ටැන්සානියාව
ඛණ්ඩාංක: 6°18′25″S 34°51′14″E / 6.307°S 34.854°E
ටැන්සානියා එක්සත් ජනරජය Jamhuri ya Muungano wa Tanzania (Swahili) | |
|---|---|
 Flag
 Coat of arms
| |
| උද්යෝග පාඨය: උහුරු න උමෝජා Freedom and Unity | |
| ජාතික ගීය: Mungu ibariki Afrika (Swahili) "දෙවියන් වහන්සේ අප්‍රිකාවට ආශීර්වාද කරයි"[1] | |
.svg) නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ ටැන්සානියාවේ (තද කොළ) පිහිටීම | |
 ටැන්සානියාවේ සිතියම | |
| අගනුවර | ඩොඩෝමා |
| විශාලතම නගරය | ඩාර් එස් සලාම් |
| නිල භාෂා(ව) |
|
| වෙනත් භාෂා | භාෂා 100කට වඩා, ඇතුළුව (1m+):
|
| ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් | ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් 100 කට වඩා |
| ආගම (2020)[3] |
|
| ජාති නාම(ය) | ටැන්සානියානු |
| රජය | ඒකීය ජනාධිපති ක්‍රමය අධිපති පක්ෂ ක්‍රමය යටතේ |
• ජනාධිපති | සමියා සුලුහු හසන් |
• උප ජනාධිපති | ෆිලිප් ම්පන්ගෝ |
• අගමැති | කාසිම් මජලිවා |
• කථානායක | ටූලියා ඇක්සන් |
• අගවිනිසුරු | ඊබ්‍රාහිම් හාමිස් ජුමා |
| ව්‍යවස්ථාදායකය | ජාතික සභාව |
| ස්වාධීනත්වය එක්සත් රාජධානිය වෙතින් | |
• ටැංගනිකා | 1961 දෙසැම්බර් 9 |
• සැන්සිබාර් මහජන සමූහාණ්ඩුව | 1963 දෙසැම්බර් 10 |
• ටැන්ගානිකා සහ සැන්සිබාර් ඒකාබද්ධ කිරීම | 1964 අප්‍රේල් 26 |
• වත්මන් ව්‍යවස්ථාව | 1977 අප්‍රේල් 25 |
| වර්ග ප්‍රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 947,303 km2 (365,756 sq mi) (30 වෙනි) |
• ජලය (%) | 6.4[4] |
| ජනගහණය | |
• 2024 ඇස්තමේන්තුව | 67,462,121[5] (23 වෙනි) |
• 2022 ජන සංගණනය |  61,741,120[6] |
• ජන ඝණත්වය | 65.2/km2 (168.9/sq mi) (147 වෙනි) |
| දදේනි (ක්‍රශසා) | 2023 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ |  ඇ.ඩො. බිලියන 227.725[7] (72 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 3,595[7] (157 වෙනි) |
| දදේනි (නාමික) | 2023 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 84.033[7] (76 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො.1,326[7] (164 වෙනි) |
| ගිනි (2017) |  40.5[8]මධ්‍යම |
| මාසද (2022) | ▼ 0.532[9] පහළ · 167 වෙනි |
| ව්‍යවහාර මුදල | ටැන්සානියානු සිලිං (TZS) |
| වේලා කලාපය | UTC+3 (නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ වේලාව) |
| දින ආකෘති | දිදි/මාමා/වවවව |
| රිය ධාවන මං තීරුව | වම |
| ඇමතුම් කේතය | +255[a] |
| අන්තර්ජාල TLD | .tz |
ටැන්සානියාව,[c] නිල වශයෙන් ටැන්සානියා එක්සත් ජනරජය,[d] යනු අප්‍රිකානු මහා විල් කලාපය තුළ නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ රටකි. එය වයඹ දෙසින් උගන්ඩාවට මායිම් වේ; ඊසාන දෙසින් කෙන්යාව; නැගෙනහිරින් ඉන්දියන් සාගරය; දකුණට මොසැම්බික් සහ මලාවි; සැම්බියාව නිරිත දෙසින්; සහ බටහිරින් රුවන්ඩාව, බුරුන්ඩි සහ කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය. අප්‍රිකාවේ උසම කන්ද වන කිලිමන්ජාරෝ කන්ද ඊසානදිග ටැන්සානියාවේ පිහිටා ඇත. 2022 ජාතික සංගණනයට අනුව, ටැන්සානියාවේ මිලියන 62 කට ආසන්න ජනගහනයක් ඇත,[12] එය සමකයට සම්පූර්ණයෙන්ම දකුණින් පිහිටි වඩාත්ම ජනාකීර්ණ රට බවට පත් කරයි.[13]
වසර මිලියන 6ක් පැරණි ප්ලියෝසීන් හොමිනිඩ් ෆොසිල වැනි වැදගත් හොමිනිඩ් පොසිල බොහොමයක් ටැන්සානියාවෙන් සොයාගෙන ඇත. ගල් හා ලෝකඩ යුගයේදී, ටැන්සානියාවට ප්‍රාග් ඓතිහාසික සංක්‍රමණයන් අතරට වර්තමාන ඉතියෝපියාවේ සිට දකුණට ගිය දක්ෂිණ කුෂිටික් කථිකයන් ඇතුළත් විය;[14] වසර 2,000 සහ 4,000 කට පමණ පෙර තුර්කානා විලට උතුරින් ටැන්සානියාවට නැගෙනහිර කුෂිටික් ජනයා;[14] සහ වසර 2,900 සහ 2,400 අතර වර්තමාන දකුණු සුඩානය-ඉතියෝපියා දේශසීමා කලාපයෙන් ආරම්භ වූ ඩැටූග් ඇතුළු දක්ෂිණ නිලෝට්ස් සංක්‍රමණය විය,[14]:18 පිටුව මෙම චලනයන් සිදු වූයේ මෂාරිකි බන්ටු ජනාවාස වූ කාලය තුළ ය. බටහිර අප්‍රිකාවේ සිට වික්ටෝරියා විල සහ ටැන්ගානිකා විල ප්‍රදේශ වලිනි.[14][15] 19 වන ශතවර්ෂයේ අගභාගයේදී, ප්‍රධාන භූමිය ජර්මානු නැගෙනහිර අප්‍රිකාව ලෙස ජර්මානු පාලනය යටතට පත් වූ අතර, පළමු ලෝක යුද්ධයෙන් පසු බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය විසින් එය ටැන්ගානිකා ලෙස පාලනය වන විට, සැන්සිබාර් දූපත් සමූහය වෙනම යටත් විජිත අධිකරණ බල ප්‍රදේශයක් ලෙස පැවතුනි. 1961 සහ 1963 දී ඔවුන්ගේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, 1964 දී මෙම ආයතන දෙක ඒකාබද්ධ වී ටැන්සානියාවේ එක්සත් ජනරජය පිහිටුවන ලදී.[16] ටැන්ගානිකා බ්‍රිතාන්‍ය පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලයට සම්බන්ධ වූ අතර ටැන්සානියාව ඒකාබද්ධ ජනරජයක් ලෙස පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස පවතී.[17]
අද රට ජනාධිපති ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාමය ජනරජයක් වන අතර ෆෙඩරල් අගනුවර ඩොඩෝමා රජයේ නගරයේ පිහිටා ඇත;[18] කලින් අගනුවර වන ඩාර් එස් සලාම් බොහෝ රජයේ කාර්යාල රඳවා තබා ගන්නා අතර එය රටේ විශාලතම නගරය, ප්‍රධාන වරාය සහ ප්‍රමුඛ වාණිජ මධ්‍යස්ථානය වේ.[16][19][20] ටැන්සානියාව යනු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදී චමා චා මාපිංදුසි පක්ෂය බලයේ සිටින තථ්‍ය ඒකපාර්ශ්වික රාජ්‍යයකි. නිදහසින් පසු රට විශාල අභ්‍යන්තර ආරවුල් අත්විඳ නැති අතර එය මහාද්වීපයේ ආරක්ෂිතම සහ දේශපාලනිකව ස්ථාවර එකක් ලෙස සැලකේ.[21] ටැන්සානියාවේ ජනගහනය වාර්ගික,[22] භාෂාමය සහ ආගමික කණ්ඩායම් 120කින් පමණ සමන්විත වේ. ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ටැන්සානියාවේ විශාලතම ආගම වන අතර, සැලකිය යුතු මුස්ලිම් සහ ඇනිමිස්ට් සුළුතරයන් ඇත.[23] ටැන්සානියාවේ භාෂා 100කට අධික ප්රමාණයක් කතා කරන අතර, එය නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ වඩාත් භාෂාමය වශයෙන් විවිධත්වයෙන් යුත් රට බවට පත් කරයි;[24] එම රටට ජූරේ නිල භාෂාවක් නොමැත,[25][26] ජාතික භාෂාව ස්වහීලී වුවද[27] ඉංග්‍රීසි භාෂාව විදේශ වෙළඳාමේ, රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික කටයුතුවල, ඉහළ උසාවිවල සහ ද්විතීයික සහ උසස් අධ්‍යාපනයේ ඉගැන්වීමේ මාධ්‍යයක් ලෙස භාවිතා කරයි,[24][28] අරාබි භාෂාව සැන්සිබාර්හි කතා කරයි.
ටැන්සානියාව ඊසාන දෙසින් කඳු සහිත සහ ඝන වනාන්තරයක් වන අතර, අප්‍රිකාවේ උසම කන්ද වන කිලිමන්ජාරෝ කන්ද සහ ලෝකයේ මුහුදු මට්ටමේ සිට ඉහළම තනි නිදහස් කන්ද පිහිටා ඇත. අප්‍රිකාවේ මහා විල් තුනක් අර්ධ වශයෙන් ටැන්සානියාවේ ඇත. උතුරු හා බටහිර දෙසින් අප්‍රිකාවේ විශාලතම විල වන වික්ටෝරියා විල සහ එහි අද්විතීය මත්ස්‍ය විශේෂ සඳහා ප්‍රසිද්ධ මහාද්වීපයේ ගැඹුරුම විල වන ටැන්ගානිකා විල පිහිටා ඇත. දකුණට මලාවි විල පිහිටා ඇත. නැඟෙනහිර වෙරළ උණුසුම් හා තෙතමනය සහිත වන අතර සැන්සිබාර් දූපත් සමූහය වෙරළට එපිටින් පිහිටා ඇත. මෙනයි බොක්ක සංරක්ෂණ ප්‍රදේශය සැන්සිබාර්හි විශාලතම සමුද්‍ර ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයයි. සැම්බියානු දේශසීමාවේ කලම්බෝ ගඟේ පිහිටා ඇති කලම්බෝ ඇල්ල අප්‍රිකාවේ දෙවන උසම අඛණ්ඩ දිය ඇල්ල වේ.[29] ටැන්සානියාව සෆාරි සඳහා වැඩිපුරම පැමිණෙන සංචාරක ගමනාන්තයකි.[30]
නිරුක්තිය
[සංස්කරණය].jpg)
ටැන්සානියාව යන නාමය නිර්මාණය කරන ලද්දේ රට නිර්මාණය කිරීම සඳහා ඒකාබද්ධ වූ ප්‍රාන්ත දෙකේ නම්වල ක්ලිප් සංයෝගයක් ලෙසිනි: ටැන්ගානිකා සහ සැන්සිබාර්.[31] එය ප්‍රාන්ත දෙකේ නම්වල මුල් අකුරු තුනෙන් ("Tan" සහ "Zan") සහ "-ia" යන උපසර්ගයෙන් සමන්විත වේ.
ටැන්ගානිකා යන නම සෑදී ඇත්තේ ස්වහීලී වචන වන ටැන්ගා "රුවල්" සහ නීකා "ජනවාස නැති තැනිතලා, පාළුකරය" යන වචන වලින් වන අතර එය "පාළුකරයේ රුවල්" යන වාක්‍ය ඛණ්ඩය නිර්මාණය කරයි. එය සමහර විට ටැන්ගානිකා විල වෙත යොමු කිරීමක් ලෙස වටහාගෙන ඇත.[32]
සැන්සිබාර් හි නම සෑදී ඇත්තේ ප්‍රදේශයේ ජනතාවකගේ නම වන ("කළු" යන අර්ථය ඇති) සහ අරාබි බාර් "වෙරළ" හෝ "වෙරළ" යන නාමයෙන් වන සැන්ජ් යන්නෙනි.[33]
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]පුරාණ යුගය
[සංස්කරණය]ටැන්සානියාව යනු පෘථිවියේ පැරණිතම අඛණ්ඩව ජනාවාස වූ ප්‍රදේශයකි. මිනිසුන්ගේ සහ හොමිනිඩ්වරුන්ගේ ෆොසිල අවශේෂ කොටස් හතරැස් යුගය දක්වා දිව යයි. UNESCO ලෝක උරුම අඩවියක් වන න්ගොරොන්ගෝරෝ සංරක්ෂණ ප්‍රදේශයේ, ඕල්ඩුවායි දුර්ගය, සංක්‍රාන්ති තාක්‍ෂණයේ සංවර්ධනය සහ භාවිතය ලේඛනගත කරන මෙවලම්වල ශේෂයන් සහිත එකතුවක් දක්වයි.
නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ ආදිවාසී ජනගහනය ටැන්සානියාවේ භාෂාමය වශයෙන් හුදකලා වූ හඩ්සා සහ සැන්ඩවේ දඩයම්කරුවන් ලෙස සැලකේ.[34]:පිටුව 17
සංක්‍රමණයේ පළමු රැල්ල වූයේ ඉතියෝපියාවේ සහ සෝමාලියාවේ සිට ටැන්සානියාවට දකුණට ගිය දක්ෂිණ කුෂිටික් කථිකයන් විසිනි. ඔවුන් ඉරාකව්, ගොරෝවා සහ බුරුංගේ යන ප්‍රදේශවලට මුතුන් මිත්තන්ය.[34]:පිටුව 17 භාෂාමය සාක්ෂි මත පදනම්ව, වසර 4,000කට සහ 2,000කට පමණ පෙර තුර්කානා විලට උතුරින් ආරම්භ වූ නැගෙනහිර කුෂිටික් ජනයාගේ ටැන්සානියාවට සංචලන දෙකක්ද ඇති විය හැක.[34]:පිටු 17–18
ඩැටූග් ඇතුළු දක්ෂිණ නිලෝටේවරුන් වසර 2,900 ත් 2,400 ත් අතර කාලයකදී වර්තමාන දකුණු සුඩානය / ඉතියෝපියාව මායිම් කලාපයේ සිට මධ්‍යම උතුරු ටැන්සානියාවට දකුණට ගමන් කළ බවට පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂි සහාය දක්වයි.[34]:පිටුව 18
මෙම චලනයන් සිදු වූයේ සියවස් ගණනාවක් පුරා පැවති බන්ටු ව්‍යාප්තියේ කොටසක් ලෙස වික්ටෝරියා විල සහ ටැන්ගානිකා විල ප්‍රදේශයේ බටහිර අප්‍රිකාවේ සිට යකඩ සාදන මෂාරිකි (නැගෙනහිර) බන්ටු ජනාවාස කරන විට ආසන්න වශයෙන් එම කාලය තුළ ය. බන්ටු ජනයා ඔවුන් සමඟ බටහිර අප්‍රිකානු රෝපණ සම්ප්‍රදාය සහ අලවල ප්‍රධාන ප්‍රධාන ආහාරය ගෙනාහ. පසුව ඔවුන් වසර 2,300 ත් 1,700 ත් අතර කාලයකට පෙර ටැන්සානියාවේ සෙසු ප්‍රදේශ හරහා මෙම ප්‍රදේශවලින් සංක්‍රමණය විය.[34][35]
මසායි ඇතුළු නැඟෙනහිර නිලෝටික් ජනයා, පසුගිය වසර 500 සිට 1,500 දක්වා වර්තමාන දකුණු සුඩානයේ සිට මෑත කාලීන සංක්‍රමණයක් නියෝජනය කරයි.[34][36]
ටැන්සානියාවේ ජනතාව යකඩ හා වානේ නිෂ්පාදනය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. ඊසානදිග ටැන්සානියාවේ කඳුකර ප්‍රදේශ අත්පත් කරගෙන සිටි ජනයා සඳහා අවශ්‍ය යකඩ ප්‍රධාන නිෂ්පාදකයන් වූයේ පරේ ජනතාවයි.[37] වික්ටෝරියා විලෙහි බටහිර වෙරළ තීරයේ සිටි හයා ජනයා, වසර 1,500කට පෙර 1,820 °C (3,310 °F) ඉක්මවන උෂ්ණත්වයකදී කාබන් වානේ ව්‍යාජ ලෙස සකස් කිරීමට ඉඩ සලසන අධි තාප පිපිරුම් උදුනක් සොයා ගත්හ.[38]
ක්‍රි.ව. පළමු සහස්‍රයේ මුල් භාගයේ සිට පර්සියානු ගල්ෆ් සහ ඉන්දියාවේ සංචාරකයින් සහ වෙළඳුන් නැගෙනහිර අප්‍රිකානු වෙරළ තීරයට පැමිණ ඇත.[39] ක්‍රි.ව. අටවන හෝ නවවන සියවසේ මුල් භාගයේදී ස්වහීලී වෙරළ තීරයේ ඇතැමුන් විසින් ඉස්ලාම් දහම අනුගමනය කරන ලදී.[40]
මධ්‍යකාලීන යුගය
[සංස්කරණය]බන්ටු-කථිකයින් පළමු සහස්‍රයේ ආරම්භයේ සිට ටැන්සානියානු වෙරළ තීරයේ ගොවිතැන් සහ වෙළඳ ගම්මාන ගොඩනඟා ඇත. සැන්සිබාර් හි වයඹදිග වෙරළ තීරයේ ෆුකුචානිහි පුරාවිද්‍යාත්මක සොයාගැනීම් මගින් පෙන්නුම් කරන්නේ, 6 වන සියවසේ සිට ක්‍රි.ව. සොයාගත් ඩැබ් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයකින් දැව ගොඩනැගිලි පෙන්නුම් කරන අතර එම ස්ථානයේ තිබී කටු පබළු, පබළු ඇඹරුම් යන්ත සහ යකඩ ස්ලැග් හමු වී ඇත. දිගු-දුර වෙළඳාමේ සීමිත නියැලීම සඳහා සාක්ෂි තිබේ: ආනයනය කරන ලද මැටි බඳුන් කුඩා ප්රමාණයක් සොයාගෙන ඇත, මුළු මැටි භාණ්ඩ සොයාගැනීම් වලින් 1% ට වඩා අඩුය, බොහෝ දුරට ගල්ෆ් සහ 5 සිට 8 වන සියවස දක්වා දිවයයි. ම්කොකෝටෝනි සහ ඩාර් එස් සලාම් වැනි සමකාලීන ස්ථාන වලට සමානකම පෙන්නුම් කරන්නේ වෙරළබඩ සමුද්‍ර සංස්කෘතියේ පළමු මධ්‍යස්ථානය දක්වා වර්ධනය වූ ඒකාබද්ධ ප්‍රජාවන් සමූහයකි. වෙරළබඩ නගර මෙම මුල් යුගයේ ඉන්දියානු සාගරයේ සහ අභ්‍යන්තර අප්‍රිකානු වෙළඳාමේ නිරත වූ බව පෙනේ. 8 වැනි සියවසේ මැද භාගයේ සිට වැදගත්කම සහ ප්‍රමාණයෙන් වෙළදාම ශීඝ්‍රයෙන් වැඩි වූ අතර 10 වැනි සියවස අවසන් වන විට සැන්සිබාර් මධ්‍යම ස්වහීලී වෙළෙඳ නගරවලින් එකක් විය.[41]
රතු මුහුදෙන් සහ පර්සියානු බොක්කෙන් ඊජිප්තු සහ පර්සියානු නැව් ගමනාගමනය ඉන්දියානු සාගර වෙළඳාම පුනර්ජීවනය කළේය, විශේෂයෙන් ෆාතිමිඩ් කැලිෆේට් ෆුස්ටාට් (කයිරෝ) වෙත මාරු වීමෙන් පසුව. ස්වහීලී කෘෂිකාර්මිකයින් වෙළඳාමට පිවිසීම සඳහා වඩ වඩාත් ඝන ජනාවාස ගොඩනඟා ගත් අතර, මේවා මුල්ම ස්වහීලී නගර රාජ්‍යයන් බවට පත් විය. පිළිවෙලින් දකුණු අප්‍රිකාවේ සහ සිම්බාබ්වේ හි මාපුංගුබ්වේ සහ සිම්බාබ්වේ වෙන්ඩා-ෂෝනා රාජධානි මෙම කාලය තුළම රන් නිෂ්පාදනයේ ප්‍රධාන නිෂ්පාදකයෙකු බවට පත්විය. ටැන්සානියාවේ ප්‍රධාන මධ්‍යකාලීන නගර රාජ්‍යය වන කිල්වා වෙත ආර්ථික, සමාජීය සහ ආගමික බලය වැඩි වැඩියෙන් හිමි විය. නූතන මොසැම්බික් දක්වා විහිදෙන කුඩා වරායන් ගණනාවක් කිල්වා විසින් පාලනය කරන ලදී. සොෆාලා ප්‍රධාන රන් එම්පෝරියම් බවට පත් වූ අතර කිල්වා ඉන්දියානු සාගර මෝසම්වල දකුණු කෙළවරේ වෙළඳාමෙන් පොහොසත් විය. කිල්වාගේ ප්‍රධාන ප්‍රතිවාදීන් උතුරු දෙසට, නූතන කෙන්යාවේ, එනම් මොම්බාසා සහ මලින්දි ය. 15 වන සියවස අවසානයේ පෘතුගීසීන් පැමිණෙන තෙක් නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ ප්‍රධාන බලවතා ලෙස කිල්වා පැවතුනි.[42]
යටත් විජිත යුගය
[සංස්කරණය]
වෙරළ තීරයට හිමිකම් කියමින්, ඕමානි සුල්තාන් සයිඩ් බින් සුල්තාන් 1840 දී සිය අගනුවර සැන්සිබාර් නගරයට ගෙන ගියේය. මෙම කාලය තුළ සැන්සිබාර් නැගෙනහිර අප්‍රිකානු වහල් වෙළඳාමේ මධ්‍යස්ථානය බවට පත් විය.[43] සැන්සිබාර්හි අරාබි-ස්වාහීලී ජනගහනයෙන් සියයට 65ත් 90ත් අතර ප්රමාණයක් වහල්භාවයට පත් විය.[44] නැඟෙනහිර අප්‍රිකානු වෙරළ තීරයේ සිටි කුප්‍රකට වහල් වෙළෙන්දෙකු වූයේ වහල්භාවයට පත් අප්‍රිකානුවෙකුගේ මුනුබුරා වූ ටිප්පු ටිප් ය. නයම්වේසි වහල් වෙළෙන්දෝ මසිරි සහ මිරම්බෝ ගේ නායකත්වය යටතේ ක්‍රියාත්මක විය.[45] තිමෝති ඉන්සෝල්ට අනුව, "19 වැනි සියවසේ ස්වහීලී වෙරළ තීරයෙන් වහලුන් 718,000ක් අපනයනය කිරීමත්, වෙරළ තීරයේ 769,000ක් රඳවා තබා ගැනීමත් සංඛ්‍යාලේඛනවල සටහන් වේ."[46] 1890 ගණන්වලදී වහල්භාවය අහෝසි කරන ලදී.[47]
1863 දී, ශුද්ධාත්මයාණන්ගේ දූත මණ්ඩලය සැන්සිබාර් හි මුල් පිළිගැනීමේ මධ්‍යස්ථානයක් සහ ගබඩාවක් පිහිටුවන ලදී. 1877 දී, හෙන්රි ස්ටැන්ලිගේ සංක්‍රාන්ති අප්‍රිකා ගවේෂණයෙන් පසු ඔහුගේ අභියාචනාවලට ප්‍රතිචාර දක්වමින් සහ බුගන්ඩාවේ I වන මුටෙස්සා රජු විසින් ස්ටැන්ලිට අවසර ලබා දුන් අතර, පල්ලියේ මිෂනාරි සංගමය මිෂනාරිවරුන් වන එඩ්වඩ් බැක්ස්ටර් සහ හෙන්රි කෝල් රට අභ්‍යන්තර දූත මණ්ඩල පිහිටුවීමට යවන ලදී.[48][49][50] 1885 දී, ජර්මනිය දැන් ටැන්සානියාව (සෙන්සිබාර් සෘණ) වන ප්‍රදේශ යටත් කර ගෙන ඒවා ජර්මානු නැගෙනහිර අප්‍රිකාවට (GEA) ඇතුළත් කළේය.[51] 1919 පැරිස් සාම සමුළුවේ උත්තරීතර කවුන්සිලය විසින් බෙල්ජියමේ දැඩි විරෝධය මත 1919 මැයි 7 වන දින සියලුම GEA බ්‍රිතාන්‍යයට ප්‍රදානය කරන ලදී. (fr), පසුව 1919 මැයි 30[52]:618–9 ඇන්ග්ලෝ-බෙල්ජියම් ගිවිසුම සාකච්ඡා කරන ලද අතර එහිදී බ්‍රිතාන්‍යය වයඹ GEA පළාත් වන රුවන්ඩා සහ උරුන්ඩි බෙල්ජියමට පවරා දුන්නේය.[53]:246 උත්තරීතර කවුන්සිලය 1919 අගෝස්තු 7 වැනි දින ගිවිසුම පිළිගත්තේය. ගංගාව පෘතුගීසි මොසැම්බික් වෙත ලබා දෙනු ඇත,අවසානයේ එය ස්වාධීන මොසැම්බික්හි කොටසක් බවට පත් විය. 1894 දී ජර්මනිය විසින් ත්‍රිකෝණය අත්හැරීමට පෘතුගාලයට සත්‍ය වශයෙන්ම බල කළ බව කොමිසම තර්ක කළේය.[53]:243 බ්‍රිතාන්‍ය, බෙල්ජියම සහ පෘතුගාලයට නිල වශයෙන් මාරු කරන ලදී. එම දිනයේ දී "ටැංගනිකා" බ්‍රිතාන්‍ය භූමියේ නම බවට පත් විය. 1920 ගණන්වල මැද භාගයේදී, බ්‍රිතාන්‍යයන් ටැන්සානියාවේ වක්‍ර පාලන ක්‍රමයක් ක්‍රියාත්මක කරන ලදී.[54]
මාජි මාජි කැරැල්ල, 1905 සහ 1907 අතර, යටත් විජිත බලධාරීන්ට එරෙහිව ජර්මානු නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ අප්‍රිකානු ගෝත්‍රික කිහිපයක නැගිටීමක් විය, විශේෂයෙන් බලහත්කාරයෙන් වැඩ කිරීම සහ ඇතැම් ගෝත්‍ර පිටුවහල් කිරීම හේතුවෙන්. එය ලේවැකි මර්දනයකට විෂය වූ අතර, එය සාගතය සමඟ ඒකාබද්ධව, මිලියන හතරක් පමණ වූ ටැන්ගානිකාන් ජනගහනයෙන්, ජනගහනය අතර 300,000 මරණ සිදු විය.[55]
දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේදී, 100,000 ක් පමණ ටැන්ගානිකාහි ජනතාව මිත්‍ර හමුදාවට[56] එක් වූ අතර එම හමුදාවන් සමඟ සටන් කළ අප්‍රිකානුවන් 375,000 අතර විය.[57] නැගෙනහිර අප්‍රිකානු සටන්කාමීන් සෝමාලියාවේ සහ අබිසීනියාවේ ඉතාලි ජාතිකයින්ට එරෙහිව ද, මැඩගස්කරයේ දී විචි ප්‍රංශ ජාතිකයින්ට එරෙහිව මැඩගස්කරයේ දී ද, බුරුම ව්‍යාපාරයේ දී ජපන් ජාතිකයින්ට එරෙහිව බුරුමයේ දී ද, ටැන්ගානිකාන්වරු රජුගේ අප්‍රිකානු රයිෆල් ඒකකවල සටන් කළහ.[57] මෙම යුද්ධයේදී ටැන්ගානිකා වැදගත් ආහාර ප්‍රභවයක් වූ අතර, මහා අවපාතයේ පූර්ව යුධ වර්ෂවලට සාපේක්ෂව එහි අපනයන ආදායම විශාල ලෙස වැඩි විය.[56] කෙසේ වෙතත්, යුධ කාලීන ඉල්ලුම, භාණ්ඩ මිල ඉහළ යාමට සහ යටත් විජිතය තුළ දැවැන්ත උද්ධමනයකට හේතු විය.[58]
1954 දී ජුලියස් නියරේරේ විසින් සංවිධානයක් දේශපාලනිකව නැඹුරු වූ ටැන්ගානිකා අප්‍රිකානු ජාතික සංගමය (TANU) බවට පරිවර්තනය කළේය. TANU හි ප්‍රධාන අරමුණ වූයේ ටැන්ගානිකා සඳහා ජාතික ස්වෛරීභාවය සාක්ෂාත් කර ගැනීමයි. නව සාමාජිකයින් ලියාපදිංචි කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කරන ලද අතර වසරක් ඇතුළත TANU රටේ ප්‍රමුඛ දේශපාලන සංවිධානය බවට පත් විය. නියරේරේ 1960 දී බ්‍රිතාන්‍ය-පරිපාලනය ටැන්ගානිකා ඇමතිවරයා බවට පත් වූ අතර 1961 දී ටැන්ගානිකා ස්වාධීන වූ විට අගමැති ලෙස දිගටම කටයුතු කළේය.[59]
නූතන යුගය
[සංස්කරණය]බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය 1961 දෙසැම්බර් 9 වන දින අවසන් විය. 1952 දී බ්‍රිතාන්‍ය සිංහාසනයට එක් වූ දෙවන එලිසබෙත්, ටැංගනිකාගේ නිදහසේ පළමු වසර පුරා දිගටම රජකම් කළා, නමුත් දැන් ආණ්ඩුකාර ජනරාල් විසින් නියෝජනය කරන ලද ටැන්ගානිකා රැජින ලෙස කැපී පෙනේ.[60]:පිටුව 6 ටැන්ගානිකා ද 1961 දී බ්‍රිතාන්‍ය පොදු රාජ්‍ය මණ්ඩලයට එක් විය.[61] 1962 දෙසැම්බර් 9 වන දින, ටැන්ගානිකා විධායක ජනාධිපතිවරයෙකු යටතේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජයක් බවට පත් විය.[60]:පිටුව 6
සැන්සිබාර් විප්ලවය අසල්වැසි සැන්සිබාර්හි අරාබි රාජවංශය පෙරලා දැමීමෙන් පසුව, 1963 දී ස්වාධීන වූ අරාබි සැන්සිබාරිවරුන් දහස් ගණනක් ඝාතනය කිරීමත් සමඟ,[62] මෙම දූපත් සමූහය 1964 අප්‍රේල් 26 වන දින ටැන්ගානිකා ප්‍රධාන භූමිය සමඟ ඒකාබද්ධ විය.[63] නව රට පසුව ටැන්ගානිකා සහ සැන්සිබාර් එක්සත් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.[64][65] එම වසරේම ඔක්තෝබර් 29 වන දින, රට ටැන්සානියාවේ එක්සත් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී ("ටැන්" පැමිණෙන්නේ ටැන්ගන්යිකා සහ "සාන්" සැන්සිබාර් වෙතින්).[66] මෙතෙක් වෙන් වූ ප්‍රදේශ දෙකේ එකමුතුව බොහෝ සැන්සිබාරිවරුන් අතර (විප්ලවයට අනුකම්පා කරන අය පවා) මතභේදයට තුඩු දුන් නමුත් හවුල් දේශපාලන වටිනාකම් සහ අරමුණු හේතුවෙන් නයරේරේ රජය සහ සැන්සිබාර් විප්ලවවාදී රජය විසින් එය පිළිගනු ලැබීය.
ටැන්ගානිකාගේ ස්වාධීනත්වය සහ ටැන්සානියා ප්‍රාන්තයට ගෙන යන සැන්සිබාර් සමඟ ඒකාබද්ධ වීමෙන් පසුව, නව රටේ පුරවැසියන් සඳහා ජාතික අනන්‍යතාවයක් ගොඩනැගීමේ අවශ්‍යතාවය ජනාධිපති නයරේරේ අවධාරණය කළේය. මෙය සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා, අප්‍රිකාවේ ජනවාර්ගික මර්දනයේ සහ අනන්‍යතා පරිවර්තනයේ වඩාත්ම සාර්ථක සිද්ධිවලින් එකක් ලෙස සැලකෙන දේ නියරේරේ ලබා දුන්නේය.[67] එහි භූමිය තුළ භාෂා 130 කට වඩා කතා කරන ටැන්සානියාව අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම ජනවාර්ගික විවිධත්වයෙන් යුත් රටකි. මෙම බාධාව නොතකා, මහාද්වීපයේ සෙසු ප්‍රදේශ සමඟ සසඳන විට ටැන්සානියාවේ ජනවාර්ගික බෙදීම් දුර්ලභ විය, විශේෂයෙන් එහි ආසන්නතම අසල්වැසියා වන කෙන්යාව. තවද, එහි නිදහසේ සිට, ටැන්සානියාව බොහෝ අප්‍රිකානු රටවලට වඩා දේශපාලන ස්ථාවරත්වයක් පෙන්නුම් කර ඇත, විශේෂයෙන්ම නියරේරේ ගේ වාර්ගික මර්දන ක්‍රම හේතුවෙන්.[68]
1967 දී, සමාජවාදයට මෙන්ම පෑන්-අප්‍රිකානුවාදයට ද කැපවීමක් සංග්‍රහ කළ අරුෂා ප්‍රකාශයෙන් පසු නයරේරේගේ පළමු ජනාධිපති ධූරය වමට හැරුණි. ප්‍රකාශයෙන් පසු බැංකු සහ විශාල කර්මාන්ත බොහොමයක් ජනසතු කරන ලදී.
ටැන්සානියාව ද චීනය සමඟ පෙලගැසී ඇති අතර, එය 1970 සිට 1975 දක්වා මූල්‍යාධාර ලබා දුන් අතර එය කිලෝමීටර් 1,860-දිග (සැතපුම් 1,160 ) ටැන්සානියාවේ ඩාර් එස් සලාම් සිට සැම්බියාවේ කපිරි-ම්පෝෂි දක්වා TAZARA දුම්රිය මාර්ගය ඉදිකිරීමට උපකාරී විය.[69] එසේ වුවද, සංවර්ධිත සහ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින ආර්ථිකයන් දෙකටම බලපාන ජාත්යන්තර ආර්ථික අර්බුදයක සන්දර්භය තුළ 1970 ගණන්වල අගභාගයේ සිට ටැන්සානියාවේ ආර්ථිකය නරක අතට හැරුණි.
1978 දී ඉඩි අමීන්ගේ නායකත්වය යටතේ අසල්වැසි උගන්ඩාව ටැන්සානියාව ආක්‍රමණය කළේය. මෙම විනාශකාරී ආක්‍රමණය උගන්ඩා කැරලිකරුවන්ගේ සහාය ඇතිව ටැන්සානියාව උගන්ඩාව ආක්‍රමණය කර ඉඩි අමීන් බලයෙන් පහකිරීමෙන් අවසන් වනු ඇත. කෙසේවෙතත්, යුද්ධය ටැන්සානියාවේ ආර්ථිකයට දැඩි ලෙස හානි විය.
1980 දශකය වන විට, පෘථිවියේ උසම නිදහස් කඳු මුදුන ලෙස කිලිමන්ජාරෝ කන්ද සහිත සෙරෙන්ගෙටි සහ කිලිමන්ජාරෝ වැනි සංරක්ෂණ නැඹුරු ජාතික වනෝද්‍යාන යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ලැයිස්තුවට ඇතුළත් විය.
1980 ගණන්වල මැද භාගයේ සිට, පාලන තන්ත්‍රය ජාත්යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ණය ලබාගෙන යම් ප්‍රතිසංස්කරණවලට භාජනය විය. එතැන් සිට ටැන්සානියාවේ ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය වර්ධනය වී ඇති අතර දරිද්‍රතාවය අඩු වී ඇති බව ලෝක බැංකු වාර්තාවකට අනුව.[70]
1992 දී, ටැන්සානියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව බහු දේශපාලන පක්ෂවලට ඉඩ සැලසෙන පරිදි සංශෝධනය කරන ලදී.[71] 1995 දී පැවති ටැන්සානියාවේ ප්‍රථම බහු-පක්ෂ මැතිවරනයේදී, පාලක චාමා චා මාපින්දුසි ජාතික සභාවේ තේරී පත් වූ ආසන 232 න් 186 ක් දිනාගත් අතර, බෙන්ජමින් ම්කාපා ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය.[72]
නිදහසින් පසු ටැන්සානියාවේ ජනාධිපතිවරු ජුලියස් නියරේරේ 1962-1985, අලි හසන් ම්විනි 1985-1995, බෙන්ජමින් ම්කාපා 1995-2005, ජකායා කික්වෙටේ 2005-2015, ජෝන් මගුෆුලි 2015-2021 ජනාධිපති නියරේරේ ගේ දීර්ඝ ධුර කාලයෙන් පසුව, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට වාර සීමාවක් ඇත: ජනාධිපතිවරයෙකුට උපරිම වාර දෙකක් සේවය කළ හැකිය. සෑම වාරයක්ම වසර පහකි.[73] සෑම ජනාධිපතිවරයෙකුම පාලක පක්ෂය වන චාමා චා මාපිඳුසි (CCM) නියෝජනය කර ඇත.[74] ජනාධිපති මගුෆුලි 2020 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී අතිවිශිෂ්ට ජයග්‍රහණයක් සහ නැවත මැතිවරණයක් ලබා ගත්තේය. විපක්ෂයට අනුව, මැතිවරණය වංචා සහ අක්‍රමිකතා වලින් පිරී තිබුණි.[75]
2021 මාර්තු 17 වන දින, ජනාධිපති ජෝන් මගුෆුලි ධූරයේ සිටියදී හෘදයාබාධයකින් මිය ගියේය.[76] මගුෆුලි ගේ උප සභාපති, සමියා සුලුහු හසන්, ටැන්සානියාවේ පළමු කාන්තා ජනාධිපති බවට පත් විය.[77]
භූගෝලය
[සංස්කරණය]
වර්ග කිලෝමීටර් 947,403 (වර්ග සැතපුම් 365,794),[78] ටැන්සානියාව අප්‍රිකාවේ 13 වන විශාලතම රට වන අතර විශාල ඊජිප්තුව සහ කුඩා නයිජීරියාව අතර ශ්‍රේණිගත කර ඇති ලෝකයේ 31 වන විශාලතම රට වේ.[79] එය උතුරින් කෙන්යාව සහ උගන්ඩාව මායිම් වේ; බටහිරින් රුවන්ඩාව, බුරුන්ඩි සහ කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය; සහ සැම්බියාව, මලාවි සහ මොසැම්බික් දකුණින්. ටැන්සානියාව අප්‍රිකාවේ නැගෙනහිර වෙරළ තීරයේ පිහිටා ඇති අතර ඉන්දියානු සාගර වෙරළ තීරය ආසන්න වශයෙන් 1,424 කිලෝමීටර් (885 සැතපුම්) දිගකින් යුක්ත වේ.[80] එය උංගුජා (සැන්සිබාර්), පෙම්බා සහ මාෆියා ඇතුළු අක්වෙරළ දූපත් කිහිපයක් ද ඇතුළත් කරයි.[81]:page 1245 අප්‍රිකාවේ උසම සහ පහළම ස්ථාන පිහිටි ස්ථානය වන්නේ රටයි: කිලිමන්ජාරෝ කන්ද, මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 5,895 (අඩි 19,341) උසින්, සහ පිළිවෙළින් මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 1,471 (අඩි 4,826) පහළින් පිහිටි ටැන්ගානිකා විලෙහි මහල.[81]:page 1245
කිලිමන්ජාරෝ කන්ද පිහිටා ඇති ඊසාන දෙසින් ටැන්සානියාව කඳු සහිත සහ ඝන වනාන්තරයකි. අප්‍රිකාවේ මහා විල් තුනක් අර්ධ වශයෙන් ටැන්සානියාවේ ඇත. උතුරු හා බටහිර දෙසින් අප්‍රිකාවේ විශාලතම විල වන වික්ටෝරියා විල සහ එහි අද්විතීය මත්ස්‍ය විශේෂ සඳහා ප්‍රසිද්ධ මහාද්වීපයේ ගැඹුරුම විල වන ටැන්ගානිකා විල පිහිටා ඇත. නිරිත දෙසින් නයසා විල පිහිටා ඇත. මධ්‍යම ටැන්සානියාව යනු තැනිතලා සහ වගා කළ හැකි ඉඩම් සහිත විශාල සානුවකි. නැඟෙනහිර වෙරළ උණුසුම් හා තෙතමනය සහිත වන අතර සැන්සිබාර් දූපත් සමූහය වෙරළට එපිටින් පිහිටා ඇත.
රුක්වා හි නිරිතදිග කලාපයේ කලම්බෝ ඇල්ල අප්‍රිකාවේ දෙවන උසම අඛණ්ඩ දිය ඇල්ල වන අතර එය සැම්බියාවේ මායිමේ ටැන්ගානිකා විලෙහි ගිනිකොන දෙසින් පිහිටා ඇත.[82] මෙනායි බොක්ක සංරක්ෂණ ප්‍රදේශය සැන්සිබාර්හි විශාලතම සමුද්‍ර ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයයි.
දේශගුණය
[සංස්කරණය]
ටැන්සානියාව තුළ දේශගුණය බෙහෙවින් වෙනස් වේ. උස්බිම් වල, සීතල සහ උණුසුම් කාලවලදී පිළිවෙලින් උෂ්ණත්වය 10 සහ 20 °C (50 සහ 68 °F) අතර පරාසයක පවතී. රටේ සෙසු ප්‍රදේශවල උෂ්ණත්වය කලාතුරකින් 20 °C (68 °F) ට වඩා අඩු වේ. උණුසුම්ම කාලය නොවැම්බර් සහ පෙබරවාරි (25-31 °C හෝ 77.0-87.8 °F) අතර පවතින අතර ශීතලම කාලය මැයි සහ අගෝස්තු (15-20 °C හෝ 59-68 °F) අතර වේ. වාර්ෂික උෂ්ණත්වය 20 °C (68.0 °F) වේ. උස් කඳුකර ප්‍රදේශවල දේශගුණය සිසිල් ය.
ටැන්සානියාවට ප්‍රධාන වර්ෂාපතන කාල දෙකක් තිබේ: එකක් ඒකීය (ඔක්තෝබර්-අප්‍රේල්) සහ අනෙක ද්වි-මාදිලිය (ඔක්තෝබර්-දෙසැම්බර් සහ මාර්තු-මැයි).[83] පළමුවැන්න රටේ දකුණු, මධ්‍යම සහ බටහිර ප්‍රදේශවල අත්විඳින අතර දෙවැන්න වික්ටෝරියා විල සිට නැගෙනහිරින් වෙරළ දක්වා විහිදෙන උතුරේ දක්නට ලැබේ.[83] ද්වි-මාදිලි වර්ෂාපතනය අන්තර් නිවර්තන අභිසාරී කලාපයේ සෘතුමය සංක්‍රමණය නිසා ඇතිවේ.[83]
ටැන්සානියාවේ දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් උෂ්ණත්වය ඉහළ යාමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස තීව්‍ර වර්ෂාපතන සිදුවීම් (ගංවතුර ඇතිවීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස) සහ වියළි කාලගුණය (නියඟවල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස) ඇතිවීමේ සම්භාවිතාව වැඩි වේ.[84][85] දේශගුණික විපර්යාස දැනටමත් ටැන්සානියාවේ කෘෂිකර්මාන්තය, ජල සම්පත්, සෞඛ්යය සහ බලශක්තිය යන අංශවලට බලපෑම් කරයි. මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම සහ ජලයේ ගුණාත්මක වෙනස්වීම් ධීවර හා ජලජීවී වගාවට බලපෑම් ඇති කරනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.[86]
දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ රාමු සම්මුතිය මගින් නියම කරන ලද පරිදි ටැන්සානියාව 2007 දී ජාතික අනුවර්තන වැඩසටහන් (NAPAs) නිෂ්පාදනය කළේය. දේශගුණික විපර්යාස සහ දේශගුණික විචල්‍යතාවයේ ඍණාත්මක බලපෑම් රටේ සමාජ, ආර්ථික සහ භෞතික පරිසරය කෙරෙහි වැඩෙන කනස්සල්ලට ප්‍රතිචාර වශයෙන් 2012 දී ටැන්සානියාව ජාතික දේශගුණික විපර්යාස උපාය මාර්ගයක් නිෂ්පාදනය කරන ලදී.[87]
වනජීවී හා සංරක්ෂණය
[සංස්කරණය]
ටැන්සානියාවේ අප්‍රිකාවේ දැවැන්ත උනුසුම් ලේ සහිත සත්ව ජනගහනයෙන් 20% ක් පමණ අඩංගු වන අතර, එහි ජාතික වනෝද්‍යාන 21, රක්ෂිත, සංරක්ෂණ ප්‍රදේශ 1ක් සහ සමුද්‍ර උද්‍යාන 3ක් පුරා දක්නට ලැබේ. වර්ග කිලෝමීටර් 42,000 (වර්ග සැතපුම් 16,000) ඉක්මවන කලාපයක් පුරා පැතිරී ඇති අතර ජාතියේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 38%ක් පමණ හැඩගැසී ඇත.[88] ටැන්සානියාවේ ජාතික වනෝද්‍යාන 21ක් ඇත,[89] න්ගොරොන්ගෝරෝ සංරක්ෂණ ප්‍රදේශය ඇතුළු විවිධ ක්‍රීඩා සහ වන රක්ෂිත ඇත, කෙසේ වෙතත් දේශීය මිනිස් ජනගහනය තවමත් පරිසරයට බලපෑමක් ඇති කරයි. බටහිර ටැන්සානියාවේ, ගොම්බේ ඇළ ජාතික වනෝද්‍යානය 1960 දී ආරම්භ වූ ජේන් ගුඩාල් ගේ චිම්පන්සි හැසිරීම් පිළිබඳ අඛණ්ඩ අධ්‍යයනයේ ස්ථානයයි.[90][91]
ටැන්සානියාව ඉතා ජෛව විවිධත්වයකින් යුක්ත වන අතර විවිධ සත්ව වාසස්ථාන අඩංගු වේ.[92] ටැන්සානියාවේ සෙරෙන්ගෙටි තැනිතලාවේ, සුදු රැවුල් සහිත වල් මීමැස්සන් (Connochaetes taurinus mearnsi), අනෙකුත් බෝවිඩ්ස් සහ සීබ්‍රා[93] මහා පරිමාණ වාර්ෂික සංක්‍රමණයකට සහභාගී වේ. ටැන්සානියාව උභයජීවී විශේෂ 130ක් පමණ සහ උරග විශේෂ 275කට අධික ප්‍රමාණයකට නිවහනක් වන අතර, ඒවායින් බොහොමයක් දැඩි ලෙස ආවේණික වන අතර, ස්වභාවධර්ම සංරක්ෂණය සඳහා වූ ජාත්යන්තර සංගමයේ රතු ලැයිස්තු රටවලට ඇතුළත් වේ.[94] ලොව විශාලතම සිංහ ගහනය ටැන්සානියාවේය.[95]
ටැන්සානියාවට 2019 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ මධ්‍යන්‍ය ලකුණු 7.13/10ක් තිබූ අතර, එය රටවල් 172ක් අතරින් ගෝලීය වශයෙන් 54 වැනි ස්ථානයට පත්ව ඇත.[96]
දේශපාලනය
[සංස්කරණය]ආණ්ඩුව
[සංස්කරණය]ටැන්සානියාව යනු Chama Cha Mapinduzi (CCM) පක්ෂය බලයේ සිටින තනි පක්ෂ ආධිපත්‍ය සහිත රාජ්‍යයකි. එය පිහිටුවීමේ සිට 1992 දක්වා, එය රටේ නීත්‍යානුකූලව අවසර ලත් එකම පක්ෂය විය. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලද 1992 ජූලි 1 දින මෙය වෙනස් විය.[97] එය 1961 නිදහසින් පසු බලය හොබවා ඇති අතර අප්‍රිකාවේ දීර්ඝතම පාලන පක්ෂය වේ.[98]
ජෝන් මගුෆුලි 2015 ඔක්තෝම්බර් ජනාධිපතිවරණයෙන් ජයග්‍රහණය කළ අතර පාර්ලිමේන්තුවේ තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ලබා ගත්තේය.[99][100] 1992 බහු පක්ෂ දේශපාලනයේ සිට ටැන්සානියාවේ ප්‍රධාන විරුද්ධ පක්ෂය Chama cha Demokrasia na Maendeleo (Chadema) ("ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ ප්‍රගතිය සඳහා වූ පක්ෂය" සඳහා ස්වහීලී) ලෙස හැඳින්වේ. චදේමා කණ්ඩායමේ නායකයා ෆ්‍රීමන් එම්බෝව් වේ.[101]
රටේ අර්ධ ස්වාධීන රාජ්‍යය වන සැන්සිබාර්හි, වෙනස්වීම් සහ විනිවිදභාවය සඳහා වූ සන්ධානය (ACT-Wazalendo) ප්‍රධාන විරුද්ධ දේශපාලන පක්ෂය ලෙස සැලකේ. සැන්සිබාර් ව්‍යවස්ථාවට අනුව ඡන්ද විමසීමේ දී දෙවන ස්ථානයට පත්වන පක්ෂය ජයග්‍රාහී පක්ෂය සමඟ සභාගයකට සම්බන්ධ විය යුතුය. ACT-Wazalendo 2020 දෙසැම්බරයේ දී සැන්සිබාර් මැතිවරණයෙන් පසු දිවයිනේ පාලක පක්ෂය වන චාමා ච මාපිණ්ඩුසි සමඟ සභාග රජයකට එක් විය.[102]
2020 නොවැම්බරයේදී, මගුෆුලි නැවත වරක් ඔහුගේ දෙවන ධුර කාලය සඳහා ජනාධිපති ලෙස ජයග්‍රාහකයා ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. මැතිවරණ වංචාවක් සිදුවී ඇතැයි සැක කෙරේ. ජාතික මැතිවරණ කොමිසම නිවේදනය කළේ මගුෆුලිට ඡන්ද 84%ක් හෙවත් මිලියන 12.5ක් පමණ ලැබුණු බවත් විපක්ෂයේ ඉහළම අපේක්ෂකයා වූ තුන්ඩු ලිසුට ඡන්ද මිලියන 1.9ක් පමණ ලැබුණු 13%ක් බවත්ය.[103]
2021 මාර්තු මාසයේදී, මගුෆුලි නිලයේ සේවය කරමින් සිටියදී මිය ගිය බව නිවේදනය කරන ලදී, එනම් ඔහුගේ උප ජනාධිපති, සමියා සුලුහු හසන්, රටේ ජනාධිපති බවට පත් වූ බවයි.[104]
විධායකය
[සංස්කරණය]
ටැන්සානියාවේ ජනාධිපතිවරයා සහ ජාතික සභාවෙහි සාමාජිකයන් වසර පහක ධුර කාලයක් සඳහා සෘජු මහජන ඡන්දයෙන් සමගාමීව තේරී පත් වේ.[97] උප සභාපතිවරයා වසර පහක ධුර කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. ජනාධිපතිවරයා සහ එකම ප්‍රවේශ පත්‍රය මත.[97] ජනාධිපතිවරයා හෝ උප සභාපතිවරයා ජාතික සභාවේ සාමාජිකයෙකු නොවිය හැක.[97] රැස්වීමේ රජයේ නායකයා ලෙස කටයුතු කිරීම සඳහා, සභාව විසින් තහවුරු කිරීමට යටත්ව, ජාතික සභාවෙහි සාමාජිකයින් අතරින් අගමැතිවරයෙකු ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරයි.[97] ජනාධිපතිවරයා ඇගේ කැබිනට් මණ්ඩලය තෝරා ගන්නේ එකලස් කිරීමේ සාමාජිකයින්ගෙන්.[97] ටැන්සානියාවේ නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම රජයේ විධායක ශාඛාව යටතේ පවතින අතර ටැන්සානියා පොලිස් බලකාය මගින් පරිපාලනය කෙරේ.[105]
ව්‍යවස්ථාදායකය
[සංස්කරණය]ටැන්සානියාවේ ප්‍රධාන භූමිය හා වෘත්තීය සමිති කටයුතු සම්බන්ධ සියලුම ව්‍යවස්ථාදායක බලය ජාතික සභාව වෙත පැවරී ඇත,[97] එය ඒකමණ්ඩල වන අතර සාමාජිකයින් 393ක් ඇත.[106] මැතිවරණ කොට්ඨාශ නියෝජනය කිරීමට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින්, නීතිපතිවරයා, සැන්සිබාර් නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය විසින් තමන්ගේම සාමාජිකයින් අතරින් තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් පස් දෙනෙකු, ඕනෑම පක්ෂයකට සභාවේ ඇති ආසනවලින් අවම වශයෙන් 30% ක් නියෝජනය කරන විශේෂ කාන්තා ආසන, කථානායක සභාවෙහි (වෙනත් ආකාරයකින් සභාවෙහි සාමාජිකයෙකු නොවේ නම්), සහ ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරන ලද පුද්ගලයින් (දස දෙනෙකුට වඩා වැඩි නොවේ).[97] ටැන්සානියා මැතිවරණ කොමිසම තීරණය කරන ලද සංඛ්‍යාවෙන් ප්‍රධාන භූමිය මැතිවරණ කොට්ඨාශවලට වෙන් කරයි. ජනාධිපතිවරයාගේ අනුමැතිය ඇතිව කොමිසම විසින්.[97]
අධිකරණය
[සංස්කරණය]ටැන්සානියාවේ නීති පද්ධතිය ඉංග්‍රීසි පොදු නීතිය මත පදනම් වේ.[107]
ටැන්සානියාවට මට්ටම් හතරක අධිකරණ පද්ධතියක් ඇත.[107] ටැන්සානියානු ප්‍රධාන භූමියේ පහළම මට්ටමේ අධිකරණ වන්නේ ප්‍රාථමික උසාවි වේ.[107] සැන්සිබාර්හි, පහළම මට්ටමේ උසාවි වන්නේ ඉස්ලාමීය පවුල් කටයුතු සඳහා වන කාඩිගේ උසාවි සහ අනෙකුත් සියලුම නඩු සඳහා ප්‍රාථමික උසාවි වේ.[107] ප්‍රධාන භූමියේ, අභියාචනය දිස්ත්‍රික් උසාවි හෝ නේවාසික මහේස්ත්‍රාත් අධිකරණ වෙත වේ.[107] සැන්සිබාර්හි, ඉස්ලාමීය පවුල් කටයුතු සඳහා කාඩිගේ අභියාචනාධිකරණයට සහ අනෙකුත් සියලුම නඩු සඳහා මහේස්ත්‍රාත් අධිකරණයට අභියාචනය කරනු ලැබේ.[107] එතැන් සිට, අභියාචනය වන්නේ මේන්ලන්ඩ් ටැන්සානියාවේ හෝ සැන්සිබාර්හි මහාධිකරණයටය.[107] සැන්සිබාර් හි මහාධිකරණයෙන් ඉස්ලාමීය පවුල් කාරණා සම්බන්ධයෙන් කිසිදු අභියාචනයක් ඉදිරිපත් කළ නොහැක.[107][108] එසේ නොමැතිනම්, අවසාන අභියාචනය ටැන්සානියාවේ අභියාචනාධිකරණය වෙත වේ.[107]
ටැන්සානියාවේ මහාධිකරණයට වාණිජ, කම්කරු, සහ ඉඩම්[107] - සහ භූගෝලීය කලාප 15 ක් ඇත.[109] සැන්සිබාර් හි මහාධිකරණයට කාර්මික අංශයක් ඇත, එය කම්කරු ආරවුල් පමණක් විභාග කරයි.[110]
මේන්ලන්ඩ් සහ යූනියන් විනිසුරුවන් පත් කරනු ලබන්නේ ටැන්සානියාවේ ප්‍රධාන විනිසුරුවරයා විසිනි,[111] අභියාචනාධිකරණයේ සහ මහාධිකරණයේ හැර, ටැන්සානියාවේ ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරනු ලැබේ.[97]
ටැන්සානියාව ජාත්යන්තර අපරාධ අධිකරණයේ රෝම ප්‍රඥප්තියේ පාර්ශ්වයකි.[112]
නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම
[සංස්කරණය]මහජන ආරක්ෂාව සහ දේශසීමා පාලනය ටැන්සානියා පොලිස් බලකායේ වගකීමයි. බලකායේ අධීක්ෂණය පොලිස් අමාත්‍යාංශයේ ප්‍රධාන ලේකම් සහ පොලිස්පතිවරයා විසින් බෙදාගනු ලැබේ.[113]
සැන්සිබාර්
[සංස්කරණය]_sv.svg)
සියලුම වෘත්තීය සමිති නොවන කාරණා සම්බන්ධයෙන් සැන්සිබාර් හි ව්‍යවස්ථාදායක අධිකාරිය නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයට (ටැන්සානියා ව්‍යවස්ථාවට අනුව)[97] හෝ ව්‍යවස්ථාදායක සභාවට (සැන්සිබාර් ව්‍යවස්ථාව අනුව) පවරා ඇත.
ව්‍යවස්ථාදායක සභාවට කොටස් දෙකක් ඇත: සැන්සිබාර්හි සභාපති සහ නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය.[97][108] ජනාධිපතිවරයා සැන්සිබාර්හි රජයේ ප්‍රධානියා වන අතර එහි සභාපතිවරයා වේ. සැන්සිබාර්හි විධායක අධිකාරිය ආයෝජනය කර ඇති විප්ලවවාදී කවුන්සිලයේ.[108] සැන්සිබාර්ට උප සභාපතිවරු දෙදෙනෙක් සිටින අතර, පළමුවැන්නා නිවසේ සිටින ප්‍රධාන විරුද්ධ පක්ෂයෙන්ය.[114][115] දෙවැන්න බලයේ සිටින පක්ෂයෙන් වන අතර ඔහු සභාවේ රජයේ කටයුතුවල නායකයා වේ.[115]
ජනාධිපතිවරයාට සහ නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ සාමාජිකයින්ට වසර පහක ධුර කාලයක් ඇති අතර දෙවන වාරයක් සඳහා තේරී පත් විය හැකිය.[108]
ජනාධිපතිවරයා විසින් නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ සාමාජිකයින්ගෙන් අමාත්‍යවරුන් තෝරා ගනී,[108] දේශපාලන පක්ෂ විසින් දිනා ගන්නා මන්ත්‍රී ආසන සංඛ්‍යාව අනුව අමාත්‍යවරුන් වෙන් කරනු ලැබේ.[18] විප්ලවවාදී කවුන්සිලය සමන්විත වන්නේ ජනාධිපතිවරයා, උප සභාපතිවරුන් දෙදෙනාම, සියලුම අමාත්‍යවරුන්, සැන්සිබාර්හි නීතිපතිවරයා සහ ජනාධිපතිවරයා විසින් සුදුසු යැයි සැලකෙන අනෙකුත් ගෘහ සාමාජිකයන්ගෙන්ය.[114]
නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය සමන්විත වන්නේ තේරී පත් වූ සාමාජිකයින්ගෙන්, ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරන ලද සාමාජිකයින් දස දෙනෙකුගෙන්, සැන්සිබාර්හි සියලුම ප්‍රාදේශීය කොමසාරිස්වරුන්, නීතිපතිවරයා සහ පත් කරන ලද කාන්තා සාමාජිකයින්ගේ සංඛ්‍යාව තේරී පත් වූ සාමාජිකයින්ගෙන් සියයට 30 ට සමාන විය යුතුය.[108] සභාව එහි තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් සංඛ්‍යාව තීරණය කරයි.[108] සැන්සිබාර් මැතිවරණ කොමිෂන් සභාව සමඟ එක් එක් මැතිවරණ කොට්ඨාශයේ මායිම් තීරණය කරයි.[108] 2013 දී, සභාවට සාමාජිකයින් 81 ක් සිටියහ: තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් පනස් දෙනෙකු, ප්‍රාදේශීය කොමසාරිස්වරුන් පස් දෙනෙකු, නීතිපතිවරයා, ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරන ලද සාමාජිකයින් දස දෙනෙකු සහ පත් කරන ලද කාන්තා සාමාජිකයින් පහළොස් දෙනෙකු.[106]
ලෝක පාලන මුල පිරීම්වල නායකත්වය
[සංස්කරණය]ටැන්සානියාව ලෝක ව්‍යවස්ථාවක් සම්පාදනය කිරීමේ සම්මුතියක් කැඳවීමේ ගිවිසුමට අත්සන් කළ රටකි.[116][117] එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, 1968 දී, මානව ඉතිහාසයේ ප්‍රථම වතාවට, පෘථිවි සම්මේලනය සඳහා වූ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව කෙටුම්පත් කිරීම සහ සම්මත කිරීම සඳහා ලෝක ව්‍යවස්ථාදායක සභාවක් රැස් විය.[118] එවකට ටැන්සානියාවේ ජනාධිපති වූ ජුලියස් නියරේරේ ලෝක ව්‍යවස්ථාදායක සභාවක් කැඳවීමේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[119]
පරිපාලන උප අංශ
[සංස්කරණය].svg)
1972 දී, ප්‍රධාන භූමියේ පළාත් පාලන ක්‍රමය අහෝසි කර මධ්‍යම රජයෙන් සෘජු පාලනයක් ඇති කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, ග්‍රාමීය සභා සහ ග්‍රාමීය අධිකාරීන් යලි ස්ථාපිත කරන ලද 1980 දශකයේ මුල් භාගයේ දී පළාත් පාලන ආයතන නැවත හඳුන්වා දෙන ලදී. පළාත් පාලන මැතිවරණය 1983 දී සිදු වූ අතර 1984 දී ක්‍රියාකාරී සභා ආරම්භ විය. 1999 දී ජාතික සභාව විසින් "පුළුල් සහ අභිලාෂකාමී න්‍යාය පත්‍රයක් ... [ආවරණ] ක්ෂේත්‍ර හතරක් සකස් කරමින් පළාත් පාලන ප්‍රතිසංස්කරණ වැඩසටහනක් ක්‍රියාත්මක කරන ලදී. විමධ්‍යගත කිරීම, පරිපාලනමය විමධ්‍යගත කිරීම සහ වෙනස් වූ මධ්‍යම-ප්‍රාදේශීය සබඳතා, ප්‍රධාන භූමි රජයට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ රාමුව තුළ අභිබවා යන බලතල ඇත."[120]
2016 වන විට, ටැන්සානියාව ප්‍රදේශ තිස් එකකට (එම්කෝවා),[121][122] ප්‍රධාන භූමියේ විසි හයකට සහ සැන්සිබාර්හි පහකට (උංගුජාහි තුනක්, පෙම්බාවේ දෙකක්) බෙදා ඇත.[123] 2012 දී, කලින් පැවති ප්‍රදේශ තිහ දිස්ත්‍රික්ක 169කට (විලය) බෙදී ඇති අතර එය පළාත් පාලන ආයතන ලෙසද හැඳින්වේ. එම දිස්ත්‍රික්කවලින් 34ක් නාගරික ඒකක වූ අතර, ඒවා තවදුරටත් නගර සභා තුනක් (අරුෂා, ඹේයා සහ මුවන්සා), මහ නගර සභා දහනවයක් සහ නගර සභා දොළහක් ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී.[124]
නාගරික ඒකකවලට ස්වාධීන නගරයක්, මහ නගර සභාවක් හෝ නගර සභාවක් ඇති අතර ඒවා වාට්ටු සහ ම්ටා ලෙස බෙදා ඇත. නාගරික නොවන ඒකකවලට ස්වයං පාලන දිස්ත්‍රික් සභාවක් ඇත, නමුත් ඒවා ගම් සභා හෝ නගර අධිකාරීන් (පළමු මට්ටම) සහ පසුව විටොන්ගෝජි ලෙස බෙදා ඇත.[120]
ඩාර් එස් සලාම් නගරය සුවිශේෂී වන්නේ එහි බල ප්‍රදේශය මහ නගර සභා තුනක් අතිච්ඡාදනය වන නගර සභාවක් ඇති බැවිනි. නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා තේරී පත්වන්නේ එම සභාව මගිනි. විසි දෙනෙකුගෙන් යුත් නගර සභාව සමන්විත වන්නේ මහ නගර සභා මගින් තේරී පත් වූ පුද්ගලයන් එකොළොස් දෙනෙකුගෙන්, ජාතික සභාවේ මන්ත්‍රීවරුන් හත් දෙනෙකුගෙන් සහ "කාන්තාවන් සඳහා 'විශේෂ ආසන' යටතේ නම් කරන ලද මන්ත්‍රීවරුන්ගෙන්" ය. සෑම නගර සභාවකටම නගරාධිපතිවරයෙක් ද සිටී. "නගර සභාව සම්බන්ධීකරණ කාර්ය භාරයක් ඉටු කරන අතර ආරක්ෂක සහ හදිසි සේවා ඇතුළුව මහ නගර සභා තුන පුරා ඇති ගැටළු වලට සහභාගී වේ".[125][126] මුවන්සා නගරයට නගර සභාවක් ඇත, එහි ප්‍රාදේශීය බල ප්‍රදේශය මහ නගර සභා දෙකක් අතිච්ඡාදනය වේ.
විදේශ ප්‍රතිපත්ති සහ හවුල්කාරිත්වය
[සංස්කරණය]
ටැන්සානියාවේ පළමු නිල විදේශ ප්‍රතිපත්තිය වූ 2001 වත්මන් නව විදේශ ප්‍රතිපත්තිය වෙනුවට ටැන්සානියාවේ විදේශ ප්‍රතිපත්ති සමාලෝචනය කරමින් පවතී.[127][128] 2001 ට පෙර, ටැන්සානියානු විදේශ ප්‍රතිපත්තිය මුවාලිමු නියරේරේ විසින් විශේෂයෙන් 1964 අංක 2 දරන චක්‍රලේඛය,[129] අරූෂා ප්‍රකාශනය,[130] සහ 1967 විදේශ කටයුතු පිළිබඳ ප්‍රතිපත්තිය මගින් විවිධ ජනාධිපති ප්‍රකාශන මගින් නියම කරන ලදී.[131] මෙම ප්‍රකාශන විදේශ ප්‍රතිපත්තිය මූලික වශයෙන් ස්වාධීනත්වය සහ ස්වෛරීත්වය, මානව හිමිකම් සහ අප්‍රිකානු එකමුතුව කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත.[132][133] 2001 වත්මන් නව විදේශ ප්‍රතිපත්තිය පිහිටුවන ලද්දේ යටත් විජිතවාදයේ අවසානය සහ සීතල යුද්ධය, ගෝලීයකරණය, වෙළඳපල ආර්ථික විද්‍යාව සහ ලිබරල්කරණය සහ ටැන්සානියාවේ බහු-පක්ෂ රාජ්‍යය වඩා හොඳින් ආමන්ත්‍රණය කිරීම සඳහා ය. එහි මූලික අවධානය යොමු වන්නේ ආර්ථික රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකත්වය සහ සංවර්ධනයයි.[134]
අදටත් භාවිතා වන 2001 නව විදේශ ප්‍රතිපත්තියට මූලධර්ම 7 ක පදනමක් ඇත; ස්වෛරීත්වය, ලිබරල්වාදය, යහපත් අසල්වැසිභාවය, අප්‍රිකානු එකමුතුව, නොබැඳි බව, ආර්ථික රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකත්වය සහ ආර්ථික සංවර්ධනය සහ සාමය සඳහා ගෝලීය සහයෝගීතාව.[135] සංස්කෘතික හා ආර්ථික අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කිරීම සහ ප්‍රවර්ධනය කිරීම, ආර්ථික අවශ්‍යතා මත පදනම් වූ අනෙකුත් ජාතීන් සමඟ සබඳතා ඇති කර ගැනීම, ආර්ථික ස්වයංපෝෂිතභාවය, අභ්‍යන්තර හා ගෝලීය සාමය සහ කලාපීය දේශපාලන හා ආර්ථික ඒකාබද්ධතාවය මූලික අරමුණු ලෙස දක්වා ඇත.[134][135]
2001 වත්මන් නව විදේශ ප්‍රතිපත්තිය වෙනුවට හයවන අදියර රජය විසින් වත්මන් විදේශ ප්‍රතිපත්ති සමාලෝචනයක් සිදු කරනු ලැබේ.[127] විදේශ කටයුතු අමාත්‍ය ලිබරට මුලමුල ප්‍රකාශ කර ඇත්තේ නව ප්‍රතිපත්ති 2001 ප්‍රතිපත්තියේ ප්‍රමුඛතාවය සහ නොබැඳි බව පවත්වා ගෙන යන අතර අමතර ප්‍රමුඛතාවයන් දේශගුණික විපර්යාස කරමින් සහ අගය එකතු කළ අපනයන සහ ඩිජිටල් ආර්ථිකය කෙරෙහි වැඩි අවධානයක් යොමු කරමින් ආර්ථික රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකභාවය නැවත යොමු කරන බවයි.[128]
ජාත්යන්තර හවුල්කාරිත්වය
[සංස්කරණය]
ටැන්සානියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ (UN), අප්‍රිකානු සංගමය (AU), නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාව (EAC), සහ දකුණු අප්‍රිකානු සංවර්ධන ප්‍රජාව (SADC) වැනි බොහෝ ජාත්යන්තර සංවිධානවල සාමාජිකයෙකි.[136] මීට අමතරව, නිදහසින් පසු ටැන්සානියාවේ නොබැඳී සිටීම, එකමුතුකම සහ අභ්‍යන්තර සාමයේ ශක්තිය හේතුවෙන්, ටැන්සානියාව යුරෝපය සමඟ අරූෂා ගිවිසුම මෙන්ම අරුෂා ගිවිසුම් වැනි අනෙකුත් ජාතීන් අතර ගිවිසුම් සහ ගිවිසුම්වල මැදිහත්කරුවෙකු සහ ස්ථානය ලෙස නිතර ක්‍රියා කරයි. ඒ රුවන්ඩාව (1993) සහ බුරුන්ඩි (2000) ය.[137][138]
එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට ටැන්සානියාවේ විශාල වත්මන් සහ ඓතිහාසික පැවැත්මක් ඇති අතර, රටේ බොහෝ කාර්යයන් සඳහා මෙන්ම, ටැන්සානියාව පදනම් කරගත් සහ මහා විල් සහ අප්‍රිකාව පුරා ක්‍රියාත්මක වන ක්‍රියාකාරකම් වලදී, සහ ඒ ආශ්‍රිත IGO සහ රාජ්‍ය නොවන සංවිධානවල වැදගත් හවුල්කරුවෙකු ලෙස ක්‍රියා කරයි. සමස්තයක්.[139] බොහෝ කාර්යයන් අතුරින්, UN සහ ටැන්සානියා සහකරු හෝ UN බාහිර රටවල් සමඟ වැඩ කරයි, විශේෂයෙන් මානව හිමිකම් සහ අධිකරණ අධිකරණ සහ වාර්තා කිරීම, අධ්‍යාපනය, සංවර්ධනය, දේශගුණික විපර්යාස, සෞඛ්යය සහ වනජීවී සංරක්ෂණය.[140] එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රාථමික කාර්යාල ඔයිස්ටර්බේ, ඩාර් එස් සලාම් හි පවතින අතර, තවත් බොහෝ කාර්යාල, උසාවි සහ රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන අරුෂා, ටැන්සානියා හි පිහිටා ඇත. වඩාත්ම ප්‍රසිද්ධ උදාහරණය වන්නේ රුවන්ඩා ජන සංහාරය සඳහා වූ ජාත්යන්තර අපරාධ අධිකරණයයි.[141]
අප්‍රිකානු සංගමය අප්‍රිකාවේ ජාතීන් 55 කින් සමන්විත වේ.[142] ටැන්සානියාව 2001 දී AU හි ආරම්භක සාමාජිකයෙකු වන අතර, 1963 දී ටැන්සානියාව, ටැන්ගානිකා සහ සැන්සිබාර් හි පූර්වගාමීන් විසින් එහි පූර්වගාමියා වූ අප්‍රිකානු එකමුතුවේ සංවිධානය (OAU) වේ. AU හි අධිකරණ ශාඛාව සහ එහි උසාවි ටැන්සානියාවේ පිහිටා ඇත.[143] මුලින් අප්‍රිකානු සංගමයේ අධිකරණ උසාවිය, එය අරුෂා හි පිහිටා ඇති අප්‍රිකානු අධිකරණය සහ මානව හිමිකම් (ACJHR) පිහිටුවීම සඳහා මානව සහ ජනතාවගේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ අප්‍රිකානු අධිකරණය සමඟ ඒකාබද්ධ කර ඇත.[143] ටැන්සානියාව 2022 ජනවාරි 17 වන දින ලෝකයේ විශාලතම නිදහස් වෙළඳ ප්‍රදේශය වන AU තැරැව්කාර අප්‍රිකානු මහාද්වීපික නිදහස් වෙළඳ ප්‍රදේශයට (AfCFTA) එකඟ වී සම්බන්ධ විය.[144]
ටැන්සානියාව, උගන්ඩාව, කෙන්යාව, රුවන්ඩා, බුරුන්ඩි, දකුණු සුඩානය, සහ කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය (DRC) වලින් සමන්විත නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාවේ මූලස්ථානය අරුෂා හි පිහිටා ඇත.[145][146] ටැන්සානියාව, කෙන්යාව සහ උගන්ඩාව, 2000 දී EAC හි ආරම්භක සාමාජිකයෙකි.[147] පළමුවන ලෝක සංග්‍රාමයේදී ජර්මානු පරාජයෙන් පසුව ටැන්සානියාව 1919 සිට 1948 දක්වා ටැන්සානියාව, උගන්ඩාව සහ කෙන්යාව සඳහා රේගු සංගමයක් සහ මුදල් සපයන්නෙකු වූ ලන්ඩන් පදනම් කරගත් නැගෙනහිර අප්‍රිකානු මුදල් මණ්ඩලයට (EACB) සම්බන්ධ විය, නැගෙනහිර අප්‍රිකානු මහ කොමසාරිස් (EAHC) 1948 සිට 1961 දක්වා, සහ නැගෙනහිර අප්‍රිකානු පොදු සේවා සංවිධානය (EACSO) 1961 සිට 1966 දක්වා. 1966 දී රටවල් තුනම පළමු නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාව පිහිටුවා ගත් අතර එය 1976 දක්වා පැවති අතර පසුව නැගෙනහිර අප්‍රිකානු සහයෝගීතාව 1993 සිට 2000 දක්වා නැවත ස්ථාපිත විය. ඒ 2000 දී නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාව ලෙසය.[147][148]
සාමාජික රාජ්‍යයන් අතර නිදහස් වෙළඳ කලාපයක් සහ සාමාජික නොවන රාජ්‍යයන් සහ බහුජාතික සංවිධාන සමඟ ඒකාබද්ධ තීරුබදු සහ වෙළඳ ගිවිසුම් ඇතිව, 2005 සිට EAC සතුව රේගු සංගමයක් ඇත.[145] රේගු සංගමය සාමාජික රාජ්‍යයන් තුළ, තුළට සහ ඒ හරහා ගමන් කරන සියලුම වෙළඳාම් සඳහා මූලාරම්භයේ නීති වැනි ඒකාබද්ධ සංවිධානයක් සහ නීති මාලාවක් ද පිහිටුවන ලදී. 2010 දී EAC තුළ ශ්‍රමය, භාණ්ඩ, මිනිසුන්, ප්‍රාග්ධනය සහ සේවා නිදහස් සංචලනය සඳහා මෙන්ම ස්ථාපිත අයිතිවාසිකම් සඳහා පොදු වෙළඳපොලක් ස්ථාපිත කරන ලදී.[145] නැගෙනහිර අප්‍රිකානු මූල්‍ය සංගමය (EAMU) නැගෙනහිර අප්‍රිකානු මහ බැංකුව විසින් තනි පොදු මුදල් ඒකකයක් නිර්මාණය කරනු ලබන 2024 දී පිහිටුවීමට යෝජිතය.[149] නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාව පිහිටුවීම සඳහා වූ ගිවිසුමේ 5(2) වගන්තියේ දක්වා ඇති පරිදි EAC නැවත පිහිටුවීමේ සිට, EAC හි අවසාන ඉලක්කය සෑම විටම සියලුම සාමාජික රටවල දේශපාලන සම්මේලනයයි. 2017 දී සියලුම සාමාජික රාජ්‍යයන් අවසාන සම්මේලනයේ සංක්‍රාන්ති පූර්වගාමියා ලෙස EAC සම්මේලනය සම්මත කර ගත්හ.[145][148]
දකුණු අප්‍රිකානු සංවර්ධන ප්‍රජාව ජාතීන් 16 කින් සමන්විත වන අතර, දකුණු අප්‍රිකාවේ සියලුම රටවල් සහ ටැන්සානියාව සහ මහා විල් වලින් DRC ඇතුළුව.[150] ටැන්සානියාව 1994 දී SADC හි ආරම්භක සාමාජිකයෙකි, මෙන්ම එහි පූර්වගාමියා වූ පෙරටුගාමී රාජ්‍යයන් (FLS), 1960 සිට 1994 දක්වා. FLS වර්ණභේදවාදය අවසන් කිරීම අරමුණු කරගත් අතර, එහි අනුප්‍රාප්තික SADC සාමාජික රටවල ආර්ථික හා දේශපාලන ඒකාබද්ධතාවය සමඟ සාමය සහ ආරක්ෂාව තවදුරටත් ඉදිරියට ගෙන යාමේ අරමුණු ඇත..[150]
යුද
[සංස්කරණය].jpg)
ටැන්සානියා මහජන ආරක්ෂක බලකාය (TPDF) (කිස්හිහිලි: Jeshi la Wananchi wa Tanzania (JWTZ)) යනු සිවිල් පාලනය යටතේ මහජන බලවේගයක් ලෙස ක්‍රියාත්මක වන ටැන්සානියාවේ සන්නද්ධ හමුදාවයි. එය ශාඛා පහකින් හෝ විධානයන්ගෙන් සමන්විත වේ: ගොඩබිම් (හමුදාව), ගුවන් හමුදාව, නාවික විධානය, ජාතික සේවය, මූලස්ථානය (MMJ).[151] උසස් ද්විතීයික පාසලෙන් උපාධිය ලැබීමෙන් පසු වයස අවුරුදු 15 සිට සහ වයස අවුරුදු 18 සිට අනිවාර්ය ජාතික හමුදා සේවය සඳහා ස්වේච්ඡාවෙන් ඉදිරිපත් වීමට ටැන්සානියානු පුරවැසියන්ට හැකිය. බලහත්කාර සේවා වගකීම 2004 වන විට වසර 2ක් විය.
මානව හිමිකම්
[සංස්කරණය]ටැන්සානියාව පුරා, පිරිමින් අතර සිදුවන ලිංගික ක්‍රියා නීතිවිරෝධී වන අතර ජීවිතාන්තය දක්වා සිරදඬුවම් දක්වා උපරිම දඬුවම් ලැබිය හැකිය.[152] 2007 Pew Research Center සමීක්ෂණයකට අනුව, ටැන්සානියානුවන්ගෙන් සියයට 95ක් විශ්වාස කළේ සමලිංගිකත්වය සමාජය විසින් පිළිගත යුතු නැති බවයි.[153]
ටැන්සානියාවේ වෙසෙන ඇල්බිනිස්වාදයෙන් පෙළෙන පුද්ගලයන්ට බොහෝ විට පහර දීම, මරා දැමීම හෝ විකෘති කිරීම සිදු කරනු ලබන්නේ, ඇල්බිනෝස්ගේ ශරීර කොටස්වලට ඉන්ද්‍රජාලික ගුණ ඇති බව පවසන මුටි ලෙස හඳුන්වන කළු-මැජික් භාවිතයට සම්බන්ධ මිථ්‍යා විශ්වාසයන් නිසාය.[154] අප්‍රිකානු රටවල් 27ක් අතුරින් මෙම මානව හිමිකම් කඩකිරීමේ වැඩිම සිදුවීමක් ඇත්තේ ටැන්සානියාවේය.[155]
2019 දෙසැම්බරයේදී, ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් වාර්තා කළේ, ටැන්සානියානු රජය විසින් රාජ්‍ය නොවන සංවිධානවලට මෙන්ම පුද්ගලයන්ට එයට එරෙහිව ඕනෑම නඩුවක් සෘජුවම මානව සහ මහජන අයිතිවාසිකම් සඳහා වන අප්‍රිකානු අධිකරණයේ ගොනු කිරීමට ඇති අයිතිය අවලංගු කළ බවයි.[156]
ආර්ථිකය සහ යටිතල පහසුකම්
[සංස්කරණය]
2021 වන විට, ජාත්යන්තර මූල්‍ය අරමුදලට අනුව, ටැන්සානියාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) ඩොලර් බිලියන 71 (නාමික) හෝ ඩොලර් බිලියන 218.5 ක් මිලදී ගැනීමේ බල සමානාත්මතාවය (PPP) පදනම මත වේ. ඒක පුද්ගල GDP (PPP) ඩොලර් 3,574 විය.[157]
2009 සිට 2013 දක්වා, ටැන්සානියාවේ ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (ස්ථිර දේශීය මුදල් මත පදනම්ව) වසරකට 3.5%ක සාමාන්‍ය වර්ධනයක්, නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාවේ (EAC) අනෙකුත් ඕනෑම සාමාජිකයෙකුට වඩා වැඩි වූ අතර උප-සහාරා අප්‍රිකාවේ රටවල් නවයකින් පමණක් ඉක්මවා ගියේය. : කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය, ඉතියෝපියාව, ඝානාව, ලෙසෝතෝ, ලයිබීරියාව, මොසැම්බික්, සියරා ලියොන්, සැම්බියාව සහ සිම්බාබ්වේ.[158]
2017 දී ටැන්සානියාවේ විශාලතම වෙළඳ හවුල්කරුවන් වූයේ එහි ඇමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන 5.3 අපනයන සඳහා ඉන්දියාව, වියට්නාමය, දකුණු අප්‍රිකාව, ස්විට්සර්ලන්තය සහ චීනයයි.[159] ඉන්දියාව, ස්විට්සර්ලන්තය, සවුදි අරාබිය, චීනය සහ එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය විශාලතම හවුල්කරුවන් වීමත් සමඟ එහි ආනයන මුළු ඇමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.17 ක් විය.[159]
ටැන්සානියාව 2008 අග හෝ 2009 මුල් භාගයේ ආරම්භ වූ මහා අවපාතයට සාපේක්ෂව හොඳින් මුහුණ දුන්නේය. ශක්තිමත් රන් මිල, රටේ පතල් කර්මාන්තය ශක්තිමත් කිරීම සහ ගෝලීය වෙලඳපොලවලට ටැන්සානියාවේ දුර්වල ඒකාබද්ධතාවය රට පසුබෑමෙන් ආරක්ෂා කිරීමට උපකාරී විය.[160]:පිටුව 1250 අවපාතය අවසන් වූ දා සිට, ශක්තිමත් සංචාරක ව්‍යාපාරය, විදුලි සංදේශ, ටැන්සානියානු ආර්ථිකයට ස්තූතිවන්ත වෙමින් ශීඝ්‍රයෙන් ප්‍රසාරණය වී ඇත. සහ බැංකු අංශ.[160]:පිටුව 1250
කෙසේ වෙතත්, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහනට අනුව, ජාතික ආර්ථිකයේ මෑත කාලීන වර්ධනය ජනගහනයෙන් බහුතරයක් හැර "ඉතා සුළු පිරිසකට" පමණක් ප්‍රතිලාභ ලබා දී ඇත.[161] 2015/2016 නවතම සමීක්ෂණයට අනුව ජනගහනයෙන් සියයට 57.1ක් බහුමාන දරිද්‍රතාවයෙන් පීඩාවට පත්ව ඇති බව සැලකේ.[162] ටැන්සානියාවේ 2013 ගෝලීය සාගින්න දර්ශකය EAC හි බුරුන්ඩි හැර අනෙකුත් ඕනෑම රටකට වඩා නරක විය.[163]:පිටුව 15 2010-12 දී මන්දපෝෂණයට ලක් වූ පුද්ගලයින්ගේ අනුපාතය බුරුන්ඩි හැර වෙනත් ඕනෑම EAC රටකට වඩා නරක විය.[163]:පිටුව 51
2020 දී, ලෝක බැංකුව ටැන්සානියානු ආර්ථිකය අඩු ආදායමේ සිට පහළ මධ්‍යම ආදායම් රටක් දක්වා නැගීම ප්‍රකාශයට පත් කළේය, එහි GNI ඒක පුද්ගල 2018 හි ඇමෙරිකානු ඩොලර් 1,020 සිට 2019 දී ඇමෙරිකානු ඩොලර් 1,080 දක්වා වැඩි විය.[164][165]
ටැන්සානියාවේ ආර්ථිකය 2022 දී සියයට 4.6 කින් සහ 2023 දී සියයට 5.2 කින් වර්ධනය විය.[166]
කුසගින්න සහ දුප්පත්කම
[සංස්කරණය]Global Hunger Index විසින් 2000 වර්ෂයේ දී ලකුණු 42ක් සමඟ තත්ත්වය "භයානක" ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇත. එතැන් සිට GHI 29.5 දක්වා පහත වැටී ඇත.[167] ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ළමුන් මන්දපෝෂණයෙන් හා නිදන්ගත කුසගින්නෙන් සැලකිය යුතු මට්ටමකින් පීඩා විඳිති, නමුත් නාගරික-ග්‍රාමීය විෂමතා අඩුවීම සහ අඩු බර යන දෙකටම සාපේක්ෂව අඩු වී ඇත.[168] අඩු ග්‍රාමීය අංශයේ ඵලදායිතාව ප්‍රධාන වශයෙන් ප්‍රමාණවත් නොවන යටිතල පහසුකම් ආයෝජනයෙන් පැන නගී; ගොවිපල යෙදවුම්, ව්‍යාප්ති සේවා සහ ණය සඳහා සීමිත ප්‍රවේශය; සීමිත තාක්ෂණය මෙන්ම වෙළඳ සහ අලෙවිකරණ සහාය; සහ වැසි මත පදනම් වූ කෘෂිකර්මාන්තය සහ ස්වභාවික සම්පත් මත දැඩි ලෙස යැපීම.[168]
ටැන්සානියාවේ මිලියන 61.1ක පුරවැසියන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් සියයට 68ක් ජීවත් වන්නේ දිනකට ඩොලර් 1.25ක දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළිනි. ජනගහනයෙන් සියයට 32 ක් මන්දපෝෂණයෙන් පෙළේ.[167] එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහනට (UNDP) අනුව, ටැන්සානියාව දරිද්‍රතාවය අඩුකිරීමේදී මුහුණ දෙන ප්‍රමුඛතම අභියෝග වන්නේ එහි ස්වභාවික සම්පත් තිරසාර නොවන ලෙස අස්වනු නෙලීම, පරීක්ෂා නොකළ වගාව, දේශගුණික විපර්යාස සහ ජල මූලාශ්‍ර ආක්‍රමණයයි.[169]
ණය සේවා, යටිතල පහසුකම් හෝ වැඩිදියුණු කරන ලද කෘෂිකාර්මික තාක්ෂණයන් සඳහා ටැන්සානියානුවන් සඳහා ඇත්තේ ඉතා සුළු සම්පත් වන අතර, එය UNDP අනුව රට තුළ කුසගින්න සහ දරිද්‍රතාවය තවදුරටත් උග්‍ර කරයි.[169] එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව සංවර්ධන දර්ශකයට (2014) අනුව ටැන්සානියාව දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන රටවල් 187 න් 159 ශ්‍රේණිගත කරයි.[169]
2019 ලෝක බැංකු වාර්තාව පෙන්නුම් කළේ පසුගිය වසර 10 තුළ දිළිඳුකම සියයට 8 කින් අඩු වී ඇති බවයි, 2007 දී 34.4% සිට 2018 දී 26.4% දක්වා.[170] වැඩිදුර වාර්තාවක් 2020 දී 25.7% දක්වා අඩුවීමක් පෙන්නුම් කළේය.[171]
කෘෂිකර්මය
[සංස්කරණය]
ටැන්සානියානු ආර්ථිකය කෘෂිකර්මාන්තය මත දැඩි ලෙස පදනම් වී ඇති අතර, එය 2013 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 24.5ක් විය,[172]:පිටුව 37 අපනයනවලින් 85%ක් සපයයි,[173] සහ රැකියා නියුක්ත ශ්‍රම බලකායෙන් අඩක් පමණ වේ.[172]:පිටුව 56 කෘෂිකාර්මික අංශය 2012 දී සියයට 4.3 කින් වර්ධනය වූ අතර, 10.8% වන සහශ්‍රක සංවර්ධන ඉලක්ක ඉලක්කයෙන් අඩකට වඩා අඩුය.[174] භූමියෙන් සියයට 16.4ක් වගා කළ හැකි වන අතර,[175] සියයට 2.4ක් ස්ථීර භෝග වගා කර ඇත.[176] ටැන්සානියාවේ ආර්ථිකය ගොවිතැන මත රඳා පවතී, නමුත් දේශගුණික විපර්යාස ඔවුන්ගේ ගොවිතැනට බලපා ඇත.
බඩ ඉරිඟු 2013 දී ටැන්සානියාවේ ප්‍රධාන භූමියේ විශාලතම ආහාර බෝගය විය (ටොන් මිලියන 5.17), පසුව මඤ්ඤොක්කා (ටොන් මිලියන 1.94), බතල (ටොන් මිලියන 1.88), බෝංචි (ටොන් මිලියන 1.64), කෙසෙල් (ටොන් මිලියන 1.31), සහල් (ටොන් මිලියන 1.31), සහ මෙනේරි (ටොන් මිලියන 1.04).[172]:පිටුව 58 සීනි 2013 දී ප්‍රධාන භූමියේ විශාලතම මුදල් බෝගය විය (ටොන් 296,679), පසුව කපු (ටොන් 241,198), කජු (ටොන් 126,000) , දුම්කොළ (ටොන් 86,877), කෝපි (ටොන් 48,000), සිසල් (ටොන් 37,368), සහ තේ (ටොන් 32,422).[172]:පිටුව 58 හරක් මස් 2013 දී ප්‍රධාන භූමියේ විශාලතම මස් නිෂ්පාදනය විය (ටොන් 299,581), පසුව බැටළු මස්/එළුමස් (ටොන් 115,652), කුකුල් මස් (ටොන් 87,408) සහ ඌරු මස් (ටොන් 50,814).[172]:පිටුව 60
2002 ජාතික වාරිමාර්ග ප්‍රධාන සැලැස්මට අනුව ටැන්සානියාවේ හෙක්ටයාර මිලියන 29.4ක් වාරි ගොවිතැනට සුදුසු ය; කෙසේ වෙතත්, 2011 ජූනි මාසයේදී හෙක්ටයාර් 310,745ක් පමණක් වාරි ජලය සැපයේ.[177]
කර්මාන්ත, බලශක්ති සහ ඉදිකිරීම්
[සංස්කරණය]
කර්මාන්ත සහ ඉදිකිරීම් ටැන්සානියානු ආර්ථිකයේ ප්‍රධාන සහ වර්ධනය වන සංරචකයක් වන අතර එය 2013 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 22.2 ක දායකත්වයක් සපයයි.[172]:පිටුව 37 මෙම සංරචකයට පතල් කැණීම සහ කැණීම, නිෂ්පාදනය, විදුලිය සහ ස්වාභාවික වායු, ජල සැපයුම සහ ඉදිකිරීම් ඇතුළත් වේ.[178]:පිටුව 37 පතල් කැණීම 2013 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 3.3 ක දායකත්වයක් ලබා දුන්නේය.[172]:පිටුව 33 රටේ ඛනිජ අපනයන ආදායමෙන් අතිමහත් බහුතරයක් ලැබෙන්නේ රත්‍රන් වලින් වන අතර, 2013 වසරේ එම අපනයනවල වටිනාකමෙන් සියයට 89 ක් විය.[172]:පිටුව 71 එය දියමන්ති සහ ටැන්සානයිට් ඇතුළු සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයේ මැණික් ගල් අපනයනය කරයි.[160]:පිටුව 1251 2012 දී කෙටි ටොන් 106,000 ක් වූ ටැන්සානියාවේ සියලුම ගල් අඟුරු නිෂ්පාදනය දේශීය වශයෙන් භාවිතා වේ.[179]
2011 දී ටැන්සානියානුවන්ගෙන් සියයට 15 කට පමණක් විදුලි බලය ලබා ගැනීමට හැකි වූ අතර එය 2018 දී සියයට 35.2 දක්වා වැඩි විය.[180] රජය සතු Tanzania Electric Supply Company Limited (TANESCO) ටැන්සානියාවේ විදුලි සැපයුම් කර්මාන්තයේ ආධිපත්‍යය දරයි.[181][e] රට 2013 දී කිලෝවොට් පැය බිලියන 6.013 (kWh) විදුලිය ජනනය කර ඇති අතර, එය 2012 දී ජනනය කරන ලද kWh බිලියන 5.771 ට වඩා සියයට 4.2 ක වැඩිවීමකි.[183]:පිටුව 4[184][185]
2012 දී උත්පාදනය කරන ලද විදුලියෙන් සියයට 18 ක් පමණ සොරකම් කිරීම සහ සම්ප්‍රේෂණය සහ බෙදා හැරීමේ ගැටළු හේතුවෙන් අහිමි විය.[184] විදුලි සැපයුම වෙනස් වේ, විශේෂයෙන් නියඟය ජලවිදුලි විදුලි උත්පාදනයට බාධා කරන විට; rolling blackouts අවශ්‍ය පරිදි ක්‍රියාවට නංවා ඇත.[160]:පිටුව 1251 විදුලි සැපයුමේ අවිශ්වාසය ටැන්සානියානු කර්මාන්තයේ දියුණුවට බාධාවක් වී ඇත.[160]:පිටුව 1251 2013 දී ටැන්සානියාවේ විදුලි ජනනයෙන් සියයට 49.7ක් ස්වභාවික වායු වලින් පැමිණි අතර එය 28.9කි. ජලවිදුලි මූලාශ්‍රවලින් සියයට 20.4ක්, තාප ප්‍රභවයන්ගෙන් සියයට 1.0ක් සහ රටෙන් පිටත සියයට 1.0ක්.[183]:පිටුව 5 රජය විසින් ම්නාසි බොක්ක සිට ඩාර් එස් සලාම් දක්වා කිලෝමීටර් 532 (සැතපුම් 331 ) ගෑස් නල මාර්ගයක් ඉදිකර ඇත.[186] මෙම නල මාර්ගය 2016 වන විට රටේ විදුලි ජනන ධාරිතාව මෙගාවොට් 3,000 දක්වා දෙගුණ කිරීමට ඉඩ ලබා දෙනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.[187] 2025 වන විට ධාරිතාව අවම වශයෙන් මෙගාවොට් 10,000 දක්වා වැඩි කිරීම රජයේ ඉලක්කයයි.[188]
PFC Energy ට අනුව, 2010 වසරේ සිට ටැන්සානියාවේ ප්‍රතිසාධනය කළ හැකි ස්වභාවික වායු සම්පත් ඝන අඩි 25 සිට 30 දක්වා ප්රමාණයක් සොයාගෙන ඇත,[179] 2013 අවසානය වන විට මුළු සංචිතය ඝන අඩි ට්‍රිලියන 43ක් දක්වා ගෙන එයි.[189] 2013 දී ඇත්ත වශයෙන්ම නිෂ්පාදනය කරන ලද ස්වභාවික වායුවේ වටිනාකම ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 52.2 ක් වූ අතර එය 2012 ට වඩා සියයට 42.7 ක වැඩිවීමකි.[172]:පිටුව 73
ඉන්දියන් සාගරයේ සොන්ගෝ සොන්ගෝ දූපත් ක්ෂේත්‍රයෙන් වායුව වාණිජමය වශයෙන් නිෂ්පාදනය කිරීම 2004 දී ආරම්භ විය, එය එහි සොයා ගැනීමෙන් වසර තිහකට පසුවය.[190][191] 2013 දී මෙම ක්ෂේත්‍රයෙන් ඝන අඩි බිලියන 35 කට අධික ගෑස් නිෂ්පාදනය කරන ලදී,[172]:පිටුව 72 ඝණ අඩි ට්‍රිලියන 1.1 ක ප්‍රමානයක් සහිත ඔප්පු, සම්භාවිතාව සහ හැකි සංචිත ඇත.[191] ගෑස් නල මාර්ගයෙන් ඩාර් එස් සලාම් වෙත ප්‍රවාහනය කෙරේ.[190] 2014 අගෝස්තු 27 වන විට, TANESCO මෙම ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකරු වන Orca Exploration Group Inc විය.[192]
2013 දී ම්නාසි බොක්ක හි නව ස්වභාවික වායු ක්ෂේත්‍රයක් සොන්ගෝ සොන්ගෝ දූපත අසල නිෂ්පාදනය කරන ලද ප්‍රමාණයෙන් හත්වනක් පමණ නිෂ්පාදනය කරන ලදී[172]:පිටුව 73 නමුත් ඔප්පු කර ඇති, සම්භාවිතාව සහ හැකි සංචිත ඝන අඩි ට්‍රිලියන 2.2කි.[191] එම වායුව සියල්ලම පාහේ ම්ට්වාරා හි විදුලි උත්පාදනය සඳහා භාවිතා වේ.[190]
ටැන්සානියාවේ රුවුම සහ කිලිවානි ප්‍රදේශ බොහෝ දුරට ගවේෂණය කර ඇත්තේ සියයට 75ක පොලියක් ඇති ඇමිනෙක්ස් නම් සොයාගැනීමේ සමාගම විසින් වන අතර ස්වභාවික වායු ඝන අඩි ට්‍රිලියන 3.5 ඉක්මවන බව පෙන්වා දී ඇත. ටැන්සානියාවේ වාණිජ අගනුවර වන ඩාර් එස් සලාම් වෙත අක්වෙරළ ස්වභාවික වායු ක්ෂේත්‍ර සම්බන්ධ කරන නල මාර්ගයක් 2015 අප්‍රේල් මස අවසානයේදී නිම කරන ලදී.[193]
සංචාරක ක්ෂේත්‍රය
[සංස්කරණය]
2016[194] දී ටැන්සානියාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 17.5 ක් සංචාරක සහ සංචාරක ව්‍යාපාරය දායක වූ අතර 2013 දී රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් (රැකියා 1,189,300) සියයට 11.0 ක් සේවයේ යොදවා ඇත.[195] සමස්ත රිසිට්පත් 2004 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 1.74 ක් වූ අතර 2013 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 4.74 ක් වූ අතර, 2010 දී ජාත්යන්තර සංචාරකයින්ගේ රිසිට්පත් 2010 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 1.255 ක් සිට 2016 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 2 ක් දක්වා ඉහළ ගියේය.[194][196] 2005 වසරේ 590,000 ට සාපේක්ෂව 2016 දී 1,284,279 සංචාරකයින් ටැන්සානියාවේ දේශසීමා වෙත පැමිණ ඇත.[159] සංචාරකයින්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් සැන්සිබාර් වෙත හෝ සෙරෙන්ගෙටි ජාතික වනෝද්‍යානයේ "උතුරු පරිපථයකට", න්ගොරොන්ගෝරෝ සංරක්ෂණ ප්‍රදේශය, ටැරන්ගිරේ ජාතික වනෝද්‍යානය, ලේක් මාන්යාරා ජාතික වනෝද්‍යානය සහ කිලිමන්ජාරෝ කන්ද වෙත පැමිණේ.[160]:පිටුව 1252 2013 දී, වැඩිපුරම නැරඹූ ජාතික වනෝද්‍යානයයි. සෙරෙන්ගෙටි (සංචාරකයින් 452,485), ඉන් පසුව මාන්යාරා (187,773) සහ තරංගිරේ (165,949) විය.[172]:පිටුව xx
බැංකු
[සංස්කරණය]ටැන්සානියාවේ බැංකුව ටැන්සානියාවේ මධ්‍යම බැංකුව වන අතර එය ටැන්සානියානු සිලිං හි මුදල් නෝට්ටු සහ කාසි නිකුත් කිරීමේ අනුබද්ධ වගකීමක් සමඟින් මිල ස්ථායිතාව පවත්වා ගැනීමේ මූලික වගකීම දරයි.[197] 2013 අවසානයේ, ටැන්සානියානු බැංකු කර්මාන්තයේ මුළු වත්කම් ටැන්සානියානු සිලිං 19.5 ට්‍රිලියන වූ අතර එය 2012ට වඩා සියයට 15ක වැඩිවීමකි.[198]
ප්‍රවාහනය
[සංස්කරණය]
ටැන්සානියාවේ බොහෝ ප්‍රවාහනය මාර්ග වලින් වන අතර, මාර්ග ප්‍රවාහනය රටේ භාණ්ඩ ප්‍රවාහනයෙන් සියයට 75කට වැඩි ප්රමාණයක් සහ එහි මගී ගමනාගමනයෙන් සියයට 80කට වඩා වැඩි ප්රමාණයක් සමන්විත වේ.[160]:පිටුව 1252 කයිරෝ-කේප් ටවුන් අධිවේගී මාර්ගය ටැන්සානියාව හරහා ගමන් කරයි. කිලෝමීටර් 86,500 (සැතපුම් 53,700 ) මාර්ග පද්ධතිය සාමාන්යයෙන් දුර්වල තත්ත්වයක පවතී.[160]:පිටුව 1252 ටැන්සානියාවේ දුම්රිය සමාගම් දෙකක් ඇත: TAZARA, ඩාර් එස් සලාම් සහ කපිරි ම්පෝෂි (සැම්බියාවේ තඹ පතල් දිස්ත්‍රික්කයක) අතර සේවය සපයයි. සහ Tanzania Railways Limited, ඩාර් එස් සලාම් මධ්‍යම සහ උතුරු ටැන්සානියාව සමඟ සම්බන්ධ කරයි.[160]:පිටුව 1252 ටැන්සානියාවේ දුම්රිය ගමන් නිතර නිතර අවලංගු කිරීම් හෝ ප්‍රමාදයන් සමඟින් මන්දගාමී ගමන් බිමන් යෙදෙන අතර, දුම්රිය වල ආරක්ෂාව පිළිබඳ දුර්වල වාර්තාවක් ඇත.[160]:පිටුව 1252
ඩාර් එස් සලාම් හි, ඩාර් එස් සලාම් නගරයේ තදාසන්න ප්‍රදේශ සම්බන්ධ කරන ඩාර් රපිඩ් ට්‍රාන්සිට් (ඩාර්ට්) වේගවත් බස් රථ විශාල ව්‍යාපෘතියක් ඇත. DART පද්ධතියේ සංවර්ධනය අදියර හයකින් සමන්විත වන අතර අප්‍රිකානු සංවර්ධන බැංකුව, ලෝක බැංකුව සහ ටැන්සානියා රජය විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. පළමු අදියර 2012 අප්‍රේල් මාසයේදී ආරම්භ වූ අතර එය 2015 දෙසැම්බර් මාසයේදී අවසන් කර 2016 මැයි මාසයේදී මෙහෙයුම් දියත් කරන ලදී.[199]
ටැන්සානියාවට ජාත්යන්තර ගුවන් තොටුපළ හතරක් ඇති අතර කුඩා ගුවන් තොටුපළ හෝ ගොඩබෑමේ තීරු 120 කට අධික ප්රමාණයක් ඇත. ගුවන් තොටුපළ යටිතල පහසුකම් දුර්වල තත්ත්වයක පවතී.[160]:පිටුව 1253 ටැන්සානියාවේ ගුවන් සමාගම් අතර එයාර් ටැන්සානියාව, නිරවද්‍ය එයාර්, ෆාස්ට්ජෙට්, වෙරළාශ්‍රිත ගුවන් සේවා සහ සැන්එයාර් ඇතුළත් වේ.[160]:පිටුව 1253
සන්නිවේදනය
[සංස්කරණය]2013 දී, සන්නිවේදන අංශය ටැන්සානියාවේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වූ අතර එය සියයට 22.8කින් ව්‍යාප්ත විය. කෙසේ වෙතත්, එම වසරේ එම අංශය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 2.4ක් පමණක් විය.[200]:පිටුව 2
2011 වන විට, ටැන්සානියාවේ වැසියන් 100කට ජංගම දුරකථන ග්‍රාහකයින් 56ක් සිටි අතර, එය උප සහරානු සාමාන්‍යයට වඩා මදක් ඉහල අගයකි.[160]:පිටුව 1253 ටැන්සානියානුවන්ට ස්ථාවර දුරකථන ඇත්තේ ඉතා ස්වල්පයකි.[160]:පිටුව 1253 ටැන්සානියානුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් සියයට 12 ක් පමණ අන්තර්ජාලය භාවිතා කර ඇත 2011 වන විට, නමුත් මෙම සංඛ්‍යාව වේගයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී.[160]:පිටුව 1253 විශ්වාස කළ නොහැකි චන්ද්‍රිකා සේවාව ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලද ෆයිබර් ඔප්ටික් කේබල් ජාලයක් රට සතුව ඇත, නමුත් අන්තර්ජාල කලාප පළල ඉතා අඩු මට්ටමක පවතී.[160]:පිටුව 1253
ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව
[සංස්කරණය]
ටැන්සානියාවේ ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව 2000 ගණන්වල (විශේෂයෙන් නාගරික ප්‍රදේශවල) වැඩිදියුණු කළ ජල මූලාශ්‍ර වෙත ප්‍රවේශය අඩුවීම මගින් සංලක්ෂිත වී ඇත, යම් ආකාරයක සනීපාරක්ෂාව සඳහා ස්ථාවර ප්‍රවේශය (1990 ගණන්වල සිට සියයට 93 ක් පමණ), කඩින් කඩ ජල සැපයුම සහ සාමාන්යයෙන් අඩු වීම සේවාවේ ගුණාත්මකභාවය.[201] බොහෝ උපයෝගිතා අඩු තීරුබදු සහ දුර්වල කාර්යක්ෂමතාව නිසා ආදායම හරහා ඔවුන්ගේ මෙහෙයුම් සහ නඩත්තු වියදම් පියවා ගැනීමට යන්තම් සමත් වේ. සැලකිය යුතු ප්‍රාදේශීය වෙනස්කම් ඇත, හොඳම ක්‍රියාකාරී උපයෝගිතා වන්නේ අරුෂා, මෝෂි, ටැන්ගා.[202]
ටැන්සානියාවේ රජය 2002 වසරේ සිට ප්‍රධාන අංශ ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාවලියක් ආරම්භ කර ඇත. ඒකාබද්ධ ජල සම්පත් කළමනාකරණය සහ නාගරික හා ග්‍රාමීය ජල සැපයුම ප්‍රවර්ධනය කරන අභිලාෂකාමී ජාතික ජල අංශ සංවර්ධන උපාය මාර්ගයක් 2006 දී සම්මත කරන ලදී. විමධ්‍යගතකරණය යනු ජලය සඳහා වගකීම සහ සනීපාරක්ෂක සේවා සැපයීම පළාත් පාලන ආයතන වෙත මාරු වී ඇති අතර නාගරික උපයෝගිතා 20 ක් සහ දිස්ත්‍රික් උපයෝගිතා 100 ක් පමණ මෙන්ම ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ප්‍රජාව සතු ජල සම්පාදන සංවිධාන විසින් සිදු කරනු ලැබේ.[201]
මෙම ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා 2006 වසරේ සිට අයවැයේ සැලකිය යුතු වැඩි වීමක් ඇති වූ අතර, ජල අංශය වර්ධනය සහ දරිද්‍රතාවය අවම කිරීම සඳහා වන ජාතික උපායමාර්ගයේ ප්‍රමුඛතා අංශ අතරට ඇතුළත් කර ඇත. ටැන්සානියානු ජල අංශය බාහිර පරිත්‍යාගශීලීන් මත දැඩි ලෙස රඳා පවතී, පවතින අරමුදල්වලින් සියයට 88 ක් බාහිර පරිත්‍යාගශීලී සංවිධාන විසින් සපයනු ලැබේ.[203] ප්‍රතිඵල මිශ්‍ර වී ඇත. උදාහරණයක් ලෙස, Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit හි වාර්තාවක් සඳහන් කළේ, "ලෝක බැංකුව සහ යුරෝපා සංගමය විසින් ගෙන එන ලද අධික ආයෝජන තිබියදීත්, (ඩාර් එස් සලාම් සේවය කරන උපයෝගිතා) ටැන්සානියාවේ නරකම ක්‍රියාකාරී ජල ආයතනවලින් එකක් ලෙස පවතී."[204]]
ආර්ථික සංඛ්‍යාලේඛන මතභේදය
[සංස්කරණය]2020 ජූලි මාසයේදී Economist හි ලිපි දෙකක් ආර්ථික වර්ධනය පිළිබඳ නිල ප්‍රකාශයන් පිළිබඳව සැක මතු කළේය: "2019 ජුනි මස අවසානය දක්වා මුදල් වර්ෂය තුළ ටැන්සානියාවේ ආර්ථිකය 7% කින් පමණ වර්ධනය වූවා නම්, බදු ආදායම 1% කින් පහත වැටුණේ ඇයි? සහ ඇයි බැංකුව සමාගම්වලට ණය දීම නරකද? 2019 දී විශාලතම නිෂ්පාදකයින් විසින් සිමෙන්ති අලෙවිය 5% කින් පහත වැටුණි ඒවා කොතරම් විශාලද යත් රජය බොරු කියන බවට නිගමනය කිරීමෙන් වැළකීම අසීරුය."[205][206]
අප්‍රිකානු ආයෝජනයේ යෝජකයෙකු වන ටිම් ස්ටාර්මෝස්, මෙම දත්ත සම්බන්ධයෙන් ගැටළුවක් ඇති කළේය: "ද ඉකොනොමිස්ට් හි මෙම ප්‍රකාශයන්ගෙන් සමහරක්, ප්‍රාථමික මූලාශ්‍රවලින් මා රැස් කරගත් සාක්ෂි මත පදනම්ව - එනම්, ටැන්සානියාවේ ලැයිස්තුගත සමාගම් නීත්‍යානුකූලව බැඳී සිටින ව්‍යවස්ථාපිත මූල්‍ය වාර්තා නිකුතුව - මට පෙනෙන පරිදි සමාගම්වලට බැංකු ණය දීම 'පල්ලමට ගොස් නැත.' ටැන්සානියාවේ විශාලතම බැංකු දෙක, ඒවා අතර බැංකු අංශයෙන් 40% ක් පමණ වන අතර, දෙකම 2019 දී ශක්තිමත් ණය වර්ධනයක් වාර්තා කර ඇත. සිමෙන්ති අලෙවිය 'පාහේ පැතලි' වීම සම්බන්ධයෙන්, මෙය සම්පූර්ණයෙන්ම විකාරයකි. 2019 දී ට්විගා 2018 ට වඩා 6% වැඩි සිමෙන්ති අලෙවි කළා. වසරකට 7% ක පමණ වර්ධනයක් වාර්තා වන ආර්ථිකයක් සමඟ ... [මත] 2019 දී බියර් අලෙවියේ 5% පහත වැටීම ... Tanzania Breweries Limited (TBL) විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද 2019 වාර්ෂික වාර්තාව ඔබට කියනු ඇත. බොහෝ දුරට පහත වැටීමට හේතු වූ එක්-වරක් තත්වයන් ... [එය] විකුණුම් පහත වැටීමට හේතු විය, නමුත් TBL හි ලාභය ඇත්ත වශයෙන්ම 2019 දී ඉහළ ගියේය.[207]
ආහාර සහ පෝෂණය
[සංස්කරණය]
දුර්වල පෝෂණය ටැන්සානියාව තුළ නිරන්තර ගැටලුවක් වන අතර රටේ ප්‍රදේශ පුරා විශාල වශයෙන් වෙනස් වේ. USAID වාර්තා කරන පරිදි ළමුන්ගෙන් 16% ක් අඩු බරින් යුක්ත වන අතර 34% ක් මන්දපෝෂණයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වර්ධනය අඩාල වී ඇත.[208] කලාප 10ක 58%ක වර්ධනය අඩාල වූ දරුවන් සිටින අතර උග්‍ර මන්දපෝෂණයෙන් පෙළෙන දරුවන්ගෙන් 50%ක් කලාප 5කින් සොයාගත හැකිය.[209] වසර 5 ක කාලයක් තුළ, ටැන්සානියාවේ මාරා දිස්ත්‍රික්කයේ වයස අවුරුදු 5 ට අඩු ළමුන්ගේ වර්ධනය 15% කින් අඩු වී ඇති අතර, 2005 සහ 2010 දී පිළිවෙලින් 46% සිට 31% දක්වා පහත වැටුණි. අනෙක් අතට, ඩොඩෝමා මෙම වයස් කාණ්ඩයේ වර්ධනය 7% කින් වර්ධනය වූ අතර, 2005 දී 50% සිට 2010 දී 57% දක්වා වැඩි විය.[210] සමස්ත ආහාර ලබා ගැනීමේ හැකියාව සමස්ත පල්වීමේ සංඛ්‍යා සඳහා අවශ්‍යයෙන්ම දායක නොවේ. සමස්ත ආහාර ලබා ගැනීම පිළිගත හැකි යැයි සැලකෙන ඉරිංගා, ඹේයා සහ රුක්වා ප්‍රදේශ තවමත් 50% ඉක්මවන කුරුටු වීම්වලට මුහුණ දෙයි. ටැබෝරා සහ සින්ගිද ප්‍රදේශ වැනි ආහාර හිඟය බහුලව පවතින සමහර ප්‍රදේශවල, ඉරිංගා, ම්බෙයා සහ රුක්වා යන ප්‍රදේශවල දක්නට ලැබෙන ප්‍රමාණයට වඩා අඩුවෙන් පවතින අවස්ථා තිබේ.[210] ටැන්සානියාවේ ආහාර සහ පෝෂණ මධ්‍යස්ථානය මෙම විෂමතාවයන් මාතෘ මන්දපෝෂණය, දුර්වල ළදරු ආහාර පිළිවෙත්, සනීපාරක්ෂාව පිළිවෙත් සහ දුර්වල සෞඛ්‍ය සේවා වැනි වෙනස්කම් වලට හේතු වේ.[210] නියඟ කාල සීමාවන් ටැන්සානියාවේ බෝග නිෂ්පාදනය කෙරෙහි සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඇති කළ හැකිය. නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ නියඟය හේතුවෙන් ටැන්සානියාවේ ජනගහනයෙන් බහුතරයකගේ පෝෂණයට තීරණාත්මක වන බඩඉරිඟු සහ බඩ ඉරිඟු වැනි ආහාර ද්‍රව්‍යවල මිල විශාල ලෙස ඉහළ ගොස් තිබේ. 2015 සිට 2017 දක්වා බඩ ඉරිඟු තොග මිලට ගත් විට කිලෝග්‍රෑමයකට ටැන්සානියානු සිලිං 400/= සිට 1,253/= දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි විය.[211]
ටැන්සානියාව දැඩි ලෙස කෘෂිකාර්මික ලෙස පවතී, මුළු ජනගහනයෙන් 80% ක් යැපුම් ගොවිතැනෙහි නියැලී සිටිති.[211] නාගරීකරණය වූ ප්‍රදේශවලට සාපේක්ෂව ග්‍රාමීය ප්‍රදේශ වැඩි ආහාර හිඟයකට ලක්ව ඇති අතර, 2017 දී රට තුළ සිදු කරන ලද සමීක්ෂණයකින් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජනතාවගෙන් 84% ක් මාස 3 ක කාලයක් තුළ ආහාර හිඟයෙන් පෙළෙන බව සොයා ගත් අතර නගරවල පදිංචිකරුවන්ගෙන් 64% ට සාපේක්ෂව.[211] ග්‍රාමීය සහ නගර පෝෂණය අතර මෙම විෂමතාවය විවිධ සාධකවලට හේතු විය හැක; ශ්‍රමික ශ්‍රමය හේතුවෙන් පෝෂණ අවශ්‍යතා වැඩි වීම, දුර්වල යටිතල පහසුකම් හේතුවෙන් ආහාර සඳහා ඇති සීමිත ප්‍රවේශය, ස්වභාවධර්මයේ හානිදායක බලපෑම් සහ "කෘෂිකාර්මික ඵලදායිතා පරතරය" සඳහා ඉහළ සංවේදීතාවයක් ඇති වීම.[212] කෘෂිකාර්මික ඵලදායිතා පරතරය, කෘෂිකාර්මික අංශය තුළ "එක් සේවකයෙකුට එකතු කළ අගය" බොහෝ විට කෘෂිකාර්මික නොවන අංශවල දක්නට ලැබෙන ප්‍රමාණයට වඩා බෙහෙවින් අඩු බව උපකල්පනය කරයි. තවද, කෘෂිකාර්මික අංශය තුළ ශ්‍රම වෙන් කිරීම බොහෝ දුරට අකාර්යක්ෂම ලෙස වෙන් කරනු ලැබේ.[213]
කුසගින්න ඉලක්ක කරගත් වැඩසටහන්
[සංස්කරණය]පෝෂණය පිළිබඳ අවධානය යොමු කරන USAID වැඩසටහන් ටැන්සානියාවේ මොරොගෝරෝ, ඩොඩෝමා, ඉරිංගා, ඹේයා, මාන්යාරා, සොන්ග්වේ සහ සැන්සිබාර් ප්‍රදේශ තුළ ක්‍රියාත්මක වේ. මෙම "Feed the Future" වැඩසටහන් පෝෂණය, යටිතල පහසුකම්, ප්‍රතිපත්ති, ආයතනවල ධාරිතාව සහ කෘෂිකර්මාන්තය සඳහා විශාල වශයෙන් ආයෝජනය කරයි, එය සංවිධානය විසින් රටේ ආර්ථික වර්ධනයේ ප්‍රධාන ක්ෂේත්‍රයක් ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.[208] ටැන්සානියානු රජය විසින් මෙහෙයවන ලද "කිලිමෝ ක්වන්සා" හෝ "පළමුව කෘෂිකර්මය" මුලපිරීමේ අරමුණ වන්නේ පුද්ගලික අංශය තුළ කෘෂිකර්මාන්තය සඳහා ආයෝජන දිරිමත් කිරීම සහ තරුණ තරුණියන්ගේ දැනුම සහ ඔවුන්ට ලබා දිය හැකි නවෝත්පාදනයන් සෙවීමෙන් රට තුළ කෘෂිකාර්මික ක්‍රියාවලීන් සහ සංවර්ධනය වැඩිදියුණු කිරීමට බලාපොරොත්තු වේ.[214] 1990 ගණන් වලදී, ටැන්සානියාවේ ජනගහනයෙන් 25% කට පමණ, අනාගත මව්වරුන් තුළ අයඩින් ඌනතාවය ඉලක්ක කර ගැනීම සඳහා අයඩින් සහිත තෙල් සඳහා ප්‍රවේශය ලබා දෙන ලදී, අධ්‍යයනයන්හි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ගර්භාෂ අයඩින් ඌනතාවය දරුවන්ගේ සංජානන වර්ධනයට අහිතකර බලපෑම් පෙන්නුම් කරයි. අධ්‍යයනයෙන් පෙන්නුම් කළේ අතිරේකය සඳහා ප්‍රවේශය ඇති මව්වරුන්ගේ දරුවන් සාමාන්යයෙන් වසරකට තුනෙන් එකකට වඩා වැඩි අධ්‍යාපනයක් ලබා නොගත් අයට වඩා වැඩි බවයි.[214]
ලෝක ආහාර වැඩසටහන මගින් මෙහෙයවනු ලබන වැඩසටහන් ටැන්සානියාව තුළ ක්‍රියාත්මක වේ. පරිපූරක පෝෂණ වැඩසටහන (SFP) ගර්භනී කාන්තාවන්ට සහ අවුරුදු 5 ට අඩු දරුවන්ට විටමින් මිශ්‍ර කළ ආහාර මාසිකව සැපයීම මගින් උග්‍ර මන්දපෝෂණය ඉලක්ක කර ගැනීම අරමුණු කරයි.[215] ගැබිනි කාන්තාවන් සහ අවුරුදු 2 ට අඩු ළමුන්ගේ සිට දරුවන්ගේ කුරුවීම අවම කිරීමේ අරමුණින් සපයනු ලබන මව සහ ළමා සෞඛ්‍ය සහ පෝෂණ වැඩසටහනේ "සුපිරි ධාන්‍ය" වෙත ප්‍රවේශය ඇත.[215] ලෝක ආහාර වැඩසටහනේ අතිරේකය ටැන්සානියාවේ සරණාගතයින් සඳහා ප්‍රධාන ආහාර ප්‍රභවය ලෙස පවතී. සාමාන්‍ය පුද්ගලයෙකුගේ අවම දෛනික කැලරි අවශ්‍යතාවය වන 2,100 සපුරාලීම සඳහා දිගුකාලීන සහන සහ ප්‍රතිසාධන මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස සුපිරි ධාන්‍ය, එළවළු තෙල්, ධාන්‍ය වර්ග සහ ලුණු සපයනු ලැබේ.[215] ටැන්සානියාව තුළ පෝෂණය සඳහා අඛණ්ඩව ආයෝජනය කිරීම අතිශයින්ම වැදගත් බව යුනිසෙෆ් ප්‍රකාශ කරයි: රට තුළ පෝෂණය වර්තමාන මට්ටමේ පැවතුනහොත් 2025 වන විට ටැන්සානියාවට ඩොලර් බිලියන 20 ක් අහිමි වනු ඇතැයි ඇස්තමේන්තු අනාවැකි පළ කරයි, කෙසේ වෙතත් පෝෂණය වැඩිදියුණු කිරීමෙන් ඩොලර් බිලියන 4.7 ක පමණ ලාභයක් ලබා ගත හැකිය.[209]
UNICEF සහ අයර්ලන්ත ආධාර අරමුදල්වල සහය ඇතිව Save the Children, 2011 දී ටැන්සානියාවේ පෝෂණය සඳහා හවුල්කාරිත්වය (PANITA) නිර්මාණය කළේය. PANITA හි අරමුණ වන්නේ රට තුළ පෝෂණය ඉලක්ක කර ගැනීම සඳහා සිවිල් සමාජ සංවිධාන භාවිතා කිරීමයි. මෙයට සමගාමීව කෘෂිකර්මය, ජලය, සනීපාරක්ෂාව, අධ්‍යාපනය, ආර්ථික සංවර්ධනය සහ සමාජ ප්‍රගතිය වැනි පෝෂණය හා සම්බන්ධ විවිධ අංශ ඉලක්ක කර ඇත. ටැන්සානියාව තුළ ජාතික සහ කලාපීය මට්ටමින් නිර්මාණය කරන ලද සංවර්ධන සැලසුම් සහ අයවැය තුළ පෝෂණය කෙරෙහි සැලකිය යුතු අවධානයක් ලබා දීම සහතික කිරීම සඳහා PANITA වගකීම දරයි. එහි සංකල්පයේ සිට, PANITA රට පුරා සිවිල් සමාජ සංවිධාන 94 සිට 306 දක්වා වර්ධනය වී ඇත.[216] ටැන්සානියාව තුළ කෘෂිකර්මාන්තය ඉලක්ක කරගනු ලබන්නේ, රටේ ලින්ඩි දිස්ත්‍රික්කයේ කෘෂිකර්මාන්තය සමඟ පෝෂණ මූලාරම්භයන් ඒකාබද්ධ කිරීම අරමුණු කරගත්, පෝෂණ ප්‍රතිඵල සඳහා කෘෂිකර්මාන්තය උපයෝගී කර ගැනීමේ Irish Aid ප්‍රමුඛ මුලපිරීම (HANO) මගිනි. මෙම ව්‍යාපෘතිය මාස 0 සිට 23 දක්වා ළමුන්ගේ වයස 10% කින් අඩු කිරීම අරමුණු කරයි.[216]
විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය
[සංස්කරණය]_in_Southern_Africa_per_million_inhabitants,_2013_or_closest_year.svg)
ටැන්සානියාවේ පළමු "ජාතික විද්‍යා හා තාක්ෂණ ප්‍රතිපත්තිය" 1996 දී සම්මත කරන ලදී. රජයේ "දැක්ම 2025" (1998) ලේඛනයේ පරමාර්ථය වූයේ "ආර්ථිකය විද්‍යාවෙන් හා තාක්‍ෂණයෙන් පීඩාවට පත් වූ ශක්තිමත්, ඔරොත්තු දෙන සහ තරඟකාරී එකක් බවට පරිවර්තනය කිරීම" ය.
එක් එක්සත් ජාතීන්ගේ මුලපිරීමේ කුඩය යටතේ, යුනෙස්කෝ සහ ටැන්සානියානු රජයේ දෙපාර්තමේන්තු සහ ආයතන "ජාතික විද්‍යා හා තාක්ෂණ ප්‍රතිපත්තිය" සංශෝධනය කිරීම සඳහා 2008 දී යෝජනා මාලාවක් සකස් කරන ලදී. ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 10 ක සම්පූර්ණ ප්‍රතිසංස්කරණ අයවැයට අරමුදල් සපයන ලද්දේ One UN අරමුදල සහ වෙනත් මූලාශ්‍රවලින්. යුනෙස්කෝව සංචාරක ක්ෂේත්‍රය ඇතුළුව ප්‍රධාන භූමිය සහ සැන්සිබාර් සඳහා ම්කුකුටා II සහ ම්කුසා II සඳහා නව "ජාතික වර්ධනය සහ දරිද්‍රතාවය අවම කිරීමේ උපාය මාර්ගය" වෙත විද්‍යාව, තාක්ෂණය සහ නවෝත්පාදන ප්‍රධාන ප්‍රවාහය සඳහා සහාය ලබා දුන්නේය.[තහවුරු කර නොමැත]
ටැන්සානියාවේ සංශෝධිත විද්‍යා ප්‍රතිපත්තිය 2010 දී ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. "ජාතික පර්යේෂණ සහ සංවර්ධන ප්‍රතිපත්තිය" යන මාතෘකාවෙන් යුත් එය පර්යේෂණ හැකියාවන්හි ප්‍රමුඛතා ක්‍රියාවලිය වැඩිදියුණු කිරීමේ අවශ්‍යතාවය හඳුනා ගනී සම්පත්. ජාතික පර්යේෂණ අරමුදලක් පිහිටුවීම සඳහා ද ප්‍රතිපාදන සලසා ඇත. මෙම ප්‍රතිපත්තිය 2012 සහ 2013 දී සමාලෝචනය කරන ලදී.[217]
2010 දී ටැන්සානියාව පර්යේෂණ හා සංවර්ධනය සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 0.38ක් කැප කළේය. 2013 වසරේ ගෝලීය සාමාන්‍යය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 1.7 කි. 2010 දී ටැන්සානියාවේ ජනගහනය මිලියනයකට පර්යේෂකයන් 69 ක් (ප්‍රධාන සංඛ්‍යාවෙන්) සිටියහ. 2014 දී ටැන්සානියාව, තොම්සන් රොයිටර්ස් වෙබ් ඔෆ් සයන්ස් (විද්‍යා උපුටා දැක්වීම් දර්ශක විස්තීරණ) අනුව, ජාත්‍යන්තරව ලැයිස්තුගත කර ඇති සඟරාවල වැසියන් මිලියනයකට ප්‍රකාශන 15 ක් ගණන් කළේය. උප-සහාරා අප්‍රිකාව සඳහා සාමාන්‍යය වැසියන් මිලියනයකට ප්‍රකාශන 20 ක් වූ අතර ගෝලීය සාමාන්‍ය ජනගහනය මිලියනයකට ප්‍රකාශන 176 කි. ටැන්සානියාව 2023 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ 113 වන ස්ථානය දක්වා පහත වැටුණු අතර එය 2019 හි 97 වන ස්ථානය විය.[218][219][220]
ජනවිකාසය
[සංස්කරණය]| වසර | මිලියන |
|---|---|
| 1950 | 7.9 |
| 2000 | 35.1 |
| 2021 | 63.6 |
2012 සංගණනයට අනුව ටැන්සානියාවේ මුළු ජනගහනය 44,928,923කි.[223] වයස අවුරුදු 15 ට අඩු වයස් කාණ්ඩය ජනගහනයෙන් 44.1% ක් නියෝජනය කරයි.[224]
ටැන්සානියාවේ ජනගහන ව්‍යාප්තිය සැලකිය යුතු ලෙස අසමාන වේ. බොහෝ මිනිසුන් ජීවත් වන්නේ උතුරු මායිමේ හෝ වෙරළ තීරයේ වන අතර, රටේ ඉතිරි බොහෝ ප්‍රදේශ විරල ජනාකීර්ණ වේ.[225]:පිටුව 1252 ඝනත්වය කටවි ප්‍රදේශයේ වර්ග කිලෝමීටරයකට 12 සිට (වර්ග සැතපුමකට 31) සිට ඩාර් එස් සලාම් කලාපයේ වර්ග කිලෝමීටරයකට 3,133 (වර්ග සැතපුමකට 8,110) දක්වා වෙනස් වේ.[223]:පිටුව 6
ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 70% ක් ග්‍රාමීය වේ, නමුත් මෙම ප්‍රතිශතය අවම වශයෙන් 1967 සිට අඩුවෙමින් පවතී.[226] ඩාර් එස් සලාම් (ජනගහනය 4,364,541)[227] විශාලතම නගරය සහ වාණිජ අගනුවර වේ. රටේ අගනුවර සහ ටැන්සානියාවේ ආර්ථික මධ්‍යස්ථානය වන ඩොඩෝමා (ජනගහනය 410,956)[227] මධ්‍යම ටැන්සානියාවේ පිහිටා ඇති අතර ජාතික සභාවට සත්කාරකත්වය දරයි. 1964 දී ටැන්සානියා එක්සත් ජනරජය ආරම්භ කරන අවස්ථාවේ ළමා මරණ අනුපාතය සජීවී උපත් 1000කට මරණ 335ක් විය. නිදහසින් පසු, ළමා මරණ අනුපාතිකය උපත් 1000කට 62 දක්වා අඩු වී ඇත.[228]
| ස්ථානය | Region | ජනගහණය | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Dar es Salaam  Mwanza |
1 | Dar es Salaam | Dar es Salaam | 4,364,541 |  Arusha  Dodoma | ||||
| 2 | Mwanza | Mwanza | 706,543 | ||||||
| 3 | Arusha | Arusha | 416,442 | ||||||
| 4 | Dodoma | Dodoma | 410,956 | ||||||
| 5 | Mbeya | Mbeya | 385,279 | ||||||
| 6 | Morogoro | Morogoro | 315,866 | ||||||
| 7 | Tanga | Tanga | 273,332 | ||||||
| 8 | Kahama | Shinyanga | 242,208 | ||||||
| 9 | Tabora | Tabora | 226,999 | ||||||
| 10 | Zanzibar City | Zanzibar West | 223,033 | ||||||
ජනගහනය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් 125කින් පමණ සමන්විත වේ.[229] සුකුමා, නයම්වේසි, චග්ගා සහ හයා යන ජාතීන් එක් එක් ජනගහනය මිලියන 1 ඉක්මවයි.[230]:page 4 ටැන්සානියානුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් සියයට 99ක් පමණ ස්වදේශික අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති අය වන අතර අරාබි, යුරෝපීය සහ ආසියානු සම්භවයක් ඇති කුඩා සංඛ්‍යාවකි.[229] සුකුමා සහ නයම්වෙසි ඇතුළු ටැන්සානියානුවන්ගෙන් බහුතරය බන්ටු වේ.[231]
ජනගහනයට අරාබි සහ ඉන්දියානු සම්භවයක් ඇති පුද්ගලයින් සහ කුඩා යුරෝපීය සහ චීන ප්‍රජාවන් ද ඇතුළත් වේ.[232] බොහෝ අය ශිරාසිවරුන් ලෙසද හඳුනා ගනී. 1964 සැන්සිබාර් විප්ලවය අතරතුර අරාබි සහ ඉන්දියානුවන් දහස් ගණනක් සමූල ඝාතනය කරන ලදී.[233] 1994 වන විට, ආසියානු ප්‍රජාව ප්‍රධාන භූමියේ 50,000 ක් සහ සැන්සිබාර්හි 4,000 ක් විය. ටැන්සානියාවේ අරාබි ජාතිකයන් 70,000ක් සහ යුරෝපීයයන් 10,000ක් ජීවත් වූ බව ගණන් බලා ඇත.[234]
ටැන්සානියාවේ සමහර ඇල්බිනෝස් මෑත වසරවල ප්‍රචණ්ඩත්වයට ගොදුරු වී ඇත.[235][236][237][238] ප්‍රහාරයන් බොහෝ විට සිදු කරනුයේ ඇල්බිනෝස්ගේ අස්ථි සන්තකයේ තබා ගැනීමෙන් ධනය ලැබෙනු ඇතැයි යන විකෘති මිථ්‍යා විශ්වාසය තුළ ඔවුන්ගේ අත් පා කපා දැමීමයි. මෙම පිළිවෙත වැළැක්වීමට උත්සාහ කිරීම සඳහා රට මායාකාරියන් තහනම් කර ඇත, නමුත් එය දිගටම පවතින අතර ඇල්බිනෝස් ඉලක්ක ලෙස පවතී.[239]
2010 ටැන්සානියානු රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලට අනුව, ටැන්සානියාවේ මුළු සශ්‍රීකත්ව අනුපාතය එක් කාන්තාවකට උපදින දරුවන් 5.4ක් වන අතර, නාගරික ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශවල 3.7ක්, ග්‍රාමීය ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශවල 6.1ක් සහ සැන්සිබාර්හි 5.1ක් සමඟින් උපත ලබයි.[240]:පිටුව 55 වයස අවුරුදු 45-49 අතර සියලුම කාන්තාවන් සඳහා සියයට 37.3ක් දරුවන් අටක් හෝ ඊට වැඩි ගණනක් බිහි කර ඇති අතර දැනට එම වයස් කාණ්ඩයේ විවාහක කාන්තාවන් සඳහා සියයට 45.0ක් එම දරුවන් ප්‍රසූත කර ඇත.[240]:පිටුව 61
ආගම්
[සංස්කරණය]1967 න් පසු රජයේ සංගණන වාර්තාවලින් ආගමික සමීක්ෂණ ඉවත් කළ නිසා ආගම පිළිබඳ නිල සංඛ්‍යා ලේඛන නොමැත.[242] ටැන්සානියාවේ ආගමික ක්ෂේත්‍රය ක්‍රිස්තියානි ධර්මය, ඉස්ලාම් සහ ජනවාර්ගික සිරිත් විරිත්වලට සම්බන්ධ අප්‍රිකානු සම්ප්‍රදායික ආගම් විසින් ආධිපත්‍යය දරයි. ස්වහීලී භාෂාවෙන් ආගම සඳහා වන වචනය, දිනි, සාමාන්යයෙන් ක්‍රිස්තියානි සහ ඉස්ලාම් යන ලෝක ආගම් වලට අදාළ වේ, එනම් සම්ප්‍රදායික අප්‍රිකානු ආගම් අනුගාමිකයින් "ආගමක් නැත" ලෙස සලකනු ලැබේ. ආගමික අයිතිවාසිකම බොහෝ විට අපැහැදිලි වේ, සමහර පුද්ගලයන් එකවර බහු ආගමික අනන්‍යතාවයන්ට අනුගත වේ (උදාහරණයක් ලෙස ක්‍රිස්තියානි නමුත් අප්‍රිකානු සම්ප්‍රදායික චාරිත්‍ර අනුගමනය කිරීම) ආගමික සීමා නම්‍යශීලී සහ සන්දර්භීය බව යෝජනා කරයි.[243]
CIA World Factbook හි 2014 ඇස්තමේන්තුවට අනුව, ජනගහනයෙන් 61.4% ක් ක්‍රිස්තියානි, 35.2% මුස්ලිම්, 1.8% සම්ප්‍රදායික අප්‍රිකානු ආගම් අදහන, 1.4% කිසිදු ආගමකට සම්බන්ධ නොවූ අතර 0.2% වෙනත් ආගම් අනුගමනය කළහ. කෙසේ වෙතත්, Religion Data Archives (ARDA) සංගමයට අනුව, ජනගහනයෙන් 55.3% ක් ක්‍රිස්තියානි, 31.5% මුස්ලිම්, 11.3% සම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන් පිළිපදින අතර ජනගහනයෙන් 1.9% ක් ආගමික නොවන හෝ වෙනත් ඇදහිලිවලට අනුගත වෙති. 2020.[244] ARDA ඇස්තමේන්තු කරන්නේ 2020 වන විට බොහෝ ටැන්සානියානු මුස්ලිම්වරුන් සුන්නි, කුඩා ෂියා සුළුතරයක් සිටින බවයි.[244] සැන්සිබාර්හි මුළු ජනගහනයම පාහේ මුස්ලිම් වේ.[241] මුස්ලිම්වරුන්ගෙන්, 16% අහමදියා, 20% නිකාය නොවන මුස්ලිම්, 40% සුන්නි, 20% ෂියා, සහ 4% සුෆි වේ.[245] ටැන්සානියාවේ බොහෝ ෂියාවරු ආසියානු/ඉන්දියානු සම්භවයක් ඇත.[246] ටැන්සානියාවේ ඉන්දියානු/ඛෝජා උරුමයේ කැපී පෙනෙන ෂියාවරුන් වන්නේ මොහොමඩ් දෙව්ජි හෝ අමීර් එච්. ජමාල් ය.
ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාව තුළ විශාලතම කණ්ඩායම වන්නේ කතෝලික පල්ලියයි (සියලුම ක්‍රිස්තියානුවන් 51%).[247] රෙපරමාදු භක්තිකයන් අතර, ලූතරන් සහ මොරවියන් විශාල සංඛ්‍යාවක් රටේ ජර්මානු මිෂනාරි අතීතය පෙන්වා දෙන අතර ඇංග්ලිකානුවන් සංඛ්‍යාව ටැන්ගානිකා හි බ්‍රිතාන්‍ය මිෂනාරි ඉතිහාසය වෙත යොමු කරයි. වර්ධනය වන සංඛ්‍යාවක් පෙන්තකොස්තවාදය පිළිගෙන ඇති අතර, විශේෂයෙන් 20 වැනි සියවසේ මුල් භාගයේදී ස්කැන්ඩිනේවියාවේ සහ එක්සත් ජනපදයේ බාහිර මිෂනාරි ක්‍රියාකාරකම් හේතුවෙන් ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් ද වැඩි වෙමින් පවතී.[248] ඔවුන් සියල්ලෝම වොලොකොලේ ව්‍යාපාරයෙන් (නැගෙනහිර අප්‍රිකානු පුනර්ජීවනය) විවිධ මට්ටම්වල යම් බලපෑමක් ඇති කර ඇත, එය චමත්කාරජනක සහ පෙන්තකොස්ත කණ්ඩායම්වල ව්‍යාප්තිය සඳහා සාරවත් භූමියක් ද විය.[249]
බෞද්ධ, හින්දු සහ බහායි වැනි ප්‍රධාන වශයෙන් ප්‍රධාන භූමියේ අනෙකුත් ආගමික කණ්ඩායම්වල ක්‍රියාකාරී ප්‍රජාවන් ද ඇත.[250]
භාෂා
[සංස්කරණය]
ටැන්සානියාවේ භාෂා 100කට වඩා වැඩි ප්රමාණයක් කතා කරන අතර, එය නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ වඩාත් භාෂාමය විවිධත්වයක් ඇති රට බවට පත් කරයි.[251] කතා කරන භාෂා අතර අප්‍රිකාවේ භාෂා පවුල් හතරක් ඇත: බන්ටු, කුෂිටික්, නිලෝටික් සහ කොයිසන්.[251] ටැන්සානියාවේ ජූර් නිල භාෂා නොමැත.[252]
පාර්ලිමේන්තු විවාදයේදී, පහළ උසාවිවල සහ ප්‍රාථමික පාසලේ ඉගැන්වීමේ මාධ්‍යයක් ලෙස ස්වහීලී භාෂාව භාවිතා වේ. ඉංග්‍රීසි භාෂාව විදේශ වෙළඳාමේ, රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික කටයුතුවල, ඉහළ උසාවිවල සහ ද්විතියික සහ උසස් අධ්‍යාපනයේ ඉගැන්වීමේ මාධ්‍යයක් ලෙස භාවිතා වේ.[251] කෙසේ වෙතත්, ටැන්සානියානු රජය ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීමේ භාෂාවක් ලෙස නවතා දැමීමට සැලසුම් කර ඇත.[253] ඔහුගේ උජාමා සමාජ ප්‍රතිපත්ති සම්බන්ධයෙන්, ජනාධිපති නියරේරේ රටේ බොහෝ වාර්ගික කණ්ඩායම් එක්සත් කිරීමට උපකාර කිරීම සඳහා ස්වහීලී භාෂාව භාවිතා කිරීම දිරිමත් කළේය.[254] දළ වශයෙන් ටැන්සානියානුවන්ගෙන් සියයට 10ක් පළමු භාෂාව ලෙස ස්වහීලී භාෂාව කතා කරන අතර, සියයට 90ක් දක්වා එය දෙවන භාෂාවක් ලෙස කථා කරයි.[251] බොහෝ උගත් ටැන්සානියානුවන් ත්‍රිභාෂා කතා කරන අතර ඉංග්‍රීසි කතා කරයි.[255][256][257] ස්වහීලී භාෂාවේ පුළුල් භාවිතය සහ ප්‍රවර්ධනය රටෙහි කුඩා භාෂා පරිහානියට දායක වේ.[251][258] විශේෂයෙන්ම නාගරික ප්‍රදේශවල කුඩා දරුවන් වැඩි වැඩියෙන් පළමු භාෂාව ලෙස ස්වහීලී භාෂාව කතා කරයි.[259] Kiswahili හැර වෙනත් ජනවාර්ගික ප්‍රජා භාෂා (ECL) ඉගැන්වීමේ භාෂාවක් ලෙස ඉඩ නොදේ. මූලික අධ්‍යාපනයේ දී සමහර අවස්ථාවල දී ඒවා නිල නොවන ලෙස භාවිතා කළ හැකි වුවද, ඒවා විෂයයක් ලෙස උගන්වනු නොලැබේ. ECL එකක රූපවාහිනී සහ ගුවන්විදුලි වැඩසටහන් තහනම් කර ඇති අතර, ECL එකක පුවත්පතක් පළ කිරීමට අවසර ලබා ගැනීම පාහේ කළ නොහැක්කකි. ඩාර් එස් සලාම් විශ්ව විද්‍යාලයේ දේශීය හෝ කලාපීය අප්‍රිකානු භාෂා සහ සාහිත්‍ය දෙපාර්තමේන්තුවක් නොමැත.[260]
සඳවේ ජනතාව බොට්ස්වානා සහ නැමීබියාවේ ඛෝ භාෂාවලට සම්බන්ධ විය හැකි භාෂාවක් කතා කරන අතර, හඩ්සබේ ජනයාගේ භාෂාව, එයට සමාන ක්ලික් ව්‍යාංජනාක්ෂර ඇතත්, එය භාෂාමය හුදකලා වේ.[261] ඉරාක ජනයාගේ භාෂාව කුෂිටික් වේ.[262]
අධ්‍යාපනය සහ පුස්තකාල
[සංස්කරණය]
2015 දී, ටැන්සානියාවේ සාක්ෂරතා අනුපාතය වයස අවුරුදු 15 සහ ඊට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා 77.9% ක් විය (පිරිමි 83.2%, කාන්තා 73.1%).[263] දරුවන්ට වයස අවුරුදු 15 දක්වා අධ්‍යාපනය අනිවාර්ය වේ.[264] 2020 දී, 97% ප්‍රාථමික (කාන්තා 98.4% සහ පිරිමි 95.5%), 28.3% ද්විතීයික (කාන්තා 30% සහ පිරිමි 27%), සහ 8% තෘතියික අධ්‍යාපනය සම්පූර්ණ කරන ලදී (කාන්තා 7% සහ පිරිමි 8.5%).[265]
ටැන්සානියා පුස්තකාල සේවා මණ්ඩලය ප්‍රාදේශීය විසිඑකක්, දිස්ත්‍රික් දහඅටක් සහ එක් ප්‍රාදේශීය පුස්තකාලයක් ක්‍රියාත්මක කරයි.[266][267]
සෞඛ්‍ය සත්කාර
[සංස්කරණය]
2012 වන විට, උපතේදී ආයු අපේක්ෂාව අවුරුදු 61 කි.[268] 2012 වසරේ අවුරුදු පහට අඩු මරණ අනුපාතය සජීවී උපත් 1000කට 54ක් විය.[268] 2013 වසරේ මාතෘ මරණ අනුපාතිකය සජීවී උපත් 100,000කට 410ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.[268] වයස අවුරුදු පහට අඩු ළමුන්ගේ මරණයට ප්‍රධානතම හේතුව ලෙස 2010 දී නොමේරූ සහ මැලේරියාව සම්බන්ධ විය.[269] මෙම ළමුන්ගේ මරණයට අනෙකුත් ප්‍රධානතම හේතු වූයේ, ක්‍රමයෙන් අඩුවීම, මැලේරියාව, පාචනය, HIV, සහ සරම්පයි.[269]
ටැන්සානියාවේ මැලේරියාව මරණයට හා රෝග ඇති කරන අතර එය "විශාල ආර්ථික බලපෑමක්" ඇත.[270]:පිටුව 13 2008 දී සායනික මැලේරියා රෝගීන් මිලියන 11.5 ක් පමණ විය.[270]:පිටුව 12 2007-08 දී, වයස්ගත ළමුන් අතර මැලේරියා ව්‍යාප්තිය මාස 6 සිට අවුරුදු පහ දක්වා කාලය තුළ වැඩිම අගය වූයේ වික්ටෝරියා විලෙහි බටහිර වෙරළේ පිහිටි කගේරා කලාපයේ (සියයට 41.1) සහ අඩුම අගය අරුෂා කලාපයේ (සියයට 0.1) ය.[270]:පිටුව 12
2010 ටැන්සානියා ජන විකාශන සහ සෞඛ්‍ය සමීක්ෂණය 2010 අනුව, ටැන්සානියානු කාන්තාවන්ගෙන් සියයට 15ක් කාන්තා ලිංගික ඡේදනය (FGM)[240]:පිටුව 295 සහ ටැන්සානියානු පිරිමින්ගෙන් සියයට 72ක් චර්මච්ඡේදනය කර ඇත.[240]:පිටුව 295 මනර, දොදොම, අරූෂා සහ සිංගිද ප්‍රදේශවල බහුලව දක්නට ලැබෙන අතර සැන්සිබාර්හි නොමැත.[240]:පිටුව 296 නැගෙනහිර[239] (ඩාර් එස් සලාම්, පවානි, සහ මොරොගෝරෝ ප්‍රදේශ වල පිරිමි සුන්නත් කිරීමේ ව්‍යාප්තිය සියයට 90 ට වඩා වැඩි විය. ), උතුරු (කිලිමන්ජාරෝ, ටංගා, අරුෂා සහ මාන්යාරා ප්‍රදේශ), සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශ (දොඩෝමා සහ සිංගිඩා ප්‍රදේශ) සහ සියයට 50 ට අඩු දකුණු කඳුකර කලාපයේ (ම්බේයා, ඉරිංගා සහ රුක්වා ප්‍රදේශ) පමණි.[240]:පිටු 6, 230
2012 දත්ත පෙන්නුම් කළේ ජනගහනයෙන් සියයට 53 ක් වැඩිදියුණු කළ පානීය ජල මූලාශ්‍ර භාවිතා කරන බවයි ("එහි ඉදිකිරීම් සහ සැලසුමේ ස්වභාවය අනුව, ප්‍රභවය බාහිර දූෂණයෙන්, විශේෂයෙන් මල ද්‍රව්‍ය වලින් ආරක්ෂා කිරීමට ඉඩ ඇති ප්‍රභවයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත) සහ 12 ට සෙන්ට් විසින් වැඩි දියුණු කරන ලද සනීපාරක්ෂක පහසුකම් භාවිතා කරන ලදී ("සමහරවිට මිනිස් අසූචි මිනිස් සම්බන්ධතා වලින් සෞඛ්‍යාරක්ෂිතව වෙන් කරන" පහසුකම් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත, නමුත් අනෙකුත් කුටුම්භයන් සමඟ බෙදාගත් හෝ පොදු භාවිතය සඳහා විවෘත පහසුකම් ඇතුළත් නොවේ).[271]
කාන්තාවන්
[සංස්කරණය]
කාන්තාවන්ට සහ පිරිමින්ට නීතිය ඉදිරියේ සමානාත්මතාවය ඇත.[272] රජය 1985 දී කාන්තාවන්ට එරෙහි සියලු ආකාරයේ වෙනස්කම් කිරීම් ඉවත් කිරීම පිළිබඳ සම්මුතියට (CEDAW) අත්සන් තැබීය.[272] වයස අවුරුදු 18ට පෙර ලිංගික ප්‍රචණ්ඩත්වයට මුහුණ දී ඇති බව කාන්තාවන් දස දෙනෙකුගෙන් 3කට ආසන්න ප්රමාණයක් වාර්තා කර ඇත.[272] ස්ත්‍රී ලිංග ඡේදනය වීමේ ව්‍යාප්තිය අඩු වී ඇත.[272] දරු ප්‍රසූතියෙන් පසු පාසල් දැරියන් නැවත පාසලට ඇතුළත් කරනු ලැබේ.[272] අපයෝජනයට ලක් වූ කාන්තාවන් පිරිසැකසුම් කිරීමේ රහස්‍යභාවය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා සාමාන්‍ය පොලිස් මෙහෙයුම් වලින් ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය වෙන් කිරීමට පොලිස් බලකා පරිපාලනය උත්සාහ කරයි.[272] කාන්තාවන්ට සහ ළමයින්ට එරෙහි අපයෝජන සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය බොහෝමයක් පවුල් මට්ටමින් සිදුවේ.[272] ටැන්සානියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුව ජාතික සභාවේ තේරී පත් වූ සියලුම මන්ත්‍රීවරුන්ගෙන් අවම වශයෙන් 30%ක් කාන්තාවන් විය යුතුය.[272] අධ්‍යාපනයේ සහ පුහුණුවේ ස්ත්‍රී පුරුෂ වෙනස්කම් මෙම කාන්තාවන්ගේ සහ ගැහැණු ළමයින්ගේ පසුකාලීන ජීවිතයට බලපෑම් ඇති කරයි.[272] විරැකියාව පිරිමින්ට වඩා කාන්තාවන් සඳහා වැඩිය.[272] සේවක සේවිකාවකට මාතෘ නිවාඩු සඳහා ඇති අයිතිය කම්කරු නීතියෙන් සහතික කර ඇත.[272]
සංස්කෘතිය
[සංස්කරණය]ටැන්ගානිකාගේ නිදහස (1961) සහ සැන්සිබාර් (1964) සමඟ ඒකාබද්ධ වීමෙන් පසුව, ටැන්සානියා ප්‍රාන්තය පිහිටුවීමට තුඩු දුන්, ජනාධිපති ජුලියස් නියරේරේ නව රටේ පුරවැසියන් සඳහා ජාතික අනන්‍යතාවයක් ගොඩනැගීමේ අවශ්‍යතාවය අවධාරණය කළේය. මෙය සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා, අප්‍රිකාවේ ජනවාර්ගික මර්දනයේ සහ අනන්‍යතා පරිවර්තනයේ වඩාත්ම සාර්ථක අවස්ථාවක් ලෙස සමහර විචාරකයින් විසින් සලකනු ලැබූ දෙය නියරේරේ විසින් සපයන ලදී.[273]
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් 130 කට අධික සංඛ්‍යාවක් සහ දේශීය භාෂා කතා කරන ටැන්සානියාව අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම ජනවාර්ගික වශයෙන් විවිධ වූ රටවලින් එකකි. එසේ තිබියදීත්, ටැන්සානියාවේ ජනවාර්ගික බෙදීම් විරලව පවතී, විශේෂයෙන් මහාද්වීපයේ සෙසු ප්‍රදේශ හා සසඳන විට.
මාධ්‍ය
[සංස්කරණය]ටැන්සානියාවේ ජන මාධ්‍යවලට මුද්‍රිත, ගුවන්විදුලිය, රූපවාහිනිය සහ අන්තර්ජාලය ඇතුළත් වේ. 2003 "ටැන්සානියා සන්නිවේදන නියාමන පනත" මගින් විකාශන බලපත්‍ර අධීක්ෂණය කරන ටැන්සානියා සන්නිවේදන නියාමන අධිකාරිය නිර්මාණය කරන ලදී.[274] ටැන්සානියාවේ මාධ්‍ය කවුන්සිලය 1995 දී ආරම්භ විය.[274]
ප්‍රකාශන
ගුවන් විදුලි නාලිකා
|
රූපවාහිනී නාලිකා
|
|
|
|
සංගීතය
[සංස්කරණය]
වෙනත් රටවල මෙන්, ටැන්සානියාවේ සංගීතය නිරන්තරයෙන් වෙනස්කම් වලට භාජනය වන අතර, ස්ථානය, පුද්ගලයින්, සැකසුම් සහ අවස්ථාව අනුව වෙනස් වේ. BASATA විසින් නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ටැන්සානියාවේ සංගීත ප්‍රභේද පහ වන්නේ, න්ගෝමා, දන්සි, ක්වායා සහ තාරාබ්, බොන්ගෝ ෆ්ලවා 2001 දී එකතු කරන ලදී.[285][286] සිංගෙලි යනු 2000 දශකයේ මැද භාගයේ සිට ඩාර් එස් සලාම් හි සැලසුම් නොකළ ප්‍රජාවන්ගේ උස්වාහිලිනිගේ නිල නොවන සංගීතයක් වූ අතර 2020 සිට නවතම ප්‍රධාන ධාරාවේ ප්‍රභේදය වේ.[287]
එන්ගෝමා (බන්ටු, අර්ථය නැටුම්, බෙර සහ ඉසව්ව)[288][289] යනු ටැන්සානියාවේ වඩාත් පුලුල්ව පැතිරුනු සංගීතය වූ සම්ප්‍රදායික නැටුම් සංගීතයකි.[290][291] ඩැන්සි යනු නාගරික ජෑස් හෝ සංගීත කණ්ඩායමකි.[290][292] තාරාබ් සංගීත කණ්ඩායමක් සමඟින් කිස්හිහිලී කවි ගායනා කරනු ලැබේ, සාමාන්යයෙන් තන්තු, ප්‍රේක්ෂකයින් බොහෝ විට, නමුත් සෑම විටම නැටීමට සහ අත්පුඩි ගැසීමට දිරිගන්වනු ලැබේ.[290] ක්වායා යනු යටත් විජිත සමයේ පල්ලියට පමණක් සීමා වූ ගීතිකා සංගීතය වූ නමුත් එය දැන් අධ්‍යාපනික, සමාජීය සහ දේශපාලන සිදුවීම්වල ලෞකික කොටසකි.[288][291]
බොන්ගෝ ෆ්ලේවා යනු 1980 ගණන්වල අගභාගයේදී ආරම්භ වූ "නව පරම්පරාවේ සංගීතය" යන අර්ථය ඇති මුසිකි වා කිසාසි කිප්යා වෙතින් 2000 දශකයේ මුල් භාගයේදී ආරම්භ වූ ටැන්සානියානු පොප් සංගීතයයි. කිසාසි කිප්යා ගේ ප්‍රමුඛ බලපෑම් වූයේ රෙගේ, ආර් එන් බී, සහ හිප් හොප් වන අතර, පසුකාලීනව බොන්ගෝ ෆ්ලේවා හි ප්‍රමුඛ බලපෑම් වූයේ තාරාබ් සහ ඩැන්සි වේ.[293] 2010 ගණන්වල ඇෆ්‍රොපොප් මෙන්ම දකුණු අප්‍රිකාවේ ඇම්පියානෝ සහ ටැන්සානියාවේ සිංගෙලි 2020 සිට බොන්ගෝ ෆ්ලේවා කෙරෙහි මෑතකාලීන බලපෑම් තුනක් විය.[294][295] සිංගෙලි යනු වයඹ දිග ඩාර් එස් සලාම් හි යූඑස්හිලිනියක් වන මැන්සීස් හි ආරම්භ වූ න්ගෝමා සංගීතයකි. MC එකක් වේගවත් ටෙම්පෝ තාරාබ් සංගීතයට වඩා බොහෝ විට විනාඩියකට බීට් 200 ත් 300 ත් අතර (BPM) වලදී ගැහැණු සතුන් නටන අතර වාදනය කරයි. MC ලිංගභේදය අතර මෝස්තර සාමාන්යයෙන් සැලකිය යුතු ලෙස වෙනස් වේ. පිරිමි MC සාමාන්යයෙන් වේගවත් රැප් වාදනය කරන අතර කාන්තා MC සාමාන්යයෙන් ක්වායා ඉටු කරයි.[287]
නිදහසේ සිට 1993 දක්වා, සංගීතයේ සියලුම පටිගත කිරීම් සහ බෙදා හැරීම BASATA විසින් දැඩි ලෙස කළමනාකරණය කරන ලදී, මූලික වශයෙන් රේඩියෝ ටැන්සානියා ඩාර් එස් සලාම් (RTD) හරහා.[296] එකල න්ගෝමා, තාරාබ්, ක්වායා සහ ඩැන්සි වූ ටැන්සානියානු ප්‍රභේද හතරට පමණක් පටිගත කිරීමට හෝ විකාශනය කිරීමට අවසර තිබුණි. 1993 විකාශන සේවා පනත මගින් පුද්ගලික විකාශන ජාල සහ පටිගත කිරීමේ මැදිරි සඳහා අවසර ලබා දී ඇත.[297][298] 1993 පනතට පෙර වසර කිහිපය තුළ හිප් හොප් ඩාර් එස් සලාම්, අරුෂා සහ ම්වාන්සා හි තරමක් ස්ථාපිත විය. එය උසුන්ගුනි, ඔයිස්ටර්බේ සහ මසාකි වැනි ජාත්යන්තර පාසල්වලින් පොහොසත් ප්‍රදේශවලින් ආරම්භ වූ හිප් හොප් හි ඉංග්‍රීසි ප්‍රසංගවල සිට උස්වාහිලිනි භාෂාවෙන් ආරම්භ වූ කිසාසි කිප්යා හි කිස්වාහිලී ප්‍රසංග දක්වා සංක්‍රමණය විය.[299] ගුවන්විදුලි තරංග විවෘත වීමෙන් පසුව, බොංගෝ ෆ්ලවා රට පුරා පැතිර ගිය අතර, මහා විල්වල ඉතිරි කොටසද පැතිර ගියේය.[293]
ජාතික ගීය
[සංස්කරණය]
ටැන්සානියානු ජාතික ගීය "Mungu Ibariki Africa" (දෙවියන් වහන්සේ අප්‍රිකාවට ආශීර්වාද කරයි) යන්නයි. එය 1897 දී දකුණු අප්‍රිකානු නිර්මාපකයෙකු වන ඉනොක් සොන්ටෝන්ගා විසින් රචනා කරන ලද "Nkosi Sikelel' iAfrika" සඳහා අනුවර්තනය කරන ලද කිස්හීලී පද රචනයකි.[301] "Nkosi Sikelel' iAfrika" ටැන්සානියාව, සැම්බියාව සහ වර්ණභේදවාදී දකුණු අප්‍රිකාවේ අවසානයෙන් පසුව වත්මන් ජාතික ගී වලට අනුවර්තනය කරන ලද සර්ව-අප්‍රිකානු ගීතයක් බවට පත් විය.[302] එය මීට පෙර සිම්බාබ්වේ සහ නැමීබියාව සඳහා ජාතික ගී වල භාවිතා කරන ලද නමුත් පසුව මුල් නව ගී වලින් ප්‍රතිස්ථාපනය විය. තවත් දේශප්‍රේමී ගීතයක් වන්නේ ටැන්සානියාවේ, ටැන්සානියාවයි.
සාහිත්‍ය
[සංස්කරණය]ටැන්සානියාවේ සාහිත්‍ය සංස්කෘතිය මූලික වශයෙන් වාචික වේ.[303]:පිටුව 68 රටේ භාෂාවන්ට එයටම ආවේණික වූ වාචික සම්ප්‍රදායක් ඇත.[303]:පිටු 68-69 බහු පරම්පරාගත සමාජ ව්‍යුහයේ බිඳවැටීම, මුඛ සාහිත්‍ය සම්ප්‍රේෂණය වඩාත් අපහසු වීම සහ නවීකරණය වැඩි වීම නිසා රටේ වාචික සාහිත්‍යය පරිහානියට පත්ව ඇත. වාචික සාහිත්‍යය අවප්‍රමාණය කිරීම මගින්.[303]:පිටුව 69
ටැන්සානියාවේ පොත් බොහෝ විට මිල අධික වන අතර ඒවා ලබාගැනීමට අපහසුය.[303]:පිටුව 75[304]:පිටුව 16 බොහෝ ටැන්සානියානු සාහිත්‍යය ස්වහීලී හෝ ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් ඇත.[303]:පිටුව 75 ටැන්සානියානු ලිඛිත සාහිත්‍යයේ ප්‍රධාන චරිත අතරට ෂාබන් රොබට් ඇතුළත් වේ. ස්වහීලී සාහිත්‍යයේ පියා), මුහම්මද් සාලි ෆාර්සි, ෆරාජි කතලඹුල්ල, ඇඩම් ෂාෆි ඇඩම්, මුහම්මද් සයිඩ් අබ්දල්ලා, පීටර් කේ. පලංයෝ, සෙයිඩ් අහමඩ් මොහොමඩ් ඛාමිස්, මොහොමඩ් සුලෙයිමාන් මොහොමඩ්, යුප්‍රේස් කෙසිලහාබි, ගේබ්‍රියෙල් රුහුම්බිකා, මයිද්‍යා හුසේන්, මයිද්‍යා හුසේන් මැටංගා, අබ්දුල්රාසාක් ගුර්නා සහ පෙනිනා ඕ.ම්ලාමා.[303]:පිටු 76–8
චිත්‍ර සහ මූර්ති
[සංස්කරණය]ටැන්සානියානු කලා ශෛලීන් දෙකක් ජාත්යන්තර පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.[304]:පිටුව 17 එඩ්වර්ඩ් සෙයිඩ් ටින්ගටිංග විසින් ආරම්භ කරන ලද ටින්ගටිංග චිත්‍ර පාසල, සාමාන්යයෙන් මිනිසුන්, සතුන් හෝ දෛනික ජීවිතය නිරූපණය කරන කැන්වසය මත දීප්තිමත් වර්ණ සහිත එනමල් සිතුවම් වලින් සමන්විත වේ.[303]:පිටුව 113[304]:පිටුව 17 1972 දී ටින්ගටිංගගේ මරණයෙන් පසු, අනෙකුත් කලාකරුවන් ඔහුගේ ශෛලිය අනුගමනය කර වර්ධනය කර ගත් අතර, දැන් නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම වැදගත් සංචාරක-අභිමුඛ ශෛලිය වන්නේ මෙම ප්‍රභේදයයි.[303]:පිටුව 113[304]:පිටුව 17
ඓතිහාසික වශයෙන්, ටැන්සානියාවේ විධිමත් යුරෝපීය කලා පුහුණුව සඳහා සීමිත අවස්ථාවන් පැවති අතර බොහෝ අභිලාෂකාමී ටැන්සානියානු කලාකරුවන් තම වෘත්තිය කරගෙන යාමට රට හැර ගියහ.[304]:පිටුව 17
ක්‍රීඩා
[සංස්කරණය]
පාපන්දු ක්‍රීඩාව රට පුරා ඉතා ජනප්‍රියය.[305] ඩාර් එස් සලාම් හි වඩාත් ජනප්‍රිය වෘත්තීය පාපන්දු සමාජ වන්නේ යන්ග් අප්‍රිකානු එෆ්.සී. සහ සිම්බා එස්.සී.[306] ටැන්සානියා පාපන්දු සම්මේලනය යනු රටේ පාපන්දු ක්‍රීඩාවේ පාලන ආයතනයයි.
අනෙකුත් ජනප්‍රිය ක්‍රීඩා අතර පැසිපන්දු, නෙට්බෝල්, බොක්සිං, වොලිබෝල්, මලල ක්‍රීඩා සහ රග්බි ඇතුළත් වේ.[305][307] ජාතික ක්‍රීඩා කවුන්සිලය Baraza la Michezo la Taifa ලෙසද හඳුන්වනු ලබන්නේ තොරතුරු, තරුණ, ක්‍රීඩා සහ සංස්කෘතික අමාත්‍යාංශය යටතේ රටේ ක්‍රීඩා සඳහා වන පාලන ආයතනයයි.[308]
සිනමාව
[සංස්කරණය]ටැන්සානියාවේ "බොංගෝ චිත්‍රපටය" නමින් ජනප්‍රිය චිත්‍රපට කර්මාන්තයක් ඇත.[තහවුරු කර නොමැත]
සටහන්
[සංස්කරණය]- ^ +007 from Kenya and Uganda
- ^ This approximates the Kiswahili pronunciation. However, /tænˈzeɪniə/ tan-ZAY-nee-ə is also heard in English.
- ^ /ˌtænzəˈniːə/ TAN-zə-NEE-ə;[10][11][b] locally: [taⁿzaˈni.a]
- ^ සැකිල්ල:Lang-sw
- ^ In 2020 access to electricity reached a high of 84.6 percent, the highest in East Africa.[182]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ Kendall, David (2014). "Zanzibar". nationalanthems.info. 4 October 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 January 2015.
- ^ "Tanzania". Ethnologue. SIL International.
- ^ "Religions in Tanzania | PEW-GRF". www.globalreligiousfutures.org. 4 March 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 November 2021.
- ^ a b උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;BFFනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "Tanzania". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 3 June 2024.
- ^ "Population Size in Tanzania". Tanzania Sensa. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2023.
- ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Tanzania)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 October 2023. සම්ප්‍රවේශය 14 October 2023.
- ^ "Gini Index coefficient". CIA Factbook. සම්ප්‍රවේශය 16 July 2021.
- ^ "Human Development Report 2023/24" (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations Development Programme. 13 March 2024. 19 March 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 March 2023.
- ^ "Tanzania | Define Tanzania at Dictionary.com". Dictionary.reference.com. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2014.
- ^ "Tanzania". Oxford Dictionaries Online. 28 October 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 October 2018.
- ^ Matokeo ya Mwanzo ya Sensa ya Watu na Makazi (Report). Government of Tanzania. සම්ප්‍රවේශය 2023-02-02.
- ^ "Population, total - Africa | Data".
- ^ a b c d Tishkoff, S. A.; Reed, F. A.; Friedlaender, F. R.; Ehret, C.; Ranciaro, A.; Froment, A.; Hirbo, J. B.; Awomoyi, A. A.; Bodo, J. M.; Doumbo, O.; Ibrahim, M.; Juma, A. T.; Kotze, M. J.; Lema, G.; Moore, J. H.; Mortensen, H.; Nyambo, T. B.; Omar, S. A.; Powell, K.; Pretorius, G. S.; Smith, M. W.; Thera, M. A.; Wambebe, C.; Weber, J. L.; Williams, S. M. (2009). "The Genetic Structure and History of Africans and African Americans". Science. 324 (5930): 1035–44. Bibcode:2009Sci...324.1035T. doi:10.1126/science.1172257. PMC 2947357. PMID 19407144.
- ^ Ehret, Christopher (2001). An African Classical Age: Eastern and Southern Africa in World History, 1000 B.C. to A.D. 400. University Press of Virginia. ISBN 978-0-8139-2057-3.
- ^ a b "Tanzania". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 29 September 2021.
- ^ "United Republic of Tanzania | The Commonwealth". thecommonwealth.org. 15 August 2013.
- ^ Mosha, Aloysius C. "The planning of the new capital of Tanzania: Dodoma, an unfulfilled dream" (PDF). University of Botswana. 12 July 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 March 2013.
- ^ "The Tanzania National Website: Country Profile". Tanzania.go.tz. 25 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 May 2010.
- ^ "Dar es Salaam Port". Tanzaniaports.com. 22 February 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2014.
- ^ "TIC | Peace and Political Stability".
- ^ African Studies Center University of Pennsylvania. "Tanzania – Ethnic Groups". East Africa Living Encyclopedia. https://www.africa.upenn.edu/NEH/tethnic.htm.
- ^ Religion in Tanzania සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 මාර්තු 2021 at the Wayback Machine, Pew Research Center
- ^ a b Ammon, Ulrich; Dittmar, Norbert; Mattheier, Klaus J. (2006). Sociolinguistics: An International Handbook of the Science of Language and Society. Walter de Gruyter. p. 1967. ISBN 978-3-11-018418-1.
- ^ Godfrey Mugoti (12 June 2009). Africa (a-z). Godfrey books. p. 152. ISBN 9781435728905.
- ^ "Tanzania Country Information – All about Tanzania". expogr.com. සම්ප්‍රවේශය 26 April 2020.
- ^ "Tanzania Profile". Tanzania.go.tz. Tanzanian Government. 2 අගෝස්තු 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 ජූලි 2017.
- ^ "Tanzania Ditches English In Education Overhaul Plan". AFK Insider. 17 February 2015. 24 February 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 February 2015.
- ^ "Kalambo Falls". Encyclopædia Britannica.
- ^ "Why millions chose Africa as their safari destination". 12 January 2016.
- ^ සැකිල්ල:OEtymD
- ^ John Knouse: A Political World Gazetteer: Africa සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 ජූනි 2011 at the Wayback Machine website accessed 1 May 2007.
- ^ සැකිල්ල:OEtymD
- ^ a b c d e f Tishkoff, S. A.; Reed, F. A.; Friedlaender, F. R.; Ehret, C.; Ranciaro, A.; Froment, A.; Hirbo, J. B.; Awomoyi, A. A.; Bodo, J. M.; Doumbo, O.; Ibrahim, M.; Juma, A. T.; Kotze, M. J.; Lema, G.; Moore, J. H.; Mortensen, H.; Nyambo, T. B.; Omar, S. A.; Powell, K.; Pretorius, G. S.; Smith, M. W.; Thera, M. A.; Wambebe, C.; Weber, J. L.; Williams, S. M. (2009). "The Genetic Structure and History of Africans and African Americans". Science. 324 (5930): 1035–44. Bibcode:2009Sci...324.1035T. doi:10.1126/science.1172257. PMC 2947357. PMID 19407144.
- ^ Ehret, Christopher (2001). An African Classical Age: Eastern and Southern Africa in World History, 1000 B.C. to A.D. 400. University Press of Virginia. ISBN 978-0-8139-2057-3.
- ^ Martin, Phyllis; O'Meara, Patrick (1995). Africa. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-20984-9.
- ^ Shoup, John A. (2011). Ethnic groups of Africa and the Middle East : an encyclopedia. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. p. 67. ISBN 978-1-59884-362-0.
- ^ Schmidt, P.; Avery, D.H. (1978). "Complex iron smelting and prehistoric culture in Tanzania". Science. 201 (4361): 1085–89. Bibcode:1978Sci...201.1085S. doi:10.1126/science.201.4361.1085. PMID 17830304. S2CID 37926350.
- ^ Shillington, Kevin (2013). Encyclopedia of African History 3-Volume Set. Routledge. p. 1510. ISBN 978-1-135-45670-2.
- ^ "The Story of Africa". BBC World Service.
- ^ Horton, Mark and Middleton, Tom. "The Swahili: The Social Landscape of a Mercantile Community." (Oxford: Blackwell, 2010), 46.
- ^ Campbell, Gwyn. "Africa and the Indian Ocean World from Early Times to Circa 1900." Cambridge University Press. 2019
- ^ "Slavery". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/blackhistory/article-24157.
- ^ "Slave societies". Encyclopædia Britannica. 22 January 2014. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/548305/slavery/24157/Slave-societies. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 19 February 2014.
- ^ "The Story of Africa |BBC World Service". BBC.
- ^ Rodriguez, Junius P. (1997). The Historical Encyclopedia of World Slavery. ABC-CLIO. ISBN 978-0-87436-885-7.
- ^ "On The Zanzibar Map: Spices, Slaves And A Bit Of History". 17 February 2015.
- ^ Middleton, Dorothy (6 May 2022). "Henry Morton Stanley". Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Henry-Morton-Stanley. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 29 December 2022.
- ^ Johnson, Hildergard Binder (1967). "The Locations of Christian Missions in Africa". Geographical Review. 57 (2). Taylor and Francis Ltd: 168–202. Bibcode:1967GeoRv..57..168J. doi:10.2307/213158. JSTOR 213158. සම්ප්‍රවේශය 29 December 2022.
- ^ "Europeans In East Africa - View entry". www.europeansineastafrica.co.uk. සම්ප්‍රවේශය 2022-12-18.
- ^ Fall, Makhete (2016). Early Political Discord in Kenya: European Settlers' Political Struggles in the East Africa Protectorate, 1902–1912 (Thesis). West Virginia University Libraries. doi:10.33915/etd.5569.
- ^ "PAPERS RELATING TO THE FOREIGN RELATIONS OF THE UNITED STATES, THE PARIS PEACE CONFERENCE, 1919". United States Department of State. සම්ප්‍රවේශය 19 September 2017.
- ^ a b William Roger Louis (2006). Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization. I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-347-6. සම්ප්‍රවේශය 19 September 2017.
- ^ Liebenow, J. Gus (1956). "Responses to Planned Political Change in a Tanganyika Tribal Group". American Political Science Review (ඉංග්‍රීසි බසින්). 50 (2): 447–448. doi:10.2307/1951678. ISSN 0003-0554. JSTOR 1951678. S2CID 144390538.
- ^ Iliffe, John (1967). "The Organization of the Maji Maji Rebellion". The Journal of African History. 8 (3). Cambridge University Press: 495–512. doi:10.1017/S0021853700007982. JSTOR 179833.
- ^ a b Heale, Jay; Wong, Winnie (2010). Tanzania. Marshall Cavendish. ISBN 978-0-7614-3417-7.
- ^ a b "African participants in the Second World War". mgtrust.org.
- ^ "Tanzania: British rule between the Wars (1916–1945)". eisa.org.za. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 පෙබරවාරි 2015 at the Wayback Machine
- ^ Mulenga, Derek C. (November 2001). "Mwalimu Julius Nyerere: a critical review of his contributions to adult education and postcolonialism". International Journal of Lifelong Education. 20 (6): 446–470. doi:10.1080/02601370110088436. ISSN 0260-1370. S2CID 143740319.
- ^ a b "Statistical Abstract 2013, National Bureau of Statistics" (PDF). Tanzania Ministry of Finance. July 2014. 23 November 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 October 2014.
- ^ "United Republic of Tanzania | The Commonwealth". thecommonwealth.org. 15 August 2013.
- ^ "Unveiling Zanzibar's unhealed wounds". BBC News. 25 July 2009.
- ^ "Background history of The Union between Tanganyika and Zanzibar" (PDF). Vice President's Office, United Republic of Tanzania. 25 ජනවාරි 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 අප්‍රේල් 2013.
- ^ "The United Republic of Tanganyika and Zanzibar is renamed United Republic of Tanzania". South African History Online. සම්ප්‍රවේශය 10 February 2019.
- ^ "United Republic of Tanzania : History". Commonwealth.org. 23 February 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 February 2019.
- ^ "Tanzania". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 29 September 2021.
- ^ Pierre Englebert and Kevin C. Dunn, "Inside African Politics" 2013: 81
- ^ Henry Bienen and John Waterbury, "World Development Vol 17", 1989: 100
- ^ Monson, Jamie (2009). Africa's Freedom Railway: How a Chinese Development Project Changed Lives and Livelihoods in Tanzania. Indiana University Press. p. 199. ISBN 978-0-253-35271-2.
- ^ Muganda, Anna (2004). "Tanzania's Economic Reforms – and Lessons Learned" (PDF). සම්ප්‍රවේශය 19 February 2014.
- ^ "Tanzania 1992". සංරක්ෂණය කළ පිටපත 18 ඔක්තෝබර් 2014 at the Wayback Machine. princeton.edu.
- ^ "Tanzania: 1995 National Assembly election results". 18 March 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Mgoya: Why I want presidential term limit scrapped in Tanzania". The East African (ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 July 2020. සම්ප්‍රවේශය 2021-06-02.
- ^ "Magufuli is Transforming Tanzania's Ruling Party From a 'Benign Hegemon' Into a Malevolent One". Council on Foreign Relations (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-06-02.
- ^ "Magufuli wins re-election in Tanzania; opposition cries foul". www.aljazeera.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-06-02.
- ^ "John Magufuli: Tanzania's president dies aged 61". BBC News. 18 March 2021. සම්ප්‍රවේශය 18 March 2021.
- ^ "Samia Suluhu Hassan becomes President following death of John Magufuli". BBC News. 18 March 2021. සම්ප්‍රවේශය 18 March 2021.
- ^ ""Basic Facts and Figures on Human Settlements, 2012", National Bureau of Statistics, Tanzania Ministry of Finance, 2013, page 1. Retrieved 10 November 2014".
- ^ "CIA – The World Factbook – Rank Order – Area". Cia.gov. 9 February 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 October 2014.
- ^ "Country review: United Republic of Tanzania". Fisheries and Aquaculture Depart, United Nations. (FAO). December 2003.
- ^ a b Joseph Lake (2013) "Economy" in Africa South of the Sahara, edited by Europa Publications and Iain Frame, Routledge. ISBN 1-85743-659-8
- ^ "Kalambo Falls". Encyclopædia Britannica.
- ^ a b c Zorita, Eduardo; Tilya, Faustine F. (12 February 2002). "Rainfall variability in Northern Tanzania in the March–May season (long rains) and its links to large-scale climate forcing" (PDF). Climate Research. 20: 31–40. Bibcode:2002ClRes..20...31Z. doi:10.3354/cr020031. සම්ප්‍රවේශය 16 October 2014.
- ^ "Tanzania". Climatelinks (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 27 November 2020.
- ^ Future Climate for Africa (2017). "Future Climate Projections for Tanzania" (PDF). Future Climate for Africa.
- ^ "Tanzania | UNDP Climate Change Adaptation". www.adaptation-undp.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 27 November 2020.
- ^ "Tanzania: National climate change strategy - National Policy, Plans & Statements - PreventionWeb.net". preventionweb.net. 17 April 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 November 2020.
- ^ Laher, Ridwan; SingíOei, Korir (2014). Indigenous People in Africa.: Contestations, Empowerment and Group Rights. Africa Institute of South Africa. p. 57. ISBN 978-0-7983-0464-1.
- ^ "Home". Tanzania National Parks. 6 ඔක්තෝබර් 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 ඔක්තෝබර් 2014.
- ^ "Gombe Stream National Park". Tanzania National Parks. 4 ඔක්තෝබර් 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 ඔක්තෝබර් 2014.
- ^ Riley, Laura; Riley, William (2005). Nature's Strongholds: The World's Great Wildlife Reserves. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-12219-9.
- ^ S. N. Stuart; Jenkins, Martin (1990). Biodiversity in Sub-Saharan Africa and Its Islands: Conservation, Management, and Sustainable Use. IUCN. p. 204. ISBN 978-2-8317-0021-2.
- ^ "Serengeti wildebeest migration". සම්ප්‍රවේශය 20 March 2019.
- ^ Edoarado Razzetti and Charles Andekia Msuya (2002) "Introduction" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 16 ජූලි 2020 at the Wayback Machine, Field Guide to Amphibians and Reptiles of Arusha National Park. Tanzania National Parks. p. 11
- ^ Arusha, Edward Qorro in (12 August 2019). "Africa: Tanzania Has Largest Number of Lions in Africa, New Report Says". allAfrica.com.
- ^ Grantham, H. S.; et al. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
- ^ a b c d e f g h i j k l "Constitution of the United Republic of Tanzania" (PDF). Judiciary of Tanzania. 17 December 2010 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2014.
- ^ "Magufuli is Transforming Tanzania's Ruling Party From a 'Benign Hegemon' Into a Malevolent One". Council on Foreign Relations (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-06-02.
- ^ "Tanzania's ruling party secures the presidency and a two-thirds majority in parliament". Quartz. 29 October 2015. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2015.
- ^ "Tanzania poll: John Magufuli of CCM defeats Edward Lowassa". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2015-10-29. සම්ප්‍රවේශය 2021-06-02.
- ^ "Tanzania police arrest main opposition party leader ahead of protests". CNN. 2020-11-02. සම්ප්‍රවේශය 2021-06-02.
- ^ Sultan, Ali (6 December 2020). "Zanzibar's opposition party to join coalition government". Associated Press. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2021.
- ^ "Tanzania elections: Main opposition parties demand fresh vote". BBC News. 31 October 2020. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2021.
- ^ "Samia Suluhu Hassan becomes President following death of John Magufuli". BBC News. 18 March 2021. සම්ප්‍රවේශය 18 March 2021.
- ^ "Tanzania Police Force". African Policing Civilian Oversight Forum. 2 February 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 February 2023.
- ^ a b "Tanzania: Government". Broad College of Business, Michigan State University. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2014.
- ^ a b c d e f g h i j Manning, Christabel; Kasera, Seka. "UPDATE: Tanzanian Legal System and Legal Research". GlobaLex. සම්ප්‍රවේශය 16 October 2014.
- ^ a b c d e f g h The Constitution of Zanzibar. zltb.go.tz. 2006.
- ^ "Commercial Division — High Court of Tanzania". 23 December 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 October 2014.
- ^ "Welcome to High Court of Zanzibar". judiciaryzanzibar.go.tz. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 17 මාර්තු 2015 at the Wayback Machine
- ^ "UNITED REPUBLIC OF TANZANIA Public Administration Country Profile" (PDF). January 2004. 16 May 2018 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 February 2019.
- ^ "African States, State Parties to the Rome Statute, International Criminal Court. Retrieved 21 October 2014". 11 October 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Tanzania – Tanzania Police Force". African Policing Civilian Oversight Forum. 2 February 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 May 2023.
- ^ a b "Zanzibar: Constitution". Electoral Institute for Sustainable Democracy in Africa. 25 පෙබරවාරි 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 පෙබරවාරි 2014.
- ^ a b Suksi, Markku (2011). Sub-State Governance through Territorial Autonomy: A Comparative Study in Constitutional Law of Powers, Procedures and Institutions. Springer Science & Business Media. p. 467. ISBN 978-3-642-20048-9.
- ^ "Letters from Thane Read asking Helen Keller to sign the World Constitution for world peace. 1961". Helen Keller Archive. American Foundation for the Blind. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-01.
- ^ "Letter from World Constitution Coordinating Committee to Helen, enclosing current materials". Helen Keller Archive. American Foundation for the Blind. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-03.
- ^ "Preparing earth constitution | Global Strategies & Solutions | The Encyclopedia of World Problems". The Encyclopedia of World Problems | Union of International Associations (UIA). සම්ප්‍රවේශය 2023-07-15.
- ^ Amerasinghe, Terence P. (2009). Emerging World Law, Volume 1 (ඉංග්‍රීසි බසින්). Institute for Economic Democracy. p. 50. ISBN 978-1-933567-16-7.
- ^ a b "Local government system in tanzania" (PDF). 31 May 2006. 18 April 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Kilyinga, Nasongelya (10 July 2015). "Enter Songwe Region as Six Districts Created". Daily News. සම්ප්‍රවේශය 21 February 2017.
- ^ Mwakyusa, Alvar (4 February 2016). "Songwe is new region – with four districts". Daily News. 5 February 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 February 2017.
- ^ Regions. tanzania.go.tz
- ^ "Population Distribution by Administrative Areas, 2012 Population and Housing Census, National Bureau of Statistics, United Republic of Tanzania, 2013".
- ^ "City Status". Dar Es Salaam City Council. 22 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Local Government (Urban Authorities) Act, 1982, amended 1999" (PDF). Parliamentary On-line Information System. 1999. 7A and 69A. 22 October 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2014.
- ^ a b Buhohela, Emmanuel; Bulu, Sheiba (2021-04-01). Tanzania, kufanya mageuzi ya Kidiplomasia [In Tanzania, to carry out Diplomatic reforms] (Report) (ස්වාහිලි බසින්). Dodoma, Tanzania: Ministry of Foreign Affairs and East African Cooperation. සම්ප්‍රවේශය 2022-06-21.
- ^ a b Kanyabwoya, Damas (13 January 2022). "Tanzania's key focus areas in the new Foreign Policy". The Citizen (English බසින්). Dar es Salaam, Tanzania. සම්ප්‍රවේශය 21 June 2022.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ "ABOUT THE MINISTRY". The United Republic of Tanzania Ministry of Foreign Affairs and East African Cooperation (ඉංග්‍රීසි and ස්වාහිලි බසින්). Dodoma, Tanzania: Ministry of Foreign Affairs and East African Cooperation. සම්ප්‍රවේශය 21 June 2022.
- ^ Nyerere, Julius K (1967). "The Policy of Self-Reliance". The Arusha Declaration and Tanu's policy on socialism and self-reliance (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්) (1 ed.). Dar es Salaam, Tanzania: TANU, Publicity Section. සම්ප්‍රවේශය 21 June 2022.
- ^ Nyerere, Julius K. (1967-10-16). Tanzania policy on foreign affairs (PDF) (Presidential Address). Tanganyika African National Union National Conference. Dar es Salaam: Ministry of Information and Tourism.
- ^ Nzomo, Maria (1999). "The Foreign Policy of Tanzania: From Cold War to Post–Cold War". In Wright, Stephen (ed.). African Foreign Policies. New York, NY: Routledge. pp. 184–187. doi:10.4324/9780429502521-10. ISBN 978-0-429-50252-1. S2CID 155717453.
- ^ MAGOMA, Suleiman Masegesa (2020-02-22). The Significant role of Tanzania's diplomacy towards economic development (Public Policy thesis) (ඉංග්‍රීසි බසින්). Sejong City, South Korea: KDI School of Public Policy and Management.
- ^ a b "Tanzania Foreign Policy the Case of Economic Diplomacy". The United Republic of Tanzania Ministry of Foreign Affairs and East African Cooperation (ඉංග්‍රීසි and ස්වාහිලි බසින්). Dodoma, Tanzania: Ministry of Foreign Affairs and East African Cooperation. සම්ප්‍රවේශය 21 June 2022.
- ^ a b "The New Foreign Policy". Foreign Policy of 2001 (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). Ministry of Foreign Affairs and East African Cooperation.
- ^ Hirschler, Kurt; Hofmeier, Rolf (2019). A decade of Tanzania: politics, economy and society 2005-2017 (ඉංග්‍රීසි බසින්). Leiden, Netherlands, Boston: Brill Publishers. ISBN 978-90-04-40786-2.
- ^ Chachage, Chambi S. (2004). "Nyerere: Nationalism and Post-Colonial Developmentalism". African Sociological Review (ඉංග්‍රීසි බසින්). 8 (2). Dakar, Senegal: CODESRIA: 158–179. ISSN 1027-4332. JSTOR 24487453. සම්ප්‍රවේශය 21 June 2022.
- ^ Waters, Tony (2006). "Markets and Morality: American Relations with Tanzania" (PDF). African Studies Quarterly (ඉංග්‍රීසි බසින්). 8 (3). Gainesville, Florida: 46–53. 4 August 2019 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 June 2022.
- ^ "The United Nations in Tanzania". United Nations (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 22 June 2022.
- ^ "UN Entities in Tanzania". United Nations (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 22 June 2022.
- ^ සැකිල්ල:UN document
- ^ "Member States". African Union (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 22 June 2022.
- ^ a b "Host Agreement Between the Government of the United Republic of Tanzania and the African Union on the Seat of the African Court on Human and Peoples' Right". HOST AGREEMENT of Error: the
dateoryearparameters are either empty or in an invalid format, please use a valid year foryear, and use DMY, MDY, MY, or Y date formats fordate(PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). African Union. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2022. - ^ Agarwal, Prachi; Kweka, Josaphat; Willem te Velde, Dirk (2022-03-11). Tanzania and the African Continental Free Trade Area: possible impacts, policy priorities and scoping of future support (Briefing, policy papers) (ඉංග්‍රීසි බසින්). London, UK: Overseas Development Institute, Foreign, Commonwealth and Development Office. සම්ප්‍රවේශය 2022-06-22.
- ^ a b c d Ugirashebuja, Emmanuel; Ruhangisa, John Eudes; Ottervanger, Tom; Cuyvers, Armin, eds. (2017). East African Community Law: Institutional, Substantive and Comparative EU Aspects (ඉංග්‍රීසි බසින්). Leiden, Netherlands, Boston: Brill Nijhoff. ISBN 978-90-04-32207-3.
- ^ "Overview of EAC". East African Community (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 22 June 2022.
- ^ a b "History of the EAC". East African Community (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 22 June 2022.
- ^ a b Kadaga, Rebecca (2022-06-16). The Strategic need for EAC Integration (Keynote Address). Ministry of East African Community Affairs (ඉංග්‍රීසි බසින්). Makerere University. සම්ප්‍රවේශය 2022-06-21.
- ^ Adam, Christopher; Collier, Paul; Ndulu, B. J., eds. (2017). Tanzania: the path to prosperity (ඉංග්‍රීසි බසින්). Oxford, UK; New York, NY: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-870481-2.
- ^ a b Muntschick, Johannes (2017-10-09). The Southern African Development Community (SADC) and the European Union (EU): Regionalism and External Influence (ඉංග්‍රීසි බසින්). Cham, Switzerland: Springer Nature. ISBN 978-3-319-45330-9. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2022.
- ^ "Mwanzo-Jeshi la Ulinzi la Wananchi wa Tanzania". Tpdf.mil.tz. සම්ප්‍රවේශය 2022-02-10.
- ^ "State Sponsored Homophobia 2016: A world survey of sexual orientation laws: criminalisation, protection and recognition" (PDF). International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association. 17 මැයි 2016. 10 ඔක්තෝබර් 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Pew Global Attitudes Project" (PDF). Pew Research Centre. pp. 35, 84, and 117. 14 February 2010 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 July 2017.
- ^ "Tanzania albino murders: 'More than 200 witchdoctors' arrested". BBC News. 12 March 2015.
- ^ Charlotte Baker (22 September 2017) "The trade in body parts of people with albinism is driven by myths and international inaction". The Independent
- ^ "Tanzania: Withdrawal of individual rights to African Court will deepen repression". Amnesty International. 2 December 2019. සම්ප්‍රවේශය 2 December 2019.
- ^ "World Economic Outlook Database April 2018". imf.org.
- ^ "GDP per capita growth (annual %)". World Bank.
- ^ a b c "OEC – Tanzania (TZA) Exports, Imports, and Trade Partners". atlas.media.mit.edu (ඉංග්‍රීසි බසින්). 24 April 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 April 2019.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p Joseph Lake (2013) "Economy" in Africa South of the Sahara, edited by Europa Publications and Iain Frame, Routledge. ISBN 1-85743-659-8
- ^ "About Tanzania |UNDP in Tanzania" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 14 ඔක්තෝබර් 2014 at the Wayback Machine. undp.org.
- ^ "Multidimensional Poverty Index 2023: Tanzania (United Republic of)" (PDF). United Nations Development Programme: Human Development Reports. 2023. සම්ප්‍රවේශය 27 May 2024.
- ^ a b "2013 Global Hunger Index". International Food Policy Research Institute. October 2013
- ^ "New World Bank country classifications by income level: 2020–2021". World Bank. 1 July 2020.
- ^ "Tanzania joins middle income status ahead of schedule". The Citizen. 2 July 2020.
- ^ https://www.worldbank.org/en/country/tanzania/overview economic growth
- ^ a b "Tanzania". Global Hunger Index – Official Website of the Peer-Reviewed Publication (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 26 March 2019.
- ^ a b "About us". UNDP. 11 August 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 May 2020.
- ^ a b c "Tanzania". Heifer International.
- ^ "Tanzania's Path to Poverty Reduction and Pro-Poor Growth". World Bank. 1 December 2019.
- ^ "Tanzania at 60: GDP in sharp rise, poverty cut". IPP Media. November 12, 2021.
- ^ a b c d e f g h i j k l "Statistical Abstract 2013, National Bureau of Statistics" (PDF). Tanzania Ministry of Finance. July 2014. 23 November 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 October 2014.
- ^ "Tanzania". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 29 September 2021.
- ^ "MKUKUTA Annual Implementation Report 2012/13" (PDF). Tanzania Ministry of Finance. November 2013. p. 11. 1 November 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 November 2014.
- ^ "Arable land (% of land area)". World Bank.
- ^ "Permanent cropland (% of land area)". World Bank. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 7 ජනවාරි 2015 at the Wayback Machine
- ^ "Irrigation will give us more food by 2015 – govt". 5 දෙසැම්බර් 2011. 22 ඔක්තෝබර් 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 පෙබරවාරි 2014.
- ^ "Statistical Abstract 2013, National Bureau of Statistics" (PDF). Tanzania Ministry of Finance. July 2014. 23 November 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 October 2014.
- ^ a b "International – U.S. Energy Information Administration (EIA)".
- ^ "Access to electricity (% of population)". World Bank. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 12 අප්‍රේල් 2012 at the Wayback Machine
- ^ "Electricity". ewura.go.tz. 9 March 2012. 23 October 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Tanzania records highest percentage in access to electricity". ESI Africa. 11 May 2020. 17 July 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2021.
- ^ a b ""Quarterly Economic Review and Budget Execution Report for Fiscal Year 2013/14: January–March 2014", Tanzania Ministry of Finance, May 2014. Retrieved 11 November 2014" (PDF). 11 November 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 November 2014.
- ^ a b "Tanzania: Electricity and Heat for 2012"
- ^ "Tanzania: Electricity and Heat for 2005". iea.org.
- ^ ashery mkama. "DailyNews Online Edition" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 ඔක්තෝබර් 2014 at the Wayback Machine. DailyNews Online Edition.
- ^ "Tanzania: Govt Signs Gas Supply Deal to Double Power Generation". allAfrica.com. 17 September 2014
- ^ "Electricity Supply Industry Reform Strategy and Roadmap 2014–2025, Tanzania Ministry of Energy and Minerals, 30 June 2014, page i. Retrieved 26 October 2014" (PDF). 24 March 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "OIL and GAS EXPLORATION.pdf" (PDF). 27 දෙසැම්බර් 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 අප්‍රේල් 2015.
- ^ a b c "International – U.S. Energy Information Administration (EIA)". 10 මැයි 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ a b c "Natural Gas" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 ඔක්තෝබර් 2014 at the Wayback Machine. ewura.go.tz. 9 March 2012
- ^ "2014 Q2 Report for the Quarter Ended June 30 2014 and 2013" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 17 ජූනි 2019 at the Wayback Machine, Orca Exploration Group Inc., p. 3
- ^ "Tanzania gas pipe: finished but not in service". April 2015. සම්ප්‍රවේශය 9 April 2015.
- ^ a b "Tanzania Tourist Arrivals Increase by 12.9% in 2016 to Reach 1,28 M – TanzaniaInvest". TanzaniaInvest (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 26 May 2017. සම්ප්‍රවේශය 12 August 2017.
- ^ "World Travel and Tourism Council Data, 2013". Knoema.
- ^ "UNWTO Tourism Highlights: 2014 Edition, United Nations World Tourism Organization, page 11. Retrieved 17 November 2014" (PDF). 8 පෙබරවාරි 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "About the Bank — Primary Objective and Function of the Bank". Bank of Tanzania. 27 March 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2014.
- ^ Annual Report 2013 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 ඔක්තෝබර් 2014 at the Wayback Machine. Directorate of Banking Supervision, Bank of Tanzania, p. 5
- ^ "Dar Es Salaam Officially Launch Bus Rapid Transit System – TanzaniaInvest". 27 January 2017.
- ^ ""Quarterly Economic Review and Budget Execution Report for Fiscal Year 2013/14: January–March 2014", Tanzania Ministry of Finance, May 2014. Retrieved 11 November 2014" (PDF). 11 November 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 November 2014.
- ^ a b Ministry of Water and Irrigation Water Sector Status Report 2009 retrieved Feb 2010
- ^ Caroline van den Berg, Eileen Burke, Leonard Chacha and Flora Kessy, Public Expenditure Review of the Water Sector, September 2009
- ^ National Water Sector Development Strategy 2006 to 2015. Retrieved 23 February 2010 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 19 අප්‍රේල් 2013 at archive.today
- ^ Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit:Water Supply and Sanitation Sector Reforms in Kenya, Tanzania, Uganda and Zambia:Challenges and Lessons[permanent dead link], 2008, pp. 8–9
- ^ "Tanzania's statistics smell wrong". The Economist. 23 July 2020.
- ^ "Why Tanzania's statistics look fishy". The Economist. 23 July 2020.
- ^ "Media reports Tanzania's economy is awful – truth, or fake news?". Global Value Hunter. 31 July 2020.
- ^ a b "Tanzania: Nutrition Profile". usaid.gov (ඉංග්‍රීසි බසින්). 24 October 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 October 2018.
- ^ a b "UNICEF Tanzania—Nutrition—The situation". unicef.org. 2 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 October 2018.
- ^ a b c "Tanzania Assessment for Scaling Up Nutrition" (PDF). 2012. 2 March 2021 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. – via World Health Organization.
- ^ a b c Makoye, Kizito. "Survey finds most Tanzanians go hungry, despite government denials". Reuters. සම්ප්‍රවේශය 20 November 2018.
- ^ Alphonce, Roselyne (2017). "Addressing the mismatch between food and nutrition policies and needs in Tanzania" (PDF). Brookings.
- ^ Gollin, Douglas; Lagakos, David & Waugh, Michael E. (November 2013). "The Agricultural Productivity Gap" (PDF). National Bureau of Economic Research.
- ^ a b "African Human Development Report 2012" (PDF). 2012. pp. 80, 93. 10 December 2019 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 December 2018 – via United Nations Development Programme.
- ^ a b c "UN World Food Programme" (ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 December 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 November 2018.
- ^ a b "Nutrition | Tanzania | Save the Children". tanzania.savethechildren.net (ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 December 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 November 2018.
- ^ Kraemer-Mbula, Erika; Scerri, Mario (2015). Southern Africa. In: UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). Paris: UNESCO. pp. 535–565. ISBN 978-92-3-100129-1. 10 ඔක්තෝබර් 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ WIPO (12 December 2023). Global Innovation Index 2023, 15th Edition (ඉංග්‍රීසි බසින්). World Intellectual Property Organization. doi:10.34667/tind.46596. ISBN 9789280534320. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-30.
{{cite book}}:|website=ignored (help) - ^ "Global Innovation Index 2019". www.wipo.int (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-09-02.
- ^ "Global Innovation Index". INSEAD Knowledge (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2013-10-28. 2 September 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2021-09-02.
- ^ "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
- ^ "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
- ^ a b "Population Distribution by Administrative Areas, 2012 Population and Housing Census, National Bureau of Statistics, United Republic of Tanzania, 2013".
- ^ "Tanzania in figures 2012" (PDF). National Bureau of Statistics, Tanzania. ජූනි 2013. p. 7. 26 නොවැම්බර් 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 පෙබරවාරි 2014.
- ^ Joseph Lake (2013) "Economy" in Africa South of the Sahara, edited by Europa Publications and Iain Frame, Routledge. ISBN 1-85743-659-8
- ^ Athuman Mtulya (26 September 2013) "Report reveals rapid rural -urban migration" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 ජූලි 2018 at the Wayback Machine. thecitizen.co.tz.
- ^ a b 2012 Census General Report. nbs.go.tz. March 2013
- ^ "Child mortality in Tanzania".[permanent dead link]
- ^ a b Levinson, David (1998). Ethnic Groups Worldwide: A Ready Reference Handbook. Oryx Press. p. 173. ISBN 978-1-57356-019-1.
- ^ Otiso, Kefa M. (2013). Culture and Customs of Tanzania. ABC-CLIO. ISBN 978-0-313-08708-0.
- ^ "Tanzania (06/02)". U.S. Department of State. සම්ප්‍රවේශය 17 ජනවාරි 2017.
- ^ "Tanzania orders Chinese out of Dar es Salaam market". BBC News. 7 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2014.
- ^ "Unveiling Zanzibar's unhealed wounds". BBC News. 25 July 2009.
- ^ "Tanzania (08/09)". U.S. Department of State. සම්ප්‍රවේශය 19 පෙබරවාරි 2014.
- ^ "Living in fear: Tanzania's albinos". BBC News.
- ^ "Tanzanian witch doctors arrested over albino killing". BBC News.
- ^ "UN's Navi Pillay condemns Tanzania attacks on albinos". BBC News.
- ^ "Report: Scores of albinos in hiding after attacks". CNN. 29 November 2009
- ^ a b "Albino teen attacked for her body parts – CNN Video". 9 October 2015.
- ^ a b c d e f Tanzania Demographic and Health Survey 2010, National Bureau of Statistics, Tanzania Ministry of Health and Social Welfare, April 2011
- ^ a b "Tanzania". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 29 September 2021.
- ^ Liviga, Athumani; Tumbo-Masabo, Zubeda (2006). "Muslims in Tanzania: Quest for Equal Footing". In Rwekaza S. Mukandala; S. Yahya-Othman; S.S. Mushi; L. Ndumbaro (eds.). Justice, Rights and Worship: Religion and Politics in Tanzania. Dar es Salaam: E & D Limited. pp. 149–150. ISBN 9987411312.
- ^ Masanja, Patrick; Lawi, Yussuf (2006). "African Traditional Religion in Contemporary Tanzanian Society". In Mukandala, Rwekaza S.; Yahya-Othman, S.; Mushi, S.S.; Ndumbaro, L. (eds.). In Justice Rights and Worship: Religion and Politics in Tanzania. Dar es Salaam: E & D Limited. pp. 97–114. ISBN 9987411312.
- ^ a b "National/Regional Profiles: Religion Indexes Tanzania". Association of Religion Data Archives. සම්ප්‍රවේශය 7 December 2023.
- ^ Pew Forum on Religious & Public life. 9 August 2012. Retrieved 29 October 2013.
- ^ "Tanzania – International Religious Freedom Report 2007". United States Department of State. 14 September 2007. සම්ප්‍රවේශය 7 December 2023.
- ^ Pew Forum on Religion & Public Life (2010). "Tolerance and Tension: Islam and Christianity in Sub-Saharan Africa". PEW. සම්ප්‍රවේශය 21 January 2020.
- ^ Sundkler, Bengt; Steed, Christopher (2000). A History of the Church in Africa. Cambridge: Cambridge University Press. p. 1013. ISBN 978-0521583428.
- ^ Fischer, Moritz (2011). ""The Spirit helps us in our weakness": Charismatization of Worldwide Christianity and the Quest for an Appropriate Pneumatology with Focus on the Evangelical Lutheran Church in Tanzania". Journal of Pentecostal Theology. 20: 96–121. doi:10.1163/174552511X554573.
- ^ "Tanzania – International Religious Freedom Report 2008". United States Department of State. 19 September 2008. සම්ප්‍රවේශය 7 December 2023.
- ^ a b c d e Ammon, Ulrich; Dittmar, Norbert; Mattheier, Klaus J. (2006). Sociolinguistics: An International Handbook of the Science of Language and Society. Walter de Gruyter. p. 1967. ISBN 978-3-11-018418-1.
- ^ "Tanzania Profile". Tanzania.go.tz. Tanzanian Government. 2 අගෝස්තු 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 ජූලි 2017.
- ^ "Tanzania Ditches English In Education Overhaul Plan". AFK Insider. 17 February 2015. 24 February 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 February 2015.
- ^ Joshua A. Fishman Distinguished University Research Professor of Social Sciences Yeshiva University (Emeritus) (2001). Handbook of Language & Ethnic Identity. Oxford University Press. pp. 361–. ISBN 978-0-19-976139-5.
- ^ Winks, Quintin (2011). Tanzania – Culture Smart!: The Essential Guide to Customs & Culture. Kuperard. pp. 145–. ISBN 978-1-85733-625-2.
- ^ Baker, Colin; Sylvia Prys Jones (1998). Encyclopedia of Bilingualism and Bilingual Education. Multilingual Matters. pp. 367–. ISBN 978-1-85359-362-8.
- ^ Grosjean, François (1982). Life with Two Languages: An Introduction to Bilingualism. Harvard University Press. pp. 8–. ISBN 978-0-674-53092-8.
- ^ Brenzinger, Matthias (1992). Language Death: Factual and Theoretical Explorations with Special Reference to East Africa. Walter de Gruyter. pp. 86–. ISBN 978-3-11-013404-9.
- ^ Concise Encyclopedia of Languages of the World. Elsevier. 2010. pp. 1026–. ISBN 978-0-08-087775-4.
- ^ Henry R.T. Muzale; Rugemalira, Josephat M. (June 2008). "Researching and Documenting the Languages of Tanzania" (PDF). Language Documentation and Conservation. 2 (1): 68–108.
- ^ Blench, Roger (2006). Archaeology, Language, and the African Past. Rowman Altamira. p. 163. ISBN 978-0-7591-1421-0.
- ^ "Iraqw". Ethnologue.
- ^ "Adult literacy rate, population 15+ years (both sexes, female, male)". UIS Data Centre. UNESCO. 27 November 2016. සම්ප්‍රවේශය 9 June 2022.
- ^ "2013 Findings on the Worst Forms of Child Labor" (PDF). U.S. Department of Labor. 27 June 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2017.
- ^ "UNESCO United Republic of Tanzania". uis.unesco.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). UNESCO. 2020. සම්ප්‍රවේශය 9 June 2022.
- ^ Ilomo, C.S. "The history and work of Tanzania Library Service 1963–80. In Aspects of African Librarianship: A Collection of Writings; Wise, M., Ed.; Mansell Publishing Limited: London, U.K., 1985; 98–153.
- ^ Mcharazo AA, Olden A.(2016) "Fifty years of Tanzania's national/public library service." Alexandria. (2):136-144.
- ^ a b c "United Republic of Tanzania: Health Profile" (PDF). World Health Organization. May 2014. 26 October 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 October 2014.
- ^ a b "World Health Statistics" (PDF). World Health Organization. 2013. 23 ඔක්තෝබර් 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 ඔක්තෝබර් 2014.
- ^ a b c "Focus on Mainland Tanzania", Roll Back Malaria Progress & Impact Series, The Roll Back Malaria Partnership, January 2012, accessed 19 October 2014 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 12 මාර්තු 2013 at the Wayback Machine
- ^ "Global Health Observatory Data Repository". World Health Organization.
- ^ a b c d e f g h i j k "Consideration of reports submitted by States parties under article 18 of the Convention, Seventh and eighth periodic reports of States parties due in 2014 : United Republic of Tanzania". UN Committee on the Elimination of Discrimination Against Women (CEDAW). 3 December 2014. සම්ප්‍රවේශය 17 October 2017.
- ^ Pierre Englebert and Kevin C. Dunn, "Inside African Politics" 2013: 81
- ^ a b Freedom House 2016.
- ^ a b c d e f g h i j ": Media". BBC News. 9 July 2011. සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ "Tanzania: Media and Publishing". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/place/Tanzania/Economy. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 12 June 2017.
- ^ "Tanzania", Freedom of the Press (USA: Freedom House), 2016, https://freedomhouse.org/report/freedom-press/2016/tanzania, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2024-06-27
- ^ Derek Peterson; et al., eds. (2016). African Print Cultures: Newspapers and Their Publics in the Twentieth Century. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-05317-9.
- ^ a b c d e f "Tanzania Profile: Media". BBC News. සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ "Listen to Mtaa wa Pili on Choice FM on TuneIn". Tunein.com. සම්ප්‍රවේශය 21 November 2018.
- ^ a b c d "Tanzania: Media and Publishing". Encyclopædia Britannica. සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ a b c d e "Tanzania Profile: Media". BBC News. සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ "Kwanza TV - Ni Yako". Kwanzatv.co.tz. සම්ප්‍රවේශය 21 November 2018.
- ^ Falola 2015.
- ^ Askew, Kelly (2002). Performing the Nation: Swahili Music and Cultural Politics in Tanzania (ඉංග්‍රීසි බසින්). Chicago: University of Chicago Press. pp. 27–67, 276. ISBN 978-0-226-02981-8. 22 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 June 2022.
- ^ Ivaska, Andrew (2011). Cultured States: Youth, Gender, and Modern Style in 1960s Dar Es Salaam (ඉංග්‍රීසි බසින්). Durham, NC: Duke University Press. p. 78. ISBN 978-0-8223-4770-5. 5 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 June 2022.
- ^ a b Hutchinson, Kate (17 December 2018). "'This cuts across society': how singeli music went from Tanzania to the world". The Guardian (ඉංග්‍රීසි බසින්). Kampala, Uganda. සම්ප්‍රවේශය 26 June 2022.
- ^ a b Stone, Ruth M., ed. (2008). The Garland Handbook of African Music (ඉංග්‍රීසි බසින්). New York: Routledge. pp. 14, 46–50, 136–137. ISBN 9781135900014. 22 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 June 2022.
- ^ Kaduma, Godwin Z. (1978). A theatrical description of five Tanzanian dances (Thesis). Dar es Salaam: University of Dar es Salaam.
- ^ a b c Njogu, Kimani; Maupeu, Herv (2007). "Music and Politics in Tanzania: a case study of Nyota-wa-Cigogo". Songs and Politics in Eastern Africa (ඉංග්‍රීසි බසින්). Dar es Salaam, Tanzania: Mkuki na Nyota Publishers Ltd. pp. 241–246. ISBN 978-9987-08-108-0. 22 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 June 2022.
- ^ a b Edmondson, Laura (2007). McNaughton, Patrick (ed.). Performance and Politics in Tanzania: The Nation on Stage (ඉංග්‍රීසි බසින්). Bloomington, IN: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-11705-2. 22 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 June 2022.
- ^ Mahenge, Elizabeth (2022-04-16). "Matumizi ya Mbinu ya Usimulizi katika Kuibua Dhamira ya Ukombozi wa Kisiasa Kusini mwa Afrika: Uchunguzi wa Nyimbo Teule za Muziki wa Dansi nchini Tanzania 1940-1990" [Use of Narrative Techniques in Raising the Demand for Political Liberation in Southern Africa: An Examination of Selected Dance Music Songs in Tanzania 1940-1990]. Chuo Kikuu cha Dar es Salaam (ස්වාහිලි බසින්). 40 (40).
- ^ a b Kerr, David (2018-01-02). "From the margins to the mainstream: making and remaking an alternative music economy in Dar es Salaam". Journal of African Cultural Studies (ඉංග්‍රීසි බසින්). 30 (1). Routledge: 65–80. doi:10.1080/13696815.2015.1125776. ISSN 1369-6815. S2CID 146229942. 22 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 June 2022.
- ^ Suriano, Maria (2011). "Hip-Hop and Bongo Flavour Music in Contemporary Tanzania: Youths' Experiences, Agency, Aspirations and Contradictions". Africa Development. 36 (3–4): 113–126. doi:10.1080/00020184.2011.628800. ISSN 0850-3907. S2CID 163049425. 2 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 June 2022.
- ^ Perullo, Alex (2005). "Hooligans and heroes: Youth identity and hip-hop in Dar es Salaam, Tanzania". Africa Today. 51 (4). Indiana University Press: 75–101. doi:10.1353/at.2005.0045. JSTOR 4187688. S2CID 144975952. 9 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 June 2022 – via JSTOR.
- ^ Perullo, Alex (2007). "" Here's a Little Something Local": An Early History of Hip Hop in Dar es Salaam, Tanzania, 1984-1997". In Brennan, James R (ed.). Dar es Salaam. Histories from an Emerging African Metropolis (ඉංග්‍රීසි බසින්). British Institute and Mkuki na Nyota Publishers Ltd. pp. 250–272. ISBN 978-9987-08-107-3. 5 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 June 2022.
- ^ "The Broadcasting Services Act, 1993". Act of Error: the
dateoryearparameters are either empty or in an invalid format, please use a valid year foryear, and use DMY, MDY, MY, or Y date formats fordate(PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). Parliament of the United Republic of Tanzania. 27 September 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 9 June 2022. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 27 සැප්තැම්බර් 2020 at the Wayback Machine - ^ Perullo, Alex (2011). Live from Dar es Salaam: Popular Music and Tanzania's Music Economy. United States: Indiana: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-00150-4. 5 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 June 2022.
- ^ Nne, Juma (2001-10-01). "Saleh J – Tanzanian Swahili rap pioneer". Africanhiphop.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). 21 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 June 2022.
- ^ "United States Navy Ceremonial Music and National Anthems". United States Navy Band. 1967. 7 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-06-03.
- ^ Enoch Mankayti Sontonga සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 නොවැම්බර් 2013 at the Wayback Machine, SAHistory.org.za, access-date 2020-1-22
- ^ "Millennium". Ministry of Information and Broadcasting Services. 2000. p. 3.
- ^ a b c d e f g h Otiso, Kefa M. (2013). Culture and Customs of Tanzania. ABC-CLIO. ISBN 978-0-313-08708-0.
- ^ a b c d e Tim Doling (1999) Tanzania Arts Directory. Visiting Arts
- ^ a b Wairagala, Wakabi (2004). Tanzania. Gareth Stevens Pub. p. 36. ISBN 978-0-8368-3119-1.
- ^ Skinner, Annabel (2005). Tanzania & Zanzibar. New Holland Publishers. p. 96. ISBN 978-1-86011-216-4.[permanent dead link]
- ^ Pritchett, Bev (2007). Tanzania in Pictures. Twenty-First Century Books. pp. 53–. ISBN 978-0-8225-8571-8.
- ^ "NSC". Tanzania Sports (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). October 2011. සම්ප්‍රවේශය 5 January 2020.