එරිත්‍රියාව
එරිත්‍රියා ජනපදය | |
|---|---|
 Flag
.svg) රාජ්‍ය ලාංඡනය
| |
| ජාතික ගීය: ኤርትራ ኤርትራ ኤርትራ (Tigrinya) "එරිත්‍රියා, එරිත්‍රියා, එරිත්‍රියා" | |
.svg)  | |
| අගනුවර සහ විශාලතම නගරය | අස්මරා 15°20′N 38°55′E / 15.333°N 38.917°E |
| නිල භාෂා(ව) | නොමැත [1] |
| පිළිගත් ජාතික භාෂා(ව) | |
| වැඩ කරන භාෂා | |
| ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් |
|
| ආගම | එරිත්‍රියාවේ ආගම් බලන්න |
| ජාති නාම(ය) | එරිත්‍රියානු |
| රජය | ඒකීය, එක පක්ෂ රාජ්‍යය, ඒකාධිපතිත්වය, ජනාධිපති ජනරජය ඒකාධිපති පාලනයක් යටතේ[5][6][7][8][9] |
• ජනාධිපති | යෙසායාස් අෆ්වර්කි |
| ව්‍යවස්ථාදායකය | ජාතික සභාව |
| නිදහස ඉතියෝපියාව සිට | |
| 1961 සැප්තැම්බර් 1 | |
• De facto | 1991 මැයි 24 |
• 1993 එරිත්‍රියානු නිදහස් ජනමත විචාරණය | 1993 මැයි 24 |
| වර්ග ප්‍රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 124,330 km2 (48,000 sq mi) (97 වෙනි) |
• ජලය (%) | <1% |
| ජනගහණය | |
• 2020 ඇස්තමේන්තුව | මිලියන 3.6-6.7[10][11][a] |
| දදේනි (ක්‍රශසා) | 2017 සැකිල්ල:Needs update ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 9.70[13] |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 2,670[13] |
| දදේනි (නාමික) | 2017 සැකිල්ල:Needs update ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 5.81[13] |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 1600[13] |
| මාසද (2019) | 0.459[14] පහළ · 180 වෙනි |
| ව්‍යවහාර මුදල | එරිත්‍රියානු නක්ෆා (ERN) |
| වේලා කලාපය | UTC+3 (EAT) |
• ගිම්හාන (DST) | UTC+3 (නිරීක්ෂණය නොකෙරේ) |
| රිය ධාවන මං තීරුව | දකුණ |
| ඇමතුම් කේතය | +291 |
| අන්තර්ජාල TLD | .er |
එරිත්‍රියාව (
i/ˌɛrᵻˈtriːə/ ERR-ih-TREE-ə or /ʔˈtreɪʔ/ --TRAY--;[15][16][17]), නිල වශයෙන් එරිත්‍රියා ජනපදය, නැගෙනහිර අප්‍රිකානු කලාපයේ පිහිටි රටකි, එහි අගනුවර සහ විශාලතම නගරය අස්මාරා වේ. එය දකුණින් ඉතියෝපියාව, බටහිරින් සුඩානය සහ ගිනිකොන දෙසින් ජිබුටි මායිම් වේ. එරිත්‍රියාවේ ඊසානදිග සහ නැගෙනහිර ප්‍රදේශ රතු මුහුද දිගේ පුළුල් වෙරළ තීරයක් ඇත. ජාතියේ මුළු භූමි ප්‍රමාණය දළ වශයෙන් 117,600 km2 (වර්ග සැතපුම් 45,406 ) වන අතර, ඩහ්ලක් දූපත් සමූහය සහ හනිෂ් දූපත් කිහිපයක් ඇතුළත් වේ.
එරිත්‍රියාවෙන් හමුවූ මානව අවශේෂ වසර මිලියන 1ක් පැරණි බවට කාල නිර්ණය කර ඇති අතර මානව විද්‍යාත්මක පර්යේෂණවලින් පෙනී යන්නේ එම ප්‍රදේශයේ මිනිසුන්ගේ පරිණාමය සම්බන්ධ සැලකිය යුතු වාර්තා අඩංගු විය හැකි බවයි. සමකාලීන එරිත්‍රියාව යනු පිළිගත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් නවයක් සහිත බහු වාර්ගික රටකි. පිළිගත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් නවය විසින් විවිධ භාෂා නවයක් කතා කරයි, වඩාත් පුළුල් ලෙස කථා කරන භාෂාව ටිග්රිනියා වන අතර අනෙක් ඒවා ටයිග්රේ, සහෝ, කුනමා, නාරා, අෆාර්, බෙජා, බිලෙන් සහ අරාබි වේ.[18] ටිග්රිනියා, අරාබි සහ ඉංග්‍රීසි වැඩ කරන භාෂා තුන ලෙස සේවය කරයි.[19][20][21]
බොහෝ පදිංචිකරුවන් ඉතියෝපියානු සෙමිටික් භාෂාවෙන් හෝ කුෂිටික් ශාඛාවලින් එක්කෝ ඇෆ්‍රොඒසියාටික් පවුලෙන් භාෂා කතා කරයි. මෙම ප්‍රජාවන් අතර, ටිග්‍රිනියාස් ජනගහනයෙන් 55% ක් පමණ වන අතර, ටිග්‍රේ ජනතාව ජනගහනයෙන් 30% ක් පමණ වේ. මීට අමතරව, නිලෝ-සහරන් භාෂාව කතා කරන නිලෝටික් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් කිහිපයක් ඇත. රටේ බොහෝ මිනිසුන් ක්‍රිස්තියානි හෝ ඉස්ලාම් ආගමට අනුගත වන අතර කුඩා සුළුතරයක් සාම්ප්‍රදායික ඇදහිලිවලට අනුගත වෙති.[22]
නූතන එරිත්‍රියාවේ සහ උතුරු ඉතියෝපියාවේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය වන අක්සුම් රාජධානිය ක්‍රි.ව පළමු හෝ දෙවන සියවසේදී පිහිටුවන ලදී.[23][24] හතරවන සියවසේ මැද භාගයේදී පමණ එය ක්‍රිස්තියානි ධර්මය පිළිගත්තේය.[25] මධ්‍යතන යුගයේ එරිත්‍රියාවේ වැඩි ප්‍රදේශයක් මෙඩ්රි බාහ්රි රාජධානිය යටතට පත් වූ අතර කුඩා ප්‍රදේශයක් හමාසියන් හි කොටසක් විය. නූතන එරිත්‍රියාව නිර්මාණය කිරීම ඉතාලි පාලනය යටතේ ස්වාධීන, වෙනස් රාජ්‍යයන් (උදාහරණයක් ලෙස, මෙඩ්රි බහ්රි සහ අවුසා සුල්තාන් රාජ්‍යය) සංස්ථාගත කිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් වන අතර, අවසානයේදී 1889 දී ඉතාලි එරිත්‍රියාවේ යටත් විජිතයක් පිහිටුවීමට හේතු විය. දෙවන ලෝක යුධ සමයේදී 1942 දී ඉතාලි යටත් විජිත හමුදාව පරාජය වීමෙන් පසුව, එරිත්‍රියාව 1952 දක්වා බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා පරිපාලනය විසින් පරිපාලනය කරන ලදී. 1952 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩල තීරණයෙන් පසුව, එරිත්‍රියාව දේශීය එරිත්‍රියානු පාර්ලිමේන්තුවක් සමඟ පාලනය වනු ඇත, නමුත් විදේශ කටයුතු සහ ආරක්ෂාව, එය ඉතියෝපියාව සමඟ වසර දහයක් සඳහා ෆෙඩරල් තත්ත්වයකට ඇතුල් වනු ඇත. කෙසේ වෙතත්, 1962 දී ඉතියෝපියා රජය එරිත්‍රියානු පාර්ලිමේන්තුව අවලංගු කර එරිත්‍රියාව විධිමත් ලෙස ඈඳා ගත්තේය. එරිත්‍රියානු බෙදුම්වාදී ව්‍යාපාරය 1961 දී එරිත්‍රියානු විමුක්ති පෙරමුණ සංවිධානය කළ අතර 1991 දී එරිත්‍රියාව තථ්‍ය නිදහස ලබා ගන්නා තෙක් එරිත්‍රියානු නිදහස් යුද්ධයට සටන් කළේය. නිදහස් ජනමත විචාරණයකින් පසුව එරිත්‍රියාව 1993 දී ජූරේ නිදහස ලබා ගත්තේය.
එරිත්‍රියාව අඩුම සංවර්ධිත රටවලින් එකකි. එය ජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සහ ජනාධිපති මැතිවරණ කිසිදා පැවැත් නොවූ ඒකීය ඒක-පක්ෂ ජනාධිපති ජනරජයකි.[26] 1993 දී එහි නිල නිදහසේ සිට ඉසයස් අෆ්වර්කි ජනාධිපති ලෙස කටයුතු කර ඇත. හියුමන් රයිට්ස් වොච්ට අනුව, එරිත්‍රියානු රජයේ මානව හිමිකම් වාර්තාව ලෝකයේ නරකම ඒවා අතර වේ.[27] එරිත්‍රියානු රජය මෙම චෝදනා දේශපාලන අභිප්‍රේරණයක් ලෙස ප්‍රතික්ෂේප කර ඇත.[28] එරිත්‍රියාවේ මාධ්‍ය නිදහස අතිශයින් සීමිතය; මාධ්‍ය නිදහස දර්ශකය එය අවම නිදහස් රටවලින් එකක් ලෙස නිරන්තරයෙන් ශ්‍රේණිගත කරයි. සියලුම මාධ්‍ය ප්‍රකාශන සහ ප්‍රවේශය රජය විසින් දැඩි ලෙස පාලනය කරනු ලබන බැවින්, උතුරු කොරියාව හැරුණු විට, දේශසීමා රහිත වාර්තාකරුවන් 2022 වන විට, ලෝකයේ සමස්ත නරකම මාධ්‍ය නිදහස ඇති රට ලෙස සලකයි.[29]
එරිත්‍රියාව අප්‍රිකානු සංගමයේ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ සහ සංවර්ධනය පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය අධිකාරියේ සාමාජිකයෙකු වන අතර බ්‍රසීලය සහ වෙනිසියුලාව සමඟ අරාබි ලීගයේ නිරීක්ෂක රාජ්‍යයකි.[30]
නම
[සංස්කරණය]එරිත්‍රියාව යන නම සෑදී ඇත්තේ රතු මුහුද සඳහා වූ පුරාණ ග්‍රීක නාමයෙනි (Ἐρυθρὰ Θάλασσα Erythra Thalassa, ἐρυθρός erythros "රතු" යන විශේෂණ පදය මත පදනම්ව). ඉතාලි එරිත්‍රියාව (කොලෝනියා එරිත්‍රියාව) පිහිටුවීමත් සමඟ එය ප්‍රථම වරට විධිමත් ලෙස 1890 දී සම්මත කරන ලදී.[31] මෙම නම පසුව බ්‍රිතාන්‍ය සහ ඉතියෝපියානු ආක්‍රමණය අතරතුර පැවති අතර, 1993 නිදහස් ජනමත විචාරණය සහ 1997 ව්‍යවස්ථාව මගින් නැවත තහවුරු කරන ලදී.[32]
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]පූර්ව ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]
මැඩම් බුයා යනු ඉතාලි මානව විද්‍යාඥයින් විසින් එරිත්‍රියාවේ පුරාවිද්‍යා ස්ථානයකින් සොයාගත් පොසිලයේ නමයි. මානව පරිණාමයේ සැලකිය යුතු අවධීන් හෙළි කරන සහ පෙර හෝමෝ ඉරෙක්ටස් සහ පුරාවිද්‍යා හෝමෝ සේපියන්ස් අතර ඇති විය හැකි සම්බන්ධයක් නියෝජනය කරන මේ දක්වා සොයාගෙන ඇති පැරණිතම හොමිනිඩ් පොසිල අතර ඇය හඳුනාගෙන ඇත. ඇගේ දේහය වසර මිලියනයක් පැරණි බව හඳුනාගෙන ඇත. ඇය ඇගේ වර්ගයේ පැරණිතම ඇටසැකිල්ල වන අතර පැරණිතම මානව වර්ගයා සහ පැරණිතම ව්‍යුහ විද්‍යාත්මක නූතන මානවයන් අතර සම්බන්ධයක් සපයයි.[33] එරිත්‍රියාවේ දනකිල් අවපාතයේ කොටස මානව පරිණාමය සම්බන්ධයෙන් ප්‍රධාන ස්ථානයක් වූ අතර හෝමෝ ඉරෙක්ටස් හොමිනිඩ්ගේ සිට ව්‍යුහ විද්‍යාත්මකව නූතන මානවයන් දක්වා පරිණාමයේ වෙනත් අංශු අඩංගු විය හැකි බව විශ්වාස කෙරේ.[34]
අවසාන අන්තර් ග්ලැසියර යුගයේදී, එරිත්‍රියාවේ රතු මුහුදේ වෙරළ තීරය මුල්කාලීන ව්‍යුහ විද්‍යාත්මකව නූතන මිනිසුන් විසින් අත්පත් කරගෙන ඇත.[35] සමහර විද්වතුන් යෝජනා කරන පරිදි මෙම ප්‍රදේශය අප්‍රිකාවෙන් පිටතට යන මාර්ගයේ ඇති බව විශ්වාස කෙරේ, පැරණි ලෝකයේ සෙසු ප්‍රදේශ යටත් විජිත කිරීමට මුල් මිනිසුන් විසින් භාවිතා කරන ලදී.[35] 1999 දී එරිත්‍රියානු පර්යේෂණ ව්‍යාපෘති කණ්ඩායම විසින් එරිත්‍රියානු, කැනේඩියානු, ඇමරිකානු, ලන්දේසි සහ ප්‍රංශ විද්‍යාඥයන්ගෙන් සැදුම්ලත්, රතු මුහුද දිගේ මස්සාවා ට දකුණින් සුලා බොක්ක අසල වසර 125,000 කට වඩා පැරණි ගල් හා අබ්සිඩියන් මෙවලම් සහිත පැලියොලිතික් මුහුදුබඩ අඩවියක් සොයා ගන්නා ලදී. මෙම මෙවලම් ආදි මානවයන් විසින් ක්ලැම් සහ බෙල්ලන් වැනි සාගර සම්පත් අස්වනු නෙලීම සඳහා භාවිතා කළ බවට විශ්වාස කෙරේ.[36][37][38][39]
පෞරාණිකත්වය
[සංස්කරණය]ක්‍රි.පූ 8000 සිට බර්කා මිටියාවතෙන් සොයාගත් මෙවලම් ප්‍රදේශයේ මානව ජනාවාස පිළිබඳ පළමු ස්ථිර සාක්ෂි ඉදිරිපත් කරන බව පර්යේෂණවලින් පෙනී යයි.[40] එරිත්‍රියාවේ බොහෝ වාර්ගික කණ්ඩායම් මෙම ප්‍රදේශවල මුලින්ම වාසය කළ බව පර්යේෂණවලින් පෙනී යයි.[41]
මධ්‍යම එරිත්‍රියාවේ ඇගෝර්ඩට් ප්‍රදේශයේ සහ ඒ ආසන්නයේ සිදු කරන ලද කැණීම්වලින් ගෑෂ් සමූහ නමින් හැඳින්වෙන පුරාණ පූර්ව-අක්සුමිට් ශිෂ්ටාචාරයේ නටබුන් හමු විය.[42] ක්‍රි.පූ. 2500 සිට 1500 දක්වා කාලය දක්වා දිවෙන පිඟන් මැටි සොයා ගන්නා ලදී.[43]
ක්‍රි.පූ. 2000 දී පමණ, එරිත්‍රියාවේ කොටස් බොහෝ විට ක්‍රි.පූ. විසිපස්වන සියවසේදී ප්‍රථමයෙන් සඳහන් කරන ලද ලෑන්ඩ් ඔෆ් පුන්ට් හි කොටසක් විය.[44][45][46] එය රත්රන්, ඇරෝමැටික දුම්මල, බ්ලැක්වුඩ්, කළුවර, ඇත්දළ සහ වන සතුන් නිෂ්පාදනය කිරීම සහ අපනයනය කිරීම සඳහා ප්‍රසිද්ධ විය. මෙම කලාපය පුරාණ ඊජිප්තුවේ වෙළඳ ගවේෂණ වාර්තා වලින් දන්නා කරුණකි, විශේෂයෙන් ක්‍රි.පූ 1469 දී පමණ පුරාණ ඊජිප්තුවේ රජු ලෙස ඔහුගේ පාලනය ආරම්භ වී ටික කලකට පසු හට්ෂෙප්සුට් විසින් කඩාකප්පල් වූ වෙළඳ මාර්ග නැවත ස්ථාපිත කිරීමේදී පුන්ට් වෙත හොඳින් ලේඛනගත ගවේෂණයක් සිදු කරන ලදී.[47][48][49][50]
සෙම්බල් හි කැණීම් මගින් විශාල අස්මාරා හි පුරාණ පූර්ව-අක්සුමයිට් ශිෂ්ටාචාරයක් පිළිබඳ සාක්ෂි සොයා ගන්නා ලදී. මෙම ඔනා නාගරික සංස්කෘතිය නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ පැරණිතම එඬේර හා කෘෂිකාර්මික ප්‍රජාවන් අතර වූ බව විශ්වාස කෙරේ. ක්‍රිපූ පළමු සහස්‍රයේ මැද භාගයේදී එරිත්‍රියානු සහ ඉතියෝපියානු කඳුකර ප්‍රදේශවල අනෙකුත් පූර්ව-ඇක්සුමයිට් ජනාවාසවලට සමකාලීනව, ක්‍රි.පූ. 800 සිට ක්‍රි.පූ. 400 දක්වා කාලය තුළ මෙම ස්ථානයේ ඇති කෞතුක වස්තු කාල නිර්ණය කර ඇත..[51][52][53]
ඩී'ම්ට් රාජධානිය
[සංස්කරණය].jpg)
ඩී'ම්ට් යනු වර්තමාන එරිත්‍රියාව සහ උතුරු ඉතියෝපියාවේ ක්‍රිස්තු පූර්ව දහවන සිට පස්වන සියවස දක්වා පැවති රාජධානියකි. යේහා හි දැවැන්ත විහාර සංකීර්ණයක් තිබීම නිසා, මෙම ප්‍රදේශය බොහෝ විට රාජධානියේ අගනුවර විය. කොහායිටෝ, බොහෝ විට එරිත්‍රියානු මුහුදේ පෙරිප්ලස් හි කොලෝ නගරය ලෙස හඳුනාගෙන ඇත,[54] මෙන්ම මාතර ද දකුණු එරිත්‍රියාවේ වැදගත් පුරාණ ඩිම්ට් රාජධානියේ නගර විය.
රාජ්‍යය වාරිමාර්ග යෝජනා ක්‍රම දියුණු කළේය, නගුල් භාවිතා කළේය, මෙනේරි වගා කළේය, යකඩ ආයුධ සහ ආයුධ සාදන ලදී. ක්‍රි.පූ. පස්වන සියවසේ ඩී'ම්ට් වැටීමෙන් පසු, සානුව කුඩා අනුප්‍රාප්තික රාජධානි විසින් ආධිපත්‍යයට පත් විය. මෙය පළමු ශතවර්ෂයේදී මෙම ප්‍රදේශය නැවත එක් කිරීමට සමත් වූ අක්සුම් රාජධානියේ නැගී එන තෙක් පැවතුනි.[55]
අක්සුම් රාජධානිය
[සංස්කරණය].jpg)
අක්සුම් රාජධානිය (හෝ ඇක්සම්) යනු එරිත්‍රියාව සහ උතුරු ඉතියෝපියාව කේන්ද්‍ර කරගත් වෙළඳ අධිරාජ්‍යයකි.[56] එය ආසන්න වශයෙන් ක්‍රි.ව. 100-940 දක්වා පැවති අතර, ක්‍රිස්තු පූර්ව හතරවන සියවසේ පමණ ප්‍රොටෝ-අක්සුමයිට් යකඩ යුගයේ සිට ක්‍රි.ව. පළමුවන සියවස වන විට ප්‍රමුඛත්වය ලබා ගැනීමට වර්ධනය විය.
මධ්‍යකාලීන ලිබර් ඇක්සුමේ (අක්සුම් පොත) අනුව, අක්සුම්ගේ පළමු අගනුවර වන මැසබර්, කුෂ්ගේ පුත් ඉටියෝපිස් විසින් ගොඩනඟන ලදී.[57] අගනුවර පසුව උතුරු ඉතියෝපියාවේ ඇක්සම් වෙත ගෙන යන ලදී. රාජධානිය "ඉතියෝපියාව" යන නම හතරවන සියවසේ මුල් කාලයේ භාවිතා කර ඇත.[58][59]
ඇක්සුමිට්වරු ප්‍රාග් ක්‍රිස්තියානි යුගයේ ආගමික අරමුණක් ඉටු කළ විශාල ශිලා ස්තම්භ ගණනාවක් ඉදි කළහ. මෙම කළුගල් කුළුණු වලින් එකක් වන අක්සුම් හි ඔබලිස්ක් යනු ලෝකයේ විශාලතම එවැනි ව්‍යුහය වන අතර එය අඩි 90 (මීටර 27) වේ.[60] Ezana යටතේ (fl. 320-360), අක්සුම් පසුව ක්‍රිස්තියානි ධර්මය පිළිගත්තේය.[61]
නූතන එරිත්‍රියාවේ පිළිගත් පළමු ලෝක ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය වන අතර රටේ පැරණිතම ආරාමය වන ඩෙබ්රේ සිනා සිව්වන සියවසේදී ඉදිකරන ලද්දකි. එය අප්‍රිකාවේ සහ ලෝකයේ පැරණිතම ආරාමවලින් එකකි.[62][විශ්වසනීය මූලාශ්‍රය?] දෙවන පැරණිතම ආරාමය වන ඩෙබ්රේ ලිබානෝස්, පස්වන සියවසේ අගභාගයේ හෝ හයවන සියවසේ මුල් භාගයේදී ආරම්භ කරන ලද බව පැවසේ. මුලදී හැම් ගම්මානයේ පිහිටා ඇති අතර, එය හැම් සානුවට පහළින් පිහිටි කඳු බෑවුමක අද්දර පිහිටි ප්රවේශ විය නොහැකි ස්ථානයකට ගෙන යන ලදී. එහි පල්ලියේ ගෝල්ඩන් ශුභාරංචිය අඩංගු වේ, එය දහතුන්වන සියවස දක්වා දිවෙන ලෝහ ආවරණයක් සහිත බයිබලයක් වන අතර එම කාලය තුළ ඩෙබ්රේ ලිබනොස් ආගමික බලයේ වැදගත් ආසනයක් විය.[63]
ක්‍රිස්තු වර්ෂ හත්වන සියවසේදී, මක්කාවේ මුල් මුස්ලිම්වරු, අවම වශයෙන් ඉස්ලාමීය අනාගතවක්තෘ මුහම්මද් තුමාගේ සහචරයින්, රාජ්‍යයට ගමන් කිරීම මගින් කුරේෂි හිංසාවෙන් රැකවරණය පැතූ අතර, එය ඉස්ලාමීය ඉතිහාසයේ පළමු හිජ්රා ලෙස හැඳින්වෙන ගමනකි. ඔවුන් ප්‍රථම අප්‍රිකානු මුස්ලිම් පල්ලිය, එනම් මස්සාවාහි සහචරයන්ගේ පල්ලිය ඉදිකළ බව වාර්තා වේ.[64]
පුරාණ ලෝකය පුරා අපනයනය කරන ලද ඇත්දළ සඳහා වැදගත් වෙළඳපොළක් ලෙස එරිත්‍රේයන් මුහුදේ පෙරිප්ලස් හි රාජධානිය සඳහන් වේ. එකල අක්සුම් පාලනය කරනු ලැබුවේ අදුලිස් වරායද පාලනය කළ සොස්කාලෙස් විසිනි.[65] අක්සුමයිට් පාලකයන් ඔවුන්ගේම අක්සුමයිට් මුදල් අච්චු ගැසීමෙන් වෙළඳාමට පහසුකම් සලසා දුන්හ.[66]
මධ්‍යතන යුගය
[සංස්කරණය]මෙඩ්රි බාහ්රි
[සංස්කරණය]
අක්සුම්ගේ පරිහානියෙන් පසුව, එරිත්‍රියානු උස්බිම් ක්‍රිස්තියානි රාජධානියේ මෙඩ්රි බහ්රි යටතේ පාලනය වූ අතර එය පාලනය කරනු ලැබුවේ බහරි නෙගුස් (හෝ බහ්රි නෙගාෂ්, එනම් "මුහුදු රජු") විසිනි. මෙම ප්‍රදේශය මුලින් හැඳින්වූයේ මයිකෙලේ බහරි ("මුහුදු/ගංගා අතර", එනම් රතු මුහුද සහ මෙරෙබ් ගඟ අතර භූමිය) ලෙසිනි.[67] මයිකෙලේ බහරි හි සමස්ත වෙරළබඩ ප්‍රදේශයම සුල්තාන් බැඩ්ලේයි ඉබ්න් සාද් ඇඩ්-ඩින් ගේ පාලන සමයේදී ආඩාල් සුල්තාන් යටතේ පැවතුනි.[68][69] පසුව ඉතියෝපියානු අධිරාජ්‍යයා වූ සාරා යාකොබ් විසින් ප්‍රාන්තය නැවත අත්පත් කර ගෙන මෙඩ්රි බාහ්රි ලෙස නම් කරන ලදී (ටිග්රිනියා හි "මුහුදු භූමිය", නමුත් මෙරෙබ් හි අනෙක් පැත්තේ ඉතියෝපියාවේ ෂයර් වැනි සමහර ප්‍රදේශ ඇතුළත් වුවද, අද ඉතියෝපියාවේ පිහිටා ඇත).[70] එහි අගනුවර දෙබර්වා සමඟින්,[71] ප්‍රාන්තයේ ප්‍රධාන පළාත් වූයේ හමාසියන්, සෙරේ සහ අකේලේ ගුසායි ය.
1517 වන විට ඔටෝමන්වරු මෙඩ්රි බහ්රි යටත් කර ගැනීමට සමත් වූහ. ඔවුන් මීළඟ දශක දෙක තුළ ඊසානදිග වර්තමාන එරිත්‍රියාව මුළුමනින් අල්ලා ගත් අතර, එය මැසාවා සිට සුඩානයේ ස්වකින් දක්වා විහිදේ.[72] මෙම ප්‍රදේශය ඔටෝමාන් ආණ්ඩුකාර ප්‍රදේශයක් බවට පත් වූ අතර එය හබේෂ් අයිලට් ලෙස හැඳින්වේ. මසාවා නව පළාතේ පළමු අගනුවර ලෙස සේවය කළේය. නගරය ද්විතීයික ආර්ථික වැදගත්කමක් ඇති වූ විට, පරිපාලන අගනුවර රතු මුහුද හරහා ජෙඩා වෙත ගෙන යන ලදී.[73]
එරිත්‍රියාවේ සංචාරයක් ලේඛනගත කළ පළමු බටහිර ජාතිකයා වූයේ 1520 දී පෘතුගීසි ගවේෂක ෆ්‍රැන්සිස්කෝ අල්වාරෙස් ය. ඔහුගේ පොත්වල ටයිග්රේ, ඇක්සම් රාජධානිය සහ බර්නාගයිස් (මුහුද අද්දර පිහිටි ඉඩම්වල අධිපතියා) ප්‍රාදේශීය බලවතුන් පිළිබඳ පළමු විස්තරය ඇත.[74]
එරිත්‍රියාවේ සමකාලීන වෙරළ තීරය පෘතුගීසීන්ට කුඩා යටත් විජිතයක් තිබූ ටයිග්රේ ප්‍රදේශයට සම්බන්ධය සහතික කළ අතර එම නිසා පෘතුගීසීන්ගේ මිත්‍ර රටවල් වන ඉතියෝපියානු අභ්‍යන්තරයට සම්බන්ධ විය. 1543 දී වේනා දාගා හි අවසන් සටනේදී ආඩාල් සුල්තාන් පරාජය කරන ලද හමුදා මෙහෙයුමේදී ක්‍රිස්ටෝවෝ ද ගාමා විසින් 1541 භට පිරිස් ගොඩබෑමේ වේදිකාවද මස්සාවා විය.[75]
තුර්කි ජාතිකයන් 1559 දී මෙද්‍රි බහ්රි හි උස්බිම් ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීමට උත්සාහ කළ අතර ප්‍රතිරෝධය හමුවේ ඔවුන් ඉවත් විය. බහරි නෙගාෂ් සහ උස්බිම් හමුදා විසින් ඔවුන් පසුපසට තල්ලු කරන ලදී. 1578 දී ඔවුන් බල අරගලයක් හේතුවෙන් සන්ධාන මාරු කළ බහ්රි නෙගාෂ් යිසෙහාක්ගේ සහාය ඇතිව උස්බිම් දක්වා ව්‍යාප්ත කිරීමට උත්සාහ කළහ. ඉතියෝපියානු අධිරාජ්‍යයා වූ සර්සා ඩෙන්ගල් 1588 දී තුර්කි ජාතිකයින් උතුරු පළාත්වල කළ වැටලීම්වලට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ඔවුන්ට එරෙහිව දඬුවම් කිරීමේ ගවේෂණයක් කළ අතර, පෙනෙන විදිහට 1589 වන විට ඔවුන්ට නැවත වරක් වෙරළට සිය හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට බල කෙරුනි.
දහසයවන සියවසේ අවසාන කාර්තුවේදී ඔටෝමන්වරු අවසානයේ පලවා හරින ලදී. කෙසේ වෙතත්, 1800 ගණන්වල අගභාගයේදී ඉතාලි එරිත්‍රියාව පිහිටුවන තෙක් මුහුදු තීරයේ පාලනය ඔවුන් සතු විය.[72][76][77]
1734 දී, ඇෆාර් නායක කෙඩාෆු, ඉතියෝපියාවේ මුඩයිටෝ රාජවංශය පිහිටුවන ලද අතර, පසුව එය එරිත්‍රියාවේ දකුණු ඩෙන්කල් පහත්බිම් ද ඇතුළත් කිරීමට පැමිණියේය, එමඟින් දකුණු ඩෙන්කල් පහත් බිම් අවුස්සා සුල්තාන් රාජ්‍යයට ඇතුළත් කළේය. දහසයවන සියවස රතු මුහුදේ ප්‍රදේශයට ඇතුළු වීමට පටන් ගත් ඔටෝමන්වරුන්ගේ පැමිණීම ද සනිටුහන් කළේය.[72][78][79][80][81]
නූතන ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]ඉතාලි එරිත්‍රියාව
[සංස්කරණය]වර්තමාන එරිත්‍රියා ජාතික රාජ්‍යයේ මායිම් අප්‍රිකාව සඳහා වූ පොරබැදීමේදී පිහිටුවන ලදී. 1869 හෝ 1870 දී,[82] පාලක ප්‍රාදේශීය ප්‍රධානියා අසාබ් බොක්ක අවට ඉඩම් රුබටිනෝ නැව් සමාගමට විකුණා ඇත.[83] මෙම ප්‍රදේශය මෑතකදී නිම කරන ලද සූවස් ඇළ මගින් හඳුන්වා දුන් නැව් මාර්ග ඔස්සේ ගල් අඟුරු මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස සේවය කළේය.
4වන යොහානස් අධිරාජ්‍යයාගේ 1889 මරණයෙන් පසුව ඇති වූ රික්තය තුළ, ජෙනරාල් ඔරෙස්ටේ බරටේරි එරිත්‍රියානු වෙරළ තීරයේ උස්බිම් අත්පත් කර ගත් අතර ඉතාලිය ඉතාලි රාජධානියේ යටත් විජිතයක් වූ ඉතාලි එරිත්‍රියාවේ නව ජනපදයක් පිහිටුවීම ප්‍රකාශ කළේය. එම වසරේම අත්සන් කරන ලද වුචලේ ගිවිසුමේ දකුණු ඉතියෝපියානු රාජධානියක් වන ෂෙවා හි මෙනෙලික් රජු, මූල්‍ය ඇපකර සඳහා හිලව්වක් වශයෙන් ඔහුගේ ප්‍රතිවාදීන්ගේ ඉඩම් වන බෝගෝස්, හමාසියන්, අක්කෙලේ ගුසායි සහ සේරා හි ඉතාලි වාඩිලෑම පිළිගත්තේය. යුරෝපීය ආයුධ සහ පතොරම් සඳහා සහාය සහ අඛණ්ඩ ප්‍රවේශය ලැබීය. ඔහුගේ ප්‍රතිවාදී රජුන්ට එරෙහිව ඔහු පසුකාලීන ජයග්‍රහණය සහ මෙනෙලෙක් II අධිරාජ්‍යයා ලෙස සිංහාසනාරූඪ වීම (1889-1913) සම්මුතිය විධිමත් ලෙස මුළු භූමි ප්‍රදේශයටම බැඳීමක් බවට පත් කළේය.[84]
1888 දී ඉතාලි පරිපාලනය නව ජනපදයේ සිය පළමු සංවර්ධන ව්‍යාපෘති දියත් කළේය. එරිත්‍රියානු දුම්රිය මාර්ගය 1888 දී සාති දක්වා නිම කරන ලද අතර[85] 1911 දී කඳුකරයේ අස්මාරා වෙත ළඟා විය.[86] අස්මරා-මසාවා කේබල් මාර්ගය එහි කාලය තුළ ලෝකයේ දිගම මාර්ගය වූ නමුත් පසුව දෙවන ලෝක යුද්ධයේදී බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් එය විසුරුවා හරින ලදී. ප්‍රධාන යටිතල පහසුකම් ව්‍යාපෘතිවලට අමතරව, යටත් විජිත බලධාරීන් කෘෂිකාර්මික අංශයේ සැලකිය යුතු ලෙස ආයෝජනය කළහ. එය අස්මරා සහ මසාවා හි නාගරික පහසුකම් සැපයීම ද අධීක්ෂණය කළ අතර, බොහෝ එරිත්‍රියානුවන් රාජ්‍ය සේවයේ, විශේෂයෙන් පොලිස් සහ පොදු වැඩ දෙපාර්තමේන්තු වල සේවයේ යොදවා ඇත.[86] ලිබියාවේ ඉතාලි-තුර්කි යුද්ධයේදී මෙන්ම පළමු සහ දෙවන ඉතාලි-අබිසීනියානු යුද්ධවලදීද සේවය කළ එරිත්‍රියානුවන් දහස් ගණනක් එකවර හමුදාවට බඳවා ගන්නා ලදී.
මීට අමතරව, ඉතාලි එරිත්‍රියා පරිපාලනය බොත්තම්, ඉවුම් පිහුම් තෙල්, පැස්ටා, ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය, ඇසුරුම් මස්, දුම්කොළ, සැඟවීම සහ අනෙකුත් ගෘහ භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය කරන නව කර්මාන්තශාලා ගණනාවක් විවෘත කරන ලදී. 1939 දී, ආසන්න වශයෙන් කම්හල් 2,198 ක් තිබූ අතර බොහෝ සේවකයින් එරිත්‍රියානු පුරවැසියන් විය. කර්මාන්ත පිහිටුවීම ද නගරවල පදිංචි ඉතාලි ජාතිකයින් සහ එරිත්‍රියානුවන් සංඛ්‍යාවේ වැඩි වීමක් ඇති කළේය. භූමියේ පදිංචිව සිටින ඉතාලියානුවන් සංඛ්යාව වසර පහක් තුළ 4,600 සිට 75,000 දක්වා වැඩි විය. සහ කර්මාන්තවල එරිත්‍රියානුවන් සම්බන්ධ වීමත් සමඟ වෙළඳාම සහ පලතුරු වගාව ජාතිය පුරා ව්‍යාප්ත වූ අතර සමහර වතු එරිත්‍රියානුවන් සතු විය.[87]
1922 දී බෙනිටෝ මුසෝලිනි ඉතාලියේ බලයට පත්වීමත් සමඟ ඉතාලි එරිත්‍රියාවේ යටත් විජිත ආන්ඩුවේ වෙනස්කම් ඇති විය. 1936 මැයි මාසයේදී ඉල් ඩූස් විසින් ඉතාලි අධිරාජ්‍යයේ උපත ප්‍රකාශ කිරීමෙන් පසුව, ඉතාලි එරිත්‍රියාව (උතුරු ඉතියෝපියාවේ ප්‍රදේශ සමඟ විශාල කර ඇත) සහ ඉතාලි සෝමාලිලන්තය නව ඉතාලි නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ (අප්‍රිකාව ඔරියන්ටේල් ඉතාලියානා) පරිපාලන භූමියේ දැන් යටත් කරගත් ඉතියෝපියාව සමඟ ඒකාබද්ධ කරන ලදී. මෙම ෆැසිස්ට් යුගය "නව රෝම අධිරාජ්‍යයක" නාමයෙන් අධිරාජ්‍ය ව්‍යාප්තිය මගින් සංලක්ෂිත විය. ඉතාලි රජය විසින් එරිත්‍රියාව ඉතාලි නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ කාර්මික මධ්‍යස්ථානය ලෙස තෝරා ගන්නා ලදී.[88]
අස්මරාගේ ගෘහනිර්මාණ ශිල්පය 1935 න් පසු "නූතනවාදී ආර්ට් ඩෙකෝ නගරයක්" බවට පත් විය (2017 දී "යුනෙස්කෝ ලෝක නගර උරුමයක්" ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත[89]) විද්‍යුත් හා තාර්කික ගොඩනඟන ලද ආකෘති, හොඳින් අර්ථ දක්වා ඇති විවෘත අවකාශයන් සහ පොදු සහ සිනමා ශාලා, සාප්පු, බැංකු, ආගමික ව්‍යුහයන්, රාජ්‍ය සහ පෞද්ගලික කාර්යාල, කාර්මික පහසුකම් සහ වාසස්ථාන ඇතුළු පෞද්ගලික ගොඩනැගිලි (යුනෙස්කෝ ප්‍රකාශනවලට අනුව). ඉතාලියානුවන් විසින් ඉදිකිරීම් උත්පාතයක් තුළ ගොඩනැගිලි 400 කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් නිර්මාණය කරන ලද අතර එය දෙවන ලෝක යුද්ධයට ඉතාලිය සම්බන්ධ වීමෙන් පමණක් නතර විය. මේවාට ලොව පුරා ප්‍රසිද්ධ ෆියට් ටැග්ලිරෝ ගොඩනැගිල්ල සහ සිනමා ඉම්පෙරෝ වැනි ආර්ට් ඩෙකෝ විශිෂ්ට කෘති ඇතුළත් විය.
බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය
[සංස්කරණය].jpg)
1941 කෙරෙන් සටන හරහා බ්‍රිතාන්‍යයන් ඉතාලියානුවන් පලවා හැර රටේ පරිපාලනය අත්පත් කර ගත්හ.[90]
මිත්‍ර හමුදාවන්ට එහි ඉරණම තීරණය කිරීමට හැකි වන තෙක් බ්‍රිතාන්‍යයන් එරිත්‍රියාව බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා පරිපාලනය යටතට පත් කළේය.
එරිත්‍රියාවේ තත්ත්වය සම්බන්ධයෙන් මිත්‍ර පාක්ෂිකයින් අතර එකඟතාවයක් නොමැති වූ විට, දෙවන ලෝක යුද්ධයේ ඉතිරි කාලය සහ 1950 දක්වා බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය දිගටම පැවතුනි. ආසන්නතම පශ්චාත් යුධ සමයේදී, බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් එරිත්‍රියාව ආගමික ප්‍රජා රේඛා ඔස්සේ බෙදී අර්ධ වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත සුඩානයට සහ අර්ධ වශයෙන් ඉතියෝපියාවට ඈඳා ගැනීමට යෝජනා කළේය.[තහවුරු කර නොමැත] සෝවියට් සංගමය, ඉතාලි ඡන්ද විමසීමේදී කොමියුනිස්ට් ජයග්‍රහණයක් අපේක්ෂාවෙන්, භාරකාරත්වය යටතේ හෝ යටත් විජිතයක් ලෙස එරිත්‍රියාව නැවත ඉතාලියට පැමිණීමට මුලදී සහාය දැක්වීය.[තහවුරු කර නොමැත]
ඉතියෝපියාව විසින් ඈඳා ගැනීම
[සංස්කරණය]
1950 ගණන් වලදී, හයිල් සෙලාසි අධිරාජ්‍යයා යටතේ වූ ඉතියෝපියානු වැඩවසම් පරිපාලනය එරිත්‍රියාව සහ ඉතාලි සෝමාලිලන්තය ඈඳා ගැනීමට උත්සාහ කළේය. පැරිස් සාම සමුළුවේදී සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ පළමු සැසියේදී ෆ්‍රෑන්ක්ලින් ඩී. රූස්වෙල්ට් වෙත ලිපියක් මගින් ඔහු ප්‍රදේශ දෙකටම හිමිකම් කීවේය.[91] එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේදී, පැරණි ඉතාලි යටත් විජිතවල ඉරණම පිළිබඳ විවාදය දිගටම පැවතුනි. බ්‍රිතාන්‍ය සහ ඇමරිකානුවන් බටහිර පලාත හැර අනෙකුත් සියලුම එරිත්‍රියාව ඉතියෝපියානුවන්ට පවරා දීමට කැමැත්තක් දැක්වූයේ දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේදී ඔවුන් දැක්වූ සහයෝගයට ත්‍යාගයක් වශයෙනි.[92] එරිත්‍රියානු පක්ෂවල ස්වාධීන කණ්ඩායම එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයෙන් නිරන්තරයෙන් ඉල්ලා සිටියේ එරිත්‍රියානු ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ප්‍රශ්නය විසඳීම සඳහා ජනමත විචාරණයක් වහාම පැවැත්විය යුතු බවයි.
1950 දෙසැම්බරයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ 390A(V) යෝජනාව සම්මත කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපදයේ පෙළඹවීම යටතේ එරිත්‍රියාව ඉතියෝපියාව සමඟ ඒකාබද්ද කරන ලදී.[93] එරිත්‍රියාව සහ ඉතියෝපියාව අධිරාජ්‍යයාගේ ස්වෛරීභාවය යටතේ ලිහිල් ෆෙඩරල් ව්‍යුහයක් හරහා සම්බන්ධ කළ යුතු බවට යෝජනාවෙන් ඉල්ලා සිටියේය. එරිත්‍රියාවට තමන්ගේම පරිපාලන සහ අධිකරණ ව්‍යුහයක්, තමන්ගේම ධජයක් සහ පොලිසිය, ප්‍රාදේශීය පරිපාලනය සහ බදු අය කිරීම ඇතුළුව එහි දේශීය කටයුතු පාලනය කිරීම අවශ්‍ය විය.[91] සියලුම ප්‍රායෝගික අරමුණු සඳහා පවතින අධිරාජ්‍ය රජය වූ ෆෙඩරල් රජය විදේශ කටයුතු (වාණිජ්‍යය ඇතුළුව), ආරක්ෂක, මූල්‍ය සහ ප්‍රවාහනය පාලනය කිරීම විය. යෝජනාව එරිත්‍රියානුවන්ගේ නිදහස සඳහා වූ අභිලාෂයන් නොසලකා හරින ලද නමුත් ජනගහන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අයිතීන් සහ ස්වයං පාලනයක් සහතික කළේය.[තහවුරු කර නොමැත]
නිදහස
[සංස්කරණය]
1958 දී එරිත්‍රියානු ජාතිකයින් පිරිසක් එරිත්‍රියානු විමුක්ති ව්‍යාපාරය (ELM) ආරම්භ කළහ. සංවිධානය ප්‍රධාන වශයෙන් එරිත්‍රියානු සිසුන්, වෘත්තිකයන් සහ බුද්ධිමතුන්ගෙන් සමන්විත විය. එය අධිරාජ්‍ය ඉතියෝපියානු රාජ්‍යයේ මධ්‍යගත ප්‍රතිපත්තිවලට ප්‍රතිරෝධය වර්ධනය කිරීමේ අරමුණින් රහසිගත දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම්වල නිරත විය.[94] 1961 සැප්තැම්බර් 1 වන දින, හමීඩ් ඉඩ්‍රිස් අවතේගේ නායකත්වය යටතේ එරිත්‍රියානු විමුක්ති පෙරමුණ (ELF) නිදහස සඳහා සන්නද්ධ අරගලයක් දියත් කළේය. 1962 දී, හේයිල් සෙලාසි අධිරාජ්‍යයා ඒකපාර්ශ්විකව එරිත්‍රියානු පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැර එම ප්‍රදේශය ඈඳා ගත්තේය. ඉනික්බිති එරිත්‍රියානු නිදහස් යුද්ධය 1991 දක්වා ELF හි අනුප්‍රාප්තිකයෙකු වන එරිත්‍රියානු මහජන විමුක්ති පෙරමුණ (EPLF) වන තෙක් අනුප්‍රාප්තික ඉතියෝපියානු රජයන්ට එරෙහිව වසර 30ක් පැවතුනි. එරිත්‍රියාවේදී ඉතියෝපියානු හමුදා පරාජය කළ අතර ඉතියෝපියානු කැරලිකාර හමුදාවන්ගේ සන්ධානයකට ඉතියෝපියාවේ අගනුවර වන අඩිස් අබාබා පාලනය කිරීමට උදව් විය.
1980 ගණන්වලදී එරිත්‍රියා අන්තර් නියෝජිතායතන සම්මේලනය හෝ (EIAC) නම් රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයක් එරිත්‍රියානු විමුක්ති ව්‍යාපාරයේ සංවර්ධන ව්‍යාපෘති සඳහා ආධාර කළේය.[95]
එක්සත් ජාතීන්ගේ (UNOVER ලෙස නම් කර ඇත) විසින් අධීක්ෂණය කරන ලද එරිත්‍රියාවේ ජනමත විචාරණයකින් පසුව එරිත්‍රියානු ජනතාව නිදහස සඳහා අතිමහත් ලෙස ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ අතර, එරිත්‍රියාව සිය ස්වාධීනත්වය ප්‍රකාශ කර 1993 දී ජාත්‍යන්තර පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය.[96] ඊපීඑල්එෆ් බලය අල්ලාගෙන, ජාතිකවාදී රේඛා ඔස්සේ ඒකපාක්ෂික රාජ්‍යයක් ස්ථාපිත කර ඉදිරි දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් තහනම් කළේය. 2020 වන විටත් මැතිවරණ නොමැත.[97][98][99][100] 1993 මැයි 28 වන දින එරිත්‍රියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ 182 වැනි සාමාජික රාජ්‍යය ලෙස ඇතුළත් විය.[101]
භූගෝලය
[සංස්කරණය]
එරිත්‍රියාව නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ පිහිටා ඇත. එය ඊසාන දෙසින් සහ නැගෙනහිරින් රතු මුහුද, බටහිරින් සුඩානය, දකුණින් ඉතියෝපියාව සහ ගිනිකොන දෙසින් ජිබුටි මායිම් වේ. එරිත්‍රියාව පිහිටා ඇත්තේ අක්ෂාංශ 12° සහ 18°N අතර දේශාංශ 36° සහ 44°E අතර ය.
එරිත්‍රියාව පරිසර කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය. උස්බිම් වලට නැඟෙනහිර දෙසින් රටේ ගිනිකොන දෙසට විහිදෙන උණුසුම්, ශුෂ්ක, වෙරළබඩ තැනිතලා වේ. මීටර් 3,000 (අඩි 9,800) දක්වා ළඟා වන සිසිල්, වඩා සාරවත් උස්බිම් වෙනස් වාසස්ථානයක් ඇත. මෙහි වාසස්ථාන ෆිල්ෆිල් සොලමෝනා හි උපනිවර්තන වැසි වනාන්තරයේ සිට දකුණු කඳුකරයේ කඳු බෑවුම් සහ කැනියොන් දක්වා වෙනස් වේ.[102] එරිත්‍රියාවේ අෆාර් ත්‍රිකෝණය හෝ දනකිල් අවපාතය යනු භූ තල තහඩු තුනක් එකිනෙක ඉවතට ඇදී යන ත්‍රිත්ව හන්දියක ඇති විය හැකි ස්ථානයයි. රටේ උසම ස්ථානය වන එම්බා සොයිරා, මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 3,018 (අඩි 9,902) උසින් එරිත්‍රියාවේ මධ්‍යයේ පිහිටා ඇත. එරිත්‍රියාවේ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් රටේ ගිනිකොනදිග ප්‍රදේශවල පවතී. 2011 දී නාබ්රෝ ගිනි කන්ද පුපුරා ගියේය.
රටේ ප්‍රධාන නගර වන්නේ අස්මාරා අගනුවර සහ ගිනිකොන දෙසින් පිහිටි අසෙබ් වරාය නගරය මෙන්ම නැගෙනහිරින් මසාවා නගර, උතුරු නගරය වන කෙරෙන් සහ මධ්‍යම නගරය මෙන්ඩෙෆෙරා ය.
පාංශු ඛාදනය, ගංවතුර, නියඟය, භූමි හායනය සහ කාන්තාරීකරණය සිදු විය හැකි වර්ෂාපතන රටාවන්හි දේශීය විචල්‍යතාවයන් සහ වර්ෂාපතනය අඩු වීම සිදු වන බව දන්නා කරුණකි.[103]
එරිත්‍රියාව යනු ජාතික තිරසාර සංවර්ධන මුලපිරීම්වලට සහය වන අතරම ගෝලීය පාරිසරික ගැටළු විසඳීම සඳහා ජාත්‍යන්තර ආයතන, සිවිල් සමාජ සංවිධාන සහ පුද්ගලික අංශය සමඟ හවුල් වන ගෝලීය පරිසර පහසුකම තුළ ජාතීන් 14 ක මැතිවරණ කොට්ඨාසයක කොටසකි.[104]
2006 දී එරිත්‍රියාව නිවේදනය කළේ තම මුළු වෙරළ තීරයම පාරිසරික වශයෙන් ආරක්ෂිත කලාපයක් බවට පත් කරන ලොව පළමු රට බවට එය පත්වන බවයි. කිලෝමීටර් 1,347 (සැතපුම් 837) වෙරළ තීරය, එහි දූපත් 350කට වැඩි ප්‍රදේශයක් වටා තවත් කිලෝමීටර් 1,946 (සැතපුම් 1,209 ) වෙරළ තීරය රජයේ ආරක්ෂාව යටතේ පවතිනු ඇත.
වනජීවී සහ වාසස්ථාන
[සංස්කරණය]
එරිත්‍රියාවේ ක්ෂීරපායී විශේෂ කිහිපයක් සහ පක්ෂි විශේෂ 560 කින් පොහොසත්ය.[105]
එරිත්‍රියාව ක්ෂීරපායින් විශාල සංඛ්‍යාවක නිවහනයි. ක්ෂීරපායී විශේෂ 126ක්, උරග විශේෂ 90ක්, උභයජීවී විශේෂ 19ක් වාර්තා වී ඇත.[106] බලාත්මක කරන ලද රෙගුලාසි එරිත්‍රියාව පුරා ඔවුන්ගේ සංඛ්යාව ක්‍රමයෙන් වැඩි කිරීමට උපකාරී වී ඇත.[107] අද බහුලව දක්නට ලැබෙන ක්ෂීරපායීන් අතරට අබිසීනියානු හාවා, අප්‍රිකානු වල් බළලා, කළු-පිටුකර හිවලුන්, අප්‍රිකානු රන් වෘකයා, ජෙනට්, බිම් ලේනා, සුදුමැලි නරියා, සොමර්රිංග් ගේ ගැසල් සහ warthog ඇතුළත් වේ. ඩොර්කස් ගැසල් වෙරළබඩ තැනිතලා වල සහ ගැෂ්-බර්කා හි බහුලව දක්නට ලැබේ.
සිංහයන් ගැෂ්-බර්කා කලාපයේ කඳුකරයේ වාසය කරන බව කියනු ලැබේ. ඩික්-ඩික්ස් බොහෝ ප්‍රදේශවල දක්නට ලැබේ. වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති අප්‍රිකානු වල් කොටළුවා දෙනකාලියා ප්‍රදේශයේ දැකිය හැකිය. අනෙකුත් දේශීය වන ජීවීන් අතරට බුෂ්බක්, ඩුයිකර්, ග්‍රේටර් කුඩු, ක්ලිප්ස්ප්‍රින්ගර්, අප්‍රිකානු දිවියන්, ඔරික්ස් සහ කිඹුලන් ඇතුළත් වේ.[108][109] පැල්ලම් සහිත හයිනා බහුලව පැතිරී ඇති අතර තරමක් පොදු වේ.
.jpg)
ඓතිහාසික වශයෙන්, අප්‍රිකානු පඳුරු අලි කුඩා ගහනයක් රටේ සමහර ප්‍රදේශවල සැරිසරන බව දැන සිටියහ. කෙසේ වෙතත්, 1955 සහ 2001 අතර අලි රංචු දුටු බවට වාර්තා නොවූ අතර, ඔවුන් නිදහස් සටනේ ගොදුරක් බවට පත්ව ඇතැයි සැලකේ. 2001 දෙසැම්බරයේ දී, බාලවයස්කරුවන් 10 දෙනෙකු ඇතුළුව දළ වශයෙන් 30 දෙනෙකුගෙන් යුත් රංචුවක් ගස් ගඟ ආශ්‍රිතව නිරීක්ෂණය කරන ලදී. අලි ඇතුන් ඔලිව් බැබූන් සමඟ සහජීවන සබඳතාවක් ගොඩනඟා ගත් බවක් පෙනෙන්නට තිබුණි. අලි ඇතුන් විසින් හාරන ලද ජල වළවල් බැබූන් විසින් භාවිතා කරන අතර, කලින් අනතුරු ඇඟවීමේ පද්ධතියක් ලෙස ගස් මුදුනේ සිට බැබූන් විසින් කරන ලද හඬින් අලි ඇතුන් ප්‍රයෝජන ගන්නා බව පෙනේ. නැගෙනහිර අප්‍රිකානු අලි ඇතුන්ගෙන් උතුරු දෙසින් පිහිටි එරිත්‍රියාවේ ආසන්න වශයෙන් අප්‍රිකානු පඳුරු අලි 100 ක් පමණ ඉතිරිව සිටින බවට ගණන් බලා ඇත.[110]
වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති අප්‍රිකානු වල් බල්ලා (Lycaon pictus) මීට පෙර එරිත්‍රියාවෙන් හමු වූ නමුත් දැන් එය මුළු රටෙන්ම වඳ වී ගොස් ඇතැයි සැලකේ.[111] ගැෂ්-බර්කා හි, saw-scaled viper වැනි සර්පයන් බහුලව දක්නට ලැබේ. පෆ් ඇඩර් සහ රතු කෙළ නාගයා බහුලව දක්නට ලැබෙන අතර උස්බිම් වල පවා දක්නට ලැබේ. වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල බහුලව දක්නට ලැබෙන සාගර විශේෂ අතර ඩොල්ෆින්, ඩුගොං, තල්මසුන් මෝරා, කැස්බෑවන්, මාර්ලින්, කඩු මාළු සහ මැන්ටා රේ ඇතුළත් වේ.[109] මත්ස්‍ය විශේෂ 500ක්, සමුද්‍ර කැස්බෑවන් 5ක්, කැස්බෑවන් 8ක් හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් සහ ඩුගොං වර්ග රට තුළ වාර්තා වී ඇත.[112]
එරිත්‍රියාවේ ද එරිටියා හි පමණක් සොයා ගත හැකි විශේෂ විශාල ප්‍රමාණයක් ඇත, මේවාට විවිධ මකුණන්, ගෙම්බන්, ක්ෂීරපායින්, සර්පයන් සහ ශාක ඇතුළත් වේ.[113]
එරිත්‍රියාවේ සාගර ශාක සහ මුහුදු තෘණ ඇතුළු ශාක 700කට අධික සංඛ්‍යාවක් වාර්තා වී ඇත.[114][115] එරිත්‍රියාවේ වගා කළ හැකි ඉඩම්වලින් 26%ක් ඇත.[116] එරිත්‍රියාවට නිවර්තන සහ උපනිවර්තන තෘණ බිම්, සැවානා, පඳුරු බිම්, කාන්තාර, සෙරික් පඳුරු බිම්, නිවර්තන සහ උපනිවර්තන තෙත් පුළුල් පත්‍ර වනාන්තර සහ කඩොලාන වනාන්තර ඇතුළු විවිධ වාසස්ථාන ඇත.[117][118]
ඩහ්ලක් සමුද්‍ර ජාතික උද්‍යානය, නක්ෆා වනජීවී රක්ෂිතය, ගැෂ්-සෙටිට් වනජීවී රැකවරණය, සෙමෙනවි බාරි ජාතික වනෝද්‍යානය සහ යොබ් වනජීවී රක්ෂිතය ඇතුළු එරිත්‍රියාවේ සියලුම ජාතික වනෝද්‍යාන ආරක්ෂා කර ඇත.[119]
දේශගුණය
[සංස්කරණය]උෂ්ණත්වයේ වෙනස්කම් මත පදනම්ව, එරිත්‍රියාව ප්‍රධාන දේශගුණික කලාප තුනකට පුළුල් ලෙස බෙදිය හැකිය: සෞම්‍ය කලාපය, උපනිවර්තන දේශගුණ කලාපය සහ නිවර්තන දේශගුණික කලාපය.[120]
එරිත්‍රියාවේ දේශගුණය එහි විවිධ භූ ලක්ෂණ සහ නිවර්තන කලාපය තුළ පිහිටීම අනුව හැඩගැසී ඇත. එරිත්‍රියාවේ උස්බිම් සහ පහත්බිම් වල භූ දර්ශනයේ සහ භූ විෂමතාවයේ විවිධත්වය රට පුරා දේශගුණයේ විවිධත්වයට හේතු වේ. උස්බිම් වල වසර පුරා සෞම්‍ය දේශගුණයක් ඇත. බොහෝ පහත් කලාපවල දේශගුණය ශුෂ්ක සහ අර්ධ ශුෂ්ක වේ. වර්ෂාපතනය සහ වෘක්ෂලතා වර්ග ව්‍යාප්තිය රට පුරා කැපී පෙනෙන ලෙස වෙනස් වේ. එරිත්‍රියානු දේශගුණය සෘතුමය සහ උන්නතාංශ වෙනස්කම් මත වෙනස් වේ.
එහි භෞතික විවිධත්වය නිසා, එරිත්‍රියාව යනු කෙනෙකුට "දිනකට සෘතු හතරක්" අත්විඳිය හැකි රටවල් කිහිපයෙන් එකකි.[121] උස්බිම් වල (මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 3000 දක්වා) උණුසුම්ම මාස සාමාන්‍යයෙන් මැයි මාසය වන අතර උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 30 දක්වා ළඟා වන අතර ශීත කාලය දෙසැම්බර් සිට පෙබරවාරි දක්වා කාලය තුළ රාත්‍රී කාලයේ දී උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 10 දක්වා අඩු විය හැක. අස්මාරා අගනුවර වසර පුරා ප්‍රසන්න උෂ්ණත්වයක් ඇත.
පහත් බිම්වල සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල ගිම්හානය ජුනි සිට සැප්තැම්බර් දක්වා කාලය තුළ උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 40 දක්වා ළඟා විය හැකි අතර පහත් බිම්වල ශීත කාලය පෙබරවාරි සිට අප්‍රේල් දක්වා උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 21-35 අතර වේ.[122]
2022 විශ්ලේෂණයකින් හෙළි වූයේ දේශගුණික විපර්යාසවල පාරිසරික ප්‍රතිවිපාකවලට අනුවර්තනය වීමට සහ ඒවා වළක්වා ගැනීමට එරිත්‍රියාවට අපේක්ෂිත පිරිවැය ඉහළ මට්ටමක පවතින බවයි.[123]
රජය සහ දේශපාලනය
[සංස්කරණය]
ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ යුක්තිය සඳහා වූ ජනතා පෙරමුණ (PFDJ) එරිත්‍රියාවේ එකම නීත්‍යානුකූල පක්ෂයයි.[124] 1997 ක්‍රියාත්මක නොකළ ව්‍යවස්ථාව බහු-පක්ෂ දේශපාලනයේ පැවැත්ම සඳහා විධිවිධාන සලසන නමුත් අනෙකුත් දේශපාලන කණ්ඩායම්වලට සංවිධානය වීමට අවසර නැත. ජාතික සභාවට ආසන 150ක් ඇත. ජාතික මැතිවරණ කාලානුරූපව සැලසුම් කර අවලංගු කර ඇත; 2022 වන විට, කිසි දිනක රට තුළ පවත්වා නොමැත.[125] 1993 නිදහස ලැබූ දා සිට ජනාධිපති ඉසයාස් අෆ්වර්කි බලයේ සිටී.
1993 දී ජාතික සභාවට නියෝජිතයින් 75ක් තේරී පත් විය. ඉතිරිය පත් කරනු ලැබේ. එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ වාර්තාව පැහැදිලි කර ඇති පරිදි: "එදා සිට ජාතික මැතිවරණයක් පවත්වා නැත, ජනාධිපතිවරණ කිසි දිනෙක සිදු වී නැත. 2003-2004 සිට පළාත් පාලන හෝ ප්‍රාදේශීය මැතිවරණ පවත්වා නැත. ජාතික සභාව ස්වාධීනව තේරී පත් විය." 1993 දී එරිත්‍රියාවේ ප්‍රථම ජනාධිපති ඉසයාස් අෆ්වර්කි. ඔහුගේ තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඇෆ්වර්කි එරිත්‍රියානු රජයේ පාලනය තහවුරු කළේය. ජනාධිපති ඉසයාස් අෆ්වර්කි "බටහිර පන්නයේ" ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ලෙස ඔහු සඳහන් කරන දෙයට තම අප්‍රසාදය නිරන්තරයෙන් ප්‍රකාශ කර ඇත. නිදසුනක් වශයෙන්, 2008 අල් ජසීරා සමඟ පැවති සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී, ජනාධිපතිවරයා ප්‍රකාශ කළේ, "එරිත්‍රියාව මැතිවරණ පැවැත්වීමට පෙර දශක තුනක් හෝ හතරක්, සමහර විට ඊට වැඩි කාලයක් බලා සිටිනු ඇති බවයි. කවුද දන්නේ?"[126]
ජාතික, ප්‍රාදේශීය සහ ප්‍රාදේශීය මැතිවරණ
[සංස්කරණය]එරිත්‍රියාව සහ ඉතියෝපියාව අතර සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ඒකාබද්ධ ප්‍රකාශය සම්පූර්ණයෙන් ක්‍රියාත්මක කිරීම තවමත් අසම්පූර්ණ බැවින්, සාම ගිවිසුම විධිමත් ලෙස ක්‍රියාත්මක වන බව එරිත්‍රියානු බලධාරීන් තවමත් සලකන්නේ නැත. කෙසේ වෙතත්, එරිත්‍රියාවේ කලකට පළාත් පාලන මැතිවරණය පැවැත්විණි. පළාත් පාලන මැතිවරණයේ මෑත කාලීන වටය 2010 සහ 2011 දී විය.
හමුදාමය
[සංස්කරණය]
එරිත්‍රියානු ආරක්ෂක හමුදා යනු එරිත්‍රියා රාජ්‍යයේ නිල සන්නද්ධ හමුදාවන්ය. එරිත්‍රියාවේ හමුදාව අප්‍රිකාවේ විශාලතම එකකි.[127]
අනිවාර්ය හමුදා සේවය 1995 දී ආරම්භ කරන ලදී. නිල වශයෙන්, බලහත්කාරයෙන් බඳවා ගන්නා පිරිමි සහ ගැහැණු, අවම වශයෙන් මාස 18 ක් සේවය කළ යුතුය, එයට ඔවුන්ගේ උසස් පාසලේ අවසන් වසර සම්පූර්ණ කිරීම සඳහා මාස හයක් හමුදා පුහුණුව සහ සාමාන්‍ය පාසල් වර්ෂය තුළ මාස 12 ක් ඇතුළත් වේ. මේ අනුව එරිත්‍රියානුවන්ගෙන් 5% ක් පමණ හමුදා සේවයේ යෙදෙන අතර, ඔවුන්ගේ සේවයේ කොටසක් ලෙස මාර්ග ඉදිකිරීම වැනි ව්‍යාපෘති ද සිදු කරයි.
1995 ජාතික සේවා ප්‍රකාශය හමුදා සේවයට හෘද සාක්ෂියට එකඟව විරෝධය දැක්වීමේ අයිතිය පිළි නොගනී. නිදහස ලැබීමේදී එරිත්‍රියාව විසින් සම්මත කරන ලද 1957 ඉතියෝපියානු දණ්ඩ නීති සංග්‍රහයට අනුව, හමුදාවට බැඳීමට අපොහොසත් වීම හෝ හමුදා සේවය ප්‍රතික්ෂේප කිරීම පිළිවෙළින් මාස හයේ සිට අවුරුදු පහ දක්වා සහ අවුරුදු දහය දක්වා සිර දඩුවම් ලැබිය හැකිය.[128] "ජාතික අර්බුද" කාලවලදී ජාතික සේවා බඳවා ගැනීමේ කාලය දීර්ඝ කළ හැක; 1998 සිට, වයස අවුරුදු 50 ට අඩු සියලු දෙනා නිදහස් කරන තෙක් අවිනිශ්චිත කාලයක් සඳහා ජාතික සේවයට බඳවා ගනු ලැබේ, එය අණ දෙන නිලධාරියාගේ අත්තනෝමතික තීරණය මත රඳා පවතී. පලාගිය බලහත්කාරයෙන් 200 දෙනෙකුගේ අධ්‍යයනයක දී, සාමාන්‍ය සේවය වසර 6.5 ක් වූ අතර සමහරුන් වසර 12 කට වැඩි කාලයක් සේවය කර ඇත.[129]
විදේශ සබඳතා
[සංස්කරණය]
.jpg)
එරිත්‍රියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ සහ අප්‍රිකානු සංගමයේ සාමාජිකයෙකි. එය බ්‍රසීලය සහ වෙනිසියුලාව සමඟ අරාබි ලීගයේ නිරීක්ෂණ සාමාජිකයෙකි.[130] පරිපාලන හා අයවැය ප්‍රශ්න පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ උපදේශක කමිටුවේ (ACABQ) ජාතියට අසුනක් ඇත. එරිත්‍රියාව ප්‍රතිසංස්කරණය හා සංවර්ධනය සඳහා වූ ජාත්‍යන්තර බැංකුව, ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය සංස්ථාව, ජාත්‍යන්තර අපරාධ පොලිස් සංවිධානය (INTERPOL), නොබැඳි ව්‍යාපාරය, රසායනික අවි තහනම් කිරීමේ සංවිධානය, ස්ථීර බේරුම්කරණ අධිකරණය, නැගෙනහිර සහ දකුණු අප්‍රිකානු වරාය කළමනාකරණ සංගමයේ ලෝක රේගු සංවිධානය හි සාමාජිකත්වය ද දරයි.
එරිත්‍රියාව සහ ඉතියෝපියාව අතර දේශසීමා මායිම් බන්ධන දේශසීමා තීරණයක් ක්‍රියාත්මක කිරීමට පහසුකම් සැලසීම සඳහා අප්‍රිකානු සංගමය හි නායකත්වයක් නොමැති බවට චෝදනා කිරීමට විරෝධය දැක්වීම සඳහා එරිත්‍රියානු රජය මීට පෙර අප්‍රිකානු සංගමය වෙත සිය නියෝජිතයා ඉවත් කර ගන්නා ලදී. 2011 ජනවාරි සිට, එරිත්‍රියානු රජය අප්‍රිකානු සංගමය වෙත නියෝජිතයෙකු වන ටෙස්ෆා-ඇලෙම් ටෙක්ලේ පත් කර ඇත.[131]
ජිබුටි සහ යේමනය සමඟ එහි සබඳතා පිළිවෙලින් ඩූමේරා දූපත් සහ හනිෂ් දූපත් පිළිබඳ භෞමික ආරවුල් හේතුවෙන් නොසන්සුන් වේ.
2019 මැයි 28 දින, එක්සත් ජනපදය විසින් ඉරානය, උතුරු කොරියාව, සිරියාව සහ වෙනිසියුලාව ද ඇතුළත් "ප්‍රතිත්‍රස්තවාදී සහයෝගිතා නොවන ලැයිස්තුවෙන්" එරිත්‍රියාව ඉවත් කරන ලදී.[132] එපමණක් නොව, එරිත්‍රියාවට මාස දෙකකට පෙර එක්සත් ජනපද කොන්ග්‍රස් නියෝජිත පිරිසක් වසර 14කට පසු ප්‍රථම වරට සංචාරය කරන ලදී.[133]
බෙලාරුස්, සිරියාව සහ උතුරු කොරියාව සමඟින්, එරිත්‍රියාව යනු රුසියාවේ 2022 යුක්රේනය ආක්‍රමණය හෙළා දකින එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩල යෝජනාවකට එරෙහිව ඡන්දය දුන් රුසියාව ඇතුළු නොකළ රටවල් හතරෙන් එකකි.[134]
ඉතියෝපියාව සමඟ සබඳතා
[සංස්කරණය]
දැනට එරිත්‍රියාව මුහුණ දෙන මූලික බාහිර ප්‍රශ්නය වන්නේ ඉතියෝපියාව සමඟ සීමා නොකළ දේශසීමාවයි. ඉතියෝපියාව සමඟ එරිත්‍රියාවේ සබඳතා, එරිත්‍රියානු නිදහස සඳහා වූ 30 වසරක යුද්ධයෙන් පසුව, සුපරීක්ෂාකාරී අන්‍යෝන්‍ය ඉවසීමේ සිට, 1998 මැයි සිට 2000 ජූනි දක්වා දෙපාර්ශ්වයේම ජීවිත 70,000 ක් පමණ බිලිගත් සතුරුකම් පුපුරා යාමට තුඩු දුන් මාරාන්තික එදිරිවාදිකමක් දක්වා හැරුනි.[135] දේශසීමා ගැටුමට ඩොලර් මිලියන සිය ගණනක් වැය විය.[136] 1998 සිට 2000 දක්වා වූ එරිත්‍රියානු-ඉතියෝපියානු යුද්ධය ප්‍රධාන දේශසීමා ගැටුමකට සම්බන්ධ වූ අතර, විශේෂයෙන් බැඩ්මේ සහ සලඹස්ස අවටය, අවසානයේ 2018 දී විසඳා ගන්නා ලදී.
යුද්ධයෙන් පසුව ඇති වූ එකඟ නොවීම් හේතුවෙන් උග්‍ර ආතති කාල පරිච්ඡේද සහ යුද්ධයේ අලුත් තර්ජන හේතුවෙන් ඇනහිටීම් ඇති විය.[137][138][139] මෙම ඇනහිටීම එරිත්‍රියාවේ ජනාධිපතිවරයා විසින් එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක කවුන්සිලයට ජනාධිපතිවරයා විසින් ලියන ලද ලිපි එකොළහක් සමඟ ඉතියෝපියාව සම්බන්ධයෙන් පියවර ගන්නා ලෙස එක්සත් ජාතීන්ගෙන් ඉල්ලා සිටීමට හේතු විය. එරිත්‍රියානු සහ ඉතියෝපියානු නායකයින් එකිනෙකාගේ රටවල විරුද්ධත්වයට සහය දැක්වීමේ අඛණ්ඩ උත්සාහයන් නිසා තත්වය තවත් තීව්‍ර වී ඇත.[140][141] 2011 දී ඉතියෝපියාව ඇඩිස් අබාබා හි අප්‍රිකානු සංගමයේ සමුළුවකදී බෝම්බ ඇටවූ බවට එරිත්‍රියාවට චෝදනා කළ අතර පසුව එක්සත් ජාතීන්ගේ වාර්තාවකින් එයට සහාය විය. එරිත්‍රියාව එම හිමිකම් ප්‍රතික්ෂේප කළේය.[142]
දෙරට අතර සාම ගිවිසුමක් 2018 ජූලි 8 දින අත්සන් කරන ලදී.[143] ඊළඟ දවසේ, ඔවුන් එරිත්‍රියානු-ඉතියෝපියානු දේශසීමා ගැටුම විධිමත් ලෙස අවසන් කරන ලද ඒකාබද්ධ ප්‍රකාශයකට අත්සන් තැබූහ.[144][145]
2020 දී, එරිත්‍රියානු හමුදා ඉතියෝපියානු රජය පැත්තෙන් ටයිග්රේ යුද්ධයට මැදිහත් විය.[146][147][148][149] 2021 අප්‍රේල් මාසයේදී එරිත්‍රියාව සිය හමුදා ඉතියෝපියාවේ සටන් කරන බව තහවුරු කළේය.[150]
නීති වෘත්තිය
[සංස්කරණය]NYU නීතිය පිළිබඳ පාසලට අනුව, අධිකරණ අමාත්‍යාංශයේ නීති කමිටුව එරිත්‍රියාවේ නීතිය ප්‍රගුණ කිරීමට ඇතුළත් වීම සහ අවශ්‍යතා අධීක්ෂණය කරයි. 88/96 ප්‍රකාශය යටතේ ස්වාධීන නීතිඥ සංගමයක් පිහිටුවීම තහනම් කර නැතත්, අනෙකුත් දේශීය නීති අතර, නීතිඥ සංගමයක් නොමැත. ප්‍රජා උසාවියේ ප්‍රාදේශීය අධිකරණ බල ප්‍රදේශයේ ප්‍රජා ඡන්දදායකයින් අධිකරණ විනිසුරුවන් තෝරා ගනී. නීති වෘත්තියේ නියැලෙන කාන්තාවන් සම්බන්ධයෙන් ප්‍රජා අධිකරණයේ ස්ථාවරය අපැහැදිලි නමුත් තේරී පත් වූ කාන්තා විනිසුරුවන්ට ආසන වෙන් කර ඇත.[151]
මානව හිමිකම්
[සංස්කරණය]
එරිත්‍රියාව යනු ජාතික ව්‍යවස්ථාදායක මැතිවරණ නැවත නැවතත් කල් දමා ඇති ඒක-පක්ෂ රාජ්‍යයකි.[152] හියුමන් රයිට්ස් වොච් ආයතනයට අනුව, රජයේ මානව හිමිකම් වාර්තාව ලෝකයේ නරකම ඒවා අතර සැලකේ.[153] බොහෝ රටවල් එරිත්‍රියානු බලධාරීන්ට චෝදනා කළේ අත්තනෝමතික ලෙස අත්අඩංගුවට ගැනීම් සහ රඳවා තබා ගැනීම සහ ඔවුන්ගේ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් සඳහා කිසිදු චෝදනාවක් නොමැතිව පුද්ගලයින් නොදන්නා සංඛ්‍යාවක් රඳවා තබා ගැනීමයි. එරිත්‍රියාවේ පිරිමි සහ ගැහැණු සමලිංගික ලිංගික ක්‍රියාකාරකම් නීති විරෝධී වේ.[154]
ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංවාදයක් ඉල්ලා රජයට සහ ජනාධිපති ඉසයියාස් අෆෙවර්කි වෙත විවෘත ලිපියක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමෙන් පසු 2001 සැප්තැම්බර් මාසයේදී කැබිනට් සාමාජිකයින් තිදෙනෙකු ඇතුළුව G-15 නමින් හැඳින්වෙන එරිත්‍රියානුවන් පහළොස් දෙනෙකුගෙන් යුත් ප්‍රමුඛ කණ්ඩායමක් අත්අඩංගුවට ගන්නා ලදී. මෙම කණ්ඩායම සහ ඔවුන් සමඟ සම්බන්ධ යැයි කියන තවත් දහස් ගණනක් නීතිමය චෝදනා, විභාගය, නඩු විභාගය හෝ විනිශ්චය නොමැතිව සිරගත කරනු ලැබේ.[155][156]
1998-2001 දී ඉතියෝපියාව සමඟ එරිත්‍රියාවේ ගැටුමේ සිට, ජාතියේ මානව හිමිකම් වාර්තාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ විවේචනයට ලක්ව ඇත.[157] මානව හිමිකම් කඩකිරීම් බොහෝ විට රජය විසින් හෝ රජය වෙනුවෙන් සිදු කරනු ලබන බව කියනු ලැබේ. භාෂණයේ, මාධ්‍යවේදියාගේ, රැස්වීමේ සහ ඇසුරු කිරීමේ නිදහස සීමා සහිතයි. "ලියාපදිංචි නොකළ" ආගම් අදහන, ජාතියෙන් පලා යාමට උත්සාහ කරන, හෝ හමුදා රාජකාරියෙන් පැන යාමට උත්සාහ කරන අය අත්අඩංගුවට ගෙන සිරගත කරනු ලැබේ.[157] 2009 වන විට දේශපාලන සිරකරුවන් සංඛ්යාව 10,000-30,000 අතර පරාසයක පැවති අතර, "ඕනෑම හෝ හේතුවක් නිසා" "ඕනෑම අයෙකු" සමඟ, අට හැවිරිදි දරුවන්, අවුරුදු 80 ට වැඩි පුද්ගලයින් ඇතුළු පුළුල් හා ක්‍රමානුකූල වධහිංසා පැමිණවීම් සහ නීති විරෝධී ඝාතන සිදු විය. මහලු සහ රෝගාතුර පුද්ගලයන් අත්අඩංගුවට ගැනීමට යටත් වන අතර එරිත්‍රියාව "ලෝකයේ වඩාත්ම ඒකාධිපති සහ මානව හිමිකම් අපයෝජන පාලන තන්ත්‍රවලින් එකකි". එරිත්‍රියානු නිදහස් අරගලය සහ 1998 එරිත්‍රියානු-ඉතියෝපියානු යුද්ධය අතරතුර, ඉතියෝපියානු බලධාරීන් විසින් නිරායුධ එරිත්‍රියානු සිවිල් වැසියන්ට එරෙහිව බොහෝ කුරිරුකම් සිදු කරන ලදී.[158][159]
2016 ජූනි මාසයේදී, පිටු 500 කින් යුත් එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ වාර්තාවක් එරිත්‍රියානු රජයට නීති විරෝධී මරණ දණ්ඩනය, වධහිංසා පැමිණවීම, දින නියමයක් නොමැතිව දීර්ඝ ජාතික සේවය (සාමාන්‍යයෙන් අවුරුදු 6.5 ක්) සහ බලහත්කාර ශ්‍රමය සම්බන්ධයෙන් චෝදනා කළ අතර, එය රාජ්‍ය නිලධාරීන් අතර ලිංගික හිරිහැර, ස්ත්‍රී දූෂණ සහ ලිංගික වහල් ක්‍රියාවන් බහුලව පැතිරී ඇත.[160] මානව හිමිකම් පිළිබඳ යුරෝපීය පාර්ලිමේන්තු අනුකමිටුවේ බාබරා ලොච්බිලර් කියා සිටියේ වාර්තාවේ 'ඉතා බරපතල මානව හිමිකම් කඩකිරීම්' විස්තර කර ඇති අතර, එරිත්‍රියාවේ වෙනසක් නොමැතිව දැනට සංවර්ධනය සඳහා යුරෝපා සංගමයේ අරමුදල් නොපවත්වන බව ප්‍රකාශ කළේය.[161] එරිත්‍රියානු විදේශ අමාත්‍යාංශය ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ කොමිසමේ වාර්තාව "සම්පූර්ණයෙන්ම පදනම් විරහිත සහ සියලු සුදුසුකම් වලින් තොර" "වල් චෝදනා" ලෙස විස්තර කරමිනි.[162] එක්සත් ජනපදයේ සහ චීනයේ නියෝජිතයින් වාර්තාවේ භාෂාව සහ නිරවද්‍යතාවය පිළිබඳ මතභේදයට ලක් විය.[163]
වයස අවුරුදු 18 සහ 40 අතර සියලුම එරිත්‍රියානුවන් අනිවාර්ය ජාතික සේවයක් සම්පූර්ණ කළ යුතුය, එයට හමුදා සේවයද ඇතුළත් වේ. එරිත්‍රියාව ඉතියෝපියාවෙන් නිදහස ලබා ගැනීමෙන් පසුව, එරිත්‍රියාවේ ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීමට, ජාතික අභිමානය ඇති කිරීමට සහ විනයගරුක ජනතාවක් නිර්මාණය කිරීමට මෙම අවශ්‍යතාවය ක්‍රියාත්මක කරන ලදී.[129] එරිත්‍රියාවේ ජාතික සේවය සඳහා දිගු, අවිනිශ්චිත බලහත්කාර සේවයක් අවශ්‍ය වේ (සාමාන්‍යයෙන් අවුරුදු 6.5), සමහර එරිත්‍රියානුවන් එය වළක්වා ගැනීම සඳහා රට හැර යයි.[129][164][165]
ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමේ උත්සාහයක් ලෙස, 2006 දී එරිත්‍රියානු රජයේ නිලධාරීන් සහ රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන නියෝජිතයන් බොහෝ ප්‍රසිද්ධ රැස්වීම් සහ සංවාදවලට සහභාගි වූහ. මෙම සැසිවාර වලදී ඔවුන් "මානව හිමිකම් යනු කුමක්ද?", "මානව හිමිකම් මොනවාද යන්න තීරණය කරන්නේ කවුද?", සහ "මානව හෝ වාර්ගික අයිතිවාසිකම්, ප්‍රමුඛත්වය ගත යුත්තේ කුමක් ද?" වැනි මූලික ප්‍රශ්නවලට පිළිතුරු සැපයූහ.[166]
2007 දී එරිත්‍රියානු රජය ස්ත්‍රී ලිංග ඡේදනය තහනම් කළේය.[167] කලාපීය රැස්වීම් සහ ආගමික කවයන් තුළ, එරිත්‍රියානුවන්ම කාන්තා චර්මච්ඡේදනය භාවිතා කිරීමට එරෙහිව අඛණ්ඩව කතා කරති. ඔවුන් මෙය පවසන විට මූලික අවධානය යොමු කළ යුතු කරුණක් ලෙස ඔවුන් සඳහන් කරන්නේ සෞඛ්‍ය ගැටළු සහ පුද්ගල නිදහසයි. තවද, ඔවුන් ග්‍රාමීය ජනතාවගෙන් ඉල්ලා සිටින්නේ මෙම පෞරාණික සංස්කෘතික පුරුද්ද ඉවත දමන ලෙසයි.[168][169]
2009 දී, රජය සහ දේශපාලන විපක්ෂය අතර සංවාදයක් ඇති කිරීම සඳහා එරිත්‍රියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අයිතිවාසිකම් සඳහා පුරවැසියන් නමින් ව්‍යාපාරයක් පිහිටුවන ලදී. මෙම කණ්ඩායම සාමාන්‍ය පුරවැසියන්ගෙන් සහ රජයට සමීප පුද්ගලයින්ගෙන් සමන්විත වේ.[170] ව්‍යාපාරය නිර්මාණය වූ දා සිට, මානව හිමිකම් පිළිබඳ එහි වාර්තාව වැඩිදියුණු කිරීමට එරිත්‍රියානු රජය විසින් සැලකිය යුතු උත්සාහයක් ගෙන නොමැත.
2019 ජූලි මාසයේදී, එරිත්‍රියාව ඇතුළු රටවල් 37ක එක්සත් ජාතීන්ගේ තානාපතිවරු, සින්ජියැන්ග් කලාපයේ උයිගුර්වරුන්ට සහ අනෙකුත් මුස්ලිම් සුළුතර කණ්ඩායම්වලට චීනය සැලකීම ආරක්ෂා කරමින් UNHRC වෙත ඒකාබද්ධ ලිපියක් අත්සන් කළහ.[171] එරිත්‍රියාව 2020 දී මෙම සහයෝගය දිගටම කරගෙන ගියේය.[172]
එරිත්‍රියාව කියා සිටින්නේ රට පිළිබඳ බටහිර මාධ්‍ය කථා සන්දර්භගත නොවන බවත්, සමහර විට ගොතන ලද බවත්, පාලන තන්ත්‍රය වෙනස් කිරීමේ ආඛ්‍යානයක් ගොඩනැගීම සඳහා සෑම විටම පාහේ යොදවා ඇති බවත්ය.[173] එය අප්‍රිකානු රටවල් කෙරෙහි බටහිර න්‍යාය පත්‍රයට අනුකූල නොවීම සඳහා ඉලක්ක කර ඇති බව ප්‍රකාශ කරයි,[174] උදාහරණයක් ලෙස මානුෂීය විදේශ ආධාර පිළිගැනීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙනි. එරිත්‍රියාව ස්වයංපෝෂිත වීමට අපේක්ෂා කරන අතර 2005 සිට විදේශ ආධාර ප්‍රතික්ෂේප කර ඇත, මන්ද එය ආධාර සැබෑ ආර්ථික සංවර්ධනයට බාධාවක් ලෙස දකින බැවිනි. 2006 දී පමණක් එරිත්‍රියාව ඩොලර් මිලියන 200 ක විදේශ ආධාරවලින් ඉවත් විය. එම වසරේම එය ලෝක බැංකුවෙන් USD මිලියන 100ක ණයක් ලබා දීමද ප්‍රතික්ෂේප කළේය.[175]
මඩ ව්‍යාපාර හරහා හිතාමතා යක්ෂාවේශ කිරීම ගැන බටහිරට චෝදනා කරනවාට අමතරව, එය ඉතියෝපියානු කණ්ඩායම TPLF හරහා එරිත්‍රියාවට එරෙහිව සම්බාධක සහ බටහිර සහාය ඇතිව යුද්ධය විසින් ඉලක්ක කර ගනු ලැබේ.[176] බොහෝ එරිත්‍රියානුවන්ට හිතාමතාම දේශපාලන රැකවරණ ලබා දීමෙන් බටහිරට එරිත්‍රියානුවන් විදේශගත වන බවට ද එය චෝදනා කරයි.[177][178][179][173]
මාධ්‍ය නිදහස
[සංස්කරණය]එහි 2023 මාධ්‍ය නිදහස දර්ශකයේ, දේශසීමා රහිත වාර්තාකරුවන් විසින් එරිත්‍රියාවේ මාධ්‍ය පරිසරය 174 ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇත.[180][181] BBC ට අනුව, "පුද්ගලිකව හිමි පුවත් මාධ්‍ය නොමැති එකම අප්‍රිකානු රට එරිත්‍රියාවයි",[182] සහ දේශසීමා රහිත වාර්තාකරුවන් ප්‍රසිද්ධ මාධ්‍ය ගැන පැවසුවේ, "ඔවුන් රෙජීමයේ සටන්කාමී සහ අන්ත-ජාතිකවාදී කතිකාව ප්‍රචාරය කිරීම හැර අන් කිසිවක් නොකරති. එකදු විදේශීය වාර්තාකරුවෙකු වත් දැන් අස්මාරා හි වාසය නොකරයි."[183] රජය සතු ප්‍රවෘත්ති ඒජන්සිය බාහිර සිදුවීම් පිළිබඳ පුවත් වාරණය කරයි.[184] 2001 වසරේ සිට ස්වාධීන මාධ්‍ය තහනම් කර ඇත.[184] තුර්කිය, චීනය සහ ඊජිප්තුවෙන් පසුව එරිත්‍රියානු බලධාරීන් විසින් හතරවන වැඩිම මාධ්‍යවේදීන් සංඛ්යාව සිරගත කර ඇති බව වාර්තා වේ.[185]
පරිපාලන අංශ
[සංස්කරණය]එරිත්‍රියාව පරිපාලන කලාප හයකට බෙදා ඇත. මෙම ප්‍රදේශ තවදුරටත් දිස්ත්‍රික්ක 58 කට බෙදා ඇත.
| කලාපය | ප්‍රමානය (km2) | අගනුවර |
|---|---|---|
| මධ්‍යම | 1,300 | අස්මරා |
| අන්සෙබා | 23,200 | කෙරෙන් |
| ගැෂ්-බර්කා | 33,200 | බැරෙන්ටු |
| දක්ෂිණ | 8,000 | මෙන්ඩෙෆෙරා |
| උතුරු රතු මුහුද | 27,800 | මස්සාවා |
| දකුණු රතු මුහුද | 27,600 | අසාබ් |
එරිත්‍රියාවේ කලාප යනු රට පාලනය වන ප්‍රාථමික භූගෝලීය බෙදීම් වේ. සමස්තයක් වශයෙන්, ඒවාට මාකෙල්/මධ්‍යම, අන්සෙබා, ගැෂ්-බර්කා, ඩිබුබ්/දකුණු, උතුරු රතු මුහුද සහ දකුණු රතු මුහුද කලාප ඇතුළත් වේ. 1993 නිදහස ලබන විට එරිත්‍රියාව පළාත් දහයකට බෙදා තිබුණි. මෙම පළාත් යටත් විජිත සමයේ ක්‍රියාත්මක වූ පළාත් නවයට සමාන විය. 1996 දී, මේවා කලාප හයකට (zobas) ඒකාබද්ධ කරන ලදී. මෙම නව කලාපවල මායිම් ජල පෝෂක ද්‍රෝණි මත පදනම් වේ.
ප්‍රවාහනය
[සංස්කරණය]
එරිත්‍රියාවේ ප්‍රවාහනයට මහාමාර්ග, ගුවන් තොටුපළ, දුම්රිය සහ වරාය ඇතුළු විවිධ ආකාරයේ පොදු සහ පෞද්ගලික වාහන, සමුද්‍ර සහ ගුවන් ප්‍රවාහනය ඇතුළත් වේ.
එරිත්‍රියානු මහාමාර්ග පද්ධතිය මාර්ග වර්ගීකරණයට අනුව නම් කර ඇත. වර්ගීකරණයේ මට්ටම් තුන නම්: ප්‍රාථමික (P), ද්විතියික (S) සහ තෘතීයික (T). පහළම මට්ටමේ මාර්ගය තෘතීයික වන අතර දේශීය අවශ්‍යතා සඳහා සේවය කරයි. සාමාන්‍යයෙන් තෘතියික ඒවා වැඩි දියුණු කළ පස් පාරවල් වන අතර ඒවා ඉඳහිට කාපට් කර ඇත. තෙත් කාලවලදී මෙම මාර්ග සාමාන්‍යයෙන් ගමන් කළ නොහැකි වේ.
මීළඟ ඉහළ මට්ටමේ මාර්ගය ද්විතීයික මාර්ගයක් වන අතර සාමාන්‍යයෙන් දිස්ත්‍රික් අගනුවර එකට සහ ප්‍රාදේශීය අගනුවරට සම්බන්ධ කරන තනි ස්ථර තාර මාර්ගයකි. ප්‍රාථමික මාර්ග ලෙස සලකනු ලබන මාර්ග සම්පූර්ණයෙන්ම තාර (ඒවායේ සම්පූර්ණ දිග පුරා) ඉදිකර ඇති අතර සාමාන්‍යයෙන් ඒවා එරිත්‍රියාවේ සියලුම ප්‍රධාන නගර සහ නගර අතර ගමනාගමනය ගෙන යයි.
1999 වන විට, එරිත්‍රියාවේ තිබුනේ මිමී 950 (අඩි 3 අඩි 1 3⁄8) (පටු මාපක) දුම්රිය මාර්ගයක් කිලෝමීටර් 317 කි. එරිත්‍රියානු දුම්රිය මාර්ගය 1887 සහ 1932 අතර ඉදිකරන ලදී.[186][187] දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් සහ පසුකාලීන සටන් වලදී දරුණු ලෙස හානි වූ අතර, 1978 දී අවසන් වසා දැමීමත් සමඟ එය කොටසින් කොටස වසා දමන ලදී.[188] නිදහසින් පසු, නැවත ගොඩනැඟීමේ උත්සාහයක් ආරම්භ වූ අතර, 2003 දී නැවත ගොඩනඟන ලද පළමු කොටස නැවත විවෘත කරන ලදී. 2009 වන විට, මස්සාවා සිට අස්මාරා දක්වා කොටස සම්පූර්ණයෙන්ම නැවත ගොඩනඟා සේවය සඳහා ලබා ගත හැකිය.
බොහෝ කොටස් පුනරුත්ථාපනය කිරීම මෑත වසරවලදී සිදුවී ඇත. බොහෝ දුම්රිය උපකරණවල ආන්තික වයස සහ එහි ඇති සීමිත ප්‍රමාණය හේතුවෙන් වත්මන් සේවාව ඉතා සීමිතය. තවදුරටත් නැවත ගොඩනැගීම සැලසුම් කර ඇත. අගෝර්ඩට් සහ අස්මාරා සහ මස්සාවා වරාය සම්බන්ධ කරන දුම්රිය 1994 දී මස්සාවා හි නැවත විවෘත කරන ලද දළ වශයෙන් කිලෝමීටර 5 ක දුරක් හැර 1978 සිට අක්‍රියව පැවතුනි. මීට පෙර මස්සාවා සිට අස්මාරා හරහා බිෂියා දක්වා දුම්රියක් ධාවනය වූ අතර එය නැවත ඉදිවෙමින් පවතී.
යුද්ධය අතරතුර පවා, වෙෆ්රි වර්සේ යිකාලෝ වැඩසටහනේ කොටසක් ලෙස එරිත්‍රියාවේ නව මාර්ග තාර දැමීම, වරාය වැඩිදියුණු කිරීම සහ යුද්ධයෙන් හානියට පත් මාර්ග සහ පාලම් පිළිසකර කිරීම මගින් එහි ප්‍රවාහන යටිතල පහසුකම් දියුණු කරන ලදී. මෙම ව්‍යාපෘති අතුරින් වඩාත් වැදගත්ම කරුණ වූයේ මස්සාවා සහ අසීබ් සම්බන්ධ කරමින් කිලෝමීටර් 500කට වැඩි වෙරළබඩ අධිවේගී මාර්ගයක් ඉදිකිරීම මෙන්ම එරිත්‍රියානු දුම්රිය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමයි. මසාවා වරාය සහ අස්මාරා අගනුවර අතර දුම්රිය මාර්ගය යථා තත්ත්වයට පත් කර ඇතත්, සේවා වරින් වර සිදු වුවද. වාෂ්ප දුම්රිය එන්ජින් සමහර විට උද්යෝගිමත් කණ්ඩායම් සඳහා භාවිතා වේ.
ආර්ථිකය
[සංස්කරණය].png)
2020 දී, IMF විසින් එරිත්‍රියාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 2.1 ක් හෝ PPP පදනම මත ඩොලර් බිලියන 6.4 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කරන ලදී.[189] 2016-2019 අතර එරිත්‍රියාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය 7.6 %-10.2 % අතර වූ අතර එය 2014 දී 30.9% දක්වා වූ උච්චතම අවස්ථාවට වඩා පහත වැටුණි. 2023 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය 2.8% ක් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. ඒ යුක්රේනය සහ රුසියානු යුද්ධය ගෝලීය ආර්ථිකයට බලපෑම් කිරීම සහ අගය දාමයන් මත COVID-19 බලපෑම වැනි සාධක. කෙසේ වෙතත්, ඉදිරි වසරවලදී රටේ ආර්ථිකය ස්ථාවර වර්ධනයක් අපේක්ෂා කරයි.[190][191][192]
2021 දී පතල් හා කෘෂිකර්මාන්තය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% බැගින් වේ. 2020 වන විට, විදේශයන්ගෙන් ලැබෙන ප්‍රේෂණ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 12%ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.[193][194]
පතල් කැණීම
[සංස්කරණය]
2021 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් පමණ පතල් කැණීම සිදු කරයි.[194] 2013 දී, කැනේඩියානු නෙව්සුන් රිසෝසස් විසින් රන් හා රිදී බිෂා පතලෙහි සම්පූර්ණ මෙහෙයුම් ආරම්භ කිරීම, මැසාවා හි සිමෙන්ති කර්මාන්ත ශාලාවෙන් සිමෙන්ති නිෂ්පාදනය,[195] සහ එරිත්‍රියාවේ තඹ, සින්ක්, ආයෝජනය වර්ධනයට හේතු විය. කොල්ලුලි පොටෑෂ් පතල් මෙහෙයුම් ඕස්ට්‍රේලියානු[196] සහ චීන[197] පතල් සමාගම් ආයෝජන සිදු කලහ..
කෘෂිකර්මය
[සංස්කරණය]
නිදහසින් පසු එරිත්‍රියාව වේලි 187ක් ඉදිකර ඇති අතර, ඒ සෑම එකක්ම ඝන මීටර 50,000 ට වඩා වැඩි ධාරිතාවක් ඇති අතර විශාලම ඒවා ඝන මීටර මිලියන 350 ධාරිතාවයකින් යුක්ත වේ. නියඟයට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා කෘෂිකර්මාන්තය, ධීවර කර්මාන්තය සහ බලශක්ති අරමුණු සඳහා මේවා ඉදිකර ඇත. මීට අමතරව ක්ෂුද්‍ර වේලි 600ක් ඉදිකර ඇත.[198] [199]
බලශක්තිය
[සංස්කරණය]2001 වසරේ ඛනිජ තෙල් වාර්ෂික පරිභෝජනය ටොන් 370,000ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත. එරිත්‍රියාවේ දේශීය ඛනිජ තෙල් නිෂ්පාදනයක් නොමැත; එරිත්‍රියානු ඛනිජ තෙල් සංස්ථාව ජාත්‍යන්තර තරඟකාරී ටෙන්ඩර් හරහා මිලදී ගැනීම් සිදු කරයි. එක්සත් ජනපද වානිජ දෙපාර්තමේන්තුවට අනුව, ඔන්-වෙරර් තෙල් සහ ස්වාභාවික වායු ගවේෂණය සඳහා අවස්ථා තිබේ; කෙසේ වෙතත්, මෙම අපේක්ෂාවන් තවමත් ඉටු වී නොමැත. රටේ සූර්ය බලශක්ති නිෂ්පාදන සමාගම්වල වර්ධනය හේතුවෙන් සුළං බලශක්තිය, සූර්ය බලය, ජල විදුලිය භාවිතය සුළු වශයෙන් ඉහළ ගොස් ඇත. එරිත්‍රියානු රජය භූතාපජ, සූර්ය සහ සුළං බලය ඇතුළු විකල්ප බලශක්ති ප්‍රභවයන් සංවර්ධනය කිරීමට කැමැත්ත පළ කර ඇත.[200]
සංචාරක කර්මාන්තය
[සංස්කරණය].jpg)
සංචාරක කර්මාන්තය 1997 දක්වා එරිත්‍රියාවේ ආර්ථිකයෙන් 2%ක් විය. 1998 න් පසු කර්මාන්තයෙන් ලැබෙන ආදායම 1997 මට්ටමෙන් කාර්තුවකට පහත වැටුණි. 2006 දී එය රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 1% කට වඩා අඩු විය.[201]
එරිත්‍රියානුවන් ලෝක සංචාරක සංවිධානයේ සාමාජිකයෙකි, එය 2002 දී රටේ ජාත්‍යන්තර සංචාරක ලැබීම් ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 73 ක් බව ගණන් බලා ඇත.[202] බොහෝ සංචාරකයින් එරිත්‍රියානු ඩයස්පෝරාවේ සාමාජිකයින් බව 2015 මූලාශ්‍ර සඳහන් කරයි. සමස්ත අමුත්තන් මෑත වසරවල ක්‍රමයෙන් වැඩි වී ඇති අතර 2016 වන විට වාර්ෂික අමුත්තන් 142.000 ක් විය.[203]
එරිත්‍රියාවේ සංචාරක ව්‍යාපාරය පසුකාලීනව වැඩි අවධානයක් යොමු කර ඇත. උදාහරණයක් ලෙස, 2019 දී, රට නැෂනල් ජියෝග්‍රැෆික් හි සිසිල් ලැයිස්තුවට එකතු කරන ලදී. උද්දීපනය වූ ප්‍රදේශ අතර ආර්ට් ඩෙකෝ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සඳහා ප්‍රසිද්ධ අස්මාරා අගනුවර ද, ඩහ්ලක් දූපත්; සහ රටේ කාන්තාර ප්‍රදේශ ඇතුළත් විය.[204] ලෝන්ලි පැලැනට් විසින් අස්මාරා අගනුවර, ඩහ්ලක් දූපත්, මස්සාවා නගරය සහ පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථාන ඉහළම ආකර්ෂණීය ස්ථාන ලෙසද ලැයිස්තුගත කරයි.[205]
ජාතියේ නිල ගුවන් සේවය වන එරිත්‍රියන් ගුවන් සේවයට 2023 ජූලි වන විට නියමිත කාලසටහනක් නොමැත. ජාත්‍යන්තර අමුත්තන් රට වෙත යාමට ඉතියෝපියානු ගුවන් සේවය සහ තුර්කි ගුවන් සේවය වැනි විකල්ප මත විශ්වාසය තබයි.[206]
රටේ පොහොසත් සංස්කෘතික හා ස්වභාවික සම්පත් වැඩිදියුණු කිරීම අරමුණු කරගනිමින් රටේ සංචාරක කර්මාන්තය දියුණු කිරීමේ අරමුණින් රජය "2020 එරිත්‍රියා සංචාරක සංවර්ධන සැලැස්ම" නමින් විසි අවුරුදු සංචාරක සංවර්ධන සැලැස්මක් ආරම්භ කර ඇත. රටේ සංචාරක ප්‍රවර්ධනය සඳහා බොහෝ සංචාරක ප්‍රදර්ශන සඳහා රට සහභාගී වේ.[201]
ජනවිකාසය
[සංස්කරණය]| ස්ථානය | කලාපය | ජනගහණය | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 අස්මරා  කෙරෙන් |
1 | අස්මරා | මාකෙල් | 963,000 |  දෙකෙම්හරේ  මස්සාවා | ||||
| 2 | කෙරෙන් | අන්සෙබා | 120,000 | ||||||
| 3 | දෙකෙම්හරේ | ඩිබුබ් | 120,000 | ||||||
| 4 | මස්සාවා | සෙමියනාවි කීයිහ් බහරි | 54,090 | ||||||
| 5 | මෙන්ඩෙෆෙරා | ඩිබුබ් | 53,000 | ||||||
| 6 | අසාබ් | දෙබුබාවි කීහ් බහරි | 28,000 | ||||||
| 7 | බැරෙන්ටු | ගැෂ්-බර්කා | 15,891 | ||||||
| 8 | ආදි කීහ් | ඩිබුබ් | 13,061 | ||||||
| 9 | එඩ් | දකුණු රතු මුහුද | 11,259 | ||||||
| 10 | අක්'ඕර්ඩට් | ගැෂ්-බර්කා | 8,857 | ||||||
එරිත්‍රියාවේ වත්මන් ජනගහනය සම්බන්ධයෙන් මූලාශ්‍ර එකඟ නොවේ, සමහරක් යෝජිත සංඛ්යාව මිලියන 3.6ක් තරම් අඩු වන අතර අනෙක් අය මිලියන 6.7ක් තරම් ඉහළ අගයක් ගනී. කෙසේ වෙතත් බොහෝ ප්‍රභවයන් ජනගහනය ඉහළ ජනගහන වරහන තුළ තබයි. එරිත්‍රියාව කිසිවිටෙක රජයේ නිල සංගණනයක් පවත්වා නැත. 2020 දී වයස අවුරුදු 15 ට අඩු ළමුන්ගේ අනුපාතය 41.1%, 54.3% වයස අවුරුදු 15 සහ 65 අතර වූ අතර 4.5% වයස අවුරුදු 65 හෝ ඊට වැඩි විය.[207]
2015 දී එරිත්‍රියාවෙන් විශාල සංක්‍රමණිකයන් ගලා යාමක් සිදු විය. ගාඩියන් පුවත්පත එරිත්‍රියාවට සංක්‍රමණය වීමට ආරෝපණය කළේ "බොහෝ පුරවැසියන් ඕනෑම මොහොතක අත්අඩංගුවට ගැනීමට බිය වන සහ තම අසල්වැසියන් සමඟ කතා කිරීමට, කණ්ඩායම් වශයෙන් රැස් වීමට හෝ තම නිවෙස්වලින් පිටත බොහෝ වේලාවක් රැඳී සිටිමට බිය වන ඒකාධිපති රාජ්‍යයක්" වන බවයි. එරිත්‍රියානු හමුදාවට බඳවා ගැනීම[208] නිසා 2018 අවසානයේ එක්සත් ජාතීන්ගේ සරණාගතයින් පිළිබඳ මහ කොමසාරිස් (UNHCR) ඇස්තමේන්තු කළේ එරිත්‍රියානුවන් 507,300 ක් පමණ එරිත්‍රියාවෙන් පලා ගිය සරණාගතයින් බවයි.[209]
වාර්ගික සංයුතිය
[සංස්කරණය]
එරිත්‍රියා රජයට අනුව පිළිගත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් නවයක් ඇත.[210][211] ස්වාධීන සංගණනයක් තවමත් පවත්වා නැත, නමුත් ටිග්රින්යා ජනතාව ආසන්න වශයෙන් 55% සහ ටිග්‍රි ජනතාව ආසන්න වශයෙන් 30% ජනගහනයෙන් සමන්විත වේ. ඉතිරි ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් බහුතරයක් සහෝ, හෙඩරෙබ්, අෆාර් සහ බිලෙන් වැනි කුෂිටික් ශාඛාවේ ඇෆ්‍රොඒෂියාටික් කතා කරන ප්‍රජාවන්ට අයත් වේ. කුනාමා සහ නාරා විසින් එරිත්‍රියාවේ නියෝජනය කරන නිලෝටික් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් ගණනාවක් ද ඇත. සෑම ජනවර්ගයක්ම වෙනස් මව් භාෂාවක් කතා කරන නමුත්, සාමාන්‍යයෙන්, බොහෝ සුළු ජාතීන් එක භාෂාවකට වඩා කතා කරයි.
අරාබි රෂායිඩා ජනතාව එරිත්‍රියාවේ ජනගහනයෙන් 2%ක් පමණ නියෝජනය කරයි. ඔවුන් එරිත්‍රියාවේ උතුරු වෙරළබඩ පහත් බිම්වල මෙන්ම සුඩානයේ නැගෙනහිර වෙරළ තීරයේ වාසය කරයි. රෂයිඩා ප්‍රථම වරට එරිත්‍රියාවට පැමිණියේ දහනවවන සියවසේදී හෙජාස් ප්‍රදේශයෙන්ය.[212]
මීට අමතරව, ඉතාලි එරිත්‍රියානු (අස්මාරාහි සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත) සහ ඉතියෝපියානු ටිග්‍රේයන් ප්‍රජාවන් පවතී. විවාහය හරහා හෝ, වඩාත් කලාතුරකින්, රාජ්‍යය විසින් ඔවුන්ට ප්‍රදානය කිරීමෙන් මිස සාමාන්‍යයෙන් පුරවැසිභාවය ලබා නොදේ. 1941 දී, ඉතාලි ජාතිකයන් 70,000ක් ඇතුළුව, එරිත්‍රියාවේ ආසන්න වශයෙන් 760,000 වැසියන් සිටියහ.[213] එරිත්‍රියාව ඉතාලියෙන් නිදහස් වූ පසු බොහෝ ඉතාලි ජාතිකයන් පිටව ගියේය. එරිත්‍රියානුවන් 100,000ක් පමණ ඉතාලි සම්භවයක් ඇති බව ගණන් බලා ඇත.[214][215]
භාෂා
[සංස්කරණය]එරිත්‍රියාව බහුභාෂා රටකි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් "සියලු එරිත්‍රියානු භාෂාවල සමානාත්මතාවය" ස්ථාපිත කර ඇති බැවින් ජාතියට නිල භාෂාවක් නොමැත. එරිත්‍රියාවට ජාතික භාෂා නවයක් ඇත, ඒවා ටිග්රිනියා, ටයිග්රේ, අෆාර්, බෙජා, බිලෙන්, කුනාමා, නාරා සහ සහෝ ය. ටිග්රිනියා, අරාබි සහ ඉංග්‍රීසි විශ්ව විද්‍යාල අධ්‍යාපනයේ සහ බොහෝ තාක්ෂණික ක්ෂේත්‍රවල භාවිතා වන ඉංග්‍රීසි සමඟ තථ්‍ය වැඩ කරන භාෂා ලෙස සේවය කරයි. පැරණි යටත් විජිත භාෂාව වූ ඉතාලි භාෂාවට එරිත්‍රියාවේ රජයේ පිළිගත් තත්ත්‍වයක් නොමැති අතර, එය කතා කරන්නේ ඒකභාෂිකයින් කිහිප දෙනෙකු වන අතර අස්මරා සතුව ඉතාලි රජය විසින් ක්‍රියාත්මක කරන ලද පාසලක් වන Scuola Italiana di Asmara 2020 දී වසා දමන ලදී.[216] එසේම, ස්වදේශික එරිත්‍රියානුවන් ඉතාලි එරිත්‍රියානුවන්ගේ භාෂාව උකහා ගත් අතර බොහෝ ටිග්රිනියා වචන සමඟ මිශ්‍ර ඉතාලි භාෂාවක් කතා කළහ.[217]
එරිත්‍රියාවේ කතා කරන බොහෝ භාෂා අයත් වන්නේ ඇෆ්‍රොඒෂියාටික් පවුලේ ඉතියෝපියානු සෙමිටික් ශාඛාවටය.[218] කුෂිටික් ශාඛාවට අයත් අනෙකුත් අප්‍රිකානු භාෂා ද රට තුළ බහුලව කතා කරයි.[218] දෙවැන්නට අෆාර්, බෙජා, බ්ලින් සහ සහෝ ඇතුළත් වේ. මීට අමතරව, නිලෝ-සහරන් භාෂාවන් (කුනාම සහ නාරා) රටේ බටහිර සහ වයඹ ප්‍රදේශයේ ජීවත් වන නිලෝටික් කුනමා සහ නාරා ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් විසින් ස්වදේශීය භාෂාවක් ලෙස කථා කරයි.[218]
කුඩා කණ්ඩායම් වෙනත් අප්‍රිකානු භාෂා කතා කරයි, අලුතින් පිළිගත් ඩාලික් සහ අරාබි වැනි (පිළිවෙලින් රෂායිදා හා හද්‍රාමි විසින් කතා කරන හෙජාසි සහ හද්‍රාමි උපභාෂා) වේ.
ආගම්
[සංස්කරණය].jpg)
එරිත්‍රියාවේ අනුගමනය කරන ප්‍රධාන ආගම් දෙක වන්නේ ක්‍රිස්තියානි සහ ඉස්ලාම් ආගමයි. කෙසේ වෙතත්, එක් එක් ඇදහිල්ලෙහි අනුගාමිකයින් සංඛ්යාව විවාදයට භාජනය වේ. Pew පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයට අනුව, 2020 වන විට, එරිත්‍රියාවේ ජනගහනයෙන් 62.9% ක් ක්‍රිස්තියානි ධර්මයට ඇලී සිටි අතර, 36.6% ක් ඉස්ලාම් දහම අනුගමනය කළ අතර 0.4% සම්ප්‍රදායික අප්‍රිකානු ආගම් අදහති. ඉතිරිය යුදෙව් ආගම, හින්දු ආගම, බුද්ධාගම, වෙනත් ඇදහිලි (<0.1% බැගින්) හෝ ආගමික වශයෙන් සම්බන්ධ නොවූ (0.1%) නිරීක්ෂණය කළහ. එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුව ඇස්තමේන්තු කර ඇති පරිදි, 2019 වන විට, එරිත්‍රියාවේ ජනගහනයෙන් 50% ක් ක්‍රිස්තියානි ධර්මයට ඇලී සිටි අතර, 48% ක් ඉස්ලාමය අනුගමනය කළ අතර, 2% සම්ප්‍රදායික ඇදහිලි සහ සතුරුවාදය ඇතුළු අනෙකුත් ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ක්‍රිස්තියානි ධර්මය මෙරට ක්‍රියාත්මක වන පැරණිතම ලෝක ආගම වන අතර පළමු ක්‍රිස්තියානි ආරාමය ඩෙබ්රේ සිනා (ආරාමය) සිව්වන සියවසේදී ඉදිකරන ලද්දකි.[219]
2002 මැයි මාසයේ සිට, එරිත්‍රියා රජය එරිත්‍රියානු ඕතඩොක්ස් ටෙවාහෙඩෝ පල්ලිය (පෙරදිග ඕතඩොක්ස්), සුන්නි ඉස්ලාම්, එරිත්‍රියානු කතෝලික පල්ලිය (මෙට්‍රොපොලිටනේට් සූයි ජූරි) සහ එවැන්ජලිකල් ලූතරන් පල්ලිය නිල වශයෙන් පිළිගෙන ඇත. අනෙකුත් සියලුම ඇදහිලි සහ නිකායන් ලියාපදිංචි කිරීමේ ක්‍රියාවලියකට භාජනය වීමට අවශ්‍ය වේ.[220] වෙනත් දේ අතර, රජයේ ලියාපදිංචි ක්‍රමයට ආගමික කණ්ඩායම්වලට නමස්කාර කිරීමට අවසර දීම සඳහා ඔවුන්ගේ සාමාජිකත්වය පිළිබඳ පුද්ගලික තොරතුරු ඉදිරිපත් කිරීම අවශ්‍ය වේ.[220]
එරිත්‍රියානු රජය එහි ස්ථාපිත ආගම්වල "ප්‍රතිසංස්කරණ" හෝ "රැඩිකල්" අනුවාද ලෙස සලකන දෙයට විරුද්ධ ය. එමනිසා, ඉස්ලාම් සහ ක්‍රිස්තියානි ආගමේ රැඩිකල් ස්වරූපයන්, යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් සහ තවත් බොහෝ රෙපරමාදු නොවන එවැන්ජලිස්ත නිකායන් ලියාපදිංචි කර නොමැති අතර නිදහසේ නමස්කාර කළ නොහැක. යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් ලෙස නම් කරන ලද තිදෙනෙකු 1994 සිට තවත් 51 දෙනෙකු සමඟ සිරගතව සිටින බව දන්නා කරුණකි.[221][222][223] රජය යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන්ට විශේෂයෙන් දැඩි ලෙස සලකයි, ඔවුන්ට සලාක කාඩ්පත් සහ රැකියා බලපත්‍ර ප්‍රතික්ෂේප කරයි.[224] 1994 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී ජනාධිපති නියෝගයක් මගින් යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන්ගේ පුරවැසිභාවය සහ මූලික සිවිල් අයිතිවාසිකම් ඉවත් කරන ලදී.[225]
එහි 2017 ආගමික නිදහස් වාර්තාවේ, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුව එරිත්‍රියාව විශේෂ සැලකිල්ලක් දක්වන රටක් (CPC) ලෙස නම් කර ඇත.[226]
සෞඛ්‍ය සත්කාර
[සංස්කරණය]එරිත්‍රියාව සෞඛ්‍ය සේවයේ සැලකිය යුතු දියුණුවක් අත්කරගෙන ඇති අතර සෞඛ්‍යය සඳහා, විශේෂයෙන්ම ළමා සෞඛ්‍යය සඳහා වන සහශ්‍ර සංවර්ධන ඉලක්ක (MDG) සපුරාලීමට ඉලක්ක කරගත් රටවල් කිහිපයෙන් එකකි.[227] උපතේදී ආයු අපේක්ෂාව 1960 වසර 39.1 සිට 2020 වසර 66.44 දක්වා වැඩි විය.[228] මාතෘ සහ ළමා මරණ අනුපාතිකය නාටකාකාර ලෙස පහත වැටී සෞඛ්‍ය යටිතල පහසුකම් පුළුල් විය.[227]
ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය (WHO) 2008 දී සාමාන්‍ය ආයු අපේක්ෂාව අවුරුදු 63 ට වඩා මඳක් අඩු බව සොයා ගත් අතර, එම සංඛ්යාව 2020 දී 66.44 දක්වා වැඩි වී ඇත.[228][සත්‍යාපනය අසමත්] ප්‍රතිශක්තිකරණය සහ ළමා පෝෂණය පාසල් සමඟ සමීපව කටයුතු කිරීමෙන් විසඳා ඇත. බහු-ආංශික ප්රවේශයක් තුළ; සරම්ප වලට එරෙහිව එන්නත් කරන ලද ළමුන් සංඛ්යාව වසර හතක් තුළ දෙගුණයකින් පමණ 40.7% සිට 78.5% දක්වා වැඩි වී ඇති අතර 1995 සිට 2002 දක්වා අඩු බර දරුවන්ගේ ව්‍යාප්තිය 12% කින් අඩු විය (දරුණු අඩු බර ව්‍යාප්තිය 28% කින්).[227] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ ජාතික මැලේරියා ආරක්ෂණ ඒකකය 1998 සහ 2006 අතර මැලේරියා මරණ සංඛ්යාව 85% කින් සහ රෝගීන් සංඛ්යාව 92% කින් අඩු කර ඇත.[227] එරිත්‍රියානු රජය ස්ත්‍රී ලිංග ඡේදනය (FGM) තහනම් කර ඇති අතර, එම ක්‍රියාව වේදනාකාරී බවත්, කාන්තාවන්ට ජීවිතයට තර්ජනයක් වන සෞඛ්‍ය ගැටලු ඇතිවීමේ අවදානමක් ඇති බවත් පවසමින්.[229]
කෙසේ වෙතත්, එරිත්‍රියාව තවමත් අභියෝග රැසකට මුහුණ දෙයි. පුද්ගලයන් 1000කට වෛද්‍යවරුන් සංඛ්යාව 1993 දී 0.2 සිට 2004 දී 0.5 දක්වා වැඩි වුවද, මෙය තවමත් ඉතා අඩු අගයකි.[227] මැලේරියාව සහ ක්ෂය රෝගය බහුලව දක්නට ලැබේ.[230] වයස අවුරුදු 15 සිට 49 දක්වා HIV ව්‍යාප්තිය 2% ඉක්මවයි.[230] සාඵල්‍යතා අනුපාතය එක් කාන්තාවකට උපත් 4.1ක් පමණ වේ.[230] මාතෘ මරණ 1995 සිට 2002 දක්වා අඩකට වඩා අඩු වූ නමුත් තවමත් ඉහළ මට්ටමක පවතී.[227] ඒ හා සමානව, 1995 සිට 2002 දක්වා දක්ෂ සෞඛ්‍ය සේවකයින් සහභාගී වන උපත් සංඛ්යාව දෙගුණයක් වූ නමුත් තවමත් එය 28.3%ක් පමණි.[227] අලුත උපන් බිළිඳුන්ගේ මරණයට ප්‍රධාන හේතුව දරුණු ආසාදනයකි.[230] සෞඛ්‍යය සඳහා ඒක පුද්ගල වියදම අඩුයි.[230]
අධ්‍යාපනය
[සංස්කරණය]
එරිත්‍රියාවේ අධ්‍යාපන මට්ටම් පහක් ඇත: පූර්ව ප්‍රාථමික, ප්‍රාථමික, මධ්‍යම, ද්විතියික සහ පශ්චාත් ද්විතීයික. ප්‍රාථමික, මධ්‍යම සහ ද්විතීයික අධ්‍යාපන මට්ටම්වල සිසුන් 1,270,000කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් සිටිති.[231] ආසන්න වශයෙන් පාසල් 824ක්,[232] විශ්වවිද්‍යාල දෙකක්, (අස්මාරා විශ්වවිද්‍යාලය සහ එරිත්‍රියා තාක්ෂණ ආයතනය) සහ කුඩා විද්‍යාල සහ කාර්මික පාසල් කිහිපයක් ඇත.
එරිත්‍රියා තාක්ෂණ ආයතනය "EIT" යනු අස්මාරා නගරයෙන් පිටත මායි නෙෆ්හි හි හිම්බ්‍රිටි නගරය අසල පිහිටි තාක්ෂණික ආයතනයකි. ආයතනයට විද්‍යාල තුනක් ඇත: විද්‍යාව, ඉංජිනේරු සහ තාක්ෂණ, සහ අධ්‍යාපනය. මෙම ආයතනය 2003-2004 අධ්‍යයන වර්ෂය තුළ සිසුන් 5,500 කින් පමණ ආරම්භ විය.
අස්මාරා විශ්වවිද්‍යාලය ප්‍රතිසංවිධානය කිරීමෙන් පසුව EIT විවෘත කරන ලදී. අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශයට අනුව, මෙම ආයතනය පිහිටුවන ලද්දේ, අගනුවර වන අස්මාරා නගරයෙන් පිටත ප්‍රදේශවල උසස් අධ්‍යාපනය සමාන ලෙස බෙදා හැරීමේ බොහෝ උත්සාහයන්ගෙන් එකක් ලෙස ය. ඒ අනුව, රටේ විවිධ ප්‍රදේශවල ද එවැනිම විද්‍යාල කිහිපයක් පිහිටුවා ඇත. එරිත්‍රියා තාක්ෂණ ආයතනය යනු විද්‍යාව, ඉංජිනේරු විද්‍යාව සහ අධ්‍යාපනය පිළිබඳ ප්‍රධාන දේශීය උසස් අධ්‍යයන ආයතනයයි. අස්මාරා විශ්ව විද්‍යාලය රටේ පැරණිතම විශ්ව විද්‍යාලය වන අතර එය 1958 දී විවෘත කරන ලදී.[233] එය දැනට ක්‍රියාත්මක නොවේ.
2018 ලෙස එරිත්‍රියාවේ සමස්ත වැඩිහිටි සාක්ෂරතා අනුපාතය 76.6% (පිරිමි සඳහා 84.4% සහ කාන්තාවන් සඳහා 68.9%) වේ. යෞවනයන් 15-24 සඳහා, සමස්ත සාක්ෂරතා අනුපාතය 93.3% (පිරිමි සඳහා 93.8% සහ කාන්තාවන් සඳහා 92.7%).[234]
අධ්‍යාපන ක්‍රමය
[සංස්කරණය]එරිත්‍රියාවේ අධ්‍යාපනය නිල වශයෙන් අවුරුදු 6 සිට 13 දක්වා ළමුන් සඳහා අනිවාර්ය වේ.[231] ප්‍රාථමික මට්ටමින් සංඛ්‍යාලේඛන වෙනස් වන අතර, පාසල් වයසේ දරුවන්ගෙන් 70% සිට 90% දක්වා ප්‍රාථමික පාසලට යන බව යෝජනා කරයි; ආසන්න වශයෙන් 61% ද්විතීයික පාසලට පැමිණේ. ශිෂ්‍ය-ගුරු අනුපාත ඉහළ ය: ප්‍රාථමික මට්ටමින් 45:1 සහ ද්විතීයික මට්ටමින් 54:1. ප්‍රාථමික හා ද්විතීයික පාසල් මට්ටමින් පන්ති ප්‍රමාණය සාමාන්‍යයෙන් එක් පන්ති කාමරයකට සිසුන් 63 සහ 97 කි. පාසලේ ඉගෙනීමේ කාලය බොහෝ විට දිනකට පැය හයකට වඩා අඩුය.
එරිත්‍රියාවේ අධ්‍යාපනයට ඇති බාධක අතර සාම්ප්‍රදායික තහනම් කිරීම්, පාසල් ගාස්තු (ලියාපදිංචිය සහ ද්‍රව්‍ය සඳහා) සහ අඩු ආදායම්ලාභී කුටුම්භවල අවස්ථා වියදම් ඇතුළත් වේ.[235]
සංස්කෘතිය
[සංස්කරණය]එරිත්‍රියාවේ සංස්කෘතිය යනු එරිත්‍රියාවට ආවේණික වූ විවිධ ජනගහණයන්ගේ සාමූහික සංස්කෘතික උරුමය සහ එහි දිගු ඉතිහාසය හරහා උරුම වූ පොහොසත් සංස්කෘතික උරුමයයි. නූතන එරිත්‍රියාව නිදහස සඳහා වූ අරගලය මගින් ද අර්ථ දක්වා ඇත.[236][237] ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් නවයම පුරා විහිදෙන පොහොසත් වාචික හා සාහිත්‍ය සම්ප්‍රදායක් ඇති ජාතිය, එයට කවි සහ හිතෝපදේශ, ගීත සහ ගායනා, ජන කතා, ඉතිහාස සහ ජනප්‍රවාද රාශියක් ඇතුළත් වේ. එය බොහෝ විට වර්ණවත් සහ එරිත්‍රියානු ජනතාවගේ ඉතිහාසයේ පිළිබිඹුවක් නිරූපණය කරන රංග ශාලාවේ සහ තීන්ත ආලේප කිරීමේ පොහොසත් ඉතිහාසයක් ඇත.[238]
එරිත්‍රියානු සංස්කෘතියේ වඩාත්ම හඳුනාගත හැකි අංගයක් වන්නේ කෝපි උත්සවයයි.[239] කෝපි (Ge'ez ቡን būn) මිතුරන් බැලීමට යන විට, උත්සව අවස්ථාවලදී හෝ ජීවිතයේ දෛනික ප්‍රධාන ආහාරය ලෙස පිරිනමනු ලැබේ. කෝපි උත්සවය අතරතුර, පිළිගත් සම්ප්‍රදායන් ඇත. කෝපි වට තුනකින් පිරිනමනු ලැබේ: පළමු පෙරන හෝ වටය ටිග්රිනියා හි awel ලෙස හැඳින්වේ (එනම් "පළමු" යන්නයි), දෙවන වටය Kalaay ("දෙවන" අර්ථය) ලෙසත්, තුන්වන වටය bereka (අර්ථය "විය යුතු" ලෙසත් හැඳින්වේ. ආශීර්වාද ලත්").
එරිත්‍රියාවේ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර සාම්ප්‍රදායික එරිත්‍රියානු ඇඳුම බෙහෙවින් වෙනස් ය. විශාල නගරවල බොහෝ මිනිසුන් ජීන්ස් සහ ෂර්ට් වැනි බටහිර අනියම් ඇඳුමින් සැරසී සිටිති. කාර්යාලවලදී, පිරිමි සහ ගැහැණු යන දෙකම බොහෝ විට ඇඳුමින් සැරසී ඇත. ක්‍රිස්ටියන් ටිග්රිනියා කඳුකර වැසියන් සඳහා පොදු සම්ප්‍රදායික ඇඳුමක් කාන්තාවන් සඳහා සූරියාස් ලෙස හඳුන්වන දීප්තිමත් සුදු ගවුම් සහ පිරිමින් සඳහා සුදු කලිසමක් සමඟ සුදු කමිසයකින් සමන්විත වේ. එරිත්‍රියානු පහත්බිමේ මුස්ලිම් ප්‍රජාවන්හි, කාන්තාවන් සම්ප්‍රදායිකව දීප්තිමත් වර්ණවලින් යුත් ඇඳුම් වලින් සැරසී සිටිති. අභිසාරී සූපශාස්ත්‍ර රුචි අරුචිකම් වලට අමතරව, එරිත්‍රියානුවන් කලාපයේ අනෙකුත් බොහෝ ජනගහණයන් මෙන් සමාන සංගීතය සහ පද රචනා, ස්වර්ණාභරණ සහ සුවඳ විලවුන් සහ පටි සහ රෙදිපිළි සඳහා අගයක් බෙදා ගනී.[240]
ආහාර පිසීම
[සංස්කරණය]
සාමාන්‍ය සාම්ප්‍රදායික එරිත්‍රියානු කෑමක් කුළුබඩු සහිත ඉස්ටුවක් සමඟ ඉන්ජෙරා වලින් සමන්විත වන අතර එයට බොහෝ විට හරක් මස්, කුකුල් මස්, බැටළු පැටවෙකු හෝ මාළු ඇතුළත් වේ.[241] සමස්තයක් ලෙස ගත් කල, එරිත්‍රියානු ආහාර පිසීම අසල්වැසි ඉතියෝපියාවට දැඩි ලෙස සමාන වේ,[241][242] නමුත් එරිත්‍රියානු ආහාර පිසීම ඔවුන්ගේ වෙරළබඩ පිහිටීම අනුව ඉතියෝපියානු ආහාර වලට වඩා මුහුදු ආහාර ඇතුළත් වේ.[241] එරිත්‍රියානු කෑම බොහෝ විට ඉතියෝපියානු ආහාරවලට වඩා "සැහැල්ලු" වයනයකින් යුක්ත වේ. ඔවුන් ද tsebhi dorho ප්‍රණීත ආහාරයේ මෙන් අඩු පදම් කළ බටර් සහ කුළුබඩු සහ තක්කාලි වැඩිපුර භාවිතා කිරීමට නැඹුරු වෙති.
ඊට අමතරව, එහි යටත් විජිත ඉතිහාසය හේතුවෙන්, එරිත්‍රියාවේ ආහාර පිසීම ඉතියෝපියානු ඉවුම් පිහුම් වල ඇති ඉතාලි බලපෑම්වලට වඩා වැඩි පැස්ටා සහ කරි කුඩු සහ දුරු වැඩි වශයෙන් භාවිතා කරයි. ඉතාලි රාජධානියේ යටත් විජිත සමයේදී ඉතාලි ජාතිකයන් විශාල පිරිසක් එරිත්‍රියාවට සංක්‍රමණය වීමත් සමඟ ඉතාලි එරිත්‍රියානු ආහාර පුරුදු කිරීමට පටන් ගත්තේය. ඔවුන් ඉතාලි එරිත්‍රියාවට පැස්ටා භාවිතය ගෙන ආ අතර, එය වර්තමාන අස්මාරාහි ආහාරයට ගන්නා ප්‍රධාන ආහාරයකි. ඉතාලියානු එරිත්‍රියානු ආහාර පිසීමක් මතු වූ අතර පොදු ආහාර වන්නේ "pasta al sugo e berbere" (තක්කාලි සෝස් සහ බර්බර් කුළුබඩු සහිත පැස්ටා), ලසඤ්ඤා, සහ "cotoletta alla Milanese" (හරක් මස් මිලානීස්).[243]
කෝපි වලට අමතරව දේශීය මධ්‍යසාර පාන වර්ග භුක්ති විඳිති. මේවාට පැසුණු බාර්ලි වලින් සාදන ලද තිත්ත පානයක් වන සෝවා සහ මී පැණි පැසුණු වයින් ඇතුළත් වේ.[244]
යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවි
[සංස්කරණය]2017 ජූලි 8 වන දින, 41 වන ලෝක උරුම කමිටු සැසියේදී සෙල්ලිපිය සමඟින්, අස්මාරා හි මුළු අගනුවරම යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් ලෙස ලැයිස්තුගත කරන ලදී.
නගරයේ ඉතාලි එරිත්‍රියාවේ කාලය තුළ ඉදිකරන ලද ආර්ට් ඩෙකෝ, අනාගතවාදී, නූතනවාදී සහ තාර්කිකවාදී ගොඩනැගිලි දහස් ගණනක් ඇත.[245][246][247][248][249][250] දහනව වන සියවසේ කුඩා නගරයක් වූ අස්මාරා 1889 දී වේගයෙන් වර්ධනය වීමට පටන් ගත්තේය.[251] නගරය "රැඩිකල් නව මෝස්තර අත්හදා බැලීමට" ස්ථානයක් බවට ද පත් විය, ප්‍රධාන වශයෙන් අනාගතවාදී සහ ආර්ට් ඩෙකෝ දේවානුභාවයෙන් විය.[252] නගර සැලසුම්කරුවන්, ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පීන් සහ ඉංජිනේරුවන් බොහෝ දුරට යුරෝපීයයන් වුවද, ස්වදේශික ජනගහනයේ සාමාජිකයින් බොහෝ දුරට ඉදිකිරීම් කම්කරුවන් ලෙස භාවිතා කළද, අස්මරිනෝස් තවමත් ඔවුන්ගේ නගරයේ උරුමය සමඟ හඳුනා ගනී.[253]
නගරය විසිවන සියවසේ මුල් භාගයේ වාස්තුවිද්‍යාත්මක ශෛලීන් පෙන්වයි. සමහර ගොඩනැඟිලි නව-රෝමනිස්කි, ජපමාලයේ අප ස්වාමිදූගේ පල්ලිය වැනි ය. Art Deco බලපෑම් නගරය පුරා දක්නට ලැබේ. කියුබිස්වාදයේ සාරය අප්‍රිකාවේ විශ්‍රාම වැටුප් ගොඩනැගිල්ලේ සහ කුඩා ගොඩනැගිලි එකතුවක සොයාගත හැකිය. ෆියට් ටැග්ලිරෝ ගොඩනැගිල්ල ඉතාලියේ විලාසිතාවක් බවට පත් වූවා සේම අනාගතවාදයේ උච්චතම අවස්ථාව පෙන්නුම් කරයි. මෑත කාලවලදී, සමහර ගොඩනැගිලි ක්‍රියාකාරීව ඉදිකර ඇති අතර, සමහර විට සමහර නගරවල වායුගෝලය නරක් විය හැකි නමුත්, එය එතරම් නවීන නගරයක් බැවින් ඒවා අස්මාරාට ගැලපේ.
ඔපෙරා හවුස්, හෝටල්, සිනමා ශාලා ආදී ගොඩනැගිලි රැසක් මේ යුගයේ ඉදිකර ඇත. සමහර කැපී පෙනෙන ගොඩනැඟිලි අතර ආර්ට් ඩෙකෝ අධිරාජ්‍ය සිනමාව (1937 දී විවෘත කරන ලද සහ විශේෂඥයන් විසින් Art Deco ශෛලියේ ගොඩනැඟීමේ ලොව හොඳම උදාහරණවලින් එකක් ලෙස සැලකේ[254]), කියුබිස්ට් අප්‍රිකානු විශ්‍රාම වැටුප, සාරවත් එරිත්‍රියානු ඕතඩොක්ස් එන්ඩා මාරියම් ආසන දෙව්මැදුර සහ අනාගතවාදියෙකු වන අස්මාරා ඔපෙරා. ෆියට් ටැග්ලිරෝ ගොඩනැගිල්ල, නව සම්භාව්‍ය අස්මරානගර ශාලාව වේ.
යුනෙස්කෝ ප්‍රකාශයේ මෙසේ සඳහන් විය.
එය 20 වැනි සියවසේ ආරම්භයේ මුල් නූතනවාදී නාගරිකවාදයේ සහ අප්‍රිකානු සන්දර්භයක් තුළ එහි යෙදීමේ සුවිශේෂී උදාහරණයකි.
සංගීතය
[සංස්කරණය]
එරිත්‍රියාවේ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලට ඔවුන්ගේම සංගීත ශෛලීන් සහ ඒ සමඟ නැටුම් ඇත. ටිග්රිනියා අතර, වඩාත් ප්‍රසිද්ධ සම්ප්‍රදායික සංගීත ප්‍රභේදය වන්නේ ගුයිලා ය. එරිත්‍රියානු ජන සංගීතයේ සාම්ප්‍රදායික වාද්‍ය භාණ්ඩ අතර තන්තු සහිත ක්‍රාර්, කෙබෙරෝ, බෙගේනා, මැසෙන්කෝ සහ වට (වයලීනයේ දුරස්ථ/ප්‍රාථමික ඥාති සහෝදරයෙක්) ඇතුළත් වේ. ජනප්‍රිය එරිත්‍රියානු කලාකාරිනියක වන්නේ ටිග්රිනියා ගායිකා හෙලන් මෙල්ස්, ඇයගේ ප්‍රබල කටහඬ සහ පුළුල් ගායන පරාසයක් සඳහා ප්‍රසිද්ධියක් උසුලයි.[255] අනෙකුත් ප්‍රමුඛ දේශීය සංගීතඥයන් අතර කුනමා ගායක ඩෙහාබ් ෆයිටින්ගා, රූත් ආබ්‍රහ, බෙරෙකට් මෙන්ගිස්ටෙබ්, නැසීගිය යේමන ගෙබ්‍රෙමිකල් සහ දිවංගත ඒබ්‍රහම් අෆෙවර්කි ඇතුළත් වේ.
එරිත්‍රියානු සමාජය තුළ නර්තනය වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් නවයට, උද්යෝගිමත් නැටුම් බොහොමයක් ඇත.[256] ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර නැටුම් විලාසයන් වෙනස් වේ; උදාහරණයක් ලෙස බිලෙන් සහ ටයිග්රේ වාර්ගිකයින් ඔවුන්ගේ උරහිස් සොලවන අතර, නර්තනයේ අවසානය දක්වා රවුමක කැරකෙමින් සිටගෙන සිටින අතර, එය ප්‍රථමයෙන් දක්ෂිණාවර්තව කැරකෙමින් නටන ටිග්‍රිනියාට වඩා වෙනස් නමුත් පසුව එය වේගවත් නැටුම් සහ එකම බිඳීමකට වෙනස් කරයි චක්‍රලේඛය භ්‍රමණය. කුනමා ජනවාර්ගික කණ්ඩායමට චාරිත්‍ර ඇතුළත් නැටුම් ඇත, ඒවා නම් - "තුකා (වාසි චාරිත්‍ර); ඉන්දෝඩා (වැස්ස සඳහා යාඥාවන්); සංග-නැන (සාමකාමී මැදිහත්වීම); සහ ෂට්ටා (විඳදරාගැනීමේ සහ ධෛර්‍යයේ ප්‍රදර්ශන)". ඔවුන් බොහෝ විට ඔවුන්ගේ චරිතයේ වේගයෙන් ගමන් කරන අතර බෙර වාදනය සමඟ ඇත.[257]
ක්‍රීඩා
[සංස්කරණය]පාපන්දු සහ පාපැදි එරිත්‍රියාවේ ජනප්‍රියම ක්‍රීඩා වේ..[258][259][260]
බයිසිකල් පැදීම
[සංස්කරණය]පාපැදි පැදීම එරිත්‍රියාවේ දිගු සම්ප්‍රදායක් ඇති අතර එය ප්‍රථම වරට හඳුන්වා දෙනු ලැබුවේ යටත් විජිත යුගයේදීය.[261][262]
අදියර කිහිපයකින් යුත් පාපැදි ඉසව්වක් වන එරිත්‍රියා සවාරිය ප්‍රථම වරට 1946 දී පවත්වන ලද අතර වඩාත් මෑතකදී 2017 දී පවත්වන ලදී.
පිරිමි සහ කාන්තා යන දෙඅංශයෙන්ම ජාතික පාපැදි කණ්ඩායම් අප්‍රිකානු මහාද්වීපයේ ප්‍රථම ස්ථානයට පත්ව ඇත,[266] පිරිමි කණ්ඩායම 2023 පෙබරවාරි වන විට ලෝකයේ 16 වැනි ස්ථානයට පත්ව ඇත.[267] එරිත්‍රියා ජාතික පාපැදි කණ්ඩායම වසර ගණනාවක් අඛණ්ඩව අප්‍රිකානු මහාද්වීපික පාපැදි ශූරතාව දිනා ගනිමින් බොහෝ සාර්ථකත්වයන් අත්විඳ ඇත. 2013 වසරේ කාන්තා කණ්ඩායම ප්‍රථම වරට අප්‍රිකානු මහාද්වීපික පාපැදි ශූරතාවලියේ රන් පදක්කම දිනාගත් අතර, 2015 වසරේ දෙවැනි වරටත්, 2019 වසරේ තෙවැනි වරටත් රන් පදක්කම හිමිකර ගැනීමට සමත් විය.පිරිමි කණ්ඩායම පසුගිය වසර 12 තුළ අප්‍රිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී 8 වතාවක් රන් පදක්කම් දිනාගෙන ඇත. මහාද්වීපික පාපැදි ශූරතා, 2010 සහ 2022 අතර ය.[268][269][270][271]
එරිත්‍රියාවට රට තුළ ප්‍රභූ පාපැදි ධාවකයින් (පිරිමි සහ ගැහැණු) 500කට වඩා ඇත.[272] එරිත්‍රියාවේ එරිත්‍රියානු ධාවකයින් 20කට වැඩි පිරිසක් ජාත්‍යන්තර පාපැදි කණ්ඩායම්වලට වෘත්තීය ගිවිසුම් අත්සන් කර ඇත[273] ඩැනියෙල් ටෙක්ලෙහයිමානොට් සහ මර්හාවි කුඩුස් 2015 වසරේ තරඟාවලියේ ප්‍රංශ සවාරිය තරඟාවලියට තරඟ කළ පළමු පාපැදි තරඟකරුවන් බවට පත් විය.[274][275] 2022 දී, ඉතාලි සවාරිය අතරතුර බෙල්ජියම් සවාරිය සහ ඉතාලි සවාරිය දිනාගත් පළමු අප්‍රිකානු ධාවකයා බිනියම් ගිර්මයි විය. ටෝකියෝ 2020 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී[276][277] එරිත්‍රියාව නියෝජනය කරමින් බහු අප්‍රිකානු කාන්තා ශූර මොසානා ඩෙබෙසේ ඔලිම්පික් තරඟාවලියකට තරඟ කළ පළමු අප්‍රිකානු කාන්තා පාපැදි ක්‍රීඩිකාව බවට පත්විය.
වෙනත් ක්‍රීඩා
[සංස්කරණය]එරිත්‍රියානු ක්‍රීඩක ක්‍රීඩිකාවන් වෙනත් ක්‍රීඩා වල ජාත්‍යන්තර තලයේ වැඩි සාර්ථකත්වයක් ද දැක තිබේ. එරිත්‍රියානු මලල ක්‍රීඩිකාවක් වූ සර්සේනායි ටැඩේසේ, අර්ධ මැරතන් තරගයේ ලෝක වාර්තාව කලින් තබා තිබුණි.[278] ගිර්මයි ගෙබ්රෙස්ලාසි 2015 ලෝක ශූරතාවලියේදී මැරතන් තරගයට සහභාගි වූ විට තම රට වෙනුවෙන් මලල ක්‍රීඩා ලෝක ශූරතාවලියේදී රන් පදක්කමක් දිනාගත් පළමු එරිත්‍රියානු ජාතිකයා බවට පත්විය.[279] එරිත්‍රියාව සිය ශීත ඍතු ඔලිම්පික් මංගල්‍යය ආරම්භ කළේ 2018 පෙබරවාරි 25 වන දින, ඔවුන් 2018 දකුණු කොරියාවේ පියොංචැං හි පැවති 2018 ශීත ඍතු ඔලිම්පික් තරඟාවලියට තරඟ කළ අවස්ථාවේදීය. එරිත්‍රියාවේ කණ්ඩායම නියෝජනය කරන ලද්දේ ඔවුන්ගේ ධජය දරන්නා වූ ෂැනන්-ඔග්බ්නායි අබේඩා විසිනි.[280]
මේවාද බලන්න
[සංස්කරණය]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "Constitution of the State of Eritrea". Shaebia.org. 3 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
- ^ "Eritrea at a Glance". Eritrea Ministry of Information. 1 October 2009. සම්ප්‍රවේශය 9 September 2020.
- ^ "Eritrea" (PDF). The World Factbook. Central Intelligence Agency. 27 February 2020 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2020.
- ^ "Eritrea" (in en), The World Factbook (Central Intelligence Agency), 2022-09-23, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/eritrea/#people-and-society, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2022-10-03
මෙම ලිපිය තුළ මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත් වන අතර එය පොදු වසම තුළ පවතියි.
- ^ "Report of the commission of inquiry on human rights in Eritrea". UNHRC website. 8 June 2015. සම්ප්‍රවේශය 9 June 2015.
- ^ "Eritrea: Events of 2016". Human Rights Watch. 12 January 2017.
- ^ Saad, Asma (21 February 2018). "Eritrea's Silent Totalitarianism".
- ^ Keane, Fergal (10 July 2018). "Making peace with 'Africa's North Korea'". BBC News.
- ^ Taylor, Adam (12 June 2015). "The brutal dictatorship the world keeps ignoring". The Washington Post (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 20 May 2019.
- ^ "World Population Prospects 2019". UN DESA. 2019. 2021-02-27 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-02-28.
- ^ "Eritrea – Indicators – Population (million people), 2018". Common Market for Eastern and Southern Africa. 2019. 2021-02-28 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-02-28.
- ^ "Eritrea – Population and Health Survey 2010" (PDF). National Statistics Office, Fafo Institute for Applied International Studies. 2010. 2019-06-06 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2021-03-03.
- ^ a b c d "The State of Eritrea". IMF.org. International Monetary Fund. සම්ප්‍රවේශය 1 December 2021.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 December 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. සම්ප්‍රවේශය 16 December 2020.
- ^ "Eritrea". Dictionary.com Unabridged. Random House.
- ^ "Eritrea". Merriam-Webster Dictionary. සම්ප්‍රවේශය 2010-05-02.
- ^ ISO 3166-1 Newsletter VI-13 International Organization for Standardization
- ^ "EASO Country of Origin Information Report: Eritrea Country Focus" (PDF). European Asylum Support Office. May 2015. සම්ප්‍රවේශය 19 August 2021.
- ^ "National Unity: Eritrea's core value for peace and stability".
- ^ "Eritrea at a Glance".
- ^ "Eritrea Constitution" (PDF). UNESCO. සම්ප්‍රවේශය 19 August 2021.
- ^ "Eritrea". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 22 September 2021.
- ^ Munro-Hay, Stuart (1991). Aksum: An African Civilization of Late Antiquity (PDF). Edinburgh: University Press. p. 57. ISBN 0-7486-0106-6. 23 January 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 June 2012.
- ^ Henze, Paul B. (2005) Layers of Time: A History of Ethiopia, ISBN 1-85065-522-7.
- ^ Aksumite Ethiopia. Workmall.com (24 March 2007). Retrieved 3 March 2012.
- ^ "Eritrea". Grassroots International. Archived from the original on 24 July 2008. සම්ප්‍රවේශය 2008-07-24.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ^ Eritrea Human Rights Overview. Human Rights Watch (2006)
- ^ "Human Rights and Eritrea's Reality" (PDF). E Smart. E Smart Campaign. 19 August 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 June 2013.
- ^ "Eritrea: A dictatorship in which the media have no rights". Reporters Without Borders. සම්ප්‍රවේශය 13 March 2023.
- ^ "Arab League Fast Facts". CNN. 18 March 2016. සම්ප්‍රවේශය 5 June 2016.
- ^ Dan Connell; Tom Killion (14 October 2010). Historical Dictionary of Eritrea. Scarecrow Press. pp. 7–. ISBN 978-0-8108-7505-0.
- ^ "Today, 23 May 1997, on this historic date, after active popular participation, approve and solemnly ratify, through the Constituent Assembly, this Constitution as the fundamental law of our Sovereign and Independent State of Eritrea." The Constitution of Eritrea (eritrean-embassy.se) සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 නොවැම්බර් 2016 at the Wayback Machine
- ^ McGraw-Hill Encyclopedia of Science and Technology (9th ed.). The McGraw Hill Companies Inc. 2002. ISBN 978-0-07-913665-7.
- ^ Chang, Gloria (8 September 1999). "Pleistocene Park". Hunting Hominids. Discovery Channel Canada. 13 October 1999 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 October 2006.
- ^ a b Walter, R. C.; Buffler, R. T.; Bruggemann, J. H.; Guillaume, M. M. M.; Berhe, S. M.; Negassi, B.; Libsekal, Y.; Cheng, H.; Edwards, R. L.; Von Cosel, R.; Néraudeau, D.; Gagnon, M. (2000). "Early human occupation of the Red Sea coast of Eritrea during the last interglacial". Nature. 405 (6782): 65–69. Bibcode:2000Natur.405...65W. doi:10.1038/35011048. PMID 10811218. S2CID 4417823.
- ^ "Out of Africa". 10 September 1999. 28 September 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 October 2006.
- ^ Zarins, Juris (1990). "Early Pastoral Nomadism and the Settlement of Lower Mesopotamia". Bulletin of the American Schools of Oriental Research. 280 (280): 31–65. doi:10.2307/1357309. JSTOR 1357309. S2CID 163491760.
- ^ Diamond, J.; Bellwood, P. (2003). "Farmers and Their Languages: The First Expansions". Science. 300 (5619): 597–603. Bibcode:2003Sci...300..597D. CiteSeerX 10.1.1.1013.4523. doi:10.1126/science.1078208. PMID 12714734. S2CID 13350469.
- ^ Blench, R. (2006). Archaeology, Language, and the African Past. Rowman Altamira. pp. 143–144. ISBN 978-0-7591-0466-2.
- ^ Connell, Dan (24 May 2002). "Eritrea: A Country Handbook". Ministry of Information – via Google Books.
- ^ G, Mussie Tesfagiorgis (24 May 2010). Eritrea. ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-231-9 – via Google Books.
- ^ Leclant, Jean (1993). Sesto Congresso internazionale di egittologia: atti, Volume 2. International Association of Egyptologists. p. 402.
- ^ Cole, Sonia Mary (1964). The Prehistory of East. Weidenfeld & Nicolson. p. 273.
- ^ Najovits, Simson (2004) Egypt, trunk of the tree, Volume 2, Algora Publishing, p. 258, ISBN 0-87586-256-X.
- ^ Jarus, Owen (26 April 2010). "Baboon mummy analysis reveals Eritrea and Ethiopia as location of land of Punt". The Independent. සම්ප්‍රවේශය 26 April 2010.
- ^ NATHANIEL J. DOMINY1; SALIMA IKRAM; GILLIAN L. MORITZ; JOHN N. CHRISTENSEN; PATRICK V. WHEATLEY; JONATHAN W. CHIPMAN. "Mummified baboons clarify ancient Red Sea trade routes". American Association of Physical Anthropologists. 30 July 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 June 2016.
{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link) - ^ Shaw & Nicholson, p.231.
- ^ "Punt". World History Encyclopedia. සම්ප්‍රවේශය 2017-11-27.
- ^ Flückiger, Friedrich August; Hanbury, Daniel (2014-03-20). Pharmacographia. Cambridge University Press. p. 136. ISBN 978-1-108-06930-4.
- ^ Wood, Michael (2005). In Search of Myths & Heroes: Exploring Four Epic Legends of the World. University of California Press. p. 155. ISBN 978-0-520-24724-6.
opone punt.
- ^ Schmidt, Peter R. (2002). "The 'Ona' culture of greater Asmara: archaeology's liberation of Eritrea's ancient history from colonial paradigms". Journal of Eritrean Studies. 1 (1): 29–58. 8 September 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 September 2014.
- ^ Avanzini, Alessandra (1997). Profumi d'Arabia: atti del convegno. L'ERMA di BRETSCHNEIDER. p. 280. ISBN 978-88-7062-975-0.
- ^ Schmidt, Peter R. (24 May 2002). "The 'Ona' culture of greater Asmara: archaeology's liberation of Eritrea's ancient history from colonial paradigms". Journal of Eritrean Studies (Asmara). 1 (1): 29–58 – via www.africabib.org.
- ^ Huntingford, G.W.B. (1989) Historical Geography of Ethiopia from the first century AD to 1704. London: British Academy. pp. 38 ff
- ^ Pankhurst, Richard K.P. (17 January 2003) "Let's Look Across the Red Sea I". Archived from the original on 9 January 2006. සම්ප්‍රවේශය 2006-01-09.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link), Addis Tribune - ^ Phillipson, David (2012). Neil Asher Silberman (ed.). The Oxford Companion to Archaeology. Oxford University Press. p. 48. ISBN 978-0-19-973578-5.
- ^ Africa Geoscience Review, Volume 10. Rock View International. 2003. p. 366.
- ^ Munro-Hay, Stuart (1991). Aksum: An African Civilization of Late Antiquity (PDF). Edinburgh: University Press. p. 57. ISBN 0-7486-0106-6. 23 January 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 June 2012.
- ^ Henze, Paul B. (2005) Layers of Time: A History of Ethiopia, ISBN 1-85065-522-7.
- ^ Brockman, Norbert (2011). Encyclopedia of Sacred Places, Volume 1. ABC-CLIO. p. 30. ISBN 978-1-59884-654-6.
- ^ Munro-Hay, Stuart C. (1991). Aksum: An African Civilisation of Late Antiquity. Edinburgh University Press. p. 77. ISBN 978-0-7486-0106-6.
- ^ Denison, Edward; Paice, Edward (24 May 2007). Eritrea: The Bradt Travel Guide. Bradt Travel Guides. ISBN 978-1-84162-171-5 – via Google Books.
- ^ Connell, Dan; Killion, Tom (2011). Historical Dictionary of Eritrea, 2nd Edition. Scarecrow Press, Inc. ISBN 978-0-8108-7505-0 – via Google Books.
- ^ Reid, Richard J. (12 January 2012). "The Islamic Frontier in Eastern Africa". A History of Modern Africa: 1800 to the Present. John Wiley and Sons. p. 106. ISBN 978-0-470-65898-7. සම්ප්‍රවේශය 15 March 2015.
- ^ Periplus of the Erythreaean Sea සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2014-08-14 at the Wayback Machine, chs. 4, 5
- ^ Raffaele, Paul (December 2007). "Keepers of the Lost Ark?". Smithsonian Magazine. සම්ප්‍රවේශය 5 April 2011.
- ^ Tamrat, Taddesse (1972) Church and State in Ethiopia (1270–1527). Oxford: Clarendon Press. p. 74.
- ^ Owens, Travis. BELEAGUERED MUSLIM FORTRESSES AND ETHIOPIAN IMPERIAL EXPANSION FROM THE 13TH TO THE 16TH CENTURY (PDF). NAVAL POSTGRADUATE SCHOOL. p. 23. 12 November 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF).
- ^ Pouwels, Randall (31 March 2000). The History of Islam in Africa. Ohio University Press. p. 229. ISBN 978-0-8214-4461-0.
- ^ Kendie, Daniel (2005) The Five Dimensions of the Eritrean Conflict 1941–2004: Deciphering the Geo-Political Puzzle. Signature Book Printing, Inc. pp. 17–18.
- ^ Denison, Edward; Ren, Guang Yu and Gebremedhin, Naigzy (2003) Asmara: Africa's secret modernist city. ISBN 1-85894-209-8. p. 20
- ^ a b c Okbazghi Yohannes (1991). A Pawn in World Politics: Eritrea. University of Florida Press. pp. 31–32. ISBN 978-0-8130-1044-1.
- ^ Siegbert Uhlig (2005). Encyclopaedia Aethiopica: D-Ha. Otto Harrassowitz Verlag. p. 951. ISBN 978-3-447-05238-2.
- ^ "Francisco Álvares". dacb.org. සම්ප්‍රවේශය 2020-09-07.
- ^ Pereira, Hugo. "Uma força Expedicionária Portuguesa na Campanha da Etiópia de 1541-1543" (PDF).
- ^ Jonathan Miran Red Sea Citizens: Cosmopolitan Society and Cultural Change in Massawa. Indiana University Press, 2009, pp. 38–39 & 91 Google Books
- ^ Jonathan Miran Red Sea Citizens: Cosmopolitan Society and Cultural Change in Massawa. Indiana University Press, 2009, pp. 38–39 & 91
- ^ Abir, Mordechai (1968) The era of the princes: the challenge of Islam and the re-unification of the Christian empire, 1769–1855. London: Longmans. pp. 23–26.
- ^ Pankhurst, Richard (1997). The Ethiopian Borderlands: Essays in Regional History from Ancient Times to the End of the 18th Century. Red Sea Press. ISBN 978-0-932415-19-6.
- ^ In defence of the Eritrean revolution against Ethiopian social chauvinists. AESNA. 1978. p. 38.
Later in their history, the Denkel lowlands of Eritrea were part of the Sultanate of Aussa, which came into being towards the end of the sixteenth century.
- ^ Abir, Mordechai (1968) The era of the princes: the challenge of Islam and the re-unification of the Christian empire, 1769–1855. London: Longmans, p. 23 n. 1.
- ^ Ullendorff, Edward. The Ethiopians: An Introduction to Country and People 2nd ed., p. 90. Oxford University Press (London), 1965. ISBN 0-19-285061-X.
- ^ Chisholm, Hugh, ed (1911). "Eritrea". එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා. 9 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 747.
- ^ Chisholm, Hugh, ed (1911). "Abyssinia". එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා. 1 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 94.
- ^ Olivieri, Emilio (1888) La Ferrovia Massaua-Saati සංරක්ෂණය කළ පිටපත 12 ඔක්තෝබර් 2013 at the Wayback Machine (report on the construction of the Massawa–Saati Railway). Ferrovia Eritrea. (ඉතාලි බසින්)
- ^ a b "Eritrean Railway සංරක්ෂණය කළ පිටපත 13 අප්‍රේල් 2009 at the Wayback Machine" at Ferrovia Eritrea. (ඉතාලි බසින්)
- ^ "Italian administration in Eritrea". Eritrea Ministry of Information. 13 November 2009. සම්ප්‍රවේශය 9 September 2020.
- ^ ITALIAN INDUSTRIAL ENTERPRISES. dankalia.com
- ^ UNESCO World Heritage Centre. "Asmara: A Modernist African City". whc.unesco.org.
- ^ Law, Gwillim. "Regions of Eritrea". Administrative Divisions of Countries ('Statoids'). සම්ප්‍රවේශය 15 August 2011.
- ^ a b Habte Selassie, Bereket (1989). Eritrea and the United Nations. Red Sea Press. ISBN 978-0-932415-12-7.
- ^ Top Secret Memorandum of 1949-03-05, written with the UN Third Session in view, from Mr. Rusk to the Secretary of State.
- ^ United Nations General Assembly. "Eritrea: Report of the United Nations Commission for Eritrea; Report of the Interim Committee of the General Assembly on the Report of the United Nations Commission for Eritrea" (PDF). 15 November 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 August 2011.
- ^ Ofcansky, TP Berry, L (2004) Ethiopia, a country study, Kessinger Publishing, p. 69
- ^ Davey, Eleanor (2020-06-01). "Relief, Development and the Eritrean War of Independence: Subverting the Anti-politics Machine". Histoire Politique (ඉංග්‍රීසි බසින්) (41). doi:10.4000/histoirepolitique.324. ISSN 1954-3670. S2CID 239592534.
- ^ "Eritrea – The spreading revolution". Encyclopædia Britannica. 14 July 2023. https://www.britannica.com/eb/article-37675/Eritrea.
- ^ "'Slaughtered like chickens': Eritrea heavily involved in Tigray conflict, say eyewitnesses". The Guardian. 21 December 2020.
- ^ "US Says Eritrean Forces Should Leave Tigray Immediately". Voice of America. 27 January 2021.
- ^ "EU Accuses Eritrean Forces of Fueling Conflict in Ethiopia". Bloomberg. 9 February 2021.
- ^ "Massacre by Eritrean troops in Ethiopia's Tigray region may constitute crime against humanity, Amnesty says". The Washington Post. 26 February 2021.
- ^ Sess.: 1992-1993), UN General Assembly (47th (16 July 1993). "Admission of Eritrea to membership in the United Nations" (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 31 May 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link) - ^ "Eritrea". fatbirder.com.
- ^ Environment and Energy | UNDP in Eritrea සංරක්ෂණය කළ පිටපත 11 ජූනි 2016 at the Wayback Machine. Er.undp.org. Retrieved on 5 June 2016.
- ^ "Eritrea". Global Environment Facility. 16 August 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 July 2016.
- ^ Anderson, Jason; Abraha, Solomon; Berhane, Dawit. "Birdwatching in Eritrea – Birding in Eritrea Homepage". ibis.atwebpages.com.
- ^ "Main Details".
- ^ "Photos of Eritrea's wildlife animals". Madote.
- ^ "Wild life in Eritrea page". explore-eritrea.com. 12 November 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ a b Berhane, Dawit. "Wildlife of Eritrea". ibis.atwebpages.com.
- ^ "The rediscovery of Eritrea's elephants". BBC Wildlife Magazine. July 2003. 14 March 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2007.
- ^ Hogan, C. Michael (31 January 2009) Painted Hunting Dog: Lycaon pictus සංරක්ෂණය කළ පිටපත 9 දෙසැම්බර් 2010 at the Wayback Machine, GlobalTwitcher.com.
- ^ "Main Details".
- ^ "Animals and Plants Unique to Eritrea".
- ^ "Main Details".
- ^ "Biodiversity / Eritrea | Interactive Country Fiches".
- ^ "Eritrea".
- ^ "Ecological Regions of Eritrea". 25 April 2017.
- ^ "Restoration Resource Center Eritrea: The Manzanar Project — Mangrove Afforestation near Massawa".
- ^ Packham, Ian M. (2021-10-28). "Top National Parks and Reserves in Eritrea". Encircle Africa (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-02.
- ^ Tesfagiorgis, Mussie (29 October 2010). Eritrea. ABC-CLIO. pp. 10–. ISBN 978-1-59884-232-6.
- ^ "What is the weather, climate and geography like in Eritrea". World Travel Guide (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-02.
- ^ "Discover the climate and geography of Eritrea". World Travel Guide (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-02.
- ^ Laville, Sandra (2022-07-13). "Climate adaptation bill for African countries to dwarf health spending". The Guardian (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-07-14.
- ^ "Country profile: Eritrea". BBC News. 17 June 2008. සම්ප්‍රවේශය 1 July 2008.
- ^ "Eritrea". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 22 September 2021.
- ^ "Detailed findings of the commission of inquiry on human rights in Eritrea". Thirty-second session, Human rights situations that require the Council's attention. Human Rights Council. 8 June 2016. A/HRC/32/CRP.1. https://www.ohchr.org/Documents/HRBodies/HRCouncil/CoIEritrea/A_HRC_32_CRP.1_read-only.pdf.
- ^ "Africa: Largest armies 2023".
- ^ "Eritrea". War Resisters' International. සම්ප්‍රවේශය 19 December 2017.
- ^ a b c National service in Eritrea. Economist. 10 March 2014
- ^ "Arab League Fast Facts". CNN. 18 March 2016. සම්ප්‍රවේශය 5 June 2016.
- ^ Tekle, Tesfa-Alem (20 January 2011). "Eritrea appoints AU envoy in Ethiopia – Sudan Tribune: Plural news and views on Sudan". Sudan Tribune. 24 February 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2011.
- ^ "US Removing Eritrea from Counterterror Non-Cooperation List". VOA News. 28 May 2019.
- ^ "1st US Congressional Delegation in 14 Years Visits Eritrea". VOA News. 4 March 2019.
- ^ Granitz, Peter (2 March 2022). "The U.N. approves a resolution demanding that Russia end the invasion of Ukraine". NPR.
- ^ "Ethiopian raid on Eritrean bases raises fears of renewed conflict". The Guardian. 16 March 2012.
- ^ Will arms ban slow war? BBC. 18 May 2000
- ^ "Horn tensions trigger UN warning". BBC. 4 February 2004. සම්ප්‍රවේශය 7 June 2006.
- ^ "Army build-up near Horn frontier". BBC. 2 November 2005. සම්ප්‍රවේශය 7 June 2006.
- ^ "Horn border tense before deadline". BBC. 23 December 2005. සම්ප්‍රවේශය 7 June 2006.
- ^ "Ethiopian Prime Minster tries to undermine the arrest of 20 journalists in the country". The Low Ethiopian Reports. 2022-07-08 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-30.
- ^ "Why are Ethiopian leaders calling Eritrea's president 'Hitler'?". TRT News.
- ^ Rice, Xan (28 July 2011). "Eritrea planned massive bomb attack on African Union summit, UN says". The Guardian. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2011.
- ^ "Leaders of Ethiopia and Eritrea hug and make up". CBC News. CBC. July 8, 2018. සම්ප්‍රවේශය July 9, 2018.
- ^ "Ethiopia's Abiy and Eritrea's Afewerki declare end of war". BBC News. 9 July 2018. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2018.
- ^ "Ethiopia, Eritrea officially end war". Deutsche Welle. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2018.
- ^ "Eritrea heavily involved in Tigray conflict, say eyewitnesses". The Guardian. 21 December 2020.
- ^ "US Says Eritrean Forces Should Leave Tigray Immediately". Voice of America. 27 January 2021.
- ^ "EU Accuses Eritrean Forces of Fueling Conflict in Ethiopia". Bloomberg. 9 February 2021.
- ^ "Massacre by Eritrean troops in Ethiopia's Tigray region may constitute crime against humanity, Amnesty says". The Washington Post. 26 February 2021.
- ^ "Eritrea confirms its troops are fighting in Ethiopia's Tigray". Al-Jazeera. 17 April 2021.
- ^ "UPDATE: Introduction to Eritrean Legal System and Research". GlobaLex. New York University School of Law. සම්ප්‍රවේශය 27 December 2017.
- ^ "Eritrea". Grassroots International. Archived from the original on 24 July 2008. සම්ප්‍රවේශය 2008-07-24.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ^ Eritrea Human Rights Overview. Human Rights Watch (2006)
- ^ "71 Countries Where Homosexuality is Illegal". Newsweek. 4 April 2019.
- ^ Zere, Abraham Tesfalul (20 August 2015). "'If we don't give them a voice, no one will': Eritrea's forgotten journalists, still jailed after 14 years The country is ranked worst in the world for press freedom, its writers locked in secret jails. Here, PEN Eritrea profiles the men who fought for a free press, and paid the price". Guardian.
- ^ "Who are the Eritrean G15? And where are they now?". Eritrean G-15 advocacy site. 4 October 2014. 23 October 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ a b "Eritrea's human rights record comes under fire at United Nations". The Guardian. Associated Press. 25 October 2013. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2013.
- ^ Tracey L. Cousin. "Eritrean and Ethiopian Civil War". ICE Case Studies. 11 September 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-09-03.
- ^ "A critical look into the Ethiopian elections". 29 November 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2007.
- ^ Jones, Sam. "Eritrea human rights abuses may be crimes against humanity, says UN". The Guardian. සම්ප්‍රවේශය 8 June 2015.
The report 'catalogues a litany of human rights violations by the "totalitarian" regime of President Isaias Afwerki "on a scope and scale seldom witnessed elsewhere"' said The Guardiandate=8 June 2015
- ^ "Human rights: EU 'should put more pressure on Eritrea'". Deutsche Welle. 23 June 2015. 4 July 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 July 2015.
- ^ "Eritrea: Asmara Lashes Out at UN's 'Vile Slanders'". AllAfrica news website. 10 June 2015. 11 June 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 June 2015.
- ^ Miles, Tom. "Eritrea escapes U.N. Security Council referral over human rights". AF. 18 September 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2017-09-17.
- ^ "Professor to lecture on African refugees of Eritrea". The Daily Beacon. 21 November 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Kirkpatrick, David D. (5 May 2015). "Young African Migrants, Enticed by Smugglers, End Up Mired in Libya". The New York Times. සම්ප්‍රවේශය 6 May 2015.
- ^ "Public Dialogue Human Rights in Eritrea". 1 June 2006. 8 September 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 September 2006.
- ^ "Eritrea bans female circumcision". BBC News. 4 April 2007.
- ^ "Anseba Religious leaders condemn female circumcision". Eritrea Ministry of Information. 31 August 2006. 20 June 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Religious leaders of Northern Red Sea region condemn female circumcision". Eritrea Ministry of Information. 9 September 2006.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ Plaut, Martin (11 January 2009). "Eritrea group seeks human rights". BBC News.
- ^ "Which Countries Are For or Against China's Xinjiang Policies?". The Diplomat. 15 July 2019.
- ^ Basu, Zachary (October 8, 2020). "More countries join condemnation of China over Xinjiang abuses". Axios Media Inc. සම්ප්‍රවේශය September 17, 2023.
- ^ a b "Eritrea: The Story You Don't Hear". Black Agenda Report. 19 July 2023.
- ^ "Ethiopia, Eritrea say US allegations 'inflammatory', 'defamatory'". www.aljazeera.com.
- ^ Sanders, Edmund (2 October 2007). "Eritrea aspires to be self-reliant, rejecting foreign aid". Los Angeles Times.
- ^ "Eritrea blames US support for Tigray's leaders for the war". AP News. 8 June 2021.
- ^ "Eritrean president blames Europe for refugee exodus". Arab News.
- ^ "Exclusive: U.S. says reports of Eritrean troops in Ethiopia's Tigray are 'credible'". Reuters. 11 December 2020 – via www.reuters.com.
- ^ "Eritrea suffered deliberate demonization, not isolation – Info Minister". 26 July 2018.
- ^ "Index | RSF". rsf.org.
- ^ "Press Freedom Index 2017 – Reporters Without Borders". Reports Without Borders. 30 January 2013.
- ^ "Country profile: Eritrea". BBC News. 30 November 2010.
- ^ "World Report – Eritrea – Reporters Without Borders". Reports Without Borders. 11 August 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2011.
- ^ a b Keita, Mohamed (18 February 2011). "Sub-Saharan Africa censors Mideast protests". Committee to Protect Journalists.
- ^ "Number of Jailed Journalists Hits Record High, Advocacy Group Says". The New York Times. 13 December 2017.
- ^ Publications, Europa Europa (31 October 2002). Africa South of the Sahara 2003. Psychology Press. ISBN 978-1-85743-131-5 – via Google Books.
- ^ "Eritrean Railway Revival". www.internationalsteam.co.uk.
- ^ "Italian-Eritrean Railway and Tramway". www.trainweb.org.
- ^ "The State of Eritrea and the IMF". IMF (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-05-26.
- ^ "Global Economic Prospects" (PDF). World Bank. සම්ප්‍රවේශය 2 September 2023.
- ^ "World Economic Outlook (April 2023) - Real GDP growth". International Monetary Fund. සම්ප්‍රවේශය 2 September 2023.
- ^ "Eritrea Economic Outlook". African Development Bank Group - Making a Difference (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2019-03-28. සම්ප්‍රවේශය 2023-09-02.
- ^ "Diaspora engagement mapping: Eritrea" (PDF). Diaspora for Development. සම්ප්‍රවේශය 2 September 2023.
- ^ a b "Overview". World Bank (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-02.
- ^ "Eritrea Economic Outlook – African Development Bank". Afdb.org. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2013.
- ^ Lempriere, Molly; Molly (2019-05-22). "Mining in Eritrea: could a new potash project spur sustainable growth?". Mining Technology | Mining News and Views Updated Daily. සම්ප්‍රවේශය 2020-05-30.
- ^ "Chinese Miner to Start Copper Output in Eritrea by Next Year". Bloomberg.com. 2018-08-23. සම්ප්‍රවේශය 2020-05-30.
- ^ a b "Water Action Hub | Country: Eritrea".
- ^ "Shabait".
- ^ Eritrea country profile. Library of Congress Federal Research Division (September 2005). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ^ a b Travel and Tourism in Eritrea, Euromonitor සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 දෙසැම්බර් 2010 at the Wayback Machine
- ^ Country Profile: Eritrea September 2005, Library of Congress
- ^ "Eritrea | Tourism Statistics | CEIC". www.ceicdata.com. සම්ප්‍රවේශය 2023-09-02.
- ^ "The Cool List 2019". nationalgeographic.co.uk. 9 April 2019. සම්ප්‍රවේශය 9 August 2023.
- ^ Planet, Lonely. "Must-see attractions Eritrea, Africa". Lonely Planet (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-02.
- ^ "Africa's 'Little Rome', the Eritrean city frozen in time by war and secrecy". the Guardian. 18 August 2015. සම්ප්‍රවේශය 23 April 2022.
- ^ "World Population Prospects 2019, custom data acquired via website". United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. 2018-09-22 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 April 2021.
- ^ Kingsley, Patrick (2015-07-15). "It's not at war, but up to 3% of its people have fled. What is going on in Eritrea?". The Guardian. 2015-09-23 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-02-28.
- ^ "Eritrea – events of 2019". Human Rights Watch. 2020. 2021-02-28 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-02-28.
- ^ "Eritrea". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 22 September 2021.
- ^ "Eritrean Culture " Embassy of The State of Eritrea". Eritrean-embassy.se. 13 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2013.
- ^ Alders, Anne. "the Rashaida". 9 July 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 June 2006.
- ^ Tesfagiorgis, Gebre Hiwet (1993). Emergent Eritrea: challenges of economic development. The Red Sea Press. p. 111. ISBN 978-0-932415-91-2.
- ^ The Italian Ambassador stated at the 2008 Film Festival in Asmara [1] සංරක්ෂණය කළ පිටපත 18 පෙබරවාරි 2012 at the Wayback Machine that nearly 100,000 Eritreans in 2008 have Italian blood, because they have at least one grandfather or great-grandfather from Italy
- ^ "Stampato C. 5634". www.camera.it (ඉතාලි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 20 May 2019.
- ^ "Eritrea – Languages". Ethnologue. සම්ප්‍රවේශය 13 October 2016.
- ^ "Italiano e dialetti fuori d'Italia" [Italian and dialects out of Italy]. www.viv-it.org (ඉතාලි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2019-05-17.
- ^ a b c Minahan, James (1998). Miniature empires: a historical dictionary of the newly independent states. Greenwood Publishing Group. p. 76. ISBN 978-0-313-30610-5.
The majority of the Eritreans speak Ethiopian Semitic languages, mainly Tigrinya and Tigre, other languages belongs to Cushitic languages of the Afroasiatic language group. The Kunama, and other groups in the west and northwest speak Nilotic languages.
- ^ Edward Denison; Edward Paice (2007). Eritrea: The Bradt Travel Guide. Bradt Travel Guides. p. 187. ISBN 978-1-84162-171-5.
- ^ a b Fisher, Jonah (17 September 2004). "Religious persecution in Eritrea". BBC News. සම්ප්‍රවේශය 11 December 2009.
- ^ "Jehovah's Witnesses — Eritrea Country Profile – October 2008". 30 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 September 2009.
- ^ "Twenty Years of Imprisonment in Eritrea—Will It Ever End?". jw.org. සම්ප්‍රවේශය 25 September 2014.
- ^ "UN Report on Eritrea's Human Rights Violations". jw.org. සම්ප්‍රවේශය 21 October 2015.
- ^ "Eritrea: Diplomacy Changes, but Political Prisoners Remain". Human Rights Watch. 3 October 2018.
- ^ "Eritrea: 20 Years and Counting – The Exceptional Persecution of Jehovah's Witnesses". Human Rights Concern - Eritrea (HRCE).
- ^ "International Religious Freedom Report, 2017" (PDF). U.S. Department of State. සම්ප්‍රවේශය 26 October 2017.
- ^ a b c d e f g Rodríguez Pose, Romina; Samuels, Fiona (December 2010). "Progress in health in Eritrea: Cost-effective inter-sectoral interventions and a long-term perspective". Overseas Development Institute. London. 28 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ a b "Eritrea Life Expectancy 1950-2020". www.macrotrends.net.
- ^ "IRIN Africa | ERITREA: Government outlaws female genital mutilation | Human Rights". IRIN. 5 April 2007. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2011.
- ^ a b c d e Health profile at Eritrea WHO Country Office. afro.who.int
- ^ a b "Eritrea". uis.unesco.org. 27 November 2016.
- ^ Baseline Study on Livelihood Systems in Eritrea (PDF). National Food Information System of Eritrea. January 2005. 21 September 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 September 2013.
- ^ "National Board for Higher Education". 9 August 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 June 2021.
- ^ "World Development Indicators | DataBank". databank.worldbank.org. සම්ප්‍රවේශය 2021-05-26.
- ^ Kifle, Temesgen (2002). Educational Gender Gap in Eritrea. Berichte aus dem Weltwirtschaftlichen Colloquium der Universität Bremen. PDF copy සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 මාර්තු 2016 at the Wayback Machine
- ^ https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000098638
- ^ https://us.embassyeritrea.org/our-history/&psig=AOvVaw2kKUK2Pzk5SoduqNYzddQn&ust=1694355539134622&opi=89978449[permanent dead link]
- ^ https://consulateoferitrea.ca/eritrean-culture/
- ^ It's coffee time සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 ඔක්තෝබර් 2011 at the Wayback Machine Network Africa Online, April 2008 interview.
- ^ Tekle, Amare (1994). Eritrea and Ethiopia: From Conflict to Cooperation. The Red Sea Press. p. 197. ISBN 978-0-932415-97-4.
- ^ a b c Goyan Kittler, Pamela; Sucher, Kathryn P.; Nahikian-Nelms, Marcia (2011). Food and Culture, 6th ed. Cengage Learning. p. 202. ISBN 978-0-538-73497-4.
- ^ Tekle, Amare (1994). Eritrea and Ethiopia: From Conflict to Cooperation. The Red Sea Press. p. 142. ISBN 978-0-932415-97-4.
- ^ Carman, Tim (9 January 2009). "Mild Frontier: the differences between Eritrean and Ethiopian cuisines come down to more than spice". Washington City Paper. සම්ප්‍රවේශය 12 March 2013.
- ^ Eritrea: Travel Trade Manual. Ministry of Tourism of Eritrea. 2000. p. 4.
- ^ a b Centre, UNESCO World Heritage. "Asmara: A Modernist African City". UNESCO World Heritage Centre.
- ^ Commentary, Tom Gardner (11 July 2017). "Eritrea's picturesque capital is now a World Heritage site and could help bring it in from the cold". Quartz Africa.
- ^ "Eritrea capital, Asmara, makes UNESCO World Heritage list | Africanews". 11 July 2017. 4 March 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 December 2019.
- ^ "Eritrea's capital added to UNESCO World Heritage site list | DW | 08.07.2017". DW.COM.
- ^ "The modernist marvels of Eritrea". Apollo Magazine. 19 November 2019.
- ^ "Exploring Eritrea's UNESCO certified Art-Deco wonderland". The Independent. 9 November 2017.
- ^ Britannica,Asmara, britannica.com, USA, accessed on 8 September 2019
- ^ "Asmara useful for experimenting with radical designs for Europeans". The Washington Times. 15 September 2007. සම්ප්‍රවේශය 8 December 2010.
- ^ Jan Körting & Neysan Zölzer (2012): Heritage and Daily Life in the Historic Urban Core of Asmara (Original: Erbe und Alltag im historischen Stadtkern Asmaras) (Dissertation). Technische Universität Berlin.
- ^ Gianluca Rossi, Renzo Martinelli inviato de La Nazione, 2009.
- ^ Blum, Bruno (2007). De l'art de savoir chanter, danser et jouer la bamboula comme un éminent musicien africain: le guide des musiques africaines. Scali. p. 198. ISBN 978-2-35012-197-0.
- ^ https://www.musicinafrica.net/magazine/traditional-music-eritrea
- ^ https://www.musicinafrica.net/magazine/traditional-music-eritrea
- ^ "Cycling heaven: The African capital with 'no traffic'". 27 March 2019 – via www.bbc.com.
- ^ "Cycling in Eritrea". 20 November 2022.
- ^ සංරක්ෂිත පිටපත, https://eritreansportfamily.com/cycling-in-eritrea/, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2023-10-30
- ^ "Cycling is isolated Eritrea's window to the world". Cycling. 28 July 2017.
- ^ "Eritrea and cycling: An unlikely relationship". The Best of Africa. 25 February 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 January 2020.
- ^ "Country Ranking 2023 - CyclingRanking.com". www.cyclingranking.com. සම්ප්‍රවේශය 4 April 2023.
- ^ "UCI Nation Ranking".
- ^ "Road".
- ^ "Road". www.uci.org (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-02-13.
- ^ "CQ Ranking". cqranking.com.
- ^ Eritrean Cycling Team Wins the 2015 African Continental Cycling Championships TTT – සංරක්ෂණය කළ පිටපත 9 ජූනි 2016 at the Wayback Machine. Raimoq.com (10 February 2015). Retrieved on 5 June 2016.
- ^ 'Next wave of riders is even better' – Eritrean cycling preparing to peak. The Guardian (17 August 2015). Retrieved on 5 June 2016.
- ^ Eritrean national teams rank first at the African Cycling Championship time race – සංරක්ෂණය කළ පිටපත 9 ජූනි 2016 at the Wayback Machine. Raimoq.com (1 December 2013). Retrieved on 5 June 2016.
- ^ "African Continental Championships - TTT 2019 | Results". www.procyclingstats.com.
- ^ https://www.the-sports.org/cycling-statistics-individual-men-eritrea-s2-c2-b4-o113-v1.html
- ^ https://m.famousfix.com/list/eritrean-male-cyclists
- ^ "Heroes welcome for Daniel Teklehaimanot and Merhawi Kudus in Eritrea". Caperi. 1 August 2015. 8 May 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 June 2016.
- ^ "Berhane could become the first Eritrean to ride the Tour de France". Cycling News. 2 March 2014. සම්ප්‍රවේශය 16 October 2014.
- ^ "Mosana Debesay Biography, Olympic Medals, Records and Age". Olympics.com. සම්ප්‍රවේශය 4 April 2023.
- ^ "A dream almost broken - Mosana Debesay on her way to the Olympics".
- ^ World records ratified. Iaaf.org (8 May 2010). Retrieved 20 September 2013.
- ^ "World Athletics Championships 2015: Eritrean teen Ghirmay Ghebreslassie wins men's marathon title". smh.com.au. 22 August 2015. සම්ප්‍රවේශය 22 August 2015.
- ^ Rieger, Sarah (28 December 2017). "Calgary skier headed to Winter Olympics... but not with Team Canada". CBC News. Calgary, Alberta, Canada. සම්ප්‍රවේශය 31 December 2017.
- Tigrinya-භාෂා පෙළ ඇතුළත් ලිපි
- එරිත්‍රියාව
- 1993 establishments in Eritrea
- 1993 establishments in Africa
- අප්‍රිකාව තුළ රටවල්
- East African countries
- Former Italian colonies
- Horn African countries
- ඌන සංවර්ධිත රටවල්
- අප්‍රිකානු සංගමයේ සාමාජික රාජ්‍ය
- එක්සත් ජාතීන්ගේ සාමාජික රාජ්‍ය
- One-party states
- States and territories established in 1993
- Totalitarian states