පෝලන්තය
Rzeczpospolita Polska | |
|---|---|
 කොඩිය
 Coat of arms
| |
උද්යෝග පාඨය: None[a] | |
![Location of පෝලන්තය (dark green) – in Europe (green & dark grey) – in the යුරෝපියානු සංගමය (green) – [Legend]](/wiki/%E0%B6%9C%E0%B7%9C%E0%B6%B1%E0%B7%94%E0%B7%80:EU-Poland.svg) Location of පෝලන්තය (dark green) – in Europe (green & dark grey) | |
| අගනුවර සහ විශාලතම නගරය | Warsaw |
| නිල භාෂා(ව) | Polish[b] |
| ජාති නාම(ය) | Pole/Polish |
| රජය | Parliamentary republic |
| Andrzej Duda | |
| Mateusz Morawiecki | |
| Formation | |
| 966 | |
| July 1, 1569 | |
| November 11, 1918 | |
| December 31, 1944 | |
• Third Republic | January 30, 1990 |
| වර්ග ප්‍රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 312,685 km2 (120,728 sq mi)[d] (69th) |
• ජලය (%) | 3.07 |
| ජනගහණය | |
• June 2010 ඇස්තමේන්තුව | 38,192,000[1] (34th) |
• December 2007 ජන සංගණනය | 38,116,000[2] (34th) |
• ඝණත්වය | 120/km2 (310.8/sq mi) (83rd) |
| දදේනි (ක්‍රශසා) | 2009 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | $712.549 billion[3] |
• ඒක පුද්ගල | $18,705[3] |
| දදේනි (නාමික) | 2010 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | $479.026 billion[3] |
• ඒක පුද්ගල | $12,575[3] |
| ගිනි (2002) | 34.5 දෝෂය: අනීතික Gini අගය |
| මාසද (2010) |  0.795[4]දෝෂය: අනීතික HDI අගය · 41st |
| ව්‍යවහාර මුදල | Złoty (PLN) |
| වේලා කලාපය | UTC+1 (CET) |
• ගිම්හාන (DST) | UTC+2 (CEST) |
| රිය ධාවන මං තීරුව | right |
| ඇමතුම් කේතය | 48 |
| අන්තර්ජාල TLD | .pl |
| |
පෝලන්ත ජනරජය මධ්‍යම යුරෝපයේ පිහිටි රටකි. එය මායිම් වන්නේ බටහිරින් ජර්මනිය, දකුණට චෙක් ජනජනරජය හා ස්ලෝවෙනියාව, නැගෙනහිරින් යුක්රේනය, බෙලාරූස් හා ලිතුවේනියා, උතුරින් බෝල්ටික් මුහුද සහ ලෙනින් ග්‍රෑඩ් වලටය. මුළු වර්ග ප්‍රමාණයෙන් වර්ග කි.මී. 312, 679 (වර්ග සැතපුම් 120,726) වන අතර ලෝකයේ 69 වන විශාලතම රට වන අතර යුරෝපයේ 9 වන විශාලතම රටයි. එහි ජනගනය මිලියන 38 ඉක්මවන අතර ලෝකයේ ජනගහනයෙන් 34 වන රටයි. යුරෝපානු සංගමයේ ජනප්‍රියම සාමාජිකයන්ගෙන් කෙනෙකි. 966 දී පාලකයෙකුව සිටි මෙයිස්නෝ ක්‍රිස්තු ධර්මය වැළඳගත් පසු පෝලන්ත රාජ්‍ය බිහි විය. පෝලන්ත රාජධානිය 1025 පිහිටුවන ලැබු අතර, 1569 දී ලිතුවේනියා ආදිපාද වසම සමඟ ස්ථිර සමාගමක් ඇති කරගත් අතර, ලිබිලින් සංගමය ලියවිල්ලෙන් ලිතුවේනියානු පොදු රාජ්‍ය පිහිටුවිය. 1795 දී පොදු රාජ්‍ය කඩා වැටුණු අතර පෝලන්ත දේශ සීමා ප්‍රෂියා රාජධානිය, රුසියානු රාජධානිය සහ ඔස්ට්‍රියා කොටස් කරන ලදි. 1918 වර්ෂයේ දී 2 වන පෝලන්ත සමුහාණ්ඩුව ලෙස නිදහස ලැබීය. 2 වන ලෝක යුධ සමයේ දී එය නාසි ජර්මානුවන් හා සෝවියට් සමුහාණ්ඩුව විසින් අත්පත් කර ගත්හ. පෝලන්තයට තම ජනගහනය වූ මිලියන 6 න් මිලියන 2 ක් ලෝක යුද්ධයෙන් අහිමි විය. සෝවියට් බලපෑමෙන් නැගෙනහිර කොටසේ පෝලන්ත මහජන සමුහාණ්ඩුව ලෙස බිහි විය. 1989 දී පැවැති විප්ලවයෙන් කොමියුනිස්ට්වරුන් පරාජය වු අතර, පෝලන්තය ව්‍යවස්ථාදායකව හඳුන්වන තුන්වන පෝලන්ත සමුහාණ්ඩුව විය. පෝලන්තය එක්සත් රාජ්‍යයන් වන අතර යුරෝපානු සංගමය, පොදු රාජ්‍ය මණ්ඩලය, ලෝක වෙළෙඳ සංගමය සහ ආර්ථික සහයෝගීතා හා සංවර්ධන සංගමයේ (OECD) සාමාජිකයෙකි.
භූගෝලය
[සංස්කරණය]පෝලන්තය වර්ග කිලෝමීටර් 312,722 (වර්ග සැතපුම් 120,743) ක පරිපාලන ප්‍රදේශයක් ආවරණය කරන අතර යුරෝපයේ නවවන විශාලතම රට වේ. රටේ භූමි ප්‍රදේශයෙන් ආසන්න වශයෙන් වර්ග කිලෝමීටර් 311,895 (වර්ග සැතපුම් 120,423) භූමි ප්‍රමාණයකින් සමන්විත වන අතර, වර්ග කිලෝමීටර් 2,041 (වර්ග සැතපුම් 788) අභ්‍යන්තර ජලයෙන් සමන්විත වන අතර වර්ග කිලෝමීටර් 8,783 (වර්ග සැතපුම් 3,391) භෞමික මුහුද වේ. භූගෝලීය වශයෙන්, පෝලන්තයේ භූ දර්ශනය ජල, කඳු ආදී පරිසර පද්ධති මගින් සංලක්ෂිත වේ. බෝල්ටික් මුහුදට මායිම්ව ඇති උතුරු ප්‍රදේශය සමතලා මධ්‍යම යුරෝපීය තැනිතලාව (flat Central European Plain) තුළ පිහිටා ඇති නමුත් දකුණ දෙසි කඳුකර සහිත වේ. මුහුදු මට්ටමේ සිට සාමාන්‍ය උන්නතාංශය මීටර් 173ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත.
රටෙහි වෙරළ තීරය කිලෝමීටර 770 (සැතපුම් 480) දක්වා විහිදේ; බෝල්ටික් මුහුදේ වෙරළේ සිට බටහිරින් පොමරේනියා බොක්ක දිගේ නැගෙනහිරින් ග්ඩාන්ස්ක් බොක්ක දක්වා විහිදේ. වෙරළ තීරය වැලි කඳු වැටි හෝ වෙරළාසන්න කඳු වැටි බහුල වන අතර එය කලපු, විශේෂයෙන් හෙල් අර්ධද්වීපය සහ රුසියාව සමඟ බෙදාගෙන ඇති විස්තුලා කලපුව ඇතුලත් වේ. බෝල්ටික් මුහුදේ ඇති විශාලතම පෝලන්ත දූපත වොලින් ජාතික වනෝද්‍යානය තුළ පිහිටා ඇති වොලින් වේ. පෝලන්තය ෂ්චෙචින් කලපුව සහ Usedom දූපත ජර්මනිය සමඟ බෙදා ගනී.
පෝලන්තයේ දක්ෂිණ කඳුකර තීරය ප්‍රධාන කඳු පන්ති දෙකකට බෙදේ; ඒ් බටහිරින් සුඩෙට් කඳු පංතිය සහ නැගෙනහිරින් කාර්පැතියන් කඳු පංතිය ලෙසින්. කාර්පැතියන් කඳු පංතියේ උසම කොටස වන්නේ පෝලන්තයේ දකුණු මායිම දිගේ විහිදෙන ටට්රා කඳුකරයයි. පෝලන්තයේ උසම ස්ථානය වන්නේ ටට්රා හි හි පිහිටා ඇති මීටර් 2,501 (අඩි 8,205) උසින් පිහිටි රයිසි කන්දයි. සුඩෙටෙන් කඳු මුදුනේ උසම කඳු මුදුන වන්නේ චෙක් ජනරජය සමඟ බෙදාගෙන ඇති මීටර් 1,603.3 (අඩි 5,260) උසින් පිහිටි ෂ්නිෂ්කා කන්දයි. පෝලන්තයේ පහළම ස්ථානය පිහිටා ඇත්තේ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 1.8 (අඩි 5.9) පහළින් පිහිටි විස්තුලා ඩෙල්ටාවේ රච්කි ඒල්බ්ලොංග්ස්කිඒ් හි ය.
පෝලන්තයේ දිගම ගංගාවන් වන්නේ විස්තුලා, ඔඩෙර්, වර්තා හා බුග් ගංගාවන්ය. එමෙන්ම පෝලන්තය ලෝකයේ වැඩිම විල් ඝනත්වයක් ඇති රටවල් අතරට එක්වී ඇත්තේ දස දහසකට ආසන්න විල් ප්‍රමාණයක් සමගින්. විශේෂයෙන් ඊසාන පෝලන්තයේ ප්‍රාන්තයක් වන මසූරියා ප්‍රදේශයේ මසූරියා විල් දිස්ත්‍රික්කය විල් සඳහා ප්‍රසිද්ධියක් උසුලයි. විශාලතම විල් වන ශ්නිආර්ද්ව සහ මම්රි යන විල් වර්ග කිලෝමීටර් 100ක (වර්ග සැතපුම් 39ක) වපසරියක පැතිරේ. ගැඹුරුම විල වන හන්චා විල මීටර් 108.5 ගැඹුරුය.
දේශගුණය
[සංස්කරණය]පෝලන්තය සෞම්‍ය සංක්‍රාන්ති දේශගුණික කලාපයක පිහිටා ඇති අතර වයඹ දෙසින් සාගරයේ සිට ගිනිකොන දෙසින් මහාද්වීපික කාලගුණය (continental climate) දක්වා වෙනස් වේ. කඳුකර දකුණු මායිම් ඇල්පයින් දේශගුණයක් තුළ පිහිටා ඇත. උණුසුම් ග්‍රීෂ්ම කාලයන් හිමි පෝලන්තයේ ජූලි මාසයේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 20 °C (68.0 °F) පමණ වන අතර දෙසැම්බර් මාසයේ මධ්‍යස්ථ උෂ්ණත්වය සාමාන්‍යයෙන් −1 °C (30.2 °F) වේ. පෝලන්තයේ උණුසුම්ම සහ හිරු රශ්මිය ඇති කොටස වන්නේ නිරිත දෙසින් පිහිටි පහළ සිලේසියාව වන අතර ශීතලම කලාපය ඊසානදිග කෙළවර වන අතර, පොද්ලස්කි පළාතේ සුවව්කි අවට, ස්කැන්ඩිනේවියාවේ සහ සයිබීරියාවේ සිට දේශගුණයට බලපෑම් ඇති කරයි. ජූනි සිට සැප්තැම්බර් දක්වා වැඩිම වර්ෂාපතනයක් වාර්තා වන ගිම්හාන මාසවලදී වර්ෂාපතනය බහුලව දක්නට ලැබේ.
දිනෙන් දින කාලගුණයේ සැලකිය යුතු උච්චාවචනයන් පවතින අතර එක් එක් වර්ෂයේ එක් එක් ඍතුවේ පැමිණීම වෙනස් විය හැක. දේශගුණික විපර්යාස සහ අනෙකුත් සාධක අන්තර්වාර්ෂික තාප විෂමතා සහ උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම සඳහා තවදුරටත් දායක වී ඇත; 2011 සහ 2020 අතර සාමාන්‍ය වාර්ෂික වායු උෂ්ණත්වය 9.33 °C (48.8 °F), 2001-2010 කාලයට වඩා 1.11 °C පමණ වැඩිය. හිම වැසි සහ හිම පතනය අඩු වීමත් සමඟ ශීත ඍතුව ද වඩ වඩාත් වියළි වෙමින් පවතී.
ජෛව විවිධත්වය
[සංස්කරණය]භූගෝලීය වශයෙන්, පෝලන්තය Boreal රාජධානිය තුළ Circumboreal කලාපයේ මධ්‍යම යුරෝපීය පළාතට අයත් වේ. රට තුළ පැලයාර්ටික් පරිසර කලාප හතරක් ඇත - මධ්‍යම, උතුරු, බටහිර යුරෝපීය සෞම්‍ය පුළුල් පත්‍ර සහ මිශ්‍ර වනාන්තර සහ කාර්පාතියන් කඳුකර කේතුධර ලෙසින්. වනාන්තර පෝලන්තයේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 31% ක් වන අතර, ඉන් විශාලතම වන්නේ පහළ සිලේසියානු වනය වේ. රට පුරා බහුලව දක්නට ලැබෙන පතනශීලී ගස් වන්නේ ඕක්, මේපල් සහ බීච් ය; වඩාත් සුලභ කේතුධරයන් වන්නේ පයින්, ස්පෘස් සහ ෆිර් (fir) වේ. ඇස්තමේන්තු කර ඇති සියලුම වනාන්තරවලින් 69%ක් කේතුධර ශාක වේ.
පෝලන්තයේ වෘක්ෂලතා සහ සත්ත්ව විශේෂය මහාද්වීපික යුරෝපයේ වන අතර, වයිසන්ට්, සුදු කොකු සහ සුදු වලිග රාජාලියා ජාතික සතුන් ලෙස නම් කර ඇති අතර රතු පොදු පොපි මල් නිල නොවන මල් ලාංඡනය (unofficial floral emblem) වේ. අධිආරක්ෂිත විශේෂ අතර යුරෝපීය බයිසන්, යුරෝපයේ බරම ගොඩබිම සත්වයා මෙන්ම යුරේසියානු බීවර්, ලින්ක්ස්, අළු වෘකයා සහ ටාට්‍රා චමෝයිස් වේ. 1627 දී පෝලන්තයේ මිය ගිය අවසන් පුද්ගලයා වන වඳ වී ගිය අවුරෝච්ගේ නිවහන වූයේ ද මෙම ප්‍රදේශයයි. රතු මුවන්, මුවන් සහ වල් ඌරන් වැනි ක්‍රීඩා සතුන් බොහෝ වනාන්තරවල දක්නට ලැබේ. පෝලන්තය සංක්‍රමණික පක්ෂීන් සඳහා ද සැලකිය යුතු අභිජනන භූමියක් වන අතර සුදු කොකුන්ගේ ගෝලීය ජනගහනයෙන් හතරෙන් එකක් පමණ සත්කාරකත්වය දරයි.
හෙක්ටයාර 315,100 (වර්ග සැතපුම් 1,217), පෝලන්තයේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 1% ට සමාන, පෝලන්ත ජාතික වනෝද්‍යාන 23ක් තුළ ආරක්‍ෂා කර ඇති අතර, ඉන් දෙකක් - බිආවෝවිඑෂා (Białowieża) සහ බියෙෂ්චාඩ (Bieszczady) - යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවි වේ. Natura 2000 ජාලය යටතේ බොහෝ ස්වභාව රක්ෂිත සහ අනෙකුත් ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ සමඟ භූ දර්ශන උද්‍යාන ලෙස නම් කර ඇති ප්‍රදේශ 123ක් ඇත.
දේශපාලනය
[සංස්කරණය]
.jpg)
පෝලන්තය ඒකීය පාර්ලිමේන්තු ජනරජයක් සහ නියෝජිත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රාජ්‍යයක් වන අතර, ජනාධිපතිවරයෙකු රාජ්‍ය නායකයා ලෙස කටයුතු කරයි. විධායක බලය තවදුරටත් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන්නේ අමාත්‍ය මණ්ඩලය සහ රජයේ ප්‍රධානියා ලෙස ක්‍රියා කරන අගමැතිවරයා විසිනි. කවුන්සිලයේ තනි සාමාජිකයන් අගමැති විසින් තෝරා ගනු ලැබේ, ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරනු ලබන අතර පාර්ලිමේන්තුව විසින් අනුමත කරනු ලැබේ. රාජ්‍ය නායකයා වසර පහක කාලයක් සඳහා මහජන ඡන්දයෙන් තේරී පත් වේ. වත්මන් ජනාධිපති අන්ද්‍රෙයි දූදා (Andrzej Duda) වන අතර අගමැති මතෙයුෂ් මොරාවියෙස්කි (Mateusz Morawiecki) වේ.
පෝලන්තයේ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව යනු මන්ත්‍රීවරුන් 460කින් යුත් පහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලයකින් (Sejm) සහ මන්ත්‍රීවරුන් 100කින් යුත් ඉහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලයකින් (Senate) සමන්විත ද්විමණ්ඩල පාර්ලිමේන්තුවකි. Sejm ඡන්ද ආසන පරිවර්තනය සඳහා d'Hondt ක්‍රමයට අනුව සමානුපාතික නියෝජනය යටතේ තේරී පත් වේ. සෙනෙට් සභාව තේරී පත් වන්නේ First-past-the-post මැතිවරණ ක්‍රමය යටතේ වන අතර, ඡන්ද කොට්ඨාශ සියයෙන් එක් සෙනෙට් සභිකයෙකු බැගින් එවනු ලැබේ. Sejm විසින් සම්මත කරන ලද ප්‍රඥප්තියක් සංශෝධනය කිරීමට හෝ ප්‍රතික්ෂේප කිරීමට සෙනෙට් සභාවට අයිතිය ඇත, නමුත් Sejm විසින් සෙනෙට් සභාවේ තීරණය බහුතර ඡන්දයෙන් අභිබවා යා හැක.
වාර්ගික සුළුතර පක්ෂ හැරුණු විට, සමස්ත ජාතික ඡන්ද ප්‍රමාණයෙන් අවම වශයෙන් 5%ක් ලබා ගන්නා දේශපාලන පක්ෂවල අපේක්ෂකයින්ට පමණක් Sejm වෙත ඇතුළු විය හැකිය. පෝලන්තයේ පාර්ලිමේන්තුවේ පහළ සහ ඉහල මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකම වසර හතරක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර පෝලන්ත පාර්ලිමේන්තුවේ සෑම මන්ත්‍රීවරයෙකුටම පාර්ලිමේන්තු මුක්තිය සහතික කෙරේ. වත්මන් නීති සම්පාදනයට අනුව, පුද්ගලයෙකු නියෝජ්‍ය තනතුර භාර ගැනීමට වයස අවුරුදු 21 හෝ ඊට වැඩි විය යුතු අතර, සෙනෙට් සභිකයෙකු වීමට 30 හෝ ඊට වැඩි විය යුතු අතර ජනාධිපතිවරණයකට තරඟ කිරීමට වයස අවුරුදු 35ට වැඩි විය යුතුය.
සෙයිම් (Sejm) සහ සෙනෙට් මන්ත්‍රීවරුන් එක්ව පෝලන්ත ජනරජයේ ජාතික සභාව පිහිටුවා ගනී. සෙයිම් මාර්ෂල්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත් ජාතික සභාව අවස්ථා තුනකදී පිහිටුවනු ලැබේ - නව ජනාධිපතිවරයෙකු දිවුරුම් දුන් විට; ජනාධිපතිවරයාට එරෙහිව අධි චෝදනා පත්‍රයක් රාජ්‍ය විනිශ්චය සභාවට ගෙන එන විට; සහ ඔහුගේ සෞඛ්‍ය තත්ත්වය හේතුවෙන් ජනාධිපතිවරයෙකුට තම රාජකාරි ඉටු කිරීමට ස්ථිර නොහැකියාව ප්‍රකාශ කළහොත්.
පරිපාලන ප්‍රදේශ
[සංස්කරණය]පෝලන්තය voivodeships ලෙස හඳුන්වන පළාත් හෝ ප්‍රාන්ත 16කට බෙදා ඇත. මෙම voivodeships 16, තවදුරටත් කුඩා ප්‍රාන්ත 380කට (powiats) බෙදා ඇති අතර, ඒවා තවදුරටත් නගර සභා (හෝ ප්‍රාදේශීය සභා) 2,477කට (gminas) ඛණ්ඩනය කර ඇත. ප්‍රධාන නගර සාමාන්‍යයෙන් gmina සහ powiat යන දෙවර්ගයේම ඇත. පළාත් බොහෝ දුරට ඓතිහාසික කලාපවල මායිම් මත පිහිටුවා ඇත, නැතහොත් තනි නගර සඳහා නම් කර ඇත. voivodeship මට්ටමේ පරිපාලන අධිකාරිය රජය විසින් පත් කරන ලද ආණ්ඩුකාරවරයෙකු (voivode), තේරී පත් වූ ප්‍රාදේශීය සභාවක් (sejmik) සහ voivodeship මාර්ෂල්වරයෙකු, සභාව විසින් තේරී පත් වූ විධායකයෙකු අතර බෙදා ගනී.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
මූලාශ්‍ර
[සංස්කරණය]- ^ "Wzrasta liczba ludności Polski - Wiadomości - WP.PL". Wiadomosci.wp.pl. 2010-07-23. සම්ප්‍රවේශය 2010-07-27.
- ^ a b උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;CSO_2008නමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ a b c d "Poland". International Monetary Fund. සම්ප්‍රවේශය 2010-10-31.
- ^ "Table 1 - Human Development Index and its components" (PDF). Human Developement Index 2010. Human Developement Reports. සම්ප්‍රවේශය 4 November 2010.
- ^ a b Government of Poland (2021). "Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2021 roku". stat.gov.pl (පෝලන්ත බසින්). Statistics Poland (Główny Urząd Statystyczny GUS). සම්ප්‍රවේශය 23 March 2022.