ගෞතම බුදුන් වහන්සේ
| ගෞතම බුදුන් වහන්සේ | |
|---|---|
.jpg) | |
| පෞද්ගලික තොරතුරු | |
| උපත | සිද්ධාර්ථ ගෞතම ක්‍රි.පූ. 563 හෝ ක්‍රි.පූ. 480 ලුම්බිණි, ශාක්‍ය ජනපදය (බෞද්ධ සම්ප්‍රදායට අනුව) |
| මරණය | ක්‍රි.පූ. 483 හෝ ක්‍රි.පූ. 400 කුසිනාරා නුවර, මල්ල ජනපදය (බෞද්ධ සම්ප්‍රදායට අනුව) |
| Senior posting | |
| පූර්වප්‍රාප්තිකයා | කාශ්‍යප බුදුන් |
| අනුප්‍රාප්තිකයා | මෛත්‍රී බුදුන් |
| පවුල | |
| කලත්‍රයා | යශෝදරා දේවිය |
| දෙමව්පියෝ | සුද්ධෝදන රජු (පියා) ,මායා දේවිය (මව) |
| දරුවෝ | රාහුල |
| මෙම ලිපිය |
| බුද්ධ ධර්මය සහ බුද්ධාගම |
|---|
| පිළිබඳ ලිපි මාලාවක කොටසකි |
 |
සිද්ධාර්ථ ගෞතම, පොදුවේ බුදුන් වහන්සේ ලෙසින් හඳුන්වනු ලබන්නේ ක්‍රි.පූ. 6 හෝ 5 වැනි සියවස්වල දකුණු ආසියාවේ ජීවත් වූ සන්‍යාසී ආගමික ගුරුවරයෙකි.[1][2][3] උන්වහන්සේ බුද්ධ දර්ශනයේ නිර්මාතෘවරයා වේ. බෞද්ධ පුරාවෘත්තවලට අනුව, උන්වහන්සේ ශාක්‍ය වංශයේ රාජකීය දෙමාපියන්ට දාව, වර්තමාන නේපාලයේ ලුම්බිණියේ උපත ලැබුවද, තාපසයකු ලෙස ජීවත් වීමට තම ගෘහ ජීවිතය අත්හැරියේය.[4] ව්‍යාකූල ජීවිතයක් ගත කිරීමෙන් පසු, වර්තමාන ඉන්දියාවේ බුද්ධගයාවේදී, තපස හා භාවනාව ඔස්සේ උන්වහන්සේ බුද්ධත්වය ලබා ගත් බව බෞද්ධ සාහිත්‍ය තුළ දැක්වේ. පසුව බුදුන් වහන්සේ පහළ ඉන්දු-ගංඟා තැන්න හරහා ගොස්, ඉගැන්වීම සහ පැවිදි ශාසනයක් ගොඩනඟා ගත්හ. බෞද්ධ සම්ප්‍රදායට අනුව උන්වහන්සේ කුෂිනගර්හිදී මිය ගොස් පරිනිර්වාණයට පැමිණියේය.
බෞද්ධ සම්ප්‍රදායට අනුව, බුදුන් වහන්සේ කාමසුඛල්ලිකානුයොග සහ අත්ථකිලමතානුයොග අතර මධ්‍යම මාර්ගයක් ඉගැන්වූ අතර,[5] එය අවිද්‍යාවෙන්, තෘෂ්ණාවෙන්, නැවත ඉපදීමෙන් සහ දුක්වලින් නිදහස් වීමට මග පාදන බව බෞද්ධ විශ්වාසයයි.
උන්වහන්සේගේ පරිනිර්වාණයෙන් ශතවර්ෂ කිහිපයකට පසු, ඔහු 'පිබිදුණු තැනැත්තා' හෝ 'බුද්ධත්වයට පත් වූ තැනැත්තා' යන අර්ථය ඇති බුද්ධ නාමයෙන් හඳුන්වනු ලැබීය.[6]
බුදු දහම ඉන්දියානු උපමහාද්වීපයෙන් ඔබ්බට පැතිරී විවිධ සම්ප්‍රදායන් සහ භාවිතයන් දක්වා විකාශනය විය. හින්දු ආගම වැනි වෙනත් ආගමික සම්ප්‍රදායන් තුළ බුදුන් පිළිගනු ලබන අතර එහිදී ඔහු විෂ්ණුගේ අවතාරයක් ලෙස සැලකේ.
මූලාශ්‍ර
[සංස්කරණය]ඓතිහාසික මූලාශ්‍ර
[සංස්කරණය]පාලි සූත්‍ර
[සංස්කරණය]භාෂා විද්‍යාත්මක සාක්ෂි මත පදනම්ව, ඉන්දු විද්‍යාඥ සහ පාලි විශේෂඥ ඔස්කාර් වොන් හිනුබර් පවසන්නේ බුදුන් වහන්සේගේ අවසාන කාලය පිළිබඳ සවිස්තරාත්මක විස්තරයක් අඩංගු මහාපරිනිබ්බාන සූත්‍රය ඇතුළුව සමහර පාලි සූත්‍රවල බුදුන් වහන්සේගේ ජීවමාන කාලය දක්වා ඉතා පෞරාණික ස්ථාන නාම, වාක්‍ය ඛණ්ඩ සහ ඓතිහාසික දත්ත සඳහන්ව ඇති බවයි. හිනූබර් විසින් මෙම සූත්‍රය සඳහා ක්‍රි.පූ. 350-320 ට නොඅඩු කාලයක යෝජනා කෙරේ.(නමුත් ඔහු පෙන්වා දෙන්නේ සිදුවීම් පිළිබඳ නිශ්චිත ඓතිහාසික වාර්තාවකට වඩා චරිතාපදානයක් බවයි).[7][8]
ස්තම්භ සහ ශිලා ලේඛන
[සංස්කරණය].jpg)
ගෞතම බුදුන් වහන්සේ පිළිබඳව කිසිදු ලිඛිත මුලාශ්‍රයක් උන්වහන්සේගේ ජීවන කාලයේදි හෝ ඉන් සියවස් එකකින් හෝ දෙකකින් එපිට හමු නොවේ.[11][12][13] නමුත් ක්‍රි.පූ. 3 වැනි සියවසේ මැද භාගයේ සිට, අශෝකගේ අණපනත් කිහිපයක (රාජ්‍ය ක්‍රිස්තු පූර්ව 268 සිට 232 දක්වා) බුදුන් සහ බුදු දහම ගැන සඳහන් වේ.[11][12] විශේෂයෙන්ම, අශෝකගේ ලුම්බිණි ස්ථම්භ ලිපියේ, බුදුන් උපන් ස්ථානය ලෙස ලුම්බිණියට රජු විසින් ගිය වන්දනාව සිහිපත් කරමින්, උන්වහන්සේව ශාක්‍යමුණි ලෙස හඳුන්වයි. (බ්‍රාහ්මී අක්ෂර: 𑀩𑀼𑀥 𑀲𑀓𑁆𑀬𑀫𑀼𑀦𑀻 "ශාක්‍යන්ගේ මුනිවරයා")[14]
දැනට පවතින පැරණිතම අත්පිටපත්
[සංස්කරණය]දැනට ඉතිරිව ඇති පැරණිතම බෞද්ධ අත්පිටපත් වන්නේ ගාන්ධාරයෙන් හමු වූ (නූතන වයඹදිග පකිස්ථානය සහ නැගෙනහිර ඇෆ්ගනිස්ථානයට අනුරූප) සහ ගාන්ධාරී භාෂාවෙන් ලියා ඇති ගාන්ධාර බෞද්ධ ග්‍රන්ථ වන අතර ඒවා ක්‍රි.පූ. පළමු සියවසේ සිට ක්‍රි.ව. තුන්වන සියවස දක්වා දිව යයි.[15]
චරිතාපදාන මූලාශ්‍ර
[සංස්කරණය]මුල් ත්‍රිපිටක මූලාශ්‍රවලට මජ්‌ඣිම නිකායේ අරියපරියේසන සූත්‍රය, අච්ඡරියබ්භුත සූත්‍රය සහ මහාසච්චක සූත්‍රය, දීඝ නිකායේ මහාපරිනිබ්බාන සූත්‍රය සහ මහාපදාන සූත්‍රය ඇතුළත් වන අතර, ඒවා පැරණි විය හැකි නමුත් සම්පූර්ණ චරිතාපදාන නොවන වරණාත්මක විස්තරයන් ඇතුළත් වේ. ජාතක කථා මගින් ගෞතමයන් වහන්සේ බෝධිසත්වවරයෙකු ලෙස පෙර භවයන් පිළිබඳව නැවත විස්තර කරන අතර, මේවායේ පළමු එකතුව පැරණිතම බෞද්ධ ග්‍රන්ථ අතරට කාල නිර්ණය කළ හැක.[16]
සිද්ධාර්ථ ගෞතමයන් වහන්සේගේ ජීවිතය පිළිබඳ සම්පූර්ණ චිත්‍රයක් ඉදිරිපත් කරන ඇතැම් විට එකිනෙකට පරස්පර පසුකාලින මූලාශ්‍ර වලට ක්‍රි.ව පළමු හෝ දෙවන සියවසේ පමණ රචිත බුද්ධචරිතය, ක්‍රි.ව තෙවන සියවසේ පමණ රචිත ලලිතවිස්තරය, ක්‍රි.ව දෙවන සහ සිව්වන සියවස් අතර රචිත මහාවස්තුව ඇතුළත් කළ හැකිය. මෙයින්, බුද්ධචරිතය[17][18][19] මුල්ම සම්පූර්ණ චරිතාපදානය වන අතර, ක්‍රිස්තු වර්ෂ පළමු සියවසේ දී පමණ අශ්වඝෝෂ කවියා විසින් රචිත වීර කාව්‍යයකි. ලලිත විස්තරය මීළඟට පැරණිතම චරිතාපදානය වන අතර එය ක්‍රිස්තු වර්ෂ 3 වැනි සියවසට අයත් මහායාන / සර්වාස්තිවාද චරිතාපදානයකි.[20]
ඓතිහාසික පුද්ගලයෙකු ලෙස
[සංස්කරණය]ඓතිහාසික පුද්ගලයා වටහා ගැනීම
[සංස්කරණය]බුදුන් වහන්සේගේ ජීවිතය පිළිබඳ ඓතිහාසික කරුණු පිළිබඳව ප්‍රකාශ කිරීමට විද්වතුන් මැළි වෙති. බුදුන් වහන්සේ බිම්බිසාර රාජ්‍ය සමයෙහි වැඩ සිටි බවත් අජාසත් රාජ්‍යයේ මුල් වසරවලදී පරිනිර්වාණයට පත් වූ බවත්, එමගින් උන්වහන්සේ ජෛන තීර්තංකර මහාවීරගේ සමකාලීනයෙකු බවට පත් වූ බවත් ඔවුන් බොහෝ දෙනා පිළිගනිති.[21][22]
සාම්ප්‍රදායික චරිතාපදානවල අඩංගු බොහෝ විස්තරවල සත්‍යතාව පිළිබඳ එකඟතාවයන් අඩුය, හේතුව බෞද්ධ විද්වතුන් බොහෝ දුරට බුදුන් වහන්සේව ඓතිහාසික පුද්ගලයකු ලෙස තේරුම් ගැනීමට කරන උත්සාහයන් අත්හැර දමා ඇත. බෞද්ධ චරිතාපදාන ග්‍රන්ථවල පැරණිතම අනුවාද වල දැනටමත් බොහෝ අද්භූත, මිත්‍යාමය සහ පුරාවෘත්තීය විස්තර අඩංගු වී ඇත.
කාල නීර්ණය
[සංස්කරණය]ගෞතම බුදුන්ගේ උපත් සහ පරිනිර්වාණය දින අවිනිශ්චිතය. චීනය, වියට්නාමය, කොරියාව සහ ජපානය යන නැගෙනහිර බෞද්ධ සම්ප්‍රදාය තුළ බුදුන් වහන්සේගේ පරිනිර්වාණය සිදු වූ සම්ප්‍රදායික කාලය ක්‍රිස්තු පූර්ව 949 වේ.
බෞද්ධ ග්‍රන්ථවල බුදුන් වහන්සේගේ ජීවමාන කාලය දක්වා ඇති කාල නිර්ණයන් දෙකක් ඉදිරිපත් කරයි. ශ්‍රී ලාංකීය වංශකතා වලින් බුදුන් වහන්සේ අශෝක රාජාභිෂේකයට වසර 298 කට පෙර උපත ලැබූ බවත්, රාජාභිෂේකයට වසර 218 කට පෙර පරිනිර්වූවාණයට පත් වූ බවත්, ඒ අනුව වසර 80 ක පමණ ආයු කාලයක් වළඳන ලද ඇති බවත් සඳහන් වේ.
කෙසේ වෙතත්, ඉන්දියානු මූලාශ්‍රවලින් සහ චීන සහ ටිබෙට් පරිවර්තන වලින්, බුදුන් වහන්සේගේ උපත අශෝකගේ රාජාභිෂේකයට වසර 180 කට පෙර සහ පරිනිර්වාණය රාජාභිෂේකයට වසර 100 කට පෙර, ස්ථානගත කරයි. අශෝකගේ රාජාභිෂේකය පිළිබඳ ග්‍රීක මූලාශ්‍ර අනුව ක්‍රි.පූ. 268 වන අතර, මෙය බුදුන් වහන්සේගේ ආයු කාලය ක්‍රි.පූ. 448 - 368 දක්වා වේ.
ඓතිහාසික සන්දර්භය
[සංස්කරණය].png)
ශාක්‍යන්
[සංස්කරණය]බෞද්ධ සම්ප්‍රදායට අනුව, ශාක්‍යමුණි බුදුන් යනු ඉන්දියානු උප මහාද්වීපයේ ඊසානදිග කලාපයේ උප-හිමාලියානු ජනවර්ගයක් සහ වංශයක් වන ශාක්‍ය වංශිකයෙකි. ශාක්‍ය ප්‍රජාව ක්‍රි.පූ. 5 වැනි සියවසේ නැගෙනහිර ඉන්දීය උප මහද්වීපයේ භූගෝලීය හා සංස්කෘතික වශයෙන් පර්යන්තයේ විය. බ්‍රාහ්මණ ග්‍රන්ථවල ශාක්‍යයන් වෛදික නොවන ප්‍රජාවක් ලෙස පුළුල් ලෙස සැලකේ. ඔවුන්ගේ මූලාරම්භය කාල්පනික සහ විවාදාත්මකව පවතී.[23]
බුදුන්ගේ සම්භවය සහිත ගෝත්‍රය වන ශාක්‍යයන්ට, ගස් හා පූජනීය අරඹයන් වන්දනා කිරීම, වෘක්ෂ ආත්මයන් (යක්ඛයන්) සහ නාගයන් (නාගයන්) වන්දනා කිරීම වැනි වෛදික නොවන ආගමික වත්පිළිවෙත් තිබූ බව පෙනේ. වෘක්ෂ වන්දනාව අදටත් බුදුදහමේ, විශේෂයෙන් බෝධි වන්දනාවේ දී වැදගත් වේ. එලෙසම, යක්ෂයන් සහ නාගයන් බෞද්ධ ආගමික වත්පිළිවෙත්වල සහ පුරාවෘත්තවල වැදගත් චරිත ලෙස පවතී.
ශ්‍රමණයන්
[සංස්කරණය]බුදුන් වහන්සේගේ ජීවමාන කාලය ආජීවික, චාර්වාක, ජෛන සහ අඥාණ වැනි බලගතු ශ්‍රමණ චින්තන ගුරුකුලවල සමෘද්ධිමත් වීමත් සමඟ සමපාත විය. බ්‍රහ්මජාල සූත්‍රයේ එවැනි චින්තන ගුරු කුළ හැට දෙකක් වාර්තා වේ. මෙම සන්දර්භය තුළ, ශ්‍රමණ යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ (යම් උසස් හෝ ආගමික අරමුණක් සඳහා) වැඩ කරන හෝ වෙහෙසෙන තැනැත්තා ය. සාමඤ්ඤඵල සූත්‍රයට අනුව එය ජෛන මහාවීර, පුරාණ කස්සප, මක්ඛලි ගෝසාල, අජිත කේසකම්බලී, පකුධ කච්චායන, සහ සංජය බෙල්ලට්ඨිපුත්ත වැනි බලගතු චින්තකයන්ගේ යුගය ද විය.[24][25]
ශාරිපුත්‍ර සහ මොග්ගල්ලාන නම් අග්‍ර ශ්‍රාවකයෝ දෙදෙනා පෙර සංජය බෙල්ලට්ඨිපුත්තගේ අග්‍ර ශ්‍රාවකයෝ වූහ.[26] බුදුන් වහන්සේ ප්‍රතිවාදී චින්තන ගුරුකුලවල අනුගාමිකයින් සමඟ වාද විවාද කරන අයුරු ත්‍රිපිටකය තුළ නිතර නිරූපණය වේ. ආලාර කාලාම සහ උද්දක රාමපුත්ත යන ශාස්තෘවරුන් දෙදෙනා ඉතිහාසගත පුද්ගලයන් වූ අතර ඔවුන් බොහෝ විට සිදුහත් කුමරුන්ට භාවනා ක්‍රම දෙකක් ඉගැන්වූ බවට අනුමාන කිරීමට සාක්ෂි ඇත.[27] මේ අනුව, බුදුන් වහන්සේ එකල සිටි බොහෝ ශ්‍රමණ දාර්ශනිකයන්ගෙන් එක් අයෙකි.[28] පුද්ගල පරිශුද්ධභාවය ඔවුන්ගේ තපස් මට්ටම අනුව විනිශ්චය කළ යුගයක, බුදුන් වහන්සේ වෛදික බ්‍රාහ්මණවාදයට එරෙහි ප්‍රතිගාමීයෙකුට වඩා ශ්‍රමණ ව්‍යාපාරය තුළ ප්‍රතිසංස්කරණවාදියෙකු විය.[29]
නාගරික පරිසරය සහ සමානාත්මතාවය
[සංස්කරණය]තාපර්ට අනුව, බුදුන් වහන්සේගේ ඉගැන්වීම් "රාජ්‍යයේ මතුවීම සහ නාගරික මධ්‍යස්ථානවල වර්ධනය ද ඒ අතර වූ ඓතිහාසික වෙනස්කම් වලට ප්‍රතිචාරයක්" විය.[30] බෞද්ධ භික්‍ෂූන් වහන්සේලා ගිහි දිවිය අත්හරින අතර, ගිහියන්ගේ දානමය පිංකම් මත යැපෙමින් ගම් නගරවලට සමීපව ජීවත් වූහ.[30] ගංගා ද්‍රෝණිය ඝන වනාන්තරයක් වූ අතර, වන විනාශ කර වගා කළ විට ජනගහනය වැඩි විය.[31] මධ්‍යම ගංගා ද්‍රෝණියේ සමාජය "ආර්ය සංස්කෘතික බලපෑමේ පිටත මායිම" මත පිහිටා ඇති අතර[32] බටහිර ගංගා ද්‍රෝණියේ ආර්ය සමාජයට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස වෙනස් විය.[33][34] ජෛන ආගම සහ බුද්ධාගම බ්‍රාහ්මණ ආගමේ සමාජ ස්ථරීකරණයට විරුද්ධ වූ අතර මැද ගංගා ද්‍රෝණියේ නගරවල ඒවායේ සමානාත්මතාවය පැවතුනි.[32] මෙය දැඩි කුල තහනම් අනුගමනය කිරීමට බලකෙරුණු බ්‍රාහ්මණයන්ට වඩා පහසුවෙන් වෙළඳාමේ යෙදීමට ජෛනයන්ට සහ බෞද්ධයන්ට ඉඩ සැලසීය.[35]
අර්ධ පුරාවෘත්ත චරිතය
[සංස්කරණය]
සාම්ප්‍රදායික නිරූපණවල ස්වභාවය
[සංස්කරණය]පැරණිතම බෞද්ධ ග්‍රන්ථවල, බුදුන් වහන්සේ සර්වඥතා ඥානය ඇති අයෙකු ලෙස හෝ සදාකාලික ලෝකෝත්තර අයෙකු ලෙස නිරූපණය කර නැත. අනලයෝ භික්‍ෂුවට අනුව, බුදුන්ගේ සර්වඥතා ඥානය පිළිබඳ අදහස් හමුවන්නේ පසු මහායාන සූත්‍රවල සහ පසුව පාලි අටුවා හෝ මහාවස්තු වැනි පාඨවල පමණි.[38] සන්දක සූත්‍රයේ දී බුද්ධ ශ්‍රාවක ආනන්ද තමන් සියල්ල දන්නා බව පවසන ගුරුවරුන්ගේ ප්‍රකාශයන්ට එරෙහිව තර්කයක් ගෙනහැර දක්වන අතර[39] තේවිජ්ජවච්ඡගොත්ත සූත්‍රයේ බුදුරදුන් විසින්ම ප්‍රකාශ කර ඇත්තේ තමන් සර්වඥ බව කිසිවිටෙක ප්‍රකාශ කර නොමැති බවත්, ඒ වෙනුවට තමන් “උසස් ඤාණයන් ඇති බව ප්‍රකාශ කළ බවත්ය. පාලි නිකායේ ආදිතම චරිතාපදාන තොරතුරු අවධානය යොමු කරන්නේ බුදුන් වහන්සේගේ ශ්‍රමණ ජීවිතය, ආලාර කාලාම වැනි විවිධ ගුරුවරුන් යටතේ බුද්ධත්වය සෙවීම සහ උන්හවහන්තසේගේ ගුරුවරයෙකු ලෙස හතළිස් පස් වසරයි.[40]
ගෞතම බුදුන්ගේ සාම්ප්‍රදායික චරිතාපදාන වල බොහෝ විට ප්‍රාතිහාර්යයන්, නිමිති සහ අද්භූත සිදුවීම් ඇතුළත් වේ. මෙම සාම්ප්‍රදායික චරිතාපදානයන්හි බුද්ධ චරිතය බොහෝ විට ලෞකිකත්වයෙන් බර නොවූ ලෝකෝත්තර චරිතයකි. ඇන්ඩෲ ස්කිල්ටන් විසින් සටහන් කරන ලද පරිදි, බුදුන් වහන්සේ බොහෝ විට විස්තර කරනු ලැබුවේ අධිමානුෂිකයෙකු ලෙසය, උන්වහන්සේට දෙතිස් මහා පුරුෂ ලක්ෂණ හා අසූවක් අනු ව්‍යාංජන ඇති බව විස්තර කිරීම සහ බුදුන් වහන්සේට අවශ්‍ය නම් යුගයක් තරම් කාලයක් ජීවත් විය හැකි බවට අදහස ඇතුළත් වේ.[41]
පුරාණ ඉන්දියානුවන් සාමාන්‍යයෙන් කාලානුක්‍රමිකතා ගැන නොසැලකිලිමත් වූ අතර දර්ශනය කෙරෙහි වැඩි අවධානයක් යොමු වේ. බෞද්ධ ග්‍රන්ථවල මෙම ප්‍රවණතාවය පිළිබිඹු වන අතර, ගෞතමයන් වහන්සේ උන්වහන්සේගේ චරිතාපදානයන්ට වඩා ඉගැන්වූ දේ පිළිබඳ පැහැදිලි චිත්‍රයක් සපයයි. මෙම ග්‍රන්ථවල ජෛන ග්‍රන්ථවලින් තහවුරු කළ හැකි පුරාණ භාරතයේ සංස්කෘතිය සහ දෛනික ජීවිතය පිළිබඳ විස්තර අඩංගු වන අතර බුද්ධ කාලය ඉන්දීය ඉතිහාසයේ වැදගත්ම වාර්තා පවතින මුල්ම යුගය බවට පත් කරයි.[42] බ්‍රිතාන්‍ය ලේඛිකාවක් වන කැරන් ආම්ස්ට්‍රෝං ලියා ඇත්තේ ඓතිහාසික වශයෙන් යහපත් යැයි සැලකිය හැකි තොරතුරු ඉතා අල්ප වූවත්, සිද්ධාර්ථ ගෞතමයන් වහන්සේ ඓතිහාසික චරිතයක් ලෙස සිටි බවට සාධාරණ විශ්වාසයක් තබාගත හැකි බවයි.[43]
පෙර භවයන්
[සංස්කරණය]පාලි බුද්ධවංශය සහ සංස්කෘත ජාතකමාලාව වැනි පුරාවෘත්ත චරිතාපදානයන් බුදුන් වහන්සේගේ අවසාන උපතට පෙර උත්පත්තීන් සිය ගණනක් විහිදුනු බව නිරූපනය කරයි. මේ පෙර ජීවිත බොහොමයක් කථා ජාතක කථා ලෙසින් කථා 547 කින් සමන්විතව ඇත.[44][45]
ගැඹුරු කර්ම ඉතිහාසයක් සහිත ප්‍රාග්-බෞද්ධ අතීතය පුරවාලීමට අමතරව, ජාතක මගින් බුද්ධත්වය සාක්ෂාත් කරගැනීමට පෙර බෝධිසත්වයන්ගේ (බුදුරජාණන් වහන්සේගේ) මාර්ගය පැහැදිලි කිරීමට කරයි. බුද්ධවංශය වැනි චරිතාපදානවල, මෙම මාර්ගය දිගු හා දුෂ්කර ලෙස විස්තර කර ඇති අතර, "ගණනය කළ නොහැකි යුග හතරක්" (අසංඛ්‍ය) ගත වේ.[46] මෙම පුරාවෘත්ත චරිතාපදානවල, බෝධිසත්වයන් වහන්සේ විවිධ උත්පත්තීන් (සත්ව හා මනුෂ්‍ය) හරහා ගමන් කරයි, අතීත බුදුවරුන්ගේ හමුවීමෙන් ආනුභාව ලත්, පසුව තමාම බුදු බවට පත්වීමට අධිෂ්ඨාන කරයි. එවිට උන්වහන්සේ අතීත බුදුවරුන්ගෙන් විවරණ ලැබීමට පටන් ගනී.[47] මෙම කතාවලින් වඩාත් ජනප්‍රිය එකක් වන්නේ බෝධිසත්වයන්ට අනාගත බුද්ධත්වය ලැබීමට විවරණ ලබා දෙන දීපංකර බුදුන් හමුවීමයි.[48]
පාලි ජාතක අටුවාවේ (ජාතක-අට්ඨකථා) සහ සංස්කෘත ජාතකමාලාවේ දක්නට ලැබෙන තවත් තේමාවක් වන්නේ බුදු බව කරා ළඟා වීමට බෝධිසත්වයන්ට පාරමිතා කිහිපයක් ප්‍රගුණ කළ යුතු ආකාරයයි. ජාතකවල ඇතැම් විට බෝධිසත්වයන් වහන්සේ විසින් පෙර භවවල කරන ලද අකුසල කර්ම ද නිරූපණය කර ඇති අතර, ඒවායේ කර්ම ඵලයන් ලෙස අවසන් භවයේදී උන්වහන්සේ අත්විඳින ලද දුෂ්කරතා පැහැදිලි කරයි.
උපත සහ ගිහි ජීවිතය
[සංස්කරණය]
බෞද්ධ සම්ප්‍රදායට අනුව, සිදුහත් ගෞතම කුමරුන් උපත ලැබුවේ වර්තමාන නේපාලයේ, ලුම්බිණියේ[49][50] වන අතර හැදී වැඩුණේ කපිලවස්තුවේය. පුරාණ කපිලවස්තු පිහිටි ස්ථානය නිශ්චිතව නොදනී.[51] එය වර්තමාන ඉන්දියාවේ උත්තර් ප්‍රදේශ්හි පිප්‍රාවා[52] හෝ වර්තමාන නේපාලයේ තිලෞරකොට් විය හැකිය.[53] මෙම ස්ථාන දෙකම ශාක්‍ය ජනපදයට අයත් වූ අතර ඒවා පිහිටා ඇත්තේ කිලෝමීටර් 24 (සැතපුම් 15) දුරින් පමණි.[53]
ක්‍රිස්තු පූර්ව 3 වැනි සියවසේ මැද භාගයේදී අශෝක අධිරාජ්‍යයා විසින් ලුම්බිණිය ගෞතමයන්ගේ උපන් ස්ථානය බව තීරණය කර එහි සෙල්ලිපිය සහිත ස්ථම්භයක් සවි කළේය.
මහාවස්තු සහ ලලිතවිස්තරය වැනි පසුකාලීන චරිතාපදාන වලට අනුව, උන්වහන්සේගේ මව වන්නේ, කෝලිය රාජධානියේ (දැන් නේපාලයේ රූපන්දේහි දිස්ත්‍රික්කය) පුරාණ අගනුවර වූ දෙව්දහ නුවර කුමරිය වන මායා දේවියයි. පුරාවෘත්තයට අනුව, සිද්ධාර්ථ කුමරු පිළිසිඳගත් රාත්‍රියේදී, මායා රැජින සිහිනෙන් දුටුවේ සුදු ඇත් දළ හයක් සහිත සුදු ඇතෙකු ඇගේ දකුණු ඇලයෙන් ඇතුළු වූ බවත්,[54][55] මාස දහයකට පසු සිද්ධාර්ථ උපත ලැබූ බවත්ය. ශාක්‍ය සම්ප්‍රදායට අනුව, ඔහුගේ මව වූ මායා බිසව ගැබ්ගත් විට ඇය දරු ප්‍රසූතිය සඳහා කපිලවස්තුවෙන් පිටත්ව තම පියාගේ රාජධානියට ගියාය. ඇගේ පුත්‍රයා අතරමගදී ලුම්බිණියේ උද්‍යානයක සල් ගසක් පාමුල උපත ලැබූ බව පැවසේ.
පැරණිතම බෞද්ධ මූලාශ්‍රවල සඳහන් වන්නේ බුදුන් වහන්සේ ඉන්දියාවේ සහ නේපාලයේ නූතන දේශසීමාව ආසන්නයේ ජීවත් වන සහල් ගොවීන්ගේ ගෝත්‍රයක් වන ශාක්‍ය ගෝත්‍රයෙන් කොටසක් වූ ගෝතම (සංස්කෘත: ගෞතම) නම් ප්‍රභූ ක්ෂත්‍රිය පවුලක උපත ලැබූ බවයි. ඔහුගේ පියා වන සුද්ධෝදන "ශාක්‍ය වංශයේ තේරී පත් වූ ප්‍රධානියෙක්" විය.[3] එහි අගනුවර කපිලවස්තු වූ අතර, පසුව බුදුන් වහන්සේගේ ජීවමාන කාලයේදී වර්ධනය වන කෝසල රාජධානියට ඔහු ඈඳා ගන්නා ලදී.
මුල් බෞද්ධ ලියවිලි තුළ ගෝතම බුදුරදුන්ගේ උපත සහ තරුණ කාලය පිළිබඳ තොරතුරු ඇත්තේ ඉතා අල්ප වශයෙනි. පසුකාලීන චරිතාපදාන වල තරුණ සිදුහත් කුමරුගේ ජීවිතය සහ ඔහුගේ පැවැත්ම පිළිබඳ නාට්‍යමය ආඛ්‍යානයක් වර්ධනය කළේය. ඔවුන් ඔහුගේ පියා වන ශුද්ධෝදන නිරූපණය කරන්නේ ඉක්ෂ්වාකුගේ (පාලි: ඔක්කාක) සූර්යවංශයේ (සූර්‍ය වංශයේ) පරම්පරාගත රජෙකු ලෙසය. බොහෝ විද්වතුන් සිතන්නේ ශුද්ධෝදන යනු ශාක්‍ය වංශාධිපතියෙකු (ඛත්තිය) බවත් ශාක්‍ය ජනරජය පරම්පරාගත රාජාණ්ඩුවක් නොවන බවත්ය.
සිදුහත් කුමරුගේ ජන්ම දිනය, බුද්ධත්වයට පත් වූ හා පරිනිර්වාණය පත් වූ දිනය වෙසක් ලෙසත්, උන්වහන්සේ පිළිසිඳගත් දිනය පොසොන් ලෙසත් ථෙරවාදී රටවල බහුලව සමරනු ලැබේ.[56] නේපාලයේ, බංගලාදේශයේ සහ ඉන්දියාවේ බුදුන් වහන්සේගේ ජන්ම දිනය බුද්ධ පූර්ණිමා ලෙස හඳුන්වනු ලබන්නේ උන්වහන්සේ පුර පසළොස්වක පොහොය දිනක උපත ලැබූ බව විශ්වාස කරන බැවිනි.
පසුකාලීන චරිතාපදාන වලට අනුව,නම් තැබීමේ අතරතුර, අසිත නම් තවුසා සිදුහත් කුමරුගේ දෙතිස් මහා පුරුෂ ලක්ෂණ නිරීක්ෂණය කොට කුමරුන් චක්‍රවර්තී රජෙකු හෝ බුදුවරයෙකු වන බවට ප්‍රකාශ කළේය.
ලලිතවිස්තර වැනි පුරාවෘත්ත චරිතාපදානයන් ද තරුණ සිද්ධාර්ථ කුමරුගේ විශිෂ්ට සටන් කුසලතාව පිළිබඳ වෘතාන්ත පවසයි, එම හැකියාවන් අනෙකුත් ශාක්‍ය තරුණයින්ට එරෙහිව විවිධ තරඟ වලදී පරීක්ෂාවට ලක් විය.
අත්හැරීම
[සංස්කරණය]ගෞතමයන් වහන්සේ උසස් අධ්‍යාත්මික ඉලක්කයක් සොයමින් ගිහි ජීවිතය පිළිබඳව කලකිරී තාපසයෙකු හෝ ශ්‍රමණයෙකු බවට පත්වන බව පැරණිතම මූලාශ්‍ර මගින් නිරූපනය වන අතර, පසුකාලීන පුරාවෘත්ත චරිතාපදානයන් උන්වහන්සේ සන්‍යාසියකු බවට පත් වූ ආකාරය පිළිබඳ වඩාත් විස්තරාත්මක නාට්‍යමය කතාවක් විස්තර කරයි.[57][58]
බුදුරදුන්ගේ ආධ්‍යාත්මික ගවේෂණය පිළිබඳ පැරණිතම වාර්තා අරියපරියේසන සූත්‍රය වැනි පාලි සූත්‍ර තුළ දක්නට ලැබේ.ගෞතමයන් වහන්සේ අත්හැරීමට හේතු වූයේ තම ජීවිතය මහලු වියට, ව්‍යාධියට සහ මරණයට යටත් වන බවත්, එයින් මිදීමට ක්‍රමයක් හැකි බවත් සිතීම බවත් මෙම ග්‍රන්ථවල වාර්තා වේ.
සිදුහත් කුමරුන් ප්‍රථම වතාවට බාහිර ලෝකය දැකීමට තම මාලිගාවෙන් පිටව ගිය ආකාරය සහ මිනිස් දුක් වේදනාවලට මුහුණ දීමෙන් කම්පනයට පත් වූ ආකාරය පිළිබඳ පුරාවෘත්ත චරිතාපදානයන් ද කියයි.[59][60] මේවායින් නිරූපණය කරන්නේ උන්වහන්සේගේ පියා ආගමික ඉගැන්වීම්වලින් සහ ලෞකික මනුෂ්‍ය දුක් වේදනා පිළිබඳ දැනුමෙන් ඔහුව වසන් කර ඇති බවයි, එවිට උන්වහන්සේ මහා ආගමික නායකයෙකු වෙනුවට සක්විති රජෙකු වනු ඇත.
ආශ්‍රේයයන්
[සංස්කරණය]- ^ Gethin (1998), pp. 5, 9, 10, 14.
- ^ Strong (2001), p. 1.
- ^ a b Warder (2000), p. 45.
- ^ Buswell & Lopez 2014, පිටු අංකය: entry "Sakyamuni".
- ^ Laumakis (2008), p. 4.
- ^ Gethin (1998), p. 8.
- ^ von Hinüber (2008), pp. 198–206.
- ^ Witzel, Michael (2009). "Moving Targets? Texts, language, archaeology and history in the Late Vedic and early Buddhist periods". Indo-Iranian Journal. 52 (2–3): 287–310. doi:10.1163/001972409X12562030836859. ISSN 0019-7246. S2CID 154283219.
- ^ Bronkhorst, Johannes (2016). "How the Brahmins Won: Appendix X Was there Buddhism in Gandhāra at the Time of Alexander?". How the Brahmins Won. Brill: 483–489, page 6 of the appendix. doi:10.1163/9789004315518_016. 24 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 May 2022.
- ^ Beckwith, Christopher I. (2017). Greek Buddha: Pyrrho's Encounter with Early Buddhism in Central Asia. Princeton University Press. p. 168. ISBN 978-0-691-17632-1. 11 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 May 2022.
- ^ a b Bary (2011), p. 8.
- ^ a b Fogelin (2015).
- ^ Prebish, Charles S. (1 November 2010). Buddhism: A Modern Perspective. Penn State Press. p. 29. ISBN 978-0-271-03803-2.
- ^ Weise (2013), pp. 46–47.
- ^ "Ancient Buddhist Scrolls from Gandhara". UW Press. 27 May 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 September 2008.
- ^ Schober (2002), p. 20.
- ^ Beal (1883).
- ^ Cowell (1894).
- ^ Willemen (2009).
- ^ Karetzky (2000), p. xxi.
- ^ Smith (1924), pp. 34, 48.
- ^ Schumann (2003), pp. 1–5.
- ^ Levman, Bryan Geoffrey (2013). "Cultural Remnants of the Indigenous Peoples in the Buddhist Scriptures". Buddhist Studies Review. 30 (2): 145–180. ISSN 1747-9681. 1 November 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 February 2020.
- ^ Walshe (1995), p. 268.
- ^ Collins (2009), pp. 199–200.
- ^ Nakamura (1980), p. 20.
- ^ Wynne (2007), pp. 8–23, ch. 2.
- ^ Warder (1998), p. 45.
- ^ Roy (1984), p. 7.
- ^ a b Thapar 2004, පිටු අංකය: 169.
- ^ Dyson 2019.
- ^ a b Ludden 1985.
- ^ Stein & Arnold 2012, පිටු අංකය: 62.
- ^ Bronkhorst 2011, පිටු අංකය: 1.
- ^ Fogelin 2015, පිටු අංකය: 74.
- ^ Yaldiz, Marianne (1987). Investigating Indian Art. Staatl. Museen Preuss. Kulturbesitz. p. 188.
The earliest anthropomorphic representation of the Buddha that we know so far, the Bimaran reliquary
- ^ Verma, Archana (2007). Cultural and Visual Flux at Early Historical Bagh in Central India. Archana Verma. p. 1. ISBN 978-1-4073-0151-8. 11 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 July 2018.
- ^ Anālayo (2006).
- ^ Tan, Piya (trans) (2010). "The Discourse to Sandaka (trans. of Sandaka Sutta, Majjhima Nikāya 2, Majjhima Paṇṇāsaka 3, Paribbājaka Vagga 6)" (PDF). The Dharmafarers. The Minding Centre. pp. 17–18. 9 January 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 September 2015.
- ^ "A Sketch of the Buddha's Life: Readings from the Pali Canon". Access to Insight. 2005. 22 December 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 September 2015.
- ^ Skilton (2004), pp. 64–65.
- ^ Carrithers (2001), p. 15.
- ^ Armstrong (2000), p. xii.
- ^ Strong (2001), p. 19.
- ^ "The Jatakas: Birth Stories of the Bodhisatta". British Library. 13 March 2015. සම්ප්‍රවේශය 28 June 2023.
- ^ Strong (2001), p. 30.
- ^ Strong (2001), p. 31.
- ^ Strong (2001), p. 25.
- ^ "Lumbini, the Birthplace of the Lord Buddha". World Heritage Convention. UNESCO. 31 July 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 May 2011.
- ^ "The Astamahapratiharya: Buddhist pilgrimage sites". Victoria and Albert Museum. 31 October 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 December 2012.
- ^ Trainor (2010), pp. 436–437.
- ^ Nakamura (1980), p. 18.
- ^ a b Huntington (1986).
- ^ Beal (1875), p. 37.
- ^ Jones (1952), p. 11.
- ^ Turpie (2001), p. 3.
- ^ Hirakawa (1990), p. 24.
- ^ Gethin (1998), p. 15.
- ^ Gethin (1998), p. 21.
- ^ Strong (2001), p. 63.
මූලාශ්‍ර
[සංස්කරණය]- Gethin, Rupert, M.L. (1998), Foundations of Buddhism, Oxford University Press
- Schober, Juliane (2002), Sacred biography in the Buddhist traditions of South and Southeast Asia, Delhi: Motilal Banarsidass
- Smith, Vincent (1924), The Early History of India (4th ed.), Oxford: Clarendon, https://archive.org/details/earlyhistoryofi00smit
- Willemen, Charles, transl. (2009), Buddhacarita: In Praise of Buddha's Acts, Berkeley, CA: Numata Center for Buddhist Translation and Research, , http://www.bdkamerica.org/digital/dbet_t0192_buddhacarita_2009.pdf
- Nakamura, Hajime (1980), Indian Buddhism: a survey with bibliographical notes, Motilal Banarsidass, , https://books.google.com/books?id=w0A7y4TCeVQC&pg=PA345
- Warder, A.K. (1998). "Lokayata, Ajivaka, and Ajnana Philosophy". A Course in Indian Philosophy (2nd ed.). Delhi: Motilal Banarsidass Publishers. ISBN 978-81-208-1244-4.
- Roy, Ashim Kumar (1984), A history of the Jains, New Delhi: Gitanjali, p. 179
- Thapar, Romila (2004), Early India: From the Origins to AD 1300, University of Californian Press,
- Skilton, Andrew (2004), A Concise History of Buddhism
- Carrithers, M. (2001), The Buddha: A Very Short Introduction, Oxford University Press, , https://books.google.com/books?id=aSWdmTB-gBMC, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 1 October 2018
- Armstrong, Karen (2000), Buddha, Orion,
- Strong, J.S. (2001), The Buddha: A Beginner's Guide, Oneworld Publications,
- Trainor, Kevin (2010), "Kapilavastu", in: Keown, Damien; Prebish, Charles S. Encyclopedia of Buddhism, London: Routledge, , https://books.google.com/books?id=NFpcAgAAQBAJ&q=kapilavastu&pg=PA436