දකුණු සුඩානය
දකුණු සුඩාන ජනරජය | |
|---|---|
 ජාතික ධජය
 රාජ්‍ය ලාංඡනය
| |
| උද්යෝග පාඨය: "යුක්තිය, නිදහස, සමෘද්ධිය" | |
| ජාතික ගීය: "දකුණු සුඩාන් ඕයේ!" | |
_highlighted.svg) දකුණු සුඩානය තද කොළ පැහැයෙන්, හිමිකම් කියන නමුත් ලා කොළ පැහැයෙන් සම්පූර්ණයෙන්ම පාලනය කර නැත | |
| අගනුවර සහ විශාලතම නගරය | ජුබා 04°51′N 31°36′E / 4.850°N 31.600°E |
| නිල භාෂා(ව) | ඉංග්‍රීසි භාෂාව[1] |
| පිළිගත් ජාතික භාෂා(ව) | සහ වෙනත් භාෂා 60ක් පමණ[note 1] |
| කතා කරන භාෂා[7] | |
| ආගම |
|
| ජාති නාම(ය) | දකුණු සුඩානවරු |
| රජය | ෆෙඩරල් ජනාධිපති ජනරජය තාවකාලික රජයක් යටතේ |
• ජනාධිපති | සල්වා කීර් මායාර්ඩිට් |
• පළමු උප ජනාධිපති | රීක් මචාර් |
• කථානායක | ජෙම්මා නූනු කුම්බා |
• අගවිනිසුරු | චාන් රීක් මඩුත් |
| ව්‍යවස්ථාදායකය | සංක්‍රාන්ති ජාතික ව්‍යවස්ථාදායකය |
| සංක්‍රාන්ති රාජ්‍ය කවුන්සිලය | |
| ප්‍රතිසංවිධානය කරන ලද සංක්‍රාන්ති ජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව | |
| ස්වාධීනත්වය සුඩානයෙන් | |
• ස්වයං පාලනය | 2005 ජූලි 9 |
• ප්‍රකාශ කර හඳුනාගෙන ඇත | 2011 ජූලි 9 |
| වර්ග ප්‍රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 619,745[8][10] km2 (239,285 sq mi) (41 වෙනි) |
| ජනගහණය | |
• 2024 ඇස්තමේන්තුව | 12,703,714[8] (80 වෙනි) |
• ජන ඝණත්වය | 13.33/km2 (34.5/sq mi) (214 වෙනි) |
| දදේනි (ක්‍රශසා) | 2022 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ▼ඇ.ඩො. බිලියන 13.6[10] (157 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ▼ඇ.ඩො. 934[10] (191 වෙනි) |
| දදේනි (නාමික) | 2022 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ▼ඇ.ඩො. බිලියන 4.7[10] (164 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ▼ ඇ.ඩො. 326[10] (194 වෙනි) |
| ගිනි (2016) |  44.1[11]මධ්‍යම |
| මාසද (2022) |  0.381[12]පහළ · 192 වෙනි |
| ව්‍යවහාර මුදල | දකුණු සුඩාන පවුම (SSP) |
| වේලා කලාපය | UTC+2 (මධ්‍යම අප්‍රිකාවේ වේලාව) |
| රිය ධාවන මං තීරුව | දකුණ[13] |
| ඇමතුම් කේතය | +211[14] |
| ISO 3166 code | SS |
| අන්තර්ජාල TLD | .ss[15]a |
| |
දකුණු සුඩානය (/suːˈdɑːn,_ʔˈdæn/), නිල වශයෙන් දකුණු සුඩාන ජනරජය, නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටකි.[16] එය උතුරින් මායිම් වන්නේ සුඩානයට ය; නැගෙනහිරින් ඉතියෝපියාවෙන්; දකුණින් කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය, උගන්ඩාව සහ කෙන්යාව; සහ බටහිරින් මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජය විසිනි. දකුණු සුඩානයේ විවිධ භූ දර්ශනයට විශාල තැනිතලා සහ සානු, වියළි සහ නිවර්තන සැවානා, අභ්‍යන්තර ගංවතුර බිම් සහ වනාන්තර කඳු ඇතුළත් වේ. නයිල් ගංගා පද්ධතිය රටේ නිර්වචන භෞතික ලක්ෂණය වන අතර, එහි කේන්ද්‍රය හරහා දකුණේ සිට උතුරට දිවෙන අතර, එය සුද් ලෙස හඳුන්වන විශාල වගුරු බිමකින් ආධිපත්‍යය දරයි. දකුණු සුඩානයේ ජනගහනය මිලියන 12.7 කි. ජුබා යනු අගනුවර සහ විශාලතම නගරයයි.
සුඩානය මුහම්මද් අලි රාජවංශය යටතේ ඊජිප්තුව විසින් අත්පත් කරගෙන ඇති අතර 1956 දී සුඩාන නිදහස ලබන තෙක් ඉංග්‍රීසි-ඊජිප්තු සහාධිපත්‍යයක් ලෙස පාලනය විය. පළමු සුඩාන සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, දකුණු සුඩාන ස්වයං පාලන කලාපය 1972 දී පිහිටුවන ලද අතර 1983 දක්වා පැවතියේ දෙවන සුඩාන සිවිල් යුද්ධයකි. ඉක්මනින්ම 1983 දී කැඩී 2005 දී විස්තීරණ සාම ගිවිසුමෙන් අවසන් විය. එම වසරේ අගභාගයේදී, දකුණු සුඩානයේ ස්වයං පාලන රජයක් පිහිටුවන විට දකුණු ස්වයං පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය විය. 2011 ජනවාරි ජනමත විචාරණයකින් නිදහස සඳහා 98.8% ක සහයෝගයක් ලබා දීමෙන් පසුව, දකුණු සුඩානය 2011 ජූලි 9 වන දින ස්වාධීන රාජ්‍යයක් බවට පත් වූ අතර එය පිහිටුවන ලද මෑතම රට වේ.[17][18] එය 2024 වන විට පුළුල් පිළිගැනීමක් සහිත නවතම ස්වෛරී රාජ්‍යය වේ.[19]
දකුණු සුඩානය 2013 සිට 2020 දක්වා සිවිල් යුද්ධයකට බැස, බලහත්කාරයෙන් අවතැන් කිරීම්, වාර්ගික සමූලඝාතන සහ විවිධ පාර්ශවයන් විසින් මාධ්‍යවේදීන් ඝාතනය කිරීම ඇතුළු බහුල මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් විඳදරා ගත්තේය. එතැන් සිට එය පාලනය කරනු ලැබුවේ කලින් සටන් කරන කණ්ඩායම්වල නායකයන් වන සල්වා කීර් මායාර්ඩිට් සහ රීක් මචාර් විසින් පිහිටුවන ලද සභාගය මගිනි.[20] පවතින සහ පද්ධතිමය වාර්ගික ප්‍රචණ්ඩත්වය අත්විඳින අතරම, රට යුද්ධයෙන් ගොඩ ඒම දිගටම කරගෙන යයි.[21]
දකුණු සුඩාන ජනගහනය බොහෝ දුරට විවිධ ජනවාර්ගික, ගෝත්‍රික සහ භාෂාමය කණ්ඩායම්වලට විහිදෙන නිලෝටික් ජනයාගෙන් සමන්විත වේ. එය ජනවිකාස වශයෙන් ලෝකයේ ලාබාලම ජාතීන් අතර වේ, එහි ජනගහනයෙන් අඩක් පමණ වයස අවුරුදු 18ට අඩුය.[22] ජනගහනයෙන් බහුතරයක් ක්‍රිස්තියානි ආගමට හෝ විවිධ සම්ප්‍රදායික ස්වදේශික ඇදහිලිවලට අනුගත වන අතර සැලකිය යුතු මුස්ලිම් සුළුතරයක් ඇත.
දකුණු සුඩානය එක්සත් ජාතීන්ගේ,[23][24] අප්‍රිකානු සංගමය,[25] නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාව,[26] සහ සංවර්ධනය පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය අධිකාරියේ සාමාජිකයෙකි.[27] එය ලෝකයේ අඩුම සංවර්ධිත රටවලින් එකකි, මානව සංවර්ධන දර්ශකයේ දෙවන සිට අවසාන ස්ථානය දක්වා, සෝමාලියාවට පමණක් ඉදිරියෙන් සිටින අතර, සියෙරා ලියොන්, ඇෆ්ගනිස්ථානය සහ බුරුන්ඩිට පසුව ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ සිව්වන-අඩුම නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇත.[28]
නිරුක්තිය
[සංස්කරණය]සුඩානය යන නම බටහිර අප්‍රිකාවේ සිට නැඟෙනහිර මධ්‍යම අප්‍රිකාව දක්වා විහිදෙන සහරාවට දකුණින් පිහිටි භූගෝලීය කලාපයකට දී ඇති නමකි. මෙම නම සෑදී ඇත්තේ අරාබි බිලාද් as-sūdān (بلاد السودان) හෝ "කළුවරුන්ගේ දේශය" යන්නෙනි.[29] මෙම යෙදුම අරාබි වෙළඳුන් සහ කලාපයේ සංචාරකයින් විසින් ඔවුන් මුහුණ දුන් විවිධ ස්වදේශික කළු අප්‍රිකානු සංස්කෘතීන් සහ සමාජයන් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන ලදී.[30]
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානයේ නිලෝටික් ජනයා - ඩින්කා, අන්යුවාක්, බාරි, අචෝලි, නුවර්, ෂිලුක්, කලිගි (අරාබි ෆෙරෝග්) සහ තවත් අය-පළමුව දකුණු සුඩානයට ඇතුළු වූයේ දසවන සියවසට පෙර මධ්‍යකාලීන නූබියාවේ වැටීමත් සමඟ ය. 15 වන සියවසේ සිට 19 වන සියවස දක්වා, ගෝත්‍රික සංක්‍රමණයන්, විශාල වශයෙන් බහර් එල් ගසල් ප්‍රදේශයෙන්, අන්යුවාක්, ඩින්කා, නුවර් සහ ෂිලුක් ඔවුන්ගේ නවීන ස්ථාන වෙත බහර් එල් ගසාල් සහ ඉහළ නයිල් ප්‍රදේශයට ගෙන ආ අතර අචෝලි සහ බාරි පදිංචි වූහ. 16 වැනි සියවසේදී දකුණු සුඩානයට ඇතුළු වූ සැන්ඩේ, මුණ්ඩු, අවුකය සහ බකා, කලාපයේ විශාලතම ජනතාව විය.[තහවුරු කර නොමැත]
දකුණු සුඩානයේ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතරින් ඩින්කා විශාලතම, නුවර් දෙවන විශාලතම, සැන්ඩේ තුන්වන විශාලතම සහ බැරි සිව්වන විශාලතම. ඔවුන් බටහිර සමකයේ නිවර්තන වැසි වනාන්තර තීරයේ මාරිඩි, යාම්බියෝ සහ ටොඹුරා දිස්ත්‍රික්කවල, යී හි
අසන්ඩේ සේවාදායකයාගේ ඇඩියෝ, සෙන්ට්‍රල් ඉක්වටෝරියා සහ බටහිර බහර් එල් ගසල් හි දක්නට ලැබේ. 18 වන ශතවර්ෂයේදී, අවුංගර සබ් සෙසු අසන්ඩේ සමාජයේ බලයට පත් වූ අතර, එය 20 වන සියවස දක්වා පැවති ආධිපත්‍යය.[31] 1922 සංවෘත දිස්ත්‍රික් ආඥාපනත (ඇංග්ලෝ-ඊජිප්තු සුඩානයේ ඉතිහාසය බලන්න) වැනි ක්‍රිස්තියානි මිෂනාරිවරුන්ට අනුග්‍රහය දක්වන බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රතිපත්ති සහ සුදු නයිල් ගංගාව දිගේ වගුරු බිම් වැනි භූගෝලීය බාධක දකුණු දෙසට ඉස්ලාම් පැතිරීම සීමා කළ අතර එමඟින් දකුණු ගෝත්‍රිකයන්ට ඉඩ ලබා දුන්නේය. ඔවුන්ගේ සමාජ හා සංස්කෘතික උරුමයන් මෙන්ම ඔවුන්ගේ දේශපාලන හා ආගමික ආයතන බොහොමයක් රඳවා තබා ගනී.
සුඩානයේ බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත ප්‍රතිපත්තියට අරාබි උතුරේ සංවර්ධනය අවධාරණය කිරීම සහ පාසල්, රෝහල්, මාර්ග, පාලම් සහ අනෙකුත් මූලික යටිතල පහසුකම් නොමැති කළු අප්‍රිකානු දකුණ බොහෝ දුරට නොසලකා හැරීමේ දිගු ඉතිහාසයක් තිබුණි. 1958 දී සුඩානයේ ප්‍රථම ස්වාධීන මැතිවරණයෙන් පසුව, කාර්ටූම් රජය විසින් දකුණු ප්‍රදේශය දිගින් දිගටම නොසලකා හැරීම, කැරලි, කැරලි සහ මහාද්වීපයේ දීර්ඝතම සිවිල් යුද්ධයට හේතු විය.[32][33] ප්‍රචණ්ඩත්වයෙන් පීඩාවට පත් වූවන් අතර ඩින්කා, නුවර්, ෂිලුක්, අන්යුවාක්, මුර්ලේ, බරි, මුණ්ඩාරි, බකා, බලන්ද බ්විරි, බෝයා, ඩිඩිංග, ජියේ, කක්වා, කලිගි, කුකු, ලොටුකා, නිලෝටික්, ටොපෝසා සහ සැන්ඩේ.[34]
18 වන ශතවර්ෂයේ දී ඔවුන්ගේ රජු වූ ගබුඩ්වේ ගේ ව්‍යාප්තවාදී ප්‍රතිපත්තිය හේතුවෙන් අසන්ඩේවරු ඔවුන්ගේ අසල්වැසියන් වන මෝරු, මුන්ඩු, පොජුලු, අවුකායා, බකා සහ බහර් එල් ගසාල්හි කුඩා කණ්ඩායම් සමඟ හොඳ සබඳතා පැවැත්වූහ. 19 වන ශතවර්ෂයේ දී, අසන්ඩේ ඔවුන්ගේ ස්වාධීනත්වය පවත්වා ගැනීම සඳහා ප්රංශ, බෙල්ජියම් සහ මහඩිස්ට්වරු සමඟ සටන් කළහ. ඔටෝමාන් ඊජිප්තුව, කෙදිවේ ඉස්මයිල් පාෂා ගේ පාලනය යටතේ, 1870s හි ප්‍රථමයෙන් කලාපය පාලනය කිරීමට උත්සාහ කළ අතර, දකුණු කොටසේ ඉක්වටෝරියා පළාත ස්ථාපිත කළේය. ඊජිප්තුවේ ප්‍රථම පත්කළ ආණ්ඩුකාරවරයා වූයේ 1869 දී පත් කරන ලද සැමුවෙල් බේකර් ය, පසුව 1874 දී චාල්ස් ජෝර්ජ් ගෝර්ඩන් සහ 1878 දී එමින් පාෂා විසින් පත් කරන ලදී.[35]
1880 ගණන්වල මහඩිස්ට් කැරැල්ල නව පළාත අස්ථාවර කළ අතර සමකයට 1889 දී ඊජිප්තු මුරපොලක් ලෙස පැවතීම නතර විය. සමකයේ වැදගත් ජනාවාස අතර ලාඩෝ, ගොන්ඩෝකෝරෝ, ඩුෆයිල් සහ වඩේලායි ඇතුළත් විය. 1898 දී වර්තමාන කොඩොක්හි ෆාෂෝඩා සිද්ධිය සිදු වූ විට, කලාපයේ යුරෝපීය යටත් විජිත උපාමාරු හිස එසවිය; බ්‍රිතාන්‍යය සහ ප්‍රංශය පාහේ කලාපය අරභයා යුද්ධයකට ගියහ.[35] ඉන්පසුව බ්‍රිතාන්‍යය දකුණු සුඩානය සැලකුවේ උතුරට වඩා වෙනස් සංවර්ධන අවධියක් සහිත සුවිශේෂී ආයතනයක් ලෙසය. මෙම ප්‍රතිපත්තිය 1930 දී දක්ෂිණ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශය මගින් නීතිගත කරන ලදී. 1946 දී, දකුණේ මතය විමසීමෙන් තොරව, බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය සිය දක්ෂිණ ප්‍රතිපත්තිය ආපසු හරවා ඒ වෙනුවට උතුර සහ දකුණ ඒකාබද්ධ කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් ක්‍රියාත්මක කිරීමට පටන් ගත්තේය.[36]
සුඩාන නිදහස ලැබීමෙන් පසු මෙම කලාපය සිවිල් යුද්ධ දෙකකින් සෘණාත්මකව බලපා ඇත: 1955 සිට 1972 දක්වා, සුඩාන රජය අන්යනියා කැරලිකාර හමුදාව සමඟ සටන් කළේය (Anya-Nya යනු මාඩි භාෂාවේ යෙදුමකි, එහි අර්ථය "සර්ප විෂ")[37] පළමු සුඩාන සිවිල් යුද්ධය, පසුව දෙවන සුඩාන සිවිල් යුද්ධයේදී සුඩාන මහජන විමුක්ති හමුදාව/ව්‍යාපාරය (SPLA/M) 1983 සිට 2005 දක්වා වසර විස්සකට අධික යුද්ධයක්. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස රට බරපතල නොසලකා හැරීමකට, යටිතල පහසුකම් සංවර්ධනයේ අඩුවකට සහ විශාල විනාශයකට හා අවතැන්වීම්වලට ලක් විය. මිලියන 2.5 කට වැඩි ජනතාවක් මරා දමා ඇති අතර තවත් මිලියන ගණනක් රට තුළ සහ ඉන් පිටත සරණාගතයින් බවට පත්ව ඇත.
2023[38] වන විට දකුණු සුඩානයේ ජනගහනය මිලියන 11ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති නමුත්, දශක කිහිපයක සංගණනයක් නොමැතිකම හේතුවෙන්, මෙම ඇස්තමේන්තුව දැඩි ලෙස විකෘති විය හැක. ආර්ථිකය ප්‍රධාන වශයෙන් ග්‍රාමීය වන අතර ප්‍රධාන වශයෙන් යැපුම් ගොවිතැන මත රඳා පවතී.[39][40] 2005 දී පමණ, ආර්ථිකය මෙම ග්‍රාමීය ආධිපත්‍යයෙන් සංක්‍රමණයක් ආරම්භ වූ අතර, දකුණු සුඩානය තුළ නාගරික ප්‍රදේශ පුළුල් සංවර්ධනයක් දැක ඇත.
නිදහස (2011)
[සංස්කරණය].jpg)
2011 ජනවාරි 9 සහ 15 අතර, විස්තීරණ සාම ගිවිසුමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, දකුණු සුඩානය සුඩානයෙන් වෙන්ව ස්වාධීන රටක් බවට පත් විය යුතුද යන්න තීරණය කිරීම සඳහා දකුණු සුඩානයේ ස්වාධීන ජනමත විචාරණය පැවැත්විණි. ඉන් අනතුරුව, ජනමත විචාරණයට සහභාගී වූවන්ගෙන් 98.83% ක් වෙන්වීම හෝ ස්වාධීනත්වය සඳහා ඡන්දය ප්‍රකාශ කළහ.[41] 2011 ජනවාරි 23 දින, නිදහසින් පසු පාලනය පිළිබඳ මෙහෙයුම් කමිටුවේ සාමාජිකයින් වාර්තාකරුවන්ට පැවසුවේ නිදහස ලැබීමෙන් පසු ඉඩම "හුරුපුරුදු බව සහ පහසුව මත" දකුණු සුඩාන ජනරජය ලෙස නම් කරන බවයි. සලකා බලන ලද අනෙකුත් නම් අසනියා, නයිල් ජනරජය, කුෂ් ජනරජය සහ ජුවාමා, ජුබා, වාවු සහ මලකල් සඳහා ප්‍රධාන නගර තුනකි.[42] දකුණු සුඩානය නිල වශයෙන් ජුලි 9 වන දින සුඩානයෙන් ස්වාධීන විය, නමුත් තෙල් ආදායම බෙදීම ඇතුළුව යම් යම් මතභේද තවමත් පැවතුනද, පැරණි සුඩානයේ සියලුම තෙල් සංචිත වලින් 75% ක් දකුණු සුඩානයේ පවතී.[43] අබියි ප්‍රදේශය තවමත් මතභේදාත්මකව පවතින අතර ඔවුන්ට සුඩානයට හෝ දකුණු සුඩානයට සම්බන්ධ වීමට අවශ්‍යද යන්න පිළිබඳව අබියි හි වෙනම ජනමත විචාරණයක් පවත්වනු ඇත.[44] දකුණු කෝර්ඩෝෆාන් ගැටුම 2011 ජුනි මාසයේදී සුඩාන හමුදාව සහ එස්පීඑල්ඒ අතර නුබා කඳුකරය හරහා ඇති විය.
2011 ජූලි 9 වන දින, දකුණු සුඩානය අප්‍රිකාවේ 54 වැනි ස්වාධීන රට බවට පත් විය[45] (ජූලි 9 දැන් නිදහස් දිනය, ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස සමරනු ලැබේ[46]) සහ 2011 ජූලි 14 සිට දකුණු සුඩානය එක්සත් ජාතීන්ගේ 193 වැනි සාමාජිකයා වේ.[47] 2011 ජූලි 27 වන දින දකුණු සුඩානය අප්‍රිකානු සංගමයට එක් වූ 54 වැනි රට බවට පත් විය.[48][49] 2011 සැප්තැම්බරයේදී, Google Maps විසින් දකුණු සුඩානය ස්වාධීන රටක් ලෙස පිළිගත්තේ, දැවැන්ත සමූහ මූලාශ්‍ර සිතියම්කරණ මුලපිරීමක් දියත් කිරීමෙන් පසුවය.[50]
2011 දී වාර්තා වූයේ දකුණු සුඩානය එහි ප්‍රාන්ත 10 න් 9 ක අවම වශයෙන් සන්නද්ධ කණ්ඩායම් හතක් සමඟ යුද්ධයක යෙදී සිටි බවත්, දස දහස් ගණනක් අවතැන් වූ බවත්ය.[51] ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල සංවර්ධනය නොසලකා හරිමින්, සාධාරණ ලෙස සියලුම ගෝත්‍රික කණ්ඩායම් නියෝජනය කිරීම සහ සහාය නොදීම, දින නියමයක් නොමැතිව බලයේ සිටීමට කුමන්ත්‍රණය කරන බවට සටන්කාමීන් රජයට චෝදනා කරයි.[51][52] ලෝඩ්ස් ප්‍රතිරෝධක හමුදාව (LRA) ද දකුණු සුඩානය ඇතුළු පුළුල් ප්‍රදේශයක ක්‍රියාත්මක වේ.
අන්තර් වාර්ගික යුද්ධය සමහර අවස්ථාවල නිදහස් යුද්ධයට පෙරාතුව සහ පුලුල්ව පැතිර ඇත. 2011 දෙසැම්බරයේදී, ලූ නුවර්ගේ නුවර් සුදු හමුදාව සහ මුර්ල් අතර ගෝත්‍රික ගැටුම් උත්සන්න විය.[53] ධවල හමුදාව අනතුරු ඇඟවූයේ එය මුර්ල්ව අතුගා දමනු ඇති අතර පිබෝර් අවට ප්‍රදේශයට යවන ලද දකුණු සුඩාන සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ හමුදා සමඟ ද සටන් කරන බවයි.[54]
2012 මාර්තු මාසයේදී, දකුණු සුඩාන හමුදා දකුණු සුඩානයේ යුනිටි ප්‍රාන්තයේ සුඩාන හමුදා සමඟ ඇති වූ ගැටුමකින් පසු දකුණු කොර්ඩෝෆාන් පළාතේ සුඩානය සහ දකුණු සුඩානය යන දෙකටම හිමිකම් කියන ඉඩම්වල හෙග්ලිග් තෙල් නිධි අත්පත් කර ගත්හ.[55] දකුණු සුඩානය මාර්තු 20 වන දින ඉවත් වූ අතර සුඩාන හමුදාව දින දෙකකට පසුව හෙග්ලිග් වෙත ඇතුළු විය.
සිවිල් යුද්ධය (2013–2020)
[සංස්කරණය]
2013 සැප්තැම්බර් 5 වන දින, විශ්ලේෂක ඩුඕප් චක් වූල් විසින් ලියන ලද ලිපියක් එක්සත් ජනපදය පදනම් කරගත් දකුණු සුඩාන ප්‍රවෘත්ති ඒජන්සිය (SSNA) විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[56] සුඩාන මහජන විමුක්ති ව්‍යාපාරයේ (එස්පීඑල්එම්) ඉහළ නායකත්වය තුළ අත්තනෝමතිකත්වයේ නැගීම ලෙස ඔහු විස්තර කළ දෙය වටා තීරනාත්මක ප්‍රශ්න මතු කළ ලේඛකයා පාලක ප්‍රභූන් පක්ෂයේ ආරම්භක මූලධර්ම ප්‍රතිෂ්ඨාපනය නොකළහොත් දැවැන්ත ප්‍රතිවිපාක ගැන අනතුරු ඇඟවීය. ඩුඕප් ද පාලක පක්ෂයට බැණ වැදුනේ පක්ෂය එහි ආරම්භක මූලධර්ම "අමතක වූ පොරොන්දු සහ රැවටීම්" මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇති බවට තර්ක කරමිනි. 2013 දෙසැම්බරයේදී, ජනාධිපති කීර් සහ ඔහුගේ හිටපු නියෝජ්‍ය රීක් මචාර් අතර දේශපාලන බල අරගලයක් ඇති විය, මන්ද, ජනාධිපතිවරයා විසින් මචාර් සහ තවත් දස දෙනෙකුට කුමන්ත්‍රණයකට උත්සාහ කළ බවට චෝදනා කළ බැවිනි.[57] දකුණු සුඩාන සිවිල් යුද්ධය ඇවිලෙමින් සටන් ඇවිල ගියේය. කැරලිකරුවන්ට එරෙහිව දකුණු සුඩාන රජයේ හමුදා සමඟ එක්ව සටන් කිරීමට උගන්ඩා හමුදා යොදවා ඇත.[58] එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය දකුණු සුඩානයේ එක්සත් ජාතීන්ගේ මෙහෙයුමේ (UNMISS) කොටසක් ලෙස රට තුළ සාම සාධක භටයන් සිටී. සුඩාන මහජන විමුක්ති ව්‍යාපාරය (SPLM) සහ SPLM අතර සංවර්ධනය පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය අධිකාරිය (IGAD) විසින් බොහෝ සටන් විරාමයන් මැදිහත් වූ අතර ඒවා පසුව බිඳ දමන ලදී. 2015 අගෝස්තු මාසයේදී දෙපාර්ශවයටම එක්සත් ජාතීන්ගේ සම්බාධක තර්ජනය යටතේ ඉතියෝපියාවේ සාම ගිවිසුමක් අත්සන් කරන ලදී.[59] මචාර් 2016 දී ජුබා වෙත ආපසු ගොස් උප සභාපති ලෙස පත් කරන ලදී.[60] ජුබා හි දෙවන ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියා ඇවිළීමෙන් පසුව, මචාර් උප සභාපති ලෙස පත් කරන ලදී[61] සහ ගැටුම යළිත් ඇවිළුණු බැවින් ඔහු රටින් පලා ගියේය.[62] කැරලිකරුවන් අතර ගැටුම ගැටුමේ ප්‍රධාන කොටසක් බවට පත්ව ඇත.[63] ජනාධිපතිවරයා සහ මාලොං අවන් ප්‍රමුඛ ඩිංකා පාර්ශ්ව අතර ඇතිවූ එදිරිවාදිකම් ද ගුටිබැට හුවමාරුවකට තුඩු දී තිබේ. 2018 අගෝස්තු මාසයේදී තවත් බලය බෙදාගැනීමේ ගිවිසුමක් ක්‍රියාත්මක විය.[64]
2014 බෙන්ටියු සමූලඝාතනය වැනි කැපී පෙනෙන ම්ලේච්ඡ ක්‍රියා ඇතුළුව,[65] මිනිසුන් 400,000ක් පමණ යුද්ධයේදී මිය ගොස් ඇති බවට ගණන් බලා ඇත.[66] දෙදෙනාටම දකුණු සුඩානයේ ජනවාර්ගික බෙදීම් හරහා ආධාරකරුවන් සිටියද, පසුව ඇති වූ සටන් වාර්ගික විය, කැරලිකරුවන් කීර්ගේ ඩින්කා ජනවාර්ගික කණ්ඩායමේ සාමාජිකයින් ඉලක්ක කර ගැනීම සහ රජයේ සොල්දාදුවන් නුවර්ස් වෙත ප්‍රහාර එල්ල කිරීම සමඟින්.[67] මිලියන 4 කට වැඩි ජනතාවක් අවතැන් වී ඇති අතර, මිලියන 1.8 ක් පමණ අභ්‍යන්තරව අවතැන් වූ අතර, මිලියන 2.5 ක් පමණ අසල්වැසි රටවලට, විශේෂයෙන් උගන්ඩාව සහ සුඩානයට පලා ගොස් ඇත.[68]
2020 පෙබරවාරි 20 වන දින, සල්වා කීර් මායාර්ඩිට් සහ රීක් මචාර් සාම ගිවිසුමකට එකඟ වූ අතර,[69] සහ 2020 පෙබරවාරි 22 දින ජාතික සමගි රජයක් පිහිටුවූයේ මචාර් රටේ පළමු උප ජනාධිපතිවරයා ලෙස දිවුරුම් දුන් බැවිනි.[70]
සිවිල් යුද්ධය නිල වශයෙන් අවසන් වුවද, ප්‍රජා මට්ටමින් සන්නද්ධ මිලීෂියා කණ්ඩායම් අතර ප්‍රචණ්ඩත්වය රට තුළ දිගටම පවතී; සුඩානයේ මානව හිමිකම් කොමිසමේ සභාපති යස්මින් සූකා ට අනුව, ප්‍රචණ්ඩත්වයේ මට්ටම "2013 සහ 2019 අතර ප්‍රචණ්ඩත්වය ඉක්මවා යයි".[71]
EAC සහ සැලසුම්ගත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මැතිවරණවලට ඇතුළත් වීම (2016–)
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානය 2016 අප්රේල් 15 දින නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාවගේ ගිවිසුමට එකඟ වූ අතර 2016 අගෝස්තු 15 දින පූර්ණ සාමාජිකයෙකු බවට පත් විය.[72] දකුණු සුඩානය, කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය සහ සෝමාලියා ෆෙඩරල් ජනරජය නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාවේ නවතම සාමාජිකයන් වේ.
සිවිල් යුද්ධය ආරම්භයේ සිට දකුණු සුඩානයේ ප්‍රථම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මැතිවරණය යුද්ධය නිල වශයෙන් අවසන් කළ සාම ගිවිසුම මගින් 2023 පැවැත්වීමට නියමිතව තිබුණද, ඒ වෙනුවට 2024 අග භාගයට ඒවා ගෙන යාමට සංක්‍රාන්ති රජය සහ විපක්ෂය 2022 දී එකඟ විය.[73] 2024 සැප්තැම්බරයේදී, කීර්ගේ කාර්යාලය නිවේදනය කළේ මැතිවරණය අතිරේක වසර දෙකකට එනම් 2026 දෙසැම්බර් දක්වා කල් දමන බවයි.[74]
2017 සාගතය
[සංස්කරණය]2017 පෙබරවාරි 20 වන දින, දකුණු සුඩානය සහ එක්සත් ජාතීන් විසින් හිටපු යුනිටි ප්‍රාන්තයේ කොටස්වල සාගතයක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, එය වැඩිදුර ක්‍රියාමාර්ගයකින් තොරව වේගයෙන් ව්‍යාප්ත විය හැකි බවට අනතුරු අඟවයි. 100,000 කට වැඩි පිරිසක් පීඩාවට පත් වූහ. එක්සත් ජාතීන්ගේ ලෝක ආහාර වැඩසටහන පැවසුවේ දකුණු සුඩානයේ ජනගහනයෙන් 40% ක් වන මිලියන 4.9 ක ජනතාවකට හදිසි ආහාර අවශ්‍ය බවයි.[75][76] එක්සත් ජාතීන්ගේ නිලධාරීන් පැවසුවේ ජනාධිපති සල්වා කීර් මායාර්ඩිට් සමහර ප්‍රදේශවලට ආහාර බෙදා හැරීම අවහිර කරන බවයි.[77] තවද, UNICEF අනතුරු ඇඟවූයේ දකුණු සුඩානයේ ළමුන් මිලියනයකට වඩා මන්දපෝෂණයට ලක්ව ඇති බවයි.[78]
2017 ජුලි වන විට හමුදා පණුවන් පැතිරීම බඩ ඉරිඟු සහ බඩ ඉරිඟු නිෂ්පාදනයට තර්ජනයක් විය.[79]
භූගෝලය
[සංස්කරණය]
දකුණු සුඩානය පිහිටා ඇත්තේ අක්ෂාංශ 3° සහ 13°N අතර දේශාංශ 24° සහ 36°E අතර ය. එය නිවර්තන වනාන්තර, වගුරු බිම් සහ තණබිම් වලින් ආවරණය වී ඇත. සුදු නයිල් ගඟ ජුබා හරහා රට හරහා ගමන් කරයි.[80] සුඩ් සෑදී ඇත්තේ "කඳුකර මුහුද" යන අර්ථය ඇති බහර් අල් ජබල් ලෙස දේශීයව හැඳින්වෙන සුදු නයිල් ගඟ මගිනි.[81]
දකුණු සුඩානයේ බැන්ඩිංගිලෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශය ලොව දෙවන විශාලතම වනජීවී සංක්‍රමණයට සත්කාරකත්වය සපයයි. ඉතියෝපියානු දේශ සීමාවට බටහිරින් පිහිටි බෝමා ජාතික වනෝද්‍යානය මෙන්ම කොංගෝ දේශ සීමාව ආසන්නයේ පිහිටි සුඩ් තෙත්බිම සහ දකුණු ජාතික වනෝද්‍යානය හාර්ටෙබීස්ට්, කොබ්, ටොපි, මී හරකුන්, අලි ඇතුන්, ජිරාෆ් සහ සිංහයන් විශාල ජනගහණයකට වාසස්ථාන සැපයූ බව සමීක්ෂණවලින් හෙළි වී තිබේ.
දකුණු සුඩානයේ වන රක්ෂිතය බොන්ගෝ, යෝධ වනාන්තර ඌරන්, රතු ගංගා ඌරන්, වන අලි, චිම්පන්සියන් සහ වන වඳුරන් සඳහා ද වාසස්ථාන සැපයීය. WCS විසින් 2005 දී දකුණු සුඩානයේ අර්ධ-ස්වාධීන රජය සමඟ සහයෝගීව ආරම්භ කරන ලද සමීක්ෂණවලින් හෙළි වූයේ සැලකිය යුතු, අඩු වූ වනජීවී ගහනය තවමත් පවතින බවත්, පුදුමයට කරුණක් නම්, අග්නිදිගින් ඇන්ටිලොප් මිලියන 1.3 ක විශාල සංක්‍රමණය සැලකිය යුතු ලෙස නොවෙනස්ව පවතින බවත්ය.
රටෙහි වාසස්ථාන තෘණ බිම්, උස් උන්නතාංශ සානු සහ කඳු බෑවුම්, වනාන්තර සහ තණකොළ සහිත සැවානා, ගංවතුර බිම් සහ තෙත් බිම් ඇතුළත් වේ. ආශ්‍රිත වනජීවී විශේෂවලට ආවේණික සුදු කන් ඇති කොබ් සහ නයිල් ලෙච්වේ, අලි ඇතුන්, ජිරාෆ්, පොදු ඊලන්ඩ්, යෝධ ඊලන්ඩ්, ඔරික්ස්, සිංහයන්, අප්‍රිකානු වල් බල්ලන්, කේප් මී හරකුන් සහ ටොපි (දේශීයව ටියැං ලෙස හැඳින්වේ) ඇතුළත් වේ. සිවිල් යුද්ධයට පෙර පුරාවෘත්තයක් වූ ඇන්ටිලොප් වර්ග දෙකම සුදු කන් ඇති කොබ් සහ ටියාං ගැන එතරම් දැනුමක් නැත. බෝමා-ජොන්ග්ලෙයි භූ දර්ශන කලාපය බෝමා ජාතික වනෝද්‍යානය, පුළුල් තණබිම් සහ ගංවතුර බිම්, බැන්ඩිංගිලෝ ජාතික වනෝද්‍යානය සහ සෙරාෆ් වනජීවී රක්ෂිතය ඇතුළත් වන වගුරු බිම් සහ සෘතුමය වශයෙන් ගංවතුරට ලක් වූ තෘණ බිම් වලින් සමන්විත සුද්ද් යන ප්‍රදේශවලින් සමන්විත වේ.
දකුණු සුඩානයේ දිලීර ගැන දන්නේ අල්ප වශයෙනි. සුඩානයේ දිලීර ලැයිස්තුවක් එස්. ඒ. ජේ. ටාර් විසින් සකස් කරන ලද අතර එවකට පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය මයිකොලොජිකල් ආයතනය (Kew, Surrey, UK) විසින් 1955 දී ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. ගණ 175 කින් යුත් විශේෂ 383 කින් යුත් ලැයිස්තුවට, එවකට රටෙහි මායිම් තුළ නිරීක්ෂණය කරන ලද සියලුම දිලීර ඇතුළත් විය. . එම වාර්තා බොහොමයක් වර්තමාන දකුණු සුඩානයට සම්බන්ධයි. වාර්තා වී ඇති බොහෝ විශේෂයන් බෝග රෝග සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. දකුණු සුඩානයේ සැබෑ දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව බොහෝ සෙයින් වැඩි ය.
2006 දී ජනාධිපති කීර් ප්‍රකාශ කළේ තම රජය දකුණු සුඩානයේ සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂා කිරීමට සහ ප්‍රචාරණය කිරීමට හැකි සෑම දෙයක්ම කරන බවත්, ලැව්ගිනි, අපද්‍රව්‍ය බැහැර කිරීම සහ ජල දූෂණය අවම කිරීමට උත්සාහ කරන බවත්ය. ආර්ථිකය සහ යටිතල පහසුකම් සංවර්ධනය නිසා පරිසරය තර්ජනයට ලක්ව ඇත. රටෙහි 2019 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකය 9.45/10 මධ්‍යන්‍ය අගයක් ඇති අතර, එය රටවල් 172 කින් ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන ස්ථානයට පත් විය.[82]
පරිසර කලාප කිහිපයක් දකුණු සුඩානය පුරා විහිදී යයි: නැගෙනහිර සුඩානියානු සවානා, උතුරු කොංගෝලියානු වනාන්තර-සැවානා මොසෙයික්, සහරාන් ගංවතුර තෘණ බිම් (සුඩ්), සහේලියන් ෂිටිම් සවානා, නැගෙනහිර අප්‍රිකානු කඳුකර වනාන්තර සහ උතුරු ඇකේසියා-කොමිෆෝරා පඳුරු බිම් සහ පඳුරු.[83]
දේශගුණය
[සංස්කරණය]
දකුණු සුඩානයේ නිවර්තන දේශගුණයක් ඇති අතර, අධික ආර්ද්‍රතාවය සහිත වැසි සහිත සමයක් සහ විශාල වර්ෂාපතනයක් පසුව වියළි සමයක් මගින් සංලක්ෂිත වේ. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය සෑම විටම ඉහළ මට්ටමක පවතින අතර සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 20 සහ 30 °C (68 සහ 86 °F) අතර පහත වැටෙන සිසිල්ම මාසය ජූලි වන අතර සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 23 සිට 37 °C (73 සිට 98 °F දක්වා) දක්වා වන උණුසුම්ම මාසය මාර්තු වේ.[84]
වඩාත්ම වර්ෂාපතනය මැයි සහ ඔක්තෝබර් අතර දක්නට ලැබේ, නමුත් වැසි සමය අප්රේල් මාසයේ ආරම්භ වී නොවැම්බර් දක්වා දීර්ඝ කළ හැකිය. සාමාන්‍යයෙන් මැයි මාසය තෙත්ම මාසයයි. මෙම සමය "අන්තර්-නිවර්තන කලාපයේ වාර්ෂික මාරුවෙන් බලපෑම් ඇති කරයි"[85] සහ දකුණු හා නිරිතදිග සුළං වෙත මාරුවීම තරමක් අඩු උෂ්ණත්වයකට, වැඩි ආර්ද්‍රතාවයකට සහ වැඩි වලාකුළු ආවරණයකට මග පාදයි.[86]
වනජීවී
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානයේ වනජීවීන් යනු දකුණු සුඩානයේ ස්වභාවික ශාක හා සත්ත්ව විශේෂයි. දකුණු සුඩානයට ලෝකයේ විශාලතම තෙත් බිම් වලින් එකක් වන සුඩ් අයත් වේ.[87] ඇමරිකානු ජීව විද්‍යාඥයෙකු සහ සංරක්ෂණඥයෙකු වන ජේ. මයිකල් ෆේ ට අනුව, දකුණු සුඩානයේ "පෘථිවිය මත විශාලතම ක්ෂීරපායීන්ගේ විශාලතම සංක්‍රමණය ඉදිරිපත් කළ හැකිය",[87] වනජීවී සංරක්ෂණ සංගමය (WCS) වාර්තා කරන්නේ ගිනිකොනදිග සුඩානයේ ඇන්ටිලොප් මිලියන 1.3 ක් සංක්‍රමණය වන බවයි. මෙම ප්‍රදේශය අඩු ඝනත්ව මානව ජනගහනයක් ඇති අතර, ආසන්න වශයෙන් මිලියන 7 ක ජනතාවක් දළ වශයෙන් 619,745 km2 (වර්ග සැතපුම් 239,285) පුරා ව්‍යාප්තව සිටිති.[88]
රජය සහ දේශපාලනය
[සංස්කරණය]රජය
[සංස්කරණය].jpg)
දැන් අක්‍රිය වූ දකුණු සුඩාන ව්‍යවස්ථාදායක සභාව 2011 ජූලි 9 දින නිදහස ලැබීමට ටික කලකට පෙර[89] සංක්‍රාන්ති ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලදී.[90] මෙම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව නිදහස් දිනයේදී දකුණු සුඩානයේ ජනාධිපති සල්වා කීර් මායාර්ඩිට් විසින් අත්සන් කරන ලද අතර එමඟින් බලාත්මක විය. එය දැන් රටේ උත්තරීතර නීතිය වන අතර, 2005 අතුරු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යයි.[91]
ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් රාජ්‍ය නායකයා, රජයේ ප්‍රධානියා සහ සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධානියා වන ජනාධිපතිවරයෙකුගේ නායකත්වයෙන් යුත් ජනාධිපති ආණ්ඩු ක්‍රමයක් ස්ථාපිත කරයි. එය නිවාස දෙකකින් සමන්විත ජාතික ව්‍යවස්ථාදායකය ද ස්ථාපිත කරයි: සෘජුවම තේරී පත් වූ සභාවක්, ජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව සහ ප්‍රාන්තවල නියෝජිතයින්ගේ දෙවන මණ්ඩලයක් වන ප්‍රාන්ත සභාව.[92]
SPLA/M හි නිර්මාතෘවරයෙකු වන ජෝන් ගරන්ග්, 2005 ජූලි 30 වන දින මිය යන තුරුම ස්වයං පාලන රජයේ සභාපතිවරයා විය. ඔහුගේ නියෝජ්‍ය සල්වා කීර් මායාර්ඩිට්,[93] සුඩානයේ පළමු උප සභාපති සහ ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. 2005 අගෝස්තු 11 දින දකුණු සුඩාන රජය. ඔහු වෙනුවට රජයේ උප සභාපති ලෙස රීක් මචාර්[93] පත් විය. ව්‍යවස්ථාදායක බලය රජයට සහ ද්විමණ්ඩල ජාතික ව්‍යවස්ථාදායකයට පැවරී ඇත. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් ස්වාධීන අධිකරණයක් සඳහා ද විධිවිධාන සලසා ඇත, ඉහළම ආයතනය ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයයි.
2021 මැයි 8 වන දින, දකුණු සුඩාන ජනාධිපති සල්වා කීර්, 2018 සාම ගිවිසුමේ කොටසක් ලෙස පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හරින බව නිවේදනය කළේ, නීති සම්පාදකයින් 550ක් වන නව ව්‍යවස්ථාදායක මණ්ඩලයක් පිහිටුවීම සඳහාය.[94] 2023 V-Dem ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී දර්ශකවලට අනුව දකුණු සුඩානය අප්‍රිකාවේ තෙවැනි පහළම මැතිවරණ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය වේ.[95]
ජාතික ප්‍රාග්ධන ව්‍යාපෘතිය
[සංස්කරණය]
දකුණු සුඩානයේ අගනුවර පිහිටා ඇත්තේ ජුබා හි වන අතර එය මධ්‍යම සමකයේ ප්‍රාන්ත අගනුවර සහ ජුබා ප්‍රාන්තයේ ප්‍රාන්ත ආසනය වන අතර එය රටේ විශාලතම නගරය වේ. කෙසේ වෙතත්, ජුබාහි දුර්වල යටිතල පහසුකම් සහ දැවැන්ත නාගරික වර්ධනය මෙන්ම දකුණු සුඩානය තුළ එහි කේන්ද්‍රීයභාවය නොමැතිකම හේතුවෙන්, දකුණු සුඩාන රජය 2011 පෙබරවාරි මාසයේදී රජයේ ආසනය ලෙස සේවය කිරීම සඳහා නව සැලසුම් කළ නගරයක් නිර්මාණය කිරීම අධ්‍යයනය කිරීමට යෝජනාවක් සම්මත කළේය.[96][97] අගනුවර වඩාත් මධ්‍යගතව පිහිටි රම්සීල් වෙත වෙනස් කිරීමට සැලසුම් කර ඇත.[98] මෙම යෝජනාව නයිජීරියාවේ අබුජා හි ඉදිකිරීම් ව්‍යාපෘතිවලට ක්‍රියාකාරීව සමාන ය; බ්‍රසීලියා, බ්‍රසීලය; සහ කැන්බරා, ඕස්ට්‍රේලියාව; වැනි අනෙකුත් නූතන යුගයේ සැලසුම් කළ ජාතික අගනගර මෙන්ය. ව්‍යාපෘතිය සඳහා රජය අරමුදල් සපයන්නේ කෙසේද යන්න පැහැදිලි නැත.
2011 සැප්තැම්බරයේදී, රජයේ ප්‍රකාශකයෙකු පැවසුවේ, මධ්‍යම සමකයට සහ ජොන්ග්ලෙයි සමඟ මායිම් අසල ලේක්ස් ප්‍රාන්තයේ ස්ථානයක් වන රැම්සියෙල්හි[99] නව අගනුවරක් ඉදිකිරීමේ යෝජනාවක් රටේ දේශපාලන නායකයින් විසින් පිළිගෙන ඇති බවයි. රැම්සියෙල් රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය ලෙස සැලකේ,[100] සහ නැසීගිය නිදහසට පක්ෂ නායක ජෝන් ගරන්ග් 2005 දී ඔහුගේ මරණයට පෙර අගනුවර එහි වෙනත් ස්ථානයකට ගෙන යාමට සැලසුම් කර ඇති බව කියනු ලැබේ. මෙම යෝජනාවට ලේක්ස් ප්‍රාන්ත රජය සහ රැම්සියෙල් ගෝත්‍රික ප්‍රධානියා අවම වශයෙන් සහයෝගය ලබා දී ඇත.[101] නගරය සැලසුම් කිරීම, සැලසුම් කිරීම සහ ඉදිකිරීම වසර පහක් තරම් කාලයක් ගතවනු ඇතැයි රජයේ අමාත්‍යවරු පැවසූ අතර ජාතික ආයතන නව අගනුවරට ගෙනයාම අදියර වශයෙන් ක්‍රියාත්මක වනු ඇත.[99]
ප්‍රාන්ත
[සංස්කරණය]2011-2015
[සංස්කරණය]
2015 ට පෙර, දකුණු සුඩානය ප්‍රාන්ත දහයකට බෙදා ඇති අතර, එය ඓතිහාසික ප්‍රදේශ තුනකට අනුරූප වේ: බහර් එල් ගසල්, ඉක්වටෝරියා සහ මහා ඉහල නයිල් ප්‍රදේශය, නුවර්ලන්ඩ් ඇතුළත් වේ:
- උතුරු බහර් එල් ගසල්
- බටහිර බහර් එල් ගසල්
- ලේක්ස්
- .වාර්ප්
- බටහිර ඉක්වටෝරියා
- මධ්‍යම ඉක්වටෝරියා (ජාතික අගනුවර වන ජුබා අඩංගු)
- නැගෙනහිර ඉක්වටෝරියා
- ජොන්ග්ලෙයි
- යුනිටි
- රෝල් නාත් ප්‍රාන්තය
2005 දී අත්සන් කරන ලද විස්තීර්ණ සාම ගිවිසුමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස දකුණු සුඩානයේ උතුරු බහර් එල් ගසාල්, වොරැප් සහ බෙන්ටියු යන දකුණු සුඩාන ප්‍රාන්තවලට මායිම්ව පිහිටි සුඩානයේ කුඩා ප්‍රදේශයක් වන අබෙයි ප්‍රදේශයට විශේෂ පරිපාලන තත්ත්වයක් ලබා දෙන ලදී. 2011, අබෙයි සුඩාන ජනරජයේ සහ දකුණු ජනරජයේ කොටසක් ලෙස සැලකේ. සුඩානය, ඵලදායී ලෙස සහාධිපත්‍යයකි. 2011 වසරේ දකුණු සුඩානයට සම්බන්ධ වනවාද එසේත් නැතිනම් සුඩාන ජනරජයේ කොටසක් ලෙස රැඳී සිටිනවාද යන්න පිළිබඳව ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීමට නියමිතව තිබූ නමුත් 2011 මැයි මාසයේදී සුඩාන හමුදාව විසින් අබෙයි අල්ලා ගත් අතර ජනමත විචාරණය පවත්වන්නේද යන්න පැහැදිලි නැත.[තහවුරු කර නොමැත]
2015-2020
[සංස්කරණය]
2015 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, දකුණු සුඩානයේ ජනාධිපති සල්වා කීර් විසින් ව්‍යවස්ථාපිතව ස්ථාපිත ප්‍රාන්ත දහය වෙනුවට ප්‍රාන්ත විසිඅටක් පිහිටුවීමේ නියෝගයක් නිකුත් කරන ලදී.[102] මෙම නියෝගය බොහෝ දුරට වාර්ගික රේඛා ඔස්සේ නව රාජ්‍යයන් ස්ථාපිත කරන ලදී. විරුද්ධ පක්ෂ සහ සිවිල් සමාජය ගණනාවක් මෙම නියෝගයේ ව්‍යවස්ථාපිතභාවයට අභියෝග කළ අතර කීර් පසුව එය ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් ලෙස අනුමැතිය සඳහා පාර්ලිමේන්තුවට ගෙන යාමට තීරණය කළේය.[103] නොවැම්බර් මාසයේදී දකුණු සුඩාන පාර්ලිමේන්තුව නව රාජ්‍යයන් නිර්මාණය කිරීමට ජනාධිපති කීර්ට බලය ලබා දුන්නේය.[104]
- ඒවයිල්
- ඒවයිල් නැගෙනහිර
- නැගෙනහිර ලේක්ස්
- ගොග්රියල්
- ගොක්
- ලොල්
- ටොන්ජ්
- ට්වික්
- වාවු
- බටහිර ලේක්ස්
- අමාදි
- ගබුඩ්වේ
- ටොරිට්
- ජුබෙක් (ජාතික අගනුවර වන ජුබා අඩංගු)
- මරිඩි
- කපෝටා
- තඹුරා
- ටෙරෙකේකා
- යී ගඟ
- බෝමා
- මධ්‍යම රෝල් නාත්
- අකෝබෝ
- උතුරු රෝල් නාත්
- ජොන්ග්ලෙයි ප්‍රාන්තය
- ලැට්ජූර්
- මයිවුට්
- උතුරු ලිච්
- රුවෙන්ග් (රුබ්කෝනා, රුබ්කොට්නා)
- දකුණු ලිච්
- බීහ්
- ෆාෂෝඩා ප්‍රාන්තය
- ෆන්ගාක් ප්‍රාන්තය
2017 ජනවාරි 14 දින තවත් ප්‍රාන්ත හතරක් නිර්මාණය විය. මධ්‍යම රෝල් නාත්, උතුරු රෝල් නාත්, තුඹුර සහ මයිවුත්.[105][106]
2020-වර්තමානය
[සංස්කරණය]
2020 පෙබරවාරි 22 වන දින අත්සන් කරන ලද සාම ගිවිසුමක නියමයන් යටතේ, දකුණු සුඩානය නැවතත් ප්‍රාන්ත දහයකට බෙදී ඇති අතර, පරිපාලන ප්‍රදේශ දෙකක් සහ එක් ප්‍රදේශයක් විශේෂ පරිපාලන තත්ත්වයකින් යුක්ත වේ.[107][108]
කෆියා කිංගි ප්‍රදේශය දකුණු සුඩානය සහ සුඩානය අතර මතභේදයට ලක්ව ඇති අතර ඉලෙමි ත්‍රිකෝණය දකුණු සුඩානය සහ කෙන්යාව අතර මතභේදයට ලක්ව ඇත.
ප්‍රාන්ත සහ පරිපාලන ප්‍රදේශ නැවත වරක් සුඩානයේ පැරණි ඓතිහාසික පළාත් තුනට කාණ්ඩගත කර ඇත. බහර් එල් ගසල්, ඉක්වටෝරියා සහ මහා ඉහල නයිල්:
- උතුරු බහර් එල් ගසල්
- බටහිර බහර් එල් ගසල්
- විල්
- වාර්ප්
- බටහිර ඉක්වටෝරියා
- මධ්‍යම ඉක්වටෝරියා (ජාතික අගනුවර වන ජුබා අඩංගු)
- නැගෙනහිර ඉක්වටෝරියා
- ජොන්ග්ලෙයි
- යුනිටි
- ඉහළ නයිල් (රෝල් නාත්)
- පරිපාලන ප්‍රදේශ
- මහා පිබෝර් පරිපාලන ප්‍රදේශය
- රුවෙන්ග් පරිපාලන ප්‍රදේශය (රුබ්කොට්නා)
- විශේෂ පරිපාලන තත්ව ප්‍රදේශය
- අබෙයි විශේෂ පරිපාලන ප්‍රදේශය
විදේශ සබඳතා
[සංස්කරණය].jpg)
නිදහසින් පසු සුඩානය සමඟ සබඳතා වෙනස් වෙමින් පවතී. සුඩානයේ ජනාධිපති ඕමාර් අල්-බෂීර් 2011 ජනවාරි මාසයේදී උතුරේ සහ දකුණේ ද්විත්ව පුරවැසිභාවයට අවසර දෙන බව ප්‍රථමයෙන් ප්‍රකාශ කළේය,[109] නමුත් දකුණු සුඩානය නිදහස ලැබීමෙන් පසු ඔහු එම යෝජනාව ඉල්ලා අස්කර ගත්තේය. ඔහු EU-පන්නයේ සම්මුතියක් ද යෝජනා කර ඇත.[110] 2011 ඊජිප්තු විප්ලවයෙන් පසු ඊජිප්තුවේ අගමැති එසාම් ෂරාෆ්, දකුණු සුඩානය වෙන්වීමට පෙරාතුව කාර්ටූම් සහ ජුබා වෙත සිය ප්‍රථම විදේශ සංචාරය කළේය.[111] ඊශ්‍රායලය ඉක්මනින්ම දකුණු සුඩානය ස්වාධීන රටක් ලෙස පිළිගත්තේය,[112] සහ දකුණු සුඩානයේ සරණාගතයින් දහස් ගණනකට සත්කාරකත්වය දරයි, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙකුට අවසානයේ දශකයකට වැඩි කාලයකට පසුව තාවකාලික පදිංචිය ලබා දී ඇත.[113] ඇමරිකානු මූලාශ්‍රවලට අනුව, ජනාධිපති ඔබාමා නව රාජ්‍යය නිල වශයෙන් පිළිගත්තේ සුඩානය, ඊජිප්තුව, ජර්මනිය සහ කෙන්යාව 2011 ජූලි 8 වන දින රටේ නිදහස පිළිගත් ප්‍රථමයන් අතරට පසුවය.[114][115] ස්වයං නිර්ණ ජනමත විචාරණයකින් අවසන් වූ ජාත්‍යන්තර සාකච්ඡාවලට සහභාගී වූ රාජ්‍යයන් කිහිපයක් ද අතිමහත් ප්‍රතිඵලය පිළිගැනීමට ඉක්මන් විය. හේතුවාදී ක්‍රියාවලියට කෙන්යාව, උගන්ඩාව, ඊජිප්තුව, ඉතියෝපියාව, ලිබියාව, එරිත්‍රියාව, එක්සත් රාජධානිය සහ නෝර්වේ ඇතුළත් විය.[116][a]
දකුණු සුඩානය එක්සත් ජාතීන්ගේ,[117] අප්‍රිකානු සංගමය,[118][119] නැඟෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාව,[120][121][122] සහ නැගෙනහිර සහ දකුණු අප්‍රිකාව සඳහා පොදු වෙළෙඳපොළෙහි සාමාජික රාජ්‍යයකි.[123] දකුණු සුඩානය පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ජාතීන්,[124] ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල,[125] ඔපෙක්+ සහ ලෝක බැංකුවට සම්බන්ධ වීමට සැලසුම් කරයි.[126] සමහර ජාත්‍යන්තර වෙළඳ සංවිධාන දකුණු සුඩානය අප්‍රිකාවේ මහා අගහි කොටසක් ලෙස වර්ගීකරණය කරයි.[127]
අරාබි ලීගයේ පූර්ණ සාමාජිකත්වය සහතික කර ඇත, රටේ රජය එය සෙවීමට තෝරා ගන්නේ නම්,[128] එයට නිරීක්ෂක තත්ත්වය ද තෝරා ගත හැකි වුවද.[129] එය 2011 නොවැම්බර් 3 දින යුනෙස්කෝවට ඇතුළත් කර ඇත.[130] 2011 නොවැම්බර් 25 දින, එය නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රාන්තවල කලාපීය කණ්ඩායමක් වන සංවර්ධනය පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය අධිකාරියට නිල වශයෙන් සම්බන්ධ විය.[131]
දකුණු සුඩානයේ ස්වාධීනත්වය පිළිබඳ 2011 ජනමත විචාරණයට එක්සත් ජනපදය සහාය දුන්නේය. නිව් යෝර්ක් ටයිම්ස් වාර්තා කළේ, "දකුණු සුඩානය බොහෝ ආකාරවලින් ඇමරිකානු නිර්මාණයක් වන අතර, බොහෝ දුරට එක්සත් ජනපදය විසින් සංවිධානය කරන ලද ජනමත විචාරණයකින් යුද්ධයෙන් විනාශ වූ සුඩානයෙන් කැටයම් කරන ලදී, එහි බිඳෙනසුලු ආයතන ඇමරිකානු ආධාරවලින් ඩොලර් බිලියන ගණනින් පෝෂණය විය."[132] සුඩානයට එරෙහිව එක්සත් ජනපද ආන්ඩුව දිගුකාලීන සම්බාධක 2011 දෙසැම්බරයේදී අලුතින් ස්වාධීන වූ දකුණු සුඩානයට අදාළ වීමෙන් නිල වශයෙන් ඉවත් කරන ලද අතර, RSS සමඟ විදේශීය ආයෝජකයින් සම්බන්ධ කිරීමට උපකාර කිරීම සඳහා වොෂින්ටන්, ඩීසී හි ඉහළ මට්ටමේ ජාත්‍යන්තර සහභාගීත්ව සමුළුවකට ජ්‍යෙෂ්ඨ RSS නිලධාරීන් සහභාගී විය. දකුණු සුඩාන පෞද්ගලික අංශයේ නියෝජිතයන්.[133] දකුණු සුඩාන ජනරජයේ සහ සුඩාන ජනරජයේ ආර්ථිකයේ සමහර අංශ අතර අන්තර් රඳා පැවැත්ම සැලකිල්ලට ගෙන, ඇතැම් ක්‍රියාකාරකම් සඳහා තවමත් OFAC අවසරය අවශ්‍ය වේ. බලපත්‍රයක් නොමැති විට, වත්මන් සුඩාන සම්බාධක රෙගුලාසි මගින් එක්සත් ජනපද පුද්ගලයින් සුඩානයට හෝ සුඩාන රජයට ප්‍රතිලාභ ලබා දෙන දේපල සහ අවශ්‍යතා සම්බන්ධයෙන් ගනුදෙනු කිරීම දිගටම තහනම් කරනු ඇත.[134] 2011 කොන්ග්‍රස් පර්යේෂණ සේවා වාර්තාවක්, "දකුණු සුඩාන ජනරජය: අප්‍රිකාවේ අලුත්ම රට සඳහා අවස්ථා සහ අභියෝග", රට සිය අනාගතය ගොඩනඟන විට කැපී පෙනෙන දේශපාලන සහ මානුෂීය ගැටලු හඳුනා ගනී.[135]
2019 ජූලි මාසයේදී, දකුණු සුඩානය ඇතුළු රටවල් 37 ක එක්සත් ජාතීන්ගේ තානාපතිවරු, සින්ජියැන්ග් කලාපයේ උයිගුර්වරුන්ට චීනය සැලකීම ආරක්ෂා කරමින් එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයට ඒකාබද්ධ ලිපියක් අත්සන් කළහ.[136]
එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය වසර 20ක කාලයක් සඳහා දකුණු සුඩානයට ඩොලර් බිලියන 12ක් ණයට දුන්නේය. දකුණු සුඩානය සහ බෙයිටාර් ජෙරුසලම් FC සමාගම අසාර්ථක ලෙස අත්පත් කර ගැනීමේදී ඔවුන්ගේ ධනය සහ ආයෝජන පිළිබඳ සැක සහිත මූලාශ්‍ර වූ හමාඩ් බින් කලීෆා අල් නහියන් ට අයත් එමිරාටි සමාගමක් අතර මෙම ණය ගිවිසුම අත්සන් කරන ලදී. ණය තැන්පතුව එමිරාටි බැංකු ගිණුමකට යොමු කර ඇති අතර, එයින් 70%ක් යටිතල පහසුකම් සඳහා වෙන් කර ඇත. ගිවිසුමට අනුව, දකුණු සුඩානය තෙල් නැව්ගත කිරීම් මගින් ආපසු ගෙවිය යුතු අතර, එහි වෙළඳපල වටිනාකමට වඩා අඩු මිලකට බැරලයක මිල ඩොලර් 10 කි. තෙල් මිල අඩු වුවහොත් අතිරේක තෙල් නැව්ගත කිරීමට එකඟ විය. මෙම ගිවිසුම සුඩාන යුද්ධය ගැන ගණන් ගත්තේ නැත.[137][138]
හමුදා
[සංස්කරණය]2007 දී එවකට SPLA කටයුතු පිළිබඳ අමාත්‍යවරයා වූ ඩොමිනික් ඩිම් ඩෙන්ග් විසින් ආරක්ෂක පත්‍රිකාවක් ආරම්භ කරන ලද අතර 2008 දී කෙටුම්පතක් ඉදිරිපත් කරන ලදී. එය ප්‍රකාශ කළේ දකුණු සුඩානය අවසානයේ ගොඩබිම්, ගුවන් සහ ගංගා ආශ්‍රිත හමුදා නඩත්තු කරන බවයි.[139][140]
2015 වන විට, දකුණු සුඩානය ලෝකයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස තුන්වන ඉහළම මිලිටරි වියදම් ඇති රටයි. ඒ ඕමානය සහ සෞදි අරාබියට පසුවය.[141]
මානව හිමිකම්
[සංස්කරණය]සිවිල් වැසියන්ට එරෙහි හිංසන ව්‍යාපාර SPLA වෙත ආරෝපණය කර ඇත.[142] එස්පීඑල්ඒ/එම් විසින් ෂිලුක් සහ මුර්ලේ අතර කැරලි නිරායුධ කිරීමට ගත් උත්සාහයේ දී, ඔවුන් ගම්මාන ගණනාවක් ගිනි තැබූ අතර, කාන්තාවන් සහ ගැහැණු ළමයින් සිය ගණනක් දූෂණය කළ අතර, ගණන් කළ නොහැකි සිවිල් වැසියන් සංඛ්‍යාවක් ඝාතනය කළහ.[143] වධහිංසා පමුණුවන බවට චෝදනා කරන සිවිල් වැසියන් කියා සිටින්නේ ඇඟිලිවල නියපොතු ඉරා දැමූ බවත්, ප්ලාස්ටික් බෑග් පුළුස්සා ඔවුන්ගේ දෙමාපියන්ට ආයුධ ලබා දීම සඳහා ළමුන් මතට බින්දු දැමූ බවත්, කැරලිකරුවන් එහි රාත්‍රිය ගත කළ බවට සැක කළහොත් ගම්වැසියන් තම පැල්පත්වල පණපිටින් පුළුස්සා දැමූ බවත්ය.[143] 2011 මැයි මාසයේදී, යුනිටි ස්ටේට් හි නිවාස 7,000කට වැඩි ප්‍රමාණයකට SPLA විසින් ගිනි තැබූ බව කියනු ලැබේ.[144]
එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය මෙම උල්ලංඝනය කිරීම් බොහොමයක් වාර්තා කරන අතර එක් ජුබා පදනම් කරගත් ජාත්‍යන්තර ආධාර ඒජන්සියක කලකිරුණු අධ්‍යක්ෂවරයා ඒවා "රිච්ටර් පරිමාණයෙන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම්" ලෙස හඳුන්වයි.[143] 2010 දී, CIA අනතුරු ඇඟවීමක් නිකුත් කළේ, "ඉදිරි වසර පහ තුළ ... නව සමූහ ඝාතනයක් හෝ ජන සංහාරයක් දකුණු සුඩානයේ බොහෝ දුරට සිදුවීමට ඉඩ ඇති බවයි."[143] නුවර් සුදු හමුදාව ප්‍රකාශ කර ඇත්තේ "අතුගා දැමීමට තමන් කැමති බවයි. නුවර්ගේ ගවයින්ගේ දිගු කාලීන ආරක්ෂාව සහතික කිරීමට ඇති එකම විසඳුම ලෙස මුළු මුර්ල් ගෝත්‍රයම මිහිපිට වෙසෙන"[145] සහ ජාත්‍යන්තර සුළුතර අයිතිවාසිකම් සමූහය ඇතුළු ක්‍රියාකාරීන්, ජොන්ග්ලෙයිහි ජන සංහාරය ගැන අනතුරු ඇඟවීය.[146] 2017 ආරම්භයේදී නැවතත් ජන සංහාරය ආසන්න විය.[147]
ප්‍රධාන විපක්ෂ කණ්ඩායම වන එක්සත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංසදයේ නායක පීටර් අබ්දුල් රහමන් සුලේ, රජයට එරෙහිව සටන් කරන නව කැරලිකාර කණ්ඩායමක් පිහිටුවීමට සම්බන්ධ බවට එල්ල වූ චෝදනා මත 2011 නොවැම්බර් 3 සිට අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.[148][149]
දකුණු සුඩානයේ ළමා විවාහ අනුපාතය 52%කි.[150] සමලිංගික ක්‍රියා නීති විරෝධීයි.[151]
ළමා සොල්දාදුවන් බඳවා ගැනීම ද රටේ බරපතල ගැටලුවක් ලෙස දක්වා ඇත.[152] 2014 අප්රේල් මාසයේදී එවකට එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් පිළිබඳ මහ කොමසාරිස්වරිය වූ නවි පිල්ලේ ප්‍රකාශ කළේ දකුණු සුඩානයේ සිවිල් යුද්ධයේදී ළමා සොල්දාදුවන් 9,000කට වැඩි පිරිසක් සටන් කරමින් සිටි බවයි.[153]
එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කාර්යාලය රටේ තත්වය විස්තර කර ඇත්තේ "ලෝකයේ ඇති භයානකම මානව හිමිකම් තත්වයන්ගෙන් එකක්" ලෙසය. "ඔබට හැකි දේ කරන්න, ඔබට කළ හැකි දේ ගන්න" යන ගිවිසුමකට අනුව ගවයන් වැටලීම මෙන්ම සටන් සඳහා ගෙවීමක් ලෙස කාන්තාවන් දූෂණය කිරීමට සටන්කරුවන්ට ඉඩ දුන් බවට එය හමුදාවට සහ මිත්‍ර හමුදාවලට චෝදනා කළේය.[154] ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් කියා සිටියේ නැව් කන්ටේනරයකදී මරණයට විරුද්ධවාදීන්ට සහාය දුන් බවට චෝදනා ලැබූ පුද්ගලයින් 60 කට වැඩි පිරිසකට හමුදාව හුස්ම හිර කළ බවයි.[155]
2017 දෙසැම්බර් 22 දින, කලාපයේ දින 12 ක සංචාරයක් අවසානයේ, දකුණු සුඩානයේ මානව හිමිකම් පිළිබඳ කොමිසම පැවසුවේ, "දකුණු සුඩානයේ වත්මන් ගැටුම ආරම්භ වී වසර හතරකට පසුව, දළ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී. සිවිල් වැසියන් බර උසුලන ගැටුමේ සියලුම පාර්ශවයන් විසින් පුලුල්ව පැතිරුනු ආකාරයෙන්."[156] දකුණු සුඩානයේ මානව හිමිකම් පිළිබඳ කොමිසම 2016 මාර්තු මාසයේදී මානව හිමිකම් කවුන්සිලය විසින් පිහිටුවන ලදී.[156]
ආර්ථිකය
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානයේ ආර්ථිකය ලෝකයේ වඩාත්ම ඌන සංවර්ධිත එකකි,[157] දකුණු සුඩානයට දැනට පවතින යටිතල පහසුකම් අඩු සහ ලොව ඉහළම මාතෘ මරණ සහ කාන්තා නූගත්කම අනුපාතය 2011 වන විට[158] දකුණු සුඩානය ජාත්‍යන්තර වෙළෙඳපොළට දැව අපනයනය කරයි. පෙට්‍රෝලියම්, යපස්, තඹ, ක්‍රෝමියම් ලෝපස්, සින්ක්, ටංස්ටන්, මයිකා, රිදී, රත්‍රන්, දියමන්ති, දෘඩ දැව, හුණුගල් සහ ජල විදුලිය වැනි බොහෝ ස්වභාවික සම්පත් ද කලාපය තුළ අඩංගු වේ.[159] අනෙකුත් බොහෝ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල මෙන්ම රටේ ආර්ථිකය ද කෘෂිකර්මාන්තය මත දැඩි ලෙස රඳා පවතී.
ස්වභාවික සම්පත් මත පදනම් වූ සමාගම් හැරුණු විට, එවැනි අනෙකුත් සංවිධානවලට SABMiller හි අනුබද්ධිත සමාගමක් වන Southern Sudan Beverages Limited ඇතුළත් වේ.
තෙල්
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානයේ තෙල් නිධි 20 වැනි සියවසේ අග භාගයේ සිට ආර්ථිකයට වැදගත් විය. 2023 දී රාජ්‍ය ආදායමෙන් 90%කට වඩා තෙල් නියෝජනය කරයි.[157] උප සහරා අප්‍රිකාවේ තෙවැනි විශාලතම තෙල් සංචිත ඇත්තේ රටයි.[160] කෙසේ වෙතත්, 2011 ජූලි මාසයේදී දකුණු සුඩානය ස්වාධීන රාජ්‍යයක් බවට පත්වීමෙන් පසුව, දකුණු සහ උතුරු සාකච්ඡාකරුවන්ට මෙම දකුණු තෙල් බිම්වලින් ලැබෙන ආදායම බෙදා ගන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳ එකඟතාවකට එළැඹීමට වහාම නොහැකි විය.[161]
සුඩානයේ තෙල් නිධි මෙන් 4 ගුණයක් පමණ දකුණු සුඩානයේ ඇති බව ගණන් බලා ඇත. විස්තීරණ සාම ගිවිසුමට (CPA) අනුව තෙල් ආදායම ගිවිසුම් කාල සීමාව සඳහා සමානව බෙදී ගියේය.[162] දකුණු සුඩානය සුඩානයේ රතු මුහුදේ පිහිටි නල මාර්ග, පිරිපහදු සහ පෝට් සුඩානයේ පහසුකම් මත රඳා පවතින බැවින්, ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ කාර්ටූම්හි සුඩාන රජයට සියලුම තෙල් ආදායමෙන් 50% ක කොටසක් ලැබෙනු ඇති බවයි.[162][163] මෙම විධිවිධානය 2005 සිට 2011 දක්වා දෙවන ස්වයං පාලන කාලය තුළ පවත්වා ගෙන යන ලදී.
නිදහසට පෙර, උතුරු සාකච්ඡාකරුවන් තෙල් ආදායම 50-50 බෙදීම පවත්වාගෙන යාමේ ගනුදෙනුවක් සඳහා බලපෑම් කළ බව වාර්තා වන අතර, දකුණු සුඩාන ජාතිකයන් වඩාත් වාසිදායක කොන්දේසි සඳහා රැඳී සිටියහ.[163] දකුණු රජයේ මුදල් හා ආර්ථික සැලසුම් අමාත්‍යාංශයට අනුව තෙල් ආදායම දකුණු සුඩානයේ රජයේ අයවැයෙන් 98%කට වඩා වැඩි වන අතර සාම ගිවිසුම අත්සන් කිරීමෙන් පසු මෙය ඩොලර් බිලියන 8කට වඩා වැඩි ආදායමක් ලබා ඇත.[162]
නිදහස ලැබීමෙන් පසු, දකුණු සුඩානය වරාය සුඩානයේ තෙල් පර්යන්තයට නල මාර්ගයෙන් තෙල් ප්‍රවාහනය කිරීම සඳහා බැරලයකට ඇමෙරිකානු ඩොලර් 34ක් අය කිරීමට සුඩානය විරුද්ධ විය. දිනකට බැරල් 30,000 ක් පමණ නිෂ්පාදනය කිරීමත් සමඟ මේ සඳහා දිනකට ඩොලර් මිලියනයකට වඩා වැය විය. 2012 ජනවාරි මාසයේ දී, දකුණු සුඩානය තෙල් නිෂ්පාදනය අත්හිටුවන ලද අතර, ආදායමේ නාටකාකාර අඩුවීමක් සහ ආහාර පිරිවැය 120% කින් ඉහළ ගියේය.[164] 2017 දී නයිල් ඩ්‍රිලින් ඇන්ඩ් සර්විසස් දකුණු සුඩානයේ ප්‍රථම දේශීයව හිමි සහ පවත්වාගෙන යන පෙට්‍රෝලියම් කැණීම් සමාගම බවට පත් විය.
China National Petroleum Corporation (CNPC) දකුණු සුඩානයේ තෙල් අංශයේ ප්‍රධාන ආයෝජකයෙකි.[165] ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලට (IMF) අනුව, 2020 වන විට තෙල් සංචිත අඩකින් අඩු විය හැකි බැවින්, දකුණු සුඩානයේ ආර්ථිකය තෙල්වලින් විවිධාංගීකරණය වීමට පීඩනයකට ලක්ව ඇත.[166]
ණය
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානයේ බාහිර ණය සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, සුඩානය සහ දකුණු සුඩානය ආසන්න වශයෙන් ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 38 ක හවුල් ණයක් පවත්වා ගෙන යන අතර, ඒ සියල්ල පසුගිය දශක පහ පුරා එකතු වී ඇත.[167] මෙම ණයෙන් කුඩා කොටසක් ලෝක බැංකුව සහ ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වැනි ජාත්‍යන්තර ආයතනවලට ගෙවිය යුතු වුවද (සුඩාන බැංකුව විසින් සපයන ලද 2009 වාර්තාවට අනුව දළ වශයෙන් ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 5.3), එහි ණය බරින් වැඩි ප්‍රමාණයක් ඇත්ත වශයෙන්ම ගෙවිය යුතුය. පැරිස් සමාජය (ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 11 කට වැඩි) සහ පැරිස් සමාජය නොවන ද්විපාර්ශ්වික ණය හිමියන් ද ඇතුළුව, ජාතියට මූල්‍ය ණය ලබා දී ඇති බොහෝ විදේශීය ක්‍රියාකාරීන් (ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 13කට වැඩි).[168]
පැරිස් සමාජය යනු එක්සත් ජනපදය, එක්සත් රාජධානිය, ජර්මනිය, ප්‍රංශය සහ කැනඩාව වැනි සාමාජික රටවල් ඇතුළුව ලෝකයේ වඩාත්ම බලගතු ආර්ථිකයන් 19 ක අවිධිමත් මූල්‍ය නිලධාරීන් කණ්ඩායමකට යොමු වන අතර පැරිස් සමාජය නොවන ද්විපාර්ශ්වික ණය හිමියන් ඕනෑම ආයතනයකට යොමු කරයි. පැරිස් ක්ලබ් සාමාජිකයෙකු ලෙස ස්ථිර/ආශ්‍රිත තත්වයක් භුක්ති නොවිඳින බව.[169] පුද්ගලික ද්විපාර්ශ්වික ණයහිමියන් (එනම් පුද්ගලික වාණිජ බැංකු සහ පුද්ගලික ණය සපයන්නන්) ඉතිරියෙන් බහුතරයක් (සම්පූර්ණ ණය ප්‍රමාණයෙන් ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 6ක් පමණ වේ).[170]
නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජා සාමාජිකත්වය
[සංස්කරණය]කෙන්යාවේ සහ රුවන්ඩාවේ ජනාධිපතිවරු 2011 දී දකුණු සුඩානය නිදහස ලැබීමෙන් පසු නැඟෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාවට සාමාජිකත්වය සඳහා ඉල්ලුම් කරන ලෙස දකුණු සුඩානයේ ස්වාධීන රජයට ආරාධනා කළහ,[171][172] සහ දකුණු සුඩානය 2011 ජූලි මැද වන විට අයදුම් කළ රටක් බව වාර්තා විය.[171][173] විශ්ලේෂකයින් යෝජනා කළේ, කෙන්යාවේ සහ උගන්ඩාවේ පද්ධති සමඟ දුම්රිය සම්බන්ධතා සහ තෙල් නල මාර්ග ඇතුළු යටිතල පහසුකම් ඒකාබද්ධ කිරීමට දකුණු සුඩානයේ මුල් ප්‍රයත්නයන්,[174] සුඩානය මත යැපීම ඉවත් කර EAC දෙසට හැරීමට ජුබාගේ අභිප්‍රාය පෙන්නුම් කළ බවයි.
2011 සැප්තැම්බර් 17 වන දින ඩේලි නේෂන් දකුනු සුඩාන මන්ත්‍රීවරයෙකු උපුටා දක්වමින් කියා සිටියේ තම රජය EAC හා සම්බන්ධ වීමට උනන්දු වන අතර, එහි ආර්ථිකය EAC සාමාජික රටවල් සමඟ තරඟ කිරීමට ප්‍රමාණවත් ලෙස සංවර්ධනය වී නොමැති බවට වන කනස්සල්ල හේතුවෙන් එහි සාමාජිකත්වය ප්‍රමාද කළ හැකි බවයි. කෙන්යානු, ටැන්සානියානු සහ උගන්ඩා අපනයන සඳහා "කසල බිමක්".[175] මාසයකට පසුව දකුණු සුඩානය නිල වශයෙන් අයදුම් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය ආරම්භ කළ බව ප්‍රකාශ කළ ජනාධිපති සල්වා කීර් මෙයට පටහැනි විය.[176] අයදුම්පත මුලින් EAC විසින් 2012 දෙසැම්බර් මාසයේදී කල් දමන ලදී,[177] සහ දකුණු සුඩානයේ උගන්ඩා බොඩා-බෝඩා ක්‍රියාකරුවන් සමඟ ඇති වූ සිදුවීම් දේශපාලන ආතතියක් ඇති කළේය.[178]
2012 දෙසැම්බරයේදී, ටැන්සානියාව EAC හා සම්බන්ධ වීමට දකුණු සුඩානයේ උත්සාහයට නිල වශයෙන් එකඟ වූ අතර, ලෝකයේ අලුත්ම රාජ්‍යයට කලාපීය කණ්ඩායමේ හයවන සාමාජිකයා වීමට මග පෑදීය.[179] 2013 මැයි මාසයේදී EAC විසින් ඇතුළත් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය සඳහා ඩොලර් 82,000ක් වෙන් කරන ලදී. 2013 අගෝස්තු මාසයේ EAC අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ රැස්වීමෙන් පසුව ආරම්භ වීමට අවම වශයෙන් වසර හතරක් ගතවනු ඇතැයි පුරෝකථනය කරන ලදී. 2012 දී නයිරෝබි හි පැවති 14 වැනි සාමාන්‍ය සමුලුවේ දී, EAC රාජ්‍ය නායකයින් විසින් අමාත්‍ය මණ්ඩලය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද සත්‍යාපන වාර්තාව අනුමත කරන ලද අතර, පසුව දකුණු සුඩානය සමඟ සාකච්ඡා ක්‍රියාවලිය ආරම්භ කිරීමට එය නියම කරන ලදී.[180]
දකුණු සුඩානයේ ලංසුව තක්සේරු කිරීමට කණ්ඩායමක් පිහිටුවන ලදී; කෙසේ වෙතත්, 2014 අප්රේල් මාසයේදී, දකුණු සුඩාන සිවිල් යුද්ධය හේතුවෙන්, ඇතුළත් වීමේ ක්‍රියාවලියේ ප්‍රමාදයක් ජාතිය ඉල්ලා සිටියේය.[181][182]
දකුණු සුඩානයේ විදේශ කටයුතු අමාත්‍ය, බර්නාබා මාරියල් බෙන්ජමින්, 2015 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී ප්‍රසිද්ධියේ කියා සිටියේ, මැයි, ජුනි, අගෝස්තු, සැප්තැම්බර් සහ ඔක්තෝබර් මාසවල විශේෂ තාක්ෂණික කමිටුවක ප්‍රකාශයට පත් නොකළ ඇගයීම් සහ රැස්වීම්වලින් පසුව, කමිටුව දකුණු සුඩානයට සම්බන්ධ වීමට අවසර දෙන ලෙස නිර්දේශ කර ඇති බවයි. නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාව.[183]
දකුණු සුඩානය අවසානයේ 2016 මාර්තු මාසයේදී නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාවේ සාමාජිකත්වය සඳහා අනුමත කරන ලදී,[184] සහ 2016 අප්රේල් මාසයේදී ගිවිසුමේ අත්සන් සමග විධිමත් ලෙස එකඟ විය.[185]
දකුණු සුඩානය සහ පොදු රාජ්‍ය මණ්ඩලය
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානය පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලයට සම්බන්ධ වීමට ඉල්ලුම් කර ඇත,[186] දකුණු සුඩානය ඇංග්ලෝ-ඊජිප්තු සුඩානයේ කොටසක් වූ අතර, අසල්වැසි රටවල් ලෙස පොදු රාජ්‍ය මණ්ඩලීය ජාතීන්ගේ ජනරජ දෙකක් වන කෙන්යාව සහ උගන්ඩාව ඇත.
ප්‍රවාහන
[සංස්කරණය]මාර්ග ප්‍රවාහනය යනු රටේ බහුලව භාවිතා වන සහ ලාභම ප්‍රවාහන මාධ්‍ය වේ.
නයිල් ගඟ දකුණු සුඩානයේ ප්‍රධාන ජල ප්‍රවාහනය සපයයි. සුදු නයිල් යනු ඇල්බට් විල (අප්‍රිකාව) සිට ජෙබෙල් අවුලියා වේල්ල හරහා කාර්ටූම් දක්වා යාත්‍රා කළ හැකි ජල මාර්ගයකි. ජුබා සහ උගන්ඩාව අතර, ගඟට යාත්‍රා කිරීමට නාලිකාවක් අවශ්‍ය වේ. අවුරුද්දේ කොටසක් ගම්බෙලා, ඉතියෝපියාව සහ දකුණු සුඩානයේ වාවු දක්වා ගංගා ගලා යා හැකිය.
දුම්රිය
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානයට සුඩාන දේශසීමාවේ සිට වාවු පර්යන්තය දක්වා කිලෝමීටර් 248ක් (සැතපුම් 154) තනි ධාවන 1,067 මිමී (අඩි 3 අඩි 6) මාපක දුම්රිය මාර්ගයක් ඇත. වාවු සිට ජුබා දක්වා යෝජිත දිගු ඇත. ජුබා කෙන්යානු සහ උගන්ඩාවේ දුම්රිය මාර්ග සමඟ සම්බන්ධ කිරීමට ද සැලසුම් කර ඇත.
ගුවන්
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානයේ කාර්යබහුලම සහ වඩාත්ම සංවර්ධිත ගුවන් තොටුපළ වන්නේ ජුබා ගුවන් තොටුපළ වන අතර එය අස්මාරා, එන්ටෙබේ, නයිරෝබි, කයිරෝ, අඩිස් අබාබා සහ කාර්ටුම් වෙත නිත්‍ය ජාත්‍යන්තර සම්බන්ධතා ඇත. ජුබා ගුවන් තොටුපළ ෆීඩර් එයාර්ලයින්ස් සමාගමේ සහ සදර්න් ස්ටාර් එයාර්ලයින්ස් හි නිවහන ද විය.[187]
අනෙකුත් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළවල් වලට මලකල් ඇතුළත් වේ, අඩිස් අබාබා සහ කාර්ටුම් වෙත ජාත්‍යන්තර ගුවන් ගමන් ඇත; වාවු, කාර්ටුම් වෙත සතිපතා සේවය සමඟ; සහ රුම්බෙක්, කාර්ටුම් වෙත සතිපතා ගුවන් ගමන් සමඟ. සදර්න් සුඩාන් එයාර්ලයින්ස් නිමුලේ සහ අකෝබෝ වෙතද සේවය කරයි. දකුණු සුඩානය පුරා කුඩා ගුවන් තොටුපළවල් කිහිපයක් පවතී, බහුතරයක් අපිරිසිදු ධාවන පථවලට වඩා මඳක් වැඩියි.
2012 අප්රේල් 4 වන දින, දකුණු සුඩාන ජාතික ගුවන් සේවයක් දියත් කිරීමට සැලසුම් එළිදක්වන ලදී, මූලික වශයෙන් ගෘහ සේවය සඳහා මුලින් නමුත් අවසානයේ ජාත්‍යන්තර සේවය දක්වා ව්‍යාප්ත විය.[188]
ජල අර්බුදය
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානයේ ජල සැපයුම අභියෝග රැසකට මුහුණ දී සිටී. සුදු නයිල් ගඟ රට හරහා ගලා ගියද, ගඟේ පිහිටා නොමැති ප්‍රදේශවල වියළි කාලවලදී ජලය හිඟයි.
ජනගහනයෙන් අඩකට පමණ වැඩි දියුණු කළ ජල මූලාශ්‍රයකට ප්‍රවේශය නැත, එය කිලෝමීටරයක් ඇතුළත ආරක්ෂිත ළිඳක්, ස්ථාවර නලයක් හෝ අත් පොම්පයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත. දැනට පවතින නල ජල සැපයුම් පද්ධති කිහිපයක් බොහෝ විට නිසි ලෙස නඩත්තු නොකරන අතර ඒවායින් සපයන ජලය බොහෝ විට පානය කිරීමට ආරක්ෂිත නොවේ. අවතැන් වූ ජනතාව යටිතල පහසුකම් සඳහා විශාල පීඩනයක් එල්ල කරන අතර, එම අංශය භාර රාජ්‍ය ආයතන දුර්වලයි. ජල සැපයුම වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා බොහෝ රාජ්‍ය ආයතන සහ රාජ්‍ය නොවන සංවිධානවලින් සැලකිය යුතු බාහිර අරමුදල් තිබේ.
ජලය මූලික, දකුණු සුඩානය සඳහා ජලය, ඔබක්කි පදනම[189] සහ උතුරු ඇමරිකාවේ බ්‍රිඩ්ග්ටන්-ලේක් ප්‍රදේශයේ රොටරි සමාජය[190] වැනි බොහෝ රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන දකුණු සුඩානයේ ජල සැපයුමට සහාය දක්වයි.
ජනවිකාසය
[සංස්කරණය]
දකුණු සුඩානයේ ආසන්න වශයෙන් මිලියන 11ක ජනගහනයක්[191][192] සහ ප්‍රධාන වශයෙන් ග්‍රාමීය, යැපුම් ආර්ථිකයක් ඇත. මෙම කලාපය 1956 සිට වසර 10 ක් හැර අන් සියල්ලටම යුද්ධයෙන් සෘණාත්මකව බලපා ඇති අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බරපතල නොසලකා හැරීම, යටිතල පහසුකම් සංවර්ධනයේ ඌනතාවය සහ විශාල විනාශයක් සහ අවතැන්වීම් සිදු විය. සිවිල් යුද්ධය සහ එහි බලපෑම හේතුවෙන් මිලියන 2කට අධික ජනතාවක් මිය ගොස් ඇති අතර මිලියන 4කට වැඩි පිරිසක් අභ්‍යන්තරව අවතැන් වූවන් හෝ සරණාගතයන් බවට පත්ව සිටිති.
.jpg)
ජනගහනය
[සංස්කරණය]2008 සංගණනය
[සංස්කරණය]
සමස්තයක් ලෙස සුඩානය සඳහා "පස්වන ජනගහන සහ නිවාස සංගණනය" 2008 අප්රේල් මාසයේදී පවත්වන ලදී. සංගණනය මගින් දකුණු සුඩාන ජනගහනය මිලියන 8.26 ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත;[193][194] කෙසේ වෙතත්, දකුණු සුඩාන නිලධාරීන් සංගණන ප්‍රතිඵල ප්‍රතික්ෂේප කළහ. දකුණු සුඩානය "කාර්ටූම් හි මධ්‍යම සංඛ්‍යාලේඛන කාර්යාංශය, සංගණනය, සංඛ්‍යාලේඛන සහ ඇගයීම සඳහා දකුණු සුඩාන මධ්‍යස්ථානය සමඟ ජාතික සුඩාන අමු සංගණන දත්ත බෙදා ගැනීම ප්‍රතික්ෂේප කළ නිසා".[195]
ඊට අමතරව, ජනාධිපති කීර් "සමහර ප්‍රදේශවල සංඛ්‍යා පුම්බා ඇති බවට සැක කරන අතර අනෙක් ප්‍රදේශවල පුම්බා ඇති අතර, එය අවසාන සංඛ්‍යාව 'පිළිගත නොහැකි' බවට පත් කළේය."[196] ඔහු කියා සිටියේ දකුණු සුඩාන ජනගහනය ඇත්ත වශයෙන්ම සුඩානයේ ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකක් වන බවයි. නමුත් සංගණනය පෙන්නුම් කළේ එය 22%ක් පමණක් බවයි.[194]
බොහෝ දකුණු සුඩාන ජාතිකයන් "අයහපත් කාලගුණය, දුර්වල සන්නිවේදන සහ ප්‍රවාහන ජාල හේතුවෙන් ගණන් නොගත් බවත්, සමහර ප්‍රදේශවලට ළඟා විය නොහැකි වූ බවත්, බොහෝ දකුණු සුඩාන ජාතිකයන් අසල්වැසි රටවල පිටුවහල්ව සිටි අතර, එය 'පිළිගත නොහැකි ප්‍රතිඵලවලට' හේතු විය. දකුණු සුඩාන බලධාරීන්."[196] දකුණේ සංගණනය සඳහා ප්‍රධාන ඇමරිකානු තාක්ෂණික උපදේශක පැවසුවේ සංගණනය කරන්නන් බොහෝ විට ළඟා වූයේ ජනගහනයෙන් 89%කට පමණක් බවයි.[197]
2009 සංගණනය
[සංස්කරණය]2009 දී, සුඩානය 2011 නිදහස් ජනමත විචාරණයට පෙර දකුණු සුඩාන සංගණනයක් ආරම්භ කරන ලදී, එයට දකුණු සුඩාන ඩයස්පෝරාව ද ඇතුළත් වේ; කෙසේ වෙතත්, මෙම මුලපිරීම විවේචනයට ලක් වූයේ දකුණු සුඩාන ඩයස්පෝරාවේ වැඩි කොටසක් සිටින රටවල් හැර යාම, ඩයස්පෝරා කොටස අඩු රටවල් ගණන් කිරීම වෙනුවට ය.[198]
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානයේ සිටින ප්‍රධාන ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් වනුයේ ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් සියයට 40ක් වන ඩින්කා, ආසන්න වශයෙන් සියයට 20ක් පමණ වන නුවර් සහ ආසන්න වශයෙන් සියයට 10ක අසන්ඩේ මෙන්ම ෂිලුක් සහ බාරි ය.[199] දැනට, අප්‍රිකාවේ අං ප්‍රදේශයේ විදේශිකයන් 800,000 ක් පමණ දකුණු සුඩානයේ ජීවත් වෙති.[තහවුරු කර නොමැත]
ඩයස්පෝරාව
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩාන ඩයස්පෝරාව සමන්විත වන්නේ විදේශයන්හි වෙසෙන දකුණු සුඩානයේ පුරවැසියන්ගෙනි. සුඩානයෙන් නිදහස් වීමේ අරගලයේ ආරම්භයේ සිට දකුණු සුඩානයෙන් පිටත දකුණු සුඩාන වැසියන්ගේ සංඛ්‍යාව තියුනු ලෙස වැඩි වී තිබේ. දකුණු සුඩාන ජාතිකයන් මිලියන එකහමාරකට ආසන්න පිරිසක් සරණාගතයින් ලෙස ස්ථිරව හෝ තාවකාලික ශ්‍රම බලකායක් ලෙස රට හැර ගොස් ඇති අතර, දකුණු සුඩාන ඩයස්පෝරා ජනගහනය පිහිටුවීමට හේතු විය.[තහවුරු කර නොමැත]
දකුණු සුඩාන ඩයස්පෝරාවේ විශාලතම ප්‍රජාවන් උතුරු ඇමරිකාව, බටහිර යුරෝපය සහ ඕෂනියාවේ පිහිටා ඇත. ඔවුන් එක්සත් ජනපදය, කැනඩාව, එක්සත් රාජධානිය සහ ඕස්ට්‍රේලියාව යන රටවල සොයාගත හැකිය. ප්‍රංශය, ඉතාලිය, ජර්මනිය, ස්වීඩනය සහ නවසීලන්තය යන රටවල කුඩා ප්‍රජාවන් පවතී.[200]
ඩයස්පෝරා ප්‍රජාවක හැදී වැඩීම සහ හැදී වැඩීම සහ ඇගේ අනන්‍යතාවයට ඇති බලපෑම ගැන ක්‍රියාකාරිකයෙකු වන අචෝල් ජොක් මාච් කතා කර ඇත්තේ: "මට කවදා හෝ කීවේ 'ඔබ දකුණු සුඩාන ජාතිකයෙක්' කියා පමණි... එය මා දැනගත්තේ බොහෝ කලකට පසුවය. මම ඩින්කා විය."[201]
විශාලතම නගර
[සංස්කරණය]| දකුණු සුඩානයේ විශාලතම නගර
2008 සංගණනයට අනුව[202] | ||||
|---|---|---|---|---|
| ස්ථා. | නගරය | ප්‍රාන්තය | ජනගහන | 
|
| 1 | ජුබා | මධ්‍යම ඉක්වටෝරියා | 230,195 | |
| 2 | වාවු | බටහිර බහර් එල් ගසල් | 118,331 | |
| 3 | මලකල් | ඉහළ නයිල් | 114,528 | |
| 4 | යාම්බියෝ | බටහිර ඉක්වටෝරියා | 105,881 | |
| 5 | යී | මධ්‍යම ඉක්වටෝරියා | 69,720 | |
| 6 | රෙන්ක් | ඉහළ නයිල් | 69,079 | |
| 7 | ඒවයිල් | උතුරු බහර් එල් ගසල් | 59,217 | |
| 8 | මරිඩි | බටහිර ඉක්වටෝරියා | 55,602 | |
| 9 | බෙන්ටියු | යුනිටි | 41,328 | |
| 10 | බෝර් | ජොන්ග්ලෙයි | 25,188 | |
භාෂා
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානයේ භාෂා 70ක් කතා කරන අතර, ඉන් 60ක් ස්වදේශික වන අතර, "ගෞරවනීය, දියුණු සහ ප්‍රවර්ධනය කළ යුතු" "ජාතික භාෂා" ලෙස ව්‍යවස්ථාපිත තත්ත්වය ලබා දී ඇත.[203] ඉංග්‍රීසි යනු එකම රාජ්‍ය භාෂාව වන අතර, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාපිතව රජයේ "නිල වැඩකරන භාෂාව" සහ "සියලුම අධ්‍යාපන මට්ටම්වල ඉගැන්වීමේ භාෂාව" ලෙසද තහවුරු කර ඇත.[204] 1972 සිට වර්තමාන දකුණු සුඩානයෙහි ප්‍රධාන භාෂාව ඉංග්‍රීසි වූ අතර එය පරිපාලනමය අරමුණු සඳහා පොදු මාධ්‍ය ලෙස ක්‍රියා කරයි.[205] කෙසේ වෙතත්, දකුණු සුඩාන ජාතිකයන් කිහිප දෙනෙකු එය පළමු භාෂාව ලෙස කතා කරයි.[206]
දකුණු සුඩානයේ කතා කරන භාෂාවලින් බහුතරයක් නිලෝ-සහරන් භාෂා පවුල තුළ වර්ගීකරණය කර ඇත, විශේෂයෙන් නයිල් සුඩානික් සහ මධ්‍යම සුඩානික් යන උප ශාඛා; ඉතිරි බොහෝමයක් නයිජර්-කොංගෝ පවුලේ ආඩමාව-උබංගි ශාඛාවේ කොටසකි. වඩාත් පොදු භාෂා වන්නේ නුවර් (මිලියන 4.35), බැරි (595,000) ඩින්කා (940,000) හෝ සැන්ඩේ (420,000), ඒවා ජනගහනයෙන් 60% ක් පමණ සාමූහිකව කතා කරයි;[206] අනෙකුත් ප්‍රධාන දේශීය භාෂා වන්නේ මුර්ල්, ලුඕ, මාඩි, සහ ඔටුහෝ. දේශීය භාෂා හයක් වඳවී යාමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති අතර තවත් භාෂා 11ක් පරිහානියට පත්ව ඇත.[206]
ඇෆ්රෝසියාටික් පවුලේ සෙමිටික් භාෂාවක් වන අරාබි, බහුලවම කතා කරන භාෂාව වේ.[207] වඩාත් සුලභ ප්‍රභේදය වන්නේ ජුබා අරාබි, දකුණු සුඩාන අරාබි ලෙසද හැඳින්වේ, එය ක්‍රියෝල් භාෂාවක් වන අතර එය පළාත් පාලන ආයතන, ජාතික වාණිජ්‍යය සහ නාගරික ප්‍රදේශවල භාෂා භාෂාව ලෙස සේවය කරයි.[208] එය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 1.45 ක ජනතාවක් කතා කරන අතර, ඔවුන්ගෙන් 250,000 ක් පමණක් එය ස්වදේශිකව කතා කරයි. සුඩානයේ පවතින උපභාෂාව වන සුඩාන අරාබි භාෂාවට ආසන්න වශයෙන් 460,000 කථිකයන් ඇත, මූලික වශයෙන් දකුණු සුඩානයේ උතුරු ප්‍රදේශ වල; එය ජාතික අනන්‍යතාවයේ තථ්‍ය භාෂාව ලෙස විස්තර කර ඇත.[206] 2005 අන්තර්වාර ව්‍යවස්ථාවේ ඉංග්‍රීසි සමඟ දකුණු සුඩානයේ දෙවන නිල භාෂාව ලෙස අරාබි පිළිගෙන ඇත,[209] නමුත් 2011 දී සම්මත කරන ලද වත්මන් සංක්‍රාන්ති ව්‍යවස්ථාවේ නෛතික තත්ත්වයක් නොමැත.
ප්‍රධාන වශයෙන් නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ කතා කරන බන්ටු භාෂාවක් වන ස්වහීලී, දෙවන නිල භාෂාව ලෙස යෝජනා කර ඇත. 2011 දී, කෙන්යාවේ දකුණු සුඩාන තානාපතිවරයා ප්‍රකාශ කළේ, සුඩානය සහ අරාබි ලීගයට වඩා නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාව දෙසට රටේ දිශානතියට අනුකූලව, අරාබි භාෂාව භාෂා භාෂාවක් ලෙස ආදේශ කිරීමේ අරමුණින්, දකුණු සුඩානයේ ස්වහීලී භාෂාව හඳුන්වා දෙන බවයි.[210] 2019 දී දකුණු සුඩානය නැඟෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාවට නැගීමෙන් පසුව, ප්‍රාථමික පාසලේ නිල විෂය මාලාවට ස්වහීලී භාෂාව ඇතුළත් කිරීමට රජය පියවර ගෙන ඇත.[211][212] එසේ වුවද, දකුණු සුඩානය 2014 මාර්තු 25 දින අරාබි ලීගයට සාමාජික රාජ්‍යයක් ලෙස සම්බන්ධ වීමට අයදුම්පතක් ඉදිරිපත් කළ අතර එය තවමත් විභාග වෙමින් පවතී.[213] අෂාර්ක් අල්-අව්සාත් පුවත්පත සමඟ සම්මුඛ සාකච්ඡාවකට එක්වෙමින්, දකුණු සුඩානයේ විදේශ අමාත්‍ය ඩෙන් ඇලර් කුඕල් පැවසුවේ: දකුණු සුඩානය අරාබි ලෝකයට සමීපතම අප්‍රිකානු රට වන අතර, අපි ජුබා අරාබි ලෙස හඳුන්වන විශේෂ අරාබි භාෂාව කතා කරමු.[214] අරාබි ලීගයට සම්බන්ධ වීමට දකුණු සුඩානයේ ඉල්ලීමට සුඩානය සහාය දක්වයි.[215] ජුබා අරාබි යනු දකුණු සුඩානයේ භාෂා භාෂාවකි.
ආගම
[සංස්කරණය]
දකුණු සුඩාන ජාතිකයන් විසින් අනුගමනය කරන ලද ආගම් අතර ක්‍රිස්තියානි ධර්මය,[216] විවිධ සම්ප්‍රදායික දේශීය විශ්වාස පද්ධති සහ ඉස්ලාම් ඇතුළත් වේ.[217][218] පවතින ගැටුම් හේතුවෙන් අභ්‍යන්තර අවතැන් වීම, නිතර සංක්‍රමණය වන එඬේරුන් විශාල සංඛ්‍යාවක් සහ රජයේ සම්පත් ප්‍රමාණවත් නොවීම හේතුවෙන් නිවැරදි සංඛ්‍යා හිඟය.[219][220] ආගම සැලකිල්ලට ගත් අවසන් නිල සංගණනය වූයේ 1956 දී වන අතර, එහිදී බහුතරයක් ජනයා සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන් හෝ ක්‍රිස්තියානි ආගමේ අනුගාමිකයින් ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලද අතර 18%ක් මුස්ලිම්වරුන් විය.[221]
විවිධ රාජ්‍ය නොවන මූලාශ්‍රවලට අනුව, 2020 දී, ජනගහනයෙන් බහුතරය (60.5%) ක්‍රිස්තියානි වූ අතර, සම්ප්‍රදායික අප්‍රිකානු ආගම් (32.9%) සහ මුස්ලිම් (6.2%) අනුගාමිකයෝ වූහ.[222][223] මෙම අනුපාතය පෙර දශකයේ සිට බොහෝ දුරට නොවෙනස්ව පැවතුනි.[224] කුඩා ජනගහනයක් සහිත අනෙකුත් ආගම් අතර බහායි ඇදහිල්ල, බුද්ධාගම, හින්දු ආගම සහ යුදෙව් ආගම ඇතුළත් වේ.[220]
2001 දී ලෝක ක්‍රිස්තියානි විශ්වකෝෂය කියා සිටියේ කතෝලික පල්ලිය 1995 සිට සුඩානයේ විශාලතම තනි ක්‍රිස්තියානි ආයතනය වන අතර රටේ මිලියන 2.7 ක කතෝලිකයන් අද දකුණු සුඩානය ලෙස සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති බවයි.[225]
බොහෝ කිතුනුවන් රෝමානු කතෝලික; 2020 දී, කතෝලිකයන් ක්‍රිස්තියානුවන්ගේ ජනගහනයෙන් 52% ක් වූ බව වාර්තා වේ.[226] අනෙකුත් ඇස්තමේන්තු අනුව රටේ ජනගහනයෙන් 37.2% කතෝලික වන අතර, මිලියන 16.7 ක මුළු ජනගහනයෙන් මිලියන 6.2 ක කතෝලිකයන් සිටින අතර ඊළඟ විශාලතම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් වන්නේ එපිස්කෝපල් පල්ලිය (සාමාජිකයින් මිලියන 3.5)[227] සහ ප්‍රෙස්බිටේරියන් පල්ලිය (2012 දී සාමාජිකයින් මිලියන 1).[228]
පසුගිය දශක දෙක තුළ ක්‍රිස්තියානි ධර්මය රට තුළ වේගයෙන් වර්ධනය වී ඇත. යුරෝපීය මිෂනාරි ක්‍රියාකාරකම් 19 වන ශතවර්ෂයේ මැද භාගයේ සිට ආරම්භ වූවත්, එක්සත් ජනපද කොන්ග්‍රසයේ පුස්තකාලය ප්‍රකාශ කරන්නේ "1990 ගණන්වල මුල් භාගයේදී දකුණු සුඩානයේ ජනගහනයෙන් 10% කට වඩා ක්‍රිස්තු භක්තිකයන් නොවූ" බවයි.[229] මෙම කාල පරිච්ෙඡ්දය තුළදී, සුඩානයේ නිල වාර්තා කියා සිටියේ වර්තමාන දකුණු සුඩානයේ ජනගහනයෙන් හතරෙන් එකක් විවිධ සම්ප්‍රදායික ආගම් අදහන අතර ක්‍රිස්තියානුවන් 5%ක් පමණි.[230] විවිධ විද්වත් මූලාශ්‍ර, මෙන්ම එ.ජ. රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුව,[231] ප්‍රකාශ කළේ දකුණු සුඩාන ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් 21 වැනි සියවස ආරම්භයේදී සාම්ප්‍රදායික සජීවී ආදිවාසී විශ්වාසයන් පවත්වාගෙන ගිය අතර ක්‍රිස්තියානුවන් සුළුතරයක් ලෙස ඉතිරිව සිටි බවයි.[232][233][234]
උප සහරා අප්‍රිකාවේ අනෙකුත් රටවල මෙන්ම, ක්‍රිස්තියානි ධර්මය බොහෝ විට සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන් සමඟ මිශ්‍ර වී ඇත.[235] 2022 දී, රුම්බෙක් හි නව කතෝලික රදගුරු ක්‍රිස්ටියන් කාර්ලාසාරේ නිරීක්ෂණය කළේ දකුණු සුඩානයේ ජනගහනයෙන් අඩකට වඩා කිතුනුවන් වන අතර, "ක්‍රිස්තියානි ධර්මය බොහෝ විට සම ගැඹුරට වඩා වැඩි නොවේ" සහ "ජනගහන ජීවිතයේ මුල් වර්ධනය වී නොමැති බවයි."[236] ක්‍රිස්තියානි සහ මුස්ලිම් ආගමික නායකයින් සාමය ගොඩනැගීමේ සහ සමාජ ආර්ථික සංවර්ධනයේ ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වන රාජ්‍ය ආයතන නොමැති විට බොහෝ ආගමික සංවිධාන ස්ථාවරත්වය, ප්‍රජාව, මානුෂීය ආධාර සහ රැකවරණය සඳහා මූලාශ්‍රයක් ලෙස ක්‍රියා කරයි.[220]
ආගමික සම්බන්ධකම් නොතකා ස්වදේශික සජීවී විශ්වාසයන් ජනගහනය අතර බහුලව පවතී. මීට අමතරව, සෑම ජනවාර්ගික කණ්ඩායමකටම තමන්ගේම සාම්ප්‍රදායික විශ්වාස පද්ධතියක් ඇත, ඒවා සියල්ලම උසස් ආත්මයක් හෝ දේවත්වය පිළිබඳ සංකල්පයක් බෙදා ගනී, සාමාන්‍යයෙන් නිර්මාතෘ දෙවියෙකි.[205] සාම්ප්‍රදායික අප්‍රිකානු විශ්ව විද්‍යාව විශ්වය දෘශ්‍ය ද්‍රව්‍යමය ක්ෂේත්‍රයක් සහ නොපෙනෙන ස්වර්ගීය ක්ෂේත්‍රයක් අතර බෙදයි, එය ඉහළ බලයක අතරමැදියන් හෝ පණිවිඩකරුවන් ලෙස සේවය කරන අධ්‍යාත්මික ජීවීන්ගෙන් පිරී ඇත; නිලෝටික් ජනයා සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, මෙම ආත්මයන් මුතුන් මිත්තන් සමඟ හඳුනාගෙන ඇත. සංගීතය සහ නැටුම් භාවිතා කරන චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර හරහා උත්තරීතර දෙවියන් වන්දනාමාන කරයි.
සුඩානයේ බෙදීමට තුඩු දුන් අභ්‍යන්තර ගැටුම් මුස්ලිම්වරුන් සහ කිතුනුවන් අතර ලෙස සංලක්ෂිත වුවද, සමහර විද්වතුන් මෙම මතය ප්‍රතික්ෂේප කරන අතර, මුස්ලිම් සහ ක්‍රිස්තියානි පාර්ශ්ව සමහර විට අතිච්ඡාදනය වන බව පවසති.[237] මුස්ලිම්වරුන් දකුණු සුඩාන සමාජයට සාපේක්ෂව හොඳින් ඒකාබද්ධ වී රජය තුළ නියෝජනය වේ; සියලුම ප්‍රධාන දේශපාලන උත්සවවලට මෙන්ම සාම සාකච්ඡාවලටද මුස්ලිම් ආගමික නායකයෝ පැමිණ සිටිති. ඉස්ලාමීය පෞද්ගලික පාසල් පවත්වාගෙන යනු ලබන්නේ සුළු රජයේ මැදිහත්වීමකින් වන අතර බොහෝ ද්විතීයික ආයතන ඔවුන්ගේ විෂයමාලාවලට ඉස්ලාමීය දේවධර්මය ඇතුළත් කර ඇත.[220]
2011 දී, සමාරම්භක දකුණු සුඩාන ජනාධිපති සල්වා කීර්, රෝමානු කතෝලිකයෙකු, දකුණු සුඩානය ආගමික නිදහසට ගරු කරන ජාතියක් වනු ඇතැයි පැවසීය.[238] රටේ සංක්‍රාන්ති ව්‍යවස්ථාව මඟින් ආගම සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම, ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කිරීම සහ ආගමික කණ්ඩායම්වලට නමස්කාර කිරීමට, එක්රැස් කිරීමට, ආගමට හැරවීමට, දේපළ හිමිකර ගැනීමට, මූල්‍යමය දායකත්වය ලබා ගැනීමට, ආගමික කටයුතු පිළිබඳ තොරතුරු සන්නිවේදනය කිරීමට සහ ප්‍රකාශ කිරීමට සහ පුණ්‍ය ආයතන පිහිටුවීමට නිදහස ලබා දේ.[220] අන්තර් ආගමික ගැටුම බොහෝ දුරට වාර්ගික හා වාර්ගික ගැටුම් සන්දර්භය තුළ සිදු වේ; නිදසුනක් වශයෙන්, 2022 පෙබරවාරි මාසයේදී, ඩිංකා ගෝත්‍රිකයන් අතර ඇති වූ ගැටුම් හේතුවෙන් ආශ්‍රිත ආගමික ගොඩනැඟිලි සහ නායකයින් ඉලක්ක විය.[220]
අධ්‍යාපනය
[සංස්කරණය]ප්‍රාදේශීය දකුණු සුඩානයේ පෙර පැවති අධ්‍යාපන ක්‍රමය මෙන් නොව-එය 1990 සිට සුඩාන ජනරජයේ භාවිතා කරන ලද ක්‍රමයට අනුව හැඩගැසී ඇත-දකුණු සුඩාන ජනරජයේ වත්මන් අධ්‍යාපන ක්‍රමය 8 + 4 + 4 ක්‍රමය (කෙන්යාවට සමාන) අනුගමනය කරයි. ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය වසර අටකින් සමන්විත වන අතර ඉන් අනතුරුව වසර හතරක ද්විතීයික අධ්‍යාපනය සහ ඉන් පසු වසර හතරක විශ්වවිද්‍යාල අධ්‍යාපනය ඇතුළත් වේ.
ඉගැන්වීමේ භාෂාව අරාබි වන සුඩාන ජනරජයට සාපේක්ෂව සෑම තරාතිරමකම මූලික භාෂාව ඉංග්‍රීසි වේ. 2007 දී දකුණු සුඩානය සන්නිවේදනයේ නිල භාෂාව ලෙස ඉංග්‍රීසි භාවිතා කළේය. විද්‍යාත්මක හා තාක්ෂණික ක්ෂේත්‍රවල ඉංග්‍රීසි ගුරුවරුන්ගේ සහ ඉංග්‍රීසි කතා කරන ගුරුවරුන්ගේ දැඩි හිඟයක් පවතී.
2019 ඔක්තෝබර් 1 වන දින, දකුණු සුඩාන පුස්තකාල පදනම විසින් දකුණු සුඩානයේ පළමු මහජන පුස්තකාලය වන ජුබා මහජන සාම පුස්තකාලය ගුඩේලේ 2 හි විවෘත කරන ලදී.[239][240] පුස්තකාලයේ දැනට ස්වේච්ඡා සේවකයන් 40කට අධික සංඛ්‍යාවක් සේවය කරන අතර පොත් 13,000කට අධික එකතුවක් පවත්වාගෙන යයි.[240] දකුණු සුඩාන පුස්තකාල පදනම යවුසා කින්තා සහ කෙවින් ලෙනහාන් විසින් සම-ආරම්භ කරන ලදී.[239][240][241]
සෞඛ්‍ය සහ මානුෂීය තත්ත්වය
[සංස්කරණය]එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට අනුව, 2021 ජනවාරි වන විට දකුණු සුඩානයේ මානුෂීය ආධාර අවශ්‍ය පුද්ගලයින් මිලියන 8.3ක් ඇත.[242] දකුණු සුඩානය ලෝකයේ නරකම සෞඛ්‍ය දර්ශක කිහිපයක් ඇති බව පිළිගෙන ඇත.[243][244][245] වයස අවුරුදු පහට අඩු ළදරු මරණ අනුපාතය 1,000කට 135.3ක් වන අතර, මාතෘ මරණ අනුපාතය ලෝකයේ ඉහළම අගය වන අතර එය සජීවී උපත් 100,000කට 2,053.9කි.[245] 2004 දී, දකුණු සුඩානයේ නිසි රෝහල් තුනක් සමඟ සේවය කළේ ශල්‍ය වෛද්‍යවරුන් තිදෙනකු පමණක් වන අතර සමහර ප්‍රදේශවල පුද්ගලයන් 500,000 කට සිටියේ එක් වෛද්‍යවරයකු පමණි.[243]
දකුණු සුඩානයේ HIV/AIDS වසංගත රෝග විද්‍යාව දුර්වල ලෙස ලේඛනගත කර ඇති නමුත් ව්‍යාප්තිය 3.1%ක් පමණ යැයි විශ්වාස කෙරේ.[246] 2013 අධ්‍යයනයකට අනුව, දකුණු සුඩානය "සමහරවිට උප සහරා අප්‍රිකාවේ වැඩිම මැලේරියා බර ඇති රට".[247] දකුණු සුඩානය තවමත් ඩ්‍රැකුන්කුලියාසිස් ඇති රටවල් කිහිපයෙන් එකකි.[248][249][250]
2005 විස්තීරණ සාම ගිවිසුම වන විට, දකුණු සුඩානයේ මානුෂීය අවශ්‍යතා දැවැන්ත විය. කෙසේ වෙතත්, එක්සත් ජාතීන්ගේ මානුෂීය කටයුතු සම්බන්ධීකරණ කාර්යාලයේ (OCHA) නායකත්වය යටතේ මානුෂීය සංවිධාන දේශීය ජනගහනයට සහන සැලසීමට ප්‍රමාණවත් අරමුදල් සහතික කිරීමට සමත් විය. ප්‍රතිසාධන සහ සංවර්ධන ආධාර සමඟ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සහ හවුල්කරුවන්ගේ 2007 වැඩ සැලැස්මට මානුෂීය ව්‍යාපෘති ඇතුළත් විය. සමස්ත සුඩානයේ ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් 1200 (දිනකට ඩොලර් 3.29) වුවද, දකුණු සුඩානයේ ජනගහනයෙන් 90%කට වඩා ජීවත් වන්නේ දිනකට ඩොලර් 1 ට වඩා අඩු මුදලකි.[251]
2007 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ OCHA (ඉලියන් ඩුතෝයිට්ගේ නායකත්වය යටතේ) මානුෂීය අවශ්‍යතා ක්‍රමයෙන් අඩුවෙමින්, සෙමින් නමුත් කැපී පෙනෙන ලෙස රාජ්‍ය නොවන සංවිධානවල සහ ප්‍රජා-පාදක සංවිධානවල ප්‍රකෘතිමත් සහ සංවර්ධන ක්‍රියාකාරකම් වෙත පාලනය පැවරීම නිසා, දකුණු සුඩානයට සම්බන්ධ වීම අඩු විය.[252]
සාගතය 2011 මැද භාගයේදී බෙන්ටියු සහ ලැට්ජෝර් ප්‍රාන්තවල මරණවලට හේතු වූ බව වාර්තා වේ, නමුත් එම ප්‍රාන්ත දෙකේම ප්‍රාන්ත රජයන් සාගින්න ප්‍රතික්ෂේප කළද මරණ සිදු වීමට තරම් දරුණු විය.[253]
ජොන්ග්ලෙයි ප්‍රාන්තයේ පිහිටි පිබෝර් ප්‍රාන්තයේ, 2011 දෙසැම්බර් සහ 2012 ජනවාරි මාසවලදී, ගව වැටලීම් දේශසීමා ගැටුම්වලට තුඩු දුන් අතර, අවසානයේදී පුලුල්ව පැතිරුණු වාර්ගික ප්‍රචණ්ඩත්වයට හේතු වූ අතර, දහස් ගණනක් මරණ සහ දස දහස් ගණනක් දකුණු සුඩාන ජාතිකයන් අවතැන් විය, සහ සිය ගණනක් Médecins Sans Frontières කාර්ය මණ්ඩලය අතුරුදහන් විය. රජය විසින් එම ප්‍රදේශය ආපදා කලාපයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර පළාත් පාලන ආයතනවලින් පාලනය ගෙන ඇත.[254] දකුණු සුඩානයේ ළමා විවාහ ඉතා ඉහළ මට්ටමක පවතී.[255] කාන්තාවන්ට එරෙහි ප්‍රචණ්ඩත්වය රට තුළ සාමාන්‍ය දෙයක් වන අතර, දකුණු සුඩානයේ නීති සහ ප්‍රතිපත්ති ආරක්ෂාව සැපයීමේදී ප්‍රමාණවත් නොවන බවට විවේචනයට ලක්ව ඇත.[256][257]
සරණාගතයින්
[සංස්කරණය].jpg)
2014 පෙබරවාරි වන විට, දකුණු සුඩානය සරණාගතයින් 230,000 කට වැඩි පිරිසකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, අතිමහත් බහුතරයක්, 209,000 කට වැඩි පිරිසක්, ඩාර්ෆූර් හි යුද්ධය හේතුවෙන් මෑතකදී සුඩානයේ සිට පැමිණ ඇත. දකුණු සුඩානයට වැඩිම සරණාගතයින් දායක වන අනෙකුත් අප්‍රිකානු රටවල් වන්නේ මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජය, ඉතියෝපියාව සහ කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජයයි.[258] 2013 දෙසැම්බරයේ පුපුරා ගිය යුද්ධයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, මිලියන 2.3 කට වැඩි පිරිසකට - දකුණු සුඩානයේ සෑම පස් දෙනෙකුගෙන් එක් අයෙකුට - අභ්‍යන්තරව අවතැන් වූවන් මිලියන 1.66 ක් ඇතුළුව (සියයට 53.4 ක් ළමයින් යැයි ගණන් බලා ඇත) සිය නිවෙස්වලින් පලා යාමට බල කෙරී ඇත. ) සහ අසල්වැසි රටවල සරණාගතයින් 644,900 කට ආසන්නය. 185,000 ක් පමණ අභ්‍යන්තරව අවතැන් වූවන් (IDPs) UN සිවිල් වැසියන්ගේ ආරක්ෂාව (PoC) අඩවි වල රැකවරණය පතා ඇති අතර IDP ගෙන් සියයට 90 ක් පමණ PoC අඩවි වලින් පිටත පලා යමින් හෝ නවාතැන් ගනිමින් සිටිති.[259] එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, මානුෂීය සම්බන්ධීකාරකගේ නායකත්වය යටතේ අන්තර් නියෝජිතායතන සහයෝගී ප්‍රවේශයක් හරහා UNHCR එහි ප්‍රතිචාරය වේගවත් කරමින් සහ සංක්‍රමණ සඳහා වූ ජාත්‍යන්තර සංවිධානය (IOM) සමඟ වැඩ කරමින් සිටී. 2013 පෙබරවාරි මස මුලදී, UNHCR විසින් දකුණු සුඩානයේ මලකල්හි පිහිටි එක්සත් ජාතීන්ගේ කඳවුරෙන් පිටත සහන ද්‍රව්‍ය බෙදා හැරීම ආරම්භ කළ අතර, එය පුද්ගලයන් 10,000කට ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.[258]
සංස්කෘතිය
[සංස්කරණය]
වසර ගණනාවක සිවිල් යුද්ධය හේතුවෙන් දකුණු සුඩානයේ සංස්කෘතිය එහි අසල්වාසීන්ගේ දැඩි බලපෑමට ලක්ව ඇත. බොහෝ දකුණු සුඩාන ජාතිකයන් ඉතියෝපියාව, කෙන්යාව සහ උගන්ඩාවට පලා ගිය අතර එහිදී ඔවුන් ජාතිකයන් සමඟ අන්තර් ක්‍රියා කරමින් ඔවුන්ගේ භාෂා සහ සංස්කෘතිය ඉගෙන ගත්හ. නිදහස ලැබෙන තුරු හෝ ඉන් පසුව සුඩානයේ රැඳී සිටි බොහෝ දෙනා සුඩාන සංස්කෘතියට අර්ධ වශයෙන් අනුගත වූ අතර ජුබා අරාබි හෝ සුඩාන අරාබි භාෂාව කතා කරති.
බොහෝ දකුණු සුඩාන ජාතිකයන් පිටුවහල්ව සහ ඩයස්පෝරාවේ සිටියදී පවා කෙනෙකුගේ ගෝත්‍රික සම්භවය, එහි සාම්ප්‍රදායික සංස්කෘතිය සහ උපභාෂාව දැන ගැනීම අගය කරයි. කතා කරන පොදු භාෂා ජුබා අරාබි සහ ඉංග්‍රීසි වුවද, නැගෙනහිර අප්‍රිකානු අසල්වැසියන් සමඟ රටේ සබඳතා වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා ස්වහීලී භාෂාව ජනගහනයට හඳුන්වා දිය හැකිය.[තහවුරු කර නොමැත]
සංගීතය
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානයේ බොහෝ සංගීත කලාකරුවන් ඉංග්‍රීසි, ස්වහීලී, ජුබා අරාබි, ඔවුන්ගේ මව් අප්‍රිකානු භාෂාව හෝ සියල්ලේ මිශ්‍රණයක් භාවිතා කරයි. බාර්බ්ස්, යබා ඇන්ජලෝසි, ඩී පීස් චයිල්ඩ් වැනි ජනප්‍රිය කලාකරුවන් Afro-beat, R&B, සහ සූක්;ඩයිනෑම්ක් ඔහුගේ රෙගේ නිකුතු සඳහා ජනප්‍රියයි; සහ ජනප්‍රිය, රෙගේ සහ ඇෆ්රෝ-බීට් ගායනා කරන එම්මානුවෙල් කෙම්බේ.[260] එමානුවෙල් ජල්, FTG Metro, Flizzame සහ දුග්ග මුල්ල (FMG හි) වැනි හිප් හොප් කලාකරුවන් ද වේ. එමානුවෙල් දකුණු සුඩාන සංගීත කලාකරුවන්ගෙන් කෙනෙකි, ඔහු ජාත්‍යන්තර මට්ටමින්[261] බිඳී ගිය ඔහුගේ අද්විතීය හිප් හොප් ක්‍රමය සහ ඔහුගේ ගී පදවල ධනාත්මක පණිවිඩයක් ඇත.[262] හිටපු ළමා සොල්දාදුවෙකු සංගීතඥයෙකු බවට පත් වූ අතර, එක්සත් රාජධානියේ[263] හොඳ ගුවන් වාදනය සහ ඇල්බම සමාලෝචන ලබා ගත් අතර TED වැනි ජනප්‍රිය talkfests හි ප්‍රධාන කතා සමඟ දේශන පරිපථය සඳහා ද සොයා ගෙන ඇත.[264]
මාධ්‍ය
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානය මාධ්‍ය නිදහසට ගරු කරන බවත් මාධ්‍යවේදීන්ට රට තුළට අසීමිත ප්‍රවේශයක් ලබා දෙන බවට හිටපු ප්‍රවෘත්ති අමාත්‍ය බාර්නාබා මාරියල් බෙන්ජමින් ප්‍රතිඥා දුන් අතර, ජුබා පුවත්පතේ ප්‍රධාන කර්තෘ ද සිටිසන් කියා සිටියේ නව ජනරජයේ විධිමත් මාධ්‍ය නීතියක් නොමැති නිසා ඔහු සහ ඔහුගේ කාර්ය මණ්ඩලය ආරක්ෂක අංශ අතින් අපයෝජනයන්ට මුහුණ දී ඇත. සුඩාන රජයට එරෙහි කැරැල්ලකට නායකත්වය දීමෙන් වසර ගණනාවකට පසු නීත්‍යානුකූල රජයක් ලෙස ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමට SPLM මුහුණ දී ඇති දුෂ්කරතාවයට අල් ජසීරා වාර්තාවක මෙම මාධ්‍ය නිදහස උදුරා ගැනීම ආරෝපණය කර ඇත. ද සිටිසන් දකුණු සුඩානයේ විශාලතම පුවත්පත වන නමුත් දුර්වල යටිතල පහසුකම් සහ දරිද්‍රතාවය එහි කාර්ය මණ්ඩලය සාපේක්ෂව කුඩා වන අතර එහි වාර්තාකරණයේ සහ ජුබාවෙන් පිටත එහි සංසරණය යන දෙකෙහිම කාර්යක්ෂමතාව සීමා කර ඇත, පිටත ප්‍රාන්තවල කැපවූ ප්‍රවෘත්ති කාර්යාංශයක් නොමැතිව සහ පුවත්පත් වෙත ළඟා වීමට බොහෝ විට දින කිහිපයක් ගත වේ.[265] 2020 මැයි මාසයේදී, දකුණු සුඩාන මිත්‍රත්ව මුද්‍රණාලය රටේ ප්‍රථම කැපවූ අන්තර්ජාල පුවත් වෙබ් අඩවිය ලෙස ස්ථාපිත කරන ලදී.[266] නයිල් පුරවැසියන් ජාතියේ කැපවූ වෙබ් පාදක පුවත් වෙබ් අඩවිය ලෙස දක්වා ඇත.[267]
වාරණය
[සංස්කරණය]2011 නොවැම්බර් 1 දින, දකුණු සුඩානයේ ජාතික ආරක්ෂක සේවා (එන්එස්එස්) විසින් ජුබා පදනම් කරගත් පෞද්ගලික දිනපතා පුවත්පතක් වන ඩෙස්ටිනි හි කර්තෘ අත්අඩංගුවට ගෙන, එහි ක්‍රියාකාරකම් දින නියමයක් නොමැතිව අත්හිටුවන ලදී. ඒ, තම දියණිය ඉතියෝපියානු ජාතිකයෙකු හා විවාහ කර ගැනීමට ඉඩ දීම සම්බන්ධයෙන් ජනාධිපතිවරයා විවේචනය කළ සහ "ඔහුගේ දේශප්‍රේමයට කැළලක්" එල්ල කළ බවට චෝදනා කරමින් "මට එසේ පැවසීමට ඉඩ දෙන්න" යන මැයෙන් තීරු ලිපි රචක ඩෙන්ග්ඩිට් අයෝක් විසින් ලියන ලද මත ලිපියකට ප්‍රතිචාර දැක්වීමක් වශයෙනි. "මාධ්‍ය චර්යාධර්ම සංග්‍රහය සහ වෘත්තීය ආචාර ධර්ම" කඩ කිරීම සහ පුද්ගලයන්ගේ පෞද්ගලිකත්වයට අපහාස වන, උසිගන්වන සහ ආක්‍රමණය කරන "නීති විරෝධී පුවත්" ප්‍රකාශයට පත් කිරීම සම්බන්ධයෙන් නිල ලිපියක් පුවත්පතට චෝදනා කළේය. මාධ්‍යවේදීන් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වූ කමිටුව සැප්තැම්බර් මාසයේදී දකුණු සුඩානයේ මාධ්‍ය නිදහස පිළිබඳව කනස්සල්ල පළ කර තිබුණි.[268] එන්එස්එස් මාධ්‍යවේදීන් දින 18ක් රඳවා තබා ගැනීමෙන් පසු කිසිදු චෝදනාවකින් තොරව නිදහස් කරන ලදී.
2015 දී සල්වා කීර් "රටට එරෙහිව" වාර්තා කළ මාධ්‍යවේදීන් මරා දමන බවට තර්ජනය කළේය.[269] මාධ්‍යවේදීන් සඳහා සේවා තත්ත්වයන් බිහිසුණු වී ඇති අතර, වාර්තාකරු ඕචන් හැනිංටන් වැනි බොහෝ දෙනෙක් රට හැර ගොස් ඇත.[270] 2015 අගෝස්තු මාසයේදී, මාධ්‍යවේදී පීටර් මෝයි ඉලක්කගත ප්‍රහාරයකින් මිය ගිය පසු, එම වසර තුළ මියගිය හත්වැනි මාධ්‍යවේදියා වීම නිසා, දකුණු සුඩාන මාධ්‍යවේදීන් පැය 24ක ප්‍රවෘත්ති අවහිරයක් පැවැත්වීය.[271]
2017 අගෝස්තු මාසයේදී, 26 හැවිරිදි ඇමරිකානු මාධ්‍යවේදියෙකු වන ක්‍රිස්ටෝපර් ඇලන්, යේයි රිවර් ප්‍රාන්තයේ කායාහිදී, ආන්ඩු සහ විපක්ෂ හමුදා අතර සටන් අතරතුර මරා දමන ලදී. ක්‍රිස්ටෝපර් ඇලන් නිදහස් මාධ්‍යවේදියෙකු වූ අතර ඔහු එක්සත් ජනපද ප්‍රවෘත්ති ආයතන කිහිපයක සේවය කර ඇත. ඔහු ඝාතනය කිරීමට පෙර සතියක කාලයක් දකුණු සුඩානයේ විපක්ෂ හමුදා සමඟ සම්බන්ධ වී සිටි බව වාර්තා වේ.[272] එම මාසයේම, ජනාධිපති සල්වා කීර් කියා සිටියේ දකුණු සුඩානයෙන් පලා යන මිලියන සංඛ්‍යාත සිවිල් වැසියන් තම රජයට එරෙහිව කුමන්ත්‍රණ කරන සමාජ මාධ්‍ය භාවිතා කරන්නන්ගේ ප්‍රචාර මගින් මෙහෙයවන බවයි.[273] 2017 ජුලි මසට මාසයකට පෙර, සුඩාන් ට්‍රිබියුන් සහ රේඩියෝ ටමාසුජ් ඇතුළු ප්‍රධාන පුවත් වෙබ් අඩවි සහ ජනප්‍රිය බ්ලොග් වෙත ප්‍රවේශ වීම විධිමත් දැනුම් දීමකින් තොරව රජය විසින් අවහිර කර ඇත.[274] 2020 ජූනි මාසයේදී, NSS විසින් අපහාසාත්මක ලෙස සලකන ලද ලිපියක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමෙන් පසුව, ප්‍රාදේශීය පුවත් වෙබ් අඩවියක් වන සුඩාන්ස් පෝස්ට් වෙත ප්‍රවේශය රජය විසින් අවහිර කරන ලදී.[275] මාස දෙකකට පසුව, ස්වීඩන් ලාභ නොලබන සංවිධානයක් වන කුරියම් මාධ්‍ය පදනම නිවේදනය කළේ රජයේ අවහිර කිරීම් මග හැරීම සඳහා වෙබ් අඩවිය සඳහා කැඩපතක් යොදවා ඇති බවයි.[276]
ක්‍රීඩා
[සංස්කරණය]
බොහෝ සාම්ප්‍රදායික සහ නවීන ක්‍රීඩා සහ ක්‍රීඩා දකුණු සුඩානයේ ජනප්‍රියයි, විශේෂයෙන් මල්ලවපොර සහ සමච්චල් සටන්. සාම්ප්‍රදායික ක්‍රීඩා ප්‍රධාන වශයෙන් ක්‍රීඩා කරනු ලැබුවේ අස්වනු නෙළන කාලයෙන් පසුව අස්වැන්න සැමරීම සහ ගොවිතැන් කාලය අවසන් කිරීම සඳහා ය. තරඟ අතරතුර, ඔවුන් ඕචර් වලින් තමන්ම ආලේප කර ඇත - සමහර විට ග්‍රහණය වැඩි කිරීමට හෝ ඔවුන්ගේ සංජානනය වැඩි කිරීමට. තම ප්‍රියතම මල්ලවපොර ක්‍රීඩකයින්ට සහය දක්වමින් ගීත ගායනා කරමින්, බෙර වාදනය කරමින් සහ නැටූ ප්‍රේක්ෂකයින් විශාල සංඛ්‍යාවක් මෙම තරඟ සඳහා ආකර්ෂණය විය. මේවා තරඟයක් ලෙස සැලකුවද, ඒවා මූලික වශයෙන් විනෝදාස්වාදය සඳහා විය.[277] සංගම් පාපන්දු දකුණු සුඩානයේ ද ජනප්‍රිය වෙමින් පවතින අතර, ක්‍රීඩාව ප්‍රවර්ධනය කිරීමට සහ ක්‍රීඩා මට්ටම වැඩිදියුණු කිරීමට දකුණු සුඩාන රජය සහ අනෙකුත් හවුල්කරුවන් විසින් බොහෝ මුල පිරීම් තිබේ. මෙම මුල පිරීම්වලින් එකක් වන්නේ දකුණු සුඩාන තරුණ ක්‍රීඩා සංගමය (SSYSA) ය. SSYSA දැනටමත් ජුබා හි කොනියොකොනියෝ සහ මුනිකි ප්‍රදේශවල පාපන්දු සායන පවත්වමින් සිටින අතර එහි තරුණ පිරිමි ළමුන් පුහුණු කරනු ලැබේ. යොවුන් පාපන්දු ක්‍රීඩාවේ මෙම ප්‍රයත්නයන් අගයමින් පසුගියදා CECAFA යොවුන් පාපන්දු තරඟ මෙරට පැවැත්විණි. යන්තම් මාසයකට පෙර, එය විශාල නැගෙනහිර අප්‍රිකානු පාසල් ක්‍රීඩා තරඟාවලි සඳහාද සත්කාරකත්වය ලබා දී ඇත.[තහවුරු කර නොමැත]
දකුණු සුඩාන ජාතික සංගම් පාපන්දු කණ්ඩායම 2012 පෙබරවාරි මාසයේදී අප්‍රිකානු පාපන්දු සම්මේලනයට සම්බන්ධ වූ අතර 2012 මැයි මාසයේදී පූර්ණ FIFA සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය.[278] කණ්ඩායම සිය පළමු තරගය කෙන්යානු ප්‍රිමියර් ලීගයේ ටස්කර් එෆ්සී සමග 2011 ජූලි 10 දින ජුබා හිදී නිදහස් සැමරුම් උත්සවයේ කොටසක් ලෙස ක්‍රීඩා කළේය,[279] වේලාසනින් ලකුණු ලබා ගත් නමුත් වඩා පළපුරුදු කණ්ඩායමට ගෝල 1-3කින් පරාජය විය.[280] සුප්‍රසිද්ධ දකුණු සුඩාන පාපන්දු ක්‍රීඩකයින් වන්නේ මචොප් චෝල්, ජේම්ස් මෝගා, රිචඩ් ජස්ටින්, ආතීර් තෝමස්, ගොමා ජෙනාරෝ අවාඩ්, කමිස් ලෙයානෝ, කමිස් මාටින්, විලියම් අෆානි ක්ලික්ස් සහ රෝයි ගුල්වාක් ය.
දකුණු සුඩාන ජාතිකයින්ට ඉහළම පැසිපන්දු ක්‍රීඩකයින් සමඟ සබැඳි පුරසාරම් දෙඩීමට හැකිය. ලුඕල් ඩන්ග් එක්සත් ජනපදයේ ජාතික පැසිපන්දු සංගමයේ තරුවක් විය; ජාත්‍යන්තර මට්ටමින් ඔහු මහා බ්‍රිතාන්‍යය නියෝජනය කළේය. දකුණු සුඩානයේ අනෙකුත් ප්‍රමුඛතම ජාත්‍යන්තර පැසිපන්දු ක්‍රීඩකයින් අතර මැනුට් බෝල්, කුයිත් ඩුවානි, ඩෙං ගයි, ඇටර් මජොක්, වෙන්යන් ගේබ්‍රියෙල් සහ තෝන් මේකර් ඇතුළත් වේ. දකුණු සුඩාන ජාතික පැසිපන්දු කණ්ඩායම සිය පළමු තරගය උගන්ඩා ජාතික පැසිපන්දු කණ්ඩායමට එරෙහිව 2011 ජූලි 10 වන දින ජුබාහිදී ක්‍රීඩා කළේය.[279] ජාතිය 2023 දී FIBA බාස්කට්බෝල් ලෝක කුසලානයේ දී සිය මංගල දර්ශනය සිදු කරන ලදී. 2021 දී ඔවුන්ගේ ඇෆ්රෝ බාස්කට් මංගල දර්ශනය ද 7 වැනි ස්ථානයට පත් කළේය.
දකුණු සුඩානයේ එක් ක්‍රීඩිකාවක් වන ගුවර් මාරියල් 2012 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලට ඉදිරිපත් විය. දකුණු සුඩානයට තවමත් නිල ඔලිම්පික් සංවිධානයක් නොතිබීම සහ මාරියල්ට තවමත් ඇමරිකානු පුරවැසිභාවය නොමැති නිසා, ඔහු, හිටපු නෙදර්ලන්ත ඇන්ටිලස් හි ක්‍රීඩක ක්‍රීඩිකාවන් තිදෙනෙකු සමඟ ස්වාධීන ඔලිම්පික් ක්‍රීඩක ක්‍රීඩිකාවන්ගේ ධජය යටතේ තරඟ කළේය.
අගෝස්තු 2 වන දින 128 වන IOC සැසියේදී දකුණු සුඩානයට එහි ජාතික ඔලිම්පික් කමිටුවේ පූර්ණ පිළිගැනීම ලබා දෙන ලදී. දකුණු සුඩානය 2016 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලට තරඟ කළේ ජවන හා පිටිය තුළ ක්‍රීඩකයින් තිදෙනෙකු සමඟ ය. මෙම ඔලිම්පික් උළෙලේදී කිසිදු පදක්කමක් දිනා ගත්තේ නැත.[281]
සටහන්
[සංස්කරණය]- ^ See table in Foreign relations of South Sudan with footnotes for early recognition countries.
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "The Transitional Constitution of the Republic of South Sudan, 2011". Government of South Sudan. 21 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 July 2011. Part One, 6(2). "English shall be the official working language in the Republic of South Sudan".
- ^ "The Transitional Constitution of the Republic of South Sudan, 2011" (PDF). Government of South Sudan. 29 June 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 18 November 2016.
- ^ United Nations Children's Fund (UNICEF): The impact of language policy and practice on children's learning: Evidence from Eastern and Southern Africa 2016 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 13 සැප්තැම්බර් 2017 at the Wayback Machine (PDF; 672 kB), Pages 1–3, Retrieved 9 September 2018
- ^ Manfredi, Stefano (2018). "Juba Arabic (Árabi Júba): a "less indigenous" language of South Sudan" (PDF). Sociolinguistic Studies. 12 (1): 209–230. doi:10.1558/sols.35596. hdl:2318/1702685. ISSN 1750-8657. S2CID 150503108. 5 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 15 March 2020.
- ^ Manfredi Stefano; Tosco Mauro (2016), A new state, an old language policy, and a pidgin-creolo: Juba Arabic in South Sudan, Forthcoming: Sociolinguistic Studies 2016 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 1 නොවැම්බර් 2018 at the Wayback Machine (PDF; 1141 kB), Pages 1–18, Retrieved 9 September 2018
- ^ Manfredi Stefano; Tosco Mauro (2013), Language uses vs. language policy: South Sudan and Juba Arabic in the post-independence era සංරක්ෂණය කළ පිටපත 9 සැප්තැම්බර් 2018 at the Wayback Machine (PDF; 301 kB), Pages 798–802, III Congresso Coordinamento Universitario per la Cooperazione allo Sviluppo, Sep 2013, Turin, Italy. JUNCO, Journal of Universities and International Development Cooperation, 2014, Imagining Cultures of Cooperation – Proceedings of the III CUCS Congress, Turin 19–21 September 2013, Retrieved 9 September 2018
- ^ Ethnologue: Ethnologue Languages of the World – South Sudan සංරක්ෂණය කළ පිටපත 9 සැප්තැම්බර් 2018 at the Wayback Machine, Retrieved 9 September 2018.
- ^ a b c "South Sudan". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2023.
- ^ "South Sudan". Global Religious Futures. Pew Research Center. 2 December 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 August 2023.
- ^ a b c d e "World Economic Outlook Database, October 2022". International Monetary Fund. October 2022. 24 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය October 11, 2022.
- ^ "Gini Index". World Bank. 11 May 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 June 2021.
- ^ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations Development Programme. 13 March 2024. 13 March 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 13 March 2024.
- ^ "Traffic and Road Conditions in Sudan, South". Countryreports.org. 21 January 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 January 2019.
- ^ "New country, new number: Country code 211 officially assigned to South Sudan" (Press release). International Telecommunication Union. 14 July 2011. 5 October 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 July 2011.
- ^ ".ss Domain Delegation Data". ICANN. 4 August 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 September 2011.
- ^ "South Sudan joins list of least developed countries, bringing global total to 49" (ඉංග්‍රීසි බසින්). UNCTAD. 2012-12-26. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-03.
- ^ "Broadcast of Declaration of Independence (part 1)". 10 July 2011. 21 July 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2013 – via YouTube.
- ^ "Broadcast of Declaration of Independence (part 2)". 19 June 2011. 7 July 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2013 – via YouTube.
- ^ "The World's Youngest Countries". WorldAtlas (ඉංග්‍රීසි බසින්). 28 May 2018. 30 November 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 March 2020.
- ^ "South Sudan rivals strike power-sharing deal". BBC News. 22 February 2020. 26 February 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 February 2020.
- ^ Malak, Garang A. (22 February 2020). "Trust issues persist in Juba despite new dawn". The East African. 22 June 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2020.
- ^ "'Children's crisis' in South Sudan must be addressed, says top UN official calling for real accountability". 7 September 2018. 30 September 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 September 2018.
- ^ Worsnip, Patrick (14 July 2011). "South Sudan admitted to U.N. as 193rd member". Reuters. 15 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 July 2011.
- ^ "UN welcomes South Sudan as 193rd Member State". United Nations News Service. 14 July 2011. 3 August 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2011.
- ^ "South Sudan Becomes African Union's 54th Member". Voice of America News. 28 July 2011. 16 September 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2011.
- ^ "South Sudan admitted into EAC", Daily Nation, 2 March 2016, reprinted at nation.co.ke, accessed 4 March 2016
- ^ "Ethiopia Agrees to Back Somalia Army Operations, IGAD Says". Bloomberg Businessweek. 25 November 2011. 29 July 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 November 2011.
- ^ "GDP per capita, current prices". IMF. 14 November 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2023-04-05.
- ^ International Association for the History of Religions (1959). Numen. Leiden: EJ Brill. p. 131.
West Africa may be taken as the country stretching from Senegal in the West to the Cameroons in the East; sometimes it has been called the central and western Sudan, the Bilad as-Sūdan, 'Land of the Blacks', of the Arabs
- ^ "The Empires of the Western Sudan". Metropolitan Museum of Art. 11 June 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-12-30.
- ^ Helen Chapin Metz, ed. (1991). "The Turkiyah, 1821–85". Sudan: A Country Study. Area handbook series. Washington, D.C.: GPO for the Library of Congress. ISBN 978-0-8444-0750-0.
- ^ Matthew LeRiche, Matthew Arnold. South Sudan: from revolution to independence. 2012. Columbia University Press. New York. ISBN 978-0-231-70414-4
- ^ Richard Cockett Sudan: Darfur and the failure of an African state. 2010. Hobbs the Printers Ltd., Totten, Hampshire. ISBN 978-0-300-16273-8
- ^ Matthew LeRiche, Matthew Arnold. South Sudan: from revolution to independence. 2012. Ethnic Groups and Flashpoints. p. xv. Columbia University Press. New York. ISBN 978-0-231-70414-4
- ^ a b Levering Lewis, David (1995). The Race to Fashoda. New York: Weidenfeld & Nicolson.
- ^ Kenneth Okeny (1991). "The 1947 Juba Conference". Northeast African Studies. 13 (1): 39–58. JSTOR 43660336. 18 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 July 2023.
- ^ Matthew LeRiche, Matthew Arnold. South Sudan: from revolution to independence. 2012. Columbia University Press. New York. p. 16 ISBN 978-0-231-70414-4
- ^ "Worldometers website, retrieved 2023-08-28". 28 November 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 September 2023.
- ^ "A boost for food security in South Sudan as nine ventures bag US$200,000 in WFP-UNDP's IGNITE Food Systems Challenge". World Food Programme. 12 May 2022. 3 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ "United Nations Office for Project Services website". 21 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 September 2023.
- ^ Fick, Maggie (30 January 2011). "Over 99 pct in Southern Sudan vote for secession". USA Today. 2 February 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 January 2011.
- ^ Kron, Josh (23 January 2011). "Southern Sudan Nears a Decision on One Matter: Its New Name". The New York Times. 30 November 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 November 2020.
- ^ "South Sudan profile". BBC News. 8 January 2014. 14 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2014.
- ^ "99.57% of Southern Sudanese vote yes to independence". BBC News. 30 January 2011. 30 January 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 January 2011.
- ^ South Sudan becomes an independent nation සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 ඔක්තෝබර් 2018 at the Wayback Machine, BBC News.
- ^ "South Sudan". CIA World Factbook. 6 July 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 July 2021.
- ^ "UN welcomes South Sudan as 193rd Member State". UN News. 14 July 2011. 28 January 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 31 January 2019.
- ^ "au.int: African Union Welcomes South Sudan as the 54th Member State of the Union". 12 August 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "The LRA and Sudan". Al Jazeera English. 5 January 2011. 18 March 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 January 2012.
- ^ PiersDillonScott (17 September 2011). "Google Maps officially recognises South Sudan as an independent country". The Sociable (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 28 May 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 March 2021.
- ^ a b "South Sudan army kills fighters in clashes". Al Jazeera English. 24 April 2011. 29 April 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 April 2011.
- ^ Fick, Maggie & Straziuso, Jason (2 June 2011). "Civilians dead in South Sudan battle". The Boson Globe. Associated Press. 3 December 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2013.
- ^ "Thousands flee South Sudan tribal conflict". Al Jazeera English. 3 January 2012. 2 January 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 January 2012.
- ^ "United Nations urges South Sudan to Help Avert Possible Attack". Bloomberg Television. 27 December 2011. 14 February 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 January 2012.
- ^ "Sudan and South Sudan in fierce oil border clashes". BBC News Africa. 27 March 2012. 9 November 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 March 2012.
- ^ "The SPLM and the Rise of Autocracy in South Sudan". 5 September 2013. 29 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 December 2022.
- ^ Kulish, Nicholas (9 January 2014). "New Estimate Sharply Raises Death Toll in South Sudan". The New York Times. 15 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 February 2014.
- ^ "Yoweri Museveni: Uganda troops fighting South Sudan rebels". BBC News. 16 January 2014. 6 October 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 July 2018.
- ^ "South Sudan country profile". BBC News. 6 August 2018. 20 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 June 2016.
- ^ "South Sudan rebel chief Riek Machar sworn in as vice-president". BBC News. 26 April 2016. 29 April 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 April 2016.
- ^ "South Sudan opposition replaces missing leader Machar". Al Jazeera. 23 July 2016. 27 July 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 August 2016.
- ^ "South Sudan conflict: Sacked VP Riek Machar goes into exile". BBC News. 18 August 2016. 18 August 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 August 2016.
- ^ "The revenge of Salva Kiir". Foreign Policy. 2 January 2017. 26 June 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 September 2018.
- ^ "South Sudan's warring leaders agree to share power, again". The Washington Post. 25 July 2018. 26 July 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 August 2018.
- ^ "Nearly 400,000 'excess deaths' caused by South Sudan war". ABC News. 26 September 2018. 8 October 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 October 2018.
- ^ "Study estimates 190,000 people killed in South Sudan's civil war". Reuters. 26 September 2018. 26 September 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 September 2018.
- ^ "South Sudan 'coup leaders' face treason trial". BBC News. 29 January 2014. 2 November 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 July 2018.
- ^ "A new report estimates that more than 380,000 people have died in South Sudan's civil war". The Washington Post. 26 September 2018. 26 September 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 September 2018.
- ^ "South Sudan rivals strike power-sharing deal". BBC News. 22 February 2020. 26 February 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 February 2020.
- ^ Mednick, Sam. "After 6 years of war, will peace finally come to South Sudan?" (ඉංග්‍රීසි බසින්). Al Jazeera. 20 August 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2023-02-03.
- ^ "Violence in South Sudan engulfs country, 10 years after independence 'children all have guns'" (ඉංග්‍රීසි බසින්). UN News. 2021-02-19. 3 February 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2023-02-03.
- ^ "Republic of South Sudan". East Africa Community. 4 June 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-04-08.
- ^ "South Sudan again delays its 1st election, until late 2024" (ඉංග්‍රීසි බසින්). Associated Press. 2022-08-04. 16 February 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2023-02-03.
- ^ "South Sudan postpones long-delayed election by two years, presidency says". Reuters. September 13, 2024. සම්ප්‍රවේශය September 16, 2024.
- ^ "Famine Hits Parts of South Sudan". World Food Programme. 20 February 2017. 21 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 February 2017.
- ^ "South Sudan declares famine in Unity State". BBC News. 20 February 2017. 22 July 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 July 2018.
- ^ "Famine declared in part of South Sudan by government and UN". WHIO. 20 February 2017. 21 February 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Sevenzo, Farai; Jones, Bryony. "Famine declared in South Sudan". CNN. 7 March 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 March 2017.
- ^ "FAO trains village facilitators to fight Fall Armyworm in South Sudan | FAO in South Sudan | Food and Agriculture Organization of the United Nations". 20 July 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 July 2018.
- ^ Ross, Will (9 January 2011). "Southern Sudan votes on independence". BBC News. 1 April 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2011.
- ^ eg. example reference in "Bahr el Jabal". The Free Dictionary. 5 December 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 August 2023.
- ^ Grantham, H. S.; et al. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
- ^ Burgess, Neil; D'Amico Hales, Jennifer; Underwood, Emma (2004). Terrestrial Ecoregions of Africa and Madagascar: A Conservation Assessment. Washington, D.C.: Island Press. ISBN 978-1-55963-364-2.
- ^ "Average weather in Juba, Sudan". weather-and-climate.com. 15 September 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2012.
- ^ "South Sudan". The World Factbook. CIA. 11 July 2011. 6 July 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2011.
- ^ "Weather: Juba". BBC. 13 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2012.
- ^ a b Guarak, Mawut Achiecque Mach (21 February 2011). Integration and Fragmentation of the Sudan: An African Renaissance. AuthorHouse. pp. 468–. ISBN 978-1-4567-2355-2. සම්ප්‍රවේශය 30 July 2011.
- ^ "Southern Sudan". Wildlife Conservation Society. සම්ප්‍රවේශය 31 July 2011.
- ^ "The Transitional Constitution of the Republic of South Sudan, 2011". Government of South Sudan. සම්ප්‍රවේශය 12 July 2011.
- ^ "South Sudan passes interim constitution amid concerns over presidential powers". Sudan Tribune. 8 July 2011. 11 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 July 2011.
- ^ "The Interim Constitution of Southern Sudan of 2005". 20 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Henneberg, Ingo (2013). "Das politische System des Südsudan" [The Political System of South Sudan]. Verfassung und Recht in Übersee / Law and Politics in Africa, Asia and Latin America (German බසින්). 46 (2): 174–196. doi:10.5771/0506-7286-2013-2-174. 18 June 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
{{cite journal}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ a b "South Sudan". The World Factbook. CIA. 11 July 2011. 6 July 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2011.
- ^ "South Sudan president dissolves parliament as part of peace deal". Al Jazeera. 9 May 2021. 8 June 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 May 2021.
- ^ V-Dem Institute (2023). "The V-Dem Dataset". 8 December 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 October 2023.
- ^ "New capital city for South Sudan?". Radio Netherlands. 6 February 2011. 29 June 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 July 2011.
- ^ "South Sudan to establish a new capital city and relocate from Juba after independence". Sudan Tribune. 6 February 2011. 29 June 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 July 2011.
- ^ "South Sudan profile". BBC News. 5 July 2011. 20 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 July 2011.
- ^ a b "South Sudan relocates its capital from Juba to Ramciel". Sudan Tribune. 3 September 2011. 29 September 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 September 2011.
- ^ Amos, Mashel (29 April 2011). "The search for new nation's capital in South Sudan". The Independent. 13 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 July 2011.
- ^ "Lakes Leaders Visit Prospective South Sudanese Capital". Gurtong. 15 February 2011. 28 March 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 July 2011.
- ^ "Kiir and Makuei want 28 states in South Sudan". Radio Tamazuj. 8 දෙසැම්බර් 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 ඔක්තෝබර් 2015.
- ^ "Kiir pressured into taking decree to parliament for approval". Radio Tamazuj. 4 මාර්තු 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 ඔක්තෝබර් 2015.
- ^ "South Sudan's Kiir appoints governors of 28 new states". Sudan Tribune. 26 January 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 January 2016.
- ^ "South Sudanese President creates four more states". Sudan Tribune. 12 August 2017. 18 September 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 September 2017.
- ^ "Jan2017 South Sudan". International Crisis Group. 5 September 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 May 2017.
- ^ "After 6 years of war, will peace finally come to South Sudan?". Al Jazeera. 20 August 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 February 2020.
- ^ d e k u e k [@dekuekd] (15 February 2020). "So it has been decided that #SouthSudan shall revert to 10 states plus Abyei, Pibor and Ruweng Administrative Areas.‌" (Tweet). 15 February 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 May 2020 – via Twitter.
- ^ Ross, Will (9 January 2011). "Southern Sudan votes on independence". BBC News. 1 April 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2011.
- ^ "South Sudan becomes an independent nation". BBC News. 9 July 2011. 9 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2011.
- ^ "AlAhram Weekly – Heading for headwaters". Weekly.ahram.org.eg. 6 April 2011. 23 October 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2013.
- ^ Lior, Ilan (10 July 2011). "Netanyahu: Israel recognizes South Sudan as independent state". Haaretz. 21 February 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2013.
- ^ "After Decade-long Delay, Israel's Supreme Court Rules Sudanese Asylum Seekers Must Be Granted Temporary Resident Status". Haaretz. 23 January 2024. 23 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 August 2024.
- ^ Spetalnick, Matt (9 July 2011). "Obama grants U.S. recognition of South Sudan". Reuters. 28 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 July 2017.
- ^ D. H. Johnson, The Root Causes of Sudan's Civil Wars
- ^ Prieto, Fernando (18 November 2014), "Did the US act as a 'defensive-positionalist' power and was it primary moved by local and regional stability concerns when it recognized South Sudan in 2011?", Research Study SIS 686
- ^ "UN welcomes South Sudan as 193rd member". BBC News. 14 July 2011. 14 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2011.
- ^ "South Sudan Becomes African Union's 54th Member". Voice of America News. 28 July 2011. 16 September 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2011.
- ^ "The Peace and Security Council of the African Union (AU), at its 285th meeting held on 13 July 2011, was briefed by the Commissioner for Peace and Security on the accession to independence of the Republic of South Sudan". African Union. 13 July 2011. 4 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 July 2011.
- ^ "South Sudan: Big trading potential for EAC". IGIHE. 8 July 2011. 11 January 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2011.
- ^ "Welcome South Sudan to EAC!". East African Business Week. 10 July 2011. 27 September 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 July 2011.
- ^ "South Sudan avails new foreign policy, to open 54 embassies". Sudan Tribune. 25 July 2011. 29 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2011.
- ^ "COMESA Welcomes New Member". MENAFN.com. 31 October 2011. 3 April 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 November 2011.
- ^ "South Sudan Launches Bid to Join Commonwealth". Talk of Sudan. Gurtong News. 8 July 2011. 12 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2011.
- ^ "IMF Receives Membership Application from South Sudan, Seeks Contributions to Technical Assistance Trust Fund to Help New Country". International Monetary Fund. 20 April 2011. 24 April 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 July 2011.
- ^ "World Bank Group Congratulates People of South Sudan on Independence". The Financial. 9 July 2011. 11 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 July 2011.
- ^ Maxwell, Daniel, and Ben Watkins. "Humanitarian information systems and emergencies in the Greater Horn of Africa: logical components and logical linkages". Disasters 27.1 (2003): 72–90.
- ^ "South Sudan "entitled to join Arab League"". Sudan Tribune. 12 June 2011. 29 June 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 July 2011.
- ^ El-Husseini, Asmaa (7 July 2011). "Hoping for the best". Al-Ahram. 11 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 July 2011.
- ^ "South Sudan is UNESCO's 194th member". Embassy of the Republic of South Sudan in Washington, D.C. 3 November 2011. 29 November 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 December 2011.
- ^ "East African bloc admits South Sudan as member". Reuters. 25 November 2011. 5 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 November 2011.
- ^ "U.S. Is Facing Hard Choices in South Sudan". The New York Times. 3 January 2014. 31 January 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 February 2017.
- ^ "South Sudan". U.S. State Department. 7 August 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2013.
- ^ "Doing Business in South Sudan | Embassy of the United States Juba, South Sudan". Southsudan.usembassy.gov. 1 January 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2013.
- ^ Dagne, Ted (2011). "Republic of South Sudan: Opportunities and Challenges for Africa's Newest Country" (PDF). Congressional Research Service. 1 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 25 June 2017.
- ^ "Which Countries Are For or Against China's Xinjiang Policies?". The Diplomat. 15 July 2019. 16 July 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 July 2019.
- ^ "South Sudan's $12 billion loan from UAE sparks public debate". Sudan Tribune. April 30, 2024. සම්ප්‍රවේශය May 22, 2024.
- ^ Eltayeb, Amgad Fareid (May 1, 2024). "Opinion: How the UAE's mafia-style tactics are hurting both Sudans". The Africa Report. May 20, 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය May 22, 2024.
- ^ "Juba parliament authorizes establishment of South Sudan air force". Sudan Tribune. 25 June 2008. 16 November 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 July 2011.
- ^ "Creation of the South Sudan Air Force". aircraft.zurf.info. 9 January 2011. 12 February 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "The World Bank". 28 April 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ "Sudan: Transcending tribe". Al Jazeera English. 17 March 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 April 2011.
- ^ a b c d "Sudan: Transcending tribe". Al Jazeera English. 17 March 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 April 2011.
- ^ "SPLA set fire to over 7,000 homes in Unity says Mayom county official". Sudan Tribune. 24 May 2011. 29 June 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2011.
- ^ "United Nations urges South Sudan to Help Avert Possible Attack". Bloomberg Television. 27 December 2011. 14 February 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 January 2012.
- ^ "Activists warn of "genocide" in S.Sudan's Jonglei conflict". Sudan Tribune. 16 December 2011. 29 December 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 January 2012.
- ^ "Slinding towards genocide". D+C, development and cooperation. 13 January 2017. 28 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 February 2017.
- ^ "S. Sudan's opposition leader arrested over rebel links". Sudan Tribune. 4 November 2011. 4 July 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 November 2012.
- ^ "South Sudan arrests opposition leader turned rebel". AlArabiya. 4 November 2011. 19 February 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 November 2012.
- ^ "Child Marriage Facts and Figures". 28 August 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 January 2014.
- ^ "Here are the 10 countries where homosexuality may be punished by death". The Washington Post. 16 June 2016. 11 November 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 31 March 2017.
- ^ Burridge, Tom (27 October 2014). "Child soldiers still being recruited in South Sudan". BBC News. 10 October 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 July 2018.
- ^ "South Sudan sides 'recruit 9,000 children to fight'". BBC News. 30 April 2014. 10 October 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 July 2018.
- ^ "South Sudan lets fighters rape women as payment". Global Post. 11 March 2016. 19 May 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 May 2016.
- ^ Beaubien, Jason (10 March 2016). "South Sudan Soldiers Suffocated 60-Plus Men And Boys, Report Says". NPR. 14 November 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 April 2018.
- ^ a b "OHCHR – UN human rights experts call for perpetrators of widespread human rights violations to be brought to justice in South Sudan". OHCHR. 24 January 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 January 2018.
- ^ a b "On safari in the world's most dangerous country". The Economist. 2023-12-20. ISSN 0013-0613. 3 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-01-03.
- ^ Elbagir, Nima; Karimi, Faith (9 July 2011). "South Sudanese celebrate the birth of their nation". CNN. 10 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2011.
- ^ "Natural resources". CIA World Factbook. 29 ජනවාරි 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 පෙබරවාරි 2012.
- ^ "China to evacuate South Sudan oil workers to capital සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 සැප්තැම්බර් 2015 at the Wayback Machine". Reuters. 20 December 2013.
- ^ Gettleman, Jeffrey (9 July 2011). "After Years of Struggle, South Sudan Becomes a New Nation". The New York Times. 22 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 February 2017.
- ^ a b c Hamilton, Rebecca (28 November 2010). "Southern Sudanese Independence: High Hopes, Huge Obstacles". Pulitzer Center. 25 April 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2013.
- ^ a b Trivett, Vincent (8 July 2011). "Oil-Rich South Sudan Has Hours To Choose Between North Sudan, China and the U.S". Business Insider. 10 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2011.
- ^ Wynne-Jones, Ros (7 July 2012). "Happy Birthday South Sudan?". The Independent. 9 July 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2012.
- ^ "China to evacuate South Sudan oil workers to capital සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 සැප්තැම්බර් 2015 at the Wayback Machine". Reuters. 20 December 2013.
- ^ "S.Sudan seeks food and farmland investments". Reuters. 23 December 2011. 21 January 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 January 2012.
- ^ Badawi, Ahmad (3 October 2011). "A Greek Tragedy is Sudan's Woe: Sudan Must be Relieved of Foreign Debt Quickly". African Arguments. 29 March 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 May 2012.
- ^ Leo, Benjamin (2009). "Sudan Debt Dynamics: Status Quo, Southern Secession, Debt Division, and Oil – a Financial Framework for the Future". Center for Global Development. 12 May 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 May 2012.
- ^ "Permanent Members". Paris Club. 2012. 28 June 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Ahmed, Medani (2008). "External Debts, Growth and Peace in the Sudan" (PDF). CHR. Michelsen Institute. 7 June 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 28 May 2012.
- ^ a b "South Sudan: Big trading potential for EAC". IGIHE. 8 July 2011. 11 January 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2011.
- ^ Mazimpaka, Magnus (8 July 2011). "South Sudan: Rwanda Hopeful of South's Strategic Link to North Africa". allAfrica. 11 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2011.
- ^ "Welcome South Sudan to EAC!". East African Business Week. 10 July 2011. 27 September 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 July 2011.
- ^ "South Sudan to link to Kenya oil pipeline". Reuters. 6 July 2011. 14 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2011.
- ^ Amos, Machel (17 September 2011). "South Sudan delays membership in regional bloc". Daily Nation. 18 October 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 September 2011.
- ^ "South Sudan readies for EAC membership". 21 October 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Uganda says South Sudan likely to join EAC in 2014". Xinhua News Agency. 9 September 2013. 14 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 October 2013.
- ^ "Ugandan MPs oppose South Sudan joining East African community". The Africa Report. 7 October 2013. 18 October 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 October 2013.
- ^ "Tanzania warms up to South Sudan membership". The EastAfrican. 8 December 2012. 1 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 November 2013.
- ^ "EAC prepares to admit South Sudan". The EastAfrican. 11 May 2013. 1 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 November 2013.
- ^ "allAfrica.com: East Africa: EAC to Decide On South Sudan Admission by April 2014". allAfrica.com. 18 May 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 May 2015.
- ^ "South Sudan defers EAC admission". The Observer. 5 May 2014. 12 May 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 May 2014.
- ^ "East Africa: South Sudan's Push to Join EAC Gains Momentum". 7 November 2015. 17 November 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 November 2015.
- ^ "South Sudan joins East African regional bloc". Daily Nation. 18 April 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 31 January 2019.
- ^ "COMMUNIQUÉ: SIGNING CEREMONY OF THE TREATY OF ACCESSION OF THE REPUBLIC OF SOUTH SUDAN INTO THE EAST AFRICAN COMMUNITY". East African Community. 15 April 2016. 24 April 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 April 2016.
- ^ "South Sudan Launches Bid to Join Commonwealth". Gurtong.net. 8 July 2011. 11 July 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
- ^ "South Sudan gets new airline". Defenceweb.co.za. 6 September 2011. 3 December 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2013.
- ^ "South Sudan set to have own national air carrier". goss-online.org. 1 May 2013. 22 September 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2013.
- ^ "Obakki Foundation". Obakki Foundation. 20 January 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2013.
- ^ "Rotary Club of Bridgton Lake-Region". Lake Region Rotary. 11 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2013.
- ^ "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
- ^ "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
- ^ "Discontent over Sudan census". News24.com. AFP. 21 May 2009. 13 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2011.
- ^ a b Fick, Maggie (8 June 2009). "S. Sudan Census Bureau Releases Official Results Amidst Ongoing Census Controversy". !enough The project to end genocide and crimes against humanity. 17 July 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 December 2009.
- ^ "South Sudan parliament throws out census results". SudanTribune. 8 July 2009. 12 July 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 December 2009.
- ^ a b Birungi, Marvis (10 May 2009). "South Sudanese officials decry 'unfortunate' announcement of census results". The New Sudan Vision. 14 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 December 2009.
- ^ Thompkins, Gwen (15 April 2009). "Ethnic Divisions Complicate Sudan's Census". NPR. 9 November 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 April 2018.
- ^ "South Sudan says Northern Sudan's census dishonest". Radio Nederland Wereldomroep. 6 November 2009. 24 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "South Sudan Refugee Crisis" (PDF). University of Virginia School of Medicine (ඉංග්‍රීසි බසින්). 20 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය October 1, 2018.
- ^ "Sveriges flyktingkvot". migrationsverket.se (ස්වීඩන් බසින්). 26 October 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-10-19.
- ^ Martell, Peter (15 May 2019). First Raise a Flag: How South Sudan Won the Longest War But Lost the Peace (ඉංග්‍රීසි බසින්). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-005270-6. 18 May 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 March 2021.
- ^ "South Sudan: States, Major Cities & Towns - Population Statistics in Maps and Charts". citypopulation.de. 29 January 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 January 2023.
- ^ Part 1, Chapter 1, No. 6 (1)
- ^ "The Transitional Constitution of the Republic of South Sudan, 2011" (PDF). Government of South Sudan. 29 June 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 6 May 2017. Part One, Page 3, No. 6 (1), (2), retrieved 6 May 2017
- ^ a b "South Sudan - Religion, Animism, Christianity". Britannica (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2024-07-06. සම්ප්‍රවේශය 2024-07-09.
- ^ a b c d Language of Instruction Country Profile South Sudan, United States Agency for International Development
- ^ "Voice of a nation: How Juba Arabic helps bridge a factious South Sudan". The Christian Science Monitor. ISSN 0882-7729. සම්ප්‍රවේශය 2024-07-09.
- ^ The impact of language policy and practice on children's learning: Evidence from Eastern and Southern Africa 2016 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 13 සැප්තැම්බර් 2017 at the Wayback Machine (PDF; 672 kB), Page. 1, retrieved 20 May 2017
- ^ The Interim Constitution of Southern Sudan, 2005 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 මාර්තු 2016 at the Wayback Machine (PDF; 484 kB), Part One, Page. 3–4, No. 6 (1), (2), retrieved 6 May 2017
- ^ "South Sudanese still in Kenya despite new state". Xinhua. 2 August 2011. 11 April 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 September 2013.
- ^ AfricaNews (2017-07-06). "S. Sudan to adopt Swahili as official language, seeks Tanzania's help". Africanews (ඉංග්‍රීසි බසින්). 11 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-04-08.
- ^ AfricaNews (5 July 2017). "S. Sudan to adopt Swahili as official language, seeks Tanzania's help – Africanews". 8 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 October 2017.
- ^ Middle East Monitor: South Sudan and Chad apply to join the Arab League සංරක්ෂණය කළ පිටපත 13 සැප්තැම්බර් 2017 at the Wayback Machine, 12 April 2014, retrieved 3 May 2017
- ^ Asharq Al-Awsat: Foreign Minister of South Sudan: We Are Considering Joining the Arab League සංරක්ෂණය කළ පිටපත 13 සැප්තැම්බර් 2017 at the Wayback Machine, 7 June 2016, retrieved 3 May 2017
- ^ Sudan Tribune: Khartoum supports South Sudan demand to join Arab League සංරක්ෂණය කළ පිටපත 18 ඔක්තෝබර් 2017 at the Wayback Machine, 21 July 2016, retrieved 3 May 2017
- ^ "BBC - Religion: Christianity" (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). BBC. සම්ප්‍රවේශය 2024-05-24.
- ^ "South Sudan's Muslims welcome secession". The Daily Star. 9 January 2011. 24 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2011.
- ^ "South Sudan profile". BBC News. 8 July 2011. 8 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2011.
- ^ Jacqueline Wilson, The Religious Landscape in South Sudan: CHALLENGES AND OPPORTUNITIES FOR ENGAGEMENT United States Institute of Peace (June 2019), p. 7.
- ^ a b c d e f "South Sudan" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). United States Department of State. සම්ප්‍රවේශය 2024-07-09.
- ^ "South Sudan's Muslims welcome secession". The Daily Star. Agence France-Presse. 8 January 2011. 24 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 August 2011.
- ^ "U.S. State Dept 2022 report (citing Pew-Templeton Global Religious Futures Project)". 21 August 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 September 2023.
- ^ Hurd, Emma (8 February 2011). "Southern Sudan Votes To Split From North". News.sky.com. 31 October 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2013.
- ^ "Global Religious Landscape Table — Percent of Population ". Pew Forum on Religion & Public Life. 18 December 2012. 1 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2013.
- ^ Barrett, David; Kurian, George; Johnson, Todd, eds. (2001). World Christian Encyclopedia. Oxford: Oxford University Press. pp. 699–700.
- ^ "Catholics and Culture website, retrieved 2023-08-08". 21 August 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 September 2023.
- ^ "How many Anglicans are there in the Anglican Church in North America?" (PDF). 4 March 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2 May 2013.
- ^ "Presbyterian Church of the Sudan". 20 May 2012. 20 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2013.
- ^ "Sudan: A Country Study; Ethnicity, Regionalism and Ethnicity". Federal Research Division, Library of Congress. 14 January 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 January 2011.
- ^ Geographica. The Complete Illustrated Atlas of the world. 1999. p. 336.
- ^ "Sudan". U.S. State Department. 2 August 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2013.
- ^ Kaufmann, Eric (2004). Rethinking ethnicity: majority groups and dominant minorities. Routledge. p. 45. ISBN 978-0-203-56339-7.
- ^ Minahan, J. (2002). Encyclopedia of the Stateless Nations: S-Z. Greenwood Press. p. 1786. ISBN 978-0-313-32384-3.
- ^ Arnold, G (2003). "Book Review: Douglas H. Johnson, The Root Causes of Sudan's Civil Wars". African Journal of Political Science. 8 (1): 147.
- ^ "Sudan : Country Studies". Federal Research Division, Library of Congress. 22 March 2011. 23 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2013.
- ^ ACN (2022-04-04). "New bishop in South Sudan: "We must get back on our feet and give hope to the people"" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). ACN International. 15 November 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-11-15.
- ^ Pat, Mr (2009). Christians Under Siege. p. 105.
- ^ "South Sudan To Respect Freedom of Religion Says GOSS President". Sudan Radio Service, Sudanradio.org. 21 February 2011. 12 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2011.
- ^ a b "The Christian Times – First public library opens in South Sudan, advocates for peace". The Christian Times. 7 November 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 November 2019.
- ^ a b c "Instilling a culture of reading; South Sudan looks forward to new public library". Audioboom (ඉංග්‍රීසි බසින්). 7 November 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 November 2019.
- ^ "MBA student establishes NGO to improve literacy in South Sudan" (ඕස්ට්‍රේලියානු ඉංග්‍රීසි බසින්). The University of Sydney. 28 June 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 November 2019.
- ^ "South Sudan Humanitarian Needs Overview 2021 (January 2021) – South Sudan". ReliefWeb (ඉංග්‍රීසි බසින්). 26 January 2021. 27 October 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-10-12.
- ^ a b "Southern Sudan has unique combination of worst diseases in the world — Sudan Tribune: Plural news and views on Sudan". Sudan Tribune. 8 April 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2013.
- ^ Moszynski, P. (2005). "Conference plans rebuilding of Southern Sudan's health services". BMJ. 331 (7510): 179. doi:10.1136/bmj.331.7510.179. PMC 1179754.
- ^ a b "South Sudan Household Survey" (PDF). South Sudan Medical Journal. December 2007. 12 June 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 20 June 2010.
- ^ Hakim, James (August 2009). "HIV/AIDS: an update on Epidemiology, Prevention and Treatment". South Sudan Medical Journal. 12 March 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2010.
- ^ Pasquale, Harriet; Jarvese, Martina; Julla, Ahmed; Doggale, Constantino; Sebit, Bakhit; Lual, Mark Y.; Baba, Samson P.; Chanda, Emmanuel (2013). "Malaria control in South Sudan, 2006–2013: strategies, progress and challenges". Malaria Journal. 12: 374. doi:10.1186/1475-2875-12-374. PMC 3816306. PMID 24160336.
- ^ Visser, BJ (Jul 2012). "Dracunculiasis eradication—finishing the job before surprises arise". Asian Pacific Journal of Tropical Medicine. 5 (7): 505–10. doi:10.1016/S1995-7645(12)60088-1. PMID 22647809.
- ^ Hopkins, DR; Ruiz-Tiben, E; Weiss, A; Withers, PC; Eberhard, ML; Roy, SL (Jul 2013). "Dracunculiasis eradication: and now, South Sudan". American Journal of Tropical Medicine and Hygiene. 89 (1): 5–10. doi:10.4269/ajtmh.13-0090. PMC 3748487. PMID 23843492.
- ^ "WHO — Dracunculiasis (Guinea-worm disease)". World Health Organization. 5 April 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 August 2014.
- ^ Ambler, Sean (10 January 2011). "Support freedom for Southern Sudan and fight for workers' unity against imperialism". League for the Fifth International. 9 July 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 July 2011.
- ^ "SUDAN: Peace bolsters food security in the south". IRIN. 18 April 2007. 28 August 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 July 2011.
- ^ "South Sudan's Latjor denies reports that hunger caused death". Sudan Tribune. 17 August 2011. 21 September 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 August 2011.
- ^ Meldrum, Andrew (6 January 2012). "South Sudan News: Ethnic clashes must be solved in the long term". GlobalPost. 5 February 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2012.
- ^ According to the WHO: "The 10 countries with the highest rates of child marriage are: Niger, 75%; Chad and Central African Republic, 68%; Bangladesh, 66%; Guinea, 63%; Mozambique, 56%; Mali, 55%; Burkina Faso and South Sudan, 52%; and Malawi, 50%. "[1] සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 අප්රේල් 2015 at the Wayback Machine
- ^ "Women's Security and the Law in South Sudan" (PDF). 26 August 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 August 2014.
- ^ Inter-Agency Standing Committee (2014). Humanitarian Crisis in South Sudan Gender Alert 2: May 2014. United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women (UN Women)
- ^ a b "South Sudan Emergency Situation-Regional Update". UNHCR. 2 February 2014. 22 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2014.
- ^ "2016 South Sudan Humanitarian Needs Overview". UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. 5 January 2016. 27 December 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 December 2017.
- ^ "South Sudan's Music Identity by Mawa Minga". Andariya. 23 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-01-23.
- ^ "Emmanuel Jal: National Geographic World Music". 27 October 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2013.
- ^ Stevenson, Jane (8 August 2012). "Emmanuel Jal uses music as therapy | Music | Entertainment". Toronto Sun. 1 November 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2013.
- ^ "Music — Review of Emmanuel Jal — Warchild". BBC. 1 January 1970. 10 October 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2013.
- ^ TEDGlobal 2009. "Emmanuel Jal: The music of a war child | Video on". TED. 18 August 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2013.
- ^ Carlstrom, Gregg (12 July 2011). "South Sudan journalists facing intimidation". Al Jazeera English. 13 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 July 2011.
- ^ "South Sudan Friendship Press" (ඉංග්‍රීසි බසින්). 9 June 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 May 2020.
- ^ "South Sudan Nile Citizens". 5 December 2023. 19 August 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 August 2023.
- ^ "South Sudan security detains two journalists". Committee to Protect Journalists. 7 November 2011. 8 November 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 November 2011.
- ^ "South Sudan journalist Peter Moi shot dead". bbcnews.com. 20 August 2015. 22 August 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 September 2015.
- ^ Hannington, Ochan (31 October 2015). "Risking my life". D+C, development and cooperation. 22 November 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2015.
- ^ "South Sudan media blackout after reporter shot dead". Daily Star. 21 August 2015. 25 August 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 September 2015.
- ^ "US journalist killed in Yei River". southsudan.biz. 27 August 2017. සම්ප්‍රවේශය 19 September 2017.[permanent dead link]
- ^ "South Sudan president downplays refugee crisis, blames social media". southsudan.biz. 28 August 2017. සම්ප්‍රවේශය 19 September 2017.[permanent dead link]
- ^ "South Sudan blocks access to independent websites". Deutsche Welle. 21 July 2017. 9 September 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 September 2017.
- ^ "South Sudan: Events of 2020". World Report 2021: Rights Trends in South Sudan (ඉංග්‍රීසි බසින්). Human Rights Watch. 23 December 2020. 16 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 June 2021.
- ^ ""Sudans Post" gets blocked after receiving personal threats from NSS – transcript revealed – Qurium Media Foundation" (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 24 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 June 2021.
- ^ DiPiazza, Francesca (2006). Sudan in Pictures. 21st-century Books. p. 54. ISBN 978-0-8225-2678-0. 2 February 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 October 2015.
- ^ "South Sudan joins Fifa 10 months after independence". BBC News. 25 May 2012. 27 May 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 May 2012.
- ^ a b "World's Newest Nation Set to Step into Sporting Arena". The Jakarta Globe. 6 July 2011. 27 September 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2013.
- ^ "S. Sudan team kicks off to a good start, then collapses". SKNVibes. 10 July 2011. 27 September 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 July 2011.
- ^ "South Sudan". Rio 2016. 25 November 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 December 2016.
<references> හි "Sudan Tribune 2011-11-18" නමැති <ref> ටැගය පෙර පෙළෙහි භාවිතා වූයේ නැත.