ගොර්යෝ

කොරියාවේ රජවරු; ගෝර්යෝ
	තේජෝ 918–943; හ්යේජොං 943–945; ජොංජොං 945–949; ග්වංජොං 949–975; ග්යොංජොං 975–981; සොංජොං 981–997; මොක්ජොං 997–1009; හ්යොන්ජොං 1009–1031; දොක්ජොං 1031–1034; ජොංජොං II 1034–1046; මුන්ජොං 1046–1083; සුන්ජොං 1083; සොන්ජොං 1083–1094; හොන්ජොං 1094–1095; සුක්ජොං 1095–1105; යේජොං 1105–1122; ඉන්ජොං 1122–1146; උයිජොං 1146–1170; මියොංජොං 1170–1197; සින්ජොං 1197–1204; හුයිජොං 1204–1211; ගංජොං 1211–1213; ගෝජොං 1213–1259; වොන්ජොං 1259–1269; යොංජොං 1269; වොන්ජොං 1269–1274; චුංන්‍යොල් 1274–1308; චුංසොන් 1308–1313; චුංසුක් 1313–1330; 1332–1339; චුංහ්යේ 1330–1332; 1339–1344; චුංමොක් 1344–1348; චුංජොන් 1348–1351; ගොංමින් 1351–1374; යු 1374–1388; චං 1388–1389; ගොංග්යැං 1389–1392;

ගොර්යෝ රාජධානිය

고려국 (高麗國)
고려왕조 (高麗王朝)
ගොර්යෝ රාජධානිය; 고려국 (高麗國); 고려왕조 (高麗王朝)
918–1392
	රාජකීය ධජය රාජකීය මුද්‍රාව
	1368දී ගොර්යෝව
තත්ත්වය	ස්වාධීන රාජධානිය; (918–1270, 1356–1392); මොංගෝලියානු යුවාන් රාජවංශයේ යටත් විජිතය; (1270–1356)
අගනුවර	ගේග්යොං; (919–1232, 1270–1392); ගංග්හ්වා; (1232–1270)
පොදු භාෂාවන්	මධ්‍ය කොරියානු
ආගම	කොරියානු බුදුදහම, කොරියානු කොන්ෆියුසියානුවාදය, කොරියානු තාවෝවාදය, කොරියානු යකැදුරුවාදය
රජය	රාජාණ්ඩු
රජු
• 918–943	තේජෝ (පළමු)
• 949–975	ග්වංජොං
• 981–997	සොංජොං
• 1046–1083	මුන්ජොං
• 1351–1374	ගොංමින්
• 1389–1392	ගොංග්යැං (අවසාන)
හමුදා රජයේ නායක
• 1170–1171	ජොං ජුං-බු (පළමු)
• 1171–1174	යි උයි-බං
• 1196–1219	චෝයි චුං-හොන්
• 1270	ඉම් යු-මු (අවසන්)
ඉතිහාසය
• පසුකාලීන තුන් රාජධානිවල නැගීම	900
• තේජෝගේ සිංහාසනාරූඪය	15 ජූනි, 918
• පසුකාලීන තුන් රාජධානි එක්සත් කිරීම	936
• ගොර්යෝ-ඛිටන් යුද්ධය	993–1019
• ත්‍රිපිටක කොරියානා සම්පූර්ණ කිරීම	1251
• හමුදා රජය	1170–1270
• මොංගෝලියානු යුවාන් රාජවංශයේ යටත් විජිතයක් බවට පත් වීම	1270–1356
• ගොංග්යැංගේ රජකම අත්හැරීම	17 ජූලි, 1392
පූර්වප්‍රාප්ති වනුයේ	අනුප්‍රාප්ති වනුයේ
	එක්සත් සිල්ලා
	හුබෙක්ජේ
	තේබොං
	බල්හේ
ජොසොන්
වර්තමානයේ මෙය අයත් වන්නේ	දකුණු කොරියාව; උතුරු කොරියාව

ගොර්යෝ, හෙවත් කොර්යෝ (හංගුල්:고려;හන්ජා:高麗; කොරියානු උච්චාරණය: [koɾjʌ]; 918–1392), යනු 918දී තේජෝ රජු විසින් ස්ථාපනය කරන ලද කොරියානු රාජධානියකි. මෙම රාජධානිය නූතන "කොරියාව" යන වදනේ සම්භවය වන්නට ඇතැයි සැලකේ.^[1] එය 936දී පසුකාලීන තුන් රාජධානි එක්සත් කළ අතර 1392දී ජොසොන් රාජවංශයේ ආරම්භකයා විසින් මෙම රාජවංශය අවසන් කරන තෙක්ම එය එය කොරියානු අර්ධද්වීපයේ වැඩි කොටසක් පාලනය කළේ ය. ගොර්යෝ රාජ්‍යය කොරියාවේ දේශසීමා ඊසානදිගින් නූතන වොන්සන් දක්වාත් (936–943), අනතුරුව යාලු ගඟ (993) දක්වාත් සහ අවසානයේ මුළු කොරියානු අර්ධද්වීපයම (1374) දක්වා පුළුල් කළේ ය.

මෙම යුගයේ වඩාත් වැදගත්ම නිර්මාණයන් දෙකක් ලෙස සෙලඩොන් කුඹල් කර්මාන්තය සහ ත්‍රිපිටක කොරියානා නැමැති බෞද්ධ ත්‍රිපිටකය 80,000කට අධික ලී අච්චු ප්‍රමාණයක කැටයම් කොට හේඉන්සා විහාරයේ තැන්පත් කිරීම (අදටත් සුරක්ෂිතව පවතී) දැක්විය හැක. 1234දී ගොර්යෝවේ ජනයා විසින් සත්‍ය පොත් මුද්‍රණයට උපකාරී වූ පළමු ලෝහ චලන මුද්‍රණ ක්‍රමය නිපදවන ලදී^[2]^[3]^[4] නිරුපද්‍රිතව පවත්නා පැරණිතම ලෝහ චලන කුමයේ ග්‍රන්ථය වන ජික්ජි යන්න 1377දී මුද්‍රණය විය.^[5]

668දී, සිල්ලා රාජ්‍යය ටෑං චීනය සමග ඇති කරගත් සම්මුතියක් අනුව, බෙක්ජේ සහ ගොගුර්යෝ රාජ්‍ය ආක්‍රමණය කළේ ය. නමුත් 9වන සියවසේ අගභාගය වන විට එය ක්‍රමයෙන් දුර්වල වූ අතර එහි පාලකයින් බලවත් වංශවතුන් විසින් පීඩනයට ලක්කරන ලදී. නොයෙකුත් මංකොල්ලකරුවන් සහ අපරාධකරුවන් විසින් කෝලාහල ඇතිකළ අතර, 900දී ජොල්ලා පෙදෙසේ සිල්ලා පාලනයට එරෙහිව පසුකාලීන බෙක්ජේ නැමැති රාජ්‍යයක් ප්‍රකාශයට පත්කොට ග්යොන් හ්වොන් විසින් කැරැල්ලක් දියත්කරන ලදී. ඉන් වසරකට පසු ගුං යේ නැමැත්තකු විසින් උතුරු පෙදෙසේ තේබොං නැමැති රාජ්‍යයක් නම්කොට කැරැලි ඇතිකරන්නට විය. ප්‍රාදේශික වංශාධිපතියකුගේ පුත්‍රයකු වූ වං ගොන්, තේබොං රාජ්‍යයේ සෙන්පතියකු ලෙස සේවය කළේ ය.

918දී වං ගොන් විසින් කැරැලි අතිකොට ගුං යේව ඝාතනය කිරීමෙන් පසු තේබොං රාජ්‍යය බිඳවැටිණි. අනතුරුව එම වර්ෂයේම ජූනි මස ඔහු ගොර්යෝහි තේජෝ ලෙස සිහසුනට පත් විය. ගොර්යෝව සහ පසුකාලීන බෙක්ජේ රාජ්‍යය විසින් සිල්ලා රාජ්‍යය යටත් කරගත් අතර, 935දී එය ගොර්යෝ රාජ්‍යයට යටත් විය. 936දී, පසුකාලීන බෙක්ජේ රාජ්‍යය ද ගොර්යෝවට යටත් විය. මෙලෙසින් ගොර්යෝව කොරියාව තුළ අඛණ්ඩ රාජවංශයක් ලෙසින් ඉදිරි වසර 474 තුළ වැජඹෙන්නට විය. නමුත් 1170 සිට 1270 දක්වා රජය පාලනය කරන ලද්දේ යුධ නායකයින් විසිනි.

13වන සියවස අගභාගය පමණ වන විට, මොංගෝලියානුවන් සහ ඔවුන්ගේ යුවාන් රාජවංශය හේතුවෙන් ගොර්යෝව බලය අතින් පරිහානියට පත්වන්නට විය. 14වන සියවසේ මැද කාලයේ ගොංමින් රජු විසින් සිය රාජධානිය යුවාන් පාලනයෙන් නිදහස් කරගත්ත ද, 1392දී යි සොංග්යේ සෙන්පතියා විසින් මෙහෙයවූ කුමන්ත්‍රණයකින් ගොන්ග්යැං රජුව නෙරපා දැමිණි. අනතුරුව යි සොංග්යේ ජොසොන්හි තේජෝ ලෙසින් සිහසුනට පත් විය. 1394දී ගොන්ග්යැං රජුව ඝාතනය කරන ලදී.

වදනේ නිරුක්තිය

ගොර්යෝ යන නාමය සම්භවය වී ඇත්තේ කොරියාවේ තුන් රාජධානිවලින් එකක් වන ගොගුර්යෝ යන වදනෙනි. 5වන සියවසේ ජංසු රජ සමයේ ගොගුර්යෝව එහි නාමය ගොර්යෝ ලෙස වෙනස් කරගත්තේ ය. "කොරියාව" යන ඉංග්‍රීසි වදන ද ගොර්යෝ යන්නෙන් සම්භවය වූවකි.^[6]

ඉතිහාසය

වං ගොන් (877-943), ගොර්යෝ රාජවංශයේ ආදිකර්තෘ

පසුබිම

668දී සිල්ලා රාජධානිය විසින් කොරියාවේ තුන් රාජධානි අසම්පූර්ණ අයුරින් එක්සත් කළ ද, 9වන සියවස අගභාගය වන විට දුර්වල වූ එහි පාලනය ප්‍රාදේශික පාලකයන් විසින් අත්කරගන්නා ලදී. අනතුරුට රාජ්‍යය සිවිල් යුද්ධ සහ කැරැලි සහිත යුගයක් කරා එළැඹිණි. ගුං යේ, ගි හ්වොන්, යැං ගිල්, සහ ග්යොන් හ්වොන් යන අය මේ සඳහා මූලිකත්වය ගත්හ.

ගුං යේ විසින් පසුකාලීන ගොගුර්යෝ නැමැති රාජධානියක් ස්ථාපිත කළ අතර, එය තේබොං සහ මාජින් ලෙස යළි නම්කරන ලදී. ග්යොන් හ්වොන් විසින් පසුකාලීන බෙක්ජේ රාජධානිය පිහිටුවන ලදී. මේ රාජධානි ද්විත්වය සහ බිඳ වැටෙමින් තිබූ සිල්ලා රාජධානිය එක්ව ගත් විට පසුකාලීන තුන් රාජධානි ලෙස හැඳින්විණි.

පදනම

වං ගොන් (පසුව ගොර්යෝහි තේජෝ) යනු සොංදෝ (නූතන කේසොං) නගරයේ විසූ ගොගුර්යෝ වෙළඳ පවුලකින් පැවත එන්නෙකි.^[7]^[8] තේබොංහි සෙන්පතියකු ලෙස කටයුතු කළ ඔහු, පසුව ගුං යේව සිහසුනෙන් පහකොට 918දී ගොර්යෝ රාජධානිය පිහිටුවූයේ^[9] ගොගුර්යෝවේ අනුප්‍රාප්තික රාජ්‍යය ලෙස ප්‍රකාශ කරමිනි.^[10]

පසුකාලීණ තුන් රාජධානි සමයේ ගොර්යෝව, සිල්ලා-හිතවාදී සහ පසුකාලීන බෙක්ජේ-විරෝධී ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කළේ ය. නමුත් 927දී, වර්තමාන දේගු පෙදෙසේ දී පසුකාලීන බෙක්ජේ රාජ්‍යය විසින් ගොර්යෝව පරාජයට පත්කරන ලදී. මෙම සටනේ දී තේජෝ රජුට සිය දක්ෂ ආධාරකරුවන් අහිමි විය. වසර තුනක් ගතවන විට පසුකාලීන තුන් රාජධානි අතුරින් පසුකාලීන බෙක්ජේ රාජධානිය ප්‍රමුඛ වන්නට විය. නමුත් 930දී අන්දොංහි දී ලද පරාජයත් සමග එහි බලය පරිහානියට පත් විය.

935දී ගොර්යෝව විසින් සිල්ලාව ඈඳාගැනීම සහ 936දී පසුකාලීන බෙක්ජේ රාජධානිය පරාජය කිරීමෙන් පසු පසුකාලීන තුන් රාජධානි යුගය අවසන් විය. තේජෝ රජු එහි අගනුවර සිය උපන් නගරය වන කේසොං වෙත රැගෙනගියේ ය. ඔහු ගොර්යෝවේ පළමු රජු ලෙස කොරියානු අර්ධද්වීපය පාලනය කළේ ය. සිල්ලා රාජකීය පවුලේ දියණියක සමග විවාහ වූ තේජෝ, එහි වංශවතුන් බොහෝමයකට ඔවුන්ගේ ඉඩම් තබාගැනීමට අවසර දුන්නේ ය. සත් වසක් එක්සත් දේශය පාලනය කළ තේජෝගේ මරණින් පසු ඔහුගේ පුත්‍රයා සිහසුනට පත්වුවද, එයට කිසිවකු අභියෝගයක් එල්ලකළේ නැත.^[11]

937දී, එනම් පසුකාලීන තුන් රාජධානි එක්සත් කොට වසරක් පසු වූ පසු, බල්හේ රාජ්‍යයේ අවසන් කිරුළහිමි කුමරු ගොර්යෝ වෙත පලාගියේ ය. එහිදී ඔහුව උණුසුම් අයුරින් පිළිගැනුණු අතර, වං ගොන් විසින් ඔහුව රාජකීය පවුලට ඇතුළත් කරගන්නා ලදී. මෙලෙසින් ගොගුර්යෝ රාජධානියේ අනුප්‍රාප්තික රාජ්‍ය ද්විත්වය ඒකාබද්ධ විය.^[12]

දේශපාලන ව්‍යූහය

ගොර්යෝ රාජ මාලිගයේ භාවිතා වූ වදන් මාලාව රාජධානියකට නොව අධිරාජ්‍යයකට උචිත වූවකි. එහි අගනුවර වූ ගේග්යොං (හංගුල්: 개경(開京)) හැඳින්වුණේ හ්වංදෝ හෙවත් "අධිරාජ්‍යයේ අගනුවර" (හංගුල්: 황도(皇都)) යන නාමයෙනි. රාජ මාලිගය "අධිරාජ මාලිගය" (හංගුල්:황성(皇城)) ලෙස හැඳින්විණි. මෙම ජාතිය ද බහුවිධ අගනුවර ක්‍රමයක් අනුගමනය කොට තිබේ: ඒ අනුව ගේග්යොං ප්‍රධාන අගනුවර විය. සෝග්යොං (හංගුල්: 서경(西京), නූතන ප්යොංග්යෑං), නම්ග්යොං (හංගුල්: 남경(南京), නූතන සෝල්) සහ දොංග්යොං (හංගුල්: 동경(東京), නූතන ග්යොංජු) යන නගර ද්විතීයික අගනුවරවල් ලෙස පැවතිණි. මෙම අගනුවර ක්‍රම භාවිතය සහ නාමකරණය හෝ 京(경) යන අක්ෂරය භාවිතය මගින් ගොර්යෝව අභ්‍යන්තරව අධිරාජ්‍යයක් ලෙස ක්‍රියා කළ බව හැඟවිණි.

"අධිරාජකීය උතුමාණන්" (හංගුල්:성상(聖上)), "අධිරාජිනිය" (හංගුල්:황후(皇后)) "අධිරාජ්‍යයේ කිරුළහිමි කුමරු" (හංගුල්:태자(太子)), "වැන්දඹු අධිරාජිනිය" (හංගුල්:태후(太后)) සහ "අධිරාජ ආඥාව" (詔 හෝ 勅) වැනි වදන් භාවිතය මගින් ද ගොර්යෝව අධිරාජ්‍ය ක්‍රමයක් අනුගමනය කළ බැව් යෝජනා කරයි.

කෙසේනමුත්, ගොර්යෝව එහි පාලකයන් භූමදානය කිරීමේ දී "අධිරාජයා" (හංගුල්:황제(皇帝)) යන යෙදුම භාවිතා කළේ නැත. ඒ වෙනුවට, "මහා රජ" (හංගුල්:대왕(大王)) යන්න ගොර්යෝ රජවරුන් වෙනුවෙන් මරණාපරව භාවිතා වී තිබේ. නමුත් පාලකයන් මිහිදන් කිරීමේ දී, තේජෝ (හංගුල්:태조(太祖)) වැනි විහාර නාමයන් භාවිතා කර තිබේ. මෙය රාජධානිවල අනුගමනය නොවූ පිළිවෙතකි. අධිරාජයා හෝ "නැගෙනහිර මුහුදේ අධිරාජයා (හංගුල්:해동천자(海東天子))" වැනි අධිරාජ පදවි භාවිතා විය.

චීනයේ සොං සහ ලියාඕ රාජවංශ ගොර්යෝවේ මෙම අධිරාජ පිළිවෙත්වලට බාධා කළේ නැත.^[13] මේ හා සැසඳීමේ දී, මොංගෝලීය ආක්‍රමණවලින් පසු, මොංගෝලියානු පාලකයින් විසින් මෙම වදන් භාවිතය තහනම් කළ අතර, ගොර්යෝ රජවරුනට සිය මරණාපර භූමදාන නාමයන්ට 忠 "අවංක" (හංගුල්:충) යන අක්ෂරය ඇතුළත් කිරීමට බලකෙරිණි. මේ නිසායි, වොන්ජොං සිට ගොංමින් දක්වා රජවරුන් සිය මරණාපර නාමයට එම අක්ෂරය එකතු කරනු ලැබූයේ. මොංගෝලීය බලය ක්‍රමයේන පරිහානියට පත්වන විට, ගොර්යෝ පාලකයන් 忠 අක්ෂරය භාවිතා නොකළ ද, ඔවුනට විහාර නාමය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කිරීමට හැකියාව නොතිබිණි.

මධ්‍යම රජයේ බලය වැඩිදියුණු කිරීම පිණිස, සිව්වන අධිරාජයා වූ ග්වංජොං නීති මාලාවක් සම්පාදනය කළේ ය. ඒ අනුව ඔහු 958දී වහලුන් නිදහස් කළ අතර, සිවිල් නිලධාරීන් පත් කරගැනීමට විභාගයක් ද ඇරඹී ය. ජාත්‍යන්තරව බලය තහවුරු කර ගැනීමට, ග්වංජොං විසින් ගොර්යෝව කිසිදු රාජ්‍යයකින් නොබැඳුණු නිදහස් අධිරාජ්‍යයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත්කරන ලදී.

පස්වන රජු වූ ග්යොංජොං රජු "ජොන්සිග්වා" (හංගුල්:전시과(田柴科)) නැමැති ඉඩම්-හිමිකම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් ක්‍රියාත්මක කළ අතර, 6වන රජු වූ සොංජොං ප්‍රාදේශීය පෙදෙස්වලට නිලධාරීන් පත්කළේ ය. 993 සහ 1019 අතර කාලයේ, ගොර්යෝ-ඛිටන් යුද්ධය නිසා උතුරු දේශසීමා ප්‍රදේශ විනාශයට පත් විය.

එකොළොස්වන රජු වූ මුන්ජොං රජ සමයේ ගොර්යෝවේ මධ්‍යම රජය ප්‍රාදේශික අධිපතීන් අභිබවා සම්පූර්ණ බලය හිමි කරගැනීමට සමත් විය. මුන්ජොං සහ පසුකාලීන රජවරු යුධ සේවය සිවිල් පාලනයේ වැදගත්කම අවබෝධ කරගත්හ.

ඛිටන් ආක්‍රමණ සහ ජුර්චෙන් ආක්‍රමණය

ප්‍රධාන ලිපියන්: ගොර්යෝ-ඛිටන් යුද්ධය සහ කොරියානු-ජුර්චෙන් දේශසීමා අරගල

යාලු ගංගා ප්‍රදේශයේ ජුර්චෙන්වරුන් වං ගොන් රාජ්‍ය සමයේ සිට ගොර්යෝවේ යටත් රාජ්‍යයක් ලෙස සැලකිණි. පසුකාලීන තුන් රාජධානි සමයේ වං ගොන් විසින් ඔවුන්ගේ සහාය ලබාගන්නා ලද නමුත්, ජුර්චෙන්වරු කිහිපවරක්ම ලියාඕ සහ ගොර්යෝ රාජධානි සමග මිත්‍ර සබඳතා පැවැත්වූහ. ඔවුහු මෙම රාජ්‍ය දෙක අතර ඇති ආතතියෙන් ප්‍රයෝජන ගන්නට සමත්වූහ. ගොර්යෝවේ දේශසීමා ආරක්ෂාවට තර්ජනයක් ඇතැයි පෙන්වමින් ජුර්චෙන්වරුන් ගොර්යෝ රාජසභාවට පඬුරු යැවූයේ, නැවත වටිනා ත්‍යාග ලැබේ යැයි අපේක්ෂාවෙනි.^[14] ගොර්යෝසා අනුව, 918දී, දිගු කාලයක සිට ප්යොංග්යෑංහි පුරාතන අගනුවර නටබුන්ව පැවති අතර, විදේශික ම්ලේච්ඡයින් එහි අවට බිම් දඩබිම් ලෙස යොදාගනු ලැබී ය. ඇතැම් අවස්ථාවන්හි ඔවුහු ගොර්යෝවේ දේශ සීමා අක්‍රමණයට පවා තැත්කළහ. එනිසා, පුරාතන අගනුවර යළි ජනාවාස කරන මෙන් වං ගොන් සිය නිලධාරීන්ට අණකළ අතර,^[15] සිය මස්සිනා වූ වං සික්-ර්යොම් එහි ආරක්ෂාව පිණිස පිටත් කර යැවී ය.

993දී, ඛිටන් ලියාඕ රාජවංශය ගොර්යෝවේ උතුරුදිග දේශසීමා ආක්‍රමණය කළේ ය. ලියාඕ සෙන්පතියකු පවසා ඇත්තේ ඔවුන්ගේ හමුදාව සෙබලුන් 800,000කින් සැදි බවයි.^[16]^[17] යුධමය අතින් අසීරු තත්ත්වයට එළැඹි විට,^[18] ගොර්යෝ රාජදූතයකු වූ සියෝ හුයි, ප්‍රධාන ලියාඕ සෙන්පතියා සමග ගිවිසුමකට එළැඹියේ ය. ඒ අනුව, ගොර්යෝව සොං චීනය සමග සිය සන්ධානය අවසන් කිරීමට එකඟවිය. එසේම ලියාඕවේ දින දසුන භාවිතා කිරීමටත්, එහි පඬුරු කප්පම් රාජ්‍යයක් වීමටත් ගොර්යෝවට සිදු විය.^[16]^[19]^[20]^[21]^[22]^[23]^[24] සාකච්ඡාවට එළැඹි සියෝ හුයි, ඒ වනවිට ගැටලුකාරී ජුර්චෙන්වරුන් විසින් ජනාවාස කරගෙන තිබූ ලියාඕ දේශසීමාව සහ ගොර්යෝව අතර යාලු ගඟ දක්වා වූ භුමිය ගොර්යෝ‍වේ පූර්වප්‍රාප්තිකයා වූ ගොගුර්යෝ රාජ්‍යයට හිමිව තිබූ බව ප්‍රකාශ කළේ ය.^[16]^[25]^[26]^[27] ලියාඕවරුන් සිය ආක්‍රමණය ඉවත් කරගත්ත ද, ගොර්යෝව දිගටම සොං රාජවංශය සමග සන්නිවේදනයේ නියැළුණේ ය.^[28] ගොර්යෝව අලුතෙන් පවරාගත් උතුරු භුමිවල ආරක්ෂාවට බලකොටුවක් ද ඉදිකළේ ය.^[16]

1009දී, ගොර්යෝවේ ගං ජෝ සෙන්පතියා මොක්ජොං රජුට විරුද්ධව කැරැල්ලක් මෙහෙයවා රජුව ඝාතනය කළේ හමුදා පාලනයක් ස්ථාපිත කරමිනි.^[29] අනතුරුව මොක්චොං ඝාතනය වෙනුවෙන් පළිගැනීමට ලියාඕ රාජ්‍යය 1010දී සෙබලුන් 400,000කින් සමන්විත හමුදාවක් එවන ලදී.^[30]^[31] ගං ජෝ ලියාඕවේ පළමු ආක්‍රමණය මර්දනය කළ ද, දෙවන ආක්‍රමණයේ දී පරාජයට පත් ඔහුට මරණ දඬුවම පැනවිණි.^[17]^[32] ඛිටන්වරුන් විසින් ගිනිබත් කරන ලද අගනුවරින් පලායාමට ගොර්යෝහි හ්යොන්ජොං රජුට සිදු විය.^[31]^[33]^[34] රජු තාවකාලිකව නාජු වෙත පලාගියේ ය.^[17] ප්‍රතිසංවිධානය වූ කොරියානු හමුදාවන්ගෙන් ආක්‍රමණ එල්ල වේ යැයි බියවූ ඛිටන් හමුදා ක්‍රමයෙන් පසුබැස්සේ ය.^[33] ඉන් පසුව, ගොර්යෝ රජු සාම යෝජනා ගෙනආවේ ය. නමුත් ලියාඕ අධිරාජයා පෞද්ගලිකවම ගොර්යෝ රජු තමන් හමුවිය යුතු බවත්, දේශසීමා ප්‍රදේශ යළි තමන්ට ලබාදිය යුතු බවත් ප්‍රකාශ කළේ ය. ගොර්යෝරාජසභාව විසින් මෙම යෝජනා ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ජාතීන් ද්විත්වය අතර දශකයක පමණ කාලයක් එදිරිවාදිකම් පැවති අතර, යුද්ධයක් අපේක්ෂාවෙන් දෙපිරිසම සිය දේශසීමා ආරක්ෂාව තර කරන්නට වූහ.^[35] 1015, 1016, සහ 1017 යන වර්ෂවල ලියාඕ රාජ්‍යය ගොර්යෝව වෙත ප්‍රහාර එල්ලකළේ ය. නමුත් එහි ප්‍රතිඵල පැහැදිළි නැත.^[36]

1018දී, ලියාඕ රාජ්‍යය ගොර්යෝව ආක්‍රමණය කිරීමට සෙබලුන් 100,000ක් රැස්කළේ ය. මෙයට සූදානම් වීමේ දී, ගං ගම්-චන් සෙන්පතියා හ්‍යුංහ්වාජින්හි නැගෙනහිරින් පිහිටි දියපහරේ වේලි බැඳීමට නියෝග කළේ ය. ඛිටන් සෙබලුන් යාලු ගඟ තරණය කරන විට, ගං ගම්-චන් එහි සොරොව් විවෘත කළේ ය. අනතුරුව 12,000ක ගෙන් සමන්විත හමුදා රැගෙන සටන් කරන්නට වූයේ සතුරන් මවිතයට පත් කරමිනි. මෙහි දී දැඩි හානි සිදුවූ අතර, ඛිටන්වරුන්ගේ පලායාමේ මාර්ග අවහිර කෙරිණි.^[37] ඛිටන් හමුදා අගනුවර දෙසට ගමන් කළහ. නමුත් එහි දී ඔවුනට දැඩි ප්‍රතිරෝධයක් සහ නිරන්තර ප්‍රහාර ඇති විය. මේ නිසා උතුරට පසුබැසීමට ඔවුනට සිදු විය.^[37] ඛිටන්වරුන්ව වටලෑම පිණිස ග්වයිජුහි රැඳී සිටි ගං ගම්-චන් සහ ඔහුගේ හමුදා, ඛිටන්වරුන් බහුතරයක් වනසා දැමූහ.^[37] ග්වයිජුහි සටනෙන් දිවි ගලවාගත හැකිවූයේ ලියාඕ සෙබලුන් කිහිප දහසකට පමණි.^[38]

1019 ග්‍රීෂ්ම ඍතුවේ පසුකාලයේ, ලියාඕවරු තවත් විශාල සේනාවක් සංවිධානය කළහ.^[38] තීරණාත්මක ජයග්‍රහණයක් හිමි කරගැනීම බෙහෙවින් අපහසු බව‍ මේ වන විට දෙපාර්ශ්වයම හොඳින් වටහාගෙන සිටි බැවින්, 1020දී හ්යොන්ජොං රජු ලියාඕ වෙත පඬුරු කප්පම් ප්‍රදානය කළේ ය. ෂෙන්සොං අධිරාජයා කාරුණිකව ඔහුට සමාව දුන් බව පැවසේ.^[38] ඉන් පසුව, ගොර්යෝව සහ ලියාඕ දේශය අතර පඬුරු කප්පම් ක්‍රමය යළි ඇරඹිණි.^[38] එසේම ගොර්යෝව විසින් සොං රාජවංශය සමග සිය සබඳතා අත්හරින ලදී.^[39] ගොර්යෝව හා ලියාඕ දේශය අතර තවදුරටත් ආරවුල් නොපැවතිණි.^[40] එසේම ගොර්යෝව තවදුරටත් ලියාඕවට බියනොවී ය.^[41] 1360 දශකයේ ආරම්භයේ, ගොර්යෝව සොං රාජවංශය සමග නිල නොවන සබඳතා යළි ඇරඹූ අතර, වාර්ෂිකව වෙළඳ නැව් සිය ගණනක් ගෙන්වා ගැනීමට ඔවුනට හැකි විය.^[42] කෙසේනමුත්, සොං රාජමාලිගයේ ඇතැමුන් ගොර්යෝව කෙරෙහි සැකපහළ කරන්නට විය.^[43] මීට අමතරව, ලියාඕ රාජ්‍යය විසින් ආක්‍රමණය නොකරන එකම රාජ්‍යය ලෙස ගොර්යෝව සැලකිණි.^[44] ලියාඕ රාජ්‍යය ද එයට පැකිළුණු බව පෙනේ.^[45]

ලියාඕව අභිබවා ගොර්යෝව ලද ජයග්‍රහණ සමග, ගොර්යෝවට සියසක පමණ කාලයක් පැවති ස්වර්ණමය යුගයක් උදා විය. මෙකල මුද්‍රණ සහ ප්‍රකාශන ක්ෂේත්‍රයේ සුවිසල් ප්‍රගමනයන් සිදු විය. අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කෙරුණු අතර දර්ශනය, සාහිත්‍යය, ආගම සහ විද්‍යාව පිළිබඳ දැනුම ව්‍යාප්ත විය. 1100 වන විට, ප්‍රකට විද්වතුන් සහ විද්‍යාඥයින් බිහිකළ විශ්වවිද්‍යාල 12ක් ගොර්යෝවේ පැවතිණි.^[46]^[47] 1087දී, වසර ගණනාවක මහත් පරිශ්‍රමයකින් පසු, ත්‍රිපිටක කොරියානා ග්‍රන්ථයේ පළමු සංස්කරණය සම්පූර්ණ කෙරිණි.

ගොර්යෝවේ උතුරු පෙදෙස්වල විසූ ජුර්චෙන්වරුන් සම්ප්‍රදායිකව ගොර්යානු රජවරුන්ට පඬරු කප්පම් ප්‍රදානය කළ අතර, ඔවුන් ගොර්යෝව හැඳින්වූයේ සිය "දෙමාපිය රාජ්‍යය" ලෙසයි.^[48]^[49]^[50] නමුත් 1018දී ලියාඕ පරාජයෙන් පසුව හෙයිෂුයි මොහේගේ වැන්යැන් ගෝත්‍රය ජුර්චෙන් ගෝත්‍ර එක්සත් කර බලවත් වන්නට විය.

1107දී, යුන් ග්වන් සෙන්පතියා විසින් නව සේනාවක් සංවිධානය කොට ජුර්චෙන්වරුන්ට පහර දුන්නේ ය. මිනිසුන් 17,000කින් පමණ සමන්විත වූ මෙය බ්යොල්මුබන් ලෙස හැඳින්විණි. වසර ගණනාවක් මෙම යුද්ධය පැවතිය ද, අවසානයේ ජුර්චෙන්වරුන් පරාජය කෙරිණි. ඔවුහු යුන් ග්වන්ට යටත් වූහ. මෙම ජයග්‍රහණය සනිටුහන් කිරීමට යුන් සෙන්පතියා විසින් දේශසීමාවේ ඊසානිදිග පෙදෙසේ (හංගුල්:東北九城) බලකොටු නවයක් ඉදිකරන ලදී. කෙසේනමුත්, 1108දී, නව රජු වූ යේජොං රජු හමුදා යළි ගෙන්වා ගැනීමට යුන් සෙන්පතියාට අණකළේ ය. රාජ මාලිගය තුළ විරුද්ධ පාර්ශ්වයන්ගේ කුමන්ත්‍රණ මගින් ඔහුව තනතුරෙන් ඉවත් කෙරිණි. විරුද්ධ පාර්ශ්ව නව බලකොටු ජුර්චෙන්වරුන්ට භාර දී ඇති බව පවසන්නට විය.

ජුර්චෙන් නායක වුයාෂුගේ සමයේ 1103-1113 අතර කාලයේ, ජාතීන් ‍ද්විත්වය අතර දේශසීමා ස්ථාවර තත්ත්වයේ පැවතිණි. විසංවාදිත ප්‍රදේශයේ ජුර්චෙන් ජනාවාස පෙදෙස්වලින් කොරියානු හමුදා ඉවත් වන්නට වූයේ, එම ප්‍රදේශයේ ජුර්චෙන් පාලනයට ඉඩ දෙමිනි.^[51]^[52]

ජුර්චෙන්වරුන්ගේ සහ ඛිටන්වරුන්ගේ තර්ජනවලින් ආරක්ෂා වීමට 1033-1034 අතර කාලයේ ගොර්යෝව විසින් දිගු තාප්පයක් ඉදිකරන ලදී.^[53]^[54]^[55]^[56]^[57]

බල අරගල

මුන්ජොං රජ සමයේ සිට 17වන රජු වූ ඉන්ජොං රජු දක්වා රජවරුන් විවාහ වී සිටියේ ඉන්ජුහි යි ගෘහයේ (හංගුල්:인주이씨(仁州李氏)) කාන්තාවන් සමගයි. මේ නිසා යි ගෘහය ක්‍රමයෙන් බලවත් වූ අතර, රජුගේ බලය ද ඉක්මවා යන්නට විය. මේ හේතුවෙන් 1126දී යි ජා-ග්යොම් විසින් කැරැල්ලක් ආරම්භ කරන ලදී. එය අසාර්ථක වුව ද, රජුගේ බලය දුර්වල විය. අනතුරුව ගොර්යෝව වංශවතුන්ගේ සිවිල් යුද්ධයක් යටතේ පවැතිණි.^[58]

1135දී, අගනුවර සෝග්යොං (වර්තමාන ප්යොංග්යෑං) වෙත ගෙනයන මෙන් ම්යෝචොං යෝජනා කළේ ය.^[58] මෙම යෝජනාව හේතුවෙන් වංශවතුන් බෙදීමට ලක් විය. ම්යෝචොං විසින් මෙහෙයවූ එක් පාර්ශ්වයක් විශ්වාස කළේ අගනුවර ප්යොංග්යෑං වෙත ගෙනගොස් රාජ්‍යය මැංචූරියාව දක්වා පුළුල් කළ යුතු බවයි. අනෙක් පාර්ශ්වය වූ කිම් බු-සික් (සම්ගුක් සගි ග්‍රන්ථයේ කර්තෘ) හට අවශ්‍ය වූයේ පවතින ස්වරූපයෙන්ම එය පැවතීමටයි. ම්යෝචොං රජුට ආයාචනා කිරීමට අසමත් විය. අනතුරුව කැරැලි ගැසූ ඔහු දේබං රාජ්‍යය පිහිටුවී ය. නමුත් එය අසාර්ථක වූ අතර, ඔහුව මරාදැමිණි.^[58]

හමුදා රජය

ප්‍රධාන ලිපිය: ගොර්යෝ හමුදා රජය

ගොර්යෝව පිහිටුවන ලද්දේ හමුදාව විසින් වුව ද, ඔවුන්ගේ අධිකාරය නොසලකා හැර තිබිණි. 1014දී, කුමන්ත්‍රණයක් ඇරඹි අතර එම කැරැල්ලේ ප්‍රතිඵල වැඩි කලක් නොපැවතිණි. මේ නිසා සිවිල් නිලධාරීන්ගේ ආධිපත්‍යය කෙරෙහි සෙන්පතීන් නොසතුටු වන්නට විය.^[59]

මීට අමතරව, උයිජොං රජ සමයේ, යුධ නිලධාරීනට ආරක්ෂක මණ්ඩලයට ඇතුළු වීම තහනම් විය. රාජ්‍යයේ හදිසි අවස්ථාවක දී වුව ද, ඔවුනට නියෝග පැනවීමේ අයිතිය හිමි නොවිණි.^[60] දේශපාලන ව්‍යාකූලත්වයෙන් පසුව, උයිජොං ප්‍රාදේශීය විහාර වෙත සංචාරය කරමින් සූත්‍ර අධ්‍යයනය කරන්නට විය. මෙහි දී ඔහු සමග පරිවාර සිවිල් නිලධාරීන් ගණනාවක් විය. යුධ නිලධාරීන්ව නොසලකා හැරුණු අතර, ඔවුනට විහාර සහ පොකුණු ඉදිකිරීමට පැවරිණි.^[61]

1170දී, ‍ජොං ජුං-බු, යි උයි-බං සහ යි ගෝ යන යුධ නිලධාරීන් සාර්ථකව කුමන්ත්‍රණයක් මෙහෙයවීමට සමත් විය.^[62] උයිජොං රජුව පිටුවහල් කෙරුණු අතර, මියොංජොං රජු සිහසුනට පත්කෙරිණි. කෙසේනමුත්, ක්‍රියාකාරී බලය රැඳුණේ සිහසුන පාලනය කිරීමට තෝබැං නැමැති විශේෂ ආරක්ෂක ඒකකයක් භාවිතා කළ සෙන්පතීන්ගේ අනුප්‍රාප්තිය මත ය. මෙලෙසින් ගොර්යෝවේ හමුදා පාලනය ඇරඹිණි. 1179දී, තරුණ සෙන්පතියකු වූ ග්යොං දේ-ස්‍යූං බලයට පත්ව^[63] රජුගේ සම්පූර්ණ බලය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කොට රාජ්‍යයේ දූෂණය මැඬලීමට උත්සාහ දැරී ය.

කෙසේනමුත්, 1183දී ඔහු මියගිය අතර ඔහුගෙන් පසු යි උයි-මින් බලයට පත් විය. මොහු නෝබි (වහල්) පසුබිමක් ඇත්තෙකි.^[63]^[64] ඔහුගේ නොනැවතුණු දූෂණ සහ කෲරත්වය හේතුවෙන්^[64] සෙන්පති චෝයි චුං-හොන් විසින් කුමන්ත්‍රණයක් මෙහෙයවන ලදී.^[65] ඔහු යි උයි-මින්ව ඝාතනය කොට 1197දී පරම බලය ලබාගත්තේ ය.^[62] ඉදිරි වර්ෂ 61 සඳහා, චෝයි නිවස යුධ ඒකාධිපති පාලනයක් ගෙනගියේ ය. ඔවුහු රජවරුන් සිය රූකඩ කරගත්හ.^[66] චෝයි චුං-හොන්ගෙන් පසුව ඔහුගේ පුත් චෝයි උ, ඔහුගේ මුණුපුරු චෝයි හැං^[67] සහ මීමුණුපුරු චෝයි උයි බලයට පත් විය.^[68]

පාලනය අතට ගත් පසු චෝයි චුංහොන්, මියොංජොං රජුට සිහසුන අත්හැරීමට බලකළේ ය. අනතුරුව ඔහු වෙනුවට සින්ජොං රජුව සිහසුනට පත්කෙරිණි.^[69] පෙර හමුදා නායකයින් මෙන් නොව, චෝයිගේ පාලනයට විද්වතුන් සක්‍රීයව දායක විය. මේ අතරින් කොන්ෆියුසියානු විද්වත් නිලධාරියකු වූ අග්‍රාමාත්‍ය යි ග්‍යු-බෝ ප්‍රධාන වේ.^[66]

සින්ජොං මියගිය පසු, චෝයි සින්ජොංගේ පුත්‍රයාව හුයිජොං ලෙස සිහසුනට පත්කළේ ය. වසර 7කට පසු, හුයිජොං කැරැල්ලක් ඇරඹූ නමුත්, එය අසාර්ථක විය. අනතුරුව, චෝයි විසින් කීකරු ගෝජොං රජු සිහසුනට පත්කරන ලදී.^[69]

චෝයි ගෘහය සතුව විශ්වාසී ශක්තිමත් සමීපතමයින් රැසක් සිටිය ද, ඛිටන්වරුන්ගෙන් සහ මොංගෝලියානුවන්ගෙන් ඇතිවූ නිරන්තර ආක්‍රමණ හේතුවෙන් බිම් විනාශ විය. එමගින් යුධ බලය ද පරිහානියට පත්වූ අතර හමුදා රජය බිඳ වැටෙන්නට විය.^[65]

මොංගෝලියානු ආක්‍රමණ සහ යුවාන් ආධිපත්‍යය

ප්‍රධාන ලිපිය: කොරියාව තුළ මොංගෝලියානු ආක්‍රමණ

මොංගෝලියානුවන් වෙතින් පලායමින් සිටි ඛිටන්වරු 1216දී ගොර්යෝව ආක්‍රමණය කොට කොරියානු හමුදා කිහිපවරක්ම පරාජය කළහ. අගනුවර දොරටු අසලට පවා පැමිණි ඔවුන් දකුණුදිග ප්‍රදේශ වෙත පවා ආක්‍රමණ මෙහෙයවූව ද, කොරියානු සෙන්පතියකු වූ කිම් ච්වි-ර්යෝ විසින් ඔවුන්ව උතුරුදිග ප්යොංගන් වෙත පලවා හැරීමට සමත් විය.^[70]^[71] සෙසු ඛිටන්වරුන්ව මොංගෝල-ගොර්යෝ මිත්‍ර හමුදා විසින් 1219දී විනාශ කරන ලදී.^[72]^[73]

1291 ඛිටන්වරුන්ට එරෙහි ගොර්යෝ-මොංගෝලීය මිත්‍ර හමුදා ක්‍රියාන්විතයෙන් පසුව, 1231දී, ඔගෙ‍ඩෙයි ඛාන්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් මොංගෝලියානුවෝ ගොර්යෝවඅආක්‍රමණය කළහ.^[74] 1232දී රාජ මාලිගය ග්යොංගි බොක්කේ පිහිටි ගංග්හ්වාදෝ වෙත ගෙනයන ලදී. මෙකල හමුදා පාලකයා වූ චෝයි උ යළි පහර දීමට නියෝග කළේ ය. වසර 30ක් පුරාවට ගොර්යෝව සටන් වැදුණු අතර අවසානයේ 1259දී සාමයට එළැඹියේ ය.

මේ අතර, 1231 සිට 1259 දක්වා කාලය තුළ මොංගෝලියානුවන් සිදුකළ ආක්‍රමණ මගින් ග්යොංසං සහ ජොල්ලා ප්‍රදේශ විනාශයට පත් විය. 1231, 1232, 1235, 1238, 1247, 1253 යන වර්ෂවල ප්‍රධාන ආක්‍රමණ හයක් සිදු විය. 1253 සහ 1258 අතර කාලයේ, මොංකේ ඛාන්ගේ ජලාඉර්තායි කොර්චි‍ සෙන්පතියාගේ නායකත්වය යටතේ මොංගෝලියානු හමුදා කොරියාවට එරෙහි අවසන් සාර්ථක ආක්‍රමණය මෙහෙයවන ලදී. මෙහි දී කොරියානු අර්ධද්වීපයේ සිවිල් ජීවිත ගණනාවක් හානි විය.

ජනතා ප්‍රතිවිරෝධය ප්‍රබල වූ අතර, ගංග්හ්වාහි රාජ මාලිගය එහි අරක්ෂාව තර කිරීමට කටයුතු යෙදී ය. කොරියාව යම් ජයග්‍රහණයන් ලැබුව ද, කොරියානු හමුදාවන්ට නිරන්තර ආක්‍රමණ වැළැක්වීමට හැකියාව නොතිබිණි. නිරන්තර මොංගෝලියානු ආක්‍රමණ හේතුවෙන් කොරියාවේ ජීවිත හානි රැසක් සිදුවූ අතර, සාගත පැතිරෙන්නට විය. 1236දී, ගෝජොං විසින් 1232 ආක්‍රමණයේ දී විනාශ වූ ත්‍රිපිටක කොරියානා ග්‍රන්ථය ප්‍රතිනිර්මාණයට නියෝග කරන ලදී. ලී ඵලක 81,000ක පමණ මෙම බෞද්ධ ලේඛනය කැටයම් කිරීමට වසර 15ක් ගත විය. මෙය වර්තමානයේ ද සංරක්ෂිතව පවතී.

1258 මාර්තු මස, කිම් ජුන් විසින් ආඥාදායක චෝයි උයිව ඝාතනය කරන ලදී. මෙලෙසින් ඔහුගේ හමුදා පාලනය අවසන් විය. මොංගෝලියාව සමග සාමදානව සිටි විද්වත්හු බලය අතින් වර්ධනය වූහ. ක්‍රමිකව, විද්වතුන් මොංගෝලියාව වෙත දූතයකු පිටත් කර යවන ලද අතර, මොංගෝලියානු අධිරාජ්‍යය සහ ගොර්යෝව අතර සාම ගිවිසුමක් අත්සන් කෙරිණි.^[75] යටත් වීම ප්‍රතික්ෂේප කළ ඇතැම් යුධ නිලධාරීන් සම්බ්යොල්චෝ කැරැල්ල ඇතිකළ අතර, ඔවුහු කොරියානු අර්ධද්වීපයේ දකුණු දිග වෙරළ තීරයේ දූපත්වල සිට විරෝධතා ගෙනගියහ.^[76]

1270න් පසුව, ගොර්යෝව යුවාන් රාජවංශයේ අර්ධ-ස්වාධීන සේවා රාජ්‍යයක් බවට පත් විය. මොංගෝලියානුවන් සහ ගොර්යෝ රාජධානිය විවාහ සම්බන්ධතා මගින් එකිනෙකට බැඳුණු අතර, වසර 80ක් පඹන පුරාවට ගොර්යෝව යුවාන් රාජවංශයේ ක්වුඩා (විවාහ සන්ධාන) යටත් රාජ්‍යයක් බවට පත් විය. මේ නිසා ගොර්යෝවේ රජවරුන් අධිරජුගේ බෑණාවරුන් (ඛුරෙගෙන්) ලෙස සැලකිණි. මාර්දින්, උයිඝර්වරුන් සහ මොංගෝලියානුවන් (ඔයිරත්වරුන්, ඛොන්ගිරාද්, සහ ඉකෙරේවරුන්) සේම ගොර්යෝ රජවරුන්ට ද වැදගත් ස්ථානයක් හිමි විය.^[77]^[78] ගොර්යෝ රජවරුන් අතුරින් අයකු කුබ්ලයි ඛාන්ගේ ප්‍රියතම මුණුපුරා වූ බව පැවසේ.^[79]

1350 දශකයේ ගොංමින් රජු විසින් යුවාන්හි මොංගෝලියානු හමුදා පලවා හරින තෙක්ම, ගොර්යෝ රාජවංශය යුවාන් පාලනය යටතේ පැවතිණි. 1356දී ගොර්යෝව එහි උතුරු බිම් යළි සියතට ගැනීමට සමත් විය.

අවසන් ප්‍රතිසංස්කරණය

ගොංමින් රජු සිහසුනට පත්වන විට, ගොර්යෝව මොංගෝලීය යුවාන් චීනයේ බලපෑම යටතේ විය. ඔහුට වසර ගණනාවක් යුවාන් රාජ මාලිගයේ ගත කිරීමට සිදු විය. 1341දී එහි යැවුණු ඔහු රජු බවට පත්වීමට පෙර එහි අනියම් සිරකරුවකු ලෙස කාලය ගතකළේ ය. ඔහුට මොංගෝලියානු කුමරියක වූ නෝගුක් රැජින සමග විවාහ වීමට සිදු විය. නමුත් 14වන සියවසේ මැද භාගය වන විට, යුවාන් රාජවංශය බිඳ වැටෙමින් පැවතිණි. මඳ කලෙකින්ම 1368දී මිං රාජවංශය විසින් ඔවුන්ව ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලදී. ගොංමින් රජු ගොර්යෝ රජය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමට සහ මොංගෝලියානු බලපෑම් ඉවත් කිරීමට උත්සාහ දැරී ය.

ඔහුගේ පළමු කාර්තව්‍යය වූයේ මොංගෝලියානු-හිතවාදී වංශවතුන් සහ යුධ නිලධාරීන් ඔවුන්ගේ ධුරයන්ගෙන් ඉවත් කිරීමයි. මොංගෝලියානුවන් විසින් ආක්‍රමණ මගින් ගොර්යෝවේ උතුරු පළාත් ඈඳාගෙන තිබූ අතර, ඒවා සංසොං (හංගුල්:쌍성총관부(雙城摠管府)) සහ දොංන්‍යොං ප්‍රාන්ත (හංගුල්:동녕부(東寧府)) ලෙස සිය අධිරාජ්‍යයට ඇතුළත් කරගෙන තිබිණි. සංසොංහි මොංගෝලියානු සේවයේ නිරතව සිටි සුළු කොරියානු නිලධාරියකු වූ යි ජාචුන් සහ ඔහුගේ පුත් යි සොංග්යේගේ ප්‍රහාර හේතුවෙන් ගොර්යෝ හමුදාවට එම පළාත් යළි අත්කර ගැනීමට හැකි විය. මීට අමතරව, යි සොංග්යේ සහ ජි යොංසු සෙන්පතීන් විසින් ලියාඕයැං වෙත ආක්‍රමණයක් මෙහෙයවා තිබේ.

1365දී ගොංමින්ගේ භාර්යාව වූ නෝගුක් රැජිනගේ මරණයත් සමග ගොංමින් දැඩි මානසික පීඩනයකට ලක් විය. අවසානයේ, ඔහු දේශපාලනය කෙරෙහි එතරම් අවධානයක් යොමු නොකළ අතර බෞද්ධ භික්ෂුවක් වූ ෂින් දොන් (හංගුල්:辛旽) එවැනි වැදගත් රාජකාරී පැවරී ය. නමුත් වර්ෂ හයකට පසු, ෂින් දොන්ව ධුරයෙන් පහකෙරිණි. 1374දී චෝයි මන්සෙං (최만생) ඇතුළු පිරිසක් විසින් ගොංමින් රජුව මරාදමන ලදී.

මෙම අවුල් සහගත සමයේ, 1356දී ගොර්යෝව අවස්ථානුකූලව ලියාඕයැං ආක්‍රමණය කළේ ය. 1359 සහ 1360 යන වර්ෂවල විශාල රතු ජටාකරුවන්ගේ ආක්‍රමණ ද්විත්වයක් ද මර්දනය කෙරිණි. 1364දී චෝයි යොං සෙන්පතියා විසින් මොංගෝලියානු ටුමෙන් ආක්‍රමණික පිරිසක් පරාජය කිරීමෙන් පසු ගොර්යෝවේ ආධිපත්‍යය පැතිරවීමට යුවාන් රාජවංශය ගත් අවසන් උත්සාහය ද ව්‍යර්ථ විය. 1380 දශකයේ, ගොර්යෝව සිය අවධානය වොකොවු මුහුදු කොල්ලකරුවන් වෙත‍ යොමුකළේ ය. අනතුරුව චෝයි මුසොන් විසින් නිර්මාණය කළ නාවික කාලතුවක්කු ආධාරයෙන් එම ව්‍යසනය ද මර්දනය කිරීමට ඔවුනට හැකි විය.

බිඳවැටීම

1388දී, උ රජු (ගොංමින් රජුගේ උපබිසවකගේ පුත්‍රයෙකි) සහ චෝයි යොං සෙන්පතියා චීනයේ වර්තමාන ලියාඕනිං පෙදෙස ආක්‍රමණයට සැලසුම් කළේ ය. මේ සඳහා උ රජු විසින් යි සොං-ග්යේ (පසුව තේජෝ) පත්කරන ලද නමුත්, දේශසීමාවේ දී නැවතුණු යි සොං-ග්යේ කැරළි ගසන්නට විය.

අවසන් ගොර්යෝ රජවරුන් තිදෙනා ඝාතනය කළ යි සොං-ග්යේ (යි ජා-චුන්ගේ පුත්‍රයෙකි) සිහසුන පැහැ‍රගෙන 1392දී ජොසොන් රාජවංශය පිහිටුවී ය.

විදේශ සබඳතා

10වන සියවසේ, ඛිටන්වරුන් ගොර්යෝව සමග සබඳතා ඇති කරගැනීමට අවම වශයෙන් දෙවරක් වත් උත්සාහ දරා තිබේ. 942දී, ඛිටන් පාලකයා වූ ටයිෂු ත්‍යාගයක් ලෙස ඔටුවන් 50 දෙනකු සහ තානාපතිවරයකු ගොර්යෝවට එවී ය. නමුත් තේජෝ එය ප්‍රතික්ෂේප කොට දූතයින් පිටුවහල් කළේ ඔටුවන් නිරාහාරව තබා මරාදමමිනි.

චීනයේ පංච රාජවංශ අතුරින් බොහෝමයක් සහ දකුණු රාජවංශ සමග ගොර්යෝව සම්බන්ධතා පවත්වා ඇති බව පෙනේ.^[80] 962 වන විට, සොං රාජවංශය සමග නිල සබඳතා ඇරඹිණි. සොං රාජවංශය සමග සම්බන්ධතා සපේක්ෂව සමීප විය. ගොර්යෝව සහ සොං අතර බොහෝ දූත මෙහෙයයන් සිදුව ඇත. ලියාඕ සහ ජින් රාජවංශවල නැගීමත් සමග, මෙම සම්බන්ධතා දෙදරා යන්නට විය.

වසර 30ක පමණ සාමකාමී යුගයකින් පසු, ඛිටන්වරු ගොර්යෝව ආක්‍රමණය කළහ. යුධ ආක්‍රමණ කිහිපයකට පසු, 1020දී නැවත මෙම රාජ්‍ය අතර සාමය ස්ථාපනය විය.^[20] වසර 100ක් පමණ පුරා, ඈත පෙරදිග සාපේක්ෂව සාමකාමී වාතාවරණයක පැවති අතර, මුන්ජොං රජු ලියාඕ-සොං-ගොර්යෝ මිත්‍රත්වය පවත්වා ගත්තේ ය.

1102දී, ජුර්චෙන් ජනයාගේ තර්ජන ඇති වන්නට විය. 1115දී ජුර්චෙන්වරු ජින් රාජවංශය පිහිටුවූහ. අනතුරුව ගොර්යෝවේ අධිපති ලියාඕ රාජවංශය ද විනාශ කර දමන ලදී.^[20] අනතුරුව සොං රාජවංශය ආක්‍රමණය සිදු විය. මෙම වෙනස්වීම්වලට ප්‍රතිචාරයක් ලෙස, ගොර්යෝව 1126දී තමන් ජින් රාජ්‍යයේ යටත් රාජ්‍යයක් බව ප්‍රකාශ කළේ ය.^[81]^[82] ඉන් පසුව, සාමය පැවති අතර ජින් රාජවංශය කිසිදිනෙක ගොර්යෝව ආක්‍රමණය කළේ නැත.

12වන සියවසේ සිට 13වන සියවස තෙක් මොංගෝලීය ආක්‍රමණ ඇරඹීමත් සමග නොසන්සුන්භාවය වර්ධනය විය. යුද්ධ මාලාවකින් පසුව, ගොර්යෝව මොංගෝලියානුවන්ට යටත් වූ අතර, මොංගෝලියානුවෝ ගොර්යෝ රාජාණ්ඩුවේ ඍජු පාලනය යටතේ එහි අධිපතීත්වය දැරූහ.^[74]

ආර්ථිකය

වාණිජ්‍යය

ගොර්යෝ රාජවංශය යටතේ වෙළඳාම සුලබ ආර්ථික අංගයක් බවට පත් විය. රාජවංශය ආරම්භයේ දී, බ්යොක්රන්දෝ ප්‍රධාන වරාය ලෙස පැවතිණි. බ්යොක්රන්දෝ වරාය ගොර්යෝ අගනුවර ආසන්නයේ පිහිටා තිබිණි. මෙහි වෙළඳාම පහත පරිදි විය:

#	වෙළඳම් කළ රට	ආනයන	අපනයන
1	සොං රාජවංශය	සේද, මුතු, තේ, කුළුබඩු, ඖෂධ, ග්‍රන්ථ, උපකරණ	රන් සහ රිදී, ජින්සෙං, කිරිගරුඬ, කඩදාසි, තීන්ත
2	ලියාඕ රාජවංශය	අශ්වයින්, බැටළුවන්, අඩු-ගුණාත්ම සේද	ඛනිජ, කපු, කිරිගරුඬථ තීන්ත සහ කඩදාසි, ජින්සෙං
3	ජුර්චෙන්	රන්, අශ්වයින්, ආයුධ	රිදී, කපු, සේද
4	ජපානය	රසදිය, ඛනිජ	ජින්සෙං, ග්‍රන්ථ
5	අබ්බාසිද් රාජවංශය	රසදිය, කුළුබඩු, ඇත්දළ	රන්, රිදී

සමාජය

වංශවතුන්

ප්‍රධාන ලිපිය: කොරියානු රදළ පෙළැන්තිය

ගොර්යෝ සමයේ කොරියානු වංශවතුන් පන්ති 6කට බෙදන ලදී.

ගුක්ගොං (국공, 國公), ජාතියේ ආදිපාද
ගුන්ගොං (군공, 郡公), ප්‍රාන්තයක ආදිපාද
හ්යොන්හු (현후, 縣侯), නගරයක වංශවත් සිටුවරයෙක්
හ්යොන්බෙක් (현백, 縣伯), නගරයක සිටුවරයෙක්
ගේගුක්ජා (개국자, 開國子), නගරයක වංශාධිපතියෙක්
හ්යොන්නම් (현남, 縣男), නගරයක සාමිවරයෙක්

මීට අමතරව තේජා (කොරියානු: 태자, හන්ජා: 太子) යන පදවි නාමය අධිරාජයාගේ පුත්‍රයින්ට ප්‍රදානය කෙරිණි. බොහෝ වෙනත් පෙරදිග ආසියානු රටවල මෙම පදවියේ අරුත කිරුළහිමි කුමරු යන්නයි. මෙය කොරියානු අධිරාජ්‍යයේ චින්වං (කොරියානු: 친왕, හන්ජා: 親王) පදවියට සමාන වේ.

ආගම

බුදු දහම

ප්‍රධාන ලිපිය: කොරියානු බුදු දහම#ගොර්යෝ යුගයේ රාජ්‍ය ආගම ලෙස බුදු දහම (918-1392)

මධ්‍යකාලීන කොරියාවේ රාජ්‍ය පාලනයේ දී බුදු දහමින් ප්‍රබල අනුබලයක් හිමි විය.^[83]

මූලිකව ස්ථාපිත ආගමික පාසල් මගින් නව සොන් පාසල් අන්තගාමී සහ බලවත් ලෙස සලකන ලදී. මේ නිසා, "නව කඳු"^[84] ආරාමයන්හි ආදිකර්තෘවරුන්ට ආරම්භයේ දී සැලකිය යුතු විරෝධයක් එල්ල විය. මාලිගයේ ග්යෝ පාසල් විසින් මේවා දිගු කාලයක් යටපත් කිරීමට උත්සාහ දරන ලදී. මේ නිසා ගොර්යෝ යුගයේ අරගල රැසක් සිදු විය. නමුත් ක්‍රමිකව සත්‍ය සංක්‍රමණය සහ බුද්ධත්වය පිළිබඳ සොන් සංකල්පය පාලකයින්ගේ ප්‍රසාදයට හේතු විය.^[84] පසුකාලීන සොන් පාසල් විසින් අනුගමනය කළ පිළිගැනීම ජිනුල්ගේ දැඩි පරිශ්‍රමය නිසා සිදුවූවකි. එහි දී සොන් භාවනා ක්‍රම පිළිබඳ පැහැදිළි ප්‍රමුඛත්වයක් ප්‍රකාශ නොවිණි‍. නමුත් එය සොන් සහ ‍ග්යෝ සංකල්පයන්හි ස්වාභාවික ඒකාබද්ධතාව නිසා ඇතිවී යැයි පැවසිණි.^[85] රාජවංශයේ අවසානය දක්වාම, මෙම සියලු ආගමික ශාස්ත්‍රාලයන් පිළිබඳ ඓතිහාසික වාර්තා හමුවන නමුත්, රජය සහ සමාජය තුළ සොන් නිකාය ප්‍රමුඛ වන්නට විය. එහි දී සැලකිය යුතු විද්වතුන් සහ ප්‍රාඥයින් රැසක් බිහිකිරීමට එය සමත් විය. ගොර්යෝ සමයේ, සොන් බුදු දහම "රාජ්‍ය ආගම" බවට පත්විය. එයට පාලන නිවසේ මෙන්ම මාලිගයේ බලවත් සාමාජිකයන්ගේ ද සහාය සහ වරප්‍රසාද නොමඳව හිමි විය.^[86] බුදු දහමට ප්‍රධාන ස්ථානයක් හිමිවුව ද, තාඕවාදය ඇතැම් විහාරවල වන්දනා කෙරිණි. මෙය යකැදුරුවාදයට තරමක් සමාන විය.^[87]

සොන් ඉගැන්වීම් වර්ධනය වූ සමයේ බොහෝ විද්වත් පාසල් ක්‍රියාකාරීත්වය සහ බලය අතින් පිරිහෙමින් පැවතිය ද, හ්වාඉයොම් පාසල ගොර්යෝවේ සජීවී පාණ්ඩිත්‍ය මූලාශ්‍රයක් ලෙස පැවතිණි. මින් බොහෝමයක් උයිසං සහ වොන්හ්යෝගේ උරුමය පවත්වාගෙන ගියේ ය.^[87] විශේෂයෙන්ම, ග්‍යුන්යෝ (均如; 923-973) ගේ කෘතිය සම්පාදනය කෙරුණේ හ්වාඉයොම් සහ සොන් නිකායයන් සමාධාන කරවීමට ය.^[88]^[89] කොරියානු හ්වාඉයොම්හි විශේෂිත ස්වරූපය හඳුනා ගැනීමේ දී ග්‍යුන්යෝගේ කෘතීන් වැදගත් මූලාශ්‍රයක් ලෙස සැලකේ.^[89]

සොන්/ග්යෝ ඒකාබද්ධතාව වෙනුවෙන් පෙනීසිටි තවත් ‍අයෙකි උයිචොන්. මුල්කාලීන බොහෝ ගොර්යෝ භික්ෂූන් මෙන්, උන් වහන්සේ හ්වාඉයොම් පාසලේ බුදු දහම ඉගෙන ගත්හ. පසුව චීනය වෙත සංචාරය කළ එතුමා, සිය පැමිණීමෙන් පසුව, ක්‍රියාකාරීව චොන්තේ (天台宗, හෙවත් චීන බසින් ටියෑන්ටායි) ඉගැන්වීම් ප්‍රකට කරන්නට විය. මෙය තවත් සොන් ගුරුකුල ආකාරයක් ලෙස හැඳින්වේ. මේ නිසා මෙම යුගය විස්තර කෙරෙන්නේ "පංච ආගමික සහ ද්විත්ව භාවනා පාසල්" (ඔග්යෝ යැංජොං) ලෙස ව. කෙසේනමුත්, උයිචොන් විසින්ම බොමෝ සොන් අනුගාමිකයන් අන්‍යන් වෙත යොමුකරන ලදී. තරුණවියේ ඔහු මියගියේ සොන්-ග්යෝ ඒකාබද්ධතාව සම්පූර්ණ වනු නොදැක ය.

ගොර්යෝවේ සොන් ගුරුකුලයේ වඩාත් වැදගත්ම තැනැත්තා වූයේ ජිනුල් (知訥; 1158–1210) ය. ඔහුගේ සමයේ භික්ෂූන් බාහිර ස්වරූපය සහ අභ්‍යන්තරිකව ආගමික විෂයයන් අතින් ද අවදානමේ පැවතිණි. මේ වන විට අනාවැකි කීම, ලෞකික උත්සාහයන් සඳහා යාඥා කිරීම් වැනි ලෞකික නැඹුරුභාවයන් සහ ආතුලිතභාවයන් හේතුවෙන් බුදු දහම තර්ජනයට ලක්ව තිබිණි. මෙවැනි දූෂිත තත්ත්වයන් නිසා ලාභාපේක්ෂාවෙන් බුද්ධ ශාසනයට ඇතුළු වූ භික්ෂූන් සහ භික්ෂුණින් සංඛ්‍යාව ක්‍රමයෙන් ඉහළ යන්නට විය. එම නිසා, නිවැරදි කිරීම, ප්‍රතිශෝධනය කිරීම සහ බුදු දහමේ තත්ත්වය නගා සිටුවීම මෙකල බෞද්ධ නායකයන්ගේ අරමුණු අතර ප්‍රධාන විය.

කොරියානු සොන් ගුරුකුලය තුළ නව ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කිරීමට ජිනුල් අදහස් කළේ ය. ඔහු මෙය හැඳින්වූයේ "සමාධි සහ ප්‍රඥා සමාජය" ලෙසයි.^[90] ඔහුගේ අරමුණ වූයේ කඳුකර පෙදෙස්වල මනා ශික්ෂිත, පවිත්‍ර මනසක් ඇති භික්ෂූන් පිරිසක් බිහි කිරීමටයි.^[85] ඔහු ක්‍රමිකව, ජොග්යේ කන්දේ (曹溪山) සොංග්වංසා විහාරය ඉදිතිකළේ ය.^[85] ජිනුල්ගේ සේවාවන්ගේ වැදගත් ලක්ෂණයක් ලෙස සොන් ක්‍රමවේදයේ ඉගැන්වීම් ප්‍රතිසංවිධානය කරවීම සැලකේ. ජිනුල් විසින් අවධානය යොමු කිරීමත් සමග ජනප්‍රිය වූ එක් විෂයයක් නම් දිගු කාලයක සිට චීන සොන් බුදු දහමේ එන "ක්‍රමික" සහ "ක්ෂණික" සම්බෝධිය ලබාගැනීමේ ක්‍රම අතර සම්බන්ධතාවයි. විශේෂයෙන්ම සොංමි (780-841) සහ දාහුයි (大慧; 1089–1163) වැන්නවුන්ගේ මතවාද ඇතුළු මෙම තේමාව සම්බන්ධයෙන් විවිධ චීන පිළිවෙත් සැලකිල්ලට ගත්^[91] ජිනුල් විසින් "ක්‍රමික පුහුණව මගින් ක්ෂණික සම්බෝධිය ලබාගැනීම" නැමැති උපදේශ ග්‍රන්ථයක් සම්පාදනය කරන ලදී. මෙහි ඔහු සාපේක්ෂව සංක්ෂිප්ත සහ සුගම පාඨයක් කිහිපයක් සාරාංශ කොට ඇත.^[92] දාහුයි අනුව යමින් ජිනුල් සිය පුහුණුව තුළට ග්වන්හ්වා (觀話) ක්‍රමවේදය ද ඇතුළත් කළේ ය.^[90] වර්තමානයේ කොරියානු සොන් බුදු දහම තුළ උගන්වනු ලබන ප්‍රධාන ක්‍රමය ද මේ ආකාරයේ භාවනා ක්‍රමයකි. සොන්-ග්යෝ අරගලය මධ්‍යයේ ජිනුල් විසින් සිදුකළ දාර්ශනික විප්ලවය කොරියානු බුදු දහමේ දිගු කාලීන අභිවෘද්ධිය සඳහා හේතු විය.

ගොර්යෝවේ පසුකාලීන යුගයේ දූෂණය සහ බෞද්ධ-ප්‍රතිරෝධී දේශපාලන සහ දාර්ශනික අදහස් ඉස්මතු වීම නිසා බුදු දහම කෙරෙහි ඇති නැඹුරුව අඩු වන්නට විය.^[93] කෙසේනමුත්, මෙම පරිහානිය යුගය තුළ පවා කොරියාවේ වඩාත් ප්‍රකට සොන් අචාචාර්යවරුන් රැසක් බිහි විය. අනාගත කොරියානු සොන් බුදු දහම හැඩගැස්වීමට විශිෂ්ඨ සේවාවක් කළ වැදගත් භික්ෂූන් වහන්සේ තෙනමක් ලෙස ග්යොංහන් බේගුන් (景閑白雲; 1298–1374), තේගෝ බෞ (太古普愚; 1301–1382) සහ නාඔං හ්යේග්‍යුන් (懶翁慧勤; 1320–1376) යන මිත්‍ර භික්ෂූන් වහන්සේ තිදෙන හැඳින්විය හැක. මෙම භික්ෂූන් තිදෙනාම ජිනුල් භික්ෂුව විසින් ජනප්‍රිය කරනු ලැබූ ලින්ජි (臨濟 හෝ කොරියානු බසින් ඉම්ජේ) ග්වන්හ්වා ඉගෙනීම සඳහා යුවාන් චීනය කරා පිටත් වූහ. නැවත පැමිණි ඔවුන් තිදෙනා තමන්ගේම ඉගැන්වීම් ලෙසින් ඉම්ජේ ගුරුකුලයේ තියුණු ඝට්ටනාත්මක ඉගැන්වීම් ප්‍රචලිත කළහ. මේ භික්ෂූන් තිදෙනාගෙන් සෑම අයකුටම ශිෂ්‍යයින් සිය ගණන බැගින් වූ බැව් පැවසේ. කොරියානු සොන් දහම තුළට ලැබුණු මෙම නව සාරය සැලකිය යුතු ප්‍රතිඵල අත්කර දුන්නේ ය. සාමාන්‍යයෙන්, ඉම්ජේ සම්ප්‍රදාය විද්වත්ගෝචර-නොවන ලෙස පැවසුණ ද, ජිනුල්ගේ සහ සම්ප්‍රදායික තොං බුල්ග්යෝ ප්‍රවණතාවේ බලපෑම අනුව ග්යොංහන් සහ නාඔං ලේඛන අධ්‍යයනය කෙරෙහි අසීමිත උනන්දුවක් දක්වන්නට විය. එසේම චීන දර්ශනයේ ආභාසය ලබා නිල අධ්‍යාපනයේ පදනමක් ලෙසින් කොන්ෆියුසියානුවාදය සහ තාඕවාදය වටහා ගැනීමට ද ඔවුහු තැත් කළහ. මේ කාලය වන විට, කොරියානු භික්ෂූන් "ඉගැන්වීම් ත්‍රිත්වයේ" ප්‍රවීණයන් වීම කෙරෙහි නැඹුරු වූ බව පෙනේ.

ගොර්යෝ යුගයේ සිදුවූ අතිශය වැදගත් ඓතිහාසික සිදුවීමක් ලෙස ත්‍රිපිටක කොරියානා නැමැති ත්‍රිපිටක ග්‍රන්ථයේ පළමු ලී අච්චු සංස්කරණය නිර්මාණය වීම දැක්විය හැක. මෙහි සංස්කරණ ද්විත්වයක් සම්පාදනය කෙරුණු අතර, ඉන් පළමුවැන්න 1210 සිට 1231 අතර කාලයේත්, දෙවැන්න 1214 සිට 1259 දක්වා කාලයේත් නිමැවිණි. 1232 මොංගෝලීය ආක්‍රමණ සමයේ පළමු සංස්කරණය ගින්නකින් විනාශ විය. නමුත් දෙවන සංස්කරණය තවමත් ග්යොංසං පළාතේ හේඉන්සාහි ඇත. මෙම ත්‍රිපිටක සංස්කරණය ඉතා ඉහළ ගුණාත්මකභාවයකින් යුක්ත ය. එය වසර 700ක් පමණ නැගෙනහිර ආසියාවේ සම්මත ත්‍රිපිටක ප්‍රභේදය ලෙස පැවතිණි.^[94]

කොන්ෆියුසියානුවාදය

ප්‍රධාන ලිපිය: කොරියානු කොන්ෆියුසියානුවාදය

ග්වංජොං අධිරාජයා විසින් ජාතික සිවිල් සේවා විභාග පැවැත්වීමට කටයුතු යෙදූ අතර,^[95] කොන්ෆියුසියානුවාදය ස්ථාපනය කිරීමේ දී සොංජොං රජු වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටුකළේ ය. සොංජොං රජු විසින් ගුක්ජාගම් ආයතනය ස්ථාපනය කරන ලදී.^[96] ගුක්ජාගම් යනු ගොර්යෝ රාජවංශයේ උසස්ම අධයාපනය ආයතනය විය. මෙයට ආධාර වශයෙන් 1398දී සොංග්‍යුංග්වාන් නැමැති කොන්ෆියුසියානු විෂයමාලා සහිත අධ්‍යාපන ආයතනයත්, මාලිගයේ පූජාසනයකුත් ඉදිකරන ලදී. රජු සිය මුතුන් මිත්තන් සිහිකරන ලද්දේ මෙම පූජාසනයේ සිටයි.

ඉස්ලාම්

ගොර්යෝසා ග්‍රන්ථය අනුව, මුස්ලිම්වරුන් මෙම අර්ධද්වීපය වෙත පැමිණ ඇත්තේ ගොර්යෝ රාජධානි සමයේ 1024 වර්ෂයේ ය.^[97] ගොර්යෝහි හ්යොන්ජොං රජුගේ 15වන වර්ෂයේ සැප්තැම්බර් මස හසන් රාසා ඇතුළු මුස්ලිම්වරුන් 100ක ගෙන් පමණ යුත් කණ්ඩායමක් පැමිණ තිබේ. ඉන් පසුව වර්ෂයේ ද මුස්ලිම්වරුන් 100කින් පමණ යුත් කණ්ඩායමක් පැමිණ ඇත.

ඉස්ලාම් ලෝකය සහ කොරියානු අර්ධද්වීපය අතර වෙළඳාම ගොර්යෝ රාජධානි සමයේ සිට 15වන සියවස පමණ දක්වා පැවතිණි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, මුස්ලිම් වෙළෙන්දන් ගණනාවක් මෑත පෙරදිග සහ මධ්‍ය ආසියාවේ සිට පැමිණ කොරියාවේ පදිංචි වී තිබේ. චීනයේ ඇතැම් මුසල්මාන හුයි ජනයා ද ගොර්යෝ රාජධානියේ වාසය කොට ඇති බව පෙනේ.^[98]

මොංගෝලීය හමුදා පැමිණීමත් සමග, ඊනියා සෙංමොකින් (සෙමු) හෙවත් "වර්ණ-ඇස් ඇති මිනිසුන්" නැමැති මෙම කණ්ඩායමට මධ්‍ය ආසියාවේ සිට පැමිණි මුස්ලිම්වරුන් ද ඇතුළත් විය.^[99] මොංගෝලීය සමාජ ක්‍රමය අනුව, සෙංමොකින් හට මොංගෝලියානුවන්ට මඳක් පහළ සමාජ තත්ත්වයක් හිමි විය. යුවාන් රාජවංශය තුළ ඔවුනට විශාල බලයක් හිමි විය.

මෙකල උපහාසාත්මක කවි බිහිවූ යුගයක් විය. ඉන් එක් කවියක් වන සංහ්වාජොම් හෙවත් "වර්ණ-ඇස් ඇති ජනයාගේ බේකරිය" නැමැති ගීතයෙන් පිටි ගුලි මිලට ගැනීමට මුස්ලිම් බේකරියක් වෙත ගිය කාන්තාවක පිළිබඳ කියැවේ.^[100]

කංනිදෝ සිතියම මගින් මොංගෝලියානු අධිරාජ්‍ය සමයේ චීනයේ භූගෝල විද්‍යාත්මක දැනුම විදහා පායි. මෙකල බටහිර රටවල් පිළිබඳ භූගෝල විද්‍යාත්මක දැනුම ඔවුනට ඉස්ලාමික භූගෝල විද්‍යාඥයන්ගෙන් හිමි විය.^[101]

ප්‍රමුඛ මුස්ලිම් ජනයා සමග සුළු පරිමාණයේ සම්බන්ධතා ඇති නැති වෙමින් පැවතිණි. ගේසොං අගනුවර යේ-කුං යනුවෙන් හැඳින්වුණු මස්ජිද තිබූ බැව් පැවසේ. මෙහි සාහිත්‍යමය අරුත "උත්සව ශාලාව" යන්නයි.^[102]

කොරියාවට පැමිණි ඉහත මධ්‍ය ආසියානු සංක්‍රමණිකයින්ගෙන් අයෙක් පැමිණ ඇත්තේ ගොර්යෝහි චුංන්‍යොල් රජු සමග විවාහයට පැමිණි මොංගෝලියානු කුමරියගේ සහායකයකු ලෙසිනි. ගොර්යෝ ලේඛනවල සඳහන් වන්නේ ඔහුගේ සැබෑ නාමය සම්ගා බවයි. නමුත් ඔහු කොරියාව සිය ස්ථිර නවාතැන කර ගැනීමට තීරණය කළ පසු, රජු විසින් ඔහුට ජං සුන්න්‍යොං යන කොරියානු නාමය ප්‍රදානය කොට තිබේ.^[103] කොරියානු කාන්තාවක හා විවාහ වූ ජං, දොක්සු ජං වංශයේ ආදිතමයා ලෙස සැලකෙයි. සියවස් ගණනාවක් පුරා එම වංශයෙන් බොහෝ උසස් නිලධාරීන් සහ කොන්ෆියුසියානු විද්වතුන් බිහි විය. පරම්පරා විසි පහකට පසු, කොරියානුවන් 30,000ක් පමණ ජං සුන්න්‍යොං සිය ජං වංශයේ මුත්තණුවන් ලෙස සලකන බැව් පෙනී ගොස් ඇත. මෙය තොක්සු ගම්මානය කේන්ද්‍ර කොට බිහිවූවකි.^[104]

කොරියාව වෙත පැමිණි සෙසු මධ්‍ය ආසියානුවන්ට ද මෙම සිදුවීම අත්විඳින්නට සිදුවන්නට ඇත. මොංගෝලියානු යුවාන් රාජවංශයේ අවසන් කාලයේ රතු ජටා කැරැල්ල ඇතිවූ සමයේ සෝල් සොන් නැමැති මධ්‍ය ආසියානුවකු කොරියාව වෙත පලාගියේ ය.^[105] ඔහු ද කොරියානු ස්ත්‍රියක හා විවාහ වී ග්යොංජු සෝල් පෙළපත පිහිටුවී ය. මෙම වංශයට අයත් සාමාජිකයින් අවම වශයෙන් 2,000ක් වත් කොරියාවේ සිටිතැයි විශ්වාස කෙරේ.

සෝජු

සෝජු පානය මුලින්ම ආසවනය කෙරුණේ 13වන සියවස අවට, කොරියාව තුළ මොංගෝලියානු ආක්‍රමණ සමයේ ය. 1256 අවට, මොංගෝලියානුවන් විසින් මධ්‍ය ආසියාව සහ මැද පෙරදිග ආක්‍රමණය කළ සමයේ ඔවුන් විසින් මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් අරක්කු ආසවනය කිරීමේ ක්‍රමය ඉගෙනගෙන තිබිණි.^[106] අනතුරුව එය කොරියානුවන් හට හඳුන්වා දුන් අතර, කේසොං නුවර අවට පානය තැනීමේ මධ්‍යස්ථාන ඉදි විය. සැබැවින්ම, කේසොං අවට ප්‍රදේශයේ සෝජු පානය හැඳින්වෙන්නේ අරක්-ජු (හංගුල්: 아락주) යන නාමයෙනි.^[107] චුංන්‍යොල් රජ සමයේ සෝජු කෙටි කාලයකින්ම ජනප්‍රිය පානයක් බවට පත් විය. අන්දොං වැනි මොංගෝලියානු හමුදා සිටි ප්‍රදේශවල ඉහළ ගුණාත්මයෙන් යුත් සෝජු නිෂ්පාදනය කෙරිණි.^[108]

සංස්කෘතිය

ත්‍රිපිටක කොරියානා

ප්‍රධාන ලිපිය: ත්‍රිපිටක කොරියානා

ත්‍රිපිටක කොරියානා (팔만대장경) යනු ආසන්න වශයෙන් පෞද්ධ ලේඛන 80,000කින් පමණ සමන්විත ත්‍රපිටක ග්‍රන්ථයකි. මෙම ලේඛන තැන්පත් කර තබන ලද්දේ දකුණු ග්යොංසං පළාතේ හේඉන්සාහි ය. 1251දී ගෝජොං රජු විසින් සම්පාදනය කරන ලද මෙය, බුදු දහම මොංගෝලීය ආක්‍රමණවලින් බේරා ගැනීමට ග්ත උත්සාහයක් ලෙස සැලකේ. මෙම ලේඛන සෑම වර්ෂයකම එළිමහනේ වේලෙන්නට තබා පිරිසිදු කරන ලදී.

කලාව

ගොර්යෝ සෙලඩොන්

ප්‍රධාන ලිපිය: කොරියානු කුඹල් සහ පෝසිලේන් කර්මාන්තය

ගොර්යෝවේ සෙරමික් නිර්මාණ කොරියානු ඉතිහාසයේ හමුවන අනර්ඝතම කුඩා-පරිමාණයේ කලා කෘති යැයි ඇතැමුන් හඳුන්වා ඇත. මෙකල භාවිතා වූ කැටයම් මෝස්තර අතර යතුරු මෝස්තර, පත්‍ර මෝස්තර, ජ්‍යාමිතික හෝ මල් ලියවැල් මෝස්තර, අණ්ඩාකාර පනේල, ශෛලිගත මත්ස්‍ය සහ කෘමි රූප මැනි මෝස්තර විය. ඔපදැමුම් ද්‍රව්‍යවල දී සෙලඩොන්වල විවිධ සේයාවන්ගේ දුඹුරු පැහැයේ සිට කළු පැහැය දක්වා වූ ඔපදැමුම් භාවිතා විය.

මෙකල සුලබව දක්නට ලැබුණු භාණ්ඩ අතර පුළුල් උරැති බෝතල්, විශාල මිටි පාත්‍ර, හෝ නොගැඹුරු කුඩා බඳුන්, අතිශයින් විසිතුරු කළ සෙලඩොන් මංජුසා, කුඩා පියන් සහිත කුසලාන විය. කොමඩු හැඩැති බෞද්ධ මැටි බඳුන් ද නිර්මාණය වූ අතර, නෙළුම් මෝස්තර සහ නෙළුම් මල් හිස් සහිත කැටයම්වලින් විසිතුරු කරන ලද කපුරු සරා ද මෙකල නිර්මාණය විය. මෙකල පැවති වයින් සරා දීසියක හැඩය ගත් උස් පාදමක් සහිත විය.

සිප්පි කටු එබ්බ වූ ලාක්ෂා නිර්මාණ

ගොර්යෝ යුගයේ දී, සිප්පි කටු එබ්බවූ ලාක්ෂා නිර්මාණ එහි කාර්මික සහ කලාත්මක නිර්මාණයන්ගේ අග්‍රඵලයක් ලෙස හැඳින්විය හැක. මේවා වංශවතුන් විසින් බෞද්ධ චාරිත්‍ර සඳහා බඳුන් ලෙස මෙන්ම, අශ්ව සෑදල සහ රාජකීය රථවාහන සඳහා භාවිතා කරන ලදී. විශාල සහ කුඩා වස්තූන්ගේ එබ්බවූ ලාක්ෂා නිර්මාණවල මෝස්තර සහ හැඩය නිසා එම භාණ්ඩයට අමුතුම දිස්නයක් ලැබේ. නැගෙනහිර ආසියාව පුරා ගොර්යෝ යුගයේ කොරියානු ලාක්ෂා නිර්මාණවලට ඉහළ මිලක් හිමිවුව ද, මේ වනවිට හමුව ඇත්තේ ඉන් පහළොවකටත් වඩා අඩු නිර්මාණ ප්‍රමාණයකි. මේ අතරට කෞතුකාගාර එකතුවේ තබා ඇති විශිෂ්ඨ ගණයේ මංජුසාවක් ද වේ. මෙලෙස නිර්මාණ ඉතා ස්වල්ප සංඛ්‍යාවක් හමුවීමට හේතුව ලාක්ෂා නිර්මාණවල බි‍ඳෙනසුලුභාවය වන්නට හැක. එසේම පසුකාලීන දහසයවන සියවසේ ජපානයේ ටොයොටොමි හිදෙයොෂි (1536–1598) වැනි ආක්‍රමණිකයන් විසින් සිදුකළ ආක්‍රමණ ද මෙයට දායක වන්නට ඇත.

ගොර්යෝ ලාක්ෂා නිර්මාණ පිළිබඳ වැඩිදුර තොරතුරු

නිර්මාණ ක්‍රම ශිල්ප

මෙවැනි සෙරමික් නිර්මාණ දැඩි පෝසීලේනීය දේහයකින් යුක්ත ය. එහි ප්‍රධාන අමුද්‍රව්‍යය ලෙස පෝසිලේන් පාෂාණය භාවිතා වේ. කෙසේනමුත් මෙය පෝසිලේන් (සිරිමැටි) සමග වරදවා වටහා නොගත යුතු ය. දේහය මැටි අඩු ප්‍රමාණයකින් ද, ක්වාට්ස් වැඩි ප්‍රමාණයකින් ද, පොටෑසියා වැඩි ප්‍රමාණයකින් ද යුක්ත ය. ඒවා චීන යුඒ සෙරමික්වලට සමානත්වයක් දක්වයි. විද්වතුන් විශ්වාස කරන්නේ කොරියාවේ සෙල‍ඩොන් (celadon) නිර්මාණවලට මූලාදර්ශය වන්නට ඇත්තේ චීන සෙරමික් නිර්මාණ බවයි. ඔපය අළු පැහැති වන අතර, යකඩ වර්ණක ද සහිත ය. වැඩිදියුණු කළ චීන ආරේ 'මකර' පෝරණු තුළ ඔක්සිහාරක තත්ත්ව යටතේ මේවා නිර්මාණය කෙරේ. විශේෂිත නිල්-අළු-කොළ පැහැ කොරියානු සෙලඩොන් නිර්මාණය කිරීමට යකඩ අන්තර්ගතය සමග ටයිටේනියම් අපද්‍රව්‍ය ස්වල්පයක් ඇතුළත් වන විට ය. මෙවිට වර්ණය කොළ පැහැයට හුරු වේ. මෙය චීන යුඒ බඳුන්වල ද දැකගත හැක. කෙසේනමුත්, ගොර්යෝ කුඹල්කරුවන් ඔවුන්ගේ චීන මුතුන්මිත්තන්ට වඩා වෙනස් ක්‍රමයකින් ඔප දැමීම සිදුකොට තිබේ. යටිඔපයේ ඇති එබ්බවූ කැටයම් මත සම්පූර්ණයෙන් බලාපොරොත්තු නොතබන ඔවුහු, ක්‍රමිකව සංගම් ක්‍රමවේදය දියුණු කරන්නට පටන්ගත්හ. මෙහිදී ඔපයේ තද පැහැය ඇති කරවන කළු (මැග්නටයිට්) සහ සුදු (ක්වාර්ට්ස්) එබ්බවීම සිදුකෙරේ. විද්වතුන් උපකල්පනය කරන්නේ මෙය කොරියානු ලෝහ කර්මාන්තයේ සහ ලාක්ෂා නිර්මාණවල එන ගිල්ලවීමේ ක්‍රමවේදය ආශ්‍රයෙන් වර්ධනය වන්නට ඇති බවයි. එසේම එසේම ඝනකම් සෙලඩොන් ඔපය ඇතිවිට එබ්බවීමේ ක්‍රමයේ දී ඇතිවන පාරදෘශ්‍ය ස්වභාවය ද මීට හේතුවන්නට ඇත.^[109]

තාක්ෂණය

ප්‍රධාන ලිපිය: කොරියාවේ විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය

සාමාන්‍යයෙන් පිළිගැනෙන්නේ ලෝකයේ ප්‍රථම ලෝහ චලන මුද්‍රණ ක්‍රමය නිපදවන ලද්දේ 13වන සියවසේ ගොර්යෝවේ චෝයි යුන්-උයි විසින් බවයි.^[110]^[111]^[112]^[113]^[114] කෙසේනමුත්, චීන විද්වතකු වන පෑන් ජිෂිං අනුව පැරණිතම ලෝහ චලන මුද්‍රණ යන්ත්‍රය සංවර්ධනය වූයේ චීනයේ ය. 11වන සියවසේ මුල් කාලයේ එය සරල ස්වරූපයෙන් පැවතී ඇත. නමුත් වරකට අක්ෂර කිහිපයක් මුද්‍රණය කිරීමට තරම් දියුණු මට්ටමක එය නොපැවතිණි.^[115]^[4] සංජොං ගෝග්‍යුම් යේමුන් මුද්‍රණය කරන ලද්දේ 1234දී චලන ලෝහ ක්‍රමය ආධාරයෙනි. ගොර්යෝ‍ සමයේ කොරියාවේ තාක්ෂණයේ මහත් ප්‍රගමනයක් සිදුවූ අතර, එයට සොං රාජවංශය සමග පැවති ශක්තිමත් සබඳතා බෙහෙවින් ඉවහල් විය. කොරියානු සෙරමික් සහ කඩදාසි නිර්මාණය වීම මෙකල ආරම්භ විණි.

පසුකාලීන ගොර්යෝ රාජවංශ සමයේ, ගොර්යෝව නාවික කාලතුවක්කු භාවිතයේ උච්චස්ථානයේ පැවතිණි. 1356දී, වෙඩිබෙහෙත් ආයුධ සමග මුල්කාලීන පර්යේෂණ පැවති අතර, එමගින් දැව හෝ ලෝහ වස්තූන් ප්‍රක්ෂේපණය කළ හැකි විය. 1373දී ගිනි ඊතල සහ හ්වාචාහි මුල් ආකාරයක් බඳු "ගිනි නිල" වැඩිදියුණු වූ අතර,‍ කොරියානු යුධ නැව්වල භාවිතයට ගැනිණි. කාලතුවක්කු සහ සෙසු වෙඩිබෙහෙත් ආයුධ ස්ථානගත කිරීමේ ප්‍රතිපත්තිය ජොසොන් රාජවංශ සමයේ පවා පැවති අතර, 1410 වන විට, ජොසොන් යුධ නැව් 160කට අධික සංඛ්‍යාවක් කාලතුවක්කු සහිත විය. මධ්‍යකාලීන නව නිපැයුම්කරුවකු, යුධ සෙන්පතියකු සහ විද්‍යාඥයකු වූ චෝයි මු-සොන් පළමු වතාවට කොරියාව පුරා වෙඩිබෙහෙත් භාවිතය පුළුල්ව ව්‍යාප්ත කළ අතර, වෙඩිබෙහෙත් භාවිතා වන ආයුධ රැසක් ද නිපදවී ය.

මේවාත් බලන්න

රජවරුන්ගේ ලැයිස්තුව
- ගොර්යෝ රජවරුන්ගේ පවුල් ගස
කොරියාව හා සම්බන්ධ මාතෘකා ලැයිස්තුව
කොරියාවේ නම්
කොර්යෝ රාජවංශයේ ඉතිහාසය^[116] (高麗史, හන්ජා බසින් ලියැවුණු 1වන ප්‍රභවය; ගොනු වර්ගය PDF) සෝල් ජාතික විශ්වවිද්‍යාලය

ආශ්‍රේයයන්

උද්ධෘත

^ ක්යු චුල් කිම් (8 මාර්තු 2012). රූට්ලස්: අ ක්රෝනිකල් ඔෆ් මයි ලයිෆ් ජර්නි. ඕතර්අහවුස්. p. 128. ISBN 978-1-4685-5891-3. සම්ප්‍රවේශය 19 සැප්තැම්බර් 2013.
^ "වර්ල්ඩ් ට්‍රෙෂර්ස්: බිගිනිංස්". කොංග්‍රස් පුස්තකාලය. එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසය. සම්ප්‍රවේශය 14 ජූලි 2016.
^ 韩国剽窃活字印刷发明权只是第一步
^ ^a ^b පැන් ජිෂිං, අ හිස්ට්‍රි ඔෆ් මූවබල් මෙටල් ටයිප් ප්‍රින්ටිං ටෙක්නික් ඉන් චයිනා 2001, පිටු. 41-54 උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: Invalid <ref> tag; name "Jixing" defined multiple times with different content
^ "Baegun hwasang chorok buljo jikji simche yojeol (වෙළුම.II), "ඇන්ත්‍රොලොජි ඔෆ් ග්‍රේට් බුඩිස්ට් ප්‍රීස්ට්ස්' සෙන් ටීචිංස්"හි දෙවන වෙළුම". එක්සත් ජාතීන්ගේ අධ්‍යාපන, විද්‍යාත්මක සහ සංස්කෘතික සංවිධානය (UNESCO). එක්සත් ජාතීන්. සම්ප්‍රවේශය 14 ජූලි 2016.
^ "කොර්යෝ ඩයිනාස්ටි". එන්සයික්ලොපීඩියා ඔෆ් වර්ල්ඩ් හිස්ට්‍රි. Vol. II. p. 238.
^ ර්යු, හොවාර්ඩ් ජිසූ. ඕඩර්ලි කොරියා යුනිෆිකේෂන්: විත් ද ගැරන්ටී ඔෆ් ස්ටැබිලිටි ඉන් ඊස්ට් ඒෂියා (ඉංග්‍රීසි බසින්). එක්ස්ලිබ්රිස් සංස්ථාව. p. 145. ISBN 9781462803323. සම්ප්‍රවේශය 18 ජූලි 2016.
^ 박, 종기 (අගෝස්තු 24, 2015). 고려사의 재발견: 한반도 역사상 가장 개방적이고 역동적인 500년 고려 역사를 만나다. 휴머니스트. ISBN 9788958629023.
^ සංරක්ෂිත පිටපත, http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/apcity/unpan014460.pdf, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2017-11-01
^ රොසැබි, මොරිස්. චයිනා අමන්ග් ඊක්වල්ස්: ද මිඩ්ල් කිංඩම් ඇන්ඩ් ඉට්ස් නෙයිබර්ස්, 10ත්-14ත් සෙන්චරීස් (ඉංග්‍රීසි බසින්). යුනිවර්සිටි ඔෆ් කැලිෆෝනියා ප්‍රෙස්. p. 323. ISBN 9780520045620. සම්ප්‍රවේශය 1 අගෝස්තු 2016.
^ ඇකර්මාන්, මාර්ෂා ඊ.; අප්ෂර්, ජියු-හ්වා ලෝ, eds. (2008). එන්සයික්ලොපීඩියා ඔෆ් වර්ල්ඩ් හිස්ට්‍රි. නිව් යෝක්: ෆැක්‍ට්ස් ඔන් ෆයිල්. ISBN 978-0-8160-6386-4.
^ ලී, කි-බයික් (1984). අ නිව් හිස්ට්‍රි ඔෆ් කොරියා. කේම්බ්‍රිජ්, මැසචුසෙට්ස්: හාවර්ඩ් යුනිවර්සිටි ප්‍රෙස්. p. 103. ISBN 067461576X. "පර්හේ රාජ්‍යය ඛිටන්වරුන්ගේ ග්‍රහණයට නතුවීමත් සමග, කොගුර්යෝවෙන් පැවතෙන්නන් වූ එහි බොහො පාලක පන්ති ජනයා කොර්යෝ වෙත පලාගියහ. ඔවුන්ව උණුසුම් ලෙස පිළිගත් වං කෝන් නිර්ලෝභී ලෙස ඔවුනට ඉඩම් ලබාදුන්නේ ය. පර්හේ කිරුළහිමි කුමරු වූ තේ න්වං-හ්යොන් හට වං ක්යේ ("රාජකීය වං අනුප්‍රාප්තික") යන නාමය ලබා දී, ඔහුව රාජකීය ගෘහයේ නාමලේඛනය ඇතුළත් කරගත්තේ ය. එමගින් ඔවුන් දෙදෙනා එකම පෙළපත අයත් වූ බව පැවසුණු අතර, ඔවුනට සිය පූර්වජයා‍ගේ ගෞරවය සහ චාරිත්‍ර උරුම විය. මෙලෙසින් කොර්යෝව සැබෑ ජාතික ඒකාබද්ධතාවක් අත් කරගත්තේ පසුකාලීන තුන් රාජධානි පමණක් නොව කොගුර්යෝ පෙළපතේ පර්හේ රාජධානිය පවා ඈඳා ගනිමිනි."
^ බෲකර්, රෙම්කෝ ඊ. (2003). Koryo as an Independent realm. හවායිහි විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. p. 78.
^ බෲකර් 2010, පිටු. 220-221. "අම්නොක් ගංගා ප්‍රදේශයේ ජුර්චෙන් ජනාවාස රාජවංශය ස්ථාපනය කළ සමයේ පටන් කොර්යෝවේ යටත් රාජ්‍ය ලෙස සැලකිණි. මෙකල තේජෝ වං කෝන් හට පසුකාලීන පෙක්ජේ හමුදා පරාජය කිරීමට ජුර්චෙන් අශ්වාරෝහක හමුදාවේ සහාය ඉතා වැදගත් විය. කොර්යෝ සහ ලියාඕ රාජ්‍ය හා සැසඳමේ දී ජුර්චෙන්වරුන්ගේ තත්ත්වය සහ ස්ථාවරය නිර්ණය කිරීම අපහසු වන්නේ, ජුර්චෙන් නායකයින් කොර්යෝ සහ ලියාඕ රාජ්‍ය සමග මධ්‍යස්ථව සිටි නිසායි. ඔවුහු උචිත යැයි හැඟුණු විට පාර්ශ්වයන් මාරු කිරීම හෝ පලා යාම සිදුකළහ. ඉහත සඳහන් කළ පරිදි, කොර්යෝ සහ ලියාඕ බලකොටුවලින් පිටත විශාල පෙදෙසක පාලනය අතැතිව සිටි ජුර්චෙන්වරුන්ගේ සහාය ලබා ගැනීමට කොර්යෝව සහ ලියාඕ රාජවංශය තරග වැදුණේ ඔවුනට විශාල හමුදාවන් නොතිබීම නිසායි. මෙම ජුර්චෙන් ජනයා ලියාඕ සහ කොර්යෝ රාජ්‍ය අතර ඇති නොසන්සුන්තාවෙන් ප්‍රයෝජන ලබා ගැනීමට සමත් වූහත තෝමස් බාර්ෆීල්ඩ් විස්තර කරන පරිදි, අර්ධ-සංචාරක ජුර්චෙන්වරුන් සහ ඔවුන්ගේ අර්ධද්වීපික අසල්වැසියන් අතර සම්බන්ධතාව, චීන රාජ්‍ය සහ ඔවුන්ගේ සංචාරක ගෝත්‍ර අසල්වැසියන්ට සමාන වේ."
^ "丙申谕群臣曰:“平壤古都荒废虽久,基址尙存,而荆棘滋茂,蕃人游猎於其间,因而侵掠边邑,为害大矣。宜徙民实之以固藩屏为百世之利"(高丽史)
^ ^a ^b ^c ^d ට්විචට් & ටියෙට්ස් 1994, පිටු.102-103.
^ ^a ^b ^c නැම් 1988, පි. 89.
^ ට්විචට්, ඩෙනිස් සී.; ෆ්‍රෑන්ක්, හර්බට්; ෆෙයාබෑන්ක්, ජෝන් කිං. The Cambridge History of China: Volume 6, Alien Regimes and Border States, 907-1368 (ඉංග්‍රීසි බසින්). කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. p. 103. ISBN 9780521243315. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.
^ හටාඩා, කනිෂ්ඨ ස්මිත් & හැසාර්ඩ් 1969, පි. 51f: "පුරාතන සමයේ සිටම, ආසියාවේ යාබද ප්‍රදේශවල සිදුවන වෙනස්වීම් ගොර්යෝව කෙරෙහි බලපෑවේ ය. ඇගේ ඉරණම මහාද්වීපික ආසියානු වෙනස්වීම් සමග බැදී පැවතිණි. උදාහරණයක් ලෙස, චීනයේ ටෑං සහ පංච රාජවංශ යුගයේ අවසානය වන විට (907-960) එය අවුල් වියවුල්වලින් ගහන විය. මහාද්වීපයේ මැදිහත්වීමකින් තොරව නව රාජවංශයක් පිහිටුවීමට වං කෝන් සමත් විය. කොරියාවේ ඒකාබද්ධභාවය සම්පූර්ණ වූ විට, පංච රාජවංශවල වෙනස් රාජධානිවලට පඬුරු කප්පම් සැපයීමට එයට සිදු විය. 960දී සුංවරුන් චීනය එක්සත් කිරීමත් සමග, කොර්යෝව සුංහි පඬුරු කප්පම් රාජ්‍යයක් බවට පත් විය. මෙලෙසින් කොරියාවේ පාලකයාගේ බලය වැඩිදියුණු කරගැනීමට චීන පාලකයාගේ සහාය ලබාගැනීම අවශ්‍ය විය. ..."
^ ^a ^b ^c අබ්‍රේ & වෝල්ට්හෝල් 2014, [1], පි. 171, සඳහා ගූගල් බුක්ස්: "ඛිටන් ලියාඕ සිදුවීමේ දී, දශක දෙකක යුධමය ප්‍රතිරෝධීභාවය අවසන් වූයේ 1020දී ගොර්යෝවේ යටහත්භාවය සොං වෙනුවට ලියාඕ වෙත ප්‍රදානය කිරීමෙන් පසුවයි." "993දී ලියාඕ හමුදා ගොර්යෝවේ භූමිය ආක්‍රමණය කළේ ය. ... සාම සාකච්ඡා පැවැත්වූ ඛිටන්වරු ගොර්යෝවට ලියාඕ දිනදසුන අනුගමනය කිරීමටත්, සොං රාජ්‍ය සමග පැවති පඬුරු කප්පම් ක්‍රමය අවස්න කිරීමටත් බලකළහ ... 1010දී, ලියාඕ රාජසභාවේ අනුමැතියකින් තොරව යහපත් රජකු සිහසුනෙන් නෙරපී‍ම සම්බන්ධයෙන්, ඛිටන් අධිරාජයා පෞද්ගලිකව ආක්‍රමණයක් දියත් කළ අතර, එහි දී ගොර්යෝ අගනුවර ගිනිබත් විය. තවත් ඝට්ටනයන් රැසක් පැවති අතර, 1020දී ගොර්යෝව ලියාඕහි පඬුරු කප්පම් රාජ්‍යයක් බවට පත්වීමත් සමග එය අවසන් විය."
^ හ්‍යුන් 2013, පි. 106: "tඛිටන් හමුදාව ගොර්යෝව ආක්‍රමණය කළේ ය. 994දී එයට ලියාඕ යටත් රාජ්‍යයක් බවට පත්වීමට බලකෙරිණි."
^ යුන් 1998, පිටු. 63-65. යුන් උපුටා දක්වන්නේ ගොර්යෝසා 3:27a6–7.
^ හටාඩා, කනිෂ්ඨ ස්මිත් & හැසාර්ඩ් 1969, පි. 52: "සොංජොං රජුගේ දහතුන්වන වර්ෂයේ (994), කොර්යෝව ඛිටන් රාජ්‍යයට යටත් වූ අතර, ඔවුන්ගේ දින දසුන අනුගමනය කරන්නට විය".
^ සයිමන්ස් 1995, පි. 95: "994දී, සොංජොං රජ සමයේ, කොර්යෝවට ඛිටන්හි ආධිපත්‍යය පිළිගැනීමට බලකෙරිණි".
^ යුන් 1998, පි.64: "සාකච්ඡාව අවසානයේ දී, සෝ හුයි විසින් ... ආරක්ෂික දූත මෙහෙවරක නියැළී ඇති බව පෙනේ. ඔහු චොංචෝන් සහ අම්නොක් ගංගා අතර භූමිය කොර්යෝ රාජධානියට ලබා ගැනීමට ඛිටන්වරුන්ගේ අනුමැතිය හිමිකරගත්තේ ය."
^ කිම්, ද්ජුන් කිල්. The History of Korea, 2වන සංස්කරණයි (ඉංග්‍රීසි බසින්). ABC-CLIO. p. 66. ISBN 9781610695824. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.
^ “自契丹东京至我安北府数百里之地,皆为生女真所据。光宗取之,筑嘉州、松城等城,今契丹之来,其志不过取北二城,其声言取高勾丽旧地者,实恐我也”(高丽史)
^ හ්‍යුන් 2013, පි. 106: "ගොර්යෝ රාජසභාව ලියාඕ රාජමාලිගය සමග පඬුරු කප්පම් සබඳතා පැවැත්වීමට එකඟ වුව ද, එම වර්ෂයේම [=994] ඔවුන් සොං රාජසභාව වෙත දූතයකු යැවූයේ ඛිටන්වරුන්ට එරෙහිව සහාය ඉල්ලා ආයාචනා කරමිනි."
^ බෝමන් 2013, පි. 203: "රජුට එරෙහිව භයානක කුමන්ත්‍රණ පැවති හෙයින්, මොක්චොං වයඹදිග පරිපාලන ධුරයේ සිටි කං චෝව කැඳවී ය. කෙසේනමුත්, කං චෝ විසින්ම කුමන්ත්‍රණයක් මෙහෙයවා මොක්චොංව ඝාතනය කළේ ය."
^ බෝමන් 2013, පි. 203: "මොක්චොංගේ ඝාතනය වෙනුවෙන් පළිගැනීමක් යැයි පවසමින් ලියාඕ රාජ්‍යය කොර්යෝවේ උතුරු දේශසීමා වෙත නව ආක්‍රමණයක් දියත් කළේ ය."
^ ^a ^b අබ්‍රේ & වෝල්ට්හෝල් 2014, [2], පි. 171, සඳහා ගූගල් බුක්ස්: "1010දී, ලියාඕ රාජසභාවේ අනුමැතියකින් තොරව යහපත් රජුව මරාදැමීම හේතුවෙන්, ඛිටන් අධිරාජයා පෞද්ගලිකව ආක්‍රමණයක් මෙහෙයවා ගොර්යෝ අගනුවර ගිනිබත් කළේ ය."
^ ට්විචට් & ටියට්ස් 1994, පි. 111.
^ ^a ^b සයිමන්ස් 1995, පි. 93: "දෙවන ලියාඕ ආක්‍රමණයක් මගින්, දැවැන්ත විනාශයක් සිදුවූ අතර, කේසොං අල්ලා ගැනීම ද සිදුවිය. එසේම කොර්යෝ රාජ්‍යය අභිබවා ලියාඕ අධිකාරීත්වය ව්‍යාප්ත විය." පි. 95: "හ්යොන්ජොං රජ සමයේ (1010-1031) ආක්‍රමණ රැසක් සිදුවූ අතර, කොර්යෝ අගනුවර වූ කේසොං අල්ලා ගැනීම ද සිදු විය."
^ හටාඩා, කනිෂ්ඨ ස්මිත් & හැසාර්ඩ් 1969, පි. 52: "හ්යෝන්ජොං රාජ්‍ය සමයේ (1010-1031) ඛිටන් ආක්‍රමණ රැසක් ඇති විය. කේසොං අගනුවර පවා ඔවුන්ගේ ග්‍රහණයට නතු විය."
^ ට්විචෙට්, ඩෙනිස් සී.; ෆ්‍රෑන්ක්, හර්බට්; ෆෙයාබෑන්ක්, ජෝන් කිං. The Cambridge History of China: වෙළුම 6, Alien Regimes and Border States, 907-1368 (ඉංග්‍රීසි බසින්). කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. p. 111. ISBN 9780521243315. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.
^ ට්විචට්, ඩෙනිස් සී.; ‍ෆ්‍රෑන්ක්, හර්බට්; ෆෙයාබෑන්ක්, ජෝන් කිං. The Cambridge History of China: වෙළුම 6, Alien Regimes and Border States, 907-1368 (ඉංග්‍රීසි බසින්). කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. p. 111. ISBN 9780521243315. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016. 1015 සිට 1019 දක්වා, නිරතන්තර යුද්ධ පැවතිණි. 1015, 1016, සහ 1017 වර්ෂවල කොර්යෝව වෙත ප්‍රහාර එල්ල වූ අතර, ඉන් ඇතැම් අවස්ථාවල කොර්යෝවටත්, තවත් විටෙක ලියාඕවටත් ජය හිමි විය. නමුත් සමස්ත ප්‍රතිඵලය අවිනිශ්චිත ය.
^ ^a ^b ^c ට්විචට්, ඩෙනිස් සී.; ෆ්‍රෑන්ක්, හර්බට්; ෆෙයැබෑන්ක්, ජෝන් කිං. The Cambridge History of China: වෙළුම 6, Alien Regimes and Border States, 907-1368 (ඉංග්‍රීසි බසින්). කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. pp. 111–112. ISBN 9780521243315. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016. 1018දී ඛිටන් රාජ්‍යය විසින් හ්සියාඕ පයි-යාගේ නායකත්වය යටතේ නව විශාල ආක්‍රමණික හමුදාවක් පිටත් කරන ලදී. 1018දී හමුදාව යාලු ගංගාව තරණය කළ අතර, නමුත් විශිෂ්ට කොර්යෝ හමුදා ඔවුනට පහර දීමට රැක සිටියහ. මෙහි දී ඔවුනට විශාල හානි සිදු විය. කොර්යෝ හමුදාව ඔවුනගේ පසුබැසීමේ මාර්ගය ද අවහිර කර තිබිණි. මේ නිසා හ්සියාඕ පයි-යා දකුණට ගමන් කළේ ය. 1011දී කළාක් මෙන් ඔවුහු කේසොං අගනුවර අල්ලා ගැනීමට සැලසුම් කළහ. නමුත් මෙවර කොරියානුවන් අගනුවර වටා ආරක්ෂාව යොදවා තිබිණි. මේ නිසා කොරියානු ප්‍රහාරවලින් හානිව තිබූ ඛිටන් හමුදාවට යාලු ගංගාව දෙසට පසු බැසීමට සිදු විය. කුජු හි දී, තා සහ තෝ ගංගා අතර ප්‍රදේශයේ, කොර්යෝ ප්‍රධාන හමුදා විසින් ඔවුන්ව වටලන ලදී. මේ නිසා ඛිටන් හමුදාව සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ විනාශයට පත් විය. ලියාඕ දේශසීමාව වෙත යළි ළඟා වීමට හැකිවූයේ සෙබලුන් කිහිප දහසකට පමණි.
^ ^a ^b ^c ^d ට්විචට් & ටියෙට්ස් 1994, පි. 112.
^ හ්‍යුන් 2013, පි.10.
^ ට්විචට් & ටියට්ස් 1994, පි.112: "1031දී හ්යෝන්ජොං මියගිය විට, ලියාඕ රාජමාලිගය විසින් ඔහුගේ පුත්‍රයා මෙන්ම අනුප්‍රාප්තිකයා ද වූ වං හූම් (තෝක්චොං; රාජ. 1031-4) රජු ලෙස පිළිගන්නා ලදී. මෙතැන් සිට ලියාඕ රාජවංශයේ අවසානය දක්වාම කොර්යෝව හහි පක්ෂපාතී යටත් රාජ්‍යයක් ලෙස පැවතිණි. රාජ්‍ය ද්විත්වය අතර සාමය වැජඹිණි."
^ බෲකර්, රෙම්කෝ ඊ. Establishing a Pluralist Society in Medieval Korea, 918-1170: History, Ideology and Identity in the Koryŏ Dynasty (ඉංග්‍රීසි බසින්). BRILL. p. 245. ISBN 9004183256. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.
^ බෲකර්, රෙම්කෝ ඊ. Establishing a Pluralist Society in Medieval Korea, 918-1170: History, Ideology and Identity in the Koryŏ Dynasty (ඉංග්‍රීසි බසින්). BRILL. p. 245. ISBN 9004183256. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016. නිල සබඳතා නොතිබීම, නිල-නොවන සම්බන්ධතා වර්ධනය වීමට බාධාවක් නොවී ය. එකොළොස්වන සියවසේ තෙවන දශ‍කයේ සිට, සම්මත කොර්යෝ ඉතිහාසය අනුව සෑම වසරකම වෙළඳුන් සිය ගණනක් සහ හොඳින් උගත් සොං සංක්‍රමණිකයකින් දස දෙනකු පැමිණ කොර්යෝව වෙත පැමිණි තිබේ. මෙම තත්ත්වය දොළොස්වන සියවස තෙක්ම පැවතිණි. රාජ්‍යයේ තත්ත්වය අතින් හැර, එකල 1030 දශකයේ සිට 1080 දශකය දක්වා කාලය තුළ කොර්යෝව සොං රාජවංශය අතර සබඳතා ශක්තිමත් විය.
^ බෲකර්, රෙම්කෝ ඊ. Establishing a Pluralist Society in Medieval Korea, 918-1170: History, Ideology and Identity in the Koryŏ Dynasty (ඉංග්‍රීසි බසින්). BRILL. p. 246. ISBN 9004183256. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.
^ බෲකර්, රෙම්කෝ ඊ. Establishing a Pluralist Society in Medieval Korea, 918-1170: History, Ideology and Identity in the Koryŏ Dynasty (ඉංග්‍රීසි බසින්). BRILL. p. 246. ISBN 9004183256. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.
^ බෲකර්, රෙම්කෝ ඊ. Establishing a Pluralist Society in Medieval Korea, 918-1170: History, Ideology and Identity in the Koryŏ Dynasty (ඉංග්‍රීසි බසින්). BRILL. p. 247. ISBN 9004183256. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.
^ ලී, කෙනත් බී. Korea and East Asia: The Story of a Phoenix (ඉංග්‍රීසි බසින්). Greenwood Publishing Group. p. 61. ISBN 9780275958237. සම්ප්‍රවේශය 28 ජූලි 2016.
^ බෝමන්, ජෝන්. Columbia Chronologies of Asian History and Culture (ඉංග්‍රීසි බසින්). කොලොම්බියා විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. p. 202. ISBN 9780231500043. සම්ප්‍රවේශය 1 අගෝස්තු 2016.
^ බෲකර්, මේකෝ ඊ. Establishing a Pluralist Society in Medieval Korea, 918-1170: History, Ideology and Identity in the Koryŏ Dynasty (ඉංග්‍රීසි බසින්). BRILL. p. 137. ISBN 9004183256. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.
^ යි, කි-බෙක්. A New History of Korea (ඉංග්‍රීසි බසින්). හාවර්ඩ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. p. 126. ISBN 9780674615762. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.
^ වෝකර්, හියු ඩයිසන්. East Asia: A New History (ඉංග්‍රීසි බසින්). AuthorHouse. p. 207. ISBN 9781477265178. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.
^ China Under Jurchen Rule. සම්ප්‍රවේශය 18 මාර්තු 2015.
^ The Cambridge History of China: වෙළුම 6, Alien Regimes and Border States ... සම්ප්‍රවේශය 18 මාර්තු 2015.
^ මයිකල් ජේ. සෙත් (16 ඔක්තෝබර් 2010). A History of Korea: From Antiquity to the Present. රෝමන් සහ ලිට්ල්ෆීල්ඩ් ප්‍රකාශකයෝ. pp. 86–. ISBN 978-0-7425-6717-7.
^ මයිකල් ජේ. සෙත් (1 ජනවාරි 2006). A Concise History of Korea: From the Neolithic Period Through the Nineteenth Century. රොමන් සහ ලිට්ල්ෆීල්ඩ්. pp. 84–. ISBN 978-0-7425-4005-7.
^ මැතිව් බෙනට් (ජනවාරි 1998). The Hutchinson Dictionary of Ancient & Medieval Warfare. ටේලර් සහ ෆ්‍රැන්සිස්. pp. 182–. ISBN 978-1-57958-116-9.
^ හේවුඩ්, ජෝන්; ජොටිෂ්කි, ඇන්ඩෲ; මැක්ග්ලයින්, සියෑන් (1998). Historical Atlas of the Medieval World, AD 600-1492. බාර්නස් සහ නෝබල්. p. 3.24. ISBN 978-0-7607-1976-3.
^ කාර්ලෝස් කෙනත් ක්විනොන්ස්; ජෝසෆ් ට්‍රැගර්ට් (26 ජනවාරි 2004). The Complete Idiot's Guide to Understanding North Korea. ඇල්ෆා බුක්ස්. pp. 71–. ISBN 978-1-59257-169-7.
^ ^a ^b ^c සොං-නේ පාක්, 《Science and Technology in Korean History:Excursions, Innovations, and Issues》, ජයින් ප්‍රකාශන සමාගම, 2005. ISBN 0895818388 පිටු.69-70
^ එඩ්වඩ් ජේ. ෂල්ට්ස්, 《Generals and Scholars: Military Rule in Medieval Korea》, හවායිහි විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය, 2000. ISBN 0824823249 පි. 9-10
^ එඩ්වඩ් 2000, පි. 11.
^ එඩ්වඩ් 2000, පිටු. 18-20
^ ^a ^b එස්. වයිස් බවර්, 《The History of the Renaissance World:From the Rediscovery of Aristotle to the Conquest of Constantinople》, ඩබ්. ඩබ්. නොර්ටන් සහ සමාගම, 2013. ISBN 0393059766 පිටු.71-74
^ ^a ^b හ්යොන්හුයි යි, සොංසු පාක්, නේ‍හ්යොන් යුන්, 《New History of Korea》, ජිමූන්දං, 2005. ISBN 8988095855 පි. 336
^ ^a ^b http://enc.daum.net/dic100/contents.do?query1=b18a0209a |Daum Encyclopædia Britannica
^ ^a ^b එඩ්වඩ් 2000, පි. 1.
^ ^a ^b ඩ්ජුන් කිල් කිම්, 《The History of Korea: 2nd edition》, ABC-CLIO, 2014. ISBN 1610695828, පි. 76
^ ක්යොං-සුක් කං, 《Korean Ceramics》, කොරියා පදනම, 2008. ISBN 8986090309 පි. 97
^ ජෝසෆ් පී. ලින්ස්කි, 《Korean Studies series》, චිමුන්දං, 2003. ISBN 8988095499, පි. 43
^ ^a ^b එඩ්වඩ් 2000, පි. 2.
^ "Kim Chwi-ryeo". Encyclopedia of Korean Culture. Academy of Korean Studies. සම්ප්‍රවේශය 3 ජූලි 2016.
^ Goryeosa: වෙළුම 103. සම්ප්‍රවේශය 3 ජූලි 2016.
^ පැට්‍රිෂියා අබ්‍රේ; ඈන් වෝල්ට්හෝල් (1 ජනවාරි 2013). Pre-Modern East Asia: A Cultural, Social, and Political History, වෙළුම I: To 1800. Cengage Learning. pp. 177–. ISBN 1-133-60651-2.
^ ලී, කි-බයික් (1984). A New History of Korea. කේම්බ්‍රිජ්, මැසචුසෙට්ස්: හාවර්ඩ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. p. 148. ISBN 067461576X.
^ ^a ^b http://www.wontackhong.com/homepage1/data/1131.pdf
^ 1260දී චීනයේ අධිරාජයා සහ මොංගෝලියානුවන්ගේ ඛාන්වරයා බවට පත් ඛුබිලායි ගොර්යෝවේ බොහෝ ප්‍රදේශවල ඍජුව අණසක පැතිරවීමට අදහස් නොකළේ ය. සොං චීනය හා සසඳන විට, ගොර්යෝ කොරියාව අභ්‍යන්තර ආසියානු බලවේගයක් ලෙස සැලකිණි. ගොර්යෝ රාජවංශයට තවදුරටත් පැවතීමට අවසර හිමිවූ අතර, මොංගෝලියානු රාජකීය පවුල සමග අන්තර් විවාහයන් සිදුකෙරිණි. නමුත් සොං රාජවංශය අවසන් වූ කාලයේ මොංගෝලියානුවන් සහ චීනුන් අතර විවාහයන් දැඩිව තහනම් කෙරිණි.
^ 국방부 군사편찬연구소, 고려시대 군사 전략 (2006) (ජාතික ආරක්ෂාව පිළිබඳ අමාත්‍යාංශය, ගොර්යෝවේ යුධෝපාය මාර්ග)
^ සංස්. මොරිස් රොසැබි - China among equals: the Middle Kingdom and its neighbors, 10th-14th centuries, පි. 244
^ The Mongols Co-opt the Turks to Rule All under Heaven: Crippled the Dual-System and Expelled by Chinese Rebellion by Wontack Hong
^ Baasanjavyin Lkhagvaa-Solongos, Mongol-Solongosyin harilstaanii ulamjlalaas, පි. 172
^ හ්‍යුන් 2013, පි. 3: "ගොර්යෝව ... පසුකාලීන ටෑං, පසුකාලීන ජින්, පසුකාලීන හන් සහ පසුකාලීන චෞ යන අනුප්‍රාප්තික රාජවංශ වෙත පඬුරු කප්පම් ලබා දී තිබේ. ගොර්යෝ නිලධාරීන් ඉහත රාජවංශ ටෑං රාජවංශයේ නියම අනුප්‍රාප්තිකයන් ලෙසත්, චීනයේ නව "මධ්‍යස්ථාන" ලෙසත් සලකා තිබේ."
^ ෆ්‍රෑන්ක් 1994, පි. 229: "1126 ග්‍රීෂ්ම ඍතුවේ දී, කොර්යෝවේ රජු තමන් චින්හි යටත් රාජ්‍යයක් බැව් ප්‍රකාශ කළේ ය."
^ අබ්‍රේ & වෝල්ට්හෝල් 2014, [3], පි. 171, සඳහා ගූගල් බුක්ස්: "ජුර්චෙන් ජින්වරුන්ගේ සිදුවීමේ දී, [ගොර්යෝ] රාජ මාලිගය ප්‍රචණ්ඩ සිදුවීම් ඇරඹීමට පෙර සිය පඬුරු කප්පම් තත්ත්වය ලියාඕ සිට ජින් දක්වා වෙනස් කිරීමට තීරණය කළේ ය." එසේම පි. 172: "කොර්යෝව ජින් පඬුරු කප්පම් රාජ්‍යයක් ලෙස ලියාපදිංචි කෙරිණි."
^ වර්මීර්ෂ්, සෙම්. (2008). The Power of the Buddhas: the Politics of Buddhism during the Koryŏ Dynasty (918-1392), පි. 3.
^ ^a ^b ලී ස්‍යුං-යොන්, 《On the formation of the Upper Monastic Area of Seon Buddhist Temples from Korea's Late Silla to the Goryeo Era》, සුංක්‍යුන්ක්වාන් විශ්වවිද්‍යාලය, Springer Science & Business Media, 2013. ISBN 3319000535 පි. 7-9
^ ^a ^b ^c හී-සුං කීල්, 《Chinul:The Founder of the Korean Son Tradition》, Jain Publishing Company, 1978. ISBN 0895811553. පිටු. 6-10
^ ෂින් කි-සොප්, 《Korea Annual》, Hapdong News Agency, පි. 76
^ ^a ^b ඩ්ජුන් කිල් කිම්, 《The History of Korea: 2වන සංස්කරණය》, ABC-CLIO, 2014. ISBN 1610695828, පි. 9
^ ප්යොං-ජෝ චොං, 《History of Buddhism》, ජිමූන්දං, 2007. ISBN 8988095243 පි. 83
^ ^a ^b මධුසුදාන් සාක්‍යා, 〈Current Perspectives in Buddhism: Buddhism today / issues&global dimensions〉, Cyber Tech Publications, 2011. ISBN 8178847337. පි. 108
^ ^a ^b ඇලෙක්සැන්ඩර් විනී, 《Buddhism: An Introduction》, අයි. බී. ටෝරිස්, 2015. ISBN 1848853971 පි. 236
^ ඩේමියන් කියොව්න්, චාල්ස් එස්. ප්‍රිබිෂ්, 《Encyclopedia of Buddhism》, රූට්ලෙජ්, 2013. ISBN 1136985883 පි. 226
^ ස්ටීවන් හයින්, 《Like Cats and Dogs:Contesting the Mu Koan in Zen Buddhism》, OUP USA, 2013. ISBN 0199837309 පි. 82
^ සොන්ජා වෙග්දාල්, බෙන් හර්, 《CultureShock! Korea: A Survival Guide to Customs and Etiquette》, Marshall Cavendish International Asia Pte Ltd, 2008. ISBN 9814408948 පි. 9
^ මධුසුදාන් සාක්‍යා, 〈Current Perspectives in Buddhism: Buddhism today / issues&global dimensions〉, Cyber Tech Publications, 2011. ISBN 8178847337. පි. 111
^ කිම් 2014, පි. 64.
^ ජෝන් එච්. ටී., 〈Korea:Korean Cultural Insights〉, Korean National Tourism Organization, 2000. පි. 25
^ චූං සූන් කිම්, 《Kimchi and IT:Tradition and Transformation in Korea》, ඉල්ජෝගක්, 2007. ISBN 8933705287 පි. 212
^ කීත් ප්‍රෑට්, රිචඩ් රට්, ජේම්ස් හොවර් (1999). Korea: A Historical and Cultural Dictionary. රූට්ලෙජ්. p. 189. ISBN 0-7007-0464-7.{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
^ ජේ ඉයුන්-කාං, 《The Land of Scholars:Two Thousand Years of Korean Confucianism》, Home&Sekey Books, 2006. ISBN 1931907307, පි. 149
^ කිම් දේ-හං, 《Classic Poetic Songs of Korea》, එව්හා කාන්තා විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය, 2009. ISBN 8973008439 පි. 51
^ (මියා 2006; මියා 2007)
^ ඇන්ඩ්‍රෙයි නිකොලේවිච් ලැන් කොව්, 《The dawn of modern Korea: the transformation in life and cityscape》, යුන්හැං නාමු, 2007. ISBN 895660214X. පි. 266
^ සොක්-පොං සෝ, 《Brother Nations, Korea and Turkey:a history of Turkish soldiers' participation in the Korean War》, Ministry of Patriots & Veterans Affairs, 2007. පි. 31
^ ග්‍රේසන්, ජේම්ස් හන්ට්ලි (2002). Korea: A Religious History. රූට්ලෙජ්. p. 195. ISBN 0-7007-1605-X.
^ 〈Harvard Asia Quarterly〉, වෙළු. 10 1-2, Harvard Asia Law Society, Harvard Asia Business Club and Asia at the Graduate school of Design, 2006. පි. 27
^ "Moving beyond the green blur: a history of soju". JoongAng Daily.
^ National Research Institute of Cultural Heritage, 〈Sul, Korean Alcoholic Beverages〉, 2013. ISBN 892990176X, පි. 25
^ මයිකල් ජේ. පෙටිඩ්, 《Korean Cuisine:An Illustrated History》, රිඇක්ෂන් බුක්ස්, 2008. ISBN 1861893485 පි. 118
^ වූඩ්, නයිජල්. "Technological Parallels between Chinese Yue wares and Korean celadons." in Papers of the British Association for Korean Studies (BAKS Papers), වෙළු 5. ජිනා බාර්නස් සහ බෙත් මැකි‍‍ලොප්, සංස්. ලන්ඩන්: කොරියානු අධ්‍යයන සඳහා වන බ්‍රිතාන්‍ය සංවිධානය, 1994; පිටු. 39-64.
^ "Korean Classics : Asian Collections: An Illustrated Guide (Library of Congress - Asian Division)". කොංග්‍රස් පුස්තකාලය. එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසය. සම්ප්‍රවේශය 19 අගෝස්තු 2016.
^ "Gutenberg Bible". බ්‍රිතාන්‍ය පුස්තකාලය. බ්‍රිතාන්‍ය පුස්තකාල මණ්ඩලය. සම්ප්‍රවේශය 19 අගෝස්තු 2016.
^ "Korea, 1000–1400 A.D. | Chronology | Heilbrunn Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art". The Met’s Heilbrunn Timeline of Art History. මෙට්‍රොපොලිටන් කලා කෞතුකාගාරය. සම්ප්‍රවේශය 19 අගෝස්තු 2016.
^ "Movable type - Oxford Reference". Oxford Reference. ඔක්ස්ෆර්ඩ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. doi:10.1093/oi/authority.20110803100213284. සම්ප්‍රවේශය 19 අගෝස්තු 2016.
^ අබ්‍රේ, පැට්‍රිෂියා බක්ලි; වෝල්ට්හෝල්, ඈන්. East Asia: A Cultural, Social, and Political History (ඉංග්‍රීසි බසින්). Cengage Learning. ISBN 1285528670. සම්ප්‍රවේශය 19 අගෝස්තු 2016.
^ 韩国剽窃活字印刷发明权只是第一步
^ කොර්යෝහි නිල ඉතිහාසයයි. 1580දී ලී තහඩු මුද්‍රණයක් ලෙස සැකසිණි.

ප්‍රභව

බෝමාන්, ජෝන් ස්ටුවර්ට් (2013), Columbia Chronologies of Asian History and Culture,
ISBN 0231500041
ක්ලාර්ක්, ඩොනල්ඩ් එන්. (1998), "Sino-Korean tributary relations under the Ming", in ට්විචට්, ඩෙනිස්; මෝට් ෆ්‍රෙඩ්රික් ඩබ්. (සංස්.), The Cambridge History of China, වෙළුම 8: The Ming Dynasty, 1368−1644, කොටස 2, කේම්බ්‍රිජ්: කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය, pp. 272–300,
ISBN 0-521-24333-5
.
අබ්‍රේ, පැට්‍රිෂියා බක්ලි; වෝල්ට්හෝල්, ඈන් (2014), Pre-Modern East Asia: To 1800: A Cultural, Social, and Political History, තෙවන සංස්කරණය, බොස්ටන්, MA: වොඩ්ස්වර්ත්, සෙන්ගේජ් ලර්නිං,
ISBN 978-1-133-60651-2
.
ෆ්‍රෑන්ක්, හර්බට් (1994), "The Chin dynasty", in ෆ්‍රෑන්ක්, හර්බට්; ට්විචට් ඩෙනිස් (සංස්.), The Cambridge History of China, වෙළුම 6: Alien Regime and Border States, 907-1368, කේම්බ්‍රිජ්: කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය, pp. 215–320,
ISBN 0-521-24331-9
.
හටාඩා, ටකාෂි; කනිෂ්ඨ ස්මිත්, වොරන් ඩබ්.; හැසාර්ඩ්, බෙන්ජමින් එච්. (1969), A History of Korea, සැන්ටා බාබරා, CA: ABC-Clio,
ISBN 0-87436-064-1
.
හ්‍යුන්, ජොංවොන් (2013), Gift Exchange among States in East Asia during the Eleventh Century, වොෂිංටන් විශ්වවිද්‍යාලය, http://hdl.handle.net/1773/24231 .
නාහ්ම්, ඇන්ඩෲ සී. (1988), Korea: Tradition & Transformation: A History of the Korean People, එලිසබෙත්, NJ: හොලයිම්,
ISBN 0-930878-56-6
.
රොසැබි, මොරිස් (1994), "The reign of Khubilai khan", in ෆ්‍රෑන්ක්, හර්බට්; ට්විචට් ඩෙනිස් (සංස්.), The Cambridge History of China, වෙළුම 6: Alien Regime and Border States, 907-1368, කේම්බ්‍රිජ්: කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය, pp. 414–489,
ISBN 0-521-24331-9
.
සයිමන්ස්, ‍ජියොෆ් (1995), Korea: The Search for Sovereignty, නිව් යෝක්, NY: ශාන්ත මාටින්ස් මුද්‍රණාලය,
ISBN 0-312-12531-3
.
ට්විට්‍චට්, ඩෙනිස්; ටියෙට්ස්, ක්ලොස්-පීටර් (1994), "The Liao", in ෆ්‍රෑන්ක්, හර්බට්; ට්විචට් ඩෙනිස් (සංස්.), The Cambridge History of China, වෙළුම 6: Alien Regime and Border States, 907-1368, කේම්බ්‍රිජ්: කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය, pp. 43–153,
ISBN 0-521-24331-9
.
වර්මීර්ෂ්, සෙම්. (2008). The Power of the Buddhas: the Politics of Buddhism during the Koryǒ Dynasty (918-1392). කේම්බ්‍රිජ්: හාවර්ඩ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. ISBN 9780674031883; OCLC 213407432
යුන්, පීටර් අයි. (1998), Rethinking the Tribute System: Korean States and northeast Asian Interstate Relations, 600-1600, කැලිෆෝනියා විශ්වවිද්‍යාලය, ලොස් ඇන්ජලීස්, https://books.google.com/books/about/Rethinking_the_Tribute_System.html?id=77iJygAACAAJ .
චාඕ, ක්වෑන්ෂෙං (2003), "China and the Korean peace process", in තේ-හ්වන් ක්වක්; ස්‍යුං-හෝ ජූං (සංස්.), The Korean Peace Process and the Four Powers, හැම්ෂයර්: ඈෂ්ගේට්, pp. 98–118,
ISBN 0-7546-3653-4
.

වැඩිදුර කියවීමට

රොජර්ස්, මයිකල් සී.; 1959. “Factionalism and Koryŏ Policy Under the Northern Sung”. Journal of the American Oriental Society 79 (1). American Oriental Society: 16–25. doi:10.2307/596304. http://www.jstor.org/stable/596304
රොජර්ස්, මයිකල් සී.; 1961. “Some Kings of Koryo as Registered in Chinese Works”. Journal of the American Oriental Society 81 (4). American Oriental Society: 415–22. doi:10.2307/595688. http://www.jstor.org/stable/595688

[Kim2012-1] ක්යු චුල් කිම් (8 මාර්තු 2012). රූට්ලස්: අ ක්රෝනිකල් ඔෆ් මයි ලයිෆ් ජර්නි. ඕතර්අහවුස්. p. 128. ISBN 978-1-4685-5891-3. සම්ප්‍රවේශය 19 සැප්තැම්බර් 2013.

[2] "වර්ල්ඩ් ට්‍රෙෂර්ස්: බිගිනිංස්". කොංග්‍රස් පුස්තකාලය. එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසය. සම්ප්‍රවේශය 14 ජූලි 2016.

[3] 韩国剽窃活字印刷发明权只是第一步

[Jixing-4] පැන් ජිෂිං, අ හිස්ට්‍රි ඔෆ් මූවබල් මෙටල් ටයිප් ප්‍රින්ටිං ටෙක්නික් ඉන් චයිනා 2001, පිටු. 41-54 උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: Invalid <ref> tag; name "Jixing" defined multiple times with different content

[5] "Baegun hwasang chorok buljo jikji simche yojeol (වෙළුම.II), "ඇන්ත්‍රොලොජි ඔෆ් ග්‍රේට් බුඩිස්ට් ප්‍රීස්ට්ස්' සෙන් ටීචිංස්"හි දෙවන වෙළුම". එක්සත් ජාතීන්ගේ අධ්‍යාපන, විද්‍යාත්මක සහ සංස්කෘතික සංවිධානය (UNESCO). එක්සත් ජාතීන්. සම්ප්‍රවේශය 14 ජූලි 2016.

[6] "කොර්යෝ ඩයිනාස්ටි". එන්සයික්ලොපීඩියා ඔෆ් වර්ල්ඩ් හිස්ට්‍රි. Vol. II. p. 238.

[7] ර්යු, හොවාර්ඩ් ජිසූ. ඕඩර්ලි කොරියා යුනිෆිකේෂන්: විත් ද ගැරන්ටී ඔෆ් ස්ටැබිලිටි ඉන් ඊස්ට් ඒෂියා (ඉංග්‍රීසි බසින්). එක්ස්ලිබ්රිස් සංස්ථාව. p. 145. ISBN 9781462803323. සම්ප්‍රවේශය 18 ජූලි 2016.

[8] 박, 종기 (අගෝස්තු 24, 2015). 고려사의 재발견: 한반도 역사상 가장 개방적이고 역동적인 500년 고려 역사를 만나다. 휴머니스트. ISBN 9788958629023.

[9] සංරක්ෂිත පිටපත, http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/apcity/unpan014460.pdf, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2017-11-01

[10] රොසැබි, මොරිස්. චයිනා අමන්ග් ඊක්වල්ස්: ද මිඩ්ල් කිංඩම් ඇන්ඩ් ඉට්ස් නෙයිබර්ස්, 10ත්-14ත් සෙන්චරීස් (ඉංග්‍රීසි බසින්). යුනිවර්සිටි ඔෆ් කැලිෆෝනියා ප්‍රෙස්. p. 323. ISBN 9780520045620. සම්ප්‍රවේශය 1 අගෝස්තු 2016.

[Ackermann-11] ඇකර්මාන්, මාර්ෂා ඊ.; අප්ෂර්, ජියු-හ්වා ලෝ, eds. (2008). එන්සයික්ලොපීඩියා ඔෆ් වර්ල්ඩ් හිස්ට්‍රි. නිව් යෝක්: ෆැක්‍ට්ස් ඔන් ෆයිල්. ISBN 978-0-8160-6386-4.

[12] ලී, කි-බයික් (1984). අ නිව් හිස්ට්‍රි ඔෆ් කොරියා. කේම්බ්‍රිජ්, මැසචුසෙට්ස්: හාවර්ඩ් යුනිවර්සිටි ප්‍රෙස්. p. 103. ISBN 067461576X. "පර්හේ රාජ්‍යය ඛිටන්වරුන්ගේ ග්‍රහණයට නතුවීමත් සමග, කොගුර්යෝවෙන් පැවතෙන්නන් වූ එහි බොහො පාලක පන්ති ජනයා කොර්යෝ වෙත පලාගියහ. ඔවුන්ව උණුසුම් ලෙස පිළිගත් වං කෝන් නිර්ලෝභී ලෙස ඔවුනට ඉඩම් ලබාදුන්නේ ය. පර්හේ කිරුළහිමි කුමරු වූ තේ න්වං-හ්යොන් හට වං ක්යේ ("රාජකීය වං අනුප්‍රාප්තික") යන නාමය ලබා දී, ඔහුව රාජකීය ගෘහයේ නාමලේඛනය ඇතුළත් කරගත්තේ ය. එමගින් ඔවුන් දෙදෙනා එකම පෙළපත අයත් වූ බව පැවසුණු අතර, ඔවුනට සිය පූර්වජයා‍ගේ ගෞරවය සහ චාරිත්‍ර උරුම විය. මෙලෙසින් කොර්යෝව සැබෑ ජාතික ඒකාබද්ධතාවක් අත් කරගත්තේ පසුකාලීන තුන් රාජධානි පමණක් නොව කොගුර්යෝ පෙළපතේ පර්හේ රාජධානිය පවා ඈඳා ගනිමිනි."

[13] බෲකර්, රෙම්කෝ ඊ. (2003). Koryo as an Independent realm. හවායිහි විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. p. 78.

[Breuker_2010-14] බෲකර් 2010, පිටු. 220-221. "අම්නොක් ගංගා ප්‍රදේශයේ ජුර්චෙන් ජනාවාස රාජවංශය ස්ථාපනය කළ සමයේ පටන් කොර්යෝවේ යටත් රාජ්‍ය ලෙස සැලකිණි. මෙකල තේජෝ වං කෝන් හට පසුකාලීන පෙක්ජේ හමුදා පරාජය කිරීමට ජුර්චෙන් අශ්වාරෝහක හමුදාවේ සහාය ඉතා වැදගත් විය. කොර්යෝ සහ ලියාඕ රාජ්‍ය හා සැසඳමේ දී ජුර්චෙන්වරුන්ගේ තත්ත්වය සහ ස්ථාවරය නිර්ණය කිරීම අපහසු වන්නේ, ජුර්චෙන් නායකයින් කොර්යෝ සහ ලියාඕ රාජ්‍ය සමග මධ්‍යස්ථව සිටි නිසායි. ඔවුහු උචිත යැයි හැඟුණු විට පාර්ශ්වයන් මාරු කිරීම හෝ පලා යාම සිදුකළහ. ඉහත සඳහන් කළ පරිදි, කොර්යෝ සහ ලියාඕ බලකොටුවලින් පිටත විශාල පෙදෙසක පාලනය අතැතිව සිටි ජුර්චෙන්වරුන්ගේ සහාය ලබා ගැනීමට කොර්යෝව සහ ලියාඕ රාජවංශය තරග වැදුණේ ඔවුනට විශාල හමුදාවන් නොතිබීම නිසායි. මෙම ජුර්චෙන් ජනයා ලියාඕ සහ කොර්යෝ රාජ්‍ය අතර ඇති නොසන්සුන්තාවෙන් ප්‍රයෝජන ලබා ගැනීමට සමත් වූහත තෝමස් බාර්ෆීල්ඩ් විස්තර කරන පරිදි, අර්ධ-සංචාරක ජුර්චෙන්වරුන් සහ ඔවුන්ගේ අර්ධද්වීපික අසල්වැසියන් අතර සම්බන්ධතාව, චීන රාජ්‍ය සහ ඔවුන්ගේ සංචාරක ගෝත්‍ර අසල්වැසියන්ට සමාන වේ."

[15] "丙申谕群臣曰:“平壤古都荒废虽久,基址尙存,而荆棘滋茂,蕃人游猎於其间,因而侵掠边邑,为害大矣。宜徙民实之以固藩屏为百世之利"(高丽史)

[TT1023-16] ට්විචට් & ටියෙට්ස් 1994, පිටු.102-103.

[Nahm89-17] නැම් 1988, පි. 89.

[18] ට්විචට්, ඩෙනිස් සී.; ෆ්‍රෑන්ක්, හර්බට්; ෆෙයාබෑන්ක්, ජෝන් කිං. The Cambridge History of China: Volume 6, Alien Regimes and Border States, 907-1368 (ඉංග්‍රීසි බසින්). කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. p. 103. ISBN 9780521243315. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.

[HSH51f-19] හටාඩා, කනිෂ්ඨ ස්මිත් & හැසාර්ඩ් 1969, පි. 51f: "පුරාතන සමයේ සිටම, ආසියාවේ යාබද ප්‍රදේශවල සිදුවන වෙනස්වීම් ගොර්යෝව කෙරෙහි බලපෑවේ ය. ඇගේ ඉරණම මහාද්වීපික ආසියානු වෙනස්වීම් සමග බැදී පැවතිණි. උදාහරණයක් ලෙස, චීනයේ ටෑං සහ පංච රාජවංශ යුගයේ අවසානය වන විට (907-960) එය අවුල් වියවුල්වලින් ගහන විය. මහාද්වීපයේ මැදිහත්වීමකින් තොරව නව රාජවංශයක් පිහිටුවීමට වං කෝන් සමත් විය. කොරියාවේ ඒකාබද්ධභාවය සම්පූර්ණ වූ විට, පංච රාජවංශවල වෙනස් රාජධානිවලට පඬුරු කප්පම් සැපයීමට එයට සිදු විය. 960දී සුංවරුන් චීනය එක්සත් කිරීමත් සමග, කොර්යෝව සුංහි පඬුරු කප්පම් රාජ්‍යයක් බවට පත් විය. මෙලෙසින් කොරියාවේ පාලකයාගේ බලය වැඩිදියුණු කරගැනීමට චීන පාලකයාගේ සහාය ලබාගැනීම අවශ්‍ය විය. ..."

[EWL-20] අබ්‍රේ & වෝල්ට්හෝල් 2014, [1], පි. 171, සඳහා ගූගල් බුක්ස්: "ඛිටන් ලියාඕ සිදුවීමේ දී, දශක දෙකක යුධමය ප්‍රතිරෝධීභාවය අවසන් වූයේ 1020දී ගොර්යෝවේ යටහත්භාවය සොං වෙනුවට ලියාඕ වෙත ප්‍රදානය කිරීමෙන් පසුවයි." "993දී ලියාඕ හමුදා ගොර්යෝවේ භූමිය ආක්‍රමණය කළේ ය. ... සාම සාකච්ඡා පැවැත්වූ ඛිටන්වරු ගොර්යෝවට ලියාඕ දිනදසුන අනුගමනය කිරීමටත්, සොං රාජ්‍ය සමග පැවති පඬුරු කප්පම් ක්‍රමය අවස්න කිරීමටත් බලකළහ ... 1010දී, ලියාඕ රාජසභාවේ අනුමැතියකින් තොරව යහපත් රජකු සිහසුනෙන් නෙරපී‍ම සම්බන්ධයෙන්, ඛිටන් අධිරාජයා පෞද්ගලිකව ආක්‍රමණයක් දියත් කළ අතර, එහි දී ගොර්යෝ අගනුවර ගිනිබත් විය. තවත් ඝට්ටනයන් රැසක් පැවති අතර, 1020දී ගොර්යෝව ලියාඕහි පඬුරු කප්පම් රාජ්‍යයක් බවට පත්වීමත් සමග එය අවසන් විය."

[21] හ්‍යුන් 2013, පි. 106: "tඛිටන් හමුදාව ගොර්යෝව ආක්‍රමණය කළේ ය. 994දී එයට ලියාඕ යටත් රාජ්‍යයක් බවට පත්වීමට බලකෙරිණි."

[22] යුන් 1998, පිටු. 63-65. යුන් උපුටා දක්වන්නේ ගොර්යෝසා 3:27a6–7.

[23] හටාඩා, කනිෂ්ඨ ස්මිත් & හැසාර්ඩ් 1969, පි. 52: "සොංජොං රජුගේ දහතුන්වන වර්ෂයේ (994), කොර්යෝව ඛිටන් රාජ්‍යයට යටත් වූ අතර, ඔවුන්ගේ දින දසුන අනුගමනය කරන්නට විය".

[24] සයිමන්ස් 1995, පි. 95: "994දී, සොංජොං රජ සමයේ, කොර්යෝවට ඛිටන්හි ආධිපත්‍යය පිළිගැනීමට බලකෙරිණි".

[25] යුන් 1998, පි.64: "සාකච්ඡාව අවසානයේ දී, සෝ හුයි විසින් ... ආරක්ෂික දූත මෙහෙවරක නියැළී ඇති බව පෙනේ. ඔහු චොංචෝන් සහ අම්නොක් ගංගා අතර භූමිය කොර්යෝ රාජධානියට ලබා ගැනීමට ඛිටන්වරුන්ගේ අනුමැතිය හිමිකරගත්තේ ය."

[26] කිම්, ද්ජුන් කිල්. The History of Korea, 2වන සංස්කරණයි (ඉංග්‍රීසි බසින්). ABC-CLIO. p. 66. ISBN 9781610695824. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.

[27] “自契丹东京至我安北府数百里之地,皆为生女真所据。光宗取之,筑嘉州、松城等城,今契丹之来,其志不过取北二城,其声言取高勾丽旧地者,实恐我也”(高丽史)

[28] හ්‍යුන් 2013, පි. 106: "ගොර්යෝ රාජසභාව ලියාඕ රාජමාලිගය සමග පඬුරු කප්පම් සබඳතා පැවැත්වීමට එකඟ වුව ද, එම වර්ෂයේම [=994] ඔවුන් සොං රාජසභාව වෙත දූතයකු යැවූයේ ඛිටන්වරුන්ට එරෙහිව සහාය ඉල්ලා ආයාචනා කරමිනි."

[JSB-29] බෝමන් 2013, පි. 203: "රජුට එරෙහිව භයානක කුමන්ත්‍රණ පැවති හෙයින්, මොක්චොං වයඹදිග පරිපාලන ධුරයේ සිටි කං චෝව කැඳවී ය. කෙසේනමුත්, කං චෝ විසින්ම කුමන්ත්‍රණයක් මෙහෙයවා මොක්චොංව ඝාතනය කළේ ය."

[30] බෝමන් 2013, පි. 203: "මොක්චොංගේ ඝාතනය වෙනුවෙන් පළිගැනීමක් යැයි පවසමින් ලියාඕ රාජ්‍යය කොර්යෝවේ උතුරු දේශසීමා වෙත නව ආක්‍රමණයක් දියත් කළේ ය."

[EW171-31] අබ්‍රේ & වෝල්ට්හෝල් 2014, [2], පි. 171, සඳහා ගූගල් බුක්ස්: "1010දී, ලියාඕ රාජසභාවේ අනුමැතියකින් තොරව යහපත් රජුව මරාදැමීම හේතුවෙන්, ඛිටන් අධිරාජයා පෞද්ගලිකව ආක්‍රමණයක් මෙහෙයවා ගොර්යෝ අගනුවර ගිනිබත් කළේ ය."

[TT111-32] ට්විචට් & ටියට්ස් 1994, පි. 111.

[Simons9395-33] සයිමන්ස් 1995, පි. 93: "දෙවන ලියාඕ ආක්‍රමණයක් මගින්, දැවැන්ත විනාශයක් සිදුවූ අතර, කේසොං අල්ලා ගැනීම ද සිදුවිය. එසේම කොර්යෝ රාජ්‍යය අභිබවා ලියාඕ අධිකාරීත්වය ව්‍යාප්ත විය." පි. 95: "හ්යොන්ජොං රජ සමයේ (1010-1031) ආක්‍රමණ රැසක් සිදුවූ අතර, කොර්යෝ අගනුවර වූ කේසොං අල්ලා ගැනීම ද සිදු විය."

[34] හටාඩා, කනිෂ්ඨ ස්මිත් & හැසාර්ඩ් 1969, පි. 52: "හ්යෝන්ජොං රාජ්‍ය සමයේ (1010-1031) ඛිටන් ආක්‍රමණ රැසක් ඇති විය. කේසොං අගනුවර පවා ඔවුන්ගේ ග්‍රහණයට නතු විය."

[35] ට්විචෙට්, ඩෙනිස් සී.; ෆ්‍රෑන්ක්, හර්බට්; ෆෙයාබෑන්ක්, ජෝන් කිං. The Cambridge History of China: වෙළුම 6, Alien Regimes and Border States, 907-1368 (ඉංග්‍රීසි බසින්). කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. p. 111. ISBN 9780521243315. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.

[36] ට්විචට්, ඩෙනිස් සී.; ‍ෆ්‍රෑන්ක්, හර්බට්; ෆෙයාබෑන්ක්, ජෝන් කිං. The Cambridge History of China: වෙළුම 6, Alien Regimes and Border States, 907-1368 (ඉංග්‍රීසි බසින්). කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. p. 111. ISBN 9780521243315. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016. 1015 සිට 1019 දක්වා, නිරතන්තර යුද්ධ පැවතිණි. 1015, 1016, සහ 1017 වර්ෂවල කොර්යෝව වෙත ප්‍රහාර එල්ල වූ අතර, ඉන් ඇතැම් අවස්ථාවල කොර්යෝවටත්, තවත් විටෙක ලියාඕවටත් ජය හිමි විය. නමුත් සමස්ත ප්‍රතිඵලය අවිනිශ්චිත ය.

[Gamchan-37] ට්විචට්, ඩෙනිස් සී.; ෆ්‍රෑන්ක්, හර්බට්; ෆෙයැබෑන්ක්, ජෝන් කිං. The Cambridge History of China: වෙළුම 6, Alien Regimes and Border States, 907-1368 (ඉංග්‍රීසි බසින්). කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. pp. 111–112. ISBN 9780521243315. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016. 1018දී ඛිටන් රාජ්‍යය විසින් හ්සියාඕ පයි-යාගේ නායකත්වය යටතේ නව විශාල ආක්‍රමණික හමුදාවක් පිටත් කරන ලදී. 1018දී හමුදාව යාලු ගංගාව තරණය කළ අතර, නමුත් විශිෂ්ට කොර්යෝ හමුදා ඔවුනට පහර දීමට රැක සිටියහ. මෙහි දී ඔවුනට විශාල හානි සිදු විය. කොර්යෝ හමුදාව ඔවුනගේ පසුබැසීමේ මාර්ගය ද අවහිර කර තිබිණි. මේ නිසා හ්සියාඕ පයි-යා දකුණට ගමන් කළේ ය. 1011දී කළාක් මෙන් ඔවුහු කේසොං අගනුවර අල්ලා ගැනීමට සැලසුම් කළහ. නමුත් මෙවර කොරියානුවන් අගනුවර වටා ආරක්ෂාව යොදවා තිබිණි. මේ නිසා කොරියානු ප්‍රහාරවලින් හානිව තිබූ ඛිටන් හමුදාවට යාලු ගංගාව දෙසට පසු බැසීමට සිදු විය. කුජු හි දී, තා සහ තෝ ගංගා අතර ප්‍රදේශයේ, කොර්යෝ ප්‍රධාන හමුදා විසින් ඔවුන්ව වටලන ලදී. මේ නිසා ඛිටන් හමුදාව සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ විනාශයට පත් විය. ලියාඕ දේශසීමාව වෙත යළි ළඟා වීමට හැකිවූයේ සෙබලුන් කිහිප දහසකට පමණි.

[TT112-38] ට්විචට් & ටියෙට්ස් 1994, පි. 112.

[39] හ්‍යුන් 2013, පි.10.

[40] ට්විචට් & ටියට්ස් 1994, පි.112: "1031දී හ්යෝන්ජොං මියගිය විට, ලියාඕ රාජමාලිගය විසින් ඔහුගේ පුත්‍රයා මෙන්ම අනුප්‍රාප්තිකයා ද වූ වං හූම් (තෝක්චොං; රාජ. 1031-4) රජු ලෙස පිළිගන්නා ලදී. මෙතැන් සිට ලියාඕ රාජවංශයේ අවසානය දක්වාම කොර්යෝව හහි පක්ෂපාතී යටත් රාජ්‍යයක් ලෙස පැවතිණි. රාජ්‍ය ද්විත්වය අතර සාමය වැජඹිණි."

[41] බෲකර්, රෙම්කෝ ඊ. Establishing a Pluralist Society in Medieval Korea, 918-1170: History, Ideology and Identity in the Koryŏ Dynasty (ඉංග්‍රීසි බසින්). BRILL. p. 245. ISBN 9004183256. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.

[42] බෲකර්, රෙම්කෝ ඊ. Establishing a Pluralist Society in Medieval Korea, 918-1170: History, Ideology and Identity in the Koryŏ Dynasty (ඉංග්‍රීසි බසින්). BRILL. p. 245. ISBN 9004183256. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016. නිල සබඳතා නොතිබීම, නිල-නොවන සම්බන්ධතා වර්ධනය වීමට බාධාවක් නොවී ය. එකොළොස්වන සියවසේ තෙවන දශ‍කයේ සිට, සම්මත කොර්යෝ ඉතිහාසය අනුව සෑම වසරකම වෙළඳුන් සිය ගණනක් සහ හොඳින් උගත් සොං සංක්‍රමණිකයකින් දස දෙනකු පැමිණ කොර්යෝව වෙත පැමිණි තිබේ. මෙම තත්ත්වය දොළොස්වන සියවස තෙක්ම පැවතිණි. රාජ්‍යයේ තත්ත්වය අතින් හැර, එකල 1030 දශකයේ සිට 1080 දශකය දක්වා කාලය තුළ කොර්යෝව සොං රාජවංශය අතර සබඳතා ශක්තිමත් විය.

[43] බෲකර්, රෙම්කෝ ඊ. Establishing a Pluralist Society in Medieval Korea, 918-1170: History, Ideology and Identity in the Koryŏ Dynasty (ඉංග්‍රීසි බසින්). BRILL. p. 246. ISBN 9004183256. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.

[44] බෲකර්, රෙම්කෝ ඊ. Establishing a Pluralist Society in Medieval Korea, 918-1170: History, Ideology and Identity in the Koryŏ Dynasty (ඉංග්‍රීසි බසින්). BRILL. p. 246. ISBN 9004183256. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.

[45] බෲකර්, රෙම්කෝ ඊ. Establishing a Pluralist Society in Medieval Korea, 918-1170: History, Ideology and Identity in the Koryŏ Dynasty (ඉංග්‍රීසි බසින්). BRILL. p. 247. ISBN 9004183256. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.

[46] ලී, කෙනත් බී. Korea and East Asia: The Story of a Phoenix (ඉංග්‍රීසි බසින්). Greenwood Publishing Group. p. 61. ISBN 9780275958237. සම්ප්‍රවේශය 28 ජූලි 2016.

[47] බෝමන්, ජෝන්. Columbia Chronologies of Asian History and Culture (ඉංග්‍රීසි බසින්). කොලොම්බියා විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. p. 202. ISBN 9780231500043. සම්ප්‍රවේශය 1 අගෝස්තු 2016.

[48] බෲකර්, මේකෝ ඊ. Establishing a Pluralist Society in Medieval Korea, 918-1170: History, Ideology and Identity in the Koryŏ Dynasty (ඉංග්‍රීසි බසින්). BRILL. p. 137. ISBN 9004183256. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.

[49] යි, කි-බෙක්. A New History of Korea (ඉංග්‍රීසි බසින්). හාවර්ඩ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. p. 126. ISBN 9780674615762. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.

[50] වෝකර්, හියු ඩයිසන්. East Asia: A New History (ඉංග්‍රීසි බසින්). AuthorHouse. p. 207. ISBN 9781477265178. සම්ප්‍රවේශය 30 ජූලි 2016.

[51] China Under Jurchen Rule. සම්ප්‍රවේශය 18 මාර්තු 2015.

[52] The Cambridge History of China: වෙළුම 6, Alien Regimes and Border States ... සම්ප්‍රවේශය 18 මාර්තු 2015.

[Seth2010-53] මයිකල් ජේ. සෙත් (16 ඔක්තෝබර් 2010). A History of Korea: From Antiquity to the Present. රෝමන් සහ ලිට්ල්ෆීල්ඩ් ප්‍රකාශකයෝ. pp. 86–. ISBN 978-0-7425-6717-7.

[Seth2006-54] මයිකල් ජේ. සෙත් (1 ජනවාරි 2006). A Concise History of Korea: From the Neolithic Period Through the Nineteenth Century. රොමන් සහ ලිට්ල්ෆීල්ඩ්. pp. 84–. ISBN 978-0-7425-4005-7.

[Bennett1998-55] මැතිව් බෙනට් (ජනවාරි 1998). The Hutchinson Dictionary of Ancient & Medieval Warfare. ටේලර් සහ ෆ්‍රැන්සිස්. pp. 182–. ISBN 978-1-57958-116-9.

[56] හේවුඩ්, ජෝන්; ජොටිෂ්කි, ඇන්ඩෲ; මැක්ග්ලයින්, සියෑන් (1998). Historical Atlas of the Medieval World, AD 600-1492. බාර්නස් සහ නෝබල්. p. 3.24. ISBN 978-0-7607-1976-3.

[QuiñonesTragert2004-57] කාර්ලෝස් කෙනත් ක්විනොන්ස්; ජෝසෆ් ට්‍රැගර්ට් (26 ජනවාරි 2004). The Complete Idiot's Guide to Understanding North Korea. ඇල්ෆා බුක්ස්. pp. 71–. ISBN 978-1-59257-169-7.

[Pak-58] සොං-නේ පාක්, 《Science and Technology in Korean History:Excursions, Innovations, and Issues》, ජයින් ප්‍රකාශන සමාගම, 2005. ISBN 0895818388 පිටු.69-70

[Edward-59] එඩ්වඩ් ජේ. ෂල්ට්ස්, 《Generals and Scholars: Military Rule in Medieval Korea》, හවායිහි විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය, 2000. ISBN 0824823249 පි. 9-10

[Edward2-60] එඩ්වඩ් 2000, පි. 11.

[Edward3-61] එඩ්වඩ් 2000, පිටු. 18-20

[S.Wise-62] එස්. වයිස් බවර්, 《The History of the Renaissance World:From the Rediscovery of Aristotle to the Conquest of Constantinople》, ඩබ්. ඩබ්. නොර්ටන් සහ සමාගම, 2013. ISBN 0393059766 පිටු.71-74

[Yun-63] හ්යොන්හුයි යි, සොංසු පාක්, නේ‍හ්යොන් යුන්, 《New History of Korea》, ජිමූන්දං, 2005. ISBN 8988095855 පි. 336

[enc.daum.net-64] ttp://enc.daum.net/dic100/contents.do?query1=b18a0209a |Daum Encyclopædia Britannica

[Edward4-65] එඩ්වඩ් 2000, පි. 1.

[Djun-66] ඩ්ජුන් කිල් කිම්, 《The History of Korea: 2nd edition》, ABC-CLIO, 2014. ISBN 1610695828, පි. 76

[67] ක්යොං-සුක් කං, 《Korean Ceramics》, කොරියා පදනම, 2008. ISBN 8986090309 පි. 97

[68] ජෝසෆ් පී. ලින්ස්කි, 《Korean Studies series》, චිමුන්දං, 2003. ISBN 8988095499, පි. 43

[Edward5-69] එඩ්වඩ් 2000, පි. 2.

[70] "Kim Chwi-ryeo". Encyclopedia of Korean Culture. Academy of Korean Studies. සම්ප්‍රවේශය 3 ජූලි 2016.

[71] Goryeosa: වෙළුම 103. සම්ප්‍රවේශය 3 ජූලි 2016.

[EbreyWalthall2013-72] පැට්‍රිෂියා අබ්‍රේ; ඈන් වෝල්ට්හෝල් (1 ජනවාරි 2013). Pre-Modern East Asia: A Cultural, Social, and Political History, වෙළුම I: To 1800. Cengage Learning. pp. 177–. ISBN 1-133-60651-2.

[73] ලී, කි-බයික් (1984). A New History of Korea. කේම්බ්‍රිජ්, මැසචුසෙට්ස්: හාවර්ඩ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. p. 148. ISBN 067461576X.

[wontackhong.com-74] ttp://www.wontackhong.com/homepage1/data/1131.pdf

[E.Asia-75] 1260දී චීනයේ අධිරාජයා සහ මොංගෝලියානුවන්ගේ ඛාන්වරයා බවට පත් ඛුබිලායි ගොර්යෝවේ බොහෝ ප්‍රදේශවල ඍජුව අණසක පැතිරවීමට අදහස් නොකළේ ය. සොං චීනය හා සසඳන විට, ගොර්යෝ කොරියාව අභ්‍යන්තර ආසියානු බලවේගයක් ලෙස සැලකිණි. ගොර්යෝ රාජවංශයට තවදුරටත් පැවතීමට අවසර හිමිවූ අතර, මොංගෝලියානු රාජකීය පවුල සමග අන්තර් විවාහයන් සිදුකෙරිණි. නමුත් සොං රාජවංශය අවසන් වූ කාලයේ මොංගෝලියානුවන් සහ චීනුන් අතර විවාහයන් දැඩිව තහනම් කෙරිණි.

[76] 국방부 군사편찬연구소, 고려시대 군사 전략 (2006) (ජාතික ආරක්ෂාව පිළිබඳ අමාත්‍යාංශය, ගොර්යෝවේ යුධෝපාය මාර්ග)

[77] සංස්. මොරිස් රොසැබි - China among equals: the Middle Kingdom and its neighbors, 10th-14th centuries, පි. 244

[78] The Mongols Co-opt the Turks to Rule All under Heaven: Crippled the Dual-System and Expelled by Chinese Rebellion by Wontack Hong

[79] Baasanjavyin Lkhagvaa-Solongos, Mongol-Solongosyin harilstaanii ulamjlalaas, පි. 172

[80] හ්‍යුන් 2013, පි. 3: "ගොර්යෝව ... පසුකාලීන ටෑං, පසුකාලීන ජින්, පසුකාලීන හන් සහ පසුකාලීන චෞ යන අනුප්‍රාප්තික රාජවංශ වෙත පඬුරු කප්පම් ලබා දී තිබේ. ගොර්යෝ නිලධාරීන් ඉහත රාජවංශ ටෑං රාජවංශයේ නියම අනුප්‍රාප්තිකයන් ලෙසත්, චීනයේ නව "මධ්‍යස්ථාන" ලෙසත් සලකා තිබේ."

[Franke-81] ෆ්‍රෑන්ක් 1994, පි. 229: "1126 ග්‍රීෂ්ම ඍතුවේ දී, කොර්යෝවේ රජු තමන් චින්හි යටත් රාජ්‍යයක් බැව් ප්‍රකාශ කළේ ය."

[EWJ-82] අබ්‍රේ & වෝල්ට්හෝල් 2014, [3], පි. 171, සඳහා ගූගල් බුක්ස්: "ජුර්චෙන් ජින්වරුන්ගේ සිදුවීමේ දී, [ගොර්යෝ] රාජ මාලිගය ප්‍රචණ්ඩ සිදුවීම් ඇරඹීමට පෙර සිය පඬුරු කප්පම් තත්ත්වය ලියාඕ සිට ජින් දක්වා වෙනස් කිරීමට තීරණය කළේ ය." එසේම පි. 172: "කොර්යෝව ජින් පඬුරු කප්පම් රාජ්‍යයක් ලෙස ලියාපදිංචි කෙරිණි."

[83] වර්මීර්ෂ්, සෙම්. (2008). The Power of the Buddhas: the Politics of Buddhism during the Koryŏ Dynasty (918-1392), පි. 3.

[seungyeon-84] ලී ස්‍යුං-යොන්, 《On the formation of the Upper Monastic Area of Seon Buddhist Temples from Korea's Late Silla to the Goryeo Era》, සුංක්‍යුන්ක්වාන් විශ්වවිද්‍යාලය, Springer Science & Business Media, 2013. ISBN 3319000535 පි. 7-9

[Keel-85] හී-සුං කීල්, 《Chinul:The Founder of the Korean Son Tradition》, Jain Publishing Company, 1978. ISBN 0895811553. පිටු. 6-10

[86] ෂින් කි-සොප්, 《Korea Annual》, Hapdong News Agency, පි. 76

[ABC-87] ඩ්ජුන් කිල් කිම්, 《The History of Korea: 2වන සංස්කරණය》, ABC-CLIO, 2014. ISBN 1610695828, පි. 9

[88] ප්යොං-ජෝ චොං, 《History of Buddhism》, ජිමූන්දං, 2007. ISBN 8988095243 පි. 83

[Sakya-89] මධුසුදාන් සාක්‍යා, 〈Current Perspectives in Buddhism: Buddhism today / issues&global dimensions〉, Cyber Tech Publications, 2011. ISBN 8178847337. පි. 108

[Alexander-90] ඇලෙක්සැන්ඩර් විනී, 《Buddhism: An Introduction》, අයි. බී. ටෝරිස්, 2015. ISBN 1848853971 පි. 236

[91] ඩේමියන් කියොව්න්, චාල්ස් එස්. ප්‍රිබිෂ්, 《Encyclopedia of Buddhism》, රූට්ලෙජ්, 2013. ISBN 1136985883 පි. 226

[92] ස්ටීවන් හයින්, 《Like Cats and Dogs:Contesting the Mu Koan in Zen Buddhism》, OUP USA, 2013. ISBN 0199837309 පි. 82

[93] සොන්ජා වෙග්දාල්, බෙන් හර්, 《CultureShock! Korea: A Survival Guide to Customs and Etiquette》, Marshall Cavendish International Asia Pte Ltd, 2008. ISBN 9814408948 පි. 9

[Sakya2-94] මධුසුදාන් සාක්‍යා, 〈Current Perspectives in Buddhism: Buddhism today / issues&global dimensions〉, Cyber Tech Publications, 2011. ISBN 8178847337. පි. 111

[Djun2-95] කිම් 2014, පි. 64.

[96] ජෝන් එච්. ටී., 〈Korea:Korean Cultural Insights〉, Korean National Tourism Organization, 2000. පි. 25

[97] චූං සූන් කිම්, 《Kimchi and IT:Tradition and Transformation in Korea》, ඉල්ජෝගක්, 2007. ISBN 8933705287 පි. 212

[98] කීත් ප්‍රෑට්, රිචඩ් රට්, ජේම්ස් හොවර් (1999). Korea: A Historical and Cultural Dictionary. රූට්ලෙජ්. p. 189. ISBN 0-7007-0464-7.{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)

[99] ජේ ඉයුන්-කාං, 《The Land of Scholars:Two Thousand Years of Korean Confucianism》, Home&Sekey Books, 2006. ISBN 1931907307, පි. 149

[100] කිම් දේ-හං, 《Classic Poetic Songs of Korea》, එව්හා කාන්තා විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය, 2009. ISBN 8973008439 පි. 51

[miya-101] (මියා 2006; මියා 2007)

[102] ඇන්ඩ්‍රෙයි නිකොලේවිච් ලැන් කොව්, 《The dawn of modern Korea: the transformation in life and cityscape》, යුන්හැං නාමු, 2007. ISBN 895660214X. පි. 266

[103] සොක්-පොං සෝ, 《Brother Nations, Korea and Turkey:a history of Turkish soldiers' participation in the Korean War》, Ministry of Patriots & Veterans Affairs, 2007. පි. 31

[Grayson-104] ග්‍රේසන්, ජේම්ස් හන්ට්ලි (2002). Korea: A Religious History. රූට්ලෙජ්. p. 195. ISBN 0-7007-1605-X.

[105] 〈Harvard Asia Quarterly〉, වෙළු. 10 1-2, Harvard Asia Law Society, Harvard Asia Business Club and Asia at the Graduate school of Design, 2006. පි. 27

[joongangdaily-106] "Moving beyond the green blur: a history of soju". JoongAng Daily.

[107] National Research Institute of Cultural Heritage, 〈Sul, Korean Alcoholic Beverages〉, 2013. ISBN 892990176X, පි. 25

[108] මයිකල් ජේ. පෙටිඩ්, 《Korean Cuisine:An Illustrated History》, රිඇක්ෂන් බුක්ස්, 2008. ISBN 1861893485 පි. 118

[109] වූඩ්, නයිජල්. "Technological Parallels between Chinese Yue wares and Korean celadons." in Papers of the British Association for Korean Studies (BAKS Papers), වෙළු 5. ජිනා බාර්නස් සහ බෙත් මැකි‍‍ලොප්, සංස්. ලන්ඩන්: කොරියානු අධ්‍යයන සඳහා වන බ්‍රිතාන්‍ය සංවිධානය, 1994; පිටු. 39-64.

[110] "Korean Classics : Asian Collections: An Illustrated Guide (Library of Congress - Asian Division)". කොංග්‍රස් පුස්තකාලය. එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසය. සම්ප්‍රවේශය 19 අගෝස්තු 2016.

[111] "Gutenberg Bible". බ්‍රිතාන්‍ය පුස්තකාලය. බ්‍රිතාන්‍ය පුස්තකාල මණ්ඩලය. සම්ප්‍රවේශය 19 අගෝස්තු 2016.

[112] "Korea, 1000–1400 A.D. | Chronology | Heilbrunn Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art". The Met’s Heilbrunn Timeline of Art History. මෙට්‍රොපොලිටන් කලා කෞතුකාගාරය. සම්ප්‍රවේශය 19 අගෝස්තු 2016.

[113] "Movable type - Oxford Reference". Oxford Reference. ඔක්ස්ෆර්ඩ් විශ්වවිද්‍යාලීය මුද්‍රණාලය. doi:10.1093/oi/authority.20110803100213284. සම්ප්‍රවේශය 19 අගෝස්තු 2016.

[114] අබ්‍රේ, පැට්‍රිෂියා බක්ලි; වෝල්ට්හෝල්, ඈන්. East Asia: A Cultural, Social, and Political History (ඉංග්‍රීසි බසින්). Cengage Learning. ISBN 1285528670. සම්ප්‍රවේශය 19 අගෝස්තු 2016.

[115] 韩国剽窃活字印刷发明权只是第一步

[seoul01-116] කොර්යෝහි නිල ඉතිහාසයයි. 1580දී ලී තහඩු මුද්‍රණයක් ලෙස සැකසිණි.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]