මහාසේන රජ

මහසෙන්
අනුරාධපුරයේ රජ
රාජ්‍ය සමය	275–301
පූර්වප්‍රාප්තිකයා	පළමුවන ජෙට්ඨතිස්ස
අනුප්‍රාප්තිකයා	සිරිමේඝවන්න
සම්පූර්ණ නාමය මහාසේන
රාජවංශය	විජය රාජ වංශය
පියා	ගෝඨාභය

මහාසේන රජ නොහොත් මහසෙන් රජු (ක්‍රි ව 276-303 ) මින්නේරි දෙවියන් ලෙසද හදුන්වා ඇත. මෙතුමා ලංකාවේ වැවු 16 කරවූ බව සදහන්ය. මින්නේරි වැව මින් එකකි. මෙම වැව පිරුණු විට අක්කර 4560 පමණවේ. මෙම වැවට අවශ්‍ය ජලය ලබාගැනීම පිණිස මාතලේ දිස්ත්‍රික්කයේ වූ අඹන් ගඟ සිට ඇලක් කරවිය. මෙතුමන්ගේ රාජ්‍ය කාලය තුලදී දකුණු ඉන්දියාවේ සිට ලන්කාපුරට පැමිණි සංගමිත්ත නම් ස්ථවිරයන් වහන්සේ නමක් බුදුන්වහන්සේ විසින් නියම කල පිළිවෙත් මහාවිහාරය අනුගමනය නොකරන්නේයැයි ලෙස කීම පිට මහාවිහාරය විනාශ කල බව ඉහිහාසයේ සදහන්ය. පසුව රජුගේ මෙම තීරණය වෙනස්වූ බව ඉතිහාසය කරුණු දක්වයි. රුවන්වැලි සෑයට හා අභයගිරි සෑයට වඩා විශාලවූ ජේතවනාරාමය කරවුයේද මහසෙන් රජු විසින්ය.

මහසෙන් රජු විසින් මැදිහත් වූ පසු ඔහුගේ උපදේශක මහායානා භික්ෂු සංඝමිත්තා නැවතත් නගරයට පැමිණියේය. භික්ෂු සංඝමිත්තා මහසෙන් රජතුමාට ඒත්තු ගැන්වූයේ මහාවිහාර භික්ෂූන් සැබෑ විනය උගන්වන්නේ නැත (බුදු දහමේ විනය නීති සංග්රහය).

මහවිහාරයට භුක්ති විඳින මිනිසුන් සඳහා දඬුවම්:

මහසෙන් රජු භික්ෂූන් වහන්සේට ආහාර සැපයූ ඕනෑම කෙනෙකුට දඬුවම් නියම කළේය. මේ හේතුව නිසා මහාවිහාර භික්ෂූන් වහන්සේලාට අගනුවර තුළ ජීවත් වීමට නොහැකි විය. මහාවිහාරය අතහැර දමා රෝහණටත් ගියේය. (රටෙහි දකුණු කොටස).

මහවිහාරය හා පහතරට මහා විහාරය විනාශ කිරීම:

භික්ෂු සංඝමිත්තා රජුට උපදෙස් දුන්නේ මහවිහාරය භික්ෂූන් විසින් අතහැර දමා ඇති බැවින්ය. එම ඉඩම රජතුමාට අයත් වේ. මහවිහාරය විනාශ කිරීමට රජ අවසර දුන්නේ ය. සංඝමිත්තා භික්ෂූන් සොල්දාදුවන් යැවූ අතර මහාවිහාර හා පහත් මහෝ පායා විනාශ කළහ. ගොඩනැගිලි දෙකකින් ලබාගත් ගොඩනැඟිලි අභයගිරි විහාරයේ වැඩි ගොඩනැගිලි තැනීම සඳහා යොදා ගන්නා ලදී.

(කර්තෘ සටහන: මහින්ද හිමියන්ගේ ප්රයෝජනය සඳහා දේවානම් පිය තිස්ස රජතුමා විසින් මුල් මහාවිහාරය ඉදි කරන ලද අතර දැන් මහසෙන් රජුගේ කාලය තුළ එය හයසියයකට පමණ පසුව එය විනාශ විය). 

අමාත්ය මාඝවානබයගේ කැරැල්ල:

මහසෙන් රජතුමා මහාවීර සහ ලුසා මහ පයා යන මහසෙන් මහා විනාශය රට තුළ බොහෝ දුෂ්කරතාවයන්ට පත් විය. මෙග්වවනාභයා නමින් කිං රජුගේ හොඳ මිතුරෙකු වූ එක් අමාත්යවරයෙකු (රෝහණ) වෙත ගොස් හමුදාවක් එක්රැස් විය. මහසෙන් රජතුමා රාජ්ය ආරක්ෂක හමුදාවට ආවා. ආර්ජර්වරුන් දෙදෙනෙකු ඩුරතිස්ස ජලාශයේ දෙපස කඳවුරු බැඳගත්හ. රාත්රි කාලයේදී ඇමතිවරයා සිතුවේ මම ජෑන්ස්ගේ අනෙක් පැත්තට කඳවුරු බැඳ සිටින මගේ හොඳ යාළුවෙකු වන මහසෙන් රජතුමා සමඟ රාත්රී භෝජන සංග්රහයක් පැවැත්විය යුතු බවයි. (දෙදෙනෙක් ඊළඟ දවසේ උදේ සමඟ සටන් කිරීමට සූදානම් වූහ). රජු රජුගේ කඳවුරට ගොස් තමාටම හඳුන්වා දුන් අතර රජතුමා ඔහු කඳවුරට පැමිණියහ. දෙදෙනාම එකට කෑම කනවා. රජතුමා (ඇමතිවරයා) කැරලිකරුවෙක් වූයේ මන්දැයි විමසුවේය. රජතුමා විසින් මහාවිහාරය විනාශ වීමෙන් ඔහුව කැරලිකරුවෙකු බවට පත් කළ බව අමාත්යවරයා පැවසීය.

රජු ඔප්පුව සඳහා සමාව ඉල්ලූ අතර මහවිහාරය ප්රතිසංස්කරණය කිරීමට පොරොන්දු විය. 

සංඝමිත්තාගේ මරණය:

මහාවිහාරේ විනාශ කිරීමෙන් අනතුරුව භික්ෂු සංඝමිත්තා තූපාරාමය විනාශ කිරීමට මිනිසුන් සමග පැමිණියේය. එවකට රජුගේ භාර්යාවන්ගෙන් එක් අයෙකු සංඝමිත්තා ඝාතනය කිරීම සඳහා මුදල් ලබා දුන්නේය. කම්කරුවන් සංඝමිත්තා ඝාතනය කළ අතර තූපාරාමය විනාශයෙන් විනාශ විය.

පොරොන්දු වූ පරිදි රජු මහාවිහාරය ගොඩ නැගුවේය. මහවිහාරයට පිටව ගිය භික්ෂූන් ආපසු එහි නැවතී සිටිති. 

ජේතවන විහාරය ඉදිකිරීම:

සංඝමිත්තාගේ මිත්රයකු වූ තෙරා තිස්ස මහත්වරුන් වන හෝ දක්ඛිනාරාමයේ ප්රධාන භික්ෂුව විය. මහාවිහාරයට අයත් ඉඩමෙහි විශාල තූපාවක් ගොඩ නැගීමට රජතුමාට හැකි විය. මහවිහාර භික්ෂූන් මෙම ක්රියාව නතර කිරීමට උත්සාහ කළ නමුත් එය එසේ කිරීමට නොහැකි විය. මහාවහාරයට අයත් ඉඩම මත ජේතවන විහාරය ගොඩනගා ඇත.

මහසෙන් රජු විසින් මැනීෂිය (මින්නේරිය) ජලාශය ඉදි කොට තවත් ජලාශ 15 ක් සහ පබ්බතන්ත ඇල ඉදිකර ඇත.

මහසෙන් රජු විසින් ඉදි කරන ලද ජලාශ 16 ක්; (මානිහිර, මහගම, චලුර, ඛාන්, මහමනි, කොකාවත, ධම්මාරාම, කුඹලක, වැනාන, රත්මලාකන්දක, තිස්ස වාඩමාණ, වේලන්ගාවිට්ටි, මහගල්කා, සීරා, මහදාරගල්ලක, කලපසනා).

මහාවංශය අනුව, ඔහු බොහෝ කුසලතාවයන් සහ බොහෝ පාපයන් එකතු කළේය.

කර්තෘ සටහන: රතුමළකණ්ඩු පාදාවිය ජලාශයට තිස්සමදමාක, කවුඩුල්ල ජලාශය ලෙසද, මහදාරගලාකා නාච්චාදුව ජලාශය ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.

කර්තෘ සටහන: මහසෙන්ගේ කාල පරිච්ඡේදය ලංකාව තුළ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ යුගයේ යුගයක් මිස බුද්ධාගම නොවේ. මහාවීර රජු විනාශ කළ ප්රථම මහසෙන් රජ මහජනයා ඔහුට දෙවි කෙනෙකු බවට පත් කළේය. අදටත්, අවුරුදු දෙදහසකට පසු ශ්රී ලංකාවේ ජනයා මහසෙන් දේවියෝ හෝ මින්නේරි දේවියෝ ලෙස හැඳින්වේ. 

ඇලහැර ඇල

වාසබා රජතුමා විසින් ඇලහැර ඇල යෝජනා ක්රමය ආරම්භ කර ඇති අතර මහසෙන් රජු වර්තමානය දක්වා එය ගොඩ නංවා ඇත. සියවස් ගණනාවක් තිස්සේ නොසලකා හැර තිබූ ඇල මාර්ගය ප්රතිසංස්කරණය කරන ලද්දේ බ්රිතාන්ය ආණ්ඩුකාර හෙන්රි වෝඩ් විසිනි. ඇලහැර ඇළ ප්රදේශය ඇලහැර ආශ්රිතව ඇඹන් ගඟෙන් ආරම්භ වන අතර උතුරු, මින්නේරිය, ගිරිතලේ හා කන්තලේ ජලාශවල විශාල ජලාශවලට ජලය ගෙන එයි. ඇලෙහි සම්පූර්ණ දුර ප්රමාණය සැතපුම් 54 ක් වන අතර පළල අඩි 70 සිට අඩි 200 දක්වා වෙනස් වේ. (පාපන්දු ක්ෂේත්රයේ දිග මීටර් 300 ක් සමග සසඳන්න). 

පුරාණ ලෝකයේ ශ්රේෂ්ඨතම ඇළ:

(සංකේත: ශ්රීමත් ඉමර්සන් ටෙන්න්ට්ටන්)

"ඊජිප්තුවේ මෝරිස් විල හා අල් ආරාම්ගේ අද්භූත ගුහාව හැරුණු විට අතිවිශිෂ්ට මානයන් හැරුණු විට, කිසිම සමාන වර්ගයකින් කිසිම ජන වර්ගයක් නිර්මාණය කර නැත. පැරණි හෝ නවීනතම, ලංකාවේ සම්භාවනීය ටැංකිවල දැවැන්ත විශාලත්වයෙන් යුක්ත වේ. ඉෂෆන්හි කෝරූඩ්, ආයිමර් කෘතිම විල හෝ මයිසෝහි හයිඩර් වැවෙහි ජලාශයක් කලා වැව හෝ පදවිය සමඟ සමීපව හෝ සැළකිය හැකිය. පර්සියානු කානාත් හෝ පේරූහි උමං මාර්ගයේ හසාකියාගේ හයිඩ්රීවීව් කන්ද, ඇහරා ඇල ඔස්සේ මින්නේරි විල සමග සම්බන්ධ වූ පරාක්රම සමුද්රය (පරාක්රම සමුද්රය) සමග සම්බන්ධ විය හැකිය.

(ශ්රීමත් එම්මර්සන් ටෙන්න්ට්න්ට්, සාහිත්යය: ආර්. එල්. බ්රොහියර්, පුරාණ වාරිමාර්ග කටයුතු - ආධුනික සඳහා සංශෝධිත). 

ඇලහැර ඇල මාර්ගය:

මීටර් 0.0 - ඇඹන් ගඟට ජල සැපයුම අත්හිටුවිය

ගෝඨාභය රජුගේ බාල පුත්‍රයා වූ මහසෙන් කුමරු ළමා කල ඇසුරු කලේ අභයගිරි විහාර වාස සංඝමිත්ත නම් භික්ෂුවක් සමගය. මහසෙන් රජ වූ පසු එම තෙරුන්ගේ අනුමැතිය මත මහායාන බුදුදහමට නැඹුරු වීම නිසා මහා විහාර භික්ෂූණ් වහන්සේලා අනුරපුර අතහැර ගියේය.

මේ හේතුවෙන් මේඝවර්ණ ඇමතිවරයාගේ ප්‍රධානත්වයෙන් රජුට එරෙහිව කැරැල්ලක් ඇතිවිය. රජු නැවත මහා විහාරය ගොඩ නැගීම නිසා කැරැල්ල සමථයකට පත් වූ අතර මහා විහාර භික්ෂූණ් නැවත පැමිණියහ.

නමුත් පසුව රජු,  එම භික්ෂූණ්ගේ අණ නොතකා  එහි ජේතවනාරාමය ගොඩනගන ලද අතර එය තිස්ස නම් තෙරුන්ට පූජා කලේය. මෙයින් ලංකාවේ ජේතවන නිකාය ආරම්භ විය.

ආගමික අතින් අර්බුද පැවතියත් වැව් 16 ක් මෙතුමා විසින් කරන ලදී. මින්නේරිය, හුරුළු, රන්තිසා, මහකනදරා, මාමිණියා, කවුඩුළු, මාගල්ල, මොර වැව ආදිය ඒ අතර වේ. ඇලහැර ඇල විශාල කල මෙතුමා තලවතු ඇල වැනි ඇලවල් ද කරමින් රටේ වාරි තාක්ෂණයට ඉමහත් සේවයක් කලේය.

ඉදිකරවූ වැව්

• මින්නේරිය වැව
• කණදරා වැව
• කවුඩුල්ල වැව
• මහගල්කඩවල වැව
• හුලුගල්ල වැව
• හිරාමුල්ල වැව
• හුරුළු වැව
• මාමිණියා වැව
• මාගල වැව
• කළවාණ වැව
• මෙරවාපිය වැව

ඉදිකරවූ ඇලවල්

• පබ්බතන්ත ඇල
• රිදීබැඳි ඇල

ඉදිකරවූ අමුණු

• රිදීබැඳි අමුණ