවුන්ගේ පස්වන උපන්දිනයට පෙර මිය යයි.[328]
UNICEF බහු දර්ශක පොකුරු සමීක්ෂණය (MICS) 2006 දී සොයා ගත්තේ සෝමාලිලන්තයේ කාන්තාවන්ගෙන් 94.8%ක් යම් ආකාරයක කාන්තා ලිංගික ඡේදනයකට ලක්ව ඇති බවයි;[329] 2018 දී සෝමාලිලන්ත රජය FGM හි දරුණුතම ආකාර දෙක හෙළා දකිමින් ෆට්වා එකක් නිකුත් කළ නමුත් නැත. මෙම ක්‍රියාවට වගකිවයුත්තන්ට දඬුවම් කිරීමට නීති තිබේ.[329]
අධ්‍යාපනය
[සංස්කරණය]2015 ලෝක බැංකු තක්සේරුවකට අනුව සෝමාලිලන්තයේ නාගරික සාක්ෂරතා අනුපාතය 59% සහ ග්‍රාමීය සාක්ෂරතා අනුපාතය 47%කි.[330]
සංස්කෘතිය
[සංස්කරණය].jpg)
සෝමාලිලන්තයේ ප්‍රධාන ගෝත්‍ර: ඉසාක් (ගර්හාජිස්, හබ්ර් ජෙලෝ, හබ්ර් අවාල්, අරප්, අයුබ්), හර්ටි (දුල්බහන්තේ, වර්සන්ගාලි, කස්කිකාබේ, ගහයිල්), ඩිර් (ගඩබුර්සි, ඉසා, මැගඩ්ලේ) සහ මදිබන්. අනෙකුත් කුඩා ගෝත්‍රවලට ඇතුළත් වන්නේ: ජිබ්‍රාහිල්, අකිෂෝ සහ වෙනත් අය.
සෝමාලියානු ජනතාවගේ ගෝත්‍රික කණ්ඩායම් වැදගත් සමාජ ඒකක වන අතර සෝමාලියානු සංස්කෘතියේ සහ දේශපාලනයේ ප්‍රධාන භූමිකාවක් ඇත. වංශ පීතෘමූලික වන අතර බොහෝ විට උප-කුලවලට බෙදී ඇත, සමහර විට බොහෝ උප-කොටස් ඇත.[331]
සෝමාලියානු සමාජය සාම්ප්‍රදායිකව වාර්ගික වශයෙන් ආවේනික වේ. සන්ධානයේ බැඳීම් දිගු කිරීම සඳහා, විවාහය බොහෝ විට වෙනත් ගෝත්‍රික සෝමාලි ජාතිකයෙකු සමඟ සිදු වේ. මේ අනුව, උදාහරණයක් ලෙස, 1954 අධ්‍යයනයක් නිරීක්ෂණය කළේ දුල්බහන්ටේ වංශයේ පිරිමින් විසින් සිදු කරන ලද විවාහ 89 ක දී, 55 (62%) ඔවුන්ගේ ස්වාමිපුරුෂයන් හැර වෙනත් දුල්බහන්තේ උප කුලවල කාන්තාවන් සමඟ ය; 30 (33.7%) වෙනත් ගෝත්‍රික පවුල්වල අවට ගෝත්‍රවල කාන්තාවන් සමඟ සිටියහ (ඉසාක්, 28; හවියේ, 3); සහ 3 (4.3%) ඩැරොඩ් වංශයේ පවුලේ අනෙකුත් වංශවල කාන්තාවන් සමඟ සිටියෝය (මැජර්ටීන් 2, ඔගඩන් 1).[332]
කලාව
[සංස්කරණය]
ඉස්ලාම් සහ කවිය සෝමාලියානු සංස්කෘතියේ ද්විත්ව කුළුණු ලෙස විස්තර කර ඇත. සෝමාලියානු කාව්‍යය ප්‍රධාන වශයෙන් වාචික වන අතර, පිරිමි සහ ගැහැණු යන දෙඅංශයෙන්ම කවියන් ඇත. සෝමාලි භාෂාවේ සාමාන්‍ය දේවල් තමයි ඒ අය රූපක විදියට පාවිච්චි කරන්නේ. සියලුම සෝමාලිවරුන් පාහේ සුන්නි මුස්ලිම්වරුන් වන අතර ජාතික අනන්‍යතාවය පිළිබඳ සෝමාලියානු හැඟීම සඳහා ඉස්ලාම් ඉතා වැදගත් වේ. බොහෝ සෝමාලිවරුන්ට නිශ්චිත මුස්ලිම් පල්ලියකට හෝ නිකායකට අයත් නොවන අතර ඔවුන් සොයා ගන්නා ඕනෑම මුස්ලිම් පල්ලියක යාඥා කළ හැකිය.[333]
උත්සව ආගමික උත්සව ස්වරූපයෙන් පැමිණේ. උපවාස මාසයේ අවසානය සනිටුහන් කරන ඊද් උල්-අදා සහ ඊද් උල්-ෆිතර් යනු වඩාත් වැදගත් දෙකක් වේ. පවුල්වල අය එකිනෙකා බැලීමට සැරසෙන අතර දුප්පත් අයට මුදල් පරිත්‍යාග කරයි. අනෙකුත් නිවාඩු දිනයන් පිළිවෙලින් බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තයේ නිදහස සහ සෝමාලිලන්ත ප්‍රදේශය පිහිටුවීම සමරන ජුනි 26 සහ මැයි 18 ඇතුළත් වේ; කෙසේ වෙතත්, දෙවැන්න ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව විසින් පිළිගනු නොලැබේ.[334]
කෙනෙකුගේ දේපළ නිතර මාරු කරන සංචාර සංස්කෘතිය තුළ, ප්ලාස්ටික් කලාවන් ඉතා දියුණු වීමට හේතු කුඩා ය. සෝමාලි ජාතිකයන් ඔවුන්ගේ වියන ලද සහ ලී කිරි ජෝගු (හාමෝ; වඩාත්ම විසිතුරු ජෝගු සාදනු ලබන්නේ සීරිගබෝ) මෙන්ම ලී හිස්වැසුම් අලංකාර කර අලංකාර කරයි.[තහවුරු කර නොමැත] සියාර් සූමාලි නමින් හැඳින්වෙන එවැනි නර්තනයක් දේශීය ප්‍රියතමයකි.[335]
සෝමාලියානු සංස්කෘතියේ වැදගත් කලාවක් වන්නේ හැනා කලාවයි. හෙනා යෙදීමේ සිරිත අතීතයේ සිටම පැවත එන්නකි. විශේෂ අවස්ථා වලදී සෝමාලියානු කාන්තාවකගේ අත් පා අලංකාර මෙන්ඩි වලින් ආවරණය කිරීමට බලාපොරොත්තු වේ. ගැහැණු ළමයින් සහ කාන්තාවන් සාමාන්‍යයෙන් ඊද් හෝ මංගල උත්සව වැනි උත්සව අවස්ථාවන්හිදී හැනාවලින් තම දෑත් සහ පාද අලංකාර කරති. හැනා මෝස්තර ඉතා සරල සිට ඉතා සංකීර්ණ දක්වා වෙනස් වේ. සෝමාලියානු මෝස්තර වෙනස් වන අතර සමහර නවීන හා සරල වන අතර අනෙක් ඒවා සාම්ප්‍රදායික හා සංකීර්ණ වේ. සාම්ප්‍රදායිකව, එය කාන්තා චාරිත්‍රයක් ලෙස සලකනු ලබන බැවින් එය ශරීර කලාවක් ලෙස භාවිතා කරන්නේ කාන්තාවන් පමණි. හෙනා අත් පා වල ආලේප කරනවා පමණක් නොව ඩයි එකක් ලෙසද භාවිතා කරයි. සෝමාලියානු පිරිමි සහ ගැහැණු යන දෙඅංශයෙන්ම හෙනා තම හිසකෙස් වර්ණය වෙනස් කිරීම සඳහා ඩයි එකක් ලෙස භාවිතා කරයි. බොහෝ විට හිජාබයක් පැළඳ සිටින බැවින් කාන්තාවන්ට ඔවුන්ගේ හිසකෙස් මත හැනා ආලේප කිරීමට නිදහස තිබේ.[336]
ක්‍රීඩා
[සංස්කරණය]
සෝමාලිලන්තයේ ජනප්‍රිය ක්‍රීඩා අතර පාපන්දු, ධාවන පථ සහ පිටිය සහ පැසිපන්දු ඇතුළත් වේ.[337][338] සෝමාලිලන්තයට ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායමක් ඇත, නමුත් එය FIFA හෝ අප්‍රිකානු පාපන්දු සම්මේලනයේ සාමාජිකයෙකු නොවේ.[339]
සටහන්
[සංස්කරණය]- ^ The claimed territory is 177,000km2,[3] although due to various conflicts the exact size of control has varied over time.
මූලාශ්‍ර
[සංස්කරණය]- ^ website, Somallilandlaw.com – an independent non-for-profit. "Somaliland Constitution". www.somalilandlaw.com. සම්ප්‍රවේශය 2017-07-02.
- ^ "Ministry of Foreign Affairs Unveils The Somaliland Country Profile". somalilandchronicle.com. 2021-06-21. සම්ප්‍රවේශය 2022-09-14.
- ^ a b "Republic of Somaliland – Country Profile 2021" (PDF). March 2021.
- ^ "Somaliland's population reaches 6.2 million". Horn Diplomat. 2024-04-19. සම්ප්‍රවේශය 2024-04-20.
- ^ a b "Budget outlook paper for FY2024" (PDF). Somaliland Ministry of Finance Development.
- ^ "Analysis: Time for jaw-jaw, not war-war in Somaliland". සම්ප්‍රවේශය 28 March 2016.
- ^ Encyclopædia Britannica, The New Encyclopædia Britannica, (Encyclopædia Britannica: 2002), p.835
- ^ "STRATO – Domain not available". www.somalilandlaw.com.
- ^ Stafford, J. H.; Collenette, C. L. (1931). "The Anglo-Italian Somaliland Boundary". The Geographical Journal. 78 (2): 102–121. Bibcode:1931GeogJ..78..102S. doi:10.2307/1784441. ISSN 0016-7398. JSTOR 1784441.
- ^ Lansford, Tom (2015-03-24). Political Handbook of the World 2015 (ඉංග්‍රීසි බසින්). CQ Press. ISBN 978-1-4833-7155-9.
- ^ "Somaliland's population reaches 6.2 million". Horn Diplomat. 2024-04-19. සම්ප්‍රවේශය 2024-04-20.
- ^ "Somaliland population reaches 6.2 million, government reports". www.hiiraan.com (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2024-04-19.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;Lewispohoaනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;qGEXuනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ Ylönen, Aleksi Ylönen (28 December 2023). The Horn Engaging the Gulf Economic Diplomacy and Statecraft in Regional Relations. Bloomsbury. p. 113. ISBN 9780755635191.
- ^ "Somali Traditional States". www.worldstatesmen.org. සම්ප්‍රවේශය 2023-03-17.
- ^ J. A. Suárez (2023). Suárez, J. A. Geopolítica De Lo Desconocido. Una Visión Diferente De La Política Internacional [2023]. p. 227. ISBN 979-8393720292.
- ^ "Maxaad ka taqaana Saldanada Ugu Faca Weyn Beesha Isaaq". irmaannews.com (English බසින්). 2021-02-13. සම්ප්‍රවේශය 2022-08-30.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ Cana, Frank Richardson (1911). "Somaliland". in Chisholm, Hugh. එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා. 25 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 378–384.
- ^ Laitin, David D. (1977). Politics, Language, and Thought: The Somali Experience. Chicago: University of Chicago Press. p. 8. ISBN 978-0-226-46791-7.
- ^ Issa-Salwe, Abdisalam M. (1996). The Collapse of the Somali State: The Impact of the Colonial Legacy. London: Haan Associates. pp. 34–35. ISBN 1-874209-91-X.
- ^ "Somalia". 9 February 2006 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 January 2011.
- ^ Cana, Frank Richardson (1911). "Somaliland". in Chisholm, Hugh. එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා. 25 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 378–384.
- ^ Salih, Mohamed Abdel Rahim Mohamed; Wohlgemuth, Lennart (1 January 1994). Crisis Management and the Politics of Reconciliation in Somalia: Statements from the Uppsala Forum, 17–19 January 1994. Nordic Africa Institute. ISBN 9789171063564.
- ^ Kapteijns, Lidwien (18 December 2012). Clan Cleansing in Somalia: The Ruinous Legacy of 1991. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-0758-3.
- ^ Richards, Rebecca (2016-02-24). Understanding Statebuilding: Traditional Governance and the Modern State in Somaliland (ඉංග්‍රීසි බසින්). Routledge. ISBN 9781317004660.
- ^ The New Encyclopædia Britannica (2002), p. 835.
- ^ "Country Profile". somalilandgov.com. Government of Somaliland. 24 January 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 July 2012.
- ^ "De Facto Statehood? The Strange Case of Somaliland" (PDF). Journal of International Affairs. Yale University. 2008. 18 April 2010 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 February 2010.
- ^ Schoiswohl, Michael (2004). Status and (Human Rights) Obligations of Non-Recognized De Facto Regimes in International Law. University of Michigan: Martinus Nijhoff Publishers. p. 351. ISBN 978-90-04-13655-7.
- ^ "Regions and Territories: Somaliland". BBC News. 25 September 2009. සම්ප්‍රවේශය 2 February 2010.
- ^ a b Lacey, Marc (5 June 2006). "The Signs Say Somaliland, but the World Says Somalia". The New York Times. සම්ප්‍රවේශය 2 February 2010.
- ^ "Chronology for Issaq in Somalia". Minorities at Risk Project. United Nations Refugee Agency. 2004. සම්ප්‍රවේශය 2 February 2010.
- ^ "Interview with Ambassador Brook Hailu Beshah". International Affairs Review. 8 November 2008. 5 May 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 February 2010.
- ^ "Trade office of The FDRE to Somaliland- Hargeysa". mfa.gov.et. 26 March 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Asia West and Africa Department. "Republic of Somaliland". Ministry of Foreign Affairs of the Republic of China. 2022-12-10 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2023-02-28.
- ^ "Reforming Somaliland's Judiciary" (PDF). UN.org. United Nations. 9 January 2006. සම්ප්‍රවේශය 2 February 2010.
- ^ "Arab League condemns Israel over Somaliland recognition". ethjournal.com. 7 මාර්තු 2010. 21 ජූනි 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 මැයි 2010.
- ^ "UNPO REPRESENTATION: Government of Somaliland". UNPO.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2017-02-01. සම්ප්‍රවේශය 12 March 2020.
- ^ "The Constitution of the Republic of Somaliland" (PDF). Government of Somaliland. 1 May 2001. 27 February 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 February 2010.
- ^ Walls, Michael (2008). Peace in Somaliland: An Indigenous Approach to State-building: Burao, Borama, and Sanaag Conferences. Academy for Peace and Development (APD). p. 38.
- ^ Bradley, D G; MacHugh, D E; Cunningham, P; Loftus, R T (1996-05-14). "Mitochondrial diversity and the origins of African and European cattle". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 93 (10): 5131–5135. Bibcode:1996PNAS...93.5131B. doi:10.1073/pnas.93.10.5131. ISSN 0027-8424. PMC 39419. PMID 8643540.
- ^ Bearak, Max. "Somaliland's quest for recognition passes through its ancient caves". Washington Post (ඉංග්‍රීසි බසින්).
- ^ Peter Robertshaw (1990). A History of African Archaeology. J. Currey. p. 105. ISBN 978-0-435-08041-9.
- ^ Brandt, S. A. (1988). "Early Holocene Mortuary Practices and Hunter-Gatherer Adaptations in Southern Somalia". World Archaeology. 20 (1): 40–56. doi:10.1080/00438243.1988.9980055. JSTOR 124524. PMID 16470993.
- ^ H. W. Seton-Karr (1909). "Prehistoric Implements From Somaliland". Man. 9 (106): 182–183. doi:10.2307/2840281. JSTOR 2840281.
- ^ Zarins, Juris (1990), "Early Pastoral Nomadism and the Settlement of Lower Mesopotamia", (Bulletin of the American Schools of Oriental Research)
- ^ Diamond, J; Bellwood, P (2003). "Farmers and Their Languages: The First Expansions". Science. 300 (5619): 597–603. Bibcode:2003Sci...300..597D. doi:10.1126/science.1078208. PMID 12714734. S2CID 13350469.
- ^ Bakano, Otto (24 April 2011). "Grotto galleries show early Somali life". Agence France-Presse. 21 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 May 2013.
- ^ Mire, Sada (2008). "The Discovery of Dhambalin Rock Art Site, Somaliland". African Archaeological Review. 25 (3–4): 153–168. doi:10.1007/s10437-008-9032-2. S2CID 162960112. 27 ජූනි 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 ජූනි 2013.
- ^ Alberge, Dalya (17 September 2010). "UK archaeologist finds cave paintings at 100 new African sites". The Guardian. සම්ප්‍රවේශය 25 June 2013.
- ^ Hodd, Michael (1994). East African Handbook. Trade & Travel Publications. p. 640. ISBN 0-8442-8983-3.
- ^ Ali, Ismail Mohamed (1970). Somalia Today: General Information. Ministry of Information and National Guidance, Somali Democratic Republic. p. 295.
- ^ a b c Njoku, Raphael Chijioke (2013). The History of Somalia. ABC-CLIO. pp. 29–31. ISBN 978-0-313-37857-7.
- ^ Dalal, Roshen (2011). The Illustrated Timeline of the History of the World. The Rosen Publishing Group. p. 131. ISBN 978-1-4488-4797-6.
- ^ Sayed, Abdel Monem A. H. (2003). "The Land of Punt: Problems of the Archaeology of the Red Sea and the Southeastern Delta". In Hawass, Zahi A. (ed.). Egyptology at the Dawn of the Twenty-first Century: Archaeology. American Univ in Cairo Press. pp. 432–433. ISBN 977-424-674-8.
- ^ Dominy, Nathaniel J.; Ikram, Salima; Moritz, Gillian L.; Christensen, John N.; Wheatley, Patrick V.; Chipman, Jonathan W. "Mummified baboons clarify ancient Red Sea trade routes". American Association of Physical Anthropologists. 30 July 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 June 2016.
- ^ Richard, Suzanne (2003). Near Eastern archaeology: a reader. Eisenbrauns. p. 120. ISBN 1-57506-083-3. සම්ප්‍රවේශය 2021-08-24.
- ^ "Beden Ship, ancient Somali maritime vessel and ship". Somali Spot (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2017-09-11. සම්ප්‍රවේශය 12 March 2020.
- ^ Warmington 1995, p. 54.
- ^ a b Warmington 1995, p. 229.
- ^ Warmington 1995, p. 187.
- ^ Warmington 1995, pp. 185–6.
- ^ Mire, Sada (2015). "Mapping the Archaeology of Somaliland: Religion, Art, Script, Time, Urbanism, Trade and Empire". African Archaeological Review. 32: 111–136. doi:10.1007/s10437-015-9184-9. S2CID 162067194.
- ^ Lewis, I.M. (1955). Peoples of the Horn of Africa: Somali, Afar and Saho. International African Institute. p. 140.
- ^ Pankhurst, Richard (1997). The Ethiopian Borderlands: Essays in Regional History from Ancient Times to the End of the 18th Century. The Red Sea Press. ISBN 978-0-932415-19-6., page 45
- ^ Clifford, E.H.M. (1936). "The British Somaliland-Ethiopia Boundary". Geographical Journal. 87 (4): 289–302. Bibcode:1936GeogJ..87..289C. doi:10.2307/1785556. JSTOR 1785556.
- ^ Dev, Bradt Guides (16 March 2020). "Maduna ruins". Bradt Guides (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 4 March 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2022-03-04.
- ^ a b Briggs, Philip (2012). Somaliland: with Addis Ababa & Eastern Ethiopia. Chalfont St. Peter, Bucks, England: Bradt Travel Guides. pp. 128–129. ISBN 978-1-84162-371-9. OCLC 766336307.
- ^ "Somaliland: archaeology in a breakaway state | Sada Mire" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-03-04.
- ^ British Somaliland by Ralph E. Drake-Brockman. Drake-Brockman, Ralph E. (Ralph Evelyn), 1875–1952. p. 275
- ^ I. M. Lewis, A pastoral democracy: a study of pastoralism and politics among the Northern Somali of the Horn of Africa, (LIT Verlag Münster: 1999), p. 157.
- ^ "Taariikhda Beerta Suldaan Cabdilaahi ee Hargeysa". Somali Diaspora News. සම්ප්‍රවේශය 2021-01-09.
- ^ Genealogies of the Somal (english බසින්). Eyre and Spottiswoode (London). 1896.
{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ "Taariikhda Saldanada Reer Guuleed Ee Somaliland.Abwaan:Ibraahim-rashiid Cismaan Guure (aboor)". Togdheer News Network. 11 January 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2021-08-09.
- ^ "Degmada Cusub Ee Dacarta Oo Loogu Wanqalay Munaasibad Kulmisay Madaxda Iyo Haldoorka Somaliland". Hubaal Media. 2017-10-07. 11 August 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2021-08-11.
- ^ "Taariikhda Toljecle". Tashiwanaag. සම්ප්‍රවේශය 2021-08-09.
- ^ (in en) Taariikhda Boqortooyadii Axmed Sheikh Isaxaaq ee Toljecle 1787, 23 February 2020, https://www.youtube.com/watch?v=6MfB4XvREbI, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2021-08-15
- ^ Guido Ambroso, "Pastoral society and transnational refugees: population movements in Somaliland and eastern Ethiopia 1988–2000", New Issues in Refugee Research, Working Paper No. 65, Table 1, p. 5
- ^ F.O.78/5031, Sayyid Mohamad to the Aidagalleh, Enclosed Sadler to Salisbury. 69, 20 August 1899
- ^ Elia Vitturini, The Gaboye of Somaliland: Legacies of Marginality, Trajectories of Emancipation, p. 129
- ^ WSP Transition Programme, War-torn Societies Project (2005). Rebuilding Somaliland: Issues and Possibilities, Volume 1. Red Sea Press. p. 214.
- ^ "The Journal of the Royal Geographical Society Volume 19 p.61-62". 1849.
- ^ Transactions of the Bombay Geographical Society 1850, Volume 9, p.133
- ^ Laitin, David D. (1977). Politics, Language, and Thought: The Somali Experience. 9780226467917. p. 70. ISBN 978-0-226-46791-7.
- ^ James Marshall (1832). Royal Naval Biography: Or, Memoirs of the Services of All the Flag-officers, Superannuated Rear-admirals, Retired-captains, Post-captains, and Commanders, Whose Names Appeared on the Admiralty List of Sea Officers at the Commencement of the Present Year, Or who Have Since Been Promoted, Illustrated by a Series of Historical and Explanatory Notes ... with Copious Addenda: Captains. Commanders. Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown. p. 438.
- ^ Hertslet's Commercial Treaties: A Complete Collection of the Treaties and Conventions, and Reciprocal Regulations, at Present Subsisting Between Great Britain and Foreign Powers, and of the Laws, Decrees, and Orders in Council, Concerning the Same, So Far as They Relate to Commerce and Navigation, to the Repression and Abolition of the Slave Trade, and to the Privileges and Interests of the Subjects of the High Contracting Parties, Volume 13, pg 5
- ^ Hugh Chisholm (ed.), The Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information, Volume 25, (At the University press: 1911), p.383.
- ^ "British Somaliland Protectorate". British Empire. 25 October 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2020.
- ^ Nicolle (1997), 5.
- ^ "Italian Invasion of British Somaliland". WW2DB.com. 10 February 2017. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2020.
- ^ Baker, Anne (2003). From Biplane to Spitfire. Pen And Sword Books. pp. 161–162. ISBN 0-85052-980-8.
- ^ Richard H. Shultz; Andrea J. Dew (2009). Insurgents, Terrorists, and Militias: The Warriors of Contemporary Combat. Columbia University Press. pp. 67–68. ISBN 978-0-231-12983-1.
- ^ Michel Ben Arrous; Lazare Ki-Zerbo (2009). African Studies in Geography from Below. African Books. p. 166. ISBN 978-2-86978-231-0.
- ^ Robert L. Hess (1964). "The 'Mad Mullah' and Northern Somalia". The Journal of African History. 5 (3). Cambridge University Press: 415–433. doi:10.1017/S0021853700005107. JSTOR 179976. S2CID 162991126.
- ^ "Air Power In British Somaliland, 1920: The Arrival Of Gordon's Bird-Men, Independent Operations And Unearthly Retributions". Medium.com. 18 October 2019. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2020.
- ^ Colonial Office, 11 April 1922
- ^ The British Empire as a Superpower By Anthony Clayton pp.223
- ^ Public Record Office file CO 1069/13 Part 1, by the first officer commanding "B" (Nyasaland) Company SCC.
- ^ The King's African Rifles by H. Moyse-Bartlett
- ^ a b Correspondence between Governor of British Somaliland and Secretary of State for the Colonies. Colonial Office, 26 March 1922.
- ^ Correspondence between Governor of British Somaliland and Secretary of State for the Colonies. Colonial Office, 28th February, 1922
- ^ 1922 Commons sitting. HC Deb 14 March 1922 vol 151 cc1953-4
- ^ Imperial Rearguard: Wars of Empire, 1919–1985 pp.168
- ^ British Somaliland: An Administrative History, 1920–1960 pp.110
- ^ Jaques, Tony (2007). Dictionary of battles and sieges P-Z, p.991. Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-313-33539-6.
- ^ Mohamed, Jama (1996). Constructing colonial hegemony in the Somaliland protectorate, 1941–1960 (Thesis thesis) (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්).
- ^ of Rodd, Lord Rennell (1948). British Military Administration in Africa 1941–1947. HMSO. p. 481.
- ^ "Taariikhdii Halgamaa: Sheekh Bashiir Sh. Yuusuf. W/Q: Prof Yaxye Sheekh Caamir | Laashin iyo Hal-abuur" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 11 January 2018. සම්ප්‍රවේශය 2021-05-31.
- ^ a b Sheekh Caamir, Yaxye (11 January 2018). "Taariikhdii Halgamaa: Sheekh Bashiir Sh. Yuusuf". Laashin.
- ^ Akyeampong, Emmanuel. K (2012). Dictionary of African Biography, Volumes 1–6 (english බසින්). OUP US. p. 107.
{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ "Central Intelligence Bulletin 26th Feb 1960" (PDF). CIA. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2021.
- ^ "SOMALILAND & SOMALIA: THE 1960 ACT OF UNION – An early lesson for Somaliland". Somaliland Law. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2018.
- ^ a b "Somali Independence Week – Roobdoon Forum June 21, 2009". 28 සැප්තැම්බර් 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 ජනවාරි 2011.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;සෝමාලිලන්තයේ ඉතිහාසය Encyclopædia Britannica 2002 p.835නමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ Kaplan, Seth (July 2008). "The Remarkable Story of Somaliland" (PDF). Journal of Democracy. 19 (3): 257. doi:10.1353/jod.0.0009. S2CID 153442685. 7 August 2020 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2017.
- ^ "Editorial Note". Foreign Relations of the United States, 1958–1960, Africa, Volume XIV. United States Department of State. සම්ප්‍රවේශය 30 March 2022.
- ^ "The dawn of the Somali nation-state in 1960". Buluugleey.com. 16 ජනවාරි 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 පෙබරවාරි 2009.
- ^ "The making of a Somalia state". Strategy page.com. 9 August 2006. සම්ප්‍රවේශය 25 February 2009.
- ^ a b Richards (2014), pp. 84–85.
- ^ Greystone Press Staff, The Illustrated Library of The World and Its Peoples: Africa, North and East, (Greystone Press: 1967), p.338
- ^ Moshe Y. Sachs, Worldmark Encyclopedia of the Nations, Volume 2, (Worldmark Press: 1988), p.290.
- ^ "Dictator Siad Barre flees Somalia ending his 22 year rule". SAHO. 28 January 2019. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2018.
- ^ "Somalia — Government". Library of Congress. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2014.
- ^ Compagnon, Daniel (22 October 2013). "State-sponsored violence and conflict under Mahamed Siyad Barre: the emergence of path dependent patterns of violence". World Peace Foundation, The Fletcher School of Law and Diplomacy. 2 October 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 October 2014.
- ^ "Analysis: Somalia's powerbrokers". BBC News. 8 January 2002. සම්ප්‍රවේශය 7 October 2014.
- ^ Refugees, United Nations High Commissioner for. "Refworld | Pastoral society and transnational refugees: population movements in Somaliland and eastern Ethiopia 1988 – 2000". Refworld (ඉංග්‍රීසි බසින්). p. 6. සම්ප්‍රවේශය 2022-01-14.
- ^ a b Abdullahi, Mohamed Diriye (2001). Culture and Customs of Somalia (ඉංග්‍රීසි බසින්). Greenwood Publishing Group. p. 37. ISBN 978-0-313-31333-2.
- ^ Waller, David (1993). Rwanda: which way now?. Oxford: Oxfam. pp. 10–12. ISBN 0-85598-217-9. OCLC 29513928.
- ^ Binet, Laurence (2013-10-03). Somalia 1991-1993: Civil War, Famine Alert and a UN "Military-Humanitarian" Intervention (ඉංග්‍රීසි බසින්). Médecins Sans Frontières. p. 214.
- ^ Tekle, Amare (1 January 1994). Eritrea and Ethiopia: From Conflict to Cooperation. The Red Sea Press. p. 152. ISBN 978-0-932415-97-4.
- ^ Somalia : a government at war with its own people: testimonies about the killings and the conflict in the north. New York: Africa Watch Committee. 1990. p. 128. ISBN 0-929692-33-0. OCLC 24108168.
- ^ Abou Jeng (2012). Peacebuilding in the African Union: Law, Philosophy and Practice. Cambridge University Press. p. 245. ISBN 978-1-107-01521-0.
- ^ Marleen Renders (2012). Consider Somaliland: State-Building with Traditional Leaders and Institutions. BRILL Academic. pp. 59–60. ISBN 978-90-04-21848-2.
- ^ Ingiriis, Mohamed Haji (2016-07-02). ""We Swallowed the State as the State Swallowed Us": The Genesis, Genealogies, and Geographies of Genocides in Somalia". African Security. 9 (3): 237–258. doi:10.1080/19392206.2016.1208475. ISSN 1939-2206. S2CID 148145948.
- ^ Mullin, Chris (2010-10-01). A View From The Foothills: The Diaries of Chris Mullin (ඉංග්‍රීසි බසින්). Profile Books. p. 504. ISBN 978-1-84765-186-0.
- ^ Mburu, Chris; Rights, United Nations Office of the High Commissioner for Human; Office, United Nations Development Programme Somalia Country (2002-01-01). Past human rights abuses in Somalia: report of a preliminary study conducted for the United Nations (OHCHR/UNDP-Somalia) (ඉංග්‍රීසි බසින්). s.n.
- ^ Peifer, Douglas C. (2009-05-01). Stopping Mass Killings in Africa: Genocide, Airpower, and Intervention (ඉංග්‍රීසි බසින්). DIANE Publishing. ISBN 978-1-4379-1281-4.
- ^ Straus, Scott (2015-03-24). Making and Unmaking Nations: The Origins and Dynamics of Genocide in Contemporary Africa (ඉංග්‍රීසි බසින්). Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-5567-4.
- ^ Jones, Adam (2017-01-22). Genocide, war crimes and the West: history and complicity (ඉංග්‍රීසි බසින්). Zed Books. ISBN 978-1-84277-191-4.
- ^ Reinl, James. "Somaliland massacre". www.aljazeera.com.
- ^ Tekle, Amare (1994-01-01). Eritrea and Ethiopia: From Conflict to Cooperation (ඉංග්‍රීසි බසින්). The Red Sea Press. ISBN 978-0-932415-97-4.
- ^ Conflict in Somalia: Drivers and Dynamics (PDF). The World Bank (Report). p. 10. 2019-03-26 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Press, Robert M. (1999-01-01). The New Africa: Dispatches from a Changing Continent (ඉංග්‍රීසි බසින්). University Press of Florida. ISBN 978-0-8130-1704-4.
- ^ Lindley, Anna (2013-01-15). The Early Morning Phonecall: Somali Refugees' Remittances (ඉංග්‍රීසි බසින්). Berghahn Books. ISBN 978-1-78238-328-4.
- ^ Gajraj, Priya (2005). Conflict in Somalia: Drivers and Dynamics (PDF). World Bank. p. 10.
- ^ Law, Ian (2010-01-01). Racism and Ethnicity: Global Debates, Dilemmas, Directions (ඉංග්‍රීසි බසින්). Longman. ISBN 978-1-4058-5912-7.
- ^ "Africa Watch". Volume 5: 4. 1993.
- ^ de Waal, Alex; Meierhenrich, Jens; Conley-Zilkic, Bridget (2012). "How Mass Atrocities End: An Evidence-Based Counter-Narrative". Fetcher Forum of World Affairs. 36 (1): 15–31.
- ^ Mohamed Haji Ingiriis (2016). The Suicidal State in Somalia: The Rise and Fall of the Siad Barre Regime, 1969–1991. University Press of America. pp. 236–239. ISBN 978-0-7618-6720-3.
- ^ Rebecca Richards (2016). Understanding Statebuilding: Traditional Governance and the Modern State in Somaliland. Routledge. pp. 98–100 with footnotes. ISBN 978-1-317-00466-0.
- ^ Somaliland: Democratisation and Its Discontents. International Crisis Group. 2003. p. 6. සම්ප්‍රවේශය 15 May 2017.
- ^ a b "Somaliland's Quest for International Recognition and the HBM-SSC Factor". 28 මැයි 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Somaliland Constitution". සම්ප්‍රවේශය 28 March 2016.
- ^ a b "Somalia: Civil War, Intervention and Withdrawal 1990 – 1995". සම්ප්‍රවේශය 2023-04-13.
- ^ Lewis, A Modern History, pp. 282–286
- ^ Human Rights Watch (Organization), Chris Albin-Lackey, Hostages to peace: threats to human rights and democracy in Somaliland, (Human Rights Watch: 2009), p.13.
- ^ "FREEDOM IN THE WORLD – Somaliland Report". 18 May 2012. 10 November 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2018.
- ^ "Somalia: Somaliland appeals for 'cooperation with Puntland' a second time". 31 ජනවාරි 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "BBC Radio 4 – Start the Week, Rewriting the Past: from Empire to ivory". BBC.
- ^ "Making the Somaliland constitution and its role in democratisation and peace | Conciliation Resources". www.c-r.org.
- ^ "Somaliland profile". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2017-12-14. සම්ප්‍රවේශය 2020-06-20.
- ^ "Elections in Somaliland". africanelections.tripod.com. සම්ප්‍රවේශය 2020-06-20.
- ^ a b c d e "Somaliland Government". The Somaliland Government. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2012.
- ^ a b "Somaliland Cabinet". The Somaliland Government. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2012.
- ^ a b "Opposition leader elected Somaliland president". AFP. 25 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 July 2010.
- ^ "Somaliland: Speaker of House of Representatives elected". Hiiraan.
- ^ "Somaliland Parliament". සම්ප්‍රවේශය 28 March 2016.
- ^ "Somaliland Judicial System". සම්ප්‍රවේශය 28 March 2016.d
- ^ Manby, B. (2012). Citizenship Law in Africa: A Comparative Study. Open Society Foundations. p. 46. ISBN 978-1-936133-29-1. සම්ප්‍රවේශය 2 August 2016.
- ^ "Xeerka Jinsiyadda (Xeer Lr. 22/2002)" [Nationality Law (Regulation No. 22/2023)]. Somaliland Law (සෝමාලි බසින්). 31 May 2001. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2018.
- ^ Itaborahy, Lucas; Zhu, Jingshu (May 2014). "A world survey of laws: Criminalisation, protection and recognition of same-sex love" (PDF). International Lesbian Gay Bisexual Trans and Intersex Association. 20 October 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 June 2017.
- ^ a b Gettleman, Jeffrey (7 March 2007). "Somaliland is an overlooked African success story". The New York Times. සම්ප්‍රවේශය 27 July 2012.
- ^ "Somaliland International Democratization Support Strategy". IRI.org. 1 May 2008. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2018.
- ^ website. "Somaliland Political Parties Law". Somalliland Law. සම්ප්‍රවේශය 2017-06-30.
- ^ "Somaliland * – Country report – Freedom in the World – 2017". Freedom House. 9 May 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 May 2017.
- ^ Kaplan, Seth (July 2008). "The Remarkable Story of Somaliland" (PDF). Journal of Democracy. 19 (3): 248, 252. doi:10.1353/jod.0.0009. S2CID 153442685. 7 August 2020 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2017.
The Republic of Somaliland, the secessionist northwestern slice of Somalia that declared independence in 1991, has a far better democratic track record than any of its neighbors despite—or, perhaps, because of—a dearth of assistance from the international community. ... Whereas attempts to build stable state structures in Mogadishu have mostly been top-down, with outsiders in the lead, Somaliland has constructed a functioning government from the bottom up, on its own, with little outside assistance.
- ^ Kaplan, Seth (July 2008). "The Remarkable Story of Somaliland" (PDF). Journal of Democracy. 19 (3): 248–249, 253. doi:10.1353/jod.0.0009. S2CID 153442685. 7 August 2020 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2017.
Abutting the Gulf of Aden just south of the Red Sea, across the water from Yemen and Saudi Arabia, and bordered by Ethiopia and the rest of Somalia, this strategically important territory is not even recognised by the international community but undoubtedly has the most democratic political system in the entire Horn of Africa. In contrast to the chaos and extremist threats that continue to plague much of the rest of Somalia—and unlike the authoritarian regimes that throng its neighborhood—Somaliland has held three consecutive competitive elections since its constitutional referendum in 2001, has a parliament controlled by opposition parties, and boasts a vibrant economy dominated by the private sector. Somaliland has achieved these successes by constructing a set of governing bodies rooted in traditional Somali concepts of governance by consultation and consent. In contrast to most postcolonial states in Africa and the Middle East, Somaliland has had a chance to administer itself using customary norms, values, and relationships. In fact, its integration of traditional ways of governance within a modern state apparatus has helped it to achieve greater cohesion and legitimacy and— not coincidentally—create greater room for competitive elections and public criticism than exists in most similarly endowed territories. ... Somaliland has profited from a unity conferred by its comparatively homogeneous population, modest disparities in personal wealth, widespread fear of the south, and a lack of outside interference that might have undermined the accountability that has been forced on its leaders. This cohesiveness—which makes Somaliland sharply distinct from both Somalia and most other African states—has combined with the enduring strength of traditional institutions of self-governance to mold a unique form of democracy.
- ^ a b "Somaliland closer to recognition by Ethiopia". Afrol News. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2014.
- ^ "Somaliland, Djibouti in bitter port feud". Afrol News. සම්ප්‍රවේශය 22 July 2007.
- ^ "Outflanked by China in Africa, Taiwan eyes unrecognised Somaliland". Reuters. 1 July 2020. සම්ප්‍රවේශය 31 August 2020.
- ^ Aspinwall, Nick (10 July 2020). "Taiwan Throws a Diplomatic Curveball by Establishing Ties With Somaliland". The Diplomat. සම්ප්‍රවේශය 31 August 2010.
- ^ "Somaliland Diplomatic Mission in Sweden". 10 මැයි 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 අප්රේල් 2010.
- ^ "Somaliland". United Kingdom Parliament. 4 February 2004. 7 February 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2007.
- ^ "EU Breaks Ice on Financing Somaliland". Global Policy Forum. 11 February 2003. සම්ප්‍රවේශය 23 February 2007.
- ^ "AU supports Somali split". Mail and Guardian. 10 February 2006. සම්ප්‍රවේශය 23 February 2007.
- ^ Shipton, Martin (3 March 2006). "Wales strikes out on its own in its recognition of Somaliland". Wales Online. 26 January 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 June 2010.
- ^ "Somaliland on verge of observer status in the Commonwealth". Qaran News. 16 November 2009. සම්ප්‍රවේශය 2 February 2010.
- ^ Ibrahim, Mohamed; Gettleman, Jeffrey (26 September 2010). "Helicopter Attacks Militant Meeting in Somalia". The New York Times.
- ^ "US near de-facto recognition of Somaliland". Afrol News. 7 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 March 2016.
- ^ "Strengthening the UK's relationship with Somaliland". Foreign and Commonwealth Office. 25 නොවැම්බර් 2010. 7 අගෝස්තු 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 මාර්තු 2011.
- ^ "Ahmed Mahamoud Silanyo, President of the Republic of Somaliland". This is Africa. 20 January 2011. 30 January 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 March 2011.
- ^ "UKIP supports Somaliland national day". UKIP. 5 February 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 March 2016.
- ^ Report of the Secretary-General on specialized anti-piracy courts in Somalia and other States in the region (PDF) (Report). UN Security Council. 2012. සම්ප්‍රවේශය 2021-08-24.
- ^ Chiang Yi-ching (1 July 2020). "Taiwan and Somaliland to set up representative offices: MOFA". Focus Taiwan. සම්ප්‍රවේශය 26 July 2020.
- ^ Chiang Yi-ching (1 July 2020). "Taiwan and Somaliland to set up representative offices (update)". Focus Taiwan. සම්ප්‍රවේශය 26 July 2020.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;සෝමාලිලන්තයේ රජය සහ දේශපාලනය taiwanmofaනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ Kheyr (2024-01-01). "Somaliland and Ethiopia: Recognition for Sea Access". Somali News in English | The Somali Digest (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2024-01-02.
- ^ "Ethiopia's gambit for a port is unsettling a volatile region". The Economist. ISSN 0013-0613. සම්ප්‍රවේශය 2024-01-02.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;සෝමාලිලන්තයේ රජය සහ දේශපාලනය constනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "BFA Staatendokumentation, Analyse zu Somalia – Lagekarten zur Sicherheitslage. Situation Maps – Security Situation" (ජර්මන් බසින්). Austria: Federal Office for Immigration and Asylum – via Swedish Migration Agency.
- ^ Lund, Christian; Eilenberg, Michael (2017-05-04). Rule and Rupture: State Formation Through the Production of Property and Citizenship (ඉංග්‍රීසි බසින්). John Wiley & Sons. ISBN 978-1-119-38480-9.
- ^ Höhne, Markus V. "Traditional Authorities in Northern Somalia: Transformation of positions and powers" (PDF). Max Planck Institute for Social Anthropology: 16.
- ^ Mesfin, Berouk (September 2009). "The political development of Somaliland and its conflict with Puntland" (PDF). Institute for Security Studies: 10.
- ^ Balthasar, Dominik (2012). State-making in Somalia and Somaliland: Understanding War, Nationalism and State Trajectories as Processes of Institutional and Socio-Cognitive Standardization (PDF) (PhD thesis). London School of Economics and Political Science. p. 179. සම්ප්‍රවේශය 11 March 2022.
- ^ Hoehne, Markus. "Somaliland: the complicated formation of a de facto state" (PDF). p. 8. සම්ප්‍රවේශය 1 June 2021.
- ^ "Raadreeb: Midnimada Soomaaliya iyo qodobada shirkii beesha Warsangeli ee 'Hadaaftimo 30 Siteenbar 1992'". Daljir. 17 January 2018. සම්ප්‍රවේශය 14 March 2022.
- ^ Hoehne, Markus V. (7 November 2007). "Puntland and Somaliland clashing in northern Somalia". 17 November 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 December 2007.
- ^ Hoehne, Markus V. (2009). "Mimesis and mimicry in dynamics of state and identity formation in northern Somalia". Africa. 79 (2): 252–281. doi:10.3366/E0001972009000710. S2CID 145753382.
- ^ "Somaliland Defence Forces take control of Las Qorey". Qaran News. 9 July 2008. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2010.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;සෝමාලිලන්තයේ රජය සහ දේශපාලනය Sqfirhbmsscfනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "What is Khatumo State?". Somalia Report. 26 අප්රේල් 2012. 12 මාර්තු 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 අප්රේල් 2015.
- ^ a b Mahmood, Omar S. (2019-11-01). "Overlapping Claims by Somaliland and Puntland: The Case of Sool and Sanaag". Africa Portal. සම්ප්‍රවේශය 2020-06-29.
- ^ "Khaatumo and Somaliland reach final agreement". Somaliland Daily. 2017-10-21. සම්ප්‍රවේශය 2020-06-29.
- ^ Doon, Run. "Current Affairs in the Horn of Africa" (PDF). Anglo-Somali Society Journal. Autumn 2017 (Somaliland, Khaatumo agreement reached). 29 June 2020 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 September 2020.
- ^ "Somaliland President Makes Major Cabinet Changes". Radio Dalsan. 31 March 2020. 8 August 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2020.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;සෝමාලිලන්තයේ රජය සහ දේශපාලනය Mesfinනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ Houreld, Katharine (4 April 2011). "Somaliland coast guard tries to prevent piracy". Navy Times. Gannett Government Media Corporation. සම්ප්‍රවේශය 27 January 2013.
- ^ Hussein, Abdi (13 අගෝස්තු 2011). "Somaliland's Military is a Shadow of the Past". Somalia Report. 20 ජනවාරි 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 ජනවාරි 2013.
- ^ "Somaliland: Country Profile". Freedom House (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-24.
- ^ "Somaliland: Where we Work". Action Aid. 10 January 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
ActionAid International Somaliland (AAIS) supports poor and marginalised communities in three of six Somaliland administrative regions...
- ^ State Formation in Somaliland: Bringing Deliberation to Institutionalism. Michael Walls, Planning Unit, UCL February 2011
- ^ "Somaliland: The Strains of Success Crisis Group Africa Briefing N°113 Nairobi/Brussels, 5 October 2015" (PDF). 21 January 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 January 2017.
- ^ a b "Local Government Law" (PDF) (somali බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-08-24.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ "Local Government Law".
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;සෝමාලිලන්තයේ භූගෝලය constනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ Mesfin, Berouk (September 2009). "The political development of Somaliland and its conflict with Puntland" (PDF). Institute for Security Studies. සම්ප්‍රවේශය 15 May 2021.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;සෝමාලිලන්තයේ භූගෝලය KitGhrsM12නමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ a b c Hadden, Robert Lee. 2007. "The Geology of Somalia: A Selected Bibliography of Somalian Geology, Geography and Earth Science." Engineer Research and Development Laboratories, Topographic Engineering Center
- ^ "Somalia". World Factbook. Central Intelligence Agency. 14 May 2009. සම්ප්‍රවේශය 31 May 2009.
- ^ The South African Geographical Journal: Being a Record of the Proceedings of the South African Geographical Society (ඉංග්‍රීසි බසින්). 1945. p. 44.
- ^ "SOMALILAND CLIMATE: when to visit". Jouneys by Design (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 12 March 2020.
- ^ "Somaliland in Figures" (PDF). 16 August 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2017.
- ^ "New World Bank GDP and Poverty Estimates for Somaliland". World Bank.
- ^ "Responses to Information Requests – Immigration and Refugee Board of Canada". Immigration and Refugee Board of Canada. 8 September 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 October 2021.
- ^ a b Daniel Harris with Marta Foresti 2011. Somaliland's progress on governance: A case of blending the old and the new සංරක්ෂණය කළ පිටපත 7 අගෝස්තු 2020 at the Wayback Machine. London: Overseas Development Institute
- ^ "Somaliland hope". BBC News. 26 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2012.
- ^ "Remittances a lifeline to Somalis". Global Post. 4 July 2009. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2010.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "BCIMR Opens First Commercial Bank in Somaliland". Somali Forum – Somalia Online. 4 February 2009.
- ^ "First commercial bank officially opens in Somaliland". 30 November 2014. 20 January 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. – via af.reuters.com.
- ^ "Premier Bank Now in Hargeisa Somaliland". All Africa. සම්ප්‍රවේශය 2021-08-24.
- ^ "Telesom ZAAD: Pushing the mobile money CVA frontier" (PDF). GSM Association. June 2019. සම්ප්‍රවේශය 2 October 2021.
- ^ "Send money to Telesom ZAAD mobile money accounts in Somaliland". WorldRemit. 8 September 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 September 2021.
- ^ "Golis Telecom Somalia Profile". Golis Telecom website. 22 October 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 December 2007.
- ^ "SOMALILAND TELECOMS SECTOR GUIDE BY SOMALILAND BIZ". සම්ප්‍රවේශය 18 February 2020.
- ^ "Riches of Somaliland remain untapped". 15 March 2009 – via news.bbc.co.uk.
- ^ Regulating the Livestock Economy of Somaliland (ඉංග්‍රීසි බසින්). Academy for Peace and Development. 2002.
- ^ Project, War-torn Societies; Programme, WSP Transition (2005). Rebuilding Somaliland: Issues and Possibilities (ඉංග්‍රීසි බසින්). Red Sea Press. ISBN 978-1-56902-228-3.
- ^ A Self-portrait of Somaliland: Rebuilding from the Ruins (ඉංග්‍රීසි බසින්). Somaliland Centre for Peace and Development. 1999.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;සෝමාලිලන්තයේ ආර්ථිකය profileනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ Bakano, Otto (24 April 2011). "Grotto galleries show early Somali life". AFP. 30 April 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 March 2013.
- ^ a b "Top Sightseeing – Best Somaliland sightseeing and tourist attractions". 5 December 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2020.
- ^ "Somaliland's booming informal transport sector: Pitfalls and potentials". සම්ප්‍රවේශය 18 February 2018.
- ^ "Somaliland's First batch of Hajj pilgrims leave for Mecca". සම්ප්‍රවේශය 18 February 2018.
- ^ "Egal International Airport HGA". සම්ප්‍රවේශය 18 February 2018.
- ^ "DP World Project at Berbera – Somaliland". DP World. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2020.
- ^ "Somaliland secures record $442m foreign investment deal". CNN (ඉංග්‍රීසි බසින්). 1 August 2017. සම්ප්‍රවේශය 11 March 2020.
- ^ Ali, M. Y. (October 2015). "Petroleum Geology and Hydrocarbon Potential of the Guban Basin, Northern Somaliland". Journal of Petroleum Geology. 38 (4): 433–457. Bibcode:2015JPetG..38..433A. doi:10.1111/jpg.12620. S2CID 130266059.
- ^ "Somaliland". Genel Energy. 4 August 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 August 2017.
- ^ "Onshore Somaliland Mesozoic Rift Play SL10B/13 & Odewayne Licences" (PDF). Genel Energy. 4 January 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 August 2017.
- ^ a b Reed, Ed (2021-12-20). "Genel reaches East African farm-out with Taiwan's CPC". Energy Voice. සම්ප්‍රවේශය 2021-12-22.
- ^ Ramsay, Peter (15 November 2022). "Genel's Somaliland drilling may slip to 2024". PE Media Network. සම්ප්‍රවේශය 31 May 2023.
- ^ Drake-Brockman, Ralph Evelyn (1912). British Somaliland (ඉංග්‍රීසි බසින්). Hurst & Blackett. p. 18.
- ^ "Somaliland MDG Report, 2010" (PDF). 6 May 2021 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 August 2021.
- ^ Ambroso, Guido (August 2002). "Pastoral society and transnational refugees: population movements in Somaliland and eastern Ethiopia 1988 – 2000" (PDF). UNHCR.
- ^ "Post-Conflict Education Development in Somaliland" (PDF).
- ^ a b උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;සෝමාලිලන්තයේ ජනවිකාසය horndiploනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "POPULATION ESTIMATION SURVEY 2014". NBS. Somalia NSB. 8 March 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 March 2022.
- ^ "UNFPA Population Estimate" (PDF). UNFPA. 8 March 2022 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 March 2022.
- ^ "Somaliland population reaches 6.2 million, government reports". www.hiiraan.com (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2024-04-19.
- ^ "SOMALILAND: DEMOCRATISATION AND ITS DISCONTENTS 28 July 2003" (PDF). International Crisis Group: 2. 2003. සම්ප්‍රවේශය 5 March 2022.
- ^ Dominik Balthasar (2012). STATE-MAKING IN SOMALIA AND SOMALILAND Understanding War, Nationalism and State Trajectories as Processes of Institutional and Socio-Cognitive Standardization (PDF) (PhD thesis). 25 January 2023 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 March 2022.
- ^ Berouk Mesfin (2009). "The political development of Somaliland and its conflict with Puntland" (PDF). Eidgenössische Technische Hochschule Zürich. සම්ප්‍රවේශය 5 March 2022.
- ^ Research Directorate, Immigration & Refugee Board, Canada (1 September 1996). "Somaliland: Information on the current situation of the Isaaq clan and on the areas in which they live". Immigration and Refugee Board of Canada. SML24647.E. 19 October 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 August 2015.
- ^ "Somalia: Somali government policy towards the Isaaq clan". Refworld. United States Bureau of Citizenship and Immigration Services. 9 January 1998.
the Isaaq who make up 80 percent of the former British Somaliland
- ^ Wiafe-Amoako, Francis (2018-10-04). Africa 2018–2019 (ඉංග්‍රීසි බසින්). Rowman & Littlefield. p. 238. ISBN 978-1-4758-4179-4.
[...] Isaaq clans representing 80% of the population of former British Somaliland reached an agreement with other clans.
- ^ Hesse, Brian J. (2013-09-13). Somalia: State Collapse, Terrorism and Piracy (ඉංග්‍රීසි බසින්). Routledge. ISBN 978-1-317-98591-4.
[...] whereas 80% of Somaliland's citizens are from the Isaaq clan.
- ^ "A look at Somaliland between clan politics, regional turmoil and November elections". New Internationalist (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2017-10-01. සම්ප්‍රවේශය 2023-03-17.
The Isaaq make up 80% of the population, making Somaliland considerably more homogenous than Somalia
- ^ Philip Briggs (2012). Somaliland: With Addis Ababa & Eastern Ethiopia. Bradt Travel Guides. p. 137. ISBN 978-1-84162-371-9.
- ^ Somaliland: With Addis Ababa & Eastern Ethiopia By Philip Briggs. Google Books.
- ^ Vries, F. W. T. Penning de (1 January 2005). Bright spots demonstrate community successes in African agriculture (ඉංග්‍රීසි බසින්). IWMI. p. 67. ISBN 978-92-9090-618-6.
Gadabursi, the second largest clan in Somaliland, was peacefully elected as president.
- ^ House (U.S.), Freedom (2008). Freedom in the World 2008: The Annual Survey of Political Rights and Civil Liberties (ඉංග්‍රීසි බසින්). Rowman & Littlefield. p. 855. ISBN 978-0-7425-6306-3.
- ^ Vries, F. W. T. Penning de (2005). Bright spots demonstrate community successes in African agriculture (ඉංග්‍රීසි බසින්). IWMI. p. 67. ISBN 978-92-9090-618-6.
- ^ Kluijver, Robert (2020). "The State in Somaliland". Sciences Po Paris: 4. සම්ප්‍රවේශය 13 March 2022.
- ^ a b "Member Profile Somaliland: Government of Somaliland" (PDF). Unrepresented Nations and Peoples Organization: 4. January 2017.
- ^ a b "When is a nation not a nation? Somaliland's dream of independence". The Guardian (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2018-07-20. සම්ප්‍රවේශය 2022-03-04.
- ^ Samatar, Abdi I. (2001) "Somali Reconstruction and Local Initiative: Amoud University," Bildhaan: An International Journal of Somali Studies: Vol. 1, Article 9, p. 132.
- ^ Battera, Federico (2005). "Chapter 9: The Collapse of the State and the Resurgence of Customary Law in Northern Somalia". Shattering Tradition: Custom, Law and the Individual in the Muslim Mediterranean. Walter Dostal, Wolfgang Kraus (ed.). London: I.B. Taurus. p. 296. ISBN 1-85043-634-7. සම්ප්‍රවේශය 2010-03-18.
Awdal is mainly inhabited by the Gadabuursi confederation of clans.
- ^ Janzen, J.; von Vitzthum, S.; Somali Studies International Association (2001). What are Somalia's Development Perspectives?: Science Between Resignation and Hope?: Proceedings of the 6th SSIA Congress, Berlin 6–9 December 1996. Proceedings of the ... SSIA-Congress. Das Arabische Buch. p. 132. ISBN 978-3-86093-230-8. 20 ජූලි 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 ජූලි 2018.
- ^ a b Renders, Marleen. (2012). Consider Somaliland: state-building with traditional leaders and institutions. Leiden: BRILL. p. xxi. ISBN 978-90-04-22254-0. OCLC 775301944.
- ^ Somaliland: The Strains of Success (ඉංග්‍රීසි බසින්). International Crisis Group. 2015.
- ^ Ghani, Mohamed Hassan; Abdi, Suad Ibrahim; Duale, Ali Ege; Hersi, Mohamed Farah (2010-11-30). "Democracy in Somaliland: Challenges and Opportunities" (PDF). Academy of Peace and Development. p. 76. 26 November 2022 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2020-07-10.
- ^ Refugees, United Nations High Commissioner for. "Refworld | Report on the Fact-finding Mission to Somalia and Kenya (27 October – 7 November 1997)". Refworld (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2017-11-17.
- ^ Barakat, Connolly, Hardman, Lewis, Lineker, Menkhaus, Rzeszut and Shanks (2014). "Beyond Fragility: A Conflict and Education Analysis of the Somali Context" (PDF). UNICEF. 30 August 2018 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 November 2017.
{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ^ EASO Country of Origin Information Report: Somalia Security Situation (PDF) (Report). European Asylum Support Office. 2016. 15 June 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2021-08-24.
- ^ "[Gacan Ku Dhiigle:-] Maayar Ciddin Oo Maleeshiyo Hubeysan U Adeegsaday Beelaha Habar Jeclo Ee Gobolka Saaxil Iyo Dilkii Taliye Caseyr Oo Aaritaankiisii." karinnews.net (English බසින්). 2018-03-27. 15 May 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2021-03-27.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ Kluijver, Robert. "KYD3 – Politics in Berbera". Politics and Art from the Edge (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-01-02.
- ^ "Report on the Fact-finding Mission to Somalia and Kenya". Danish Immigration Service: 7. සම්ප්‍රවේශය 16 November 2017.
- ^ Hoehne, Markus V. (2010). Borders & Borderlands as resources in the Horn of Africa. Boydell & Brewer. p. 113. ISBN 978-1-84701-018-6. සම්ප්‍රවේශය 14 November 2017.
- ^ Gebrewold, Belachew (28 March 2013). Anatomy of Violence: Understanding the systems of conflict and violence in Africa. Ashgate Publishing Ltd. p. 130. ISBN 978-1-4094-9921-3. සම්ප්‍රවේශය 14 November 2017.
- ^ "EASO Country of Origin Information Report Somalia Security Situation" (PDF). 15 June 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 November 2017.
- ^ "EASO Country of Origin Information Report Somalia Security Situation" (PDF). 15 June 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 November 2017.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;සෝමාලිලන්තයේ ජනවිකාසය constනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "Somaliland Republic: Country Profile". 2 March 2001. 2 March 2001 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ I. M. Lewis (1998) Peoples of the Horn of Africa: Somali, Afar and Saho, Red Sea Press, p. 11, ISBN 1-56902-104-X.
- ^ Lecarme & Maury 1987, p. 22.
- ^ Blench, Roger (2006). "The Afro-Asiatic Languages: Classification and Reference List" (PDF). p. 3.
- ^ https://www.thebrenthurstfoundation.org/downloads/hargeisa_discussion-paper-04-2019-hargeisa-somaliland-invisible-city.pdf [bare URL PDF]
- ^ "Dawladda Hoose ee Burco". www.burao.org. සම්ප්‍රවේශය 2024-02-08.
- ^ "SDF funded Borama Water Supply Expansion Project Commissioned".
- ^ Hills, Alice. "Off-road policing: communications technology and government authority in Somaliland" (PDF). Chatham House. සම්ප්‍රවේශය 2024-02-08.
- ^ "Ghost Republic Somaliland". Visura. සම්ප්‍රවේශය 2024-02-08.
- ^ Kluijver, Robert (2020). "The State in Somaliland". Sciences Po Paris: 4. සම්ප්‍රවේශය 13 March 2022.
- ^ "Gabiley: UK aid Promoting Women's Economic Empowerment". GOV.UK.
- ^ "The Secrets of Women of Tog Wajaale". Trademark Africa. 2022-04-26. සම්ප්‍රවේශය 2023-05-14.
- ^ Briggs, Philip Robarts (2019). Somaliland: with the overland route from Addis Ababa via eastern Ethiopia the Bradt Travel Guide (2nd ed.). Chalfont St Peter: Bradt. p. 130. ISBN 978-1-78477-605-3.
- ^ Zenker, Olaf; Hoehne, Markus Virgil (2018-02-02). The State and the Paradox of Customary Law in Africa (ඉංග්‍රීසි බසින්). Routledge. ISBN 978-1-317-01479-9.
- ^ Mohamed Diriye Abdullahi, Culture and Customs of Somalia, (Greenwood Press: 2001), p.1
- ^ I. M. Lewis, Saints and Somalis: popular Islam in a clan-based society, (The Red Sea Press: 1998), p.11.
- ^ "Somaliland: Going it alone". The Economist. 17 October 2015. සම්ප්‍රවේශය 18 October 2015.
- ^ "Political Islam in Somalia" (ඉංග්‍රීසි බසින්). March 2002. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2020.
- ^ "Somaliland Constitution". සම්ප්‍රවේශය 28 March 2016.
- ^ Charles George Herbermann, The Catholic encyclopedia: an international work of reference on the constitution, doctrine, discipline, and history of the Catholic church, Volume 14, (Robert Appleton company: 1913), p.139.
- ^
"Somaliland". Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 1913.
- ^ Webpage of the Episcopal Area of the Horn of Africa සංරක්ෂණය කළ පිටපත 25 ජූනි 2019 at the Wayback Machine
- ^ "Diocese of Mogadishu, Somalia". සම්ප්‍රවේශය 28 March 2016.
- ^ "Global Mission's Top 10 Places to Pray for – REGION: NORTH Africa – Somalia". 1 ඔක්තෝබර් 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Children in Somaliland" (PDF). UNICEF. 2012. සම්ප්‍රවේශය 18 June 2020.
- ^ a b "Village by village, the quest to stop female genital cutting in Somaliland". Reuters. 29 August 2019. සම්ප්‍රවේශය 26 July 2020.
- ^ Poverty Global Practice, Africa Region (June 2015). "Somaliland: Poverty Assessment" (PDF) (Report). World Bank. සම්ප්‍රවේශය 2 January 2024.
- ^ "Somali networks: Structure of clan and society" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). 7 August 2020 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2020.
- ^ Ioan M. Lewis, Blood and Bone: The Call of Kinship in Somali Society, (Red Sea Press: 1994), p.51
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;සෝමාලිලන්තයේ සංස්කෘතිය somarelනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "Official Public Holidays – Somaliland Law ›" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). 20 August 2018 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2020.
- ^ "Reviving Somali Culture through Folk Dances" (ඉංග්‍රීසි බසින්). 30 June 2018. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2020.
- ^ "Somali women at heart of henna business – NGO henna project in Somalia" (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 18 February 2020.
- ^ "Women and Athletics, Sports in Somaliland". Som Tribune (ඉංග්‍රීසි බසින්). 3 April 2019. සම්ප්‍රවේශය 16 March 2020.
- ^ "CONIFA Through the Years: Are You Ready for Somaliland 2020?". Pundit Arena (ඉංග්‍රීසි බසින්). 23 June 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 March 2020.
- ^ "Starting a national team in a country that doesn't exist". BBC Sport. 2018-11-19. සම්ප්‍රවේශය 2024-04-05.
