මිනිසාගේ ආහාර ජීරණ පද්ධතිය
මිනිස් ආහාර ජීර්ණ පද්ධතිය සමන්විත වන්නේ ආමාශ ආන්ත්රයික පත්රිකාව සහ ආහාර දිරවීමේ අමතර අවයව (දිව, ලවණ ග්රන්ථි, අග්න්යාශය, අක්මාව සහ පිත්තාශය) ය. ආහාර ජීර්ණයට ඇතුළත් වන්නේ ආහාර අවශෝෂණය කර ශරීරයට අවශෝෂණය කර ගන්නා තෙක් කුඩා හා කුඩා කොටස් වලට බෙදීමයි. ආහාර දිරවීමේ ක්‍රියාවලියට අදියර තුනක් ඇත: සීෆාලික් අවධිය, ආමාශයික අවධිය සහ බඩවැල් අවධිය.
පළමු අදියර, ආහාර දිරවීමේ cephalic අදියර, ආහාර පෙනීම සහ සුවඳ ප්රතිචාර වශයෙන් ආමාශයික ස්රාවයන් සමඟ ආරම්භ වේ. මෙම අදියරට හපන ආහාර යාන්ත්‍රික බිඳවැටීම සහ මුඛයේ සිදුවන ආහාර ජීර්ණ එන්සයිම මගින් රසායනික බිඳවැටීම ඇතුළත් වේ.
කෙල වල ඇමයිලේස් නම් ආහාර ජීර්ණ එන්සයිම සහ දිවේ ඇති ඛේට ග්රන්ථි සහ සේරස් ග්රන්ථි මගින් ස්‍රාවය වන lingual lipase අඩංගු වේ. එන්සයිම මුඛයේ ඇති ආහාර බිඳ දැමීමට පටන් ගනී. ආහාර ඛේටය සමඟ මිශ්‍ර කර ඇති චුවින්ග්, ආහාර දිරවීමේ යාන්ත්‍රික ක්‍රියාවලිය ආරම්භ කරයි. මෙමඟින් බඩට ඇතුළු වීමට esophagus හරහා ගිල දැමිය හැකි බෝලස් නිපදවයි.
මෙලෙස ආහාර ආමාශ ගත වීමේ ක්‍රියාවලිය ක්‍රමාකුංචන ක්‍රියාවලිය ලෙස හදුනවනවා.
ආහාර දිරවීමේ දෙවන අදියර පසුව ආමාශයේ ආමාශයේ ආහාර දිරවීමේ අදියර සමඟ ආරම්භ වේ. මෙහිදී කුඩා අන්ත්රයේ පළමු කොටස වන duodenum තුළට යන තෙක් ආමාශයික අම්ලය සමඟ මිශ්‍ර වීමෙන් ආහාර තවදුරටත් කැඩී යයි.
තුන්වන අදියර ආරම්භ වන්නේ duodenum වල ආහාර දිරවීමේ ආන්ත්‍රික අවධිය සමඟ වන අතර එහිදී අර්ධ වශයෙන් ජීර්ණය වූ ආහාර අග්න්යාශය මගින් නිපදවන එන්සයිම ගණනාවක් සමඟ මිශ්‍ර වේ. මස්තිෂ්කයේ මාංශ පේශී, දිව සහ දත් මගින් සිදු කරන ආහාර හපන අතර, peristalsis සංකෝචනය සහ ඛණ්ඩනය මගින් ආහාර දිරවීමට උපකාරී වේ. ආමාශයික අම්ලය සහ ආමාශයේ ශ්ලේෂ්මල නිපදවීම, ආහාර දිරවීම අඛණ්ඩව පවත්වා ගැනීම සඳහා අත්යවශ්ය වේ.
Peristalsis යනු esophagus වලින් ආරම්භ වන මාංශ පේශිවල රිද්මයානුකූල හැකිලීමයි, එය ආමාශයේ බිත්තිය දිගේ සහ ආමාශ ආන්ත්රයික පත්රිකාවේ ඉතිරි කොටස දිගටම පවතී. මෙහි ප්රතිඵලයක් වශයෙන් මුලින්ම චයිම් නිෂ්පාදනය සිදු වන අතර එය කුඩා අන්ත්රය තුළ සම්පූර්ණයෙන් කැඩී ගිය විට වසා පද්ධතියට චයිල් ලෙස අවශෝෂණය වේ. ආහාර ජීර්ණයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් කුඩා අන්ත්රය තුළ සිදු වේ. ජලය සහ සමහර ඛනිජ ලවණ නැවත විශාල අන්ත්රයේ මහා බඩවැලේ රුධිරයට අවශෝෂණය වේ. ආහාර දිරවීමේ අපද්‍රව්‍ය (මල) ගුද මාර්ගයෙන් ගුද මාර්ගයෙන් මලපහ කරනු ලැබේ.
 |
Contents[සංස්කරණය]
සංරචක[සංස්කරණය]
ආහාර ජීර්ණයට සම්බන්ධ අවයව කිහිපයක් සහ අනෙකුත් සංරචක ඇත. අමතර ආහාර ජීර්ණ අවයව ලෙස හඳුන්වන අවයව වන්නේ අක්මාව, පිත්තාශය සහ අග්න්‍යාශයයි. අනෙකුත් සංරචක වලට මුඛය, ඛේඨ ග්රන්ථි, දිව, දත් සහ එපිග්ලොටිස් ඇතුළත් වේ.
ආහාර ජීර්ණ පද්ධතියේ විශාලතම ව්යුහය වන්නේ ආමාශ ආන්ත්රයික පත්රිකාව (GI පත්රිකාව) ය. මෙය මුඛයෙන් ආරම්භ වී ගුද මාර්ගයෙන් අවසන් වන අතර මීටර් නවයක් පමණ දුරක් ආවරණය කරයි.
GI පත්රිකාවේ විශාලතම කොටස වන්නේ මහා බඩවැලේ හෝ මහා අන්ත්රයයි. මෙහි ජලය අවශෝෂණය කර ඉතිරි අපද්‍රව්‍ය මළපහ කිරීමට පෙර ගබඩා කර තබයි.
ආහාර ජීර්ණයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් සිදු වන්නේ GI පත්රිකාවේ දිගම කොටස වන කුඩා අන්ත්රය තුළය.
ආහාර දිරවීමේ ප්රධාන අවයවයක් වන්නේ ආමාශයයි. එහි ශ්ලේෂ්මල පටලය තුළ ආමාශයික ග්රන්ථි මිලියන ගණනක් ඇත. ඔවුන්ගේ ස්රාවයන් ඉන්ද්‍රියයේ ක්‍රියාකාරිත්වයට අත්යවශ්ය වේ.
GI පත්රිකාවේ විශේෂිත සෛල බොහොමයක් තිබේ. මේවාට ආමාශයික ග්‍රන්ථිවල විවිධ සෛල, රස සෛල, අග්න්‍යාශයේ නාල සෛල, enterocytes සහ microfold සෛල ඇතුළත් වේ.
ආහාර දිරවීමේ පද්ධතියේ සමහර කොටස් ද මහා අන්ත්රය ඇතුළුව බැහැර කිරීමේ පද්ධතියේ කොටසකි.
මුඛය[සංස්කරණය]
මුඛය ඉහළ ආමාශ ආන්ත්රයික පත්රිකාවේ පළමු කොටස වන අතර ආහාර දිරවීමේ පළමු ක්රියාවලීන් ආරම්භ කරන ව්යුහයන් කිහිපයකින් සමන්විත වේ. මේවාට කෙළ ග්රන්ථි, දත් සහ දිව ඇතුළත් වේ. මුඛය කලාප දෙකකින් සමන්විත වේ; ආලින්දය සහ මුඛ කුහරය නිසියාකාරව. ආලින්දය යනු දත්, තොල් සහ කම්මුල් අතර ප්‍රදේශය වන අතර, ඉතිරි කොටස නිසි මුඛ කුහරය වේ. මුඛ කුහරයේ වැඩි කොටසක් ලිහිසි ශ්ලේෂ්මල නිපදවන ශ්ලේෂ්මල පටලයක් වන මුඛ ශ්ලේෂ්මලයෙන් ආවරණය වී ඇති අතර එයින් කුඩා ප්‍රමාණයක් අවශ්ය වේ. ශ්ලේෂ්මල පටල ශරීරයේ විවිධ ප්‍රදේශවල ව්‍යුහයෙන් වෙනස් වන නමුත් ඒවා සියල්ලම ලිහිසි ශ්ලේෂ්මලයක් නිපදවයි, එය මතුපිට සෛල මගින් හෝ සාමාන්යයෙන් යටින් පවතින ග්රන්ථි මගින් ස්‍රාවය වේ. මුඛයේ ඇති ශ්ලේෂ්මල පටලය තුනී ශ්ලේෂ්මලයක් ලෙස දත්වල පාදම රේඛා කරයි. ශ්ලේෂ්මලයේ ප්රධාන සංඝටකය වන්නේ මුසින් නම් ග්ලයිකොප්‍රෝටීන වන අතර ස්‍රාවය වන වර්ගය සම්බන්ධ කලාපය අනුව වෙනස් වේ. Mucin දුස්ස්රාවී, පැහැදිලි සහ ඇලෙන සුළුය. මුඛයේ ඇති ශ්ලේෂ්මල පටලයට යටින් සිනිඳු මාංශ පේශි පටක තුනී ස්ථරයක් ඇති අතර පටලයට ඇති ලිහිල් සම්බන්ධතාවය එහි විශිෂ්ට ප්‍රත්‍යාස්ථතාව ලබා දෙයි. එය කම්මුල්, තොල්වල අභ්‍යන්තර පෘෂ්ඨයන් සහ මුඛයේ බිම් ආවරණය කරයි, සහ නිපදවන මුසින් දත් දිරායාමට එරෙහිව ඉහළ ආරක්ෂාවක් සපයයි.
මුඛයේ වහලය තලය ලෙස හඳුන්වන අතර එය නාසික කුහරයෙන් මුඛ කුහරය වෙන් කරයි. ඉහළ ශ්ලේෂ්මල පටලය අස්ථි තහඩුවක් ආවරණය කර ඇති බැවින් තාල මුඛයේ ඉදිරිපස දැඩි වේ; එය මාංශපේශී සහ සම්බන්ධක පටක වලින් සෑදී ඇති පිටුපස මෘදු හා වඩා නම්යශීලී වන අතර, එය ආහාර සහ දියර ගිල දැමීමට ගමන් කළ හැකිය. මෘදු තල්ල උවුලෙන් අවසන් වේ. දෘඩ තාලයේ මතුපිට ආහාර ගැනීමේදී අවශ්ය පීඩනය, නාසික ඡේදය පැහැදිලි ලෙස තැබීමට ඉඩ සලසයි. තොල් අතර විවරය මුඛ විවරය ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර උගුරට විවර වීම ෆැසස් ලෙස හැඳින්වේ.
මෘදු තාලයේ දෙපස දිවේ ප්‍රදේශ කරා ළඟා වන පලාටොග්ලොසස් මාංශ පේශි ඇත. මෙම මාංශ පේශි දිවේ පිටුපස ඉහළට ඔසවන අතර ආහාර ගිල දැමීමට හැකි වන පරිදි කරාම දෙපස වසා දමයි. ශ්ලේෂ්මල මගින් ආහාර මෘදු කිරීමට සහ බෝලස් සෑදීමේදී ආහාර එකතු කිරීමට හැකියාව ඇත. .
ලවණ ග්රන්ථි[සංස්කරණය]
ප්රධාන ඛේඨ ග්රන්ථි යුගල තුනක් සහ කුඩා ඛේට ග්රන්ථි 800 ත් 1000 ත් අතර ප්‍රමාණයක් ඇත, ඒ සියල්ල ප්රධාන වශයෙන් ආහාර දිරවීමේ ක්‍රියාවලියට සේවය කරන අතර දන්ත සෞඛ්‍යය සහ සාමාන්‍ය මුඛය ලිහිසි කිරීම සඳහා වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි, එසේ නොමැතිව කථනය කළ නොහැකි වනු ඇත. ප්රධාන ග්රන්ථි සියල්ලම එක්සොක්‍රීන් ග්රන්ථි වන අතර ඒවා නාලිකා හරහා ස්‍රාවය වේ. මෙම ග්රන්ථි සියල්ලම මුඛයෙන් අවසන් වේ. මේවායින් විශාලතම වන්නේ පැරොටයිඩ් ග්රන්ථි - ඒවායේ ස්‍රාවය ප්රධාන වශයෙන් සේරස් ය. ඊළඟ යුගලය හකුට යටින් ය, උපමණ්ඩිබුලර් ග්රන්ථි, මේවා සේරස් තරලය සහ ශ්ලේෂ්මල යන දෙකම නිපදවයි. මෙම ඛේට ග්‍රන්ථිවල ඇති සේරස් ග්රන්ථි මගින් සේරස් තරලය නිපදවන අතර එමඟින් භාෂා ලිපේස් ද නිපදවයි. ඔවුන් මුඛ කුහරයේ කෙළවලින් 70% ක් පමණ නිපදවයි. තුන්වන යුගලය දිවට යටින් පිහිටා ඇති උපභාෂා ග්රන්ථි වන අතර ඒවායේ ස්‍රාවය ප්රධාන වශයෙන් ශ්ලේෂ්මලයෙන් කුඩා ප්‍රතිශතයක් වේ.
මුඛයේ ශ්ලේෂ්මල පටලය තුළ, දිව, තාල සහ මුඛයේ බිම, කුඩා ලවණ ග්රන්ථි වේ; ඔවුන්ගේ ස්රාවයන් ප්රධාන වශයෙන් ශ්ලේෂ්මල වන අතර ඒවා මුහුණේ ස්නායු (CN7) මගින් නවීකරණය කර ඇත. පිෂ්ඨය මෝල්ටෝස් බවට පරිවර්තනය කිරීම සඳහා ආහාරවල ඇති කාබෝහයිඩ්රේට් මත ක්‍රියා කරන ආහාර බිඳවැටීමේ පළමු අදියර ලෙස ග්රන්ථි ඇමයිලේස් ස්‍රාවය කරයි. දිවේ පිටුපස කොටසේ රස අංකුර වට කරන වෙනත් සේරස් ග්රන්ථි දිවේ මතුපිට ඇති අතර මේවායින් ද භාෂා ලිපේස් නිපදවයි. Lipase යනු ලිපිඩ (මේද) වල ජල විච්ඡේදනය උත්ප්‍රේරණය කරන ආහාර ජීර්ණ එන්සයිමයකි. මෙම ග්රන්ථි Von Ebner's glands ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර, එය දිවේ පටක මත මෙම ග්රන්ථි සමඟ ස්පර්ශ වන විට ආහාරවල ඇති ක්ෂුද්‍ර ජීවීන්ට එරෙහිව මුල් ආරක්ෂාව (ප්‍රතිශක්තිකරණ පද්ධතියෙන් පිටත) ලබා දෙන histatins ස්‍රාවය කිරීමේ තවත් කාර්යයක් ඇති බව පෙන්වා දී ඇත. සංවේදී තොරතුරු මගින් කෙල ස්‍රාවය කිරීම උත්තේජනය කළ හැකි අතර, දිවට ක්‍රියා කිරීමට අවශ්ය තරලය සපයන අතර ආහාර ගිලීම පහසු කරයි.
කෙල[සංස්කරණය]
කෙල ආහාර තෙත් කර මෘදු කරයි, දත් වල චුවිංග් ක්‍රියාවත් සමඟ ආහාර සුමට බෝලස් බවට පරිවර්තනය කරයි. මුඛයේ සිට esophagus දක්වා ගමන් කිරීමේදී කෙළ මගින් සපයන ලිහිසි තෙල් මගින් බෝලස් තවදුරටත් උපකාරී වේ. එසේම වැදගත් වන්නේ ආහාර ජීර්ණ එන්සයිම ඇමයිලේස් සහ ලයිපේස් වල ලවණ වල පැවතීමයි. ඇමයිලේස් කාබෝහයිඩ්රේට පිෂ්ඨය මත වැඩ කිරීමට පටන් ගනී, එය කුඩා අන්ත්රය තුළ තවදුරටත් බිඳ දැමිය හැකි මෝල්ටෝස් සහ ඩෙක්ස්ට්රෝස් වල සරල සීනි බවට බිඳ දමයි. මෙම ආරම්භක පිෂ්ඨය ජීර්ණයෙන් 30% කට හේතු විය හැක්කේ මුඛයේ ඇති කෙල වලටය. Lipase මේදය බිඳ දැමීම සඳහා වැඩ කිරීමට පටන් ගනී. ලිපේස් තවදුරටත් අග්න්යාශය තුළ නිපදවනු ලබන අතර එහිදී මේද ආහාර දිරවීම දිගටම කරගෙන යාමට එය මුදා හරිනු ලැබේ. අග්න්‍යාශයේ ලිපේස් තවමත් වර්ධනය වී නොමැති කුඩා ළදරුවන් තුළ ලවණ ලිපේස් තිබීම ප්රධාන වශයෙන් වැදගත් වේ.
ආහාර දිරවීමේ එන්සයිම සැපයීමේදී එහි කාර්යභාරය මෙන්ම, කෙළවලට දත් සහ මුඛය සඳහා පිරිසිදු කිරීමේ ක්‍රියාවක් ඇත. එය immunoglobulin A වැනි පද්ධතියට ප්‍රතිදේහ සැපයීමේදී ප්‍රතිශක්තිකරණ භූමිකාවක් දරයි. මෙය ඛේඨ ග්‍රන්ථිවල ආසාදන වැලැක්වීම සඳහා ප්රධාන වන බව පෙනේ, විශේෂයෙන් පැරොටිටිස් ආසාදනය.
කෙල වල හැප්ටොකොරින් නම් ග්ලයිකොප්‍රෝටීනයක් ද අඩංගු වන අතර එය විටමින් බී 12 සමඟ බන්ධන ප්‍රෝටීනයකි. එය ආමාශයේ ආම්ලික අන්තර්ගතය හරහා ආරක්ෂිතව රැගෙන යාම සඳහා විටමින් සමඟ බන්ධනය වේ. එය duodenum වෙත ළඟා වූ විට, අග්න්‍යාශයික එන්සයිම ග්ලයිකොප්‍රෝටීන් බිඳ දමා විටමින් නිදහස් කරයි, එය ආවේණික සාධකය සමඟ බන්ධනය වේ.
දිව[සංස්කරණය]
දිවේ ක්‍රියාකාරිත්වය සහ කෙළ ස්‍රාවය වීමත් සමඟ ආහාර ජීර්ණ ක්‍රියාවලියේ පළමු අදියර සිදුවන මුඛයට ආහාර ඇතුල් වේ. දිව යනු මාංශපේශී සහ මාංශපේශී සංවේදී ඉන්ද්‍රියයක් වන අතර එහි මතුපිට ඇති පැපිලේවල ඇති රස අංකුර හරහා පළමු සංවේදී තොරතුරු ලැබේ. රසය එකඟ නම්, දිව ක්‍රියාත්මක වන අතර, ඛේට ග්රන්ථි වලින් කෙල ශ්‍රාවය උත්තේජනය කරන මුඛයේ ආහාර හසුරුවයි. කෙල වල දියර ගුණය ආහාර මෘදු කිරීමට උපකාරී වන අතර එහි එන්සයිම අන්තර්ගතය මුඛයේ තිබියදීම ආහාර බිඳ දැමීමට පටන් ගනී. ආහාරයේ පළමු කොටස කාබෝහයිඩ්රේට පිෂ්ඨය (කෙලවල ඇති ඇමයිලේස් එන්සයිම මගින්) බිඳ දැමිය යුතුය.
දිව මුඛයේ බිමට සම්බන්ධ කර ඇත්තේ frenum නම් බන්ධන පටියක් මගින් වන අතර මෙය ආහාර (සහ කථනය) හැසිරවීම සඳහා විශාල සංචලතාවයක් ලබා දෙයි; හැසිරවීමේ පරාසය මාංශ පේශි කිහිපයක ක්‍රියාකාරිත්වය මගින් ප්‍රශස්ත ලෙස පාලනය වන අතර එහි බාහිර පරාසය තුළ frenum දිග හැරීම මගින් සීමා වේ. දිවේ මාංශ පේශී කට්ටල දෙක, දිවෙන් ආරම්භ වන සහ එහි හැඩගැස්ම සමඟ සම්බන්ධ වන සහජ මාංශ පේශි හතරක් වන අතර අස්ථි වලින් ආරම්භ වන බාහිර මාංශ පේශි හතරක් එහි චලනය සමඟ සම්බන්ධ වේ.
රස[සංස්කරණය]
ප්රධාන ලිපිය:Taste
රසය යනු මුඛයේ රස අංකුර ලෙස හැඳින්වෙන ව්යුහයන් තුළ අඩංගු විශේෂිත රස ප්‍රතිග්‍රාහක තුළ සිදු වන රසායනික සංග්‍රහයේ ආකාරයකි. රස අංකුර ප්රධාන වශයෙන් දිවේ ඉහළ මතුපිට (පෘෂ්ඨීය) වේ. හානිකර හෝ නරක් වූ ආහාර පරිභෝජනයෙන් වළක්වා ගැනීමට රස දැනීමේ කාර්යය අත්යවශ්ය වේ. එපිග්ලොටිස් සහ esophagus හි ඉහළ කොටසෙහි රස අංකුර ද ඇත. රස අංකුර නවීකරණය කරනු ලබන්නේ මුහුණේ ස්නායුවේ චෝර්ඩා ටිම්පනි සහ ග්ලෝසොෆරින්ජියල් ස්නායුවේ ශාඛාව මගිනි. රස පණිවිඩ මොළයට යවන්නේ මෙම හිස් කබල ස්නායු හරහාය. මොළයට ආහාරවල රසායනික ගුණාංග අතර වෙනස හඳුනාගත හැකිය. මූලික රස පහක් ලුණු, ඇඹුල්, තිත්ත, පැණි රස සහ උමාමි ලෙස හැඳින්වේ. ලුණු සහ ඇඹුල් බව හඳුනා ගැනීමෙන් ලුණු සහ අම්ල සමතුලිතතාවය පාලනය කිරීමට හැකියාව ලැබේ. තිත්ත බව හඳුනාගැනීමෙන් විෂ ගැන අනතුරු අඟවයි—ශාකයක ආරක්ෂාව බොහෝමයක් තිත්ත විෂ සහිත සංයෝග වේ. ශක්තිය සපයන ආහාර සඳහා පැණිරස මඟ පෙන්වයි; සරල සීනි පළමු ප්‍රති result ලය වන බැවින් ඛේටය ඇමයිලේස් මගින් ශක්තිය ලබා දෙන කාබෝහයිඩ්රේට් වල ආරම්භක බිඳවැටීම මිහිරි රසයක් ඇති කරයි. උමාමි වල රසය ප්‍රෝටීන් බහුල ආහාර සංඥා කරන බව සැලකේ. ඇඹුල් රස ආම්ලික වන අතර එය බොහෝ විට නරක ආහාරවල දක්නට ලැබේ. ආහාර අනුභව කළ යුතුද නැද්ද යන්න මොළය ඉතා ඉක්මනින් තීරණය කළ යුතුය. 1991 දී සොයාගත් සොයාගැනීම්, රසය පිළිබඳ පර්යේෂණය සඳහා උපකාර වූ පළමු ආඝ්‍රාණ ප්‍රතිග්‍රාහක විස්තර කරයි. ආඝ්‍රාණ ප්‍රතිග්‍රාහක නාසයේ සෛල මතුපිට පිහිටා ඇති අතර එමඟින් ගන්ධයන් හඳුනා ගැනීමට හැකි වන පරිදි රසායනික ද්රව්ය සමඟ බන්ධනය වේ. සංකීර්න ආහාර රසයන් පිළිබඳ අදහසක් ගොඩනැගීමට රස ප්‍රතිග්‍රාහකවල සංඥා නාසයෙන් එන සංඥා සමඟ එක්ව ක්‍රියා කරන බව උපකල්පනය කෙරේ.
දත්[සංස්කරණය]
ප්රධාන ලිපිය:Human teeth
දත් යනු ඒවාට විශේෂිත වූ ද්රව්ය වලින් සෑදූ සංකීර්ණ ව්යුහයකි. ඒවා සෑදී ඇත්තේ ශරීරයේ ඇති අමාරුම පටක වන එනමල් මගින් ආවරණය වන ඩෙන්ටින් නම් අස්ථි වැනි ද්‍රව්‍යයකිනි. ආහාර කැබලි කුඩා හා කුඩා කැබලිවලට ඉරා දැමීමේදී සහ හපන කිරීමේදී භාවිතා කරන මැස්ටික් කිරීමේ විවිධ අංශ සමඟ කටයුතු කිරීමට දත් විවිධ හැඩයන් ඇත. මෙය ආහාර ජීර්ණ එන්සයිම වල ක්‍රියාකාරිත්වය සඳහා වඩා විශාල මතුපිට ප්රදේශයක් ඇති කරයි. දත් මැස්ටික් කිරීමේ ක්‍රියාවලියේදී ඔවුන්ගේ විශේෂිත භූමිකාවන් අනුව නම් කර ඇත - කෘන්තක ආහාර කැබලි කැපීම හෝ සපා කෑම සඳහා භාවිතා කරයි; සුනඛයින්, ඉරීම සඳහා භාවිතා කරනු ලැබේ, පෙරමෝලර් සහ මෝලර් හපන සහ ඇඹරීමට භාවිතා කරයි. කෙල සහ ශ්ලේෂ්මල ආධාරයෙන් ආහාර මැස්ටික් කිරීම මෘදු බෝලස් සෑදීමට හේතු වන අතර පසුව එය ගිල දැමීමෙන් ඉහළ ආමාශ ආන්ත්රයික පත්රිකාවෙන් ආමාශය දක්වා ගමන් කළ හැකිය. කෙල වල ඇති ආහාර දිරවීමේ එන්සයිම දත් තැන්පත් වී ඇති ආහාර අංශු බිඳ දැමීමෙන් දත් පිරිසිදුව තබා ගැනීමට උපකාරී වේ.
එපිග්ලොටිස්[සංස්කරණය]
ප්රධාන ලිපිය:Epiglottis
එපිග්ලොටිස් යනු ස්වරාලයේ දොරටුවට සවි කර ඇති ප්‍රත්‍යාස්ථ කාටිලේජ තට්ටුවකි. එය ශ්ලේෂ්මල පටලයකින් ආවරණය වී ඇති අතර මුඛය දෙසට මුහුණලා ඇති එහි භාෂා මතුපිට රස අංකුර ඇත. එහි ස්වරාලය මතුපිට ස්වරාලය තුළට මුහුණ ලා ඇත. එපිග්ලොටිස් ක්‍රියා කරන්නේ ග්ලෝටිස් දොරටුව, ස්වර නැමීම් අතර විවරය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ය. එය සාමාන්යයෙන් ස්වසනාලයේ කොටසක් ලෙස ක්‍රියාත්මක වන අතර එහි යටි පැත්ත හුස්ම ගැනීමේදී ඉහළට යොමු වී ඇත, නමුත් ගිලීමේදී එපිග්ලොටිස් වඩාත් තිරස් ස්ථානයකට නැමෙයි, එහි ඉහළ පැත්ත උගුරේ කොටසක් ලෙස ක්‍රියා කරයි. මේ ආකාරයෙන් එය ආහාර ස්වසනාලයට යාම වළක්වන අතර ඒ වෙනුවට පිටුපස ඇති esophagus වෙත යොමු කරයි. ගිලීමේදී, දිවේ පසුගාමී චලිතය මගින් පෙනහළු කරා ගෙන යන ඕනෑම ආහාරයක් ස්වරාලය තුළට ඇතුළු වීම වැළැක්වීම සඳහා ග්ලෝටිස් විවරය මත එපිග්ලොටිස් බල කරයි; මෙම ක්‍රියාවලියට සහාය වීම සඳහා ස්වරාලය ද ඉහළට ඇදී යයි. ශරීරගත වූ ද්රව්ය මගින් ස්වරාලය උත්තේජනය කිරීම පෙනහළු ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ශක්තිමත් කැස්ස ප්‍රතීකයක් ඇති කරයි.
ෆරින්ක්ස්[සංස්කරණය]
ප්රධාන ලිපිය: Pharynx
ෆරින්ක්ස් යනු ශ්වසන පද්ධතියේ සන්නායක කලාපයේ කොටසක් වන අතර ආහාර ජීර්ණ පද්ධතියේ කොටසකි. එය මුඛයේ පිටුපස ඇති නාසික කුහරයට පිටුපසින් සහ esophagus සහ ස්වරාලය ඉහළින් ඇති උගුරේ කොටසයි. ෆරින්ක්ස් කොටස් තුනකින් සමන්විත වේ. පහළ කොටස් දෙක - oropharynx සහ laryngopharynx ආහාර ජීර්ණ පද්ධතියට සම්බන්ධ වේ. ලැරින්ගෝෆරින්ක්ස් esophagus හා සම්බන්ධ වන අතර එය වාතය සහ ආහාර යන දෙකටම ගමන් කරන මාර්ගයක් ලෙස සේවය කරයි. වාතය ස්වරාලය තුළට ඉදිරිපසින් ඇතුළු වන නමුත් ගිලින ඕනෑම දෙයකට ප්‍රමුඛත්වය හිමි වන අතර වාතය ගමන් කිරීම තාවකාලිකව අවහිර වේ. වාගස් ස්නායුවේ ෆරින්ජියල් ප්ලෙක්සස් මගින් ෆරින්ක්ස් නවීකරණය කර ඇත. උගුරේ ඇති පේශී ආහාර esophagus තුළට තල්ලු කරයි. ෆරින්ක්ස් ක්‍රයිකොයිඩ් කාටිලේජයට පිටුපසින් ඇති esophageal ඇතුල්වීමේදී esophagus සමඟ සම්බන්ධ වේ.
esophagus[සංස්කරණය]
ප්රධාන ලිපිය: esophagus
ආහාර නළය හෝ ගුලට් ලෙස පොදුවේ හැඳින්වෙන esophagus සමන්විත වන්නේ, ආහාර උගුරේ සිට ආමාශය දක්වා ගමන් කරන මාංශ පේශි නලයකිනි. esophagus laringopharynx සමග අඛණ්ඩව පවතී. එය උරස් ප්‍රාචීරයේ පශ්චාත් මාධ්‍යස්ටිනම් හරහා ගමන් කරන අතර දහවන උරස් කශේරුකා මට්ටමින් උරස් ප්‍රාචීරයේ සිදුරක් හරහා ආමාශයට ඇතුළු වේ. එහි දිග සාමාන්යයෙන් සෙන්ටිමීටර 25 ක් වන අතර එය පුද්ගලයාගේ උස අනුව වෙනස් වේ. එය ගැබ්ගෙල, උරස් සහ උදර කොටස් වලට බෙදා ඇත. ෆරින්ක්ස් ක්‍රයිකොයිඩ් කාටිලේජයට පිටුපසින් ඇති esophageal ඇතුල්වීමේ දී esophagus හා සම්බන්ධ වේ.
විවේකයේදී esophagus ඉහළ සහ පහළ esophageal sphincters මගින් කෙළවර දෙකෙන්ම වසා ඇත. ඉහළ සුසුම්නාව විවෘත කිරීම ගිලීමේ ප්‍රතීකයක් මගින් අවුලුවන අතර එමඟින් ආහාර හරහා යාමට අවසර ලැබේ. esophagus සිට ෆරින්ක්ස් වෙත ආපසු ගලා යාම වැළැක්වීම සඳහා ද sphincter සේවය කරයි. esophagus තුළ ශ්ලේෂ්මල පටලයක් ඇති අතර ආරක්ෂිත කාර්යයක් ඇති epithelium esophagus ඇතුළත ගමන් කරන ආහාර පරිමාව හේතුවෙන් අඛණ්ඩව ප්රතිස්ථාපනය වේ. ගිලීමේදී, ආහාර මුඛයේ සිට ෆරින්ක්ස් හරහා esophagus වෙත ගමන් කරයි. එපිග්ලොටිස් වඩාත් තිරස් ස්ථානයකට නැමෙන්නේ ආහාර esophagus වෙතට යොමු කිරීම සඳහා සහ ශ්වාසනාලයෙන් ඉවතට ය.
esophagus තුළට ගිය පසු, bolus රිද්මයානුකූල හැකිලීම සහ peristalsis ලෙස හඳුන්වන මාංශ පේශි ලිහිල් කිරීම හරහා ආමාශය දක්වා ගමන් කරයි. පහළ esophageal sphincter යනු esophagus හි පහළ කොටස වටා ඇති මාංශ පේශි sphincter වේ. esophagus සහ ආමාශය අතර ඇති gastroesophageal හන්දිය පාලනය කරනු ලබන්නේ පහළ esophageal sphincter මගින් වන අතර, ආමාශයේ අන්තර්ගතය esophagus තුළට ඇතුළු වීම වැළැක්වීම සඳහා ගිලීමේදී සහ වමනය කිරීමේදී හැර අනෙකුත් සෑම අවස්ථාවකදීම සංකෝචනය වේ. esophagus ආමාශයේ ඇති අම්ල වලින් සමාන ආරක්ෂාවක් නොමැති බැවින්, මෙම sphincter හි කිසියම් අසමත් වීමක් අජීර්ණයට හේතු විය හැක.
ප්රාචීරය[සංස්කරණය]
ප්රාචීරය ශරීරයේ ආහාර ජීර්ණ පද්ධතියේ වැදගත් කොටසකි. මාංශපේශී ප්රාචීරය ආහාර ජීර්ණ අවයව බොහොමයක් පිහිටා ඇති උදර කුහරයෙන් උරස් කුහරය වෙන් කරයි. අත්හිටුවන ලද මාංශ පේශි ප්රාචීරය වෙත ආරෝහණ duodenum සම්බන්ධ කරයි. මෙම මාංශපේශී ආහාර දිරවීමේ පද්ධතියට උපකාරයක් ලෙස සැලකේ, එහි ඇමිණීම ජීරණ ද්රව්ය පහසුවෙන් ගමන් කිරීම සඳහා duodenojejunal flexure වෙත පුළුල් කෝණයක් ලබා දෙයි. ප්රාචීරය ද අක්මාවට සම්බන්ධ වන අතර එහි හිස් ප්රදේශයේ නැංගුරම් දමයි. esophagus T10 මට්ටමේ ප්රාචීරයෙහි සිදුරක් හරහා උදරයට ඇතුල් වේ.
ආමාශය[සංස්කරණය]
ප්රධාන ලිපිය: stomach
ආමාශය යනු ආමාශයික පත්රිකාවේ සහ ආහාර ජීර්ණ පද්ධතියේ ප්රධාන අවයවයකි. එය J-හැඩැති ඉන්ද්‍රියයක් වන අතර එහි ඉහළ කෙළවරේ ඇති esophagus සහ එහි පහළ කෙළවරේ duodenum වෙත සම්බන්ධ වේ. ආමාශයේ නිපදවන ආමාශයික අම්ලය (අවිධිමත් ලෙස ආමාශයික යුෂ), ආහාර දිරවීමේ ක්‍රියාවලියේදී වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරන අතර ප්රධාන වශයෙන් හයිඩ්‍රොක්ලෝරික් අම්ලය සහ සෝඩියම් ක්ලෝරයිඩ් අඩංගු වේ. ආමාශයික ග්‍රන්ථිවල G සෛල මගින් නිපදවන පෙප්ටයිඩ හෝමෝනයක් වන ගැස්ට්‍රින්, ආහාර ජීර්ණ එන්සයිම සක්‍රීය කරන ආමාශයික යුෂ නිෂ්පාදනය උත්තේජනය කරයි. පෙප්සිනොජන් යනු ආමාශයික ප්රධාන සෛල මගින් නිපදවන පූර්වගාමී එන්සයිමයක් (සයිමොජන්) වන අතර ආමාශයික අම්ලය මෙය පෙප්සින් එන්සයිමය වෙත ක්‍රියාත්මක කරන අතර එය ප්‍රෝටීන දිරවීම ආරම්භ කරයි. මෙම රසායනික ද්රව්ය දෙක ආමාශයේ බිත්තියට හානි කරන බැවින්, ආමාශයේ ඇති අසංඛ්‍යාත ආමාශ ග්රන්ථි මගින් ශ්ලේෂ්මල ස්‍රාවය කරන අතර, ආමාශයේ අභ්‍යන්තර ස්ථරවලට රසායනික ද්‍රව්‍යවල හානිකර බලපෑම් වලට එරෙහිව සෙම සහිත ආරක්ෂිත තට්ටුවක් සපයයි.
ප්‍රෝටීන් ජීර්ණය වන අතරම, ආමාශයේ බිත්තිය දිගේ චලනය වන පෙරිස්ටල්සිස්, මාංශ පේශි හැකිලීමේ තරංග මගින් යාන්ත්‍රික කැසීම සිදු වේ. මෙය ආහාර ස්කන්ධය ආහාර ජීර්ණ එන්සයිම සමඟ තවදුරටත් මිශ්‍ර කිරීමට ඉඩ සලසයි. ආමාශයේ ආමාශයික ශ්ලේෂ්මලයේ ඇති ෆන්ඩික් ග්‍රන්ථිවල ප්රධාන සෛල මගින් ස්‍රාවය කරන ආමාශයික lipase, ක්ෂාරීය අග්න්‍යාශයික lipase වලට වඩා වෙනස්ව ආම්ලික lipase වේ. මෙය අග්න්‍යාශයේ lipase තරම් කාර්යක්ෂම නොවන නමුත් මේදය යම් ප්‍රමාණයකට බිඳ දමයි.
පයිලෝරික් ඇල හරහා duodenum වෙත සම්බන්ධ වන ආමාශයේ පහළම කොටස වන pylorus හි ගැස්ට්‍රින් ඇතුළු ආහාර ජීර්ණ එන්සයිම ස්‍රාවය කරන ගණන් කළ නොහැකි ග්රන්ථි අඩංගු වේ. පැයක් හෝ දෙකකට පසු, චයිම් නම් ඝන අර්ධ ද්රවයක් නිපදවයි. pyloric sphincter හෝ කපාටය විවෘත වූ විට, chyme duodenum තුළට ඇතුළු වන අතර එහිදී එය අග්න්‍යාශයේ ඇති ආහාර ජීර්ණ එන්සයිම සමඟ තවදුරටත් මිශ්‍ර වී කුඩා අන්ත්රය හරහා ගමන් කරයි, එහිදී ආහාර දිරවීම දිගටම සිදු වේ.
ආමාශයේ පාදයේ ඇති ප්‍රාචීර සෛල, විටමින් බී 12 අවශෝෂණය කර ගැනීම සඳහා අත්යවශ්ය වන අභ්‍යන්තර සාධකය නම් ග්ලයිකොප්‍රෝටීන් නිපදවයි. විටමින් B12 (cobalamin), ඛේඨ ග්රන්ථි මගින් ස්‍රාවය කරන ග්ලයිකොප්‍රෝටීනයකට බන්ධනය වන අතර ආමාශය හරහා ගෙන යනු ලැබේ - ට්‍රාන්ස්කොබලමින් I ද හැප්ටොකොරින් ලෙස හැඳින්වේ, එය අම්ල සංවේදී විටමින් ආම්ලික ආමාශයේ අන්තර්ගතයෙන් ආරක්ෂා කරයි. වඩාත් උදාසීන duodenum තුළ වරක් අග්න්‍යාශයික එන්සයිම ආරක්ෂිත glycoprotein බිඳ දමයි. නිදහස් කරන ලද විටමින් බී 12 ඉන්ද්‍රිය සාධකයට බන්ධනය වන අතර එය ඉලියම් තුළ ඇති එන්ට්‍රොසයිට් මගින් අවශෝෂණය වේ.
ආමාශය ආඝ්‍රාණය කළ හැකි ඉන්ද්‍රියයක් වන අතර සාමාන්යයෙන් ආහාර ලීටරයක් පමණ රඳවා තබා ගැනීමට ප්‍රසාරණය විය හැක.[22] මෙම ප්‍රසාරණය ආමාශයේ අභ්‍යන්තර බිත්තිවල ඇති ආමාශයික නැමීම් මාලාවකින් සක්‍රීය වේ. අලුත උපන් බිළිඳකුගේ ආමාශය මිලි ලීටර් 30 ක් පමණ රඳවා තබා ගැනීම සඳහා පමණක් පුළුල් කිරීමට හැකි වනු ඇත.
ප්ලීහාව[සංස්කරණය]
ප්රධාන ලිපිය: ප්ලීහාව
ප්ලීහාව යනු ශරීරයේ ඇති විශාලතම ලිම්ෆොයිඩ් ඉන්ද්‍රිය වන නමුත් වෙනත් ක්‍රියාකාරකම් ඇත. එය වියදම් කරන රතු සහ සුදු රුධිරාණු දෙකම බිඳ දමයි. මේ නිසා එය සමහර විට 'රතු රුධිර සෛලවල සොහොන් බිම' ලෙස හැඳින්වේ. මෙම ආහාර දිරවීමේ නිෂ්පාදනයක් වන්නේ බිලිරුබින් වර්ණකය වන අතර එය අක්මාව වෙත යවන අතර පිත්තාශයේ ස්‍රාවය වේ. තවත් නිෂ්පාදනයක් වන්නේ ඇටමිදුළුවල නව රුධිර සෛල සෑදීම සඳහා භාවිතා කරන යකඩයි. වෛද්‍ය විද්‍යාව ප්ලීහාව තනිකරම වසා පද්ධතියට අයත් එකක් ලෙස සලකයි, නමුත් එහි වැදගත් ක්‍රියාකාරකම්වල සම්පූර්ණ පරාසය තවමත් වටහාගෙන නොමැති බව පිළිගෙන ඇත.
අක්මාව[සංස්කරණය]
ප්රධාන ලිපිය: අක්මාව
අක්මාව දෙවන විශාලතම ඉන්ද්‍රිය (සමට පසු) වන අතර එය ශරීරයේ පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවලියේ කාර්යභාරයක් ඉටු කරන අමතර ආහාර ජීර්ණ ග්‍රන්ථියකි. අක්මාවට බොහෝ කාර්යයන් ඇත, ඒවායින් සමහරක් ආහාර දිරවීමට වැදගත් වේ. අක්මාව විවිධ පරිවෘත්තීය විෂ ඉවත් කළ හැකිය; ප්‍රෝටීන සංස්ලේෂණය කර ආහාර දිරවීමට අවශ්ය ජෛව රසායන නිෂ්පාදනය කරයි. එය ග්ලූකෝස් (ග්ලයිකෝජෙනිසිස්) වලින් සෑදිය හැකි ග්ලයිකෝජන් ගබඩා කිරීම නියාමනය කරයි. අක්මාවට ඇතැම් ඇමයිනෝ අම්ල වලින් ග්ලූකෝස් සංස්ලේෂණය කළ හැකිය. එහි ආහාර දිරවීමේ කාර්යයන් බොහෝ දුරට කාබෝහයිඩ්රේට් බිඳවැටීම සමඟ සම්බන්ධ වේ. එය එහි සංස්ලේෂණය හා ක්ෂය වීමේදී ප්‍රෝටීන් පරිවෘත්තීය ද පවත්වා ගනී. ලිපිඩ පරිවෘත්තීය තුළ එය කොලෙස්ටරෝල් සංස්ලේෂණය කරයි. ලිපොජෙනසිස් ක්‍රියාවලියේදී මේද නිපදවනු ලැබේ. අක්මාව ලිපොප්‍රෝටීන් විශාල ප්‍රමාණයක් සංස්ලේෂණය කරයි. අක්මාව පිහිටා ඇත්තේ උදරයේ දකුණු පස ඉහළ කොටසේ සහ එය සවි කර ඇති ප්රාචීරයට පහළින්, අක්මාවේ හිස් ප්රදේශයේ එක් කොටසක ය. මෙය ආමාශයේ දකුණු පසින් වන අතර එය පිත්තාශය ඉක්මවා යයි. අක්මාව මේදය දිරවීම ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා බයිල් අම්ල සහ ලෙසිතින් සංස්ලේෂණය කරයි.
පිත[සංස්කරණය]
අක්මාව මගින් නිපදවන පිත සෑදී ඇත්තේ ජලය (97%), පිත ලවණ, ශ්ලේෂ්මල සහ වර්ණක, 1% මේද සහ අකාබනික ලවණ වලින්ය. Bilirubin එහි ප්රධාන වර්ණකය වේ. ද්‍රව දෙකක් හෝ ඝණ සහ ද්රවයක් අතර පෘෂ්ඨික ආතතිය අඩු කරන සහ චයිමයේ ඇති මේද ඉමල්සිෆයි කිරීමට උපකාරී වන පෘෂ්ඨීය ද්‍රව්‍යයක් ලෙස බයිල් අර්ධ වශයෙන් ක්‍රියා කරයි. පිත ක්‍රියාවෙන් ආහාර මේදය මයිකල් ලෙස හඳුන්වන කුඩා ඒකක වලට විසිරී යයි. මයිසෙල් වලට කැඩීම අග්න්‍යාශයික එන්සයිම, ලයිපේස් ක්‍රියා කිරීම සඳහා වඩා විශාල මතුපිටක් නිර්මාණය කරයි. ලිපේස් මේද අම්ල දෙකකට සහ මොනොග්ලිසරයිඩ් වලට බෙදෙන ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ ජීර්ණය කරයි. ඉන්පසු ඒවා බඩවැල් බිත්තියේ විලී මගින් අවශෝෂණය කර ගනී. කුඩා අන්ත්රයේ මේ ආකාරයට මේදය උරා නොගතහොත් පසුකාලීනව මේදය අවශෝෂණය කර ගැනීමට හැකියාවක් නොමැති මහ බඩවැලේ ගැටලු මතු විය හැකියි. පිත ආහාරයෙන් විටමින් K අවශෝෂණය කර ගැනීමට ද උපකාරී වේ. පිත්තාශය එකතු කර ලබා දෙන්නේ පොදු රක්තපාත නාලය හරහා ය. මෙම නාලය පිත්තාශය සමඟ පොදු පිත නාලිකාවකට සම්බන්ධ කිරීම සඳහා සිස්ටික් නාලය සමඟ සම්බන්ධ වේ. ආහාර duodenum තුළට මුදා හරින විට සහ පැය කිහිපයකට පසු මුදා හැරීම සඳහා පිත්තාශයේ පිත්තාශය ගබඩා වේ.
පිත්තාශය[සංස්කරණය]
පිත්තාශය යනු පිත්තාශයේ කුහරයක් වන අතර එය අක්මාවට යටින් පිහිටා ඇති අතර පිත්තාශයේ ශරීරය කුඩා අවපාතයක පිහිටයි. එය අක්මාව මගින් නිපදවන පිත කුඩා අන්ත්‍රයට මුදා හැරීමට පෙර ගබඩා කර ඇති කුඩා අවයවයකි. අක්මාවේ සිට පිත්තාශයේ සිට පිත්තාශය හරහා පිත්තාශය තුළට ගබඩා කිරීම සඳහා ගලා යයි. duodenum වලින් නිකුත් වන පෙප්ටයිඩ හෝමෝනයක් වන cholecystokinin (CCK) වලට ප්‍රතිචාරයක් ලෙස පිත නිකුත් වේ. CCK නිෂ්පාදනය (duodenum හි අන්තරාසර්ග සෛල මගින්) duodenum තුළ ඇති මේදය මගින් උත්තේජනය වේ.
එය කොටස් තුනකට බෙදා ඇත, ෆන්ඩස්, ශරීරය සහ බෙල්ල. බෙල්ල සිහින් වී සිස්ටික් නාලිකාව හරහා පිත්තාශයට සම්බන්ධ වන අතර එය පොදු රක්තපාත නාලයට සම්බන්ධ වී පොදු පිත නාලය සාදයි. මෙම හන්දියේ Hartmann's pouch නමින් හැඳින්වෙන ශ්ලේෂ්මල පටලයක් ඇත, එහිදී පිත්තාශයේ ගල් සාමාන්යයෙන් සිරවී ඇත. ශරීරයේ මාංශ පේශි තට්ටුව සිනිඳු මාංශ පේශි පටක වලින් සමන්විත වන අතර එය පිත්තාශය හැකිලීමට උපකාරී වන අතර එමඟින් පිත්තාශය පිත නාලයට මුදා හැරිය හැක. පිත්තාශය සෑම විටම ස්වභාවික, අර්ධ දියර ආකාරයෙන් පිත්තාශය ගබඩා කිරීම අවශ්ය වේ. පිත්තාශයේ අභ්‍යන්තර ආස්තරණයෙන් ස්‍රාවය වන හයිඩ්‍රජන් අයන මගින් පිත දැඩි වීම වැලැක්වීමට ප්රමාණවත් තරම් ආම්ලිකව තබා ගනී. පිත තනුක කිරීම සඳහා, ආහාර දිරවීමේ පද්ධතියෙන් ජලය සහ ඉලෙක්ට්රෝලය එකතු කරනු ලැබේ. එසේම, ලවණ ස්ඵටිකීකරණය වීම වැළැක්වීම සඳහා පිතවල ඇති කොලෙස්ටරෝල් අණු වලට සම්බන්ධ වේ. පිත්තාශයේ අධික කොලෙස්ටරෝල් හෝ බිලිරුබින් තිබේ නම් හෝ පිත්තාශය නිසි ලෙස හිස් නොවන්නේ නම් පද්ධති අසමත් විය හැකිය. කුඩා කැල්සියම් කැබැල්ලක් කොලෙස්ටරෝල් හෝ බිලිරුබින් සමඟ ආලේප කර පිත්තාශය ස්ඵටික වී පිත්තාශයේ ගලක් සෑදෙන විට පිත්තාශයේ ගල් සෑදෙන්නේ එලෙස ය. පිත්තාශයේ ප්රධාන අරමුණ වන්නේ පිත හෝ පිත්තාශය ගබඩා කර මුදා හැරීමයි. විශාල අණු කුඩා ඒවා බවට බිඳ දැමීමෙන් මේද ජීර්ණය කිරීමට උපකාර කිරීම සඳහා පිත කුඩා අන්ත්රය තුළට මුදා හරිනු ලැබේ. මේදය අවශෝෂණය කිරීමෙන් පසුව, පිත ද අවශෝෂණය කර නැවත භාවිතය සඳහා අක්මාව වෙත ප්රවාහනය කරයි.
අග්න්යාශය[සංස්කරණය]
අග්න්යාශය යනු ආහාර ජීර්ණ පද්ධතියේ අමතර ආහාර ජීර්ණ ග්‍රන්ථියක් ලෙස ක්‍රියා කරන ප්රධාන ඉන්ද්‍රියයකි. එය අන්තරාසර්ග ග්‍රන්ථියක් සහ බාහිර ග්‍රන්ථියක් වේ. රුධිරයේ සීනි මට්ටම ඉහළ යන විට අන්තරාසර්ග කොටස ඉන්සියුලින් ස්‍රාවය කරයි; ඉන්සියුලින් ශක්තිය ලෙස භාවිතා කිරීම සඳහා රුධිරයේ ඇති ග්ලූකෝස් මාංශ පේශි සහ අනෙකුත් පටක වලට ගෙන යයි. රුධිරයේ සීනි මට්ටම අඩු වන විට අන්තරාසර්ග කොටස ග්ලූකොජන් නිදහස් කරයි; ග්ලූකොජන් සීනි මට්ටම නැවත සමතුලිත කිරීම සඳහා ගබඩා කළ සීනි අක්මාව මගින් ග්ලූකෝස් බවට බෙදීමට ඉඩ සලසයි. අග්න්යාශය අග්න්‍යාශයේ යුෂ වල වැදගත් ආහාර ජීර්ණ එන්සයිම නිපදවා නිකුත් කරයි, එය duodenum වෙත ලබා දෙයි. අග්න්යාශය ආමාශයේ පහළින් සහ පිටුපස පිහිටා ඇත. එය අග්න්‍යාශ නාලය හරහා duodenum වෙත සම්බන්ධ වන අතර එය පිත නාලයේ සම්බන්ධතාවයට ආසන්නව සම්බන්ධ වන අතර එහිදී පිත සහ අග්න්‍යාශයික යුෂ ආමාශයේ සිට duodenum වෙත මුදා හරින චයිමයට ක්‍රියා කළ හැකිය. අග්න්‍යාශයේ නාලිකා සෛල වලින් නිකුත් වන ජලීය අග්න්‍යාශයේ ස්රාවයන් බයිකාබනේට් අයන අඩංගු වන අතර ඒවා ක්ෂාරීය වන අතර ආමාශයෙන් පිටවන ආම්ලික චයිම උදාසීන කිරීමට පිත සමඟ උපකාරී වේ.
අග්න්යාශය මේද හා ප්‍රෝටීන් ජීර්ණය කිරීම සඳහා එන්සයිම වල ප්රධාන ප්‍රභවය ද වේ. මේවායින් සමහරක් duodenum හි CKK නිෂ්පාදනයට ප්රතිචාර වශයෙන් නිකුත් වේ. (පොලිසැකරයිඩ දිරවන එන්සයිම, ඊට වෙනස්ව, මූලික වශයෙන් නිපදවනු ලබන්නේ බඩවැල්වල බිත්ති මගිනි.) සෛල පූර්වගාමී ආහාර ජීර්ණ එන්සයිම අඩංගු ස්‍රාවය කරන කැටිති වලින් පිරී ඇත. ප්‍රෝටීන මත ක්‍රියා කරන අග්න්‍යාශයික එන්සයිම වන ප්රධාන ප්‍රෝටීස් වන්නේ ට්‍රිප්සිනොජන් සහ චයිමොට්‍රිප්සිනොජන් ය. Elastase ද නිපදවනු ලැබේ. ලිපේස් සහ ඇමයිලේස් කුඩා ප්‍රමාණයක් ස්‍රාවය වේ. අග්න්යාශය ෆොස්ෆොලිපේස් ඒ 2, ලයිසොෆොස්ෆොලිපේස් සහ කොලෙස්ටරෝල් එස්ටරේස් ද ස්‍රාවය කරයි. පූර්වගාමියා zymogens, එන්සයිමවල අක්රිය ප්රභේද වේ; ස්වයංක්‍රීයව පිරිහීම නිසා ඇතිවන අග්න්‍යාශයේ ආරම්භය වළක්වයි. බඩවැලේ මුදා හැරීමෙන් පසු, බඩවැලේ ඇති ශ්ලේෂ්මල පටලයේ ඇති එන්සයිම එන්සයිම ට්‍රයිප්සිනොජන් සක්‍රීය කර එය ට්‍රයිප්සින් සෑදීමට සිදු කරයි; තවදුරටත් කැඩී යාමෙන් චයිමොට්‍රිප්සින් ඇතිවේ.
පහළ ආමාශ ආන්ත්රයික පත්රිකාව[සංස්කරණය]
පහළ ආමාශ ආන්ත්රයික පත්රිකාව (GI), කුඩා අන්ත්රය සහ සියලුම මහා අන්ත්රය ඇතුළත් වේ.[30] අන්ත්රය අන්ත්රය හෝ බඩවැල් ලෙසද හැඳින්වේ. පහළ GI ආමාශයේ pyloric sphincter වලින් ආරම්භ වන අතර ගුද මාර්ගයෙන් අවසන් වේ. කුඩා අන්ත්රය duodenum, jejunum සහ ileum ලෙස බෙදී ඇත. cecum කුඩා හා විශාල අන්ත්රය අතර බෙදීම සලකුණු කරයි. මහා අන්ත්‍රයට ගුද මාර්ගය සහ ගුද මාර්ගය ඇතුළත් වේ.
කුඩා අන්ත්රය[සංස්කරණය]
අර්ධ වශයෙන් දිරවන ලද ආහාර කුඩා අන්ත්රය තුළට අර්ධ ද්‍රව චයිමයක් ලෙස පැමිණීමට පටන් ගනී, එය අනුභව කිරීමෙන් පැයකට පසුවය. පැය හතරක් හෝ පහකට පසු බඩ හිස් වී ඇත.
කුඩා අන්ත්රය තුළ pH අගය තීරණාත්මක වේ; ආහාර ජීර්ණ එන්සයිම සක්රිය කිරීම සඳහා එය මනාව සමතුලිත විය යුතුය. චයිම් ඉතා ආම්ලික වන අතර, අඩු pH අගයක් සහිතව, ආමාශයෙන් මුදා හැර ඇති අතර එය වඩාත් ක්ෂාරීය කළ යුතුය. අග්න්‍යාශ නාලයෙන් බයිකාබනේට් ස්රාවයන් සමඟ ඒකාබද්ධව පිත්තාශයේ පිත එකතු කිරීම සහ බ්‍රනර්ස් ග්රන්ථි ලෙස හැඳින්වෙන duodenal ග්රන්ථි වලින් බයිකාබනේට් බහුල ශ්ලේෂ්මල ස්‍රාවය කිරීම මගින් මෙය duodenum තුළ සාක්ෂාත් කරගනු ලැබේ. පයිලෝරික් සුසුම්නාවේ විවරය හරහා ආමාශයේ සිට මුදා හරින ලද චයිම් බඩවැල් වෙත පැමිණේ. එහි ප්රතිඵලයක් ලෙස ක්ෂාරීය තරල මිශ්‍රණය ආමාශයික අම්ලය උදාසීන කරන අතර එමඟින් බඩවැලේ ආස්තරණයට හානි වේ. ශ්ලේෂ්මල සංරචකය අන්ත්රයේ බිත්ති ලිහිසි කරයි.
දිරවන ලද ආහාර අංශු ප්රමාණයෙන් හා සංයුතියෙන් ප්රමාණවත් තරම් අඩු වූ විට, ඒවා බඩවැල් බිත්ති මගින් අවශෝෂණය කර රුධිරයට ගෙන යා හැක. මෙම චයිමයේ පළමු භාජනය වන්නේ duodenal බල්බයයි. මෙතැන් සිට එය කුඩා අන්ත්රයේ කොටස් තුනෙන් පළමු කොටස වන duodenum වෙත ගමන් කරයි. (ඊළඟ කොටස jejunum වන අතර තුන්වන කොටස ileum වේ). duodenum යනු කුඩා අන්ත්රයේ පළමු හා කෙටිම කොටසයි. එය ආමාශය ජෙජුනම් වෙත සම්බන්ධ කරන හිස්, සන්ධි C-හැඩැති නලයකි. එය duodenal බල්බයෙන් ආරම්භ වන අතර duodenum හි අත්හිටුවන ලද මාංශ පේශි වලින් අවසන් වේ. ප්රාචීරය වෙත අත්හිටුවන ලද මාංශ පේශි ඇමිණීම, එහි ඇමිණීමේදී පුළුල් කෝණයක් සාදා ආහාර ගමන් කිරීමට උපකාරී වේ යැයි සැලකේ.
බොහෝ ආහාර ජීර්ණය කුඩා අන්ත්රය තුළ සිදු වේ. ඛණ්ඩන හැකිලීම් කුඩා අන්ත්රය තුළ චයිම වඩාත් සෙමින් මිශ්‍ර කර චලනය කිරීමට ක්‍රියා කරයි, අවශෝෂණයට වැඩි කාලයක් ලබා දෙයි (සහ මේවා විශාල අන්ත්රය තුළ දිගටම පවතී). duodenum තුළ, අග්න්‍යාශයේ lipase සම-එන්සයිමයක්, colipase සමඟ එක්ව ස්‍රාවය කරනුයේ චයිමයේ මේද ප්‍රමාණය තවදුරටත් ජීර්ණය කිරීම සඳහා ය. මෙම බිඳවැටීමෙන්, chylomicrons ලෙස හඳුන්වන ඉමල්සිෆයිඩ් මේදවල කුඩා අංශු නිපදවයි. බඩවැල් ආශ්‍රිතව එන්ටරොසයිට් නම් ආහාර දිරවීමේ සෛල ද ඇත (බහුතරයක් කුඩා අන්ත්රයේ පවතී). ඒවා අසාමාන්ය සෛල වන අතර ඒවායේ මතුපිට විලී ඇති අතර ඒවායේ මතුපිට ගණන් කළ නොහැකි මයික්‍රොවිලි ඇත. මෙම සියලු villi විශාල පෘෂ්ඨීය ප්රදේශයක් සඳහා, චයිම් අවශෝෂණය සඳහා පමණක් නොව, microvilli මත ඇති ආහාර ජීර්ණ එන්සයිම විශාල සංඛ්යාවක් මගින් එය තවදුරටත් ජීර්ණය කිරීම සඳහා ද සිදු කරයි.
chylomicrons enterocyte villi හරහා සහ lacteals ලෙස හඳුන්වන වසා කේශනාලිකා තුළට යාමට තරම් කුඩා වේ. ප්රධාන වශයෙන් චයිලොමික්‍රෝන වල ඉමල්සිෆයිඩ් මේද වලින් සමන්විත චයිල් නම් කිරි දියරයක්, ලැක්ටේල් වල වසා ගැටිති සමඟ අවශෝෂණය කරන ලද මිශ්‍රණයේ ප්රතිඵලයක් වේ.
අත්හිටුවන ලද මාංශ පේශි duodenum හි අවසානය සහ ඉහළ ආමාශ ආන්ත්රයික පත්රිකාව සහ පහළ GI පත්රිකාව අතර බෙදීම සලකුණු කරයි. ආහාර ජීර්ණ පත්රිකාව ජෙජුනම් ලෙස දිගටම පවතින අතර එය ඉලියම් ලෙස පවතී. කුඩා අන්ත්රයේ මැද කොටස වන ජෙජුනම් වල චක්‍රාකාර නැමීම්, ද්විත්ව ශ්ලේෂ්මල පටලවල පියනක් අඩංගු වන අතර එය බඩවැලේ ලුමෙන් අර්ධ වශයෙන් වට කරන අතර සමහර විට සම්පූර්ණයෙන්ම වට කරයි. විලී සමඟ මෙම නැමීම් ජීජුනම් මතුපිට ප්‍රමාණය වැඩි කිරීමට උපකාරී වන අතර එමඟින් ජීර්ණය වූ සීනි, ඇමයිනෝ අම්ල සහ මේද අම්ල රුධිරයට අවශෝෂණය කර ගැනීමට හැකි වේ. වෘත්තාකාර නැමීම් මගින් පෝෂ්ය පදාර්ථ අවශෝෂණය කර ගැනීමට වැඩි කාලයක් ලබා දෙමින් ආහාර ගමන් කිරීම මන්දගාමී වේ.
කුඩා අන්ත්රයේ අවසාන කොටස ඉලියම් වේ. මෙය ද villi සහ විටමින් B12 අඩංගු වේ; බයිල් අම්ල සහ ඕනෑම අවශේෂ පෝෂක මෙහි අවශෝෂණය වේ. චයිම් එහි පෝෂක වලින් අවසන් වූ විට ඉතිරි අපද්‍රව්‍ය මලපහ නමින් හැඳින්වෙන අර්ධ ඝණ බවට වෙනස් වේ, එය මහා අන්ත්රය වෙත ගමන් කරයි, එහිදී බඩවැලේ ඇති බැක්ටීරියා අවශේෂ ප්‍රෝටීන සහ පිෂ්ඨය තවදුරටත් බිඳ දමයි.
කුඩා අන්ත්රය හරහා ගමන් කරන කාලය සාමාන්යයෙන් පැය 4 කි. ආහාර ගැනීමෙන් පසු සාමාන්යයෙන් පැය 5.4 කින් කුඩා අන්ත්‍රයෙන් ආහාර අවශේෂවලින් අඩක් හිස් වී ඇත. සාමාන්‍ය පැය 8.6කට පසුව කුඩා අන්ත්රය හිස් කිරීම සම්පූර්ණ වේ.
Cecum[සංස්කරණය]
cecum යනු කුඩා අන්ත්රය සහ මහා අන්ත්රය අතර බෙදීම සලකුණු කරන මල්ලකි. එය උදරයේ පහළ දකුණු චතුරස්‍රයේ ileocecal කපාටයට පහළින් පිහිටා ඇත. cecum කුඩා අන්ත්රයේ අවසාන කොටස වන ileum වලින් චයිම ලබා ගන්නා අතර මහා බඩවැලේ ආරෝහණ මහා බඩවැල හා සම්බන්ධ වේ. මෙම හන්දියේ සුසුම්නාවක් හෝ කපාටයක් ඇත, ileocecal කපාටය ileum වලින් චයිම් ගමන් කිරීම මන්දගාමී කරයි, එය තවදුරටත් ජීර්ණය කිරීමට ඉඩ සලසයි. එය උපග්‍රන්ථ ඇමුණුමේ අඩවිය ද වේ.
විශාල අන්ත්රය[සංස්කරණය]
මහා බඩවැලේ, මහා බඩවැලේ දිරවන ආහාර ගමන් කිරීම බොහෝ සෙමින් සිදු වන අතර, එය මලපහ කිරීම මගින් ඉවත් කරන තෙක් පැය 30 සිට 40 දක්වා ගත වේ. බඩවැලේ ප්රධාන වශයෙන් ආහාර දිරවිය හැකි ද්රව්ය පැසවීම සඳහා ස්ථානයක් ලෙස සේවය කරයි. ගතවන කාලය පුද්ගලයන් අතර සැලකිය යුතු ලෙස වෙනස් වේ. ඉතිරි අර්ධ ඝණ අපද්‍රව්‍ය අසූචි ලෙස හඳුන්වන අතර බඩවැල් බිත්තිවල සම්බන්ධීකරණ හැකිලීම් මගින් ඉවත් කරනු ලැබේ, එය පෙරිස්ටල්සිස් ලෙස හැඳින්වේ, එමඟින් අසූචි ගුද මාර්ගයට ළඟා වීමට සහ ගුද මාර්ගයෙන් මලපහ කිරීම හරහා පිටවීමට ඉදිරියට යයි. බිත්තියේ කල්පවත්නා මාංශ පේශිවල පිටත තට්ටුවක්, taeniae coli සහ අභ්‍යන්තර වෘත්තාකාර මාංශ පේශි තට්ටුවක් ඇත. චක්‍ර මාංශ පේශී ද්රව්ය ඉදිරියට ගෙන යන අතර අපද්‍රව්‍ය ආපසු ගලා යාම වළක්වයි. පෙරිස්ටල්සිස් ක්‍රියාවට උපකාර වන්නේ හැකිලීමේ වාර ගණන තීරණය කරන බාසල් විද්‍යුත් රිද්මයයි. taeniae coli දැකිය හැකි අතර බඩවැලේ ඇති බල්ගේස් (haustra) සඳහා වගකිව යුතුය. GI පත්රිකාවේ බොහෝ කොටස් සේරස් පටල වලින් ආවරණය වී ඇති අතර මැදපෙරදිග ඇත. අනෙකුත් මාංශපේශී කොටස් adventitia සමග පෙලගැසී ඇත.
රුධිර සැපයුම[සංස්කරණය]
ආහාර ජීර්ණ පද්ධතිය සපයනු ලබන්නේ සෙලියාක් ධමනි මගිනි. celiac ධමනිය උදර aorta සිට පළමු ප්රධාන ශාඛාව වන අතර, ආහාර දිරවීමේ අවයව පෝෂණය කරන එකම ප්රධාන ධමනි වේ.
ප්රධාන කොටස් තුනක් ඇත - වම් ආමාශයික ධමනිය, පොදු රක්තපාත ධමනිය සහ ප්ලීහාව ධමනිය.
celiac ධමනිය අක්මාව, ආමාශය, ප්ලීහාව සහ duodenum හි ඉහළ 1/3 (Oddi හි sphincter වෙත) සහ අග්න්‍යාශයට ඔක්සිජන් සහිත රුධිරය සපයයි. රක්තපාත ශිරා හරහා පද්ධතිමය සංසරණයට නැවත පැමිණීමට පෙර වැඩිදුර සැකසීම සහ විෂහරණය කිරීම සඳහා බොහෝ රුධිරය ද්වාර ශිරා පද්ධතිය හරහා අක්මාව වෙත ආපසු යවනු ලැබේ.
උදරීය ධමනියේ මීළඟ ශාඛාව වන්නේ, duodenum, jejunum, ileum, cecum, appendix, ascending colon සහ ආරෝහණ මහා බඩවැල සහ උදර කුහරයේ දුරස්ථ 2/3 ඇතුළත් වන මැද බඩවැලේ සිට ව්‍යුත්පන්න කරන ලද ආහාර ජීර්ණ පත්රිකාවේ ප්‍රදේශ සපයන සුපිරි මෙසෙන්ටරික් ධමනියයි. තීර්යක් බඩවැලේ ආසන්න 2/3.
ආහාර දිරවීමේ පද්ධතිය සඳහා වැදගත් වන අවසාන ශාඛාව වන්නේ තීර්යක් බඩවැලේ, අවරෝහණ මහා බඩවැලේ, sigmoid මහා බඩවැලේ, ගුදමාර්ගය සහ තීර්යක් බඩවැලේ ඇති දුරස්ථ 1/3 ඇතුළත් වන hindgut වලින් ව්‍යුත්පන්න වූ ආහාර ජීර්ණ පත්රිකාවේ ප්‍රදේශ සපයන බාල මෙසෙන්ටරික් ධමනියයි. පෙක්ටිනේට් රේඛාවට ඉහළින් ගුදය.
ආහාර ජීර්ණ පත්රිකාවට රුධිර ප්රවාහය ආහාර වේලකට පසු විනාඩි 20-40 කට පසුව උපරිමයට ළඟා වන අතර පැය 1.5-2 අතර කාලයක් පවතී.
ස්නායු සැපයුම[සංස්කරණය]
වැඩිදුර තොරතුරු: Neurogastroenterology සහ Gut-මොළයේ අක්ෂය
ආන්ත්‍රික ස්නායු පද්ධතිය නියුරෝන මිලියන සියයකින් සමන්විත වන අතර ඒවා පෙරිටෝනියම් තුළ තැන්පත් වී ඇති අතර එය esophagus සිට ගුදය දක්වා විහිදේ. මෙම නියුරෝන ප්ලෙක්සස් දෙකකට එකතු කර ඇත - කල්පවත්නා සහ සිනිඳු මාංශ පේශි ස්ථර අතර පිහිටා ඇති myenteric (හෝ Auerbach's) ප්ලෙක්සස් සහ වෘත්තාකාර සිනිඳු මාංශ පේශි ස්ථරය සහ ශ්ලේෂ්මල පටලය අතර පිහිටා ඇති submucosal (හෝ Meissner's) plexus.
ආරෝහණ මහා බඩවැල වෙත පැරසිම්පතටික් නවෝත්පාදනය සයාේනිජ ස්නායුව මගින් සපයනු ලැබේ. සානුකම්පිත නවෝත්පාදනය celiac ganglia හා සම්බන්ධ වන splanchnic ස්නායු මගින් සපයනු ලැබේ. ආහාර ජීර්ණ පත්රිකාවේ වැඩි කොටසක් විශාල celiac ganglia දෙක මගින් නවීකරණය කර ඇති අතර, එක් එක් ganglion හි ඉහළ කොටස විශාල splanchnic ස්නායුව මගින් සහ පහළ කොටස් අඩු splanchnic ස්නායුව මගින් සම්බන්ධ වේ. ආමාශයික ප්ලෙක්සස් බොහොමයක් පැන නගින්නේ මෙම ganglia වලින්
සංවර්ධනය[සංස්කරණය]
කලල විකසනයේ මුල් අවධියේදී, කලලයට විෂබීජ ස්ථර තුනක් ඇති අතර කහ මදය ආක්‍රමණය කරයි. වර්ධනයේ දෙවන සතියේදී, කලලරූපය වර්ධනය වන අතර මෙම මල්ලේ කොටස් වට කර ආවරණය කිරීමට පටන් ගනී. ආවරණය කරන ලද කොටස් වැඩිහිටි ආමාශ ආන්ත්රයික පත්රිකාව සඳහා පදනම වේ. මෙම පෙරමුනේ කොටස් esophagus, ආමාශය සහ බඩවැල් වැනි ආමාශ ආන්ත්රයික ඉන්ද්රියන්ට වෙනස් වීමට පටන් ගනී.
සංවර්ධනයේ සිව්වන සතිය තුළ ආමාශය භ්රමණය වේ. ආමාශය, මුලින් කලලරූපයේ මැද රේඛාවේ පිහිටා ඇති අතර, එහි සිරුර වම් පසින් ඇති පරිදි භ්රමණය වේ. මෙම භ්රමණය ආමාශයට පහළින් ඇති ආමාශ ආන්ත්රයික නළයේ කොටසට ද බලපාන අතර එය duodenum බවට පත්වේ. හතරවන සතිය අවසන් වන විට, වර්ධනය වන duodenum එහි දකුණු පැත්තේ කුඩා පිටකිරීමක් ආරම්භ කරයි, hepatic diverticulum, එය biliary ගස බවට පත් වනු ඇත. මෙයට මදක් පහළින් සිස්ටික් ඩිවර්ටිකුලම් ලෙස හැඳින්වෙන දෙවන පිටවීමක් ඇත, එය අවසානයේ පිත්තාශය දක්වා වර්ධනය වේ.
සායනික වැදගත්කම[සංස්කරණය]
ආහාර ජීර්ණ පද්ධතියේ සෑම කොටසක්ම විවිධ ආබාධවලට ගොදුරු වන අතර ඒවායින් බොහොමයක් සංජානනීය විය හැකිය. ව්යාධිජනක බැක්ටීරියා, වෛරස්, දිලීර සහ සමහර ඖෂධවල අතුරු ආබාධයක් ලෙසද මුඛ රෝග ඇති විය හැක. මුඛ රෝගවලට දිව රෝග සහ ඛේට ග්රන්ථි රෝග ඇතුළත් වේ. මුඛයේ ඇති සුලබ විදුරුමස් රෝගයක් වන්නේ දුම්මල දැවිල්ල වන අතර එය සමරු ඵලකයේ ඇති බැක්ටීරියා නිසා ඇතිවේ. මුඛයේ වඩාත් සුලභ වෛරස් ආසාදනය හර්පීස් සිම්ප්ලෙක්ස් මගින් ඇතිවන gingivostomatitis වේ. සුලභ දිලීර ආසාදනයක් යනු මුඛයේ ශ්ලේෂ්මල පටල වලට බලපාන කැන්ඩිඩියාසිස් ලෙස පොදුවේ හැඳින්වේ.
ගිලීමේ දුෂ්කරතා ඇති කරන ගමන් මාර්ගය සීමා කළ හැකි Schatzki මුදු වර්ධනය වැනි esophageal රෝග ගණනාවක් තිබේ. ඔවුන්ට esophagus සම්පූර්ණයෙන්ම අවහිර කිරීමටද හැකිය.
ආමාශයේ රෝග බොහෝ විට නිදන්ගත තත්වයන් වන අතර ගැස්ට්‍රොපරේසිස්, ගැස්ට්‍රයිටිස් සහ පෙප්ටික් වණ ඇතුළත් වේ.
මන්දපෝෂණය සහ රක්තහීනතාවය ඇතුළු ගැටළු ගණනාවක් මැලබ්සෝරප්ෂන්, GI පත්රිකාවේ පෝෂ්ය පදාර්ථ අසාමාන්ය ලෙස අවශෝෂණය වීමෙන් පැන නැගිය හැක. මැලැබ්සර්ප්ෂන් ආසාදනයේ සිට එක්සොක්‍රීන් අග්න්‍යාශයේ ඌනතාවය වැනි එන්සයිම ඌනතා දක්වා බොහෝ හේතු ඇති විය හැක. එය සෙලියාක් රෝගය වැනි අනෙකුත් ආමාශ ආන්ත්රයික රෝගවල ප්රතිඵලයක් ලෙසද මතු විය හැක. සෙලියාක් රෝගය යනු කුඩා අන්ත්රයේ ස්වයං ප්‍රතිශක්තිකරණ ආබාධයකි. මෙය කුඩා අන්ත්රයේ පෝෂ්ය පදාර්ථ නිසි ලෙස අවශෝෂණය නොවීම නිසා විටමින් ඌනතාවයන් ඇති විය හැක. කුඩා අන්ත්රය ද volvulus මගින් අවහිර කළ හැකිය, එය සම්බන්ධ වූ මෙසෙන්ටරිය වට කර ඇඹරුණු බඩවැල් පුඩුවක්. මෙය ප්රමාණවත් තරම් දරුණු නම් මෙසෙන්ටරික් ඉෂ්මෙමියාව ඇති කළ හැකිය.
අන්ත්රයේ පොදු ආබාධයක් වන්නේ ඩිවර්ටිකුලිටිස් ය. Diverticula යනු බඩවැලේ බිත්තිය ඇතුළත සෑදිය හැකි කුඩා මලු වන අතර, එය diverticulitis ලබා දීමට දැවිල්ල ඇති විය හැක. ගිනි අවුලුවන ඩිවර්ටිකුලම් පුපුරා ගොස් ආසාදනයක් ඇති වුවහොත් මෙම රෝගය සංකූලතා ඇති විය හැක. ඕනෑම ආසාදනයක් උදරයේ (පෙරිටෝනියම්) ශ්ලේෂ්මලයට තවදුරටත් පැතිරී මාරාන්තික පෙරිටෝනිටිස් ඇති කළ හැකිය.
ක්‍රෝන්ගේ රෝගය සාමාන්‍ය නිදන්ගත ගිනි අවුලුවන බඩවැල් රෝගයකි (IBD), එය GI පත්රිකාවේ ඕනෑම කොටසකට බලපෑ හැකිය, නමුත් එය බොහෝ විට ආරම්භ වන්නේ අග්‍ර ඉලියම් වලිනි.
Ulcerative colitis යනු colitis හි ulcerative ආකාරයකි, එය මහා බඩවැලේ සහ ගුද මාර්ගයට සීමා වූ අනෙකුත් ප්රධාන ගිනි අවුලුවන බඩවැල් රෝගයයි. මෙම IBD දෙකම මහා බඩවැලේ පිළිකා වර්ධනය වීමේ වැඩි අවදානමක් ලබා දිය හැකිය. Ulcerative colitis යනු IBDs අතරින් වඩාත් සුලභ වේ
කෝපයට පත් බඩවැල් සින්ඩ්‍රෝමය (IBS) යනු ක්‍රියාකාරී ආමාශ ආන්ත්රයික ආබාධවලින් වඩාත් සුලභ වේ. මේවා රෝම ක්‍රියාවලිය නිර්වචනය කිරීමට උපකාර වූ මුග්ධ ආබාධ වේ.
Giardiasis යනු ප්‍රොටිස්ට් පරපෝෂිතයෙකු වන Giardia lamblia නිසා ඇති වන කුඩා අන්ත්රයේ රෝගයකි. මෙය පැතිරෙන්නේ නැති නමුත් කුඩා අන්ත්රයේ ලුමෙන්ට සීමා වේ. එය බොහෝ විට රෝග ලක්ෂණ රහිත විය හැකි නමුත් බොහෝ විට විවිධ රෝග ලක්ෂණ මගින් පෙන්නුම් කළ හැකිය. Giardiasis යනු මිනිසුන් තුළ බහුලව දක්නට ලැබෙන ව්යාධිජනක පරපෝෂිත ආසාදනයයි.
GI පත්රිකාවේ ආබාධ විමර්ශනය කිරීම සඳහා බොහෝ දුරට බේරියම් සල්ෆේට් ශරීරගත කිරීම සම්බන්ධ රෝග විනිශ්චය මෙවලම් තිබේ.[50] ෆරින්ක්ස්, ස්වරාලය, esophagus, ආමාශය සහ කුඩා අන්ත්රය සහ බඩවැලේ රූපගත කිරීම සඳහා පහළ ආමාශ ආන්ත්‍රික ශ්‍රේණිවල ප්‍රතිබිම්බ සක්‍රීය කරන ඉහළ ආමාශ ආන්ත්‍රික ශ්‍රේණි ලෙස මේවා හැඳින්වේ.
ඉතිහාසය[සංස්කරණය]
ආහාර ජීර්ණ පද්ධතියේ ඓතිහාසික නිරූපණය, 17 වන සියවසේ පර්සියාව
11 වන ශතවර්ෂයේ මුල් භාගයේදී ඉස්ලාමීය වෛද්‍ය දාර්ශනික අවිචෙනා සෞඛ්‍යයේ පෝෂණයේ වැදගත් කාර්යභාරය හඳුනා ගත් අතර, ආබාධ ගණනාවකට ප්‍රතිකාර කිරීමේදී ආහාර අඩු කිරීම පිළිබඳ පළමු උපදේශකයා විය.
1497 දී Alessandro Benedetti විසින් ආමාශය ප්රාචීරය මගින් වෙන් කරන ලද අපිරිසිදු අවයවයක් ලෙස සැලකේ. ආමාශය සහ අන්ත්රය මූලික ඉන්ද්‍රියයන් ලෙස සැලකීම සාමාන්යයෙන් 17වන සියවසේ මැද භාගය දක්වා පැවතිණි.
16 වන ශතවර්ෂයේ පුනරුදයේ දී ලියනාඩෝ ඩා වින්චි ආමාශයේ සහ බඩවැල්වල මුල් චිත්‍ර කිහිපයක් නිෂ්පාදනය කළේය. ඔහු සිතුවේ ආහාර ජීර්ණ පද්ධතිය ස්වසන පද්ධතියට උපකාර වන බවයි.[54] ඇන්ඩ්‍රියාස් වෙසාලියස් 16 වැනි සියවසේ උදරයේ අවයවවල මුල් කායික චිත්‍ර කිහිපයක් ලබා දුන්නේය.
17 වන ශතවර්ෂයේ මැද භාගයේදී ෆ්ලෙමිෂ් ජාතික වෛද්‍යවරයෙකු වන Jan Baptist van Helmont විසින් ආහාර දිරවීම පිළිබඳ පළමු රසායනික ගිණුම ඉදිරිපත් කරන ලද අතර එය පසුව සංකල්පගත කරන ලද එන්සයිමයට ඉතා සමීප බව පසුව විස්තර කරන ලදී.
1653 දී විලියම් හාවි විසින් බඩවැල් විස්තර කළේ ඒවායේ දිග, රුධිර සැපයුම, මස්තිෂ්ක සහ මේදය (ඇඩිනයිල් සයික්ලේස්) අනුව ය.
1823 දී William Prout විසින් ආමාශයික යුෂ වල ඇති හයිඩ්‍රොක්ලෝරික් අම්ලය සොයා ගන්නා ලදී.[55] 1895 දී Ivan Pavlov එහි ස්‍රාවය විස්තර කළේ සයාේනිජ ස්නායුව තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඇති ස්නායු විද්‍යාත්මක ප්‍රතීකයක් මගින් උත්තේජනය වන බවයි. 19 වන ශතවර්ෂයේ කළු මෙම ස්‍රාවය සමඟ histamine සම්බන්ධයක් යෝජනා කළේය. 1916 දී Popielski histamine හයිඩ්‍රොක්ලෝරික් අම්ලයේ ආමාශයික ස්‍රාවයක් ලෙස විස්තර කළේය.
විලියම් බෝමන්ට් හමුදා ශල්‍ය වෛද්‍යවරයකු වූ අතර 1825 දී ආමාශයේ සිදු වූ ආහාර ජීර්ණය නිරීක්ෂණය කිරීමට ඔහුට හැකි විය.මෙය කළ හැකි වූයේ බඩේ තුවාලයක් සම්පූර්ණයෙන් සුව නොවී ආමාශය තුළට විවරයක් තබමින් මිනිසකුගේ අත්හදා බැලීම් මගිනි. අනෙකුත් සොයාගැනීම් අතර ආමාශයේ චලන චලනය විස්තර කරන ලදී.
19 වන ශතවර්ෂයේදී ආහාර දිරවීමේ ක්‍රියාවලියට රසායනික ක්රියාවලීන් සම්බන්ධ වන බව පිළිගෙන ඇත. Claude Bernard, Rudol[ph Heidenhain සහ Ivan Pavlov විසින් සිදු කරන ලද අත්හදා බැලීම් සමඟ ස්‍රාවය සහ ආමාශ ආන්ත්‍රික පත්රිකාව පිළිබඳ කායික පර්යේෂණ සිදු කරන ලදී.
20 වන සියවසේ ඉතිරි කාලය එන්සයිම පිළිබඳ පර්යේෂණ මගින් ආධිපත්‍යය දැරීය. 1902 දී අර්නස්ට් ස්ටාර්ලින් විසින් සෙක්‍රෙටින් සොයා ගන්නා ලද අතර, 1905 දී ජෝන් එඩ්කින්ස් විසින් ප්‍රථම වරට එහි ව්යුහය 1964 දී තීරණය කරන ලද ගැස්ට්‍රින් යෝජනා කරන ලදී. Andre Latarjet සහ Lester Dragstedt ආහාර ජීර්ණ පද්ධතියේ ඇසිටිල්කොලීන් සඳහා භූමිකාවක් සොයා ගත්හ. 1972 දී H2 receptor agonists J. Black විසින් විස්තර කරන ලදී, එය histamine වල ක්‍රියාකාරිත්වය අවහිර කරන අතර හයිඩ්‍රොක්ලෝරික් අම්ලය නිෂ්පාදනය අඩු කරයි. 1980 දී ප්‍රෝටෝන පොම්ප නිෂේධක Sachs විසින් විස්තර කරන ලදී. 1983 දී වණ සෑදීමේදී හෙලිකොබැක්ටර් පයිලෝරිගේ කාර්යභාරය බී. මාෂල් සහ වොරන් විසින් විස්තර කරන ලදී.
කලා ඉතිහාසඥයින් බොහෝ විට සටහන් කර ඇත්තේ පුරාණ මධ්‍යධරණී සමාජයන්හි නිරූපණ වාර්තා මත භෝජන සංග්‍රහයන් සෑම විටම පාහේ ඔවුන්ගේ වම් පැත්තේ වැතිර සිටින බව පෙනේ. හැකි එක් පැහැදිලි කිරීමක් ආමාශයේ ව්‍යුහ විද්‍යාව සහ ආහාර දිරවීමේ යාන්ත්‍රණය තුළ පැවතිය හැකිය. වම් පැත්තේ වැතිර සිටින විට, එම ස්ථානයේ ආමාශයේ වක්‍රය වැඩි දියුණු වන බැවින් ආහාර ප්‍රසාරණය වීමට ඉඩ ඇත.
මේවාත් බලන්න[සංස්කරණය]
Nervous system
Human digestive system