නයිජර්
නයිජර් ජනරජය République du Niger (ප්‍රංශ) | |
|---|---|
 ජාතික ධජය
 රාජ්‍ය ලාංඡනය
| |
උද්යෝග පාඨය:
| |
| ජාතික ගීය: L'Honneur de la Patrie (ප්‍රංශ) "මාතෘ භූමියේ ගෞරවය" | |
.svg) Location of නයිජර් (dark green) | |
| අගනුවර සහ විශාලතම නගරය | නියාමි 13°32′N 2°05′E / 13.533°N 2.083°E |
| නිල භාෂා(ව) | ප්‍රංශ භාෂාව |
| ජාතික භාෂා[1] | |
| ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් (2021)[2] |
|
| ආගම (2012)[3] |
|
| ජාති නාම(ය) | නයිජර්වරු[4] |
| රජය | ඒකීය රාජ්‍යය ජනරජය මිලිටරි ජුන්ටාවක් යටතේ |
• CNSP සභාපති | අබ්දුරහමනේ ටිචියානි[5] |
• CNSP උප සභාපති | සාලිෆෝ මෝඩි[6] |
• අගමැති | අලි ලැමයින් සෙයින් |
| ව්‍යවස්ථාදායකය | මව්බිම සුරැකීමේ ජාතික සභාව |
| නිදහස ප්‍රංශය වෙතින් | |
• ජනරජය ප්‍රකාශ කිරීම | 1958 දෙසැම්බර් 18 |
• ප්‍රකාශ කිරීම | 1960 අගෝස්තු 3 |
• 2023 කුමන්ත්‍රණය | 2023 ජූලි 26 |
| වර්ග ප්‍රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 1,267,000 km2 (489,000 sq mi) (21 වෙනි) |
• ජලය (%) | 0.02 |
| ජනගහණය | |
• 2023 ඇස්තමේන්තුව | 25,396,840[7] (56 වෙනි) |
• ජන ඝණත්වය | 12.1/km2 (31.3/sq mi) |
| දදේනි (ක්‍රශසා) | 2023 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ |  ඇ.ඩො. බිලියන 42.739[8] (144 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 1,579[8] (188 වෙනි) |
| දදේනි (නාමික) | 2023 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 17.073[8] (145 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 630[8] (185 වෙනි) |
| ගිනි (2014) |  34.0[9]මධ්‍යම |
| මාසද (2022) | 0.394[10] පහළ · 189 වෙනි |
| ව්‍යවහාර මුදල | බටහිර අප්‍රිකානු CFA ෆ්‍රෑන්ක් (XOF) |
| වේලා කලාපය | UTC+1 (WAT) |
| රිය ධාවන මං තීරුව | right[11] |
| ඇමතුම් කේතය | +227 |
| අන්තර්ජාල TLD | .ne |
නයිජර්[12][13] (/niːˈʒɛər,_ˈnaɪdʒər/ nee-ZHAIR-,_-NY-jər,[14][15] ප්‍රංශ: [niʒɛʁ]),[a] නිල වශයෙන් නයිජර් ජනරජය[12][13] (ප්‍රංශ: République du Niger) බටහිර අප්‍රිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටකි. එය ඊසාන දෙසින් ලිබියාව, නැගෙනහිරින් චැඩ්, දකුණින් නයිජීරියාව, නිරිත දෙසින් බෙනින් සහ බුර්කිනා ෆාසෝ, බටහිරින් මාලි සහ වයඹ දෙසින් ඇල්ජීරියාව මායිම් වන ඒකීය රාජ්‍යයකි. එය වර්ග කිලෝමීටර් 1,270,000 (වර්ග සැතපුම් 490,000) ක භූමි ප්‍රදේශයක් ආවරණය කරයි, එය බටහිර අප්‍රිකාවේ විශාලතම ගොඩබිම් සහිත රට වන අතර චැඩ්ට පිටුපසින් අප්‍රිකාවේ දෙවන විශාලතම ගොඩබිම් රට බවට පත් කරයි. එහි භූමි ප්‍රමාණයෙන් 80% කට වඩා සහරා හි පිහිටා ඇත. එහි ප්‍රධාන වශයෙන් මිලියන 25ක් පමණ වන මුස්ලිම් ජනගහනය[16][17] රටේ දකුණේ සහ බටහිර ප්‍රදේශයේ පොකුරු වශයෙන් ජීවත් වේ. නියාමි අගනුවර නයිජර් හි නිරිතදිග කෙළවරේ පිහිටා ඇත.
ඉස්ලාමය කලාපයට ව්‍යාප්ත වීමෙන් පසුව, නයිජර් එහි ප්‍රදේශයේ වඩාත් වැදගත් කොටස් අගඩෙස් සුල්තාන් රාජ්‍යය සහ සොන්ග්හයි අධිරාජ්‍යය වැනි ප්‍රාන්තවලට ඇතුළත් වීමට පෙර කනෙම්-බෝර්නු අධිරාජ්‍යය සහ මාලි අධිරාජ්‍යය ඇතුළු සමහර ප්‍රාන්තවල මායිම් විය. එය ප්‍රංශ බටහිර අප්‍රිකාවේ කොටසක් ලෙස අප්‍රිකාව සඳහා වූ පොරබැදීමේදී ප්‍රංශය විසින් යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලද අතර 1922 දී වෙනම යටත් විජිතයක් බවට පත් විය. 1960 හි නිදහස ලබා ගත් දා සිට නයිජර් කුමන්ත්‍රණ පහක් සහ හමුදා පාලන කාල හතරක් අත්විඳ ඇත. නයිජර්හි හත්වන සහ මෑතකාලීන ව්‍යවස්ථාව 2010 දී බලාත්මක කරන ලද අතර, බහු පක්ෂ, ඒකීය අර්ධ-ජනාධිපති ක්‍රමයක් ස්ථාපිත කරන ලදී. 2023 දී සිදු වූ මෑත කාලීන කුමන්ත්‍රණයෙන් පසුව, රට නැවත වරක් හමුදා ජුන්ටාවක් යටතේ පවතී.
එහි සමාජය සමහර ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වල සහ කලාපවල ස්වාධීන ඉතිහාසයන් සහ තනි රාජ්‍යයක ජීවත් වූ ඔවුන්ගේ කාල පරිච්ඡේදයෙන් ලබාගත් විවිධත්වයක් පිළිබිඹු කරයි. හවුසා යනු රටේ විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වන අතර එය ජනගහනයෙන් අඩකට වඩා වැඩිය. ප්‍රංශ භාෂාව රටේ නිල භාෂාව වන අතර දේශීය භාෂා දහයකට ජාතික භාෂාවේ තත්ත්වය ඇත.
2023 එක්සත් ජාතීන්ගේ බහුමාන දරිද්‍රතා දර්ශකය (MPI) වාර්තාවට අනුව නයිජර් යනු ලෝකයේ දුප්පත්ම රටවලින් එකකි.[18] රටේ සමහර කාන්තාර නොවන ප්‍රදේශ වරින් වර නියඟයට හා කාන්තාරකරණයට ලක් වේ. ආර්ථිකය යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තය වටා සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර, අඩු ශුෂ්ක දකුණේ සමහර අපනයන කෘෂිකර්මාන්තය සහ යුරේනියම් ලෝපස් ඇතුළු අමුද්‍රව්‍ය අපනයනය කරයි. එහි ගොඩබිම් සහිත පිහිටීම, කාන්තාර භූමි ප්‍රදේශය, අඩු සාක්ෂරතා අනුපාතය, ජිහාඩ් කැරලි සහ උපත් පාලන ක්‍රම භාවිතා නොකිරීම සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ශීඝ්‍ර ජනගහන වර්ධනය හේතුවෙන් ලොව ඉහළම සාඵල්‍යතා අනුපාත හේතුවෙන් එය සංවර්ධනයට අභියෝගවලට මුහුණ දෙයි.[19]
නිරුක්තිය
[සංස්කරණය]මෙම නම පැමිණෙන්නේ රටේ බටහිර දෙසින් ගලා යන නයිජර් ගඟෙනි. ගඟේ නමේ ආරම්භය අවිනිශ්චිතය. ඇලෙක්සැන්ඩ්‍රියානු භූගෝල විද්‍යාඥ ටොලමි විසින් වඩි ගිර් (අසල්වැසි නූතන ඇල්ජීරියාවේ) සහ දකුණේ පිහිටි නි-ගිර් ("පහළ ගිර්") පිළිබඳ විස්තර ලිවීය.[20] නූතන අක්ෂර වින්‍යාසය නයිජර් ප්‍රථම වරට 1550 දී බර්බර් විශාරද ලියෝ අප්‍රිකානුස් විසින් වාර්තා කරන ලදී,[21] "ගංගා ගංගාව" යන අර්ථය ඇති ටුවාරෙග් වාක්‍ය ඛණ්ඩයෙන් (e)gărăw-n-gărăwăn ව්‍යුත්පන්න විය හැකිය.[22] මුලින්ම වැරදි ලෙස විශ්වාස කරන ලද පරිදි එය ලතින් නයිජර් ("කළු") වෙතින් ව්‍යුත්පන්න නොවන බවට වාග් විද්‍යාඥයින් අතර පුළුල් එකඟතාවයක් ඇත.[20] ඉංග්‍රීසි භාෂාවේ සම්මත උච්චාරණය /niːˈʒɛər/ වන අතර සමහර ඇංග්ලෝෆෝන මාධ්‍යවල /ˈnaɪdʒər/ ද භාවිතා වේ.
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]ප්‍රාග් ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]
ක්‍රි.පූ. 280,000 තරම් ඈතට දිවෙන ගල් මෙවලම්, උතුරු අගදෙස් ප්‍රදේශයේ අද්රාර් බූස්, බිල්මා සහ ජාඩෝ වලින් හමු වී ඇත.[23] මෙම සොයාගැනීම්වලින් සමහරක් ක්‍රි.පූ. 90,000-ක්‍රිපූ 20,000 පමණ උතුරු අප්‍රිකාවේ සමෘද්ධිමත් වූ මධ්‍ය පැලියොලිතික් යුගයේ ඇටීරියන් සහ මූස්ටේරියන් මෙවලම් සංස්කෘතීන් සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත.[24][23] මෙම මිනිසුන් දඩයම් එකතු කිරීමේ ජීවන රටාවක් ගත කළ බව සැලකේ.[23] ප්‍රාග් ඓතිහාසික අප්‍රිකානු තෙත් කාලපරිච්ඡේදය තුළ සහරා දේශගුණය තෙත් සහ වඩාත් සාරවත් වූ අතර, පුරාවිද්‍යාඥයන් "හරිත සහරා" ලෙස හඳුන්වන සංසිද්ධිය, දඩයම් කිරීම සහ පසුව කෘෂිකර්මාන්තය සහ පශු සම්පත් පාලනය කිරීම සඳහා "හිතකර" කොන්දේසි සැපයීය.[25][26]
ක්‍රි.පූ. 10,000 පමණ ආරම්භ වූ නව ශිලා යුගයේදී, මැටි බඳුන් හඳුන්වාදීම (තගලගල්, ටෙමෙට් සහ ටින් ඔෆඩේන්හි සාක්ෂි ඇති පරිදි), ගව පාලනය ව්‍යාප්ත කිරීම සහ මළවුන් ගල් තුමුලිවල තැන්පත් කිරීම වැනි වෙනස්කම් ගණනාවක් සිදු විය.[23] ක්‍රි.පූ. 4000-2800 කාලපරිච්ඡේදය තුළ දේශගුණය වෙනස් වීමත් සමඟ සහරා ක්‍රමයෙන් වියළී යාමට පටන් ගත් අතර, දකුණට සහ නැගෙනහිරට ජනාවාස රටා වෙනස් කිරීමට බල කෙරුනි.[27] මෙනේරි සහ බඩ ඉරිඟු සිටුවීම සහ මැටි භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය ඇතුළු කෘෂිකර්මාන්තය ව්‍යාප්ත විය.[23] මෙම යුගයේ යකඩ සහ තඹ ද්‍රව්‍ය දක්නට ලැබෙන අතර, අසවාග්, ටකැඩ්ඩා, මැරෙන්ඩෙට් සහ ටර්මිට් මැසිෆ් යන ස්ථාන ද ඇතුළුව සොයාගැනීම් දක්නට ලැබේ.[28][29][30] කිෆියන් (ක්‍රි.පූ. 8000-6000 පමණ) සහ පසුව ටෙනේරියන් (ක්‍රි.පූ. 5000-2500 පමණ) සංස්කෘතීන්, ඇටසැකිලි අනාවරණය කරගත් ඇඩ්‍රාර් බූස් සහ ගොබෙරෝ කේන්ද්‍ර කර ගනිමින්, මෙම කාලය තුළ සමෘද්ධිමත් විය.[31][32][33][34][35]
කෘෂිකාර්මික හා අවමංගල්‍ය පිළිවෙත්වල කලාපීය වෙනස්කම් සමඟ සමිති අඛණ්ඩව වර්ධනය විය. මෙම යුගයේ සංස්කෘතියක් නම් බුරා සංස්කෘතිය (ක්‍රි.ව. 200-1300 පමණ) බුරා පුරාවිද්‍යා භූමිය සඳහා නම් කරන ලද අතර එහිදී යකඩ සහ සෙරමික් ප්‍රතිමා වලින් පිරුණු සුසාන භූමියක් සොයා ගන්නා ලදී.[36] නව ශිලා යුගයේදී අයර් කඳු, ටර්මිට් මැසිෆ්, ජාඩෝ සානුව, ඉවේලේන්, අරකාඕ, ටමාකොන්, ට්සර්සයිට්, ඉෆෙරෝවාන්, මමමැනෙට් සහ ඩබස් ඇතුළු සහරානු පාෂාණ කලාවේ සමෘද්ධිමත් විය; මෙම කලාව ක්‍රි.පූ. 10,000 සිට ක්‍රි.ව. 100 දක්වා කාලපරිච්ඡේදය පුරා විහිදෙන අතර, භූ දර්ශනයේ විවිධ සත්ත්ව විශේෂවල සිට 'ලිබියානු රණශූරයන්' ලෙස නම් කරන ලද හෙල්ල රැගෙන යන රූප දක්වා විවිධ විෂයයන් නිරූපණය කරයි.[37][38][39]
පූර්ව යටත් විජිත නයිජර් හි අධිරාජ්‍යයන් සහ රාජධානි
[සංස්කරණය]අවම වශයෙන් ක්‍රි.පූ 5 වැනි සියවස වන විට වර්තමාන නයිජර් ප්‍රදේශය සහරානු වෙළඳාමේ ප්‍රදේශයක් බවට පත් විය. උතුරේ සිට ටුවාරෙග් ගෝත්‍රිකයන් විසින් මෙහෙයවනු ලැබූ ඔටුවන් පසුව කාන්තාරයක් වූ ප්‍රදේශය හරහා ප්‍රවාහන මාධ්‍යයක් ලෙස භාවිතා කරන ලදී.[40][41] ශතවර්ෂ ගණනාවක් පුරා තරංගවල දිගටම පවතින මෙම සංචලනය දකුණට තවදුරටත් සංක්‍රමණය වීමත් සමඟ උප සහරා අප්‍රිකානු සහ උතුරු අප්‍රිකානු ජනගහනය අතර අන්තර් මිශ්‍ර වීම සහ ඉස්ලාමයේ ව්‍යාප්තිය සමඟ සිදු විය.[42] අරාබි ආක්‍රමණ තුනක ප්‍රතිඵලයක් වූ 7වන සියවසේදී මුස්ලිම්වරුන් මාග්‍රෙබ් යටත් කර ගැනීමත්, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස දකුණට ජනගහන සංචලනය වීමත් එයට උපකාර විය.[27] මෙම යුගයේදී සහෙල්හි අධිරාජ්‍යයන් සහ රාජධානි පැවතුනි. පහත දැක්වෙන්නේ සමහර අධිරාජ්‍යයන් පිළිබඳ දළ වශයෙන් කාලානුක්‍රමික වාර්තාවකි.
මාලි අධිරාජ්‍යය (1200 ගනන් වල සිට 1400 ගනන් දක්වා)
[සංස්කරණය]මාලි අධිරාජ්‍යය යනු සන්දියාටා කීටා (1230–1255) විසින් ආ හි පිහිටුවන ලද මැන්ඩින්කා අධිරාජ්‍යයකි. 1230 සහ 1600 දක්වා පැවතුනි. සුන්ඩියාටා වීර කාව්‍යයේ විස්තර කර ඇති පරිදි, මාලි පෙර ඝානා අධිරාජ්‍යයෙන් වෙන් වූ සොසෝ අධිරාජ්‍යයේ බිඳී ගිය කලාපයක් ලෙස මතු විය. ඉන්පසු 1235 දී කිරිනා සටනේදී මාලි සොසෝව පරාජය කළ අතර පසුව 1240 දී ඝානාව පරාජය කරන ලදී.[43][44] පසුකාලීන ගිනියා-මාලි දේශසීමා ප්‍රදේශය වටා එහි හදවතේ සිට, අධිරාජ්‍යය අනුප්‍රාප්තික රජවරුන් යටතේ ව්‍යාප්ත වූ අතර ට්‍රාන්ස්-සහාරා වෙළඳ මාර්ගවල ආධිපත්‍යය දැරූ අතර, මාන්සා මූසා (1312-1337) ගේ පාලන සමයේදී එහි විශාලතම ප්‍රමාණය කරා ළඟා විය.[තහවුරු කර නොමැත] මෙම අවස්ථාවේදී නයිජර් හි තිලබේරි ප්‍රදේශයේ කොටස් මාලි පාලනයට යටත් විය.[43] මුස්ලිම්වරයෙකු වූ මාන්සා මුසා 1324-25 දී හජ් කර්තව්‍යය ඉටු කර අධිරාජ්‍යයේ ඉස්ලාමය ව්‍යාප්ත කිරීම දිරිමත් කළ අතර, "බොහෝ සාමාන්‍ය පුරවැසියන් නව ආගම වෙනුවට හෝ ඊට පසෙකින් ඔවුන්ගේ සාම්ප්‍රදායික සතුරුවාදී විශ්වාසයන් දිගටම පවත්වාගෙන ගිය බව පෙනේ".[43][45] රාජකීය අනුප්‍රාප්තිය, දුර්වල රජවරුන්, යුරෝපීය වෙළඳ මාර්ග වෙරළට මාරුවීම සහ අධිරාජ්‍යයේ පරිධියේ මෝසි, වොලොෆ්, ටුවරෙග් සහ සොන්ග්හායි ජනයාගේ කැරලි හේතුවෙන් 15 වන සියවසේදී අධිරාජ්‍යය "පහළවීමට" පටන් ගත්තේය.[45] 1600 ගණන් වන තෙක් රම්ප් මාලි රාජධානියක් පැවතුනි.[තහවුරු කර නොමැත]
සොන්හායි අධිරාජ්‍යය (1000 ගනන් වල සිට 1591 දක්වා)
[සංස්කරණය]
සොන්ග්හායි අධිරාජ්‍යය එහි ප්‍රධාන ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වන සොන්හායි හෝ සොන්රායි සඳහා නම් කරන ලද අතර එය මාලි හි නයිජර් ගඟේ වංගුව මත කේන්ද්‍රගත විය. සොන්හායි මෙම ප්‍රදේශය පදිංචි කිරීමට පටන් ගත්තේ 7වන සිට 9වන සියවස දක්වාය;[තහවුරු කර නොමැත] 11වන සියවස වන විට ගාඕ (පැරණි ගාඕ රාජධානියේ අගනුවර) අධිරාජ්‍යයේ අගනුවර බවට පත් විය.[46][47] 1000 සිට 1325 දක්වා සොන්ග්හායි අධිරාජ්‍යය බටහිරින් තම අසල්වැසියා වූ මාලි අධිරාජ්‍යය සමඟ සාමය පවත්වා ගැනීමට සමත් විය. 1325 දී සොන්හායි 1375 දී එහි නිදහස නැවත ලබා ගන්නා තෙක් මාලි විසින් යටත් කර ගන්නා ලදී.[තහවුරු කර නොමැත] මෙම අවස්ථාවෙහිදී අධිරාජ්‍යය එහි නයිජර්-වංගුව හදවතේ සිට නැඟෙනහිර දක්වා ව්‍යාප්ත වී ඇති අතර, පසුව බටහිර නයිජර් ප්‍රදේශය 1496 දී.[23][48][49] යටත් කර ගන්නා ලද අගඩෙස් ඇතුළුව එහි පාලනයට නතු වූ නැගෙනහිර ද ඇතුළුව. අධිරාජ්‍යයට මොරොක්කෝවේ සාදි රාජවංශයේ නැවත නැවතත් ප්‍රහාරවලට ඔරොත්තු දීමට නොහැකි වූ අතර 1591 දී ටොන්ඩිබි සටනේදී තීරණාත්මක ලෙස පරාජයට පත් විය. පසුව එය කුඩා රාජධානි ගණනාවකට කඩා වැටුණි.[47]
අයර් සුල්තාන් රාජ්‍යය (1400 ගනන් වල සිට 1906 දක්වා)
[සංස්කරණය]
ආ හි. 1449 වත්මන් නයිජර් ප්‍රදේශයේ උතුරේ, අයිර් හි සුල්තාන් රාජ්‍යය ආරම්භ කරන ලද්දේ අගඩෙස් හි පිහිටි සුල්තාන් ඉලිසාවන් විසිනි.[23] කලින් හවුසා සහ ටුවාරෙග්ස් මිශ්‍රණයකින් වාසය කළ වෙළඳ මධ්‍යස්ථානයක් වූ එය ට්‍රාන්ස්-සහාරා වෙළඳ මාර්ගවල උපායමාර්ගික ස්ථානයක් ලෙස වර්ධනය විය. 1515 දී, අයිර් සොන්ග්හයි විසින් යටත් කර ගන්නා ලද අතර, 1591 දී එය බිඳ වැටෙන තෙක් එම අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් ඉතිරි විය.[23][42] ඊළඟ ශතවර්ෂ වලදී, "සුල්තාන් රාජ්‍යය පරිහානියකට ඇතුල් වූ බව පෙනේ", අන්තර් ජාතික යුද්ධ සහ වංශ ගැටුම් මගින් සලකුණු විය.[42] 19 වැනි සියවසේදී යුරෝපීයයන් මෙම ප්‍රදේශය ගවේෂණය කිරීමට පටන් ගත් විට, අගඩෙස්හි බොහෝ ප්‍රදේශ නටඹුන්ව පැවති අතර ප්‍රංශ විසින් අත්පත් කර ගන්නා ලදී (පහත බලන්න).[23][42]
කනෙම්-බෝර්නු අධිරාජ්‍යය (700 ගනන් වල සිට 1700 ගනන් දක්වා)
[සංස්කරණය]නැඟෙනහිර දෙසින්, කැනෙම්-බෝර්නු අධිරාජ්‍යය, චැඩ් විල අවට ප්‍රදේශය කාලාන්තරයක් පුරා ආධිපත්‍යය දැරීය.[47] එය 8 වන සියවසේදී පමණ සඝවා විසින් ආරම්භ කරන ලද අතර එය විලෙහි ඊසාන දෙසින් න්ජිමි හි පදනම් විය. ආ හි ආරම්භ වූ සයිෆාවා රාජවංශයේ පාලන සමය ඇතුළුව රාජධානිය ක්‍රමයෙන් ව්‍යාප්ත විය. 1075 මායි (රජ) හුම්මේ යටතේය.[50][51] 1200 ගණන් වලදී රාජධානිය එහි උපරිම ප්‍රමාණයට ළඟා වූ අතර, අර්ධ වශයෙන් මයි ඩුනාමා දිබ්බලෙමිගේ (1210-1259) උත්සාහය හේතුවෙන්, සමහර ට්‍රාන්ස්-සහාරා වෙළඳ මාර්ග පාලනය කිරීමෙන් "පොහොසත්" විය; බිල්මා සහ කෞආර් ඇතුළු නැගෙනහිර සහ ගිනිකොනදිග නයිජර් ප්‍රදේශ බොහොමයක් මෙම කාල වකවානුවේදී කනෙම්ගේ පාලනය යටතේ පැවතිණි.[52] 11 වන සියවසේ සිට අරාබි වෙළෙන්දන් විසින් ඉස්ලාම් රාජ්‍යයට හඳුන්වා දී ඇති අතර, ඊළඟ ශතවර්ෂ වලදී වැඩි වශයෙන් පරිවර්තනයන් ලබා ගන්නා ලදී.[50] 14 වන ශතවර්ෂයේ බුලාලා ජනයාගේ ප්‍රහාරයන් නිසා කනෙම්ට චැඩ් විල බටහිර දෙසට මාරු වීමට සිදු විය, එය බෝර්නු අධිරාජ්‍යය ලෙස හඳුන්වනු ලැබුවේ එහි අගනුවර වන න්ගසාර්ගමූ සිට පසුව නයිජර්-නයිජීරියා දේශසීමාවේ සිට පාලනය කළ බවයි.[53][50][54] මයි ඉඩ්රිස් අලූමා (1575-1610) පාලන සමයේදී බෝර්නු "සමෘද්ධිමත්" වූ අතර කනෙම් හි බොහෝ "සාම්ප්‍රදායික ඉඩම්" නැවත යටත් කර ගත් අතර, එබැවින් අධිරාජ්‍යය සඳහා 'කැනෙම්-බෝර්නු' ලෙස නම් කරන ලදී. 17 වන සියවස සහ 18 වන කාලය වන විට බෝර්නු රාජධානිය "පරිහානියේ කාලපරිච්ඡේදයකට" ඇතුල් වී, එහි චැඩ් විල වෙත නැවත හැකිලී ගියේය.[47][50]
1730-40 දී පමණ මල්ලම් යුනුස්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් කනුරි පදිංචිකරුවන් කණ්ඩායමක් කනෙම් හැර ගොස් සින්දර් නගරය කේන්ද්‍ර කර ගනිමින් දමගරම් සුල්තාන් රාජ්‍යය පිහිටුවීය.[42] 19 වන සියවසේ සුල්තාන් ටැනිමූන් ඩෑන් සොලෙයිමානේ පාලනය වන තෙක් සුල්තාන් රාජ්‍යය නාමිකව බෝර්නෝ අධිරාජ්‍යයට යටත්ව පැවති අතර, ඔහු නිදහස ප්‍රකාශ කර ව්‍යාප්ත වීමේ අදියරක් ආරම්භ කළේය.[23] සුල්තාන් රාජ්‍යය සොකෝටෝ කැලිෆේටයේ (පහත බලන්න) ඉදිරි ගමනට එරෙහි වීමට සමත් වූ අතර පසුව 1899 දී ප්‍රංශ විසින් අල්ලා ගන්නා ලදී.[23]
හවුසා ප්‍රාන්ත සහ අනෙකුත් කුඩා රාජධානි (1400 ගනන් වල සිට 1800 ගනන් දක්වා)
[සංස්කරණය]
නයිජර් ගංගාව සහ චැඩ් විල අතර හවුසා රාජධානි පිහිටා ඇති අතර, හවුසාලන්ඩ් ලෙස හඳුන්වන සංස්කෘතික-භාෂාමය ප්‍රදේශය පසුව නයිජර්-නයිජීරියා දේශසීමාව බවට පත් විය.[55] හවුසා යනු 900-1400 ගණන් වලදී රාජධානි පිහිටුවන විට වෙනම ජනතාවක් ලෙස මතුවෙමින්, උතුරු හා නැගෙනහිරින් පැමිණි ස්වයංක්‍රීය ජනයාගේ සහ සංක්‍රමණික ජනයාගේ මිශ්‍රණයක් ලෙස සැලකේ.[55][23][56] ඔවුන් ක්‍රමයෙන් 14 වැනි සියවසේ සිට ඉස්ලාම් දහම අනුගමනය කළ අතර, සමහර විට මෙය වෙනත් ආගම් සමඟ පැවති අතර, සමමුහුර්ත ආකාර දක්වා වර්ධනය විය. අස්නා වැනි සමහර හවුසා කන්ඩායම් ඉස්ලාමයට මුලුමනින්ම විරුද්ධ විය (ඩොගොන්ඩෝචි ප්‍රදේශය සජීවී බලකොටුවක් ලෙස පවතී).[23][47] හවුසා රාජධානි යනු සංයුක්ත ආයතනයක් නොව එකිනෙකින් අඩු වැඩි වශයෙන් ස්වාධීන වූ රාජධානි සමූහ කිහිපයක් විය. ඔවුන්ගේ සංවිධානය ධූරාවලි සහ තරමක් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විය: හවුසා රජුන් තේරී පත් වූයේ රටේ ප්‍රධානීන් විසින් වන අතර ඔවුන් විසින් ඉවත් කළ හැකි විය.[46] බයාජිද්දා පුරාවෘත්තයට අනුව, බාවෝගේ පුතුන් හය දෙනා විසින් පිහිටුවන ලද ප්‍රාන්ත හතක් ලෙස හවුසා රාජධානි ආරම්භ විය.[55][47] බාවෝ යනු බැග්ඩෑඩ් සිට පැමිණි හවුසා රැජින දෞරම සහ බයජිද්ද හෝ (ඇතැම් ඉතිහාසඥයින්ට අනුව අබු යසීඩ්) ගේ එකම පුත්‍රයාය. මුල් හවුසා ප්‍රාන්ත හත ('හවුසා බක්වායි' ලෙසද හැඳින්වේ): ඩවුරා (දෞරමා රැජිනගේ ප්‍රාන්තය), කැනෝ, රානෝ, සරියා, ගෝබීර්, කට්සිනා සහ බිරම්.[46][23][56] පුරාවෘත්තයේ දිගුවක් පවසන්නේ බාවෝට උපභාර්යාවක් සමඟ තවත් පුතුන් හත් දෙනෙකු සිටි බවත්, ඔවුන් ඊනියා 'බන්සා (අවජාතක) බක්වායි' සොයා ගිය බවත්ය: සම්ෆාරා, කෙබ්බි, නූපේ, ග්වාරි, යෞරි, ඉලෝරින් සහ ක්වරරාෆා.[56] මෙම යෝජනා ක්‍රමයට නොගැලපෙන කුඩා රාජ්‍යයක් වූයේ බර්නි-එන්'කොන්නි කේන්ද්‍ර කරගත් කොන්නි ය.[42]
ෆුලානි (පීල්, ෆුල්බේ ආදී ලෙසද හැඳින්වේ), සහෙල් පුරා දක්නට ලැබෙන එඬේර ජනයා, 1200-1500 කාලය තුළ හවුසලන්තයට සංක්‍රමණය වීමට පටන් ගත්හ.[47][55]18 වැනි සියවසේ පසු කාලය තුළ සමහර ෆුලානි ඉස්ලාම් ආගමේ සමමුහුර්ත ස්වරූපය ගැන නොසතුටින් සිටියහ. හවුසා ප්‍රභූව අතර දූෂණය සම්බන්ධයෙන් ජනතාවගේ අප්‍රසාදය ද ගසාකමින්, ෆුලානි විශාරද උස්මාන් ඩෑන් ෆෝඩියෝ (ගෝබීර් සිට) 1804 දී ජිහාඩ් ප්‍රකාශ කළේය.[42][23][57] හවුස්ලන්ඩ් (ස්වාධීනව පැවති බෝර්නු රාජධානිය නොවුනත්) බොහෝ ප්‍රදේශ යටත් කර ගැනීමෙන් පසු ඔහු 1809 දී සොකෝටෝ කැලිෆේට් ප්‍රකාශයට පත් කළේය.[55] පසුව නයිජර් බවට පත් වූ ප්‍රදේශයේ දකුණේ මරඩි වෙත සංක්‍රමණය වූ කට්සිනා වැනි සමහර හවුසා ප්‍රාන්ත දකුණට පලා යාමෙන් දිවි ගලවා ගත්හ.[47] මෙම ඉතිරිව ඇති සමහර රාජ්‍යයන් කැලිෆේට හිරිහැර කළ අතර යුද්ධ හා ගැටුම්වල කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය, සමහර ප්‍රාන්ත (කට්සිනා සහ ගෝබීර් වැනි) ස්වාධීනත්වය පවත්වා ගෙන ගිය අතර වෙනත් තැන්වල නව (ටෙසාඕවා සුල්තාන් රාජ්‍යය වැනි) පිහිටුවන ලදී. චැඩ්-පාදක යුධ අධිපති රබිහ් අස්-සුබයිර් ගේ ආක්‍රමණ වලින් "මාරාන්තික ලෙස දුර්වල" වන තෙක්, කැලිෆේට් බේරී සිටීමට සමත් විය, එය අවසානයේ 1903 දී බ්‍රිතාන්‍යයන් අතට පත් වූ අතර, එහි ඉඩම් පසුව බ්‍රිතාන්‍යය සහ ප්‍රංශය අතර බෙදී ගියේය.[58]
එම යුගයේ අනෙකුත් කුඩා රාජධානි අතරට හවුසා සහ සොකෝටෝ ප්‍රාන්තවල පාලනයට ප්‍රතිරෝධය දැක්වූ 1750 දී ආරම්භ කරන ලද සර්මා රාජ්‍යයක් වන ඩොසෝ රාජධානිය ඇතුළත් වේ.[42]
යටත් විජිත (1900–1958)
[සංස්කරණය]
19 වන ශතවර්ෂයේදී, සමහර යුරෝපීය ගවේෂකයන් නයිජර් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයේ සංචාරය කළහ, එනම් මුන්ගෝ පාර්ක් (1805-1806 දී), ඕඩ්නි-ඩෙන්හැම්-ක්ලැපර්ටන් ගවේෂණය (1822-25), හෙන්රිච් බාර්ත් (1850-55 ජේම්ස් රිචඩ්සන් සහ ඇඩොල්ෆ් ඕවර්වෙග් සමග), ෆ්‍රෙඩ්රික් ගර්හාර්ඩ් රොල්ෆ්ස් (1865-1867), ගුස්ටාව් නච්ටිගල් (1869-1874) සහ පර්ෆයිට්-ලුවී මොන්ටේල් (1890-1892).[23]
සමහර යුරෝපීය රටවල් දැනටමත් අප්‍රිකාවේ වෙරළබඩ ජනපද හිමිකරගෙන සිටි අතර, ශතවර්ෂයේ අග භාගයේදී ඔවුන් මහාද්වීපයේ අභ්‍යන්තරය දෙසට ඇස් යොමු කිරීමට පටන් ගත්හ. 'අප්‍රිකාව සඳහා පොරබැදීම' ලෙස හැඳින්වෙන මෙම ක්‍රියාවලිය, 1885 බර්ලින් සමුළුවේදී කූටප්‍රාප්තියට පත් වූ අතර එහිදී යටත් විජිත බලවතුන් අප්‍රිකාව බලපෑම් ක්ෂේත්‍රවලට බෙදීම ගෙනහැර දැක්වීය. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, ප්‍රංශය නයිජර් ගඟේ ඉහළ නිම්නයේ (දළ වශයෙන් වර්තමාන මාලි සහ නයිජර් ප්‍රදේශයට සමාන) පාලනය ලබා ගත්තේය.[59] ඉන්පසු ප්‍රංශය තම පාලනය භූමියේ යථාර්ථයක් බවට පත් කිරීමට සූදානම් විය. 1897 දී ප්‍රංශ නිලධාරි මාරියස් ගේබ්‍රියෙල් කැසිමාජෝ නයිජර් වෙත යවන ලදී. ඔහු 1898 දී දමගරම් හි සුල්තාන් රාජ්‍යයට ළඟා වූ අතර, සුල්තාන් අමදු කුරන් දාගාගේ මළුවෙහි සින්දර් හි නැවතී සිටියේය. ඔහු චැඩ්-පාදක යුධ අධිපති රබිහ් අස්-සුබයිර් සමඟ මිත්‍ර වේ යැයි ඩාගා බිය වූ බැවින් පසුව ඔහුව මරා දමන ලදී.[42] 1899-1900 දී, ප්‍රංශය ප්‍රංශයේ අප්‍රිකානු දේපළ සම්බන්ධ කිරීමේ අරමුණින් ගවේෂණ තුනක් සම්බන්ධීකරණය කළේය—ප්‍රංශ කොංගෝවේ සිට ජෙන්ටිල් මෙහෙයුම, ඇල්ජීරියාවේ සිට ෆෝරෝ-ලැමි මෙහෙයුම සහ ටිම්බක්ටු වෙතින් වොලට්-චැනොයින් මෙහෙයුම—ප්‍රංශයේ අප්‍රිකානු දේපළ සම්බන්ධ කිරීමේ අරමුණින්ය.[59] ඔවුන් තිදෙනා අවසානයේ කූසේරි හිදී (කැමරූන්හි ඈත උතුරේ) හමු වූ අතර කූසේරි සටනේදී රබිහ් අස්-සුබයිර් ගේ හමුදාවන් පරාජය කරන ලදී. වොලට්-චැනොයින් මෙහෙයුම "කෲර ක්‍රියාවලින් විනාශයට පත් විය" සහ දකුණු නයිජර් ප්‍රදේශය පුරා ප්‍රාදේශීය සිවිල් වැසියන් කොල්ලකෑම, කොල්ලකෑම, දූෂණය කිරීම සහ ඝාතනය කිරීම සම්බන්ධයෙන් "ප්‍රසිද්ධියට පත් විය".[42][23] 1899 මැයි 8 වෙනිදා, සර්රෞනියා රැජිනගේ ප්‍රතිරෝධයට පළිගැනීමක් වශයෙන්, කපිතාන් වොලට් සහ ඔහුගේ පිරිස "ප්‍රංශ යටත් විජිත ඉතිහාසයේ දරුණුතම සංහාරයක්" ලෙස සැලකෙන බර්නි-එන්'කොන්නි ගම්මානයේ සියලු වැසියන් ඝාතනය කළහ.[42] වොලට් සහ චැනොයින් හි "ම්ලේච්ඡ" ක්‍රම "අපකීර්තියක්" ඇති කළ අතර පැරිස්ට මැදිහත් වීමට බල කෙරුනි; ලුතිනන් කර්නල් ජීන් ෆ්‍රැන්සුවා ක්ලෝබ් ඔවුන්ව අණ දීමෙන් නිදහස් කිරීමට ටෙසවුවා අසල මෙහෙයුමට හසු වූ විට ඔහුව මරා දමන ලදී. ක්ලෝබ්ගේ හිටපු නිලධාරියා වූ ලුතිනන් පෝල් ජෝලන්ඩ් සහ ලුතිනන් ඔක්ටේව් මේනියර් අවසානයේ මෙහෙයුම භාර ගත්තේ කැරැල්ලකින් පසුව වොලට් සහ චැනොයින් මිය ගියහ.[23] නයිජර් හමුදා ප්‍රදේශය පසුව ඉහළ සෙනගල් සහ නයිජර් ජනපදය තුළ (පසුව බුර්කිනා ෆාසෝ, මාලි සහ නයිජර්) 1904 දෙසැම්බර් මාසයේදී එහි අගනුවර නියාමි සමඟ නිර්මාණය කරන ලදී.[23] බ්‍රිතාන්‍යයේ නයිජීරියාවේ දකුණේ යටත් විජිතය සමඟ මායිම 1910 දී අවසන් කරන ලදී, 1898-1906 කාලය තුළ ගිවිසුම් හරහා බලවතුන් දෙදෙනා විසින් දැනටමත් එකඟ වී ඇති දළ සීමා නිර්ණයකි.[59] ප්‍රංශ බටහිර අප්‍රිකාව තුළ නයිජර් පූර්ණ යටත් විජිතයක් බවට පත් වූ විට 1922 දී නයිජර් හමුදා ප්‍රදේශය ඉහළ සෙනගල් සහ නයිජර් වලින් වෙන් වූ විට 1912 දී ප්‍රදේශයේ අගනුවර සින්ඩර් වෙත ගෙන යන ලදී.[23][42] නයිජර් දේශසීමා අදියර වශයෙන් සකස් කරන ලද අතර 1930 ගණන් වන විට ඒවායේ පසුකාලීන ස්ථානයේ ස්ථාවර විය. මෙම කාල පරිච්ෙඡ්දය තුළ භෞමික ගැලපීම් සිදු විය: නයිජර් ගඟට බටහිරින් පිහිටි ප්‍රදේශ 1926-1927 දී නයිජර් වෙත අනුයුක්ත කරන ලද අතර, 1932-1947 දී ඉහළ වෝල්ටා (නූතන බුර්කිනා ෆාසෝ) විසුරුවා හැරීමේදී එම ප්‍රදේශයේ නැගෙනහිරින් වැඩි කොටසක් එකතු කරන ලදී. නයිජර්;[60][42] සහ නැගෙනහිරින් ටිබෙස්ටි කඳු 1931 දී චැඩ් වෙත මාරු කරන ලදී.[61]
ප්‍රංශ ජාතිකයන් සාමාන්‍යයෙන් වක්‍ර පාලනයේ ආකාරයක් අනුගමනය කළ අතර, පවතින ස්වදේශික ව්‍යුහයන් යටත් විජිත පාලන රාමුව තුළ දිගටම පැවතීමට ඉඩ සලසමින් ඔවුන් ප්‍රංශ ආධිපත්‍යය පිළිගෙන ඇත.[23] විශේෂයෙන්ම ඩොසෝ රාජධානියේ සර්මා ප්‍රංශ පාලනයට කැමති බව ඔප්පු වූ අතර, ඔවුන් හවුසා සහ අනෙකුත් ආසන්න ප්‍රාන්තවල ආක්‍රමණයන්ට එරෙහිව මිත්‍ර පාක්ෂිකයින් ලෙස භාවිතා කළහ. කාලයාගේ ඇවෑමෙන් සර්මා නයිජර් හි "වඩා උගත් සහ බටහිරකරණය වූ" කණ්ඩායම් වලින් එකක් බවට පත් විය.[42] අන්ධ පූජක ඇල්ෆා සයිබූ විසින් මෙහෙයවන ලද ඩොසෝ කලාපයේ කොබ්කිටන්ද කැරැල්ල (1905-1906) සහ ඔමරුප්‍රෙස් කර්ම විසින් නායකත්වය දුන් නයිජර් නිම්නයේ කර්ම කැරැල්ල (දෙසැම්බර් 1905-මාර්තු 1906) වැනි ප්‍රංශ පාලනයට තර්ජන ඇති විය. පසුකාලීන හමාල්ලයියා සහ හවුකා ආගමික ව්‍යාපාර මෙන්ම බලහත්කාරය පැතුරුනි.[23][42][62] දකුණේ "උදාසීන" ජනගහනය යටපත් කිරීමේදී "විශාල වශයෙන් සාර්ථක" අතර, ප්‍රංශ ජාතිකයින් උතුරේ ටුවාරෙග් සමඟ "සැලකිය යුතු තරම් දුෂ්කරතාවයකට" මුහුණ දුන් අතර (අගාඩේස්හි අයර් හි සුල්තාන් රාජ්‍යය කේන්ද්‍ර කර ගනිමින්) ප්‍රංශයට 1906 වන තෙක් අගාඩෙස් අල්ලා ගැනීමට නොහැකි විය.[23] ටුවාරෙග් ප්‍රතිරෝධය දිගටම පැවති අතර, ෆෙසාන්හි සෙනුසිගේ සහාය ඇතිව අග් මොහොමඩ් වවු ටෙගුයිඩා කාඕසන් විසින් නායකත්වය දුන් 1916-1917 කාඕසෙන් කැරැල්ලෙන් අවසන් විය. කැරැල්ල ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලද අතර කාඕසන් ෆෙසාන් වෙත පලා ගිය අතර එහිදී ඔහුව ඝාතනය කරන ලදී.[42] ප්‍රංශ ජාතිකයන් විසින් රූකඩ සුල්තාන්වරයෙකු පිහිටුවන ලද අතර යටත් විජිතයේ උතුරේ "පරිහානිය සහ කොන් කිරීම" දිගටම පැවති අතර, නියඟ මාලාවකින් උග්‍ර විය.[42] එය "පසුගිය දෙයක්" ලෙස පැවති අතර, යටත් විජිත සමයේ නයිජර්හි රටකජු වගාව හඳුන්වාදීම වැනි සීමිත ආර්ථික සංවර්ධනයක් සිදු විය.[23] 1913, 1920, සහ 1931 වර්ෂවල ඇති වූ විනාශකාරී සාගත මාලාවකින් පසුව ආහාර සුරක්ෂිතතාව වැඩිදියුණු කිරීමේ ක්‍රියාමාර්ග හඳුන්වා දෙන ලදී.[23][42]
දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේදී, ප්‍රංශයේ ප්‍රධාන භූමිය නාසි ජර්මනිය විසින් අත්පත් කරගෙන සිටි කාලය තුළ, චාල්ස් ඩි ගෝල් විසින් බ්‍රසාවිල් ප්‍රකාශනය නිකුත් කරන ලද අතර, ප්‍රංශ යටත් විජිත අධිරාජ්‍යය පශ්චාත් යුධ සමයේ මධ්‍යගත නොවූ ප්‍රංශ සංගමයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන බව ප්‍රකාශ කළේය.[63] 1946 සිට 1958 දක්වා පැවති ප්‍රංශ සංගමය, ප්‍රාදේශීය උපදේශන රැස්වීම් සඳහා යම් බලයක් විමධ්‍යගත කිරීම සහ දේශපාලන ජීවිතයේ සීමිත සහභාගීත්වය සහිතව, යටත් විජිතවල වැසියන්ට සීමිත ප්‍රංශ පුරවැසිභාවයක් ප්‍රදානය කළේය. නයිජීරියානු ප්‍රගතිශීලී පක්ෂය (Parti Progressiste Nigérien, හෝ PPN, මුලින් අප්‍රිකානු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රැලියේ ශාඛාවක් හෝ Rassemblement Démocratique Africain - RDA) හිටපු ගුරු හමානි ඩියෝරිගේ නායකත්වයෙන් වාමාංශික මෙන් පිහිටුවන ලද්දේ මෙම කාල පරිච්ඡේදයේදී ය.ජිබෝ බකරිගේ නායකත්වයෙන් යුත් වාමාංශික ව්‍යාපාරය සමාජවාදී අප්‍රිකානු-සවාබා (එම්එස්ඒ) විය. 1956 ජූලි 23 විදේශ ප්‍රතිසංස්කරණ පනත (Loi Cadre) සහ 1958 දෙසැම්බර් 4 පස්වන ප්‍රංශ ජනරජය පිහිටුවීමෙන් පසුව, නයිජර් ප්‍රංශ ප්‍රජාව තුළ ස්වාධීන රාජ්‍යයක් බවට පත්විය. 1958 දෙසැම්බර් 18 දින හමානි ඩියෝරිගේ නායකත්වය යටතේ ස්වාධීන නයිජර් ජනරජයක් නිල වශයෙන් නිර්මාණය කරන ලදී. එම්එස්ඒ 1959 දී තහනම් කරන ලද්දේ එහි අධික ප්‍රංශ විරෝධී ස්ථාවරය නිසා ය.[64] 1960 ජූලි 11 දින, නයිජර් ප්‍රංශ ප්‍රජාවෙන් ඉවත් වීමට තීරණය කළ අතර, 1960 අගෝස්තු 3 වන දින, දේශීය වේලාවෙන් මධ්‍යම රාත්‍රියේදී, සම්පූර්ණ නිදහස ලබා ගත්තේය;[65] මෙලෙස ඩියෝරි රටේ පළමු ජනාධිපති බවට පත් විය.
පශ්චාත් යටත් විජිත (1960–)
[සංස්කරණය]ඩියෝරි අවුරුදු (1960-1974)
[සංස්කරණය]
ස්වාධීන රාජ්‍යයක් ලෙස පළමු වසර 14 තුළ නයිජර් පාලනය කළේ හමානි ඩියෝරිගේ සභාපතිත්වය යටතේ තනි-පක්ෂ සිවිල් පාලන තන්ත්‍රයක් විසිනි.[66] 1960 ගණන්වල අධ්‍යාපන ක්‍රමයේ ප්‍රසාරණය සහ යම් සීමිත ආර්ථික සංවර්ධනයක් සහ කාර්මීකරණයක් දක්නට ලැබුණි.[42] ප්‍රංශය සමඟ සබඳතා පැවතියේ, ඩියෝරි විසින් ආර්ලිට්හි ප්‍රංශ ප්‍රමුඛ යුරේනියම් කැණීම් සංවර්ධනයට ඉඩ දීම සහ ඇල්ජීරියානු යුද්ධයේදී ප්‍රංශයට සහාය වීමත් සමඟය.[42] දේශසීමා ආරවුලක් හේතුවෙන් ඩහෝමි (බෙනින්) හැර අනෙකුත් අප්‍රිකානු රාජ්‍යයන් සමඟ සබඳතා බොහෝ දුරට "ධනාත්මක" විය. 1963 දී සැලසුම් කළ කුමන්ත්‍රණයකින් සහ 1965 දී ඝාතන ප්‍රයත්නයකින් ඩියෝරි දිවි ගලවා ගැනීමත් සමඟ නයිජර් මෙම කාලය පුරාවට ඒකපාක්ෂික රාජ්‍යයක් ලෙස පැවතුනි. මෙම ක්‍රියාකාරකමෙන් බොහෝමයක් 1964 දී ගබ්සාකාරී කැරැල්ලක් දියත් කරන ලද ජිබෝ බකරිගේ එම්එස්ඒ-සවාබා කණ්ඩායම විසින් මෙහෙයවන ලදී.[42][67]1970 ගණන්වල, ආර්ථික දුෂ්කරතා, නියඟ සහ අධික දූෂණය සහ ආහාර සැපයුම් වැරදි කළමනාකරණය පිළිබඳ චෝදනාවල එකතුවක්, ඩයෝරි පාලනය පෙරලා දැමූ කුමන්ත්‍රණයක් ඇති කළේය.
පළමු හමුදා පාලනය (1974-1991)
[සංස්කරණය]මෙම කුමන්ත්‍රණය සැලසුම් කර ඇත්තේ කර්නල් සෙයිනි කවුන්චේ සහ කොන්සයිල් මිලිටෙයාර් සුප්‍රීම් නමින් හමුදා කණ්ඩායමක් විසින් වන අතර, 1987 දී ඔහු මිය යන තුරුම රට පාලනය කිරීමට කුන්චේ කටයුතු කළේය.[42] හමුදා රජයේ පළමු ක්‍රියාමාර්ගය වූයේ ආහාර අර්බුදයට පිළියම් යෙදීමයි.[68] කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු ඩියෝරි පාලන තන්ත්‍රයේ දේශපාලන සිරකරුවන් නිදහස් කරන ලද අතර, මෙම කාලය තුළ පොදුවේ දේශපාලන හා පුද්ගල නිදහස පිරිහී ගියේය. කුමන්ත්‍රණ (1975, 1976 සහ 1984 දී) ව්‍යර්ථ කරන ලද අතර, ඔවුන්ගේ උසිගැන්වීම්වලට දඩුවම් ලැබිණි.[42]
බොහෝ දුරට අගාඩෙස් කලාපයේ යුරේනියම් පතල් මගින් අරමුදල් සපයන 'සංවර්ධන සමාජයක්' නිර්මාණය කිරීමට කවුන්චේ උත්සාහ කළේය.[42] පැරාස්ටල් සමාගම් නිර්මාණය කරන ලදී, යටිතල පහසුකම් (ගොඩනැගිලි සහ නව මාර්ග, පාසල්, සෞඛ්‍ය මධ්‍යස්ථාන) ඉදිකරන ලද අතර, රාජ්‍ය ආයතනවල දුෂණ පැවති අතර, ඒවාට දඬුවම් කිරීමට කවුන්චේ පසුබට නොවීය.[69] 1980 ගණන් වලදී, කවුන්චේ විසින් රාජ්‍ය වාරනය යම් ලිහිල් කිරීමක් සහ පාලන තන්ත්‍රය 'සිවිල්කරණය' කිරීමට ගත් උත්සාහයන් සමඟින්, හමුදාවේ ග්‍රහණය ප්‍රවේශමෙන් ලිහිල් කිරීමට පටන් ගත්තේය. යුරේනියම් මිල කඩා වැටීමෙන් පසු ආර්ථික උත්පාතය අවසන් වූ අතර IMF විසින් මෙහෙයවන ලද කප්පාදු සහ පුද්ගලීකරන පියවර සමහර නයිජීරියානුවන්ගේ විරුද්ධත්වය අවුලුවා ඇත.[42] 1985 දී, චින්තබරාදන් හි ටුවාරෙග් කැරැල්ලක් මර්දනය කරන ලදී.[42] කවුන්චේ 1987 නොවැම්බර් මාසයේදී මොළයේ ගෙඩියක් හේතුවෙන් මිය ගිය අතර, ඔහුගේ මාණ්ඩලික ප්‍රධානියා වූ කර්නල් අලි සයිබු විසින් දින හතරකට පසු උත්තරීතර හමුදා කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා ලෙස ස්ථිර කරන ලදී.[42]
සයිබු, කවුන්චේ යුගයේ (රහස් පොලිසිය සහ මාධ්‍ය වාරනය වැනි) ඉතාමත් මර්දනකාරී අංග සීමා කළ අතර, තනි පක්ෂයක (Mouvement National pour la Société du Développement, හෝ MNSD) සමස්ත මඟ පෙන්වීම යටතේ දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාවලියක් හඳුන්වා දීමට කටයුතු කළේය.[42] දෙවන ජනරජයක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් සම්පාදනය කරන ලද අතර එය 1989 ජනමත විචාරණයකින් පසුව සම්මත කරන ලදී.[42] 1989 දෙසැම්බර් 10 වන දින පැවති ජනාධිපතිවරණයෙන් ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු ජෙනරාල් සයිබු දෙවන ජනරජයේ පළමු ජනාධිපතිවරයා බවට පත් විය.[70]
බහු-පක්ෂ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රමයක් ස්ථාපිත කිරීමට වෘත්තීය සමිති සහ ශිෂ්‍ය ඉල්ලීම් හමුවේ දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණ පාලනය කිරීමට ජනාධිපති සයිබුගේ උත්සාහය අසාර්ථක විය. 1990 පෙබරවාරි 9 වන දින, නියාමි හි ප්‍රචණ්ඩකාරී ලෙස මර්දනය කරන ලද ශිෂ්‍ය පාගමනක් සිසුන් තිදෙනෙකුගේ මරණයට හේතු වූ අතර, එය තවදුරටත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා ජාතික හා ජාත්‍යන්තර පීඩනය වැඩි කිරීමට හේතු විය.[42] සයිබෝ පාලනය 1990 අවසානය වන විට මෙම ඉල්ලීම් වලට එකඟ විය.[42] මේ අතර, සන්නද්ධ ටුවාරෙග්ස් කණ්ඩායමක් චින්තබරාදන් (පළමු ටුවාරෙග් කැරැල්ලේ ආරම්භය ලෙස ඇතැමුන් විසින් සලකනු ලබන) නගරයට ප්‍රහාර එල්ල කිරීමත් සමඟ අගාඩෙස් ප්‍රදේශයේ ගැටළු යළි මතු විය. ඇස්තමේන්තු 70 සිට 1000 දක්වා).[42]
ජාතික සම්මේලනය සහ තුන්වන ජනරජය (1991-1996)
[සංස්කරණය]1991 ජාතික ස්වෛරී සමුළුව බහු පක්ෂ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ඇති කළේය. ජුලි 29 සිට නොවැම්බර් 3 දක්වා, රටේ අනාගත දිශානතිය සඳහා නිර්දේශ ඉදිරිපත් කිරීම සඳහා සමාජයේ සියලුම අංග එක්රැස් කරන ලද ජාතික සමුළුවක් කැදවීය. සම්මන්ත්‍රණයේ මුලසුන දැරුවේ මහාචාර්ය ඇන්ඩ්රේ සාලිෆෝ විසින් වන අතර සංක්‍රාන්ති රජයක් සඳහා සැලැස්මක් සකස් කරන ලදී; 1993 අප්‍රේල් මාසයේදී තුන්වන ජනරජයේ ආයතන ක්‍රියාත්මක වන තුරු රාජ්‍ය කටයුතු කළමනාකරණය කිරීම සඳහා මෙය 1991 නොවැම්බර් මාසයේදී ස්ථාපනය කරන ලදී. 1989 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සහ වැඩි නිදහසක් සහතික කරන ලදී. නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1992 දෙසැම්බර් 26 දින ජනමත විචාරණයකින් සම්මත විය.[71] ඉන් අනතුරුව, ජනාධිපතිවරනය පැවැත් වූ අතර 1993 මාර්තු 27 වන දින තුන්වන ජනරජයේ පළමු ජනාධිපතිවරයා ලෙස මහමනේ ඔස්මානේ පත් විය.[42][70] උස්මාන් ගේ ජනාධිපති ධූරය 1995 දී ආණ්ඩු වෙනස්කම් හතරක් සහ ව්‍යවස්ථාදායක මැතිවරණ සහ ආර්ථික පසුබෑමක් දක්නට ලැබුණි.[42]
මෙම කාලය තුළ අගාඩෙස් ප්‍රදේශයේ ප්‍රචණ්ඩත්වය දිගටම පැවති අතර, 1992 දී ටුවාරෙග් කැරලිකරුවන් සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කිරීමට නයිජීරියානු රජය පෙලඹවූ අතර එය ටුවාරෙග් ශ්‍රේණියේ අභ්‍යන්තර අසමගිය හේතුවෙන් අකාර්යක්ෂම විය.[42] ටුවාරෙග් මෙන් නයිජීරියානු රජය ද තම කලාපය නොසලකා හැර ඇති බව පවසමින් අතෘප්තිමත් ටූබු ජනයා විසින් මෙහෙයවන ලද තවත් කැරැල්ලක් රටේ නැගෙනහිරින් ඇති විය.[42] 1995 අප්‍රේල් මාසයේදී ටුවාරෙග් කැරලිකාර කණ්ඩායමක් සමඟ සාම ගිවිසුමක් අත්සන් කරන ලද අතර, රජය සමහර හිටපු කැරලිකරුවන් හමුදාවට අන්තර්ග්‍රහණය කර ගැනීමට එකඟ වූ අතර ප්‍රංශ සහාය ඇතිව අනෙක් අයට ඵලදායී සිවිල් ජීවිතයකට නැවත පැමිණීමට උපකාර කළේය.[72]
දෙවන සහ තුන්වන හමුදා පාලන (1996-1999)
[සංස්කරණය]රජයේ අංශභාගය හමුදාව මැදිහත් වීමට පොළඹවන ලදී; 1996 ජනවාරි 27 දින, කර්නල් ඉබ්‍රාහිම් බරේ මයිනස්සරා විසින් ජනාධිපති උස්මාන් බලයෙන් පහ කර තුන්වන ජනරජය අවසන් කළ කුමන්ත්‍රණයක් මෙහෙයවීය.[73][74] මයිනස්සර ප්‍රධානියා වූ Conseil de Salut National (ජාතික ගැලවීමේ කවුන්සිලය) හමුදා නිලධාරීන්ගෙන් සමන්විත වූ අතර එය මාස හයක සංක්‍රාන්ති කාල පරිච්ඡේදයක් සිදු කරන ලද අතර, එම කාලය තුළ ව්‍යවස්ථාවක් කෙටුම්පත් කර 1996 මැයි 12 දින සම්මත කරන ලදී.[42]
ඉන් පසු මාස කිහිපය තුළ ජනාධිපතිවරණ ව්‍යාපාර සංවිධානය විය. මයිනස්සර ස්වාධීන අපේක්ෂකයෙකු ලෙස ප්‍රචාරක ව්‍යාපාරයට අවතීර්ණ වූ අතර 1996 ජූලි 8 වන දින මැතිවරණයෙන් ජයග්‍රහණය කළේය, මැතිවරණ ප්‍රචාරක කාලය තුළ මැතිවරණ කොමිසම ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලද බැවින්, මැතිවරණ ජාතික හා ජාත්‍යන්තර වශයෙන් ඇතැමුන් විසින් අක්‍රමවත් ලෙස සලකන ලදී.[42] මේ අතර, මයිනස්සර ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල සහ ලෝක බැංකුව විසින් අනුමත කරන ලද පුද්ගලීකරණ වැඩසටහනක් උසිගන්වන ලද අතර එය ඔහුගේ සමහර ආධාරකරුවන් පොහොසත් කළ අතර වෘත්තීය සමිතිවල විරුද්ධත්වයට පත්විය. 1999 වංචනික පළාත් පාලන මැතිවරණයෙන් පසුව, විපක්ෂය මයිනස්සර පාලනය සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කිරීම නැවැත්වීය.[42] නොදන්නා තත්වයන් යටතේ (සමහරවිට රටින් පලා යාමට උත්සාහ කළ හැකිය), මයිනස්සරා 1999 අප්‍රේල් 9 වන දින නියාමි ගුවන් තොටුපලේදී ඝාතනය කරන ලදී.[75][76]
මේජර් දවුඩා මාලම් වන්කේ පසුව භාර ගත්තේ, ප්‍රංශ පන්නයේ අර්ධ ජනාධිපති ක්‍රමයක් සහිත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් සම්පාදනය කිරීම අධීක්ෂණය කිරීම සඳහා සංක්‍රාන්ති ජාතික ප්‍රතිසන්ධාන කවුන්සිලයක් පිහිටුවමිනි. මෙය 1999 අගෝස්තු 9 දින සම්මත කරන ලද අතර එම වසරේම ඔක්තෝම්බර් සහ නොවැම්බර් මාසවල ජනාධිපතිවරණ සහ ව්‍යවස්ථාදායක මැතිවරණ පැවැත්විණි.[77] මැතිවරණය සාමාන්‍යයෙන් ජාත්‍යන්තර නිරීක්ෂකයින් විසින් නිදහස් හා සාධාරණ බව සොයා ගන්නා ලදී. පසුව වන්කේ රජයේ කටයුතුවලින් ඉවත් විය.[42]
පස්වන ජනරජය (1999-2009)
[සංස්කරණය]
1999 නොවැම්බරයේ මැතිවරණයෙන් ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු ජනාධිපති තන්ජා මාමඩෝ 1999 දෙසැම්බර් 22 දින පස්වන ජනරජයේ පළමු ජනාධිපතිවරයා ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. තුන්වන ජනරජයේ සිට හමුදා කුමන්ත්‍රණ හේතුවෙන් නවතා දමා තිබූ පරිපාලනමය සහ ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ මාමඩු ගෙන ආ අතර, බෙනින් සමඟ දශක ගණනාවක් පුරා පැවති දේශසීමා ආරවුලක් සාමකාමීව විසඳා ගැනීමට උපකාරී විය.[78][79] 2002 අගෝස්තු මාසයේදී, නියාමි, ඩිෆා සහ න්ගුයිග්මි හි හමුදා කඳවුරු තුළ නොසන්සුන්තාවයක් ඇති වූ අතර, දින කිහිපයක් ඇතුළත යථා තත්ත්වයට පත් කිරීමට රජයට හැකි විය. 2004 ජූලි 24 දින, කලින් රජය විසින් පත් කරන ලද ප්‍රාදේශීය නියෝජිතයන් තෝරා පත් කර ගැනීම සඳහා මහ නගර සභා මැතිවරණය පවත්වන ලදී. මෙම මැතිවණවලින් පසුව ජනාධිපතිවරණ පවත්වන ලද අතර, එහි දී මාමඩෝ දෙවන වාරය සඳහා නැවත තේරී පත් වූ අතර, එමගින් හමුදා කුමන්ත්‍රණවලින් නෙරපා හැරීමකින් තොරව එක දිගට මැතිවරණ ජයග්‍රහණය කළ ජනරජයේ පළමු ජනාධිපතිවරයා බවට පත් විය.[42][80] ව්‍යවස්ථාදායක සහ විධායක වින්‍යාසය ජනාධිපතිගේ පළමු ධූර කාලයට තරමක් සමාන විය: හමා අමාඩෝ අගමැති ලෙස නැවත පත් කරන ලද අතර CDS පක්ෂයේ ප්‍රධානියා වූ මහමනේ උස්මානේ ජාතික සභාවේ (පාර්ලිමේන්තුව) සභාපති ලෙස නැවත තේරී පත් විය.
2007 වන විට, ජනාධිපති තන්ජා මාමඩෝ සහ ඔහුගේ අග්‍රාමාත්‍යවරයා අතර සම්බන්ධය "පිරිහීමකට ලක්ව" ඇති අතර, 2007 ජූනි මාසයේදී සෙයිනි ඔමරූ විසින් සභාවේදී විශ්වාසභංගයේ සාර්ථක ඡන්දයකින් පසුව දෙවනුව ආදේශ කිරීමට හේතු විය.[42] ජනාධිපති තන්ජා මාමඩෝ විසින් ජනාධිපති ධුර කාලය සීමා කළ ව්‍යවස්ථාව වෙනස් කිරීම මගින් ඔහුගේ ජනාධිපති ධුර කාලය දීර්ඝ කිරීමට උත්සාහ කළේය. 'ටසාර්චේ' ('අධිකව සිටීම' සඳහා හවුසා) ව්‍යාපාරය පිටුපස පෙළ ගැසුනු දීර්ඝ ජනාධිපති ක්‍රමයේ අනුගාමිකයින්ට විරුද්ධ පක්ෂ සටන්කාමීන් සහ සිවිල් සමාජ ක්‍රියාකාරීන්ගෙන් සමන්විත විරුද්ධවාදීන් ('ටසාර්චේ විරෝධී') විසින් ප්‍රතිප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී.[42]
උතුරේ 2007 දී Mouvement des Nigériens pour la Justice (MNJ) විසින් නායකත්වය දුන් දෙවන ටුවාරෙග් කැරැල්ලක් පුපුරා ගියේය. පැහැරගැනීම් ගණනාවක් සමඟ 2009 වන විට කැරැල්ල "විශාල වශයෙන් අවිනිශ්චිත ලෙස බිඳී ගියේය".[42] කලාපයේ "දුප්පත්" ආරක්ෂක තත්ත්වය නිසා ඉස්ලාමීය මාග්‍රෙබ් (AQIM) හි අල්-කයිඩාවේ කොටස් රට තුළ ස්ථාවර වීමට ඉඩ ලබා දී ඇතැයි සැලකේ.[42]
හතරවන හමුදා පාලනය (2009-2010)
[සංස්කරණය]2009 දී, ජනාධිපති තන්ජා මාමඩෝ අනෙකුත් දේශපාලන පක්ෂ විසින් විරුද්ධ වූ ඔහුගේ ජනාධිපති ධූරය දීර්ඝ කිරීමට අපේක්ෂා කරන ව්‍යවස්ථාපිත ජනමත විචාරණයක් සංවිධානය කිරීමට තීරණය කළ අතර, ජනමත විචාරණය ව්‍යවස්ථා විරෝධී බවට තීන්දු කළ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණයේ තීන්දුවට එරෙහිව ගියේය. පසුව මාමඩෝ විසින් නව ව්‍යවස්ථාවක් ජනමත විචාරණයකින් වෙනස් කර සම්මත කර ගත් අතර, එය ව්‍යවස්ථාපිත අධිකරණය විසින් නීති විරෝධී ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[81][82] විපක්ෂය ජනමත විචාරණය වර්ජනය කළ අතර නිල ප්‍රතිඵලවලට අනුව 92.5%ක ඡන්දදායකයින් සහ 68%ක ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමෙන් ව්‍යවස්ථාව සම්මත විය. ව්‍යවස්ථාව සම්මත කිරීම ජනාධිපති ක්‍රමයක්, 1999 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවීම සහ තන්ජා මාමඩෝ ජනාධිපති ලෙස වසර තුනක අන්තර්වාර රජයක් සහිත හයවන ජනරජයක් නිර්මාණය කළේය. මෙම සිදුවීම් දේශපාලන හා සමාජ නොසන්සුන්තාවක් ඇති කළේය.[42]
2010 පෙබරවාරියේ සිදු වූ කුමන්ත්‍රණයකදී, තන්ජාගේ දේශපාලන ධූර කාලය දීර්ඝ කිරීමට ගත් උත්සාහයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් සලෝ ජිබෝ ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී.[83] ජිබෝගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය සඳහා වූ උත්තරීතර කවුන්සිලය වසරක සංක්‍රාන්ති සැලැස්මක් ක්‍රියාවට නංවා, ව්‍යවස්ථාවක් කෙටුම්පත් කර 2011 දී මැතිවරණය පැවැත්වීය.
හත්වන ජනරජය (2010–2023)
[සංස්කරණය],_vue_a%C3%A9rienne_avec_RN25.jpg)
2010 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් සම්මත කර ගැනීමෙන් සහ වසරකට පසුව පැවති ජනාධිපතිවරණයෙන් පසුව, හත්වන ජනරජයේ ප්‍රථම ජනාධිපතිවරයා ලෙස මහමදු ඉසවුෆෝ තේරී පත් විය; පසුව ඔහු 2016 දී නැවත තේරී පත් විය.[84][42] මීට වසරකට පෙර අහෝසි කර තිබූ අර්ධ ජනාධිපති ක්‍රමය ව්‍යවස්ථාවෙන් ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන ලදී. 2011 දී ඔහුට එරෙහිව දියත් කළ කුමන්ත්‍රණයක් ව්‍යර්ථ කරන ලද අතර එහි ප්‍රධානීන් අත්අඩංගුවට ගන්නා ලදී.[85] ලිබියානු සිවිල් යුද්ධයෙන් සහ උතුරු මාලි ගැටුමෙන්, බටහිර නයිජර්හි අල්-කයිඩා සහ ඉස්ලාමීය රාජ්‍යයේ කැරැල්ලෙන්, නයිජීරියාවේ බොකෝ හරාම් කැරැල්ල දකුණට ගලා යාමෙන් පැනනැගුණු, රටේ ආරක්ෂාවට තර්ජන එල්ල වීමෙන් ඉසවුෆුගේ නිල කාලය සලකුණු විය. නැඟෙනහිර නයිජර්, සහ සංක්‍රමණිකයන් සඳහා සංක්‍රමණික රටක් ලෙස නයිජර් භාවිතය (බොහෝ විට මිනිසුන්-ජාවාරම් කල්ලි විසින් සංවිධානය කරනු ලැබේ).[86] ප්‍රංශ සහ ඇමරිකානු හමුදා මෙම තර්ජන වලට එරෙහිව නයිජර්ට සහාය විය.[87]
2020 දෙසැම්බර් 27 වෙනිදා නයිජීරියානුවන් මැතිවරණයට ගියේ ඉසූෆූ තමා ඉල්ලා අස්වන බව ප්‍රකාශ කිරීමෙන් පසුව සාමකාමී බල සංක්‍රාන්තියකට මග පාදා දෙමිනි.[88] ඡන්දවලින් කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට නිරපේක්ෂ බහුතරයක් ලැබුණේ නැත: මොහොමඩ් බසූම් 39.33% ක් සමඟින් ආසන්නම විය. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුව, 2021 පෙබරවාරි 20 වැනි දින දෙවන මැතිවරණයක් පවත්වන ලද අතර, මැතිවරණ කොමිසමට අනුව, බාසූම් 55.75% ඡන්ද ලබා ගත් අතර විපක්ෂ අපේක්ෂක (සහ හිටපු ජනාධිපති) මහමනේ උස්මානේ 44.25% ලබා ගත්තේය.[89]
2021 මාර්තු 31 වන දින, නයිජර් හි ආරක්ෂක හමුදා විසින් අගනුවර වන නියාමි හි හමුදා ඒකකයක් විසින් කුමන්ත්‍රණය කිරීමට ගත් උත්සාහයක් ව්‍යර්ථ කරන ලදී. ජනාධිපති මන්දිරයේ වෙඩි හඬ ඇසිණි. මෙම ප්‍රහාරය එල්ල වූයේ අලුතින් තේරී පත් වූ ජනාධිපති මොහොමඩ් බසූම් මහතා ධූරයේ දිවුරුම් දීමට දින දෙකකට පෙරය. ජනාධිපති ආරක්ෂක බළකාය මෙම සිද්ධියේදී කිහිප දෙනෙකු අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.[90] 2021 අප්‍රේල් 2 වන දින, බසූම් නයිජර් හි ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දෙන ලදී.[91]
2023 ජූලි 26 අගභාගයේදී, හත්වන ජනරජය සහ අගමැති ඔහුමුඩු මහමඩු ගේ රජය අවසන් කරමින්, හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් බසූම් බලයෙන් පහ කරන ලදී.[92] ජුලි 28 දින, ජෙනරාල් අබ්දුරහමනේ ටිචියානි රටේ තථ්‍ය රාජ්‍ය නායකයා ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[93] හිටපු මුදල් ඇමති අලි ලැමයින් සෙයින් නයිජර් හි නව අගමැති ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[94]
පස්වන හමුදා පාලනය (2023-වර්තමානය)
[සංස්කරණය]2023 ජූලි 26 අගභාගයේදී, හත්වන ජනරජය සහ අගමැති ඔහුමුඩු මහමදුගේ රජය අවසන් කරමින්, හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් බාසූම් බලයෙන් පහ කරන ලදී.[95] ජුලි 28 දින, ජෙනරාල් අබ්දුරහමනේ ටිචියානි රටේ තත්‍ය රාජ්‍ය නායකයා ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[96] හිටපු මුදල් ඇමති අලි ලැමයින් සෙයින් නයිජර් හි නව අගමැති ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[97]
කුමන්ත්‍රණය ECOWAS විසින් හෙළා දකින ලද අතර, 2023 නයිජීරියානු අර්බුදයේ දී කුමන්ත්‍රණ නායකයින් අගෝස්තු 6 වන දිනට පෙරාතුව බාසූම් ආන්ඩුව යලි පිහිටුවීමට මිලිටරි මැදිහත්වීමක් භාවිතා කරන බවට තර්ජනය කලේය.[98] මීට පෙර නයිජර් බලයෙන් 70-90%ක් සැපයූ නයිජීරියානු බලශක්ති අපනයන කප්පාදුව ඇතුළුව ECOWAS සම්බාධක පැනවුවද, එම කාලසීමාව හමුදා මැදිහත්වීමකින් තොරව ගෙවී ගියේය.[99][100] නොවැම්බරයේදී මාලි, බුර්කිනා ෆාසෝ සහ නයිජර් හි කුමන්ත්‍රණ-ප්‍රමුඛ ආන්ඩු විභව මිලිටරි මැදිහත්වීමට එරෙහිව සහේල් ප්‍රාන්තවල සන්ධානය පිහිටුවා ගත්හ.[101] 2024 පෙබරවාරි 24 දින නයිජර්ට එරෙහිව ECOWAS සම්බාධක කිහිපයක් ඉවත් කරන ලදී, වාර්තා වන පරිදි මානුෂීය සහ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික හේතූන් මත,[102] සහ නයිජර් වෙත විදුලි අපනයනය නැවත ආරම්භ කිරීමට නයිජීරියාව එකඟ විය.[102][99]
භූගෝලය
[සංස්කරණය]
නයිජර් යනු බටහිර අප්‍රිකාවේ සහරා සහ උප සහරා කලාප අතර මායිමේ පිහිටි ගොඩබිම් සහිත රාජ්‍යයකි. එය දකුණින් නයිජීරියාව සහ බෙනින්, බටහිරින් බුර්කිනා ෆාසෝ සහ මාලි, උතුරින් ඇල්ජීරියාව සහ ලිබියාව සහ නැගෙනහිරින් චැඩ් මායිම් වේ.
නයිජර් පිහිටා ඇත්තේ අක්ෂාංශ 11° සහ 24°N අතර දේශාංශ 0° සහ 16°E අතර ය. එහි වර්ග ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර් 1,267,000 (වර්ග සැතපුම් 489,191) වන අතර එයින් වර්ග කිලෝමීටර් 300 (වර්ග සැතපුම් 116) ජලය වේ. මෙය ප්‍රංශය මෙන් දෙගුණයකටත් වඩා අඩු වන අතර ලොව 21 වැනි විශාලතම රට වේ.[103]
නයිජර් රටවල් හතකට මායිම් වන අතර සම්පූර්ණ පරිමිතිය කිලෝ මීටර 5,697 (සැතපුම් 3,540) වේ. දිගම මායිම නයිජීරියාව දකුණින් (කිලෝමීටර් 1,497 හෝ සැතපුම් 930) වේ. මෙයට පසුව නැගෙනහිරින් චැඩ්, කිලෝමීටර 1,175 (සැතපුම් 730), ඇල්ජීරියාව උතුරු-වයඹ දෙසින් (කිලෝමීටර 956 හෝ සැතපුම් 594), සහ කිලෝමීටර 821 (සැතපුම් 510) මාලි වේ. නයිජර් එහි තවදුරටත් නිරිත දෙසින් බුර්කිනා ෆාසෝ සමඟ කිලෝමීටර 628 (සැතපුම් 390) සහ බෙනින් කිලෝමීටර 266 (සැතපුම් 165) සහ උතුරු-ඊසානදිග ලිබියාවට කිලෝමීටර 354 (සැතපුම් 220) හි මායිම් ඇත.
නයිජර් හි පහළම ස්ථානය නයිජර් ගඟ වන අතර එහි උස මීටර 200 (අඩි 656) කි. උසම ස්ථානය වන්නේ මීටර් 2,022 (අඩි 6,634) ක අයර් කඳුකරයේ මොන්ට් ඉඩෝකල්-එන්-ටාගීස් ය.
නයිජර්හි භූමි ප්‍රදේශය ප්‍රධාන වශයෙන් කාන්තාර තැනිතලා සහ වැලි කඳු වන අතර දකුණේ සිට සැවානා දක්වා පැතලි හා උතුරේ කඳුකරය වේ.
දේශගුණය
[සංස්කරණය]
කාන්තාර ප්‍රදේශ තුළ ඇති උණුසුම් හා වියලි දේශගුණය සමහර ප්‍රදේශවල නිතර නිතර ලැව් ගිනි ඇති කරයි.[104] දකුණේ, නයිජර් ගංගා ද්‍රෝණියේ දාරවල නිවර්තන දේශගුණයක් පවතී.
ජෛව විවිධත්වය
[සංස්කරණය]
නයිජර් ප්‍රදේශය භෞමික පරිසර කලාප පහකින් සමන්විත වේ: සහේලියන් ෂිටිම් සැවානා, බටහිර සුඩානියානු සැවානා, චැඩ් විල ගංවතුරට ලක් වූ සැවානා, දකුණු සහරානු ස්ටෙප් සහ වනාන්තර, සහ බටහිර සහරාන් කඳුකර සෙරික් වනාන්තර.[105]
උතුර කාන්තාර හා අර්ධ කාන්තාර වලින් වැසී ඇත. සාමාන්‍ය ක්ෂීරපායී සත්ත්ව විශේෂය ඇඩැක්ස් ඇන්ටිලොප්, ස්කිමිටාර්-අං ඔරික්ස්, ගැසල් සහ කඳුකරයේ බර්බරි බැටළුවන්ගෙන් සමන්විත වේ. අයර් සහ ටෙනරේ ජාතික ස්වභාව රක්ෂිතය මෙම විශේෂ ආරක්ෂා කිරීම සඳහා උතුරු ප්‍රදේශයේ ආරම්භ කරන ලදී.
දකුණු ප්‍රදේශ ස්වභාවිකව ආධිපත්‍යය දරන සැවානා වේ. බුර්කිනා ෆාසෝ සහ බෙනින් වලට මායිම්ව පිහිටි W ජාතික වනෝද්‍යානය බටහිර අප්‍රිකාවේ වන ජීවීන් සඳහා "වඩාත්ම වැදගත් ප්‍රදේශයකට" අයත් වන අතර එය WAP (W-Arli-Pendjari) සංකීර්ණය ලෙස හැඳින්වේ. එහි බටහිර අප්‍රිකානු සිංහයන්ගේ ගහනයක් සහ වයඹදිග අප්‍රිකානු චීටාවේ අවසාන ගහනයන්ගෙන් එකකි.
අනෙකුත් වන සතුන්ට අලි ඇතුන්, මී ගවයන්, රෝන් ඇන්ටිලෝප්, කොබ් ඇන්ටිලෝප් සහ වට්ටක්කා ඇතුළත් වේ. බටහිර අප්‍රිකානු ජිරාෆ් එහි අවසාන ජනගහනය ඇති තවත් උතුරේ දක්නට ලැබේ.
පාරිසරික ගැටළු අතර ජන පීඩනය, නීති විරෝධී දඩයම් කිරීම, සමහර ප්‍රදේශවල පඳුරු ගිනි තැබීම් සහ වී වගාව සඳහා නයිජර් ගඟේ ගංවතුර තැනිතලා මිනිසුන් ආක්‍රමණය කිරීම හේතුවෙන් විනාශකාරී ගොවිතැන් පිළිවෙත් ඇතුළත් වේ. නයිජර් ගඟේ අසල්වැසි මාලි සහ ගිනියාවේ සහ නයිජර් තුළ ඉදිකරන ලද වේලි නයිජර් ගඟේ ජල ප්‍රවාහය අඩුවීමට හේතුවක් ලෙස දක්වා ඇත - එය පරිසරයට සෘජුවම බලපායි. වනෝද්‍යාන සහ රක්ෂිතවල වන සතුන් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා "ප්‍රමාණවත් කාර්ය මණ්ඩලයක් නොමැතිකම" වන සතුන් අහිමි වීමට තවත් සාධකයකි.[106]
ආහාර සහ දැව නිෂ්පාදනය වැඩි කිරීම සහ දේශගුණික අන්තයන්ට ඔරොත්තු දීම සඳහා ගොවීන් විසින් කළමනාකරණය කරන ලද ස්වභාවික පුනර්ජනනය 1983 සිට ක්‍රියාත්මක වේ.[107]
පාලනය සහ දේශපාලනය
[සංස්කරණය].jpg)
නයිජර් හි නව ව්‍යවස්ථාව 2010 ඔක්තෝබර් 31 දින අනුමත කරන ලදී. එය 1999 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ (පස්වන ජනරජයේ) අර්ධ-ජනාධිපති පාලන ක්‍රමය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන ලද අතර එහිදී ජනරජයේ ජනාධිපතිවරයා, පස් අවුරුදු ධුර කාලයක් සඳහා සර්වජන ඡන්ද බලයෙන් තේරී පත් වූ අතර අගමැතිවරයෙකු ද විය. විධායක බලය බෙදාහදා ගන්නා ජනාධිපතිවරයා විසින් නම් කරන ලදී.
2009 මැයි 26 දින, රටේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය ඔහුට තුන්වන වරටත් ධූරයට පත්වීමට ඉඩ දෙන්නේද යන්න පිළිබඳ ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීමට සැලසුම් කිරීමට එරෙහිව තීන්දුවක් දීමෙන් පසුව, ජනාධිපති තන්ජා පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරියේය. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුව මාස තුනක් ඇතුළත නව පාර්ලිමේන්තුවක් තෝරා පත් කර ගන්නා ලදී.[108] මෙය තන්ජා අතර දේශපාලන අරගලයක් ආරම්භ කළ අතර, හයවන ජනරජයක් පිහිටුවීම හරහා 2009න් ඔබ්බට ඔහුගේ කාලීන-සීමිත අධිකාරිය දීර්ඝ කිරීමට උත්සාහ කළ අතර, 2009 දෙසැම්බරයේ ඔහුගේ දෙවන ධූර කාලය අවසානයේ ඔහු ඉවත් වන ලෙස ඔහුගේ විරුද්ධවාදීන් ඉල්ලා සිටි. හමුදාව රට භාරගත් අතර දූෂණ චෝදනා එල්ල වූ ජනාධිපති තන්ජා සිරගත කරන ලදී.
රට ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සිවිල් පාලනයකට යලි යැවීමට හමුදාව දුන් පොරොන්දුව ඉටු කළේය. ව්‍යවස්ථාපිත ජනමත විචාරණයක් සහ ජාතික මැතිවරණයක් පැවැත්විණි. 2011 ජනවාරි 31 වැනි දින ජනාධිපතිවරණයක් පැවැත් වූ නමුත් පැහැදිලි ජයග්‍රාහකයෙකු නොපැමිණි බැවින්, 2011 මාර්තු 12 වැනි දින දෙවැනි මැතිවරණය පැවැත්විණි. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ සමාජවාදය සඳහා නයිජීරියානු පක්ෂයේ මහමදු ඉසවුෆෝ ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය. ඒ සමගම පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයක්ද පැවැත්විණි.[109][110][111]
විදේශ සබඳතා
[සංස්කරණය]නයිජර් මධ්‍යස්ථ විදේශ ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කරන අතර බටහිර හා ඉස්ලාමීය ලෝකය මෙන්ම නොබැඳි රටවල් සමඟ මිත්‍ර සබඳතා පවත්වයි. එය එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට සහ එහි ප්‍රධාන විශේෂිත ආයතනවලට අයත් වන අතර 1980-81 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ සේවය කළේය. නයිජර් හිටපු යටත් විජිත බලවතා වන ප්‍රංශය සමඟ විශේෂ සබඳතාවක් පවත්වාගෙන යන අතර එහි බටහිර අප්‍රිකානු අසල්වැසියන් සමඟ සමීප සබඳතා පවත්වයි.
නයිජර් යනු අප්‍රිකානු සංගමයේ සහ බටහිර අප්‍රිකානු මූල්‍ය සංගමයේ වරලත් සාමාජිකයෙකු වන අතර නයිජර් ද්‍රෝණියේ අධිකාරියට සහ ලේක් චැඩ් ද්‍රෝණිය කොමිසමට, බටහිර අප්‍රිකානු රාජ්‍යවල ආර්ථික ප්‍රජාවට, නොබැඳි ව්‍යාපාරයට, ඉස්ලාමීය සහයෝගීතා සංවිධානයට ද අයත් වේ. අප්‍රිකාවේ ව්‍යාපාර නීතිය සුසංයෝගය සඳහා වූ සංවිධානය (OHADA). නයිජර් හි බටහිර දෙසින් පිහිටි ප්‍රදේශ ලිප්ටකෝ-ගෝර්මා අධිකාරිය යටතේ මාලි සහ බුර්කිනා ෆාසෝ හි යාබද ප්‍රදේශ සමඟ සම්බන්ධ වේ.
යටත් විජිත යුගයේ සිට උරුම වූ සහ නයිජර් ගඟේ ලෙටේ දූපත සම්බන්ධව බෙනින් සමඟ ඇති වූ දේශසීමා ආරවුල 2005 දී ජාත්‍යන්තර අධිකරණය විසින් නයිජර්ට වාසි වන පරිදි විසඳන ලදී.
යුද
[සංස්කරණය]
නයිජර් සන්නද්ධ හමුදාවන් (Forces armées nigériennes) යනු නයිජර්හි මිලිටරි සහ පැරාමිලිටරි හමුදාවන් වන අතර, උත්තරීතර අණ දෙන නිලධාරියා ලෙස ජනාධිපතිවරයා යටතේය. ඔවුන් නයිජර් හමුදාව (Armée de Terre), නයිජර් ගුවන් හමුදාව (Armée de l'Air) සහ ජාතික ජෙන්ඩමෙරී (Gendarmerie nationale) සහ ජාතික ආරක්ෂක (Garde nationale) වැනි සහායක පැරාමිලිටරි බලකායන්ගෙන් සමන්විත වේ. පැරාමිලිටරි බළකා දෙකම යුධමය ආකාරයෙන් පුහුණු කර ඇති අතර යුධ සමයේදී යම් යුධ වගකීම් දරයි. සාම කාලය තුළ ඔවුන්ගේ රාජකාරි බොහෝ දුරට පොලිස් රාජකාරි වේ.
සන්නද්ධ හමුදාවන් 3,700 ක්, ජාතික ආරක්ෂකයින් 3,200 ක්, ගුවන් හමුදා භටයින් 300 ක් සහ හමුදා සාමාජිකයින් 6,000 ක් ඇතුළුව ආසන්න වශයෙන් පුද්ගලයින් 12,900 කින් සමන්විත වේ. නයිජර් හි සන්නද්ධ හමුදා වසර ගණනාවක් පුරා හමුදා කුමන්ත්‍රණ කිහිපයකට සම්බන්ධ වී ඇති අතර වඩාත්ම මෑත කාලීන 2023.[112] නයිජර් සන්නද්ධ හමුදාවන්ට ප්‍රංශය සහ එක්සත් ජනපදය සමග යුධ සහයෝගීතාවයේ දිගු ඉතිහාසයක් ඇත. 2013 සිට නියාමි එක්සත් ජනපද ඩ්‍රෝන් කඳවුරක නිවහන විය. 2024 මාර්තු 16 වන සෙනසුරාදා, නයිජර් රජය එක්සත් ජනපදය සමඟ ඇති මිලිටරි සහයෝගීතා ගිවිසුම "වහාම ක්‍රියාත්මක වන පරිදි" බිඳ දමන බව නිවේදනය කළේය.[113]
අධිකරණ පද්ධතිය
[සංස්කරණය]1999 දී සිව්වන ජනරජය පිහිටුවීමත් සමඟ නයිජර්හි වත්මන් අධිකරණය පිහිටුවන ලදී. 1992 දෙසැම්බර් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1996 මැයි 12 දින ජාතික ජනමත විචාරණයෙන් සංශෝධනය කරන ලද අතර නැවතත් ජනමත විචාරණයකින් 1999 ජූලි 18 වන දින වත්මන් අනුවාදයට සංශෝධනය කරන ලදී. ප්‍රංශ යටත් විජිත පාලන සමයේදී නයිජර් හි පිහිටුවන ලද නැපෝලියන් "විමර්ශණ ක්‍රමය" සහ 1960 නයිජර් ව්‍යවස්ථාව මත පදනම්ව. අභියාචනාධිකරණය කරුණු සහ නීතිය පිළිබඳ ප්‍රශ්න සමාලෝචනය කරන අතර ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය නීතියේ යෙදීම් සහ ව්‍යවස්ථාමය ප්‍රශ්න සමාලෝචනය කරයි. මහාධිකරණය (HCJ) රජයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නිලධාරීන් සම්බන්ධ නඩු සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කරයි. යුක්තිය පසිඳලීමේ පද්ධතියට සිවිල් අපරාධ අධිකරණ, චාරිත්‍රානුකූල අධිකරණ, සම්ප්‍රදායික මැදිහත්වීම් සහ හමුදා අධිකරණයක් ද ඇතුළත් වේ.[114] හමුදා අධිකරණය සිවිල් අපරාධ අධිකරණවලට සමාන අයිතිවාසිකම් ලබා දෙයි; කෙසේ වෙතත්, චාරිත්‍රානුකූල අධිකරණ එසේ නොවේ. හමුදා උසාවියට සාමාන්‍ය ජනතා නඩු විභාග කළ නොහැක.[115]
නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම
[සංස්කරණය]නයිජර් හි නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම ජාතික ජෙන්ඩර්මරී හරහා ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ වගකීම වන අතර ජාතික පොලිසිය සහ ජාතික ආරක්ෂක බලකාය හරහා අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ වගකීම වේ. නාගරික ප්‍රදේශවල නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ජාතික පොලිසිය මූලික වශයෙන් වගකිව යුතුය. විශාල නගරවලින් පිටත සහ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල මෙම වගකීම ජාතික ජෙන්ඩර්මරී සහ ජාතික ආරක්ෂකයින් මත පැටවේ.
රජයේ මුල්‍ය
[සංස්කරණය]රජයේ මූල්‍ය ආදායම් අපනයන (පතල්, තෙල් සහ කෘෂිකාර්මික අපනයන) මෙන්ම රජය විසින් එකතු කරන විවිධ ආකාරයේ බදු වලින් ලබා ගනී. පසුගිය කාලයේ අයවැයෙන් විශාල ප්‍රතිශතයකට විදේශ ආධාර දායක වුණා. 2013 දී, නයිජර් රජය විසින් CFA ෆ්‍රෑන්ක් ට්‍රිලියන 1.279 (ඇ.ඩො. බිලියන 2.53) හි ශුන්‍ය හිඟ අයවැයක් සම්මත කර ගෙන ඇති අතර එය පෙර වසරට වඩා අයවැයෙන් 11% ක අඩුවීමක් මගින් ආදායම් සහ වියදම් තුලනය කරන බව ප්‍රකාශ කර ඇත.[116]
2014 අයවැය CFA ට්‍රිලියන 1.867 ක් වූ අතර එය පහත පරිදි බෙදා හරිනු ලැබේ: රාජ්‍ය ණය (CFA 76,703,692,000), පුද්ගල වියදම් (CFA 210,979,633,960), මෙහෙයුම් වියදම් (CFA 128,988,777,711); සහනාධාර සහ ස්ථාන මාරු (CFA 308,379,641,366) සහ ආයෝජන (CFA 1,142,513,658,712).[117]
විදේශ ආධාර
[සංස්කරණය]නයිජර් හි සංවර්ධනය සඳහා බාහිර සහයෝගයේ වැදගත්කම පෙන්නුම් කරන්නේ, එහි ප්‍රාග්ධන අයවැයෙන් 80%ක් ඇතුළුව, රජයේ 2002 මූල්‍ය වර්ෂයේ අයවැයෙන් 45%ක් පමණ පරිත්‍යාගශීලීන්ගේ සම්පත් වලින් ලබා ගැනීමයි.[118] නයිජර්හි වඩාත් වැදගත් පරිත්‍යාගශීලීන් වන්නේ ප්‍රංශය, යුරෝපා සංගමය, ලෝක බැංකුව, ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල සහ විවිධ එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන (UNDP, UNICEF, FAO, ලෝක ආහාර වැඩසටහන සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ ජනගහන අරමුදල) ය.
අනෙකුත් ප්‍රධාන පරිත්‍යාගකරුවන්ට එක්සත් ජනපදය, බෙල්ජියම, ජර්මනිය, ස්විට්සර්ලන්තය, කැනඩාව සහ සෞදි අරාබිය ඇතුළත් වේ.[තහවුරු කර නොමැත] USAID හට නයිජර් හි කාර්යාලයක් නොමැති අතර, එක්සත් ජනපදය ප්‍රධාන පරිත්‍යාගශීලියෙකි, සෑම වසරකම ඩොලර් මිලියන 10 කට ආසන්න දායකත්වයක් සපයයි. නයිජර්ගේ සංවර්ධනය.[තහවුරු කර නොමැත] ආහාර සුරක්ෂිතතාව සහ HIV/AIDS වැනි ක්ෂේත්‍රවල ප්‍රතිපත්ති සම්බන්ධීකරණයේ ප්‍රධාන හවුල්කරුවෙක් වන්නේද එක්සත් ජනපදයයි.[තහවුරු කර නොමැත]
පරිපාලන අංශ
[සංස්කරණය]
නයිජර් කලාප 7කට සහ අගනුවර දිස්ත්‍රික්කයකට බෙදා ඇත. මෙම කලාප දෙපාර්තමේන්තු 36 කට බෙදා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු 36 දැනට විවිධ වර්ගවල කොමියූන් වලට බෙදී ඇත. 2006 වන විට නාගරික කොමියූන්, ග්‍රාමීය කොමියූන්, විරල ජනාකීර්ණ ප්‍රදේශවල සහ විශාල වශයෙන් ජනාවාස නොවූ කාන්තාර ප්‍රදේශ හෝ හමුදා කලාප සඳහා පරිපාලන තනතුරු ඇතුළුව කොමියූන් 265 ක් විය.
ග්‍රාමීය කොමියූන්වල නිල ගම්මාන සහ ජනාවාස අඩංගු විය හැකි අතර නාගරික කොමියූන් නිල නිවාසවලට බෙදා ඇත. විමධ්‍යගත කිරීමේ ව්‍යාපෘතියක් ක්‍රියාත්මක කිරීමේ දී නයිජර් උපසිරැසි 2002 දී නැවත නම් කරන ලදී, එය ප්‍රථමයෙන් 1998 දී ආරම්භ කරන ලදී. මීට පෙර, නයිජර් දෙපාර්තමේන්තු 7 ක්, ආරොන්ඩිස්මන්ට් 36 ක් සහ කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත. මෙම උප කොට්ඨාශ පරිපාලනය කරනු ලැබුවේ ජාතික රජය විසින් පත් කරන ලද නිලධාරීන් විසිනි. මෙම කාර්යාල ඉදිරියේදී එක් එක් මට්ටමින් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ සභා මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය වනු ඇත.
2002 ට පෙර දෙපාර්තමේන්තු (කලාප ලෙස නම් කරන ලදී) සහ අගනුවර දිස්ත්‍රික්කය වන්නේ:
- ඩිෆා කලාපය
- ඩොසෝ කලාපය
- මරඩි කලාපය
- ටහුවා කලාපය
- තිලබේරි කලාපය
- සින්ඩර් කලාපය
- නියාමි (අගනුවර දිස්ත්‍රික්කය)
විශාලතම නගර
[සංස්කරණය]| ස්ථානය | කලාපය | ජනගහණය | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 නියාමි  මරඩි |
1 | නියාමි | නියාමි | 978,029 | .jpg) සින්ඩර්  ටහුවා | ||||
| 2 | මරඩි | මරඩි | 267,249 | ||||||
| 3 | සින්ඩර් | සින්ඩර් | 235,605 | ||||||
| 4 | ටහුවා | ටහුවා | 117,826 | ||||||
| 5 | අගාඩෙස් | අගාඩෙස් | 110,497 | ||||||
| 6 | ආර්ලිට් | අගාඩෙස් | 78,651 | ||||||
| 7 | බර්නි-එන්'කොන්නි | ටහුවා | 63,169 | ||||||
| 8 | ඩොසෝ | ඩොසෝ | 58,671 | ||||||
| 9 | ගයා | ඩොසෝ | 45,465 | ||||||
| 10 | ටෙසාඕවා | මරඩි | 43,409 | ||||||
ආර්ථිකය
[සංස්කරණය].svg)
නයිජර් ආර්ථිකය යැපුම් බෝග, පශු සම්පත් සහ ලෝකයේ විශාලතම යුරේනියම් නිධි මත කේන්ද්‍රගත වේ. 2021 දී, නයිජර් යුරෝපා සංගමයට යුරේනියම් සපයන ප්‍රධාන සැපයුම්කරු වූ අතර, පසුව කසකස්තානය සහ රුසියාව විය.[120] නියඟ චක්‍ර, කාන්තාරකරණය, 2.9% ජනගහන වර්ධන වේගය සහ යුරේනියම් සඳහා ලෝක ඉල්ලුම පහත වැටීම ආර්ථිකය යටපත් කර ඇත.
ට්‍රාන්ස්-අප්‍රිකානු මෝටර් රථ මාර්ග දෙකක් නයිජර් හරහා ගමන් කරයි:
- ඇල්ජියර්ස්-ලාගෝස් අධිවේගී මාර්ගය
- ඩකාර්-න්ඩජමෙනා අධිවේගී මාර්ගය
නයිජර් පොදු මුදල් ඒකකයක්, CFA ෆ්‍රෑන්ක් සහ පොදු මහ බැංකුවක් වන බටහිර අප්‍රිකානු රාජ්‍යයන්ගේ මධ්‍යම බැංකුව (BCEAO) බටහිර අප්‍රිකානු මූල්‍ය සංගමයේ තවත් සාමාජිකයින් හත් දෙනෙකු සමඟ බෙදා ගනී. නයිජර් අප්‍රිකාවේ ව්‍යාපාර නීතිය සමගි කිරීමේ සංවිධානයේ (OHADA) ද සාමාජිකයෙකි.[121]
2000 දෙසැම්බරයේදී නයිජර්, දැඩි ලෙස ණයගැති දුප්පත් රටවල් සඳහා වන ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ වැඩසටහන (HIPC) යටතේ වැඩිදියුණු කළ ණය සහන සඳහා සුදුසුකම් ලබා ඇති අතර දරිද්‍රතාවය අඩු කිරීම සහ වර්ධන පහසුකම් සඳහා වන අරමුදල (PRGF) සමඟ ගිවිසුමක් අවසන් කළේය. වැඩිදියුණු කරන ලද HIPC මුලපිරීම යටතේ සපයනු ලබන ණය සහන මගින් නයිජර්හි වාර්ෂික ණය සේවා වගකීම් සැලකිය යුතු ලෙස අඩු කරයි, මූලික සෞඛ්‍ය සේවා, ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය, HIV/AIDS වැළැක්වීම, ග්‍රාමීය යටිතල පහසුකම් සහ දරිද්‍රතාවය අඩු කිරීම සඳහා ඉලක්ක කරගත් අනෙකුත් වැඩසටහන් සඳහා වන වියදම් සඳහා අරමුදල් නිදහස් කරයි.
2005 දෙසැම්බරයේදී, නයිජර්ට 100% බහුපාර්ශ්වික ණය සහන IMF වෙතින් ලැබී ඇති බව නිවේදනය කරන ලද අතර, එය HIPC යටතේ ඉතිරිව ඇති ආධාර හැර, IMF වෙත ඩොලර් මිලියන 86 ක පමණ ණය සමාවක් බවට පරිවර්තනය වේ. රජයේ අයවැයෙන් අඩකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් විදේශ පරිත්‍යාගශීලීන්ගේ සම්පත් වලින් ලබා ගනී. අනාගත වර්ධනය තෙල්, රත්රන්, ගල් අඟුරු සහ අනෙකුත් ඛනිජ සම්පත් සූරාකෑමෙන් පවත්වා ගත හැකිය. පසුගිය වසර කිහිපය තුළ යුරේනියම් මිල තරමක් දුරට යථා තත්ත්වයට පත් වී ඇත. නියඟය සහ පළඟැටි උවදුර 2005 දී නයිජීරියානුවන් මිලියන 2.5 ක් පමණ ආහාර හිඟයකට හේතු විය.
නයිජර් 2023 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ 131 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[122]
ජනවිකාසය
[සංස්කරණය]
2021 වන විට, නයිජර් ජනගහනය 25,252,722 විය.[16][17] නයිජර් හි ජනගහනය 1960 දී මිලියන 3.4 ක් වූ එහි ජනගහනයෙන් ශීඝ්‍රයෙන් වැඩි වී ඇති අතර වර්තමාන වර්ධන වේගය 3.3% (මවකට දරුවන් 7.1) වේ.[123][124]
මෙම වර්ධන වේගය ලෝකයේ ඉහළම අගයක් වන අතර එය රජයේ සහ ජාත්‍යන්තර නියෝජිතායතනවල කනස්සල්ලට හේතුවකි.[125] ජනගහනය ප්‍රධාන වශයෙන් තරුණ වන අතර, වයස අවුරුදු 15ට අඩු 49.2% සහ අවුරුදු 65ට වැඩි 2.7%, සහ ප්‍රධාන වශයෙන් ග්‍රාමීය වශයෙන් 21%ක් නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වෙති.[123]
2005 අධ්‍යයනයකින් ප්‍රකාශ කළේ නයිජර් හි 800,000කට අධික (ජනගහනයෙන් 8%කට ආසන්න) වහල්භාවයේ සිටින බවයි.[126][127][128]ජනවිකාස
නාගරික ජනාවාස
[සංස්කරණය]| ස්ථා | නගරය | ජනගහනය | කලාපය | |
|---|---|---|---|---|
| 2001 සංගණනය[129] | 2012 සංගණනය[129] | |||
| 1. | නියාමි | 690,286 | 978,029 | නියාමි |
| 2. | මරඩි | 148,017 | 267,249 | මරඩි කලාපය |
| 3. | සින්ඩර් | 170,575 | 235,605 | සින්ඩර් කලාපය |
| 4. | ටහුවා | 73,002 | 117,826 | ටහුවා කලාපය |
| 5. | අගාඩෙස් | 77,060 | 110,497 | අගාඩෙස් කලාපය |
| 6. | ආර්ලිට් | 68,835 | 78,651 | අගාඩෙස් කලාපය |
| 7. | බර්නි එන්'කොන්නි | 44,663 | 63,169 | ටහුවා කලාපය |
| 8. | ඩොසෝ | 43,561 | 58,671 | ඩොසෝ කලාපය |
| 9. | ගයා | 28,385 | 45,465 | ඩොසෝ කලාපය |
| 10. | ටෙසාඕවා | 31,667 | 43,409 | මරඩි කලාපය |
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
[සංස්කරණය]බොහෝ බටහිර අප්‍රිකානු රටවල මෙන්, නයිජර්හි විවිධ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් ඇත. 2001 දී නයිජර්හි ජනවාර්ගික සංයුතිය පහත පරිදි විය: හවුසා (55.4%), සර්මා සහ සොන්ග්හේ (21%), ටුවාරෙග් (9.3%), ෆුලා (8.5%), කනුරි මංගා (4.7%), ටුබු (0.4%), අරාබි (0.4%), ගෝර්මන්චේ (0.4%), වෙනත් (0.1%).[123] සර්මා සහ සොන්ගායි ඩොසෝ, තිලබේරි සහ නියාමි ප්‍රදේශ වල ආධිපත්‍යය දරයි, හවුසා සින්ඩර්, මරඩි සහ ටහුවා ප්‍රදේශ වලද, කනුරි මංගා ඩිෆා කලාපයේද, ටුවාරෙග්ස් උතුරු නයිජර් හි අගාඩෙස් ප්‍රදේශයේද ආධිපත්‍යය දරයි.
භාෂා
[සංස්කරණය]යටත් විජිත යුගයෙන් උරුම වූ ප්‍රංශ භාෂාව රාජ්‍ය භාෂාවයි. එය පාසැලේ දෙවන භාෂාවක් ලෙස උගන්වනු ලබන අතර පරිපාලන භාෂාව ලෙස සේවය කරයි. නයිජර් 1970 සිට Internationale de la Francophonie සංවිධානයේ සාමාජිකයෙකි.
නයිජර්ට අරාබි, බුදුමා, ෆුල්ෆුල්ඩේ, ගෝර්මන්චේමා, හවුසා, කනුරි, සර්මා සහ සොන්ගායි, ටමාෂෙක්, තසාවාක් සහ ටෙබු යන පිළිගත් ජාතික භාෂා දහයක් ඇත. ඒ සෑම එකක්ම ප්‍රථම භාෂාවක් ලෙස කතා කරන්නේ මූලික වශයෙන් එය ආශ්‍රිත ජනවාර්ගික කණ්ඩායම විසිනි.[131][132] වැඩිපුරම කතා කරන භාෂා දෙක වන හවුසා සහ සර්මා-සොංහයි පළමු හෝ දෙවන භාෂා ලෙස රට පුරා බහුලව කතා කරයි.
ආගම්
[සංස්කරණය]නයිජර් යනු ලෞකික රටක් වන අතර රාජ්‍යය සහ ආගම වෙන් කිරීම 2010 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 3 සහ 175 වගන්ති මගින් සහතික කර ඇත, අනාගත සංශෝධන හෝ සංශෝධන නයිජර් ජනරජයේ ලෞකික ස්වභාවය වෙනස් නොකළ හැකි බව නියම කරයි. එම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 30 වැනි වගන්තියෙන් ආගමික නිදහස ආරක්ෂා කෙරේ. 10 වන ශතවර්ෂයේ සිට කලාපයේ පැතිරී ඇති ඉස්ලාම්, නයිජර් ජනයාගේ සංස්කෘතිය සහ වැඩි වැඩියෙන් හැඩගස්වා ඇත. 2012 සංගණනයට අනුව ජනගහනයෙන් 99.3% ක් විසින් අනුගමනය කරනු ලබන ප්‍රමුඛතම ආගම ඉස්ලාම් වේ.[133]
නයිජර්හි අනෙකුත් ප්‍රධාන ආගම් දෙක වන්නේ ජනගහනයෙන් 0.3%ක් විසින් ක්‍රියාත්මක කරන ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සහ ජනගහනයෙන් 0.2%ක් විසින් ක්‍රියාත්මක කරන සෘද්ධිවාදය (සාම්ප්‍රදායික දේශීය ආගමික විශ්වාසයන්) වේ.[133] ප්‍රංශ යටත් විජිත සමයේ මිෂනාරිවරුන් විසින් රට තුළ ක්‍රිස්තියානි ධර්මය මීට පෙර ස්ථාපිත කරන ලදී. යුරෝපයේ සහ බටහිර අප්‍රිකාවේ අනෙකුත් නාගරික ක්‍රිස්තියානි විදේශගත ප්‍රජාවන් ද පැමිණ සිටිති. නයිජර්හි මෑත වසරවලදී ආගමික හිංසනය ඇවිළී ඇත; ක්‍රිස්තියානි පුණ්‍යායතනයක් වන Open Doors දැන් නයිජර් ඔවුන්ගේ ලෝක නිරීක්ෂණ ලැයිස්තුවේ කිතුනුවකු වීමට 37 වැනි දුෂ්කරම රට ලෙස ලැයිස්තුගත කරයි, 'මෙම [...] ජාතියේ කිතුනුවන් මත පීඩනය වැඩි වන ආකාරය පිළිබිඹු කරයි.'[134] මුස්ලිම්වරුන් සහ මුස්ලිම්වරුන් අතර සබඳතා. නයිජර්හි ක්‍රිස්තියානි සහ මුස්ලිම් කණ්ඩායම්වල අදාළ නියෝජිතයින්ට අනුව කිතුනුවන් සාමාන්‍යයෙන් සුහදව කටයුතු කර ඇත.[135]
,_people_leaving_mosque_after_prayers.jpg)
සෘද්ධිවාදී වෘත්තිකයින්ගේ සංඛ්‍යාව විවාදාත්මක කරුණකි. 19 වැනි සියවසේ අග භාගය තරම් මෑතක දී, ජාතියේ දකුණු මධ්‍යයේ වැඩි ප්‍රදේශයක් ඉස්ලාම් දහම වෙත ළඟා නොවූ අතර සමහර ග්‍රාමීය ප්‍රදේශ පරිවර්තනය කිරීම අර්ධ වශයෙන් පමණක් සිදු විය. කුඩා ප්‍රජාවන් කිහිපයකට ප්‍රතිවිරුද්ධව, සමමුහුර්ත මුස්ලිම් ප්‍රජාවන් (සමහර හවුසා ප්‍රදේශවල මෙන්ම සමහර ටූබු සහ වොඩාබේ එඬේරුන් අතර) සජීවී මත පදනම් වූ උත්සව සහ සම්ප්‍රදායන් (බෝරි ආගම වැනි) ක්‍රියාත්මක කරන ප්‍රදේශ තවමත් පවතී. ඉස්ලාමීය ආගම. මේවාට දකුණු නිරිත දෙසින් පිහිටි ඩොගොන්ඩෝචි හි හවුසා කතා කරන මෞරි (හෝ අස්නා, "මිථ්‍යාදෘෂ්ටික" සඳහා හවුසා වචනය) ප්‍රජාව සහ සින්ඩර් අසල කනුරි කතා කරන මංගා ඇතුළත් වේ, ඔවුන් දෙදෙනාම පූර්ව-ඉස්ලාමීය හවුසා මගුසාවා ආගමේ වෙනස්කම් භාවිතා කරති. නිරිත දෙසින් කුඩා බූඩෝමා සහ සොන්ග්හේ ඇනිමිස්ට් ප්‍රජාවන් ද ඇත.[136] පසුගිය දශකය තුළ, මුස්ලිම් නයිජීරියානු ප්‍රජාවන් අතර සමමුහුර්ත භාවිතයන් අඩු වශයෙන් දක්නට ලැබේ.[135]
ඉස්ලාම්
[සංස්කරණය]නයිජර්හි බහුතරයක් මුස්ලිම්වරුන් සුන්නි, 7% ෂියා, 5% අහමදියා සහ 20% නිකායට අයත් නොවේ.[137][138] බටහිරින් සොන්ග්හායි අධිරාජ්‍යයේ ව්‍යාප්තිය සහ මාග්‍රෙබ් සහ ඊජිප්තුවේ සිට ගමන් කරන ට්‍රාන්ස්-සහාරා වෙළඳාමේ බලපෑම යන දෙකින්ම ඉස්ලාමය 15 වන සියවසේ ආරම්භ වූ වර්තමාන නයිජර් ප්‍රදේශයට ව්‍යාප්ත විය. උතුරේ සිට ටුවාරෙග් ව්‍යාප්තිය, 17 වන ශතවර්ෂයේ කැනෙම්-බෝර්නු අධිරාජ්‍යයෙන් ඈත පෙරදිග ක්ෂේම භූමිය අල්ලාගැනීමෙන් අවසන් වූ අතර, එය සුවිශේෂී ලෙස බර්බර් භාවිතයන් ව්‍යාප්ත විය.[තහවුරු කර නොමැත]
,_street_scene_with_mosque.jpg)
සර්මා සහ හවුසා යන ප්‍රදේශ දෙකටම 18 වැනි සහ 19 වැනි සියවසේ ෆුලා නායකත්වය දුන් සුෆි සහෝදරත්වයන්, විශේෂයෙන්ම සොකෝටෝ කැලිෆේට් (අද නයිජීරියාවේ) විසින් බෙහෙවින් බලපෑවේය. නයිජර් හි නූතන මුස්ලිම් භාවිතය බොහෝ විට ටිජානියා සුෆි සහෝදරත්වයන් සමඟ බැඳී ඇත, නමුත් බටහිරින් හමාලිස්වාදය සහ නයසිස්ට් සුෆි නියෝගවලට සම්බන්ධ කුඩා සුලුතර කණ්ඩායම් සහ ඊසානදිග ඈතින් සනුසියා ඇත.[136]
සුන්නි ඉස්ලාමය තුළ සලාෆි ව්‍යාපාරයේ අනුගාමිකයින්ගේ කුඩා මධ්‍යස්ථානයක් පසුගිය වසර තිහ තුළ අගනුවර සහ මරඩිහි පෙනී සිටියේය.[139] නයිජීරියාවේ ජෝස් හි සමාන කණ්ඩායම්වලට සම්බන්ධ වූ මෙම කුඩා කණ්ඩායම්, 1990 ගණන්වල ආගමික කෝලාහල මාලාවක් අතරතුර මහජන ප්‍රසිද්ධියට පත් විය.[140][141]
එසේ තිබියදීත්, නයිජර් නීතියෙන් ආරක්ෂා වූ ලෞකික රාජ්‍යයක් ලෙස සම්ප්‍රදායක් පවත්වාගෙන යයි.[142] අන්තර් ආගමික සබඳතා ඉතා යහපත් ලෙස සලකනු ලබන අතර, රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල සම්ප්‍රදායිකව ක්‍රියාත්මක වන ඉස්ලාම් ආකාර වෙනත් ඇදහිලි ඉවසීම සහ පුද්ගලික නිදහස සීමා නොකිරීම මගින් කැපී පෙනේ.[143] දේශීයව නිෂ්පාදනය කරන බියර් නයිජර් (Bière Niger) වැනි මධ්‍යසාර, රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල විවෘතව විකුණනු ලැබේ.
අධ්‍යාපනය
[සංස්කරණය]
නයිජර් හි සාක්ෂරතා අනුපාතය ලෝකයේ අඩුම රටවල් අතර වේ; 2005 දී එය 28.7% (පිරිමි 42.9% සහ ගැහැණු 15.1%) පමණක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.[144] නයිජර් හි ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය වසර හයක් සඳහා අනිවාර්ය වේ.[145] ප්‍රාථමික පාසල්වලට ඇතුළත් වීමේ සහ පැමිණීමේ අනුපාත අඩුයි, විශේෂයෙන්ම ගැහැණු ළමයින් සඳහා.[145] 1997 දී දළ ප්‍රාථමික බඳවා ගැනීමේ අනුපාතය සියයට 29.3 ක් වූ අතර 1996 දී ශුද්ධ ප්‍රාථමික බඳවා ගැනීමේ අනුපාතය සියයට 24.5 ක් විය.[145]
ප්‍රාථමික පාසල් අවසන් කරන ළමුන්ගෙන් සියයට 60ක් පමණ පිරිමි ළමුන් වන අතර ගැහැනු ළමයින් බහුතරයක් වසර කිහිපයකට වඩා පාසල් යන්නේ කලාතුරකිනි.[145] ළමයින්ට බොහෝ විට පාසලට යාමට වඩා වැඩ කිරීමට බල කෙරෙයි, විශේෂයෙන් පැළ සිටුවීමේ හෝ අස්වැන්න නෙළන කාලය තුළ.[145] රටේ උතුරේ සංචාරක දරුවන්ට බොහෝ විට පාසල්වලට ප්‍රවේශය නොමැත.[145]
සෞඛ්‍ය
[සංස්කරණය]සාමාන්‍යයෙන් දුර්වල සෞඛ්‍ය තත්ත්වයන් සහ රටේ බොහෝ දරුවන්ට ප්‍රමාණවත් පෝෂණය නොමැතිකම හේතුවෙන් නයිජර් හි ළමා මරණ අනුපාතය (වයස අවුරුදු 1 සහ 4 අතර ළමුන් අතර මරණ) ඉහළ (1,000 කට 248) වේ. Save the Children සංවිධානයට අනුව, ලොව වැඩිම ළදරු මරණ අනුපාතිකය ඇත්තේ නයිජර් වලය.[146]
නයිජර් ලෝකයේ ඉහළම සාඵල්‍යතා අනුපාතය ද ඇත (2017 ඇස්තමේන්තු අනුව එක් කාන්තාවකට උපත් 6.49);[147] මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස නයිජීරියානු ජනගහනයෙන් අඩකට ආසන්න (49.7%) 2020 දී වයස අවුරුදු 15 ට අඩු විය.[148] මරණ 820/සජීවී උපත් 100,000 ලෙස නයිජර් ලෝකයේ 11 වැනි ඉහළම මාතෘ මරණ අනුපාතය ඇත.[149] 2006 දී පුද්ගලයන් 100,000 කට වෛද්‍යවරුන් 3 ක් සහ හෙදියන් 22 ක් සිටියහ.[150]
ගෝලීය ප්‍රමිතීන්ට අනුව පිරිසිදු පානීය ජලය හිඟ වන අතර නාගරික සහ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශ අතර සැලකිය යුතු වෙනස්කම් ඇත. නයිජර් යනු එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව සංවර්ධන දර්ශකයේ පහළින්ම පිහිටා ඇත. ජනගහනයෙන් දළ වශයෙන් 92% ක් ජීවත් වන්නේ බටහිර මායිම් දිගේ තිලබේරි කලාපයේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල වන අතර, විශේෂයෙන් උණුසුම් සමයේදී, උෂ්ණත්වය නිතිපතා සෙල්සියස් අංශක 40 ඉක්මවන විට, පිරිසිදු ජලය සඳහා නිදන්ගත හිඟයක් පවතී.[151][152][153]
රටේ අගනුවර වන නියාමිට වයඹ දෙසින් සහ බුර්කිනා ෆාසෝ දේශසීමාවට ආසන්නව පිහිටි ටෙරා හි වැසියන් 30,000 න් 40% කට පමණක් වැඩ කරන පොදු ජල යටිතල පහසුකම් සඳහා ප්‍රවේශය ඇත.[151][154][155] නයිජර් හි ජල අධිකාරිය වන Société de Patrimoine des Eaux du Niger (SPEN), ටෙරා සහ අවට ප්‍රදේශවලට පානීය ජලය සැපයීම සඳහා 2018 හි සිදුරු දහයක් විවෘත කර ජල පිරිපහදු මධ්‍යස්ථානයක් ඉදිකරන ලදී. වසරකට පමණ පසු ජල සැපයුම අවසන් වූ අතර ජල පිරිපහදු මධ්‍යස්ථානය වසා දැමීමට සිදු විය.[151][156]
නෙදර්ලන්ත රජයේ පරිත්‍යාග අරමුදලක ආධාරයෙන්, යුරෝපීය ආයෝජන බැංකුව නයිජර්හි ජල ප්‍රශ්නවලට විසඳුම් සෙවීමට නයිජර් ජල අධිකාරිය සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කරයි. ලෝක බැංකුව නයිජර් උප සහරා අප්‍රිකාවේ බිඳෙනසුලු කලාප 18න් එකක් ලෙස හඳුනාගෙන ඇත. EU බැංකුවට මෙවැනි කලාපවල ආයෝජනය කිරීමේ ඉතිහාසයක් ඇත.[157]
යුරෝපීය ආයෝජන බැංකුව සහ නයිජර් ජල අධිකාරිය ටෙරා හි ජල හිඟය සමඟ කටයුතු කිරීම සඳහා විකල්ප දෙකක් දෙස බලයි. පළමු තේරීම වන්නේ නගරයෙන් පිටත පිහිටි ජල ටැංකිය අලුත්වැඩියා කිරීමයි. තවත් තේරීමක් වන්නේ නැඟෙනහිර දෙසින් කිලෝමීටර 100 කට වඩා දුරින් පිහිටා ඇති නයිජර් ගඟේ ජලය පිරිපහදු කිරීම සහ ප්රවාහනය කිරීමයි. ටෙරා සහ නයිජර් ගඟ අතර ගම්මානවලට ද අපද්‍රව්‍ය සඳහා ප්‍රවේශය ඇත. යුරෝපීය ආයෝජන බැංකුව ද වියදම් ඉතිරි කර ගැනීමේ මාර්ගයක් ලෙස පුනර්ජනනීය බලශක්තිය දෙස බලනු ඇත.[157]
සංස්කෘතිය
[සංස්කරණය]
.jpg)
නයිජීරියානු සංස්කෘතිය විචලනය මගින් සලකුණු කර ඇත, ප්‍රංශ යටත් විජිතවාදය 20 වන සියවසේ ආරම්භයේ සිට එක්සත් රාජ්‍යයක් බවට පත් වූ සංස්කෘතික සන්ධිස්ථානයේ සාක්ෂි ඇත. දැන් නයිජර් යනු පූර්ව යටත් විජිත යුගයේ විවිධ සංස්කෘතික ප්‍රදේශ හතරකින් නිර්මාණය විය: සර්මා සහ සොන්හායි නිරිත දෙසින් නයිජර් ගංගා නිම්නයේ ආධිපත්‍යය දැරූහ. හවුසලන්ඩ් හි උතුරු පරිධිය, බොහෝ දුරට සොකෝටෝ කැලිෆේටයට ප්‍රතිරෝධය දැක්වූ ප්‍රාන්තවලින් සෑදී ඇති අතර නයිජීරියාව සමඟ දිගු දකුණු මායිම දිගේ විහිදේ; කානම්-බෝර්නු අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් වූ කනුරි ගොවීන් සහ ටූබූ එඬේරුන්ගෙන් ජනාකීර්ණ වූ, ඈත පෙරදිග පිහිටි චැඩ් විල සහ කෞආර්; සහ විශාල උතුරේ අයර් කඳුකරයේ සහ සහරා හි ටුවාරෙග් නාමිකයන්.
මෙම සෑම ප්‍රජාවක්ම, එඬේර වොඩාබේ ෆුලා වැනි කුඩා ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් සමඟින්, ඔවුන්ගේම සංස්කෘතික සම්ප්‍රදායන් නව නයිජර් වෙත ගෙන එන ලදී. නිදහසින් පසු බලයට පත් වූ ආන්ඩු හවුල් ජාතික සංස්කෘතියක් ගොඩනැගීමට උත්සාහ කළ අතර, මෙය මන්දගාමීව ගොඩනැගෙමින් පවතී, ප්‍රධාන නයිජීරියානු ප්‍රජාවන්ට ඔවුන්ගේම සංස්කෘතික ඉතිහාසයන් ඇති නිසාත්, අර්ධ වශයෙන් නයිජීරියානු ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් වන හවුසා, ටුවාරෙග් සහ කනුරි නිසාත් ය. නමුත් යටත් විජිතවාදය යටතේ හඳුන්වා දුන් දේශසීමා තරණය කරන විශාල වාර්ගික ප්‍රජාවන්ගෙන් කොටසක් විය.
1990 දශකය වන තුරුම, රජය සහ දේශපාලනය අධික ලෙස ආධිපත්‍යය දැරුවේ නියාමි සහ අවට කලාපයේ සර්මා ජනතාව විසිනි. ඒ අතරම බර්නි-එන්'කොන්නි සහ මේන්-සෝරෝවා අතර හවුසා දේශසීමා ප්‍රදේශවල ජනගහනයේ බහුත්වය, බොහෝ විට සංස්කෘතිකමය වශයෙන් නියාමි ට වඩා නයිජීරියාවේ හවුසාලන්තය දෙසට හැරී ඇත. 1996 සහ 2003 අතර, ප්‍රාථමික පාසල් පැමිණීම 30% ක් පමණ විය,[158] පිරිමින්ගෙන් 36% ක් සහ කාන්තාවන්ගෙන් 25% ක් පමණි. අමතර අධ්‍යාපනය මද්‍රාසා හරහා සිදුවේ.
උත්සව සහ සංස්කෘතික උත්සව
[සංස්කරණය]ගුරෙවෝල් උත්සවය
[සංස්කරණය]
ගුවෙරෝවෝල් උත්සවය යනු ටහුවා කලාපයේ අබලක් හෝ අගාඩෙස් කලාපයේ ඉන්ගාල් හි පැවැත්වෙන සම්ප්‍රදායික වොඩාබේ සංස්කෘතික උත්සවයකි. එය නයිජර්හි වොඩාබේ (ෆුලා) ජනයා විසින් පවත්වනු ලබන වාර්ෂික සම්ප්‍රදායික ආලය චාරිත්‍රයකි. මෙම උත්සවය අතරතුර, තරුණ තරුණියන් විචිත්‍රවත් විසිතුරු ආභරණවලින් සැරසී, සාම්ප්‍රදායික මුහුණු සිතුවම් වලින් සැරසී, නැටීමට සහ ගායනා කිරීමට පේළිවලට එක්රැස් වන අතර, විවාහක තරුණියන්ගේ අවධානය දිනා ගැනීමට තරඟ කරති. ගුවෙරෝවෝල් උත්සවය ජාත්‍යන්තර ආකර්ෂණයක් වන අතර එය නැෂනල් ජියෝග්‍රැෆික් වැනි ප්‍රමුඛ පෙළේ චිත්‍රපට සහ සඟරාවල ප්‍රදර්ශනය විය.
සුව සාලෙ උත්සවය
[සංස්කරණය]"La Cure salée" යනු වර්ෂා සමයේ අවසානය සැමරීම සඳහා සම්ප්‍රදායිකව අගාඩෙස් කලාපයේ ඉන්ගාල් හි ටුවාරෙග් සහ වොඩාබේ නාමිකයන්ගේ වාර්ෂික උත්සවයකි. දින තුනක් පුරාවට, ඔටුවන් සහ අශ්ව රේස්, ගීත, නැටුම් සහ කතන්දර කීම සමඟින් ටුවාරෙග් ඔටුවන් අසරුවන්ගේ පෙළපාළියක් මෙම උත්සවය සමන්විත වේ.
මාධ්‍ය
[සංස්කරණය]නයිජර් 1990 ගණන්වල අගභාගයේදී විවිධ මාධ්‍ය සංවර්ධනය කිරීමට පටන් ගත්තේය. තුන්වන ජනරජයට පෙර, නයිජර්වරුන්ට ප්‍රවේශය තිබුණේ දැඩි ලෙස පාලනය වූ රාජ්‍ය මාධ්‍ය වෙත පමණි.[159] දැන් නියාමි පුවත්පත් සහ සඟරා ගණනාවක් අඩංගු වේ; ලේ සහෙල් වැනි සමහර ඒවා රජයෙන් ක්‍රියාත්මක වන අතර බොහෝ දෙනෙක් රජය විවේචනය කරති.[160][161] රූපවාහිනී යන්ත්‍ර ග්‍රාමීය දුප්පතුන් බොහෝ දෙනෙකුගේ මිලදී ගැනීමේ හැකියාවෙන් ඔබ්බට ගොස් ඇති නිසාත්, නූගත්කම මුද්‍රිත මාධ්‍ය ජන මාධ්‍යයක් වීම වළක්වන නිසාත් ගුවන්විදුලිය වැදගත්ම මාධ්‍යය වේ.[162]
රාජ්‍ය විකාශක ORTN හි ජාතික සහ ප්‍රාදේශීය ගුවන්විදුලි සේවාවන්ට අමතරව, මධ්‍යස්ථාන 100කට වඩා වැඩි සංඛ්‍යාවක් ඇති පුද්ගලික ගුවන් විදුලි ජාල හතරක් ඇත. ඒවායින් තුනක් - අන්ෆානි සමූහ, සරෝනියා සහ ටෙනරේ - ප්‍රධාන නගරවල නාගරික-පාදක වාණිජ-ආකෘති FM ජාල වේ.[163] සිවිල් සමාජ සංවිධානයක් වන Comité de Pilotage de Radios de Proximité (CPRP) මගින් පාලනය වන ප්‍රජා ගුවන්විදුලි මධ්‍යස්ථාන 80 කට අධික සංඛ්‍යාවක ජාලයක් ද දිවයිනේ ප්‍රදේශ හත පුරා පැතිර පවතී. ස්වාධීන අංශයේ ගුවන්විදුලි ජාල CPRP නිලධාරීන් විසින් සාමූහිකව ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ මිලියන 7.6 ක ජනතාවක් හෝ ජනගහනයෙන් 73% ක් පමණ (2005) ආවරණය වන බවයි.
නයිජීරියානු ගුවන්විදුලි මධ්‍යස්ථාන හැරුණු විට, BBC හි හවුසා සේවාව නයිජීරියාවේ දේශසීමාවට ආසන්නව රටේ පුළුල් ප්‍රදේශ පුරා, විශේෂයෙන් දකුණේ FM රිපීටරවලින් සවන් දෙනු ලැබේ. Radio France Internationale සමහර වාණිජ මධ්‍යස්ථාන හරහා චන්ද්‍රිකා හරහා ප්‍රංශ භාෂාවෙන් නැවත විකාශනය කරයි. Tenere FM එම නමින්ම ජාතික ස්වාධීන රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථානයක් ද පවත්වාගෙන යයි.[163]
ජාතික මට්ටමින් සාපේක්ෂ නිදහස තිබියදීත්, නයිජර් මාධ්‍යවේදීන් පවසන්නේ තමන්ට බොහෝ විට පළාත් පාලන ආයතනවලින් බලපෑම් එල්ල වන බවයි.[164] රාජ්‍ය ORTN ජාලය රජය මත මූල්‍යමය වශයෙන් රඳා පවතී, අර්ධ වශයෙන් විදුලි බිල්පත් මත අධිභාරයක් මගින් සහ අර්ධ වශයෙන් සෘජු සහනාධාරය හරහා. මෙම අංශය 2007 සිට දවුඩා ඩයල්ලෝ විසින් ප්‍රධානත්වයෙන් 1990 දශකයේ මුල් භාගයේ ස්වාධීන ආයතනයක් ලෙස පිහිටුවන ලද Conseil Supérieur de Communications මගින් පාලනය වේ. ජාත්‍යන්තර මානව හිමිකම් කණ්ඩායම් අවම වශයෙන් 1996 සිට රජය විවේචනය කර ඇත්තේ රාජ්‍ය විවේචනයට දඬුවම් කිරීම සඳහා රෙගුලාසි සහ පොලිසිය භාවිතා කරන බවයි.[165][166]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ République du Niger, "Loi n° 2001-037 du 31 décembre 2001 fixant les modalités de promotion et de développement des langues nationales." L'aménagement linguistique dans le monde සංරක්ෂණය කළ පිටපත 19 ඔක්තෝබර් 2018 at the Wayback Machine (accessed 21 September 2016)
- ^ "Africa: Niger - The World Factbook - Central Intelligence Agency". www.cia.gov. 27 April 2021. 30 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 May 2021.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;censusනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "Nigerien – definition of Nigerien in English from the Oxford Dictionaries". 1 March 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 March 2018.
- ^ "Niger general Tchiani named head of transitional government after coup". Al Jazeera. 28 July 2023. 28 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 July 2023.
- ^ Sidonie Aurore Bonny (3 August 2023). "Niger junta appoints civilians to Cabinet, member of military as vice president". Anadolu Agency. Douala, Cameroon. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2023.
Gen. Salifou Modi, Bazoum's former army chief of staff and the ambassador to the United Arab Emirates, is now vice president of the junta.
- ^ "Niger". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2023.
- ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Niger)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 October 2023. සම්ප්‍රවේශය 17 October 2023.
- ^ World Bank GINI index සංරක්ෂණය කළ පිටපත 9 පෙබරවාරි 2015 at the Wayback Machine, accessed on 21 January 2016.
- ^ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations Development Programme. 13 March 2024. සම්ප්‍රවේශය 13 March 2024.
- ^ Which side of the road do they drive on? සංරක්ෂණය කළ පිටපත 14 අප්‍රේල් 2012 at the Wayback Machine Brian Lucas. August 2005. Retrieved 28 January 2009.
- ^ a b "ISO 3166". ISO Online Browsing Platform. 17 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 May 2017.
- ^ a b "UNGEGN World Geographical Names". United Nations Statisticsc Division. 1 March 2017. 28 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 May 2017.
- ^ How Do You Pronounce "Niger"? සංරක්ෂණය කළ පිටපත 14 මාර්තු 2012 at the Wayback Machine from Slate.com, retrieved 4 March 2012
- ^ "Niger." The American Heritage Dictionary of the English Language, 4th Ed. 2003. Houghton Mifflin Company 22 February 2013 thefreedictionary.com/Niger සංරක්ෂණය කළ පිටපත 12 මැයි 2013 at the Wayback Machine
- ^ a b "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
- ^ a b "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
- ^ Nations, United (2023-07-11). 2023 Global Multidimensional Poverty Index (MPI) (Report) (ඉංග්‍රීසි බසින්). 13 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 July 2023.
- ^ "Population Explosion". The Economist. 16 August 2014. 29 July 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 August 2015.
- ^ a b Jeffreys, Mervyn David Waldegrave (1964). "Niger : Origins of the Word". Cahiers d'Études africaines. 4 (15): 443–451. doi:10.3406/cea.1964.3019.
- ^ Cana, Frank Richardson (1911). "Niger". in Chisholm, Hugh. එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා. 19 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 676.
- ^ Hunwick, John O. (2003) [1999]. Timbuktu and the Songhay Empire: Al-Sadi's Tarikh al-Sudan down to 1613 and other contemporary documents. Leiden: Brill. p. 275 Fn 22. ISBN 978-90-04-11207-0.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Geels, Jolijn, (2006) Bradt Travel Guide - Niger, pgs. 15–22
- ^ Dibble, Harold L.; Aldeias, Vera; Jacobs, Zenobia; Olszewski, Deborah I.; Rezek, Zeljko; Lin, Sam C.; Alvarez-Fernández, Esteban; Barshay-Szmidt, Carolyn C.; Hallett-Desguez, Emily (1 March 2013). "On the industrial attributions of the Aterian and Mousterian of the Maghreb". Journal of Human Evolution. 64 (3): 194–210. doi:10.1016/j.jhevol.2012.10.010. PMID 23399349.
- ^ Gwin, Peter. "Lost Tribes of the Green Sahara" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 සැප්තැම්බර් 2010 at the Wayback Machine, National Geographic, September 2008.
- ^ Oliver, Roland (1999), The African Experience: From Olduvai Gorge to the 21st Century (Series: History of Civilization), London: Phoenix Press, revised edition, pg 39.
- ^ a b (ප්‍රංශ බසින්) Niger සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2 ජූලි 2014 at the Wayback Machine. Encyclopédie Larousse
- ^ Duncan E. Miller and N.J. Van Der Merwe, 'Early Metal Working in Sub Saharan Africa' Journal of African History 35 (1994) 1–36; Minze Stuiver and N.J. Van Der Merwe, 'Radiocarbon Chronology of the Iron Age in Sub-Saharan Africa' Current Anthropology 1968.
- ^ Grébénart, Danilo (1993), "Azelik Takedda et le cuivre médiéval dans la région d'Agadez", Le Saharien (Paris) 125 (2): 28–33, http://siris-libraries.si.edu/ipac20/ipac.jsp?uri=full=3100001~!752653!0#focus, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 12 November 2019
- ^ Iron in Africa: Revisiting the History සංරක්ෂණය කළ පිටපත 25 ඔක්තෝබර් 2008 at the Wayback Machine – Unesco (2002)
- ^ Ancient cemetery found in 'green' Sahara Desert සංරක්ෂණය කළ පිටපත 11 අගෝස්තු 2014 at the Wayback Machine. By Randolph E. Schmid. Associated Press /ABC News.
- ^ Clark, J. Desmond; Gifford-Gonzalez, Diane (2008). Adrar Bous: archaeology of a central Saharan granitic ring complex in Niger. Royal Museum of Central Africa, Tervuren.
- ^ "Stone Age Graveyard Reveals Lifestyles Of A 'Green Sahara'". Science Daily. 15 August 2008. 16 August 2008 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 August 2008.
- ^ Wilford, John Noble (14 August 2008). "Graves Found From Sahara's Green Period". The New York Times. 23 January 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 August 2008.
- ^ Sereno PC, Garcea EAA, Jousse H, Stojanowski CM, Saliège J-F, Maga A, et al. (2008). "Lakeside Cemeteries in the Sahara: 5000 Years of Holocene Population and Environmental Change". PLOS ONE. 3 (8): e2995. Bibcode:2008PLoSO...3.2995S. doi:10.1371/journal.pone.0002995. PMC 2515196. PMID 18701936.
- ^ Centre, UNESCO World Heritage. "Site archéologique de Bura". UNESCO World Heritage Centre. 10 December 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 April 2020.
- ^ African Rock Art - Niger, British Museum, https://africanrockart.britishmuseum.org/country/niger/, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 11 November 2019
- ^ Caulson, David, Sub-Zone 3: Niger, ICOMOS, https://www.icomos.org/studies/rockart-sahara-northafrica/07sous-zone3.pdf, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 11 November 2019
- ^ Shillington, Kevin (1989, 1995). History of Africa, Second Edition. St. Martin's Press, New York. Page 32.
- ^ Lewicki, T. (1994). "The Role of the Sahara and Saharians in Relationships between North and South". In UNESCO General History of Africa: Volume 3. University of California Press, ISBN 92-3-601709-6.
- ^ Masonen, P: "Trans-Saharan Trade and the West African Discovery of the Mediterranean World. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 8 ඔක්තෝබර් 2006 at the Wayback Machine"
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au Decalo, Sameul; Idrissa, Abdourahmane (1 June 2012). Historical Dictionary of Niger. Scarecrow Press. ISBN 9780810870901. 25 July 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 July 2018.
- ^ a b c Sirio Canós-Donnay (February 2019). "The Empire of Mali". Oxford Research Encyclopedia of African History. Oxford Research Encyclopedias. doi:10.1093/acrefore/9780190277734.013.266. ISBN 978-0-19-027773-4. 30 July 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 November 2019.
- ^ "Mali Empire". Ancient Origins. 1 March 2019. 29 July 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 November 2019.
- ^ a b "Mali Empire". World History Encyclopedia. 29 July 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 November 2019.
- ^ a b c Boubou Hama and M Guilhem, "L’histoire du Niger, de l’Afrique et du Monde"; Edicef, Les royaumes Haoussa, pp. 104–112
- ^ a b c d e f g h Metz, Helen Chapin, ed. (1991). Nigeria: A Country Study. Washington, DC: GPO for the Library of Congress. 3 November 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 November 2019.
- ^ "Songhai Empire". World History Encyclopedia. 29 July 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 November 2019.
- ^ African Kingdoms සංරක්ෂණය කළ පිටපත 19 මැයි 2019 at the Wayback Machine African kingdoms – The Songhai Empire
- ^ a b c d Cartwright, Mark (23 April 2019). "Kingdom of Kanem". World History Encyclopedia. 8 May 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 November 2019.
- ^ Ryder, A.F.C. (1981). D.T. Niane (ed.). General History of Africa: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century. Paris: UNESCO. p. 239.
- ^ Ryder, A.F.C. (1981). D.T. Niane (ed.). General History of Africa: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century. Paris: UNESCO. pp. 251–52.
- ^ Ryder, A.F.C. (1981). D.T. Niane (ed.). General History of Africa: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century. Paris: UNESCO. pp. 258–65.
- ^ Nehemia Levtzion; Randall Pouwels. The History of Islam in Africa. Ohio University Press. p. 81.
- ^ a b c d e Cartwright, Mark (9 May 2019). "Hausaland". World History Encyclopedia. 26 December 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 November 2019.
- ^ a b c "Hausa States". BBC. 15 September 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 November 2019.
- ^ H. J. Fisher. The Sahara and Central Sudan. in The Cambridge History of Africa: From C 1600 to C 179. Richard Gray, J. D. Fage, Roland Anthony Oliver, eds. Cambridge University Press, (1975) ISBN 0-521-20413-5 pp. 134–6
- ^ Falola, Toyin (2009). Colonialism and Violence in Nigeria. Bloomington, IN: Indiana University Press.
- ^ a b c International Boundary Study No. 93 – Niger-Nigeria Boundary, 15 December 1969, https://fall.fsulawrc.com/collection/LimitsinSeas/IBS093.pdf, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 6 November 2019
- ^ International Boundary Study No. 146 – Burkina Faso-Niger Boundary, 18 November 1974, https://fall.fsulawrc.com/collection/LimitsinSeas/IBS146.pdf, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 5 November 2019
- ^ International Boundary Study No. 73 – Chad-Niger Boundary, 1 August 1966, https://fall.fsulawrc.com/collection/LimitsinSeas/IBS073.pdf, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 5 October 2019
- ^ UNESCO General History of Africa, Vol. VIII: Africa Since 1935. Ali A. Mazrui, Christophe Wondji, Unesco International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa, eds. University of California Press, (1999) ISBN 0-520-06703-7 pp. 70–3
- ^ Joseph R. De Benoist, "The Brazzaville Conference, or Involuntary Decolonization." Africana Journal 15 (1990) pp: 39–58.
- ^ Mamoudou Djibo. Les enjeux politiques dans la colonie du Niger (1944–1960). Autrepart no 27 (2003), pp. 41–60.
- ^ Keesing's Contemporary Archives, page 17569.
- ^ Encyclopedia Britannica - Hamni Diori, https://www.britannica.com/biography/Hamani-Diori, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 19 November 2019
- ^ Jon Abbink; Mirjam de Bruijn, Klaas van Walraven (2003). "Sawaba's Rebellion in Niger (1964-64)". Rethinking Resistance: revolt and violence in African history (PDF). Brill Academic Publishers. ISBN 90-04-12624-4. 5 August 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 21 November 2019.
- ^ (ප්‍රංශ බසින්) Renversement du président Hamani Diori au Niger සංරක්ෂණය කළ පිටපත 22 ඔක්තෝබර් 2014 at the Wayback Machine. Perspective monde, 15 avril 1974
- ^ Kountché: 30 ans après son coup d'état සංරක්ෂණය කළ පිටපත 27 ජූලි 2018 at the Wayback Machine. Nigerdiaspora, 10 novembre 2007 (republished on 6 November 2017).
- ^ a b Nohlen, D, Krennerich, M & Thibaut, B (1999) Elections in Africa: A data handbook, p685 ISBN 0-19-829645-2
- ^ Walter S. Clarke, "The National Conference Phenomenon and the Management of Political Conflict in Sub-Saharan Africa," in Ethnic Conflict and Democratization in Africa, ed. Harvey Glickman. Atlanta: African Studies Assoc. Press, (1995) ISBN 0-918456-74-6
- ^ Niger Foreign Policy and Government Guide (ඉංග්‍රීසි බසින්). Int'l Business Publications. 2007. ISBN 9781433036873.
{{cite book}}:|work=ignored (help)[permanent dead link] - ^ Niger's Elected President Ousted in Military Coup සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 අගෝස්තු 2018 at the Wayback Machine New York Times, 28 January 1996
- ^ Kaye Whiteman, "Obituary: Ibrahim Bare Mainassara", The Independent (London), 12 April 1999.
- ^ "Ibrahim Baré Maïnassara". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/358644/Ibrahim-Bare-Mainassara. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 9 April 2014.
- ^ "1999: President of Niger 'killed in ambush'". BBC. 15 April 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 April 2014.
- ^ Niger: A copybook coup d'etat සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2 පෙබරවාරි 2020 at the Wayback Machine, 9 April 1999, BBC. Military controls Niger සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2 පෙබරවාරි 2020 at the Wayback Machine, 10 April 1999, BBC.
- ^ UN World Court decides Niger, Benin border dispute, UN News, 13 July 2019, https://news.un.org/en/story/2005/07/144962-un-world-court-decides-niger-benin-border-dispute, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 8 November 2019
- ^ Fabio Spadi (2005) The ICJ Judgment in the Benin-Niger Border Dispute: the interplay of titles and 'effectivités' under the uti possidetis juris principle, Leiden Journal of International Law සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 සැප්තැම්බර් 2006 at the Wayback Machine 18: 777–794
- ^ "RAPPORT DE LA MISSION D’OBSERVATION DES ELECTIONS PRESIDENTIELLES ET LEGISLATIVES DES 16 NOVEMBRE ET 4 DECEMBRE 2004" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 22 ජූනි 2007 at the Wayback Machine, democratie.francophonie.org (ප්‍රංශ බසින්).
- ^ Niger president rules by decree after court snub සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 ජූනි 2009 at the Wayback Machine. Reuters. Fri 26 June 2009
- ^ Emergency powers for Niger leader සංරක්ෂණය කළ පිටපත 16 නොවැම්බර් 2018 at the Wayback Machine. BBC. 26 June 2009.
- ^ "Military coup ousts Niger president Mamadou Tandja" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 19 පෙබරවාරි 2010 at the Wayback Machine, British Broadcasting Corporation, 19 February 2010
- ^ "Boycott helps Niger President Issoufou win re-election" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 මාර්තු 2020 at the Wayback Machine, Reuters, 22 March 2016.
- ^ "Freedom in the World 2012: Niger". Freedom House. 2012. 25 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 April 2013.
- ^ UNHCR: Attacks in NW Nigeria Send Thousands Fleeing to Niger, News 24, 27 September 2019, https://www.voanews.com/africa/unhcr-attacks-nw-nigeria-send-thousands-fleeing-niger, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 8 November 2019
- ^ "France ready to strike extremists on Libya border". Asian Defense News. 6 January 2015. 6 January 2015. 4 March 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2015.
- ^ AfricaNews (2021-01-07). "Nigerien President Mahamadou Issoufou set to exit power". Africanews (ඉංග්‍රීසි බසින්). 4 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-02-05.
- ^ "Niger election: Mohamed Bazoum wins landmark vote amid protests". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2021-02-23. 23 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-02-23.
- ^ "Niger: Attack on presidential palace an 'attempted coup'". www.aljazeera.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). 31 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-03-31.
- ^ Zandonini, Giacomo (2 April 2021). "Mohamed Bazoum sworn in as Niger's president amid tensions". Aljazeera. 11 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 August 2021.
- ^ "Niger soldiers announce coup on national TV". BBC.com. 27 July 2023. 27 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 July 2023.
- ^ "Niger general Tchiani named head of transitional government after coup". Aljazeera. 28 July 2023. 28 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2023.
- ^ "Officiel : voici la liste des membres du gouvernement de Transition". www.actuniger.com (French බසින්). 10 August 2023. සම්ප්‍රවේශය 2023-08-10.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ "Niger soldiers announce coup on national TV". BBC.com. 27 July 2023. 27 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 July 2023.
- ^ "Niger general Tchiani named head of transitional government after coup". Aljazeera. 28 July 2023. 28 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2023.
- ^ "Officiel : voici la liste des membres du gouvernement de Transition". www.actuniger.com (French බසින්). 10 August 2023. සම්ප්‍රවේශය 2023-08-10.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ Lawal, Shola. "Niger coup: Divisions as ECOWAS military threat fails to play out". Al Jazeera (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2024-04-05.
- ^ a b "West Africa bloc lifts coup sanctions on Niger in a new push for dialogue to resolve tensions". AP News (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2024-02-24. සම්ප්‍රවේශය 2024-04-05.
- ^ "Power cuts in Niger threaten to spoil millions of vaccines as sanctions take their toll, UN says". AP News (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-08-21. සම්ප්‍රවේශය 2024-04-05.
- ^ "A newly formed alliance between coup-hit countries in Africa's Sahel is seen as tool for legitimacy". AP News (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-11-24. සම්ප්‍රවේශය 2024-04-05.
- ^ a b "Nigeria restores electricity supply to Niger as ECOWAS lifts sanctions - Daily Trust". dailytrust.com/ (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2024-02-25. සම්ප්‍රවේශය 2024-04-05.
- ^ "Africa :: Niger — The World Factbook - Central Intelligence Agency". www.cia.gov. 30 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 September 2019.
- ^ Ramo, Ruben; Roteta, Ekhi; Bistinas, Ioannis; Wees, Dave van; Bastarrika, Aitor; Chuvieco, Emilio; Werf, Guido R. van der (2021-03-02). "African burned area and fire carbon emissions are strongly impacted by small fires undetected by coarse resolution satellite data". Proceedings of the National Academy of Sciences (ඉංග්‍රීසි බසින්). 118 (9). Bibcode:2021PNAS..11811160R. doi:10.1073/pnas.2011160118. hdl:10810/50523. ISSN 0027-8424. PMC 7936338. PMID 33619088.
- ^ Dinerstein, Eric; et al. (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
- ^ Geels, Jolijn. Niger. Bradt UK/Globe Pequot Press USA, 2006. ISBN 978-1-84162-152-4
- ^ Hertsgaard, Mark (2009-11-19). "Regreening Africa". The Nation (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0027-8378. 26 November 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-11-26.
- ^ "Africa – Niger leader dissolves parliament". Al Jazeera English. 26 May 2009. 7 February 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2010.
- ^ Ahmad, Romoke W. "West Africa: Ecowas, EU Say Niger Elections Satisfactory" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 ජූනි 2011 at the Wayback Machine, Daily Trust (republished at AllAfrica.com), 3 February 2011.
- ^ Saidou, Djibril. "Niger’s Presidential Election Heads to March Runoff" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 28 ජූනි 2011 at the Wayback Machine, Bloomberg Businessweek, 4 February 2011.
- ^ Look, Anne. "Niger Politicians Forge Alliances Before March Election" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 7 පෙබරවාරි 2012 at the Wayback Machine, Voice of America, 14 February 2011.
- ^ "Soldiers announce coup in Niger – DW – 07/28/2023". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-07-31.
- ^ "Niger Announces End to Military Cooperation With US – VOA – 03/16/2024". voanews.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2024-03-16.
- ^ Niger:Système judiciaire සංරක්ෂණය කළ පිටපත 26 නොවැම්බර් 2008 at the Wayback Machine. NIGER Situation institutionnelle. Sory Baldé, CEAN, IEP-Université Montesquieu-Bordeaux IV (2007) Accessed 13 April 2009
- ^ 2008 Human Rights Report: Niger in 2008 Country Reports on Human Rights Practices. United States Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor. (25 February 2009) As a publication of the United States Federal Government, this report is in the Public Domain. Portions of it may be used here verbatim.
- ^ Niger government adopts $2.53 bln budget for 2013 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 28 ඔක්තෝබර් 2014 at the Wayback Machine. Reuters, 22 September 2012.
- ^ (ප්‍රංශ බසින්)Niger : le budget 2014 porté à 1.867 milliards සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 අගෝස්තු 2020 at the Wayback Machine. Niger Express, 28 November 2013.
- ^ Background Notes for Niger: January 2009 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 මැයි 2019 at the Wayback Machine Bureau of African Affairs, United States State Department. Retrieved 26 February 2009. Portions of the "Economy" section are here used verbatim, as this document is in the public domain.
- ^ "Niger". 6 April 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2019-11-06.
- ^ "Niger coup sparks concerns about French, EU uranium dependency". Politico. 31 July 2023.
- ^ "OHADA.com: The business law portal in Africa". 26 March 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 March 2009.
- ^ WIPO (30 October 2023). Global Innovation Index 2023, 15th Edition (ඉංග්‍රීසි බසින්). World Intellectual Property Organization. doi:10.34667/tind.46596. ISBN 9789280534320. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-29.
{{cite book}}:|website=ignored (help) - ^ a b c (ප්‍රංශ බසින්) Annuaires Statistiques du Niger 2007–2011. Structure de la population සංරක්ෂණය කළ පිටපත 26 ජූලි 2014 at the Wayback Machine (Niger's National Statistics Institute Report)
- ^ "Niger Population". Worldometers. 14 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2019.
- ^ Niger: Population explosion threatens development gains සංරක්ෂණය කළ පිටපත 25 ජූලි 2014 at the Wayback Machine. IRIN, 11 December 2007.
- ^ "The Shackles of Slavery in Niger සංරක්ෂණය කළ පිටපත 19 පෙබරවාරි 2009 at the Wayback Machine". ABC News. 3 June 2005.
- ^ "Born to be a slave in Niger සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 අගෝස්තු 2017 at the Wayback Machine". BBC News. 11 February 2005.
- ^ "BBC World Service | Slavery Today". BBC. 13 November 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2010.
- ^ a b "Niger: Regions, Cities & Urban Centers - Population Statistics, Maps, Charts, Weather and Web Information". citypopulation.de. 21 March 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 April 2020.
- ^ "DEMOGRAPHIE". www.stat-niger.org. 22 September 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 April 2020.
- ^ Ethologue. Niger languages සංරක්ෂණය කළ පිටපත 27 ජූලි 2018 at the Wayback Machine
- ^ Présidence de la République du Niger. Le Niger සංරක්ෂණය කළ පිටපත 27 ජූලි 2018 at the Wayback Machine
- ^ a b c Institut national de la statistique (November 2015). "Recensement général de la population et de l'habitat 2012" (PDF). 13 July 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 12 July 2018.
- ^ "Niger is number 33 on the World Watch List". www.opendoorsuk.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-06-06.
- ^ a b "2021 Report on International Religious Freedom: Niger". United States Department of State (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). June 22, 2022. 21 September 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-09-18.
- ^ a b Decalo, James. Historical Dictionary of Niger. Scarecrow Press, Metuchen, New Jersey – London, 1979. ISBN 0-8108-1229-0. pp. 156–7, 193–4.
- ^ "The World's Muslims: Unity and Diversity" (PDF). Pew Forum on Religious & Public life. 9 August 2012. 24 October 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 June 2014.
- ^ International Religious Freedom Report 2007: Niger සංරක්ෂණය කළ පිටපත 16 දෙසැම්බර් 2019 at the Wayback Machine. United States Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (14 September 2007). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ^ Decalo (1997) p. 261–2, 158, 230.
- ^ Ben Amara, Ramzi. "The Development of the Izala Movement in Nigeria: Its Split, Relationship to Sufis and Perception of Sharia Implementation" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 28 දෙසැම්බර් 2016 at the Wayback Machine. Research Summary (n.d.)
- ^ Summary for Shedrack Best's Nigeria, The Islamist Challenge, the Nigerian 'Shiite' Movement, 1999 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 13 ජනවාරි 2009 at the Wayback Machine; conflict-prevention.net.
- ^ International Religious Freedom Report 2001: Niger සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 අගෝස්තු 2020 at the Wayback Machine. United States Bureau of Democracy, Human Rights and Labor, 26 October 2001.
- ^ t'Sas, Vincent. "Islam is thriving in impoverished Niger" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 28 දෙසැම්බර් 2016 at the Wayback Machine, Reuters, 6 December 1997.
- ^ "The World Factbook". Cia.gov. 30 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 April 2014.
- ^ a b c d e f "Niger" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 දෙසැම්බර් 2008 at the Wayback Machine. 2001 Findings on the Worst Forms of Child Labor. Bureau of International Labor Affairs, U.S. Department of Labor (2002). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ^ Green, Jeff (10 May 2006). "U.S. has second worst newborn death rate in modern world, report says". CNN. 9 February 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2010.
- ^ "The World Factbook". Cia.gov. 28 October 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 October 2018.
- ^ "Niger 2020". populationpyramid.net. 19 October 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 August 2021.
- ^ "The World Factbook". Cia.gov. 26 April 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 April 2014.
- ^ "Niger". 23 November 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ a b c "Fresh water in Niger undercuts violence, as well as offering better living conditions". European Investment Bank (ඉංග්‍රීසි බසින්). 30 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-05-26.
- ^ "Water, Sanitation and Hygiene". www.unicef.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). 31 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-05-26.
- ^ "Delivering water and sanitation services in Niger: challenges and results". blogs.worldbank.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). 8 September 2016. 31 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-05-26.
- ^ "Niger - OECD". www.oecd.org. 2 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-05-26.
- ^ "Development Projects : Niger Basin Water Resources Development and Sustainable Ecosystems Management Project - P093806". World Bank (ඉංග්‍රීසි බසින්). 31 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-05-26.
- ^ "Niger: EIB finances drinking water supply project (EUR 21m)". European Investment Bank (ඉංග්‍රීසි බසින්). 31 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-05-26.
- ^ a b "Fresh water in Niger undercuts violence, as well as offering better living conditions". European Investment Bank (ඉංග්‍රීසි බසින්). 1 July 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-05-18.
- ^ "At a glance: Niger". Archived from the original on 30 November 2009. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2007.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ^ SEMINAIRE-ATELIER DE FORMATION ET DE SENSIBILISATION "Mission de service public dans les entreprises de presse d’Etat et privée" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 19 ජනවාරි 2017 at Archive-It. Historical introduction to Press Laws, in conference proceedings, Organised by FIJ/SAINFO/LO-TCO CCOG. NIAMEY, June 2002.
- ^ "Media in Niger: the African Development Information Database". 13 December 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Medias Status Report: Niger සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 මාර්තු 2009 at the Wayback Machine. Summary document written for the African Media Partners Network. Guy-Michel Boluvi, Les Echos du Sahel Niamey, January 2001.
- ^ Geels, Jolijn. Niger. Bradt UK/Globe Pequot Press USA, 2006. ISBN 978-1-84162-152-4
- ^ a b U.S. Department of State. Report on Human Rights Practices – Niger. 1993–1995 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 16 ජූනි 2009 at the Wayback Machine to 2006 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 21 අප්‍රේල් 2020 at the Wayback Machine.
- ^ Niger : Conseil de presse. Les journalistes refusent la mise sous tutelle සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 මැයි 2011 at the Wayback Machine. Ousseini Issa. Médi@ctions n°37, Institut PANOS Afrique de l'Ouest. March 2004.
- ^ Attacks on the press: Niger 2006 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 20 සැප්තැම්බර් 2011 at the Wayback Machine. Committee to Protect Journalists (2007). Retrieved 23 February 2009.
- ^ Niger: Emergency legislation infringes non-derogable human rights සංරක්ෂණය කළ පිටපත 11 පෙබරවාරි 2009 at the Wayback Machine. AMNESTY INTERNATIONAL Public Statement. AI Index: AFR 43/001/2007 (Public Document) Press Service Number: 181/07. 21 September 2007.
උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: "lower-alpha" නම් කණ්ඩායම සඳහා <ref> ටැග පැවතුණත්, ඊට අදාළ <references group="lower-alpha"/> ටැග සොයාගත නොහැකි විය.