කියුබාව
කියුබානු ජනරජය República de Cuba (ස්පාඤ්ඤ) | |
|---|---|
 ජාතික ධජය
 රාජ්‍ය ලාංඡනය
| |
| උද්යෝග පාඨය: Patria o Muerte, Venceremos ("නිජබිම හෝ මරණය, අපි ජය ගනිමු!")[1] | |
| ජාතික ගීය: La Bayamesa ("බයාමෝ ගීතය")[2] | |
 කියුබාව, තද කොළ පැහැයෙන් පෙන්වා ඇත | |
| අගනුවර සහ විශාලතම නගරය | හවානා 23°8′N 82°23′W / 23.133°N 82.383°W |
| නිල භාෂා(ව) | ස්පාඤ්ඤ භාෂාව |
| වෙනත් කතා කරන භාෂා | හයිටි ක්‍රියෝල් ඉංග්‍රීසි භාෂාව |
| ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් |
|
| ආගම (2020)[4] |
|
| ජාති නාම(ය) | කියුබානුවන් |
| රජය | ඒකීය මාක්ස්වාදී-ලෙනින්වාදී ඒක-පක්ෂ සමාජවාදී ජනරජය[5][6] |
• ජනාධිපති සහ පළමු ලේකම්[b] | මිගෙල් ඩයස්-කැනල් |
• උප ජනාධිපති | සැල්වදෝර් වැල්ඩෙස් මේසා |
• අගමැති | මැනුවෙල් මාරේරෝ කෲස් |
• ජාතික සභාවේ සභාපති | එස්ටෙබන් ලාසෝ හර්නාන්ඩස් |
| ව්‍යවස්ථාදායකය | මහජන බලයේ ජාතික සභාව |
| ස්වාධීනත්වය ස්පාඤ්ඤයෙන් සහ එක්සත් ජනපදයෙන් | |
• ස්වාධීන ප්‍රකාශනය | 1868 ඔක්තෝබර් 10 |
• නිදහස් සටන | 1895 පෙබරවාරි 24 |
• පිළිගැනීම (ස්පාඤ්ඤයේ සිට එක්සත් ජනපදයට භාර දෙන ලදී) | 1898 දෙසැම්බර් 10 |
• ප්‍රකාශිත ජනරජය (එක්සත් ජනපදයෙන් නිදහස) | 1902 මැයි 20 |
| 1953 ජූලි 26 - 1959 ජනවාරි 1 | |
• වත්මන් ව්‍යවස්ථාව | 2019 අප්‍රේල් 10 |
| වර්ග ප්‍රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 110,860[7] km2 (42,800 sq mi) (104 වෙනි) |
• ජලය (%) | 0.94 |
| ජනගහණය | |
• 2023 ඇස්තමේන්තුව |  10,055,968[8][9] |
• 2022 ජන සංගණනය | 11,089,511[10] (85 වෙනි) |
• ජන ඝණත්වය | 90.7/km2 (234.9/sq mi) (80 වෙනි) |
| දදේනි (ක්‍රශසා) | 2015 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 254.865[11] |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 22,237[11][12] |
| දදේනි (නාමික) | 2022 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ |  ඇ.ඩො. බිලියන 147.194[13] (60 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 13,128[13] (64 වෙනි) |
| ගිනි (2000) | 38.0[14] මධ්‍යම |
| මාසද (2022) | 0.764[15] ඉහළ · 85 වෙනි |
| ව්‍යවහාර මුදල | කියුබානු පෙසෝ (CUP) |
| වේලා කලාපය | UTC−5 (CST) |
• ගිම්හාන (DST) | UTC−4 (CDT) |
| ඇමතුම් කේතය | +53 |
| අන්තර්ජාල TLD | .cu |
කියුබාව,[c] නිල වශයෙන් කියුබා ජනරජය,[d] යනු කියුබා දූපත (විශාලතම දූපත), ඉස්ලා ඩි ලා ජුවෙන්ටුඩ් සහ ප්රධාන දිවයින වටා ඇති දූපත් 4,195, කුඩා දූපත් සහ වැලිපර වලින් සමන්විත දූපත් රටකි. එය උතුරු කැරිබියන් මුහුද, මෙක්සිකෝ බොක්ක සහ අත්ලාන්තික් සාගරය හමුවන ස්ථානයේ පිහිටා ඇත. කියුබාව පිහිටා ඇත්තේ යුකැටන් අර්ධද්වීපයට (මෙක්සිකෝව), ෆ්ලොරිඩා සහ බහමාස් යන දෙකටම දකුණින්, හිස්පැනියෝලා (හයිටි/ඩොමිනිකන් ජනරජය) බටහිරින් සහ ජැමෙයිකාවට සහ කේමන් දූපත් වලට උතුරින් ය. හවානා විශාලතම නගරය සහ අගනුවර වේ. කියුබාව යනු මිලියන 10 ක පමණ ජනගහනයක් සිටින හයිටි සහ ඩොමිනිකන් ජනරජයට පසුව කැරිබියන් හි තුන්වන වැඩිම ජනගහනය සහිත රට වේ. එය ප්‍රදේශය අනුව කැරිබියන් හි විශාලතම රට වේ.
15 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතයක් වන විට ගුවානාහටබේ සහ තායිනෝ ජනයා ප්‍රදේශයේ වාසය කළ අතර, දැන් කියුබාව ලෙස හඳුන්වන භූමි ප්‍රදේශය ක්‍රි.පූ. 4 වැනි සහස්‍රයේ තරම් මුල් කාලයේ ජනාවාස විය. එය පසුව 1886 වහල්භාවය අහෝසි කිරීම හරහා ස්පාඤ්ඤයේ යටත් විජිතයක් විය, 1898 ස්පාඤ්ඤ-ඇමරිකානු යුද්ධය දක්වා, කියුබාව එක්සත් ජනපදය විසින් අල්ලාගෙන 1902 දී නිදහස ලබා ගන්නා තෙක්. 1940 දී කියුබාව නව ව්‍යවස්ථාවක් ක්‍රියාත්මක කළ නමුත් එය ක්‍රියාත්මක විය. දේශපාලන නොසන්සුන්තාව 1952 කියුබානු කුමන්ත්‍රණයෙන් අවසන් විය පසුව ෆුල්ජෙන්සියෝ බැටිස්ටාගේ ආඥාදායකත්වය පැතුරුනි. කියුබානු විප්ලවය අතරතුර ජූලි 26 ව්‍යාපාරය මගින් 1959 ජනවාරි මාසයේදී බැටිස්ටා රජය පෙරලා දමන ලදී. ඒ විප්ලවය ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝගේ නායකත්වයෙන් කොමියුනිස්ට් පාලනයක් ඇති කළා. සෝවියට් සංගමය සහ එක්සත් ජනපදය අතර සීතල යුද්ධයේ දී රට මතභේදයට තුඩු දුන් කරුණක් වූ අතර, 1962 කියුබානු මිසයිල අර්බුදය න්‍යෂ්ටික යුද්ධය දක්වා වර්ධනය වීමට ආසන්නතම සීතල යුද්ධය ලෙස පුළුල් ලෙස සැලකේ. 1970 ගණන් වලදී, ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ අප්‍රිකාවේ මාක්ස්වාදී ආන්ඩුවලට සහය දැක්වීම සඳහා දස දහස් ගනනක් හමුදා පිටත් කර හැරියේය. CIA ප්‍රසිද්ධියට පත් කළ වාර්තාවකට අනුව, 1984 වන විට කියුබාවට සෝවියට් ආධාර වශයෙන් ඩොලර් බිලියන 33ක් ලැබිණි. සෝවියට් සංගමය විසුරුවා හැරීමෙන් පසුව, 1990 ගණන්වල කියුබාව දැඩි ආර්ථික පසුබෑමකට මුහුණ දුන් අතර එය විශේෂ කාලපරිච්ඡේදය ලෙස හැඳින්වේ. 2008 දී ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ වසර 49කට පසු විශ්‍රාම ගියේය. රාවුල් කැස්ත්‍රෝ ඔහුගේ අනුප්‍රාප්තිකයා ලෙස තේරී පත් විය. රාවුල් කැස්ත්‍රෝ 2018 දී ජනාධිපති ධුරයෙන් විශ්‍රාම ගත් අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයෙන් පසු ජාතික සභාව විසින් ජනාධිපති ලෙස මිගෙල් ඩයස් කැනෙල් තේරී පත් විය. රාවුල් කැස්ත්‍රෝ 2021 දී කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ පළමු ලේකම් ලෙස විශ්‍රාම ගත් අතර ඩයස්-කැනල් තේරී පත් විය.
කියුබාව යනු සමාජවාදී රාජ්‍යයක් වන අතර, කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ භූමිකාව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව තුළ අන්තර්ගත වේ. කියුබාවේ පවතින්නේ දේශපාලන විරුද්ධත්වයට ඉඩ නොදෙන ඒකාධිපති ආන්ඩුවකි.[16][17] වාරණය පුළුල් වන අතර ස්වාධීන පුවත්පත් කලාව මර්දනය කරනු ලැබේ;[18][19][20] දේශසීමා රහිත වාර්තාකරුවන් කියුබාව මාධ්‍ය නිදහස සඳහා නරකම රටක් ලෙස සංලක්ෂිත කර ඇත.[21][20] සංස්කෘතික වශයෙන්, කියුබාව ලතින් ඇමරිකාවේ කොටසක් ලෙස සැලකේ.[22] කියුබාව එක්සත් ජාතීන්, G77, නොබැඳි ව්‍යාපාරය, අප්‍රිකානු, කැරිබියන් සහ පැසිෆික් රාජ්‍යයන්ගේ සංවිධානය, ALBA සහ ඇමරිකානු රාජ්‍යයන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකි. එය ලෝකයේ සැලසුම්ගත ආර්ථිකයන් කිහිපයෙන් එකක් වන අතර එහි ආර්ථිකය සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ පුහුණු ශ්‍රමය, සීනි, දුම්කොළ සහ කෝපි අපනයනය මගින් ආධිපත්‍යය දරයි. කියුබාව ඓතිහාසිකව-කොමියුනිස්ට් පාලනයට පෙර සහ අතරතුර-සාක්ෂරතාවය,[23][24] ළදරු මරණ සහ ආයු අපේක්ෂාව වැනි සමාජ ආර්ථික දර්ශක කිහිපයක් මත කලාපයේ අනෙකුත් රටවලට වඩා හොඳින් ක්‍රියා කර ඇත. කියුබාවේ සියලුම කියුබානු පුරවැසියන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන විශ්වීය සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියක් ඇත,[25][26] අභියෝග අතර වෛද්‍යවරුන් සඳහා අඩු වැටුප්, දුර්වල පහසුකම්, දුර්වල උපකරණ සැපයීම සහ අත්‍යවශ්‍ය ඖෂධ නිතර නොපැමිණීම ඇතුළත් වේ.[27][28] කියුබානු මානව හිමිකම් පිළිබඳ නිරීක්ෂණාගාරය (OCDH) විසින් 2023 දී කරන ලද අධ්‍යයනයකින් ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ ජනගහනයෙන් 88%ක් අන්ත දරිද්‍රතාවයේ ජීවත් වන බවයි.[29] ක්ෂුද්‍ර පෝෂක ඌනතාවයන් සහ විවිධත්වය නොමැතිකම හේතුවෙන් සාම්ප්‍රදායික ආහාර රටාව ජාත්‍යන්තර අවධානයට ලක්ව ඇත. එක්සත් ජාතීන්ගේ ලෝක ආහාර වැඩසටහන (WFP) විසින් අවධාරණය කරන ලද පරිදි, සලාක ආහාර බොහෝ කියුබානුවන් සඳහා දෛනික පෝෂණ අවශ්‍යතාවලින් කොටසක් පමණක් සපුරාලන අතර එය සෞඛ්‍ය ගැටළු වලට මග පාදයි.[30]
නිරුක්තිය
[සංස්කරණය]ඉතිහාසඥයින් විශ්වාස කරන්නේ කියුබාව යන නම ටයිනෝ භාෂාවෙන් පැමිණි බවයි. කෙසේ වෙතත්, "එහි නිශ්චිත ව්‍යුත්පන්නය [නොදනී]".[31] නමේ නියම අරුත අපැහැදිලි නමුත් එය 'සශ්‍රීක භූමිය බහුලව ඇති තැන' (කියුබාඕ),[32] හෝ 'ශ්‍රේෂ්ඨ ස්ථානය' (කොබානා) ලෙසින් පරිවර්තනය කළ හැක.
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]පූර්ව කොලොම්බියානු යුගය
[සංස්කරණය]මිනිසුන් මුලින්ම කියුබාවේ පදිංචි වූයේ මීට වසර 6,000 කට පමණ පෙර උතුරු දකුණු ඇමරිකාවේ හෝ මධ්‍යම ඇමරිකාවේ සිට සංක්‍රමණය වීමෙනි.[33] කියුබාවට මිනිසුන්ගේ පැමිණීම දූපත් ස්වදේශික සත්ත්ව විශේෂ, විශේෂයෙන්ම එහි ආවේණික අලසයන් වඳවී යාම සමඟ සම්බන්ධ වේ.[34] ටයිනෝ ජනයාගේ අරවාකන් භාෂාව කතා කරන මුතුන් මිත්තන් මීට වසර 1,700 කට පමණ පෙර දකුණු ඇමරිකාවේ සිට වෙනම සංක්‍රමණයකින් කැරිබියන් දූපත් වෙත පැමිණ ඇත. පෙර කියුබාවේ පදිංචිකරුවන් මෙන් නොව, ටයිනෝ පුළුල් ලෙස මැටි භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය කළ අතර දැඩි කෘෂිකර්මාන්තයේ නිරත විය.[33] කියුබාවේ ටයිනෝ ජනයා පිළිබඳ පැරණිතම සාක්ෂිය ක්‍රි.ව. 9 වැනි සියවස දක්වා දිව යයි.[35] කියුබාවේ පළමු පදිංචිකරුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් කොලොම්බියානු සබඳතාව තෙක් දිවයිනේ බටහිර ප්‍රදේශයේ රැඳී සිටි අතර, එහිදී ඔවුන් දඩයම්-එකතු කරන්නා වූ ජීවන රටාවක් ගත කළ ගුවානාහටබේ ජනතාව ලෙස සටහන් විය.[36][33]
ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය සහ පාලනය (1492-1898)
[සංස්කරණය]ප්‍රථමයෙන් 1492 ඔක්තෝම්බර් 12 වන දින ගුවානාහානි නම් වූ දූපතකට ගොඩබැසීමෙන් පසුව,[37] ක්‍රිස්ටෝපර් කොලොම්බස් 1492 ඔක්තෝබර් 27 දින කියුබාවට ගොඩ බැස්ස අතර ඔක්තෝබර් 28 දින ඊසානදිග වෙරළට ගොඩ බැස්සේය.[38] කොලොම්බස් නව ස්පාඤ්ඤ රාජධානිය[39] සඳහා දිවයිනට හිමිකම් කී අතර එය ඉස්ලා ජුවානා ("ජෝන් දූපත") ලෙස නම් කළේ ජෝන්, ඇස්ටූරියාස් කුමරුගේ නමින්.[40]
1511 දී, පළමු ස්පාඤ්ඤ ජනාවාසය බැරකෝවා හි ඩියාගෝ වේලාස්කේස් ඩි කුයිලර් විසින් ආරම්භ කරන ලදී. 1514 (දිවයිනේ දකුණු වෙරළ) සහ පසුව 1519 (වර්තමාන ස්ථානය) ආරම්භ කරන ලද සැන් ක්‍රිස්ටෝබල් ඩි ලා හබානා ඇතුළු අනෙකුත් ජනාවාස ඉක්මනින්ම පසුව අගනුවර බවට පත් විය (1607). ස්වදේශික ටයිනෝ හට මධ්‍යකාලීන යුරෝපයේ වැඩවසම් ක්‍රමයට සමාන වූ එන්කොමිනේඩා ක්‍රමය යටතේ[41] වැඩ කිරීමට බල කෙරුනි.[42] ශතවර්ෂයක් ඇතුළත, ආදිවාසී ජනයා බහුවිධ සාධක හේතුවෙන්, මූලික වශයෙන් යුරේසියානු බෝවන රෝග, ස්වභාවික ප්‍රතිරෝධයක් (ප්‍රතිශක්තිය) නොතිබූ, මර්දනකාරී යටත් විජිත යටත් වීමේ කටුක තත්වයන් නිසා උග්‍ර වූ මරණ අනුපාතයට මුහුණ පෑහ.[43] 1529 දී, සරම්ප පැතිරීම, කලින් වසූරිය රෝගයෙන් බේරී සිටි ස්වදේශිකයන් කිහිප දෙනෙකුගෙන් තුනෙන් දෙකක් මිය ගියේය.[44][45]
1539 මැයි 18 වන දින, ජයග්‍රාහී හර්නාන්ඩෝ ද සෝටෝ, අනුගාමිකයින් 600ක් පමණ සමඟ හවානා නුවරින් පිටත්ව, රන්, නිධානය, කීර්තිය සහ බලය සොයා ඇමරිකානු අග්නිදිග හරහා විශාල ගවේෂණ චාරිකාවකට ගියේය.[46] 1548 සැප්තැම්බර් 1 වන දින ගොන්සාලෝ පෙරෙස් ද ඇන්ගුලෝ කියුබාවේ ආණ්ඩුකාරවරයා ලෙස පත් කරන ලදී. ඔහු 1549 නොවැම්බර් 4 වන දින කියුබාවේ සන්තියාගෝ වෙත පැමිණ සියලු ස්වදේශිකයන්ගේ නිදහස වහාම ප්‍රකාශ කළේය.[47] ඔහු සන්තියාගෝ වෙනුවට හවානා හි පදිංචි වූ කියුබාවේ පළමු ස්ථිර ආණ්ඩුකාරයා බවට පත් වූ අතර, ඔහු හවානාහි පෙදරේරු වලින් සාදන ලද පළමු පල්ලිය ඉදි කළේය.[48][e]
1570 වන විට, කියුබාවේ බොහෝ පදිංචිකරුවන් ස්පාඤ්ඤ, අප්‍රිකානු සහ ටයිනෝ උරුමයන්ගේ මිශ්‍රණයකින් සමන්විත විය.[50] කියුබාව සෙමෙන් වර්ධනය වූ අතර කැරිබියන් දූපත් වල වැවිලි දූපත් මෙන් නොව විවිධාංගීකරණය වූ කෘෂිකර්මාන්තයක් තිබුණි. වැදගත්ම දෙය නම්, යටත් විජිතය නාගරීකරණය වූ සමාජයක් ලෙස වර්ධනය වූ අතර එය මූලික වශයෙන් ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත අධිරාජ්‍යයට සහාය විය. 18 වන සියවසේ මැද භාගය වන විට දිවයිනේ වහලුන් 50,000 ක් සිටියහ. ඇස්තමේන්තු අනුව 1790 සහ 1820 අතර අප්‍රිකානුවන් 325,000 ක් පමණ වහලුන් ලෙස කියුබාවට ආනයනය කර ඇති අතර එය 1760 සහ 1790 අතර පැමිණි මුදල මෙන් හතර ගුණයක් විය.[51]
1812 දී, අපොන්ටේ වහල් කැරැල්ල සිදු වූ නමුත් අවසානයේ එය මර්දනය කරන ලදී.[52] 1817 දී කියුබාවේ ජනගහනය 630,980 (ඉන් 291,021 සුදු, 115,691 නිදහස් වර්ණ (මිශ්‍ර-වර්ග) සහ 224,268 කළු වහලුන්).[53]
ඉතිහාසඥ හර්බට් එස්. ක්ලයින් පවසන පරිදි, කියුබානු වහලුන් මූලික වශයෙන් නාගරීකරණය වූ පරිසරයක වැඩ කිරීම හේතුවෙන්, 19 වන සියවස වන විට, coartacion භාවිතය වර්ධනය වී ඇත (හෝ "වහල්භාවයෙන් මිදීම", "අද්විතීය කියුබානු සංවර්ධනය").[54] සුදු ශ්‍රමිකයන්ගේ හිඟයක් හේතුවෙන්, කළු ජාතිකයින් නාගරික කර්මාන්තවල ආධිපත්‍යය දැරූ අතර, "19 වැනි සියවසේ මැද භාගයේදී සුදු ජාතිකයින් විශාල වශයෙන් කියුබාවට පැමිණි විට, ඔවුන්ට නීග්‍රෝ කම්කරුවන් අවතැන් කිරීමට නොහැකි විය."[55] විවිධාංගීකරණය වූ පද්ධතියකි. කුඩා ගොවිපලවල් සහ අඩු වහලුන් සහිත කෘෂිකර්මාන්තය නගරවලට නිෂ්පාදන සහ අනෙකුත් භාණ්ඩ සැපයීමට සේවය කළේය.[56]
1820 ගණන් වලදී, ලතින් ඇමරිකාවේ ස්පාඤ්ඤයේ සෙසු අධිරාජ්‍යය කැරලි ගසා ස්වාධීන රාජ්‍යයන් පිහිටුවන විට, කියුබාව ස්පාඤ්ඤයට පක්ෂපාතී විය. එහි ආර්ථිකය පදනම් වූයේ අධිරාජ්‍යයට සේවය කිරීම මතය. 1860 වන විට කියුබාවේ නිදහස් වර්ණ 213,167ක් සිටියහ (සුදු නොවන ජනගහනයෙන් 39%ක් වන 550,000).[56]
ස්වාධීන ව්‍යාපාර
[සංස්කරණය]
ස්පාඤ්ඤයෙන් පූර්ණ නිදහස ලබා ගැනීම 1868 දී වැවිලිකරු කාලෝස් මැනුවෙල් ද සෙස්පෙඩ්ස් විසින් මෙහෙයවන ලද කැරැල්ලක ඉලක්කය විය. සීනි වැවිලිකරුවෙකු වූ ඩි සෙස්පෙඩීස් ස්වාධීන කියුබාවක් සඳහා ඔහු සමඟ සටන් කිරීමට තම වහලුන් නිදහස් කළේය. 1868 දෙසැම්බර් 27 වන දින, ඔහු න්‍යායාත්මකව වහල්භාවය හෙළා දකින නමුත් ප්‍රායෝගිකව එය පිළිගනිමින් සහ ස්වාමිවරුන් හමුදා සේවය සඳහා ඉදිරිපත් කරන ඕනෑම වහලෙකු නිදහස් කරන ලෙස නියෝගයක් නිකුත් කළේය.[57] 1868 කැරැල්ලේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස දස අවුරුදු යුද්ධය ලෙස හැඳින්වෙන දීර්ඝ ගැටුමක් ඇති විය.
එක් හමුදා ඉතිහාසඥයෙකුට අනුව, "1868 ඔක්තෝම්බර් 9 වන දින නිදහස සඳහා වූ ඉල්ලීමට ප්‍රතිචාර දැක්වූ පුද්ගලයන් තිස් අට දෙනාට යුදමය අත්දැකීම් නොමැති තරම්ය. ඔවුන් සහ අනෙකුත් කියුබානුවන් සටන් කුසලතා නොදැන, ඉතා ඉක්මනින් කුඩා දේශපාලන කණ්ඩායමක් සමඟ එකතු විය. සැන්ටෝ ඩොමින්ගෝ වෙතින් සරණාගතයින් කිහිප දෙනෙක් ස්පාඤ්ඤය නැවත ඈඳාගැනීමෙන් පසු එහි වෙනුවෙන් සටන් කළහ (1861-65) ස්පාඤ්ඤය දෙවන වරටත් සැන්ටෝ ඩොමින්ගෝ හැර ගිය විට, සමහර ඩොමිනිකන් යටත් විජිත නිලධාරීන් කියුබාවේ ස්පාඤ්ඤ හමුදාවේ සේවය සොයා ගැනීමට නොහැකි විය මූලික පුහුණුව සහ නායකත්වය."[58] කැනඩාව, කොලොම්බියාව, ප්‍රංශය, මෙක්සිකෝව සහ එක්සත් ජනපදයේ කුලී හේවායන් ද කියුබානු විප්ලවවාදී හමුදාවට බැඳුණි. ගිවිසුම්ගත සේවකයන් ලෙස කියුබාවට ගෙන ආ චීන ජාතිකයෝ ද ඒ සඳහා සටන් කළහ.[58]
1876 වන විට කියුබානු විප්ලවවාදී ව්‍යාපාරය අභ්‍යන්තර ආරවුල්වලට මුහුණ දෙමින් සිටි අතර එය බොහෝ දුරට වාර්ගික ආතතීන් විසින් මෙහෙයවනු ලැබීය. ජෙනරාල් මැක්සිමෝ ගෝමස් ඩොමිනිකන් ජාතිකයෙකු වූ බැවින් ඔහුගේ නියෝග පිළිපැදීම නිලධාරීන් ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු ඔහුගේ අණට යටත් විය. ඒ අතරම, මුලට්ටෝ නායකයෙකු වූ ඇන්ටෝනියෝ මැසියෝට එරෙහි ව්‍යාපාරය ශක්තිමත් වූයේ සුදු කණ්ඩායම් ඔහුගේ ජාතිය නිසා ඔහුගේ නායකත්වය යටපත් කිරීමට උත්සාහ කළ බැවිනි. මෙම වාර්ගික බෙදීම් විප්ලවවාදී හමුදාව තුළ චිත්ත ධෛර්යය පිරිහීමට දායක විය.[59]
බොහෝ යුරෝපීය සහ ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන් එසේ කළද එක්සත් ජනපදය නව කියුබානු රජය පිළිගැනීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය.[60] 1878 දී, සැන්ජොන් ගිවිසුම මගින් ගැටුම අවසන් වූ අතර, ස්පාඤ්ඤය කියුබාවට වැඩි ස්වයං පාලනයක් ලබා දෙන බවට පොරොන්දු විය. 1879-80 දී, කියුබානු දේශප්‍රේමි කැලික්ස්ටෝ ගාර්ෂියා කුඩා යුද්ධය ලෙස හැඳින්වෙන තවත් යුද්ධයක් ආරම්භ කිරීමට උත්සාහ කළ නමුත් ප්‍රමාණවත් සහයෝගයක් ලබා ගැනීමට අසමත් විය.[61] කියුබාවේ වහල්භාවය 1875 දී අහෝසි කරන ලද නමුත් ක්‍රියාවලිය අවසන් වූයේ 1886 දී පමණි.[62][63] පිටුවහල් කරන ලද විසම්මුතිකයෙකු වූ හොසේ මාර්ටි 1892 දී නිව් යෝර්ක් නගරයේ කියුබානු විප්ලවවාදී පක්ෂය ආරම්භ කළේය. පක්ෂයේ අරමුණ වූයේ ස්පාඤ්ඤයෙන් කියුබානු නිදහස ලබා ගැනීමයි.[64] 1895 ජනවාරි මාසයේදී, මාර්ටි ඩොමිනිකන් ජනරජයේ මොන්ටේ ක්‍රිස්ටි සහ සැන්ටෝ ඩොමින්ගෝ වෙත ගියේ මැක්සිමෝ ගෝමස්ගේ ප්‍රයත්නයන්ට සම්බන්ධ වීමටය.[64] මාර්ටි ඔහුගේ දේශපාලන අදහස් මොන්ටෙක්‍රිස්ටි ප්‍රකාශනයේ සටහන් කර ඇත.[65] ස්පාඤ්ඤ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කිරීම 1895 පෙබරවාරි 24 දින කියුබාවේ ආරම්භ වූ නමුත් 1895 අප්‍රේල් 11 වන තෙක් මාටිට කියුබාවට ළඟා වීමට නොහැකි විය.[64] මාර්ටි 1895 මැයි 19 දින ඩොස් රියෝස් සටනේදී මිය ගියේය.[64] ඔහුගේ මරණය කියුබාවේ ජාතික වීරයා ලෙස අමරණීය කළේය.[65]
බොහෝ දුරට ගරිල්ලා සහ කඩාකප්පල්කාරී උපක්‍රම මත විශ්වාසය තැබූ ඉතා කුඩා කැරලිකාර හමුදාවට වඩා 200,000ක් පමණ ස්පාඤ්ඤ භටයන් සංඛ්‍යාව වැඩි විය. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් මර්දනය කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළහ. කියුබාවේ හමුදා ආණ්ඩුකාර ජෙනරාල් වැලෙරියානෝ වයිලර්, ජාත්‍යන්තර නිරීක්ෂකයින් විසින් "බලකොටු සහිත නගර" ලෙස විස්තර කරන ලද රීකන්සන්ට්‍රාඩෝස් ලෙස හැඳින්වූ ග්‍රාමීය ජනතාව ගාල් කළේය. මේවා බොහෝ විට 20 වැනි සියවසේ ගාල් කඳවුරුවල මූලාකෘතිය ලෙස සැලකේ.[66] 200,000[67] සහ 400,000 අතර කියුබානු සිවිල් වැසියන් ස්පාඤ්ඤ ගාල් කඳවුරුවල කුසගින්නෙන් සහ රෝගවලින් මිය ගිය අතර, රතු කුරුස සංවිධානය සහ හිටපු යුද ලේකම්වරයකු වූ එක්සත් ජනපද සෙනෙට් සභික රෙඩ්ෆීල්ඩ් ප්‍රොක්ටර් විසින් තහවුරු කරන ලද සංඛ්‍යා. දිවයිනේ ස්පාඤ්ඤ හැසිරීම් වලට එරෙහිව ඇමරිකානු සහ යුරෝපීය විරෝධතා ඇති විය.[68]
එක්සත් ජනපද යුධ නෞකාව USS Maine ඇමරිකානු අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කිරීම සඳහා යවන ලද නමුත් පැමිණීමෙන් පසු එය හවානා වරායේ පුපුරා ගොස් ඉක්මනින් ගිලී ගිය අතර කාර්ය මණ්ඩලයෙන් හතරෙන් තුනකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් මිය ගියේය. පරීක්ෂණ මණ්ඩලයකින් පසුව නෞකාව ගිලී යාමට හේතුව සහ වගකීම අපැහැදිලි විය. එක්සත් ජනපදයේ ජනප්‍රිය මතය, සක්‍රීය කහ මාධ්‍ය මගින් පෝෂණය වූ අතර, ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින් දොස් පැවරිය යුතු බව නිගමනය කළ අතර ක්‍රියාමාර්ගයක් ඉල්ලා සිටියේය.[69] ස්පාඤ්ඤය සහ එක්සත් ජනපදය 1898 අප්‍රේල් අගදී එකිනෙකාට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළහ.[f]
ජනරජය (1902–1959)
[සංස්කරණය]පළමු වසර කිහිපය (1902-1925)
[සංස්කරණය]
ස්පාඤ්ඤ-ඇමරිකානු යුද්ධයෙන් පසුව, ස්පාඤ්ඤය සහ එක්සත් ජනපදය 1898 පැරිස් ගිවිසුමට අත්සන් තැබූ අතර, ස්පාඤ්ඤය විසින් පුවර්ටෝ රිකෝ, පිලිපීනය සහ ගුවාම් එක්සත් ජනපදයට ඩොලර් මිලියන 20 ක මුදලකට ලබා දී ඇත.[72] එක්සත් ජනපද හමුදා රජයේ (USMG) අධිකරණ බලය අවසන් වීමත් සමඟ කියුබාව 1902 මැයි 20 දින කියුබා ජනරජය ලෙස විධිමත් නිදහසක් ලබා ගත්තේය.[73] කියුබාවේ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ, කියුබානු කටයුතුවලට මැදිහත් වීමට සහ එහි මූල්‍ය සහ විදේශ සබඳතා අධීක්ෂණය කිරීමට එක්සත් ජනපදයට අයිතිය හිමි විය. ප්ලැට් සංශෝධනය යටතේ, එක්සත් ජනපදය කියුබාවෙන් ගුවන්තනාමෝ බොක්ක නාවික කඳවුර බද්දට ගත්තේය.
දේශපාලන පවිත්‍රකරණයෙන් සහ 1906 දී දූෂිත හා දූෂිත මැතිවරණයකින් පසුව, පළමු ජනාධිපති ටොමස් එස්ට්‍රාඩා පල්මා, යුද්ධයේ ප්‍රවීණයන්ගේ සන්නද්ධ කැරැල්ලකට මුහුණ දුන්නේය.[74] නිදහස් යුද්ධයේ දී මෙන්ම, 1906 කැරලිකාර හමුදාවේ අප්‍රිකානු-කියුබානුවන් අධික ලෙස නියෝජනය විය. ඔවුන් සඳහා අගෝස්තු විප්ලවය කියුබාවේ රජය තුළ 'නිවැරදි කොටස' පිළිබඳ බලාපොරොත්තු යළි පණ ගැන්වීය. 1906 අගෝස්තු 16 වන දින, කුමන්ත්‍රණය බිඳ දැමීමට රජය සූදානම් වේ යැයි බියෙන් හිටපු විමුක්ති හමුදාවේ ජෙනරාල් පිනෝ ගුවේරා කැරැල්ලේ ධජය එසවීය. එසැණින්, පල්මා සෑම ලිබරල් දේශපාලකයෙකුම අතේ දුරින් අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත. ඉතිරිය භූගත විය. මැදිහත්වීම වැලැක්වීමේ උත්සාහයක් ලෙස, රූස්වෙල්ට් ආන්ඩුව සහ විපක්ෂය අතර සම්මුතියක් ඇති කර ගැනීම සඳහා හවානා වෙත දූතයින් දෙදෙනෙකු යැවීය. එවැනි මධ්‍යස්ථභාවය ඔහුගේ රජයට වාරණයක් ලෙස සලකමින්, එස්ට්‍රාඩා පල්මා ඉල්ලා අස් වූ අතර ඔහුගේ මුළු කැබිනට් මණ්ඩලයම ඉල්ලා අස්වී, ජනරජයට රජයක් නොමැතිව ඉතිරි කර එක්සත් ජනපදයට දිවයිනේ පාලනය ලබා ගැනීමට බල කළේය. කියුබාවට මැදිහත් වීමට ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයට බලකෙරුණු බවත් සාමකාමී මැතිවරණයක් සඳහා අවශ්‍ය කොන්දේසි නිර්මානය කිරීම ඔවුන්ගේ එකම අරමුණ බවත් රූස්වෙල්ට් වහාම ප්‍රකාශ කළේය.[75] 1909 දී, කියුබාවේ දෙවන ජනාධිපතිවරයා ලෙස හොසේ මිගෙල් ගෝමස් පත් වූ විට ස්වදේශීය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන ලද අතර, එක්සත් ජනපදය කියුබානු කටයුතුවලට දිගටම මැදිහත් විය. 1912 යුද්ධයේදී, පාර්ටිඩෝ ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ ඩි කලර් විසින් ඔරියන්ට් පළාතේ වෙනම කළු ජනරජයක් පිහිටුවීමට උත්සාහ කළ නමුත්,[76] ජෙනරල් මොන්ටේගුඩෝ යටතේ කියුබානු ජාතික හමුදාව විසින් සැලකිය යුතු ලේ වැගිරීමකින් එය මර්දනය කරන ලදී.
1924 දී ජෙරාඩෝ මචාඩෝ ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය.[77] ඔහුගේ පාලන කාලය තුළ සංචාරක ව්‍යාපාරය කැපී පෙනෙන ලෙස වර්ධනය වූ අතර, සංචාරකයින්ගේ පැමිණීමට ඉඩ සැලසීම සඳහා ඇමරිකානුවන්ට අයත් හෝටල් සහ ආපනශාලා ඉදිකරන ලදී.[77] සංචාරක උත්පාතය කියුබාවේ සූදුව සහ ගණිකා වෘත්තිය වැඩි වීමට හේතු විය.[77] 1929 වෝල් වීදියේ කඩාවැටීම සීනි මිල කඩා වැටීම, දේශපාලන නොසන්සුන්තාව සහ මර්දනයට හේතු විය.[78] 1930 පරම්පරාව ලෙස හඳුන්වන විරෝධතා සිසුන්, වඩ වඩාත් ජනප්‍රිය නොවන මචාඩෝට එරෙහිව ප්‍රචණ්ඩත්වයට යොමු විය.[78] මහා වැඩ වර්ජනයක් (කොමියුනිස්ට් පක්ෂය මචාඩෝට පක්ෂව සිටි),[79] සීනි කම්කරුවන් අතර නැගිටීම්, සහ හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් 1933 අගෝස්තු මාසයේදී මචාඩෝ පිටුවහල් කරන ලදී.[78]
1933-1940 විප්ලවය
[සංස්කරණය]
1933 සැප්තැම්බරයේදී, සැරයන් ෆුල්ජෙන්සියෝ බැටිස්ටාගේ නායකත්වයෙන් යුත් සැරයන්වරුන්ගේ කැරැල්ල, සෙස්පීඩීස් බලයෙන් පහ කරන ලදී.[80] තාවකාලික ආන්ඩුවක ප්‍රධානියා ලෙස පස් දෙනෙකුගෙන් යුත් විධායක කමිටුවක් (1933 පෙන්ටාර්කි) තෝරා ගන්නා ලදී.[81] පසුව රමොන් ග්‍රවු සැන් මාර්ටින් තාවකාලික ජනාධිපති ලෙස පත් කරන ලදී.[81] ග්‍රාව් 1934 දී ඉල්ලා අස් වූ අතර, ඊළඟ වසර 25 තුළ කියුබානු දේශපාලනයේ ආධිපත්‍යය දැරූ බැටිස්ටාට, මුලදී රූකඩ-ජනාධිපතිවරුන් මාලාවක් හරහා මග පැහැදිලි විය.[80] 1933 සිට 1937 දක්වා වූ කාලපරිච්ඡේදය "සැබෑ ලෙසම නොනවතින සමාජ සහ දේශපාලන යුද්ධ" කාලයකි.[82] සමතුලිතව, 1933-1940 කාලය තුළ කියුබාව බිඳෙනසුලු දේශපාලන ව්‍යුහයන්ගෙන් පීඩා විඳි අතර, එය වසර දෙකකදී (1935-1936) විවිධ ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු දුටු බව පිළිබිඹු වන අතර, හමුදා ප්‍රධානියා ලෙස බැටිස්ටාගේ මිලිටරිවාදී සහ මර්දනකාරී ප්‍රතිපත්ති තුළින් පිළිබිඹු විය.
1940 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව
[සංස්කරණය]1940 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් සම්මත කරන ලද අතර, එය ශ්‍රම සහ සෞඛ්‍ය රැකවරණය ඇතුළු රැඩිකල් ප්‍රගතිශීලී අදහස් නිර්මාණය කරන ලදී.[83] බැටිස්ටා එම වසරේම ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, 1944 දක්වා එම තනතුර දැරීය.[84] ඔහු මෙතෙක් ජාතියේ ඉහළම දේශපාලන නිලය දිනාගත් එකම සුදු ජාතික නොවන කියුබානුවා වේ.[85][86][87] ඔහුගේ රජය විශාල සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ සිදු කළේය. කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ සාමාජිකයින් කිහිප දෙනෙකු ඔහුගේ පාලනය යටතේ නිලතල දැරූහ.[88] දෙවන ලෝක යුධ සමයේදී කියුබානු සන්නද්ධ හමුදා විශාල වශයෙන් සටන් වලට සම්බන්ධ නොවීය-එහෙත් ජනාධිපති බැටිස්ටා විසින් ෆ්‍රැන්කොයිස්ට් ස්පාඤ්ඤයට එක්සත් ජනපද-ලතින් ඇමරිකානු ඒකාබද්ධ ප්‍රහාරයක් යෝජනා කළේ එහි අත්තනෝමතික පාලන තන්ත්‍රය පෙරලා දැමීමයි.[89] යුද්ධයේදී කියුබාවට වෙළඳ නැව් හයක් අහිමි වූ අතර, U-176 ජර්මානු සබ්මැරීනය ගිල්වීමේ වගකීම කියුබානු නාවික හමුදාවට හිමි විය.[90]
බැටිස්ටා 1940 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ දැඩි ලෙස ඔහුව නැවත තේරී පත්වීම වැළැක්වීය.[91] රමොන් ග්‍රාව් සැන් මාටින් මීළඟ මැතිවරණයේ ජයග්‍රාහකයා විය, 1944 දී.[84] ග්‍රාව් තවදුරටත් කියුබානු දේශපාලන ක්‍රමයේ නීත්‍යානුකූල භාවයේ පදනම තවදුරටත් විඛාදනයට ලක් කළේ, විශේෂයෙන්ම ගැඹුරු දෝෂ සහිත, සම්පූර්ණයෙන්ම අකාර්යක්ෂම නොවූවත්, කොන්ග්‍රසය සහ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය යටපත් කිරීමෙනි.[92] ග්‍රාව්ගේ අනුගාමිකයෙකු වූ කාලෝස් ප්‍රියෝ සොකරාස් 1948 දී ජනාධිපති විය.[84] ඔටෙන්ටිකෝ පක්ෂයේ වාර දෙක ආයෝජන ගලා ඒම ගෙන ආ අතර එය ආර්ථික උත්පාතයක් ඇති කළේය, සමාජයේ සියලුම කොටස් සඳහා ජීවන තත්ත්වය ඉහළ නැංවීය, සහ බොහෝ නාගරික ප්‍රදේශවල මධ්‍යම පන්තියක් නිර්මාණය කළේය.[93]
බැටිස්ටා පාලනය
[සංස්කරණය]
1944 දී ඔහුගේ ධූර කාලය අවසන් වූ පසු බැටිස්ටා ෆ්ලොරිඩාවේ ජීවත් වූ අතර, 1952 දී ජනාධිපති අපේක්ෂකත්වය සඳහා කියුබාවට ආපසු පැමිණියේය. යම් මැතිවරණ පරාජයකට මුහුණ දෙමින්, ඔහු මැතිවරණයට පෙරාතුව හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් මෙහෙයවීය.[94] නැවත බලයට පත් වූ අතර, එක්සත් ජනපද ආන්ඩුවෙන් මූල්‍ය, මිලිටරි සහ සැපයුම් ආධාර ලබා ගනිමින්, බැටිස්ටා 1940 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවා වැඩ වර්ජනය කිරීමේ අයිතිය ඇතුළු බොහෝ දේශපාලන නිදහස අවලංගු කළේය. ඉන්පසු ඔහු විශාලතම උක් වගාවන් හිමි ධනවත්ම ඉඩම් හිමියන් සමඟ පෙලගැසී, ධනවත් සහ දුප්පත් කියුබානුවන් අතර පරතරය පුලුල් කල එකතැන පල්වෙන ආර්ථිකයකට නායකත්වය දුන්නේය.[95] බැටිස්ටා 1952 දී කියුබානු කොමියුනිස්ට් පක්ෂය තහනම් කළේය.[96] කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, කියුබාව ලතින් ඇමරිකාවේ මස්, එළවලු, ධාන්‍ය වර්ග, මෝටර් රථ, දුරකථන සහ ගුවන්විදුලි යන ඒක පුද්ගල පරිභෝජන අනුපාත ඉහළම අගයක් ගත් නමුත් ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකක් පමණ දුප්පතුන් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර මෙම පරිභෝජනයෙන් සාපේක්ෂ වශයෙන් අඩුවෙන් භුක්ති විඳිති.[97] කෙසේ වෙතත්, ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ සිය "ඉතිහාසය මා නිදොස් කරයි" යන කතාවේදී ඉඩම්, කාර්මීකරණය, නිවාස, විරැකියාව, අධ්‍යාපනය සහ සෞඛ්‍ය සම්බන්ධ ජාතික ගැටලු සමකාලීන ගැටලු බව සඳහන් කළේය.[98]
1958 දී කියුබාව අනෙකුත් ලතින් ඇමරිකානු කලාපවලට සාපේක්ෂව ඉතා දියුණු රටක් විය.[99] සේවයෙන් පහකිරීම් සහ යාන්ත්‍රිකකරණය තහනම් කිරීම ඇතුළු ලතින් ඇමරිකාවේ විශාලතම කම්කරු සමිති වරප්‍රසාද කියුබාවට ද බලපෑවේය. ඒවා විශාල වශයෙන් "රැකියා විරහිතයින්ගේ සහ ගොවීන්ගේ වියදමින්" ලබා ගන්නා ලද අතර, එය විෂමතාවයන්ට මග පාදයි.[100] 1933 සහ 1958 අතර කියුබාව ආර්ථික ප්‍රශ්න ඇති කරමින් ආර්ථික රෙගුලාසි විශාල ලෙස දීර්ඝ කළේය.[85][101] ශ්‍රම බලකායට ඇතුළත් වන උපාධිධාරීන්ට රැකියා සොයා ගැනීමට නොහැකි වීම නිසා විරැකියාව ගැටලුවක් විය.[85] එක්සත් ජනපදයට සැසඳිය හැකි මධ්‍යම පංතිය, විරැකියාව සහ දේශපාලන තාඩන පීඩන ගැන වඩ වඩාත් අතෘප්තිමත් විය. 1948 සිට පසුගිය රජය විසින් වෘත්තීය සමිති "කහ පැහැය" හරහා හසුරුවන ලද කම්කරු සංගම්, අවසානය දක්වාම බැටිස්ටාට සහයෝගය දැක්වීය.[85][86] ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝගේ නායකත්වයෙන් යුත් විප්ලවවාදී හමුදා යුධමය වශයෙන් ජයග්‍රහණය කරමින් සිටියදී 1958 දෙසැම්බර් මාසයේදී එක්සත් ජනපද තානාපති කාර්යාලයේ බලපෑම් මත ඔහු ඉල්ලා අස්වන තෙක් බැටිස්ටා බලයේ සිටියේය (රට මැද පිහිටි උපායමාර්ගික ස්ථානයක් වූ සැන්ටා ක්ලාරා නගරය කැරලිකරුවන් අතට පත්විය. දෙසැම්බර් 31, සැන්ටා ක්ලාරා සටන ලෙස හැඳින්වෙන ගැටුමක දී).[102][103]
1950 ගණන් වලදී, සන්නද්ධ නැගිටීම වෙනුවෙන් පෙනී සිටින සමහරක් ඇතුළු විවිධ සංවිධාන, දේශපාලන වෙනසක් ඇති කිරීම සඳහා මහජන සහයෝගය සඳහා තරඟ කළහ.[104] 1956 දී, ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ සහ ආධාරකරුවන් 80ක් පමණ බැටිස්ටා රජයට එරෙහිව කැරැල්ලක් ආරම්භ කිරීමේ උත්සාහයක් ලෙස ග්‍රැන්මා යාත්‍රාවෙන් ගොඩබසින ලදී.[104] 1958 දී, කැස්ත්‍රෝගේ ජුලි 26 ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛ විප්ලවවාදී කණ්ඩායම ලෙස ඉස්මතු විය.[104] බැටිස්ටාගේ රජයට එරෙහිව 1958 ආයුධ සම්බාධක පැනවීමෙන් එක්සත් ජනපදය කැස්ත්‍රෝට සහාය දුන්නේය. බැටිස්ටා ඇමරිකානු සම්බාධක මගහැර ඩොමිනිකන් ජනරජයෙන් ආයුධ ලබා ගත්තේය.
1958 අග භාගය වන විට, කැරලිකරුවන් සියෙරා මාස්ට්‍රා වෙතින් බිඳී පොදු මහජන කැරැල්ලක් දියත් කළහ. කැස්ත්‍රෝගේ සටන්කාමීන් සැන්ටා ක්ලාරා අල්ලා ගැනීමෙන් පසුව, බැටිස්ටා ඔහුගේ පවුලේ අය සමඟ 1959 ජනවාරි 1 වන දින ඩොමිනිකන් ජනරජයට පලා ගියේය. පසුව ඔහු පෘතුගීසි දූපතක් වන මැඩෙයිරා වෙත පිටුවහල් කර අවසානයේ ලිස්බන් අසල එස්ටෝරිල් හි පදිංචි විය. ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝගේ හමුදා 1959 ජනවාරි 8 වන දින අගනුවරට ඇතුළු විය. ලිබරල් මැනුවෙල් උරුටියා ලියෝ තාවකාලික ජනාධිපති බවට පත් විය.[105] කැස්ත්‍රෝගේ විප්ලවයේ එක් ඉලක්කයක් වූයේ ආර්ථික නිදහස සාක්ෂාත් කර ගැනීමයි, නමුත් කියුබාව ඒ වෙනුවට COMECON හරහා නැගෙනහිර යුරෝපීය රටවල් විසින් සපයන ලද අතිරේක ආර්ථික ආධාර සමඟ සෝවියට් සහනාධාර මත දැඩි ලෙස රඳා පැවතුනි.[106]
මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (CIA) සහ රෆායෙල් ටෘජිලෝ විසින් අරමුදල් සපයන ලද සටන්කාමී කැස්ත්‍රෝ විරෝධී කණ්ඩායම් කියුබාවේ කඳුකර ප්‍රදේශවල සන්නද්ධ ප්‍රහාර සහ ගරිල්ලා කඳවුරු පිහිටුවා ගත්හ. මෙය අසාර්ථක එස්කැම්බ්‍රේ කැරැල්ලට (1959-65) හේතු විය, එය දිගු කාලයක් පැවති අතර කියුබානු විප්ලවයට වඩා සොල්දාදුවන් වැඩි සංඛ්‍යාවක් සම්බන්ධ විය.[107][108]
විප්ලවවාදී රජය (1959–වර්තමානය)
[සංස්කරණය]ඒකාබද්ධ කිරීම සහ ජනසතු කිරීම (1959-1970)
[සංස්කරණය]
ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් ආයතනයට අනුව, 1959 සිට 1987 දක්වා නිල මරණ දණ්ඩනය 237 ක් වන අතර ඉන් 21 ක් හැර අනෙක් සියල්ල ක්‍රියාත්මක විය.[109] 1959 විප්ලවයෙන් පසුව සෘජුවම ඝාතනයට ලක්වූවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් පොලිස් නිලධාරීන්, දේශපාලනඥයන් සහ බැටිස්ටා පාලන තන්ත්‍රයේ තොරතුරු සපයන්නන් වධහිංසා සහ මිනීමැරුම් වැනි අපරාධ සම්බන්ධයෙන් චෝදනා ලැබූ අතර, ඔවුන්ගේ ප්‍රසිද්ධ නඩු විභාග සහ මරණ දණ්ඩනය කියුබානු ජනතාව අතර පුලුල්ව පැතිරුනු මහජන සහයෝගයක් හිමි විය.[110]
ලතින් ඇමරිකාවට ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ගෙන ඒමේ ව්‍යාපාරයක කොටසක් ලෙස එක්සත් ජනපද රජය මුලින් කියුබානු විප්ලවයට හිතකර ප්‍රතිචාර දැක්වීය.[112] කැස්ත්‍රෝ විසින් කොමියුනිස්ට් පක්ෂය නීතිගත කිරීම සහ බැටිස්ටා ඒජන්තයින්, පොලිස් නිලධාරීන් සහ සොල්දාදුවන් සියගණනක් මරණ දණ්ඩනයට ලක් කිරීම දෙරට අතර සබඳතාවයේ පිරිහීමට හේතු විය.[112] කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණ නීතිය ප්‍රකාශයට පත් කිරීම, අක්කර දහස් ගණනක් ගොවිබිම් (විශාල එක්සත් ජනපද ඉඩම් හිමියන් ඇතුළුව) අත්පත් කර ගැනීම නිසා සබඳතා තවදුරටත් නරක අතට හැරුණි.[112][113] ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, 1960 සහ 1964 අතර, එක්සත් ජනපදය විසින් සම්බාධක පරාසයක් පනවන ලදී, අවසානයේ රටවල් අතර වෙළඳාම සම්පූර්ණයෙන් තහනම් කිරීම සහ එ.ජනපදය[114] 1960 පෙබරවාරියේදී කස්ත්‍රෝ, සෝවියට් උප අගමැති ඇනස්ටාස් මිකෝයාන් සමඟ වාණිජ ගිවිසුමක් අත්සන් කළේය.[112]
1960 මාර්තු මාසයේදී, එක්සත් ජනපද ජනාධිපති ඩ්වයිට් ඩී. අයිසන්හවර් විසින් කැස්ත්‍රෝ ආන්ඩුව පෙරලා දැමීම සඳහා කියුබානු සරණාගතයින් කණ්ඩායමක් සන්නද්ධ කිරීමට සහ පුහුණු කිරීමට CIA සැලැස්මකට ඔහුගේ අනුමැතිය ලබා දුන්නේය. CIA විසින් B-26 සැහැල්ලු බෝම්බ හෙලන යානා සහ නැව් කැරැලිකරුවන්ට ආක්‍රමණය සඳහා ලබා දුන්නේය. අප්‍රේල් 15 වන දින අලුයම නිකරගුවාවේ පුවර්ටෝ කැබේසාස් සිට 2506 බළකාය පියාසර කර සැන් ඇන්ටෝනියෝ ඩි ලොස් බැනෝස්, සියුඩාඩ් ලිබර්ටාඩ්, පිනාර් ඩෙල් රියෝ සහ සන්තියාගෝ ද කියුබාවේ කියුබානු හමුදා ගුවන් තොටුපල වෙත පූර්වගාමී ගුවන් ප්‍රහාර එල්ල කරමින් ගුවන් යානා පහකට හානි කරමින් විනාශ විය.[115] ආක්‍රමණය (ඌරු බොක්ක ආක්‍රමණය ලෙස හැඳින්වේ) 1961 අප්‍රේල් 17 වන දින, ජනාධිපති ජෝන් එෆ්. කෙනඩිගේ පාලන සමයේදී සිදු විය.[113] කියුබානු පිටුවහල් කළ 1,400 ක් පමණ ඌරු බොක්කෙන් බැස ගියහ. කියුබානු හමුදා සහ ප්‍රාදේශීය මිලීෂියාවන් අප්‍රේල් 19 වන විට ආක්‍රමණය පරාජය කළ අතර, ආක්‍රමණිකයන් 100කට අධික සංඛ්‍යාවක් මරා දමා ඉතිරි සිරකරුවා අල්ලා ගත්හ.[113] කැරලිකාර B-26 යානා පහක් කියුබානු ගුවන් හමුදාව විසින් බිම හෙළන ලද අතර එකක් ගුවන් යානා නාශක ප්‍රහාරයකින් බිම හෙළන ලදී.[116] 1962 ජනවාරි මාසයේදී කියුබාව ඇමරිකානු ජනපද සංවිධානයෙන් (OAS) අත්හිටුවන ලද අතර එම වසරේම OAS විසින් කියුබාවට එරෙහිව එක්සත් ජනපද සම්බාධකවලට සමාන සම්බාධක පැනවීමට පටන් ගත්තේය.[117] කියුබාවට එල්ල කළ අසාර්ථක උභයජීවී ප්‍රහාරය, එහි මිසයිල යෙදවීමට සෝවියට් තීරණයට දායක විය,[118] සහ 1962 ඔක්තෝම්බර් මාසයේ ඇති වූ කියුබානු මිසයිල අර්බුදය III ලෝක යුද්ධයට පාහේ හේතු විය.[119][120] 1962 දී ඇමරිකානු ජෙනරාල්වරු නෝර්ත්වුඩ්ස් මෙහෙයුම යෝජනා කළ අතර එය ඇමරිකානු නගරවල සහ සරණාගතයින්ට එරෙහිව ත්‍රස්තවාදී ප්‍රහාර එල්ල කිරීම සහ කියුබානු රජයට ප්‍රහාර එල්ල කිරීම සඳහා ව්‍යාජ ලෙස දොස් පවරමින් එක්සත් ජනපදය කියුබාව ආක්‍රමණය කිරීමට හේතුවක් විය. මෙම සැලැස්ම ජනාධිපති කෙනඩි විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී.[121] 1963 වන විට කියුබාව සෝවියට් සංගමය ආදර්ශයට ගත් පූර්ණ කොමියුනිස්ට් ක්‍රමයක් කරා ගමන් කරමින් සිටියේය.[122]
එලෝයි ගුටිරෙස් මෙනෝයෝ විසින් 1960 ගණන්වල මුල් භාගයේදී කැස්ත්‍රෝ-විරෝධී කණ්ඩායම Alpha 66 ආරම්භ කරන ලද අතර, එය කුඩා යාත්‍රා භාවිතා කරමින් කියුබානු සහ සෝවියට් වෙළඳ නැව්වලට පහර දීම, කාර්ය මණ්ඩල සාමාජිකයින් ඝාතනය කිරීම හෝ තුවාල කිරීම සඳහා යොදා ගන්නා ලදී. 1964 දී, මෙනෝයෝ ඩොමිනිකන් ජනරජයේ ගරිල්ලා පුහුණු කඳවුරක් පිහිටුවා, 1965 දී කියුබාවට ඇතුළු වූ පසු, ඔහු අල්ලා ගන්නා ලදී; කෙසේ වෙතත්, Alpha 66 නව නායකත්වය යටතේ සිය වැටලීම් දිගටම කරගෙන ගියේය.[123] 1960 ගණන්වල මැද භාගය වන විට, සෝවියට් ආධාර කියුබානු ගුවන් හමුදාව සහ නාවික හමුදාව ශක්තිමත් කරන ලද අතර, සැලකිය යුතු එ.ජ. සහය නොමැතිව කියුබානු විරුද්ධවාදීන් විසින් දිවයිනට එරෙහි වැටලීම් වියදම් අධික විය.[124]
1963 දී කියුබාව, මොරොක්කෝවට එරෙහි වැලි යුද්ධයේදී ඇල්ජීරියාවට සහය වීම සඳහා යුද ටැංකි 22ක් සහ අනෙකුත් යුධ උපකරණ සමඟින් 686 සෙබළුන් යවන ලදී.[125] ඇල්ජීරියානු හමුදාවට පුහුණුව ලබා දෙමින් කියුබානු හමුදා වසරකට වැඩි කාලයක් ඇල්ජීරියාවේ රැඳී සිටියහ.[126] ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ විසින් බලයලත් චේගුවේරා අප්‍රිකාවේ ගරිල්ලා ක්‍රියාකාරකම්වල නිරත වූ අතර 1967 දී බොලිවියාවේ විප්ලවයක් ආරම්භ කිරීමට උත්සාහ කරමින් සිටියදී ඝාතනයට ලක් විය.[50] 1965 මැද භාගය වන විට කියුබාව ඇන්ගෝලා විමුක්තිය සඳහා වූ ජනතා ව්‍යාපාරයට (MPLA) ආයුධ සැපයීම ආරම්භ කර තිබුණි. 1966 දී කියුබානු ආධාර ගිනියාවේ සහ කේප් වර්ඩ්ගේ නිදහස සඳහා වූ අප්‍රිකානු පක්ෂයට ද ළඟා විය. තවද, 1960 ගණන්වල අග භාගය වන විට, කියුබානු උපදේශකයින් මොසැම්බික් විමුක්ති පෙරමුණේ සාමාජිකයින්ට හමුදා පුහුණුව ලබා දෙමින් සිටියහ.[126] 1966 කොංගෝ ජනරජයේ කුමන්ත්‍රණය කියුබානු හමුදා විසින් වැළැක්වීය. කොංගෝ හමුදාව කියුබානුවන්ට එරෙහිව සටන් කිරීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමත් සමඟ කුමන්ත්‍රණය බිඳ වැටුණි.[126] 1967 පෙබරවාරියේ දී, කියුබානු උපදේශකයින් ගිනියා-බිසාවු නිදහස් සටනේ ගරිල්ලන් සමඟ ක්‍රියා කිරීමට පටන් ගත් අතර, 1969 නොවැම්බර් මාසයේදී පෘතුගීසීන් කියුබානු කපිතාන් පේද්‍රෝ රොඩ්‍රිගස් පෙරල්ටා අල්ලා ගත්හ.[126]
1968 සිට "විප්ලවවාදී ප්‍රහාරය" නමින් ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කරන ලද්දේ ඉතිරිව ඇති සියලුම පුද්ගලික කුඩා ව්‍යාපාර ජනසතු කිරීමට වන අතර, ඒ වන විට එය කුඩා ව්‍යවසායන් 58,000ක් පමණ විය.[127] මෙම ව්‍යාපාරය කියුබාවේ කාර්මීකරණය දිරිමත් කරන අතර සීනි නිෂ්පාදනය කෙරෙහි ආර්ථිකය යොමු කරනු ඇත, විශේෂයෙන් 1970 වන විට වාර්ෂික සීනි අස්වැන්න ටොන් මිලියන 10 ක කාල සීමාවක් දක්වා. සීනි නිෂ්පාදනය පිළිබඳ ආර්ථික අවධානයට ජාත්‍යන්තර ස්වේච්ඡා සේවකයන් සහ සියලුම අංශවල කම්කරුවන් බලමුලු ගැන්වීම ඇතුළත් විය. කියුබානු ආර්ථිකය.[128] ආර්ථික බලමුලු ගැන්වීම කියුබානු දේශපාලන ව්‍යුහයන් සහ පොදුවේ සමාජය විශාල වශයෙන් මිලිටරීකරණය කිරීමත් සමග සමපාත විය.[129] ටොන් මිලියන දහයක අස්වැන්න ඉලක්කය කරා ළඟා වූයේ නැත.[130](පිටු37-38) නාගරික ශ්‍රමය විශාල ප්‍රමාණයක් ගම්බද ප්‍රදේශවලට බලමුලු ගන්වන විට ආර්ථිකයේ විශාල අංශ නොසලකා හැරීමෙන් පසු කියුබානු ආර්ථිකය පරිහානියට පත් විය.[130](පිටුව38)
1970 ගණන්වල ජීවන තත්ත්වය "අතිශයින්ම ස්පාටන්" වූ අතර අතෘප්තිය බහුල විය.[131] 1970 දේශනයකදී ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිවල අසාර්ථකත්වය පිළිගත්තේය.[131] 1975 දී, එක්සත් ජනපදය ඇතුළු සාමාජික රටවල් 16 ක අනුමැතිය ඇතිව OAS කියුබාවට එරෙහි සම්බාධක ඉවත් කළේය. කෙසේ වෙතත්, එක්සත් ජනපදය තමන්ගේම සම්බාධක පවත්වා ගෙන ගියේය.[117]
විදේශ මැදිහත්වීම් (1971-1991)
[සංස්කරණය]
සීතල යුධ සමයේදී කියුබාවට සෝවියට් ආධාර වශයෙන් ඩොලර් බිලියන 33ක් ලැබුණු අතර,[106] කියුබානු හමුදා අප්‍රිකාවේ සෑම අස්සක් මුල්ලක් නෑරම, එක්කෝ හමුදා උපදේශකයන් ලෙස හෝ සටන්කාමීන් ලෙස යොදවන ලදී.[132] සෝවියට් ගුවන් නියමුවන් සහ කාර්මික ශිල්පීන් කියුබාවේ ආරක්ෂක රාජකාරි භාරගත් අතර, අප්‍රිකාවේ යෙදවීමට කියුබානු පිරිස් නිදහස් කළහ.[126] 1979 දී, සෝවියට් සටන් හමුදා දිවයිනේ සිටීම ගැන එක්සත් ජනපදය විරුද්ධ විය.[50]
1975 නොවැම්බරයේදී කියුබාව ඉතිහාසයේ වේගවත්ම හමුදා බලමුලු ගැන්වීම්වලින් එකක් ලෙස ඇන්ගෝලාවේ 65,000කට වඩා වැඩි භට පිරිසක් සහ සෝවියට් නිෂ්පාදිත ටැංකි 400ක් යෙදවීය.[133] දකුණු අප්‍රිකාව න්‍යෂ්ටික අවි නිෂ්පාදනය කළේ ඇන්ගෝලාවේ කියුබානු හමුදා විශාල සංඛ්‍යාවක් සිටීම නිසා එහි ආරක්ෂාවට එල්ල වූ තර්ජනය හේතුවෙනි.[134] 1976 දී සහ නැවතත් 1988 දී කුයිටෝ ක්වානාවාලේ සටනේදී කියුබානුවන් ඔවුන්ගේ MPLA සහචරයින් සමඟ එක්ව UNITA කැරලිකරුවන් සහ වර්ණභේදවාදී දකුණු අප්‍රිකානු හමුදා පරාජය කළහ. 1977 දෙසැම්බරයේදී, කියුබාව සෝමාලියානු ආක්‍රමණයක් පරාජය කිරීම සඳහා යාන්ත්‍රික සෝවියට් බලඇණිවල සහාය ඇතිව ඇන්ගෝලා, මහජන කොංගෝ සමූහාණ්ඩුව සහ කැරිබියන් දූපත් වල සිට ඉතියෝපියාවට[126] සිය සටන් භටයන් යවන ලදී. 1978 ජනවාරි 24 වන දින ඉතියෝපියානු සහ කියුබානු හමුදා සෝමාලියානු හමුදාවන්ට ප්‍රතිප්‍රහාර එල්ල කරමින් 3,000කට තුවාල සිදු කළහ.[126] පෙබරවාරි මාසයේදී කියුබානු හමුදා විශාල ප්‍රහාරයක් දියත් කළ අතර සෝමාලියානු හමුදාවට නැවත එහිම ප්‍රදේශයට ඇතුළු විය.[126] කියුබානු හමුදා 1989 සැප්තැම්බර් දක්වා ඉතියෝපියාවේ රැඳී සිටියහ.[126]
කියුබාවේ කුඩා ප්‍රමාණය සහ මැදපෙරදිග සිට එය වෙන් කරන දිගු දුර තිබියදීත්, කැස්ත්‍රෝගේ කියුබාව සීතල යුද්ධයේදී කලාපය තුළ ක්‍රියාකාරී භූමිකාවක් ඉටු කළේය. 1972 දී, ටැංකි, ගුවන් සහ කාලතුවක්කු විශේෂඥයන්ගෙන් සමන්විත ප්රධාන කියුබානු හමුදා මෙහෙයුමක් දකුණු යේමනය වෙත යවන ලදී. 1970 ගණන්වල මැද භාගයේදී කියුබානු හමුදා උපදේශකයින් ඉරාකයට යවන ලද නමුත් 1980 දී ඉරාකය ඉරානය ආක්‍රමණය කිරීමෙන් පසු ඔවුන්ගේ මෙහෙයුම අවලංගු කරන ලදී.[126] යොම් කිප්පූර් යුද්ධයෙන් (1973 ඔක්තෝබර්) පසුව ඇති වූ සිරියානු-ඊශ්‍රායල් ගැටුමට (1973 නොවැම්බර් - 1974 මැයි) කියුබානුවන් ද සම්බන්ධ විය.[135] ඊශ්‍රායල මූලාශ්‍ර වාර්තා කළේ ගෝලාන් කඳුකරයේ කියුබානු යුද ටැංකි බළකායක් සිටින බවත්, එයට බ්‍රිගේඩ දෙකකින් සහය ලැබුණු බවත්ය.[136] ඊශ්‍රායලය සහ කියුබානු-සිරියානු යුද ටැංකි හමුදාව ගෝලාන් පෙරමුණේ සටනක නිරත විය.[137](පිටු37–38)
වියට්නාම් යුද්ධයෙන් එක්සත් ජනපදය පරාජයට පත් වූ පසු, කැස්ත්‍රෝ, ග්වාතමාලාවේ, එල් සැල්වදෝරයේ, නිකරගුවාවේ සහ කොලොම්බියාවේ මාක්ස්වාදී කැරලි සඳහා ආයුධ, යුධෝපකරණ සහ පුහුණුව ලබා දීමෙන් සහාය දැක්වීමට පටන් ගත්තේය.[138] 1983 කුමන්ත්‍රණයෙන් පසුව ග්‍රෙනේඩියානු අගමැති මොරිස් බිෂොප් ඝාතනය කර හඩ්සන් ඔස්ටින්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ආන්ඩුව පිහිටුවීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, එක්සත් ජනපද හමුදා 1983 දී කැස්ත්‍රෝ හිතවාදී රජය පෙරලා දමා ග්‍රෙනාඩාව ආක්‍රමණය කළහ. දින කිහිපයක සටන්වලදී, 6,000 ඇමරිකානු සටන් භටයින් කියුබානුවන් 784 (හමුදා පුහුණුව සහිත ඉදිකිරීම් කම්කරුවන් 636 ක්, හමුදා උපදේශකයින් 43 ක් සහ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකයින් 18) පරාජය කරන ලදී.[139]
1989-91 දී කියුබාව ක්‍රමක්‍රමයෙන් ඇන්ගෝලාවෙන් සිය හමුදා ඉවත් කර ගන්නා ලදී.[126] අප්‍රිකාවේ කියුබානු හමුදා මැදිහත්වීමේ වැදගත් මනෝවිද්‍යාත්මක සහ දේශපාලනික අංගයක් වූයේ කියුබානු හමුදා අතර කළු හෝ මිශ්‍ර-ජාති සොල්දාදුවන් සැලකිය යුතු ලෙස සිටීමයි. එක් මූලාශ්‍රයකට අනුව, 300,000 කට අධික කියුබානු හමුදා නිලධාරීන් සහ සිවිල් විශේෂඥයින් අප්‍රිකාවේ යොදවා ඇත. ඇන්ගෝලාව වෙත යවන ලද කියුබානුවන් 50,000 න් අඩක් ඒඩ්ස් රෝගයට ගොදුරු වූ බවත් අප්‍රිකාවේ ඔවුන්ගේ හමුදා ක්‍රියාවල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස කියුබානුවන් 10,000 ක් මිය ගිය බවත් මූලාශ්‍රය පවසයි.[126]
.jpg)
දේශපාලන නැවත සකස් කිරීම් (1991–වර්තමානය)
[සංස්කරණය]1991 සැප්තැම්බර් මාසයේදී සෝවියට් හමුදා කියුබාවෙන් ඉවත් වීමට පටන් ගත් අතර,[50] 1991 දෙසැම්බරයේ සෝවියට් බිඳවැටීමෙන් පසු කැස්ත්‍රෝගේ පාලනය දැඩි ලෙස පරීක්ෂාවට ලක් විය (කියුබාවේ විශේෂ කාල පරිච්ඡේදය ලෙස හැඳින්වේ). වාර්ෂිකව ඩොලර් බිලියන 4 සිට ඩොලර් බිලියන 6 දක්වා වටිනා සෝවියට් සහනාධාර ඉවත් කර ගැනීමෙන් පසු රට දැඩි ආර්ථික පසුබෑමකට මුහුණ දුන්නේය, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ආහාර සහ ඉන්ධන හිඟය වැනි බලපෑම් ඇති විය.[140][141] රජය 1993 වන තෙක් ආහාර, ඖෂධ සහ මුදල් ඇමරිකානු පරිත්‍යාග පිළිගත්තේ නැත.[140] 1994 අගෝස්තු 5 වන දින හවානා හි ස්වයංසිද්ධ විරෝධතාවයකින් රාජ්‍ය ආරක්ෂාව විරෝධතාකරුවන් විසුරුවා හරින ලදී. අර්බුදයේ ආරම්භයේ සිට 1995 දක්වා කියුබාව එහි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) 35% කින් හැකිලී ගියේය. එහි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය පූර්ව අර්බුද මට්ටමට පැමිණීමට තවත් වසර පහක් ගත විය.[142]
එතැන් සිට කියුබාව මහජන චීන සමූහාණ්ඩුවේ නව ආධාර සහ ආධාර මූලාශ්‍රයක් සොයාගෙන ඇත. මීට අමතරව, එවකට වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති හියුගෝ චාවේස් සහ බොලිවියාවේ හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස් මිත්‍ර රටවල් බවට පත් වූ අතර රටවල් දෙකම ප්රධාන තෙල් හා ගෑස් අපනයනකරුවන් වේ. 2003 දී, රජය විසින් සිවිල් ක්‍රියාකාරීන් විශාල ප්‍රමාණයක් අත්අඩංගුවට ගෙන සිරගත කරන ලදී, එම කාල පරිච්ඡේදය "කළු වසන්තය" ලෙස හැඳින්වේ.[143][144]
2008 පෙබරවාරියේදී, ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ 2006 ජූලි මාසයේ සිට පීඩා විඳි බරපතල ආමාශ ආන්ත්‍රික රෝගය හේතුවෙන් රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාවේ සභාපති ධූරයෙන් ඉල්ලා අස්විය.[145] පෙබරවාරි 24 වෙනිදා, ජාතික සභාව විසින් ඔහුගේ සොහොයුරා වන රාවුල් කැස්ත්‍රෝ නව ජනාධිපතිවරයා ලෙස තේරී පත් විය.[146] ඔහුගේ සමාරම්භක දේශනයේදී, කියුබාවේ නිදහස පිළිබඳ සමහර සීමා ඉවත් කරන බවට රාවුල් පොරොන්දු විය.[147] 2009 මාර්තු මාසයේදී රාවුල් කැස්ත්‍රෝ ඔහුගේ සොහොයුරාගේ පත් කළ සමහර අය ඉවත් කළේය.[148]
2009 ජූනි 3 දින, ඇමරිකානු රාජ්‍යයන්ගේ සංවිධානය, කණ්ඩායමේ කියුබානු සාමාජිකත්වය වසර 47ක තහනම අවසන් කිරීමට යෝජනාවක් සම්මත කරන ලදී.[149] කෙසේ වෙතත්, එම යෝජනාවේ සඳහන් වූයේ, කියුබාව "OAS හි භාවිතයන්, අරමුණු සහ මූලධර්මවලට අනුකූල වන තෙක්" සම්පූර්ණ සාමාජිකත්වය ප්‍රමාද වන බවයි.[117] ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ ලියා ඇත්තේ කියුබාව OAS වෙත නැවත එක් නොවන බවයි, එය "එක්සත් ජනපද ට්‍රෝජන් අශ්වයෙකු" සහ කියුබාව සහ අනෙකුත් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට එරෙහිව එක්සත් ජනපදය විසින් ගන්නා ලද ක්‍රියාමාර්ගවලට "උපකාරක" බව ඔහු පැවසීය.[150]
2013 ජනවාරි 14 දින සිට කියුබාව 1961 දී ස්ථාපිත කරන ලද අවශ්‍යතාවය අවසන් කරන ලදී, විදේශගත වීමට කැමති ඕනෑම පුරවැසියෙකු මිල අධික රජයේ බලපත්‍රයක් සහ ආරාධනා ලිපියක් ලබා ගත යුතුය.[151][152][153] 1961 දී කියුබානු රජය 1959 විප්ලවයෙන් පසු මිනිසුන් විශාල වශයෙන් සංක්‍රමණය වීම වැළැක්වීම සඳහා සංචාර සඳහා පුළුල් සීමා පැනවීය;[154] එය දුර්ලභ අවස්ථාවන්හිදී පමණක් පිටවීමේ වීසා අනුමත කළේය.[155] අවශ්‍යතා සරල කරන ලදී: කියුබානුවන්ට පිටවීමට අවශ්‍ය වන්නේ විදේශ ගමන් බලපත්‍රයක් සහ ජාතික හැඳුනුම්පතක් පමණි; සහ ඔවුන්ට ඔවුන්ගේ කුඩා දරුවන් ප්‍රථම වරට ඔවුන් සමඟ රැගෙන යාමට අවසර ඇත.[156] කෙසේ වෙතත්, විදේශ ගමන් බලපත්‍රයක් සඳහා සාමාන්‍යයෙන් මාස පහක වැටුපක් වැය වේ. නිරීක්ෂකයින් අපේක්ෂා කරන්නේ විදේශයන්හි ඥාතීන්ට මුදල් ගෙවන කියුබානුවන් නව ප්‍රතිපත්තියෙන් ප්‍රයෝජන ගැනීමට බොහෝ දුරට ඉඩ ඇති බවයි.[157] වැඩසටහනේ පළමු වසර තුළ 180,000 කට අධික පිරිසක් කියුබාව හැර ගොස් ආපසු පැමිණියහ. 2014 වන විට, කියුබානු නිලධාරීන් සහ ඇමරිකානු නිලධාරීන් සමඟ සාකච්ඡා, ජනාධිපති බරක් ඔබාමා ඇතුළු, ඇලන් ග්‍රෝස්, දේශපාලන සිරකරුවන් පනස් දෙදෙනෙකු සහ කියුබානුවන් තිදෙනෙකු නිදහස් කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ නම් නොකළ පුරවැසි නොවන නියෝජිතයෙකු නිදහස් කිරීමට හේතු විය. දැනට එක්සත් ජනපදයේ සිරගතව සිටින නියෝජිතයන්. මීට අමතරව, එක්සත් ජනපදය සහ කියුබාව අතර සම්බාධක වහාම ඉවත් නොකළ අතර, ආනයනය, අපනයනය සහ ඇතැම් සීමිත වාණිජ්‍ය සඳහා අවසර දීම සඳහා එය ලිහිල් කරන ලදී.[158]
රාවුල් කැස්ත්‍රෝ 2018 අප්‍රේල් 19 වන දින ජනාධිපති ධුරයෙන් ඉවත් වූ අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයෙන් පසුව ජාතික සභාව විසින් ජනාධිපති ලෙස මිගෙල් ඩයස්-කැනෙල් තේරී පත් විය. රාවුල් කැස්ත්‍රෝ කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ ප්‍රථම ලේකම්වරයා ලෙස කටයුතු කළ අතර ජනාධිපතිවරයාගේ අධීක්ෂණය ඇතුළු පුළුල් අධිකාරියක් තබා ගත්තේය.[159]
2019 දී කියුබාව නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලදී. විකල්ප ඡන්දය සඳහා සුදුසුකම් ලත් ඡන්දදායකයින්ගෙන් 84.4% ක් ආකර්ෂණය විය. ඡන්දය දුන් අයගෙන් 90%ක් නව ව්‍යවස්ථාව අනුමත කළ අතර 9%ක් විරුද්ධ වූහ. නව ව්‍යවස්ථාවේ සඳහන් වන්නේ කොමියුනිස්ට් පක්ෂය එකම නීත්‍යානුකූල දේශපාලන පක්ෂය බවත්, සෞඛ්‍ය හා අධ්‍යාපනයට ප්‍රවේශය මූලික අයිතිවාසිකම් ලෙස විස්තර කරන බවත්, ජනාධිපති ධුර කාල සීමාවන් පනවන බවත්, අත්අඩංගුවට ගැනීමෙන් පසු නීතිමය නියෝජනයට ඇති අයිතිය තහවුරු කරන බවත්, පුද්ගලික දේපළ පිළිගෙන බහුජාතික සමාගම්වල අයිතීන් ශක්තිමත් කරන බවත්ය.[160] නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මානව ගරුත්වයට හානි වන ඕනෑම ආකාරයක වෙනස් කොට සැලකීමක් තහනම් වේ.[161]
2021 අප්‍රේල් 16 දින ආරම්භ වූ කියුබාවේ කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ අටවැනි සම්මේලනයේදී රාවුල් කැස්ත්‍රෝ ප්‍රකාශ කළේ තමන් කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ ලේකම් ධූරයෙන් විශ්‍රාම ගන්නා බවයි.[162] ඔහුගේ අනුප්‍රාප්තිකයා වූ මිගෙල් ඩයස්-කැනල් අප්‍රේල් 19 දින ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන ලදී.[163]
2021 ජූලි මාසයේදී, පැට්‍රියා වයි විදා ධජය යටතේ රජයට එරෙහිව විශාල විරෝධතා කිහිපයක් පැවතුනි. කියුබානු පිටුවහල් වූවන් විදේශයන්හි ද විරෝධතා පැවැත්වීය.[164][165][166] ව්‍යාපාරය හා සම්බන්ධ ගීතය ලතින් ග්‍රැමී සම්මානයක් ඇතුළුව ජාත්‍යන්තර පිළිගැනීමක් ලැබීය.[167]
2022 සැප්තැම්බර් 25 දින කියුබාව සමලිංගික විවාහ නීතිගත කිරීම සහ අන්වාදේශ ගැබ් ගැනීම් සහ සමලිංගික දරුකමට හදා ගැනීම සඳහා පවුල් සංග්‍රහය සංශෝධනය කරන ලද ජනමත විචාරණයක් අනුමත කරන ලදී. කියුබාවේ ජාතික සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතිය යටතේ ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය වෙනස් කිරීමේ සැත්කම් සහ සංක්‍රාන්ති ලිංගික හෝමෝන ප්‍රතිකාර නොමිලේ සපයනු ලැබේ. යෝජිත වෙනස්කම් සඳහා රජය සහාය දුන් අතර කොන්සර්වේටිව් සහ විපක්ෂයේ කොටස් විරුද්ධ විය. 1959 සිට 1990 දක්වා කියුබානු රජයේ නිල ප්‍රතිපත්ති සමලිංගිකත්වයට සතුරු විය, LGBT ප්‍රජාව විෂමතාව, සාම්ප්‍රදායික ස්ත්‍රී පුරුෂ භූමිකාවන් සහ සදාචාරවාදය සඳහා දැඩි නිර්ණායක මත කොන් කරන ලදී.[161][168]
භූගෝලය
[සංස්කරණය]
කියුබාව යනු මෙක්සිකෝ බොක්ක සහ අත්ලාන්තික් සාගරය සමඟ එක්වන ස්ථානයේ උතුරු කැරිබියන් මුහුදේ පිහිටා ඇති දූපත්, වැලි පර සහ කුඩා දූපත් 4,195 කින් සමන්විත දූපත් සමූහයකි. එය පිහිටා ඇත්තේ අක්ෂාංශ 19° සහ 24°N අතර දේශාංශ 74° සහ 85°W අතර ය. ෆ්ලොරිඩා (කී වෙස්ට්, ෆ්ලොරිඩා) උතුරට සහ වයඹ දෙසින් ෆ්ලොරිඩා සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා කිලෝමීටර් 150 (සැතපුම් 93) පමණ වන අතර උතුරට කිලෝමීටර් 22.5 (කේ ලෝබෝස්) කි. මෙක්සිකෝව යුකැටන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා බටහිරට කිලෝමීටර් 210 ක් (සැතපුම් 130.5) පිහිටා ඇත (ක්වින්ටනා රූ ප්‍රාන්තයේ කබෝ කැටෝචේ සමීපතම කෙළවරට).
හයිටි කිලෝමීටර් 77 (සැතපුම් 47.8) නැගෙනහිරින් සහ ජැමෙයිකාව දකුණින් කිලෝමීටර් 140 (සැතපුම් 87) වේ. කියුබාව යනු කුඩා දූපත් කණ්ඩායම් හතරකින් වට වූ ප්රධාන දූපතයි: වයඹ වෙරළ තීරයේ කොලරාඩෝස් දූපත් සමූහය, උතුරු-මැද අත්ලාන්තික් වෙරළ තීරයේ සබානා-කැමගි දූපත් සමූහය, දකුණු-මධ්‍යම වෙරළ තීරයේ ජාඩින්ස් ඩි ලා රෙයිනා සහ නිරිතදිග වෙරළ තීරයේ කැනරියෝස් දූපත් සමූහය පිහිටයි.
කියුබාව ලෙස නම් කර ඇති ප්රධාන දූපත, ජාතියේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් (වර්ග කිලෝමීටර් 104,338 හෝ වර්ග සැතපුම් 40,285) සමන්විත වන අතර එය දිග කිලෝමීටර 1,250 (සැතපුම් 780) වන අතර එය කැරිබියන් දූපත් වල විශාලතම දූපත වන අතර භූමි ප්‍රමාණය අනුව ලොව 17 වැනි විශාලතම දූපත වේ. ගිනිකොන දෙසින් පිහිටි සියෙරා මාස්ට්‍රා කඳු හැරුණු විට ප්රධාන දූපත බොහෝ දුරට පැතලි තැනිතලා වලින් සමන්විත වන අතර එහි උසම ස්ථානය පිකෝ ටර්කිනෝ (මීටර් 1,974 හෝ අඩි 6,476) වේ.
වර්ග කිලෝමීටර් 2,204 (වර්ග සැතපුම් 851) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් කැනරෙයොස් දූපත් සමූහයේ දෙවන විශාලතම දූපත ඉස්ලා ඩි ලා ජුවෙන්ටුඩ් (අයිල් ඔෆ් යූත්) වේ. කියුබාවේ නිල ප්‍රදේශයක් (භූමි ප්‍රමාණය) වර්ග කිලෝමීටර් 109,884 (වර්ග සැතපුම් 42,426) ඇත. වෙරළබඩ සහ භෞමික ජලය ඇතුළුව එහි වර්ග ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර් 110,860 (වර්ග සැතපුම් 42,803) වේ.
දේශගුණය
[සංස්කරණය]
පිළිකා නිවර්තන කලාපයට දකුණින් මුළු දිවයිනම සමඟ, දේශීය දේශගුණය නිවර්තන කලාපීය වන අතර, වසර පුරා හමන ඊසානදිග වෙළඳ සුළං මගින් මධ්යස්ථ වේ. සමකයේ සිට උණුසුම් ජලය ගෙන එන කැරිබියානු ධාරාව මගින් උෂ්ණත්වය ද හැඩගස්වා ඇත. මෙය කියුබාවේ දේශගුණය හොංකොං දේශගුණයට වඩා උණුසුම් කරයි, එය කියුබාවට සමාන අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇති නමුත් නිවර්තන දේශගුණයකට වඩා උපනිවර්තන කලාපයක් ඇත. සාමාන්‍යයෙන් (දේශීය වෙනස්කම් සහිතව), නොවැම්බර් සිට අප්‍රේල් දක්වා වියළි සමයක් සහ මැයි සිට ඔක්තෝබර් දක්වා වැසි සමයක් පවතී. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය ජනවාරි මාසයේදී 21 °C (70 °F) වන අතර ජූලි මාසයේදී 27 °C (81 °F) වේ. කැරිබියන් මුහුදේ උණුසුම් උෂ්ණත්වය සහ කියුබාව මෙක්සිකෝ බොක්කෙහි දොරටුව හරහා වාඩි වී සිටීම නිසා රට නිතර සුළි කුණාටු වලට ගොදුරු වේ. සැප්තැම්බර් සහ ඔක්තෝබර් මාසවලදී මේවා බහුලව දක්නට ලැබේ.
ඉර්මා සුළි කුණාටුව 2017 සැප්තැම්බර් 8 වන දින දිවයිනට පහර දුන් අතර, පැයට කිලෝමීටර් 260 (මීටර් 72)[169] කමාගි දූපත් සමූහයේදී; කුණාටුව මධ්‍යම රාත්‍රිය පමණ වන විට සීගෝ ද අවිලා පළාතට ළඟා වූ අතර පසුවදා කියුබාවට පහර දුන්නේය.[170] දරුණුතම හානිය සිදුවී ඇත්තේ ප්රධාන දිවයිනට උතුරින් වූ යතුරුවලටය. රෝහල්, ගබඩා සහ කර්මාන්තශාලා වලට හානි සිදු විය; උතුරු වෙරළ තීරයේ බොහෝ ප්‍රදේශවලට විදුලිය විසන්ධි විය. ඒ වන විට සංචාරකයින් ඇතුළු මිලියනයකට ආසන්න ජනතාවක් ඉවත් කර තිබුණි.[171] වරදේරෝ නිවාඩු නිකේතන ප්‍රදේශය ද පුලුල් හානියක් වාර්තා විය; ප්රධාන සංචාරක සමය ආරම්භ වීමට පෙර අලුත්වැඩියා කටයුතු අවසන් කළ හැකි බව රජය විශ්වාස කළේය.[172] පසුකාලීන වාර්තා පෙන්වා දුන්නේ, හවානා හි හත් දෙනෙකු ඇතුළුව, කුණාටුව අතරතුර පුද්ගලයින් දස දෙනෙකු මිය ගොස් ඇති අතර, බොහෝ විට ගොඩනැගිලි කඩා වැටීම්වලදී මිය ගිය බවයි. අගනුවර කොටස් ගංවතුරෙන් යටවී තිබුණි.[172]
ජෛව විවිධත්වය
[සංස්කරණය]
කියුබාව 1992 ජූනි 12 දින ජෛව විවිධත්වය පිළිබඳ රියෝ සම්මුතියට අත්සන් තැබූ අතර, 1994 මාර්තු 8 දින එම සම්මුතියේ පාර්ශවකරුවෙකු බවට පත් විය.[173] 2008 ජනවාරි 24 දින සම්මුතියට ලැබුණු එක් සංශෝධනයක් සමඟ එය පසුව ජාතික ජෛව විවිධත්ව උපාය මාර්ග සහ ක්‍රියාකාරී සැලැස්මක් නිෂ්පාදනය කර ඇත.[174]
CBD වෙත රටේ සිව්වන ජාතික වාර්තාවේ කියුබාවෙන් වාර්තා වී ඇති එක් එක් ජීව රාජධානියේ විශේෂ ගණන පිළිබඳ සවිස්තරාත්මක බිඳවැටීමක් අඩංගු වේ, ප්රධාන කණ්ඩායම් වන්නේ: සතුන් (විශේෂ 17,801), බැක්ටීරියා (270), ක්‍රොමිස්ටා (707), දිලීර, ඇතුළුව. ලයිකන සාදන විශේෂ (5844), ශාක (9107) සහ ප්‍රොටෝසෝවා (1440).[175] දේශීය මී මැස්සන් හෝ සුන්සුන්සිටෝ යනු ලොව දන්නා කුඩාම පක්ෂියා වන අතර එහි දිග මිමි 55 (අඟල් 2 1⁄8) වේ. කියුබානු ට්‍රොගන් නොහොත් ටොකොරෝරෝ යනු කියුබාවේ ජාතික පක්ෂියා වන අතර ආවේණික විශේෂයකි. කියුබාවේ මාරිපෝසා ලෙස නම් කර ඇති හෙඩිචියම් කොරොනාරියම් ජාතික පුෂ්පය වේ.[176]
කියුබාව භෞමික පරිසර කලාප හයකට නිවහන වේ: කියුබානු තෙත් වනාන්තර, කියුබානු වියළි වනාන්තර, කියුබානු පයින් වනාන්තර, කියුබානු තෙත් බිම්, කියුබානු පතොක් පඳුරු සහ ග්‍රේටර් ඇන්ටිලස් කඩොලාන.[177] එහි 2019 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ මධ්‍යන්‍ය ලකුණු 5.4/10ක් තිබූ අතර එය රටවල් 172ක් අතරින් ගෝලීය වශයෙන් 102 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[178]
2012 අධ්‍යයනයකට අනුව, WWF විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද තිරසාර සංවර්ධනයේ කොන්දේසි සපුරාලන ලොව එකම රට කියුබාව වේ.[179]
රජය සහ දේශපාලනය
[සංස්කරණය]
කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ පළමු ලේකම් සහ කියුබාවේ ජනාධිපති
අගමැති
.jpg)
උප ජනාධිපති
ජාතික සභාවේ සභාපති
කියුබා ජනරජය යනු මාක්ස්වාදී-ලෙනින්වාදී මතවාදය අනුගමනය කරන සමාජවාදී රටවල් කිහිපයෙන් එකකි. කියුබාව සමාජවාදී ජනරජයක් ලෙස නිර්වචනය කළ 1976 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, 1992 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලද අතර, එය "හොසේ මාටිගේ අදහස් සහ මාක්ස්, එංගල්ස් සහ ලෙනින් ගේ දේශපාලන හා සමාජ අදහස් මගින් මඟ පෙන්වනු ලැබේ."[180] ව්‍යවස්ථාව කියුබාවේ කොමියුනිස්ට් පක්ෂය "සමාජයේ සහ රාජ්‍යයේ ප්‍රමුඛ බලවේගය" ලෙස විස්තර කරයි.[180] කියුබාවේ දේශපාලන ක්‍රමය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මධ්‍යගතවාදයේ මාක්ස්වාදී-ලෙනින්වාදී සංකල්පය පිළිබිඹු කරයි.[181](පිටුව38)
කියුබාවේ කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ පළමු ලේකම්වරයා ඒක පක්ෂ රාජ්‍යයේ ජ්‍යෙෂ්ඨතම තනතුරයි.[182] පළමු ලේකම්වරයා දේශපාලන මණ්ඩලයේ සහ ලේකම් කාර්යාලයේ නායකත්වය දරන අතර, එම තනතුර දරන තැනැත්තා කියුබානු රජයේ බලවත්ම පුද්ගලයා බවට පත් කරයි.[183] සභා දෙකෙහිම මන්ත්‍රීවරුන් තේරී පත්වන්නේ මහජන බලයේ ජාතික සභාව මගිනි.[180] සභාව විසින් ද තේරී පත්වන කියුබාවේ ජනාධිපතිවරයා වසර පහක් සේවය කරන අතර 2019 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අනුමත කිරීමෙන් පසු අඛණ්ඩව වසර පහක වාර දෙකක සීමාවක් ඇත.[180]
මහජන ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය කියුබාවේ රජයේ ඉහළම අධිකරණ ශාඛාව ලෙස ක්‍රියා කරයි. පළාත් අධිකරණවල තීරණවලට එරෙහි සියලු අභියාචනා සඳහා අවසාන විසඳුම ද එයයි.
කියුබාවේ ජාතික ව්‍යවස්ථාදායකය, මහජන බලයේ ජාතික සභාව (Asamblea Nacional de Poder Popular), බලයේ උත්තරීතර ආයතනයයි; සාමාජිකයින් 474 දෙනෙකු වසර පහක කාලයක් සේවය කරයි.[180] සභාව වසරකට දෙවරක් රැස්වේ; සැසිවාර අතර ව්‍යවස්ථාදායක බලය හිමිවන්නේ සාමාජිකයින් 31 දෙනෙකුගෙන් යුත් අමාත්‍ය මණ්ඩලය විසිනි. සභාව සඳහා අපේක්ෂකයින් මහජන ජනමත විචාරණයකින් අනුමත කරනු ලැබේ. සාපරාධී වරදකට වරදකරු වී නොමැති 16 ට වැඩි සියලුම කියුබානු පුරවැසියන්ට ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ හැකිය.[184] ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 131 ව්‍යවස්ථාවේ සඳහන් වන්නේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම "නිදහස්, සමාන සහ රහස් ඡන්දයෙන්" විය යුතු බවයි.[180] 136 වගන්තියේ සඳහන් වන්නේ: "නියෝජ්‍යයන් හෝ නියෝජිතයන් තේරී පත් වූවන් ලෙස සැලකීමට නම් ඔවුන් මැතිවරණ දිස්ත්‍රික්කවල ප්‍රකාශිත වලංගු ඡන්ද සංඛ්‍යාවෙන් අඩකට වඩා ලබා ගත යුතුය".[180]
කියුබාවේ මැතිවරණ ඇත, නමුත් ඒවා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ලෙස නොසැලකේ.[185][186] මහජන බලයේ ජාතික සභාව සඳහා වන මැතිවරණයේදී එක් ආසනයක් සඳහා එක් අපේක්ෂකයෙකු පමණක් සිටින අතර, කොමියුනිස්ට් පක්ෂය විසින් දැඩි ලෙස පාලනය කරනු ලබන කමිටු මගින් අපේක්ෂකයින් නම් කරනු ලැබේ.[187][188] බොහෝ ව්‍යවස්ථාදායක දිස්ත්‍රික්ක සභාවට බහු නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනී. ඡන්දදායකයින්ට ඔවුන්ගේ ඡන්ද පත්‍රිකාවේ තනි අපේක්ෂකයන් තෝරා ගැනීමට, සෑම අපේක්ෂකයෙකුම තෝරා ගැනීමට හෝ සෑම ප්‍රශ්නයක්ම හිස්ව තැබිය හැකි අතර, අපේක්ෂකයින්ට එරෙහිව ඡන්දය දීමට විකල්පයක් නොමැත.[189][190]
කොමියුනිස්ට් පක්ෂය ඇතුළු දිවයිනේ කිසිදු දේශපාලන පක්ෂයකට අපේක්ෂකයන් නම් කිරීමට හෝ ප්‍රචාරක කටයුතු කිරීමට අවසර නැත.[191] කියුබාවේ කොමියුනිස්ට් පක්ෂය 1975 සිට පක්ෂ කොංග්‍රස් රැස්වීම් හයක් පවත්වා ඇත. 2011 දී පක්ෂය ප්‍රකාශ කළේ සාමාජිකයින් 800,000 ක් සිටි අතර නියෝජිතයින් සාමාන්‍යයෙන් රාජ්‍ය කවුන්සිලයෙන් සහ ජාතික සභාවෙන් අවම වශයෙන් අඩක්වත් සමන්විත වන බවයි. ඉතිරි තනතුරු පක්ෂ භේදයකින් තොරව නාමිකව අපේක්ෂකයින් විසින් පුරවනු ලැබේ. අනෙකුත් දේශපාලන පක්ෂ ජාත්‍යන්තරව ප්‍රචාරක ව්‍යාපාරයේ යෙදී මුදල් රැස් කරන අතර කියුබාව තුළ විරුද්ධ කණ්ඩායම්වල ක්‍රියාකාරකම් අවම වේ.
The Economist's Democracy Index[192] සහ Freedom in the World වාර්තා අනුව කියුබාව ඒකාධිපති පාලනයක් ලෙස සැලකේ.[193] වඩාත් නිශ්චිතව, කියුබාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී-ආඥාදායකත්ව දර්ශකයේ මිලිටරි ආඥාදායකත්වයක් ලෙස සලකනු ලබන අතර, දිගු කලක් තිස්සේ රටේ බලවත්ම ආයතනය වී ඇති සන්නද්ධ හමුදාවන් සමඟ "මිලිටරිකරණය වූ සමාජයක්"[194] ලෙස විස්තර කර ඇත.[195]
2013 පෙබරවාරියේදී, රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාවේ සභාපති රාවුල් කැස්ත්‍රෝ තම පස් අවුරුදු ධුර කාලය අවසන් කරමින් 2018දී ඉල්ලා අස්වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර අනාගත කියුබානු ජනාධිපතිවරුන් සඳහා වයස් සීමාවන් ඇතුළුව ස්ථිර ධුර කාලයන් ක්‍රියාත්මක කිරීමට බලාපොරොත්තු වන බව ප්‍රකාශ කළේය.[196]
2016 නොවැම්බර් 25 වන දින ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ මියගිය පසු කියුබානු රජය දින නවයක ශෝක කාලයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය. ශෝක කාලය තුළ, කියුබානු පුරවැසියන්ට ඝෝෂාකාරී සංගීතය වාදනය කිරීම, සාද පැවැත්වීම සහ මත්පැන් පානය කිරීම තහනම් විය.[197]
රාවුල් කැස්ත්‍රෝගේ ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු 2018 අප්‍රේල් 18 වන දින මිගෙල් ඩයස්-කැනල් ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය. 2021 අප්‍රේල් 19 වන දින, ඩයස්-කැනල් කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ පළමු ලේකම් බවට පත් විය. 1959 කියුබානු විප්ලවයෙන් පසු මෙතරම් ඉහළ තනතුරකට පත් වූ පළමු කැස්ත්‍රෝ නොවන පුද්ගලයා ඔහුය.[198]
පරිපාලන අංශ
[සංස්කරණය]
රට පළාත් 15 කට සහ එක් විශේෂ මහ නගර සභාවකට (ඉස්ලා ඩි ලා ජුවෙන්ටුඩ්) බෙදා ඇත. මේවා කලින් විශාල ඓතිහාසික පළාත් හයේ කොටසක් විය: පිනාර් ඩෙල් රියෝ, හබානා, මැටන්සාස්, ලාස් විලාස්, කැමගි සහ ඔරියන්ට්. වත්මන් අනු බෙදීම් කියුබානු නිදහස් යුද්ධ සමයේදී ප්‍රදේශ බෙදූ විට ස්පාඤ්ඤ හමුදා පළාත්වලට සමීපව සමාන වේ. පළාත් මහ නගර සභාවලට බෙදා ඇත.
විදේශ සබඳතා
[සංස්කරණය].jpg)
කියුබාව එවැනි සුළු, සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටකට ආවේණික නොවන විදේශ ප්‍රතිපත්තියක් ගෙන ඇත.[199][200] කැස්ත්‍රෝ යටතේ කියුබාව අප්‍රිකාවේ, මධ්‍යම ඇමරිකාවේ සහ ආසියාවේ යුද්ධවලට දැඩි ලෙස සම්බන්ධ විය. 1961-1965[201] වලදී කියුබාව ඇල්ජීරියාවට සහය දුන් අතර ඇන්ගෝලා සිවිල් යුද්ධයේදී දස දහස් ගනනක් භට පිරිසක් ඇන්ගෝලා වෙත යැවීය.[202] ඉතියෝපියාව,[203][204] ගිනියාව,[205] ගිනියා-බිසාවු,[206] මොසැම්බික්,[207] සහ යේමනය වැනි කියුබානු මැදිහත්වීම කැපී පෙනෙන අනෙකුත් රටවල් වේ.[208] 1959 දී ඩොමිනිකන් ජනරජයට කළ දූත මණ්ඩලවලට අයත් වන්නේ අඩුවෙන් දන්නා ක්‍රියාවන්ය.[209] ගවේෂණ අසාර්ථක වූ නමුත්, එහි සාමාජිකයින් සඳහා ප්‍රමුඛ ස්මාරකයක් ඩොමිනිකන් රජය විසින් සැන්ටෝ ඩොමින්ගෝ හි ඔවුන්ගේ මතකය සඳහා ඉදිකරන ලද අතර, ඒවා රටේ ප්‍රතිරෝධය පිළිබඳ අනුස්මරණ කෞතුකාගාරයේ කැපී පෙනෙන ලෙස දක්නට ලැබේ.[210]
2008 දී, යුරෝපා සංගමය (EU) සහ කියුබාව පූර්ණ සබඳතා සහ සහයෝගීතා කටයුතු නැවත ආරම්භ කිරීමට එකඟ විය.[211] කියුබාව ඇමරිකාව සඳහා බොලිවේරියානු සන්ධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකි.[212] 2012 අවසානයේ කියුබානු වෛද්‍ය නිලධාරීන් දස දහස් ගණනක් විදේශයන්හි සේවය කළහ,[213] වෙනිසියුලාවේ පමණක් වෛද්‍යවරුන් 30,000ක් පමණ දෙරටේ වෛද්‍යවරුන් සඳහා තෙල් වැඩසටහන හරහා සේවය කළහ.[214]
.jpg)
.jpg)
1996 දී, එක්සත් ජනපදය, එවකට ජනාධිපති බිල් ක්ලින්ටන් යටතේ, කියුබානු නිදහස සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සහයෝගීතා පනත ගෙන ආ අතර, එය හෙල්ම්ස්-බර්ටන් පනත ලෙස වඩාත් හොඳින් හඳුන්වයි.[215][g] 2009 දී, එක්සත් ජනපද ජනාධිපති බැරක් ඔබාමා ප්‍රකාශ කළේ අප්‍රේල් 17 වෙනිදාය. , ට්‍රිනිඩෑඩ් සහ ටොබැගෝ හි "එක්සත් ජනපදය කියුබාව සමඟ නව ආරම්භයක් සොයයි",[217] සහ බුෂ් ආපසු හැරවිය කියුබානු-ඇමරිකානුවන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සිට කියුබාව වෙත ගමන් කිරීම සහ මුදල් එවීම පරිපාලනය විසින් තහනම් කිරීම.[218] වසර පහකට පසු, කැනඩාව සහ ෆ්‍රැන්සිස් පාප් වහන්සේ විසින් අර්ධ වශයෙන් මැදිහත් වූ "කියුබානු දියවීම" ලෙස ජනප්‍රියව හැඳින්වූ එක්සත් ජනපදය සහ කියුබාව අතර ගිවිසුමක් දෙරට අතර ජාත්‍යන්තර සබඳතා යථා තත්ත්වයට පත් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය ආරම්භ කළේය. දේශපාලන සිරකරුවන් නිදහස් කිරීමට ඔවුන් එකඟ වූ අතර එක්සත් ජනපදය හවානා හි තානාපති කාර්යාලයක් නිර්මාණය කිරීමේ ක්‍රියාවලිය ආරම්භ කළේය.[219][220][221][222][223] 2015 ජූනි 30 දින කියුබාව සහ එක්සත් ජනපදය 2015 ජුලි 20 දින[224] ඔවුන්ගේ අගනගරවල තානාපති කාර්යාල නැවත විවෘත කිරීමට සහ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා යළි ස්ථාපිත කිරීමට ගිවිසුමකට එළැඹුණු විට මෙය සාක්ෂාත් විය.[225] එම වසරේම මුලදී, ධවල මන්දිරය නිවේදනය කළේ, ජනාධිපති ඔබාමා, ත්‍රස්තවාදයට අනුග්‍රහය දක්වන ඇමරිකානු රජයේ රටවල් ලැයිස්තුවෙන් කියුබාව ඉවත් කරන බවයි,[226][227] එය කියුබාව "සාධාරණ" ලෙස පිළිගත්තේය.[228] 2017 සැප්තැම්බර් 17 දින, එක්සත් ජනපදය සිය කියුබානු තානාපති කාර්යාලය වසා දැමීමට සලකා බැලුවේ එහි කාර්ය මණ්ඩලය විසින් අත්විඳින ලද අද්භූත වෛද්‍ය රෝග ලක්ෂණ අනුවය.[229] රුසියානු යුක්රේනය ආක්‍රමණය කිරීම සහ රුසියාව ජාත්‍යන්තර වශයෙන් හුදකලා කිරීම හේතුවෙන් කියුබාව රුසියානු සමූහාණ්ඩුව සමඟ මිත්‍ර සබඳතා පැවැත්වූ රටවල් කිහිපයෙන් එකක් ලෙස ඉස්මතු විය.[230][231] කියුබානු ජනාධිපති මිගෙල් ඩයස්-කැනල් 2022 නොවැම්බර් මාසයේදී මොස්කව්හි ව්ලැඩිමීර් පුටින් වෙත ගිය අතර එහිදී නායකයින් දෙදෙනා ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝගේ ස්මාරකයක් විවෘත කළ අතර රුසියාවට සහ කියුබාවට එරෙහිව එක්සත් ජනපද සම්බාධකවලට එරෙහිව කතා කළහ.[232]
එක්සත් ජනපදය විසින් සම්බාධක (1960–වර්තමානය)
[සංස්කරණය]1960 සිට, එක්සත් ජනපදය කියුබාව මත පනවා ඇති සම්බාධක දශක හයකට ආසන්න කාලයක් තිස්සේ විඳදරාගත් ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා ඉතිහාසයේ දීර්ඝතම වෙළඳ හා ආර්ථික පියවරයන්ගෙන් එකක් ලෙස පවතී. මෙම ක්‍රියාව ආරම්භ කරන ලද්දේ එවක එ.ජ. ඩොලර් බිලියන 1කට වඩා වැඩි වටිනාකමක් ඇති ඇමරිකානු දේපල වලට බලපෑ ජනසතු රැල්ලකට ප්‍රතිචාරයක් වශයෙනි.[233] ජනාධිපති, ඩ්වයිට් අයිසන්හවර්, ඖෂධ සහ ඇතැම් ආහාර හැර කියුබාවට අපනයනය කිරීම තහනම් කරන ලද සම්බාධකයක් පැනවීය.[233] 1961 දී කොන්ග්‍රසය විසින් අනුමත කරන ලද විදේශ ආධාර පනත මත පදනම්ව කියුබානු ආනයන සීමා කිරීම් දීර්ඝ කරමින් ජෝන් එෆ්. කෙනඩිගේ පාලනය යටතේ මෙම පියවර 1962 දී තීව්‍ර කරන ලදී.[233] 1962 මිසයිල අර්බුදය අතරතුර, එක්සත් ජනපදය කියුබාවට නාවික අවහිරයක් පවා පැනවූ නමුත් අර්බුදය විසඳා ගැනීමෙන් පසුව එය ඉවත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, සම්බාධක ක්‍රියාත්මක වූ අතර වසර ගණනාවක් පුරා අවස්ථා කිහිපයකදී වෙනස් කර ඇත.[233]
1992 කියුබානු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පනතේ සඳහන් වන්නේ "ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය කරා ගමන් කිරීම සහ මානව හිමිකම්වලට වැඩි ගෞරවයක් දැක්වීම ප්‍රතික්ෂේප කරන තාක් කල්" සම්බාධක දිගටම පවතිනු ඇති බවයි.[234] ඇමරිකානු රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකයෙකු වන ලෙස්ටර් ඩී. මැලෝරි අභ්‍යන්තර ලිපියක් ලිවීය. 1960 අප්‍රේල් 6 වන දින සංදේශය, සම්බාධකයකට පක්ෂව තර්ක කරමින්: "අභ්‍යන්තර සහයෝගය අන්සතු කිරීමේ අපේක්ෂා කළ හැකි එකම ක්‍රමය වන්නේ ආර්ථික අතෘප්තිය සහ දුෂ්කරතා මත පදනම් වූ අතෘප්තිය සහ අතෘප්තිය හරහා [...] මුදල් හා සැබෑ වැටුප් අඩු කිරීම, කුසගින්න, බලාපොරොත්තු සුන්වීම සහ රජය පෙරළා දැමීම සඳහා."[235][236] එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය සෑම අවස්ථාවකදීම යෝජනාවක් සම්මත කර ඇත. 1992 වසරේ සිට සම්බාධක හෙළා දකිමින් සහ එය එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තිය සහ ජාත්‍යන්තර නීතිය උල්ලංඝනය කරන බව ප්‍රකාශ කරයි.[237] කියුබාව සම්බාධක මානව හිමිකම් කඩ කිරීමක් ලෙස සලකයි.[238]
සම්බාධකයේ බලපෑම සහ සඵලතාවය දැඩි විවාදයට භාජනය වී ඇත. එය "අසාමාන්‍ය ලෙස සිදුරු සහිත" බවත් කියුබාවේ ආර්ථික දුෂ්කරතාවලට මූලික හේතුව එය නොවන බවත් ඇතැමුන් තර්ක කරන අතර, තවත් සමහරු එය කියුබානු ආන්ඩුවෙහි වෙනසක් ඇති කිරීම ඉලක්ක කරගත් පීඩන යාන්ත්‍රණයක් ලෙස දකිති.[233] ජාත්‍යන්තර සබඳතා පිළිබඳ මහාචාර්යවරයෙකු වන අර්තුරෝ ලෝපෙස් ලෙවීට අනුව, මෙම පියවර හුදු වෙළඳ සීමාවන් ඉක්මවා යන බැවින් එය "අවහිර කිරීමක්" හෝ "වටලෑමක්" ලෙස හැඳින්වීම වඩාත් යෝග්‍ය වනු ඇත.[233] කියුබානු ආන්ඩුවේ අනෙකුත් විවේචකයින් තර්ක කරන්නේ සම්බාධක රජය විසින් තමන්ගේම ආර්ථික හා දේශපාලනික දුර්වලතා සාධාරණීකරණය කිරීමට නිදහසට කරුණක් ලෙස භාවිතා කර ඇති බවයි.[233]
2014 දෙසැම්බර් 17 දින, එක්සත් ජනපද ජනාධිපති බරක් ඔබාමා කියුබාව සමඟ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා යළි ස්ථාපිත කරන බව නිවේදනය කළේය, සම්බාධක,[239] එක්සත් ජනපදය විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන ගුවන්තනාමෝ බොක්ක රැඳවුම් කඳවුර අවසන් කිරීමට කොන්ග්‍රසයට තල්ලු කළේය. මෙම රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික වැඩිදියුණු කිරීම් පසුව ට්‍රම්ප් පරිපාලනය විසින් ප්‍රතිවර්තනය කරන ලද අතර, එය නව නීති පනවන ලද අතර ඔබාමා පරිපාලනය විසින් ලිහිල් කරන ලද ව්‍යාපාරික සහ සංචාරක සීමා කිරීම් යලි බලාත්මක කරන ලදී.[240] මෙම සම්බාධක බයිඩන් පරිපාලනය විසින් උරුම කර ශක්තිමත් කරන ලදී.[241]
සම්බාධක තිබියදීත්, කියුබාව වෙනත් රටවල් සමඟ වෙළඳ සබඳතා පවත්වා ඇත.[233] 2019 දත්ත වලට අනුව, චීනය කියුබාවේ ප්රධාන වෙළඳ සහකරු ලෙස සිටින අතර ස්පාඤ්ඤය, නෙදර්ලන්තය, ජර්මනිය සහ සයිප්‍රසය වැනි රටවල් අනුගමනය කරයි. කියුබාවේ ප්රධාන අපනයන අතරට දුම්කොළ, සීනි සහ මධ්‍යසාර පාන ඇතුළත් වන අතර එය ප්රධාන වශයෙන් කුකුල් මස්, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු සහ උකු කිරි ආනයනය කරයි.[233]
හමුදා
[සංස්කරණය]2018 වන විට, කියුබාව එහි සන්නද්ධ හමුදාවන් සඳහා ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 91.8 ක් හෝ එහි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2.9% ක් පමණ වියදම් කළේය.[242] 1985 දී කියුබාව සිය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10%කට වඩා හමුදා වියදම් සඳහා කැප කළේය.[243] සීතල යුද්ධය අතරතුර, කියුබාව ලතින් ඇමරිකාවේ විශාලතම සන්නද්ධ හමුදාවන්ගෙන් එකක් ගොඩනඟා ගත් අතර එය බ්‍රසීලයට පමණක් දෙවැනි වේ.[244]
1975 සිට 1980 ගණන්වල අගභාගය දක්වා සෝවියට් හමුදා ආධාර කියුබාවට සිය හමුදා හැකියාවන් වැඩිදියුණු කිරීමට හැකි විය. සෝවියට් සහනාධාර අහිමි වීමෙන් පසුව, කියුබාව හමුදා සාමාජිකයින් සංඛ්‍යාව 1994 දී 235,000 සිට 2021 දී 49,000 දක්වා අඩු කරන ලදී.[245][246]
2017 දී කියුබාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[247]
2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව කියුබාව ලෝකයේ 98 වැනි සාමකාමී රට වේ.[248]
නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම
[සංස්කරණය]
කියුබාවේ අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශය යටතේ සියලුම නීතිය ක්‍රියාත්මක කරන ආයතන පවත්වාගෙන යනු ලබන අතර එය විප්ලවවාදී සන්නද්ධ හමුදාවන් විසින් අධීක්ෂණය කරනු ලැබේ. කියුබාවේ පුරවැසියන්ට ඔවුන්ගේ දුරකථනවලින් "106" ඇමතීමෙන් පොලිස් සහාය ලබා ගත හැක.[249] "දේශපාලන ජාතික විප්ලවය" හෝ PNR ලෙසින් හඳුන්වනු ලබන පොලිස් බලකාය පසුව උපකාර කිරීමට බලාපොරොත්තු වේ. කියුබානු රජය සතුව ඔත්තු මෙහෙයුම් මෙහෙයවන සහ රුසියානු ෆෙඩරල් ආරක්ෂක සේවය සමඟ සමීප සබඳතා පවත්වන බුද්ධි අධ්‍යක්ෂක මණ්ඩලය නම් ආයතනයක් ද ඇත.[250] එක්සත් ජනපද අධිකරණ දෙපාර්තමේන්තුව කියුබාව සැලකිය යුතු ප්‍රති-බුද්ධි තර්ජනයක් ලෙස සලකයි.[251]
සිවිල් ජනතාව ද සීමිත ධාරිතාවයකින්, නීතිය බලාත්මක කිරීමේ කටයුතුවල නිරත වේ. විප්ලවයේ ආරක්ෂාව සඳහා වූ කමිටු යනු තම අසල්වැසියන් නිරීක්ෂණය කරන කැපවූ පුරවැසියන්ගෙන් සැදුම් ලත් නිල අසල්වැසි නිරීක්ෂණ සංවිධානයකි.[252] සාමාජිකත්වය තෝරා ගැනීමක් නොවේ, නමුත් ප්‍රමුඛ සාමාජිකයින් කියුබානු කොමියුනිස්ට් පක්ෂය විසින් අනුමත කරනු ලැබේ.[253]
මානව හිමිකම්
[සංස්කරණය]
2003 දී යුරෝපීය සංගමය (EU) කියුබානු රජයට චෝදනා කළේ "අඛණ්ඩව මානව හිමිකම් සහ මූලික නිදහස උල්ලංඝණය කිරීම" ගැනයි.[254] 2009 වන විට, සියලු දේශපාලන සිරකරුවන් කොන්දේසි විරහිතව නිදහස් කිරීමත් සමඟ කියුබාවේ සමාජ හා ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා එය නිරන්තරයෙන් ඉල්ලා සිටියේය.
මාධ්‍යවේදීන් සුරැකීමේ කමිටුව සහ හියුමන් රයිට්ස් වොච් ඇතුළු විවිධ මූලාශ්‍රවලට අනුව 2021 දී ඕනෑම ජාතියක සිරගත වූ මාධ්‍යවේදීන් සංඛ්‍යාව අනුව කියුබාව 19 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[255][256] 2020 ලෝක මාධ්‍ය නිදහස දර්ශකයේ කියුබාව 180 න් 171 වන ස්ථානයට පත්ව ඇත.[257]
2010 ජූලි මාසයේදී, නිල නොවන කියුබානු මානව හිමිකම් කොමිසම කියුබාවේ දේශපාලන සිරකරුවන් 167 ක් සිටින බව ප්‍රකාශ කර ඇති අතර එය වසර ආරම්භයේදී 201 සිට පහත වැටීමකි. කොමිසමේ ප්‍රධානියා ප්‍රකාශ කළේ දිගු සිර දඬුවම් වෙනුවට හිරිහැර සහ බිය ගැන්වීම් සිදු වන බවයි.[258]
ආර්ථිකය
[සංස්කරණය]
කියුබානු රාජ්‍යය සිය විශාල වශයෙන් රාජ්‍ය පාලිත සැලසුම්ගත ආර්ථිකය සංවිධානය කිරීමේදී සමාජවාදී මූලධර්මවලට අනුගත වන බව තහවුරු කරයි. බොහෝ නිෂ්පාදන මාධ්‍යයන් රජය සතු වන අතර පවත්වාගෙන යනු ලබන අතර ශ්‍රම බලකායෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් රාජ්‍යය විසින් සේවයේ යොදවයි. මෑත වසරවලදී පුද්ගලික අංශයේ රැකියා සඳහා වැඩි නැඹුරුවක් දක්නට ලැබේ. 2006 වන විට රාජ්‍ය අංශයේ රැකියා 78%ක් සහ පුද්ගලික අංශයේ 22%ක් වූ අතර, 1981දී එය 91.8% සිට 8.2% දක්වා විය.[259] රජයේ වියදම් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 78.1%කි.[260] 2010 ගණන්වල මුල් භාගයේ සිට, ආරම්භක වෙළඳපල ප්‍රතිසංස්කරණ වලින් පසුව, ආර්ථිකය වෙළඳපල සමාජවාදයක් ලෙස හෝ ඒ දෙසට ගමන් කරන ලෙස විස්තර කිරීම ජනප්‍රිය වී ඇත.[261][262][263] කියුබානුවකු බඳවා ගන්නා ඕනෑම සමාගමක් කියුබානු රජයට ගෙවිය යුතු අතර, එම සේවකයාට කියුබානු පෙසෝවලින් ගෙවනු ලැබේ.[264] සාමාන්‍ය මාසික වැටුප 2013 වන විට කියුබානු පෙසෝ 466 කි—එක්සත් ජනපද ඩොලර් 19ක් පමණ විය.[265] කෙසේ වෙතත්, 2021 ජනවාරි ප්‍රතිසංස්කරණයකින් පසු අවම වැටුප කියුබානු පෙසෝ 2100 CUP (එක්සත් ජනපද ඩොලර් 18) පමණ වන අතර මධ්යස්ථ වැටුප කියුබානු පෙසෝ 4000 (එක්සත් ජනපද ඩොලර් 33) පමණ වේ.[තහවුරු කර නොමැත]
කියුබාවේ කියුබානු පෙසෝ (CUP) 1959 ට පෙර එක්සත් ජනපද ඩොලරයට සමාන විය.[265] සෑම කියුබානු නිවසකම සලාක පොතක් ඇත (ලිබ්‍රේටා ලෙස හැඳින්වේ) එයට මාසිකව ආහාර සහ අනෙකුත් ප්රධාන ද්‍රව්‍ය සැපයීමට හිමිකම් ඇති අතර ඒවා නාමික මිලකට සපයනු ලැබේ.[266]
හවානා උපදේශන සමූහයට අනුව, 2014 දී, කියුබාව වෙත ප්‍රේෂණ ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 3,129 ක් වූ අතර එය ලතින් ඇමරිකාවේ හත්වන ඉහළම අගයයි.[267] 2019 දී, ප්‍රේෂණ ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 6,616 දක්වා වර්ධනය වී ඇති නමුත්, COVID-19 වසංගතය හේතුවෙන් 2020 දී ඇමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 1,967 දක්වා පහත වැටී ඇත.[268] වසංගතය කියුබාවේ සංචාරක කර්මාන්තය ද විනාශ කර ඇති අතර, එක්සත් ජනපද සම්බාධක දැඩි කිරීමත් සමඟ තරුණ වැඩ කරන වයසේ කියුබානුවන් අතර සංක්‍රමණය විශාල වශයෙන් වැඩි වීමට හේතු වී තිබේ. එය "දැනටමත් අර්ධගෝලයේ පැරණිතම ජනගහණයක් ඇති" කියුබාවේ "ස්ථාවරත්වයට තර්ජනයක් වන" අර්බුදයක් ලෙස විස්තර කර ඇත.[269] කියුබානු මානව හිමිකම් පිළිබඳ නිරීක්ෂණාගාරයේ (OCDH) මතභේදාත්මක 2023 වාර්තාවකට අනුව, කියුබානු පුරවැසියන්ගෙන් 88% ක් ජීවත් වන්නේ අන්ත දරිද්‍රතාවයේ ය. කියුබානුවන් ආහාර සුරක්‍ෂිතතාව සහ මූලික භාණ්ඩ ලබා ගැනීමේ දුෂ්කරතාව පිළිබඳව සැලකිලිමත් වන බව වාර්තාවේ සඳහන් විය.[270]
ලෝක බැංකුවට අනුව, කියුබාවේ ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2020 වන විට ඩොලර් 9,500ක් විය.[271] නමුත් CIA World Factbook අනුව එය 2016 වන විට ඩොලර් 12,300 විය.[272] එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහන කියුබාවට 2021 දී මානව සංවර්ධන දර්ශකය (HDI) 0.764 ලබා දුන්නේය.[273] එම එක්සත් ජාතීන්ගේ නියෝජිතායතනය විසින් 2023 දී රටේ බහුමාන දරිද්‍රතා දර්ශකය 0.003 ලෙස තක්සේරු කරන ලදී.[274]
2005 දී කියුබාව ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 2.4 ක අපනයනයක් කර ඇති අතර, ලෝක රටවල් 226 කින් 114 ශ්‍රේණිගත කිරීම සහ ඩොලර් බිලියන 6.9 ක ආනයනය, රටවල් 226 කින් 87 ශ්‍රේණිගත කිරීම විය.[275] එහි ප්රධාන අපනයන හවුල්කරුවන් වන්නේ කැනඩාව 17.7%, චීනය 16.9%, වෙනිසියුලාව 12.5%, නෙදර්ලන්තය 9%, සහ ස්පාඤ්ඤය 5.9% (2012).[276] කියුබාවේ ප්රධාන අපනයන වන්නේ සීනි, නිකල්, දුම්කොළ, මාළු, වෛද්‍ය නිෂ්පාදන, පැඟිරි පලතුරු, සහ කෝපි ය;[276] ආනයනය සඳහා ආහාර, ඉන්ධන, ඇඳුම් පැළඳුම් සහ යන්ත්‍ර සූත්‍ර ඇතුළත් වේ. කියුබාව දැනට ඩොලර් බිලියන 13,[277] දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 38%ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති ණය ප්‍රමාණයකි.[278]
The Heritage Foundation ට අනුව, කියුබාව රටින් රටට භ්‍රමණය වන ණය ගිණුම් මත රඳා පවතී.[279] කියුබාවේ සීනි සඳහා වන ලෝක අපනයන වෙළඳපොලේ පෙර 35% සැපයුම 10% දක්වා පහත වැටී ඇත, ගෝලීය සීනි භාණ්ඩ මිල පහත වැටීම ඇතුළුව, ලෝක වෙළඳපොලේ කියුබාව අඩු තරඟකාරිත්වයක් ඇති කළේය.[280] ජාතියේ ඵලදායිතාව වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා වැටුප් සීමාවන් අත්හැර දමන බව 2008 දී නිවේදනය කරන ලදී.[281]
කියුබාවේ නායකත්වය රටේ කෘෂිකාර්මික ක්‍රමයේ ප්‍රතිසංස්කරණ ඉල්ලා තිබේ. 2008 දී රාවුල් කැස්ත්‍රෝ ආහාර නිෂ්පාදනය ඉහළ නැංවීම සඳහා කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාත්මක කිරීමට පටන් ගත් අතර ඒ වන විට ආහාරවලින් 80% ක් ආනයනය කරන ලදී. ප්‍රතිසංස්කරණවල අරමුණ වන්නේ ඉඩම් පරිහරණය පුළුල් කිරීම සහ කාර්යක්ෂමතාව වැඩි කිරීමයි.[282] වෙනිසියුලාව විසින් කියුබාවට දිනකට තෙල් බැරල් 110,000 (17,000 m3) මුදලක් සහ වෙනිසියුලාවේ සිටින 44,000 ක් පමණ වන වෛද්‍ය නිලධාරීන්ගේ සේවය සඳහා සපයනු ලැබේ.[283][284]
2010 දී කියුබානුවන්ට තමන්ගේම නිවාස ඉදිකර ගැනීමට අවසර ලැබුණි. රාවුල් කැස්ත්‍රෝට අනුව, ඔවුන්ට දැන් ඔවුන්ගේ නිවාස වැඩිදියුණු කළ හැකි නමුත් රජය මෙම නව නිවාස හෝ වැඩිදියුණු කිරීම් අනුමත නොකරනු ඇත.[285] කියුබාවේ නිවාස නොමැතිකම ප්‍රායෝගිකව නොමැත,[286][287] සහ කියුබානුවන්ගෙන් 85%කට ඔවුන්ගේ නිවාස හිමිය[288] සහ දේපල බදු හෝ උකස් පොලියක් ගෙවන්නේ නැත. උකස් ගෙවීම් පවුලක ඒකාබද්ධ ආදායමෙන් 10% නොඉක්මවිය හැක.[තහවුරු කර නොමැත] 2011 අගෝස්තු 2 වන දින නිව් යෝර්ක් ටයිම්ස් වාර්තා කළේ කියුබාව වසර අවසන් වීමට පෙර පුද්ගලික දේපල "මිලදී ගැනීම සහ විකිණීම" නීතිගත කිරීමේ එහි අභිප්‍රාය යලි තහවුරු කළ බවයි. ප්‍රවීණයන් පවසන පරිදි, දේපල පුද්ගලික විකිණීම "ජනාධිපති රාවුල් කැස්ත්‍රෝගේ රජය විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද ඕනෑම ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණයකට වඩා කියුබාව පරිවර්තනය කළ හැකිය".[289] එය වෙනස්කම් වලට එරෙහි වන පක්ෂ නිලධරයන් ඇතුළුව රාජ්‍ය රැකියා මිලියනයකට වඩා කපා හරිනු ඇත.[290] ප්‍රතිසංස්කරණ නිසා ඇතැමුන් "නව කියුබානු ආර්ථිකය" ලෙස හඳුන්වන දේ නිර්මාණය විය.[291][292] 2013 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, රාවුල් මුදල් දෙක ඒකාබද්ධ කිරීමට අදහස් කරන බව පැවසීය, නමුත් 2016 වන විට, ද්විත්ව මුදල් ක්‍රමය බලාත්මකව පවතී.
.jpg)
2016 දී මියාමි හෙරල්ඩ් මෙසේ ලිවීය, "... කියුබානුවන්ගෙන් සියයට 27 ක් පමණ මසකට ඩොලර් 50 ට අඩු ආදායමක් උපයති; සියයට 34 ක් මසකට ඩොලර් 50 සිට ඩොලර් 100 දක්වා උපයති; සියයට 20 ක් ඩොලර් 101 සිට ඩොලර් 200 දක්වා උපයති. සියයට දොළහක් ඩොලර් 201 සිට ඩොලර් 500 දක්වා උපයන බව වාර්තා විය. මාසයක්; සහ සියයට 4ක් පමණ කියා සිටියේ ඔවුන්ගේ මාසික ඉපැයීම් සියයට 1.5ක් ඇතුළුව ඩොලර් 500 ඉක්මවා ඇති බවයි ඔවුන් ඩොලර් 1,000කට වඩා උපයා ඇති බව පැවසීය."[293]
2019 මැයි මාසයේදී කියුබාව කුකුල් මස්, බිත්තර, සහල්, බෝංචි, සබන් සහ අනෙකුත් මූලික භාණ්ඩ වැනි ප්රධාන ආහාර සඳහා සලාකනය කරන ලදී. (රටේ ආහාරවලින් තුනෙන් දෙකක ප්‍රමාණයක් ආනයනය කරනු ලැබේ.) ප්‍රකාශකයෙකු එක්සත් ජනපද වෙළඳ සම්බාධක වැඩි කිරීමට දොස් පවරන නමුත් සමානව වැදගත් ගැටළුවක් වන්නේ වෙනිසියුලාවෙන් ලැබෙන සහනාධාර හා ඉන්ධන පිරිවැය ආධාර විශාල වශයෙන් පහත වැටීම සහ කියුබාවේ රාජ්‍ය තෙල් සමාගම අසාර්ථක වීමයි.[294]
2019 ජූනි මාසයේදී රජය විසින් විශේෂයෙන් ගුරුවරුන් සහ සෞඛ්‍ය සේවකයින් සඳහා 300% ක පමණ රාජ්‍ය අංශයේ වැටුප් වැඩිවීමක් නිවේදනය කරන ලදී.[295] ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රජය විසින් ජාත්‍යන්තර මුදල් භාවිතා කරමින් ගෘහ උපකරණ සහ ඒ හා සමාන භාණ්ඩ මිලදී ගැනීමට සහ විගමනයෙන් කියුබාවට යැවීමට ගබඩාවලට අවසර දුන්නේය. නව ක්‍රියාමාර්ග ජනප්‍රිය නොවන නමුත් කියුබානු පුරවැසියන් ගමන් කළ පැනමාව ලෙස වෙනත් රටවලට ප්‍රාග්ධන පියාසර කිරීම පාලනය කිරීමට අවශ්‍ය බව රජයේ නායකයින් හඳුනා ගත් අතර දිවයිනේ නැවත විකිණීම සඳහා භාණ්ඩ ආනයනය කරන ලදී. කියුබාවේ නිෂ්පාදන සහ සේවා නිෂ්පාදනය සඳහා රාජ්‍ය සමාගම් හරහා සම්පත් අපනයනය කිරීමට සහ ආනයනය කිරීමට පුද්ගලික සමාගම්වලට ඉඩ දීම අනෙකුත් ක්‍රියාමාර්ගවලට ඇතුළත් විය.
2021 ජනවාරි 1 වන දින, කියුබාවේ ද්විත්ව මුදල් ක්‍රමය විධිමත් ලෙස අවසන් කරන ලද අතර, පරිවර්තනය කළ හැකි කියුබානු පෙසෝ (CUC) ක්‍රමානුකූලව ඉවත් කරන ලද අතර, රටේ එකම මුදල් ඒකකය ලෙස කියුබානු පෙසෝ (CUP) ඉතිරි විය. කියුබානු පුරවැසියන්ට ඔවුන්ගේ CUC හුවමාරු කර ගැනීමට 2021 ජූනි දක්වා කාලය තිබුණි. කෙසේ වෙතත්, මෙය කියුබානු පෙසෝ අගය අවප්‍රමාණය කළ අතර, කලින් CUC හි වැටුප් ලැබූ පුද්ගලයින්ට, විශේෂයෙන්ම සංචාරක කර්මාන්තයේ සේවකයන්ට ආර්ථික ගැටලු ඇති කළේය.[296][297][298] එසේම, පෙබරවාරි මාසයේ දී, රජය විසින් ජාතික ආරක්ෂාව, සෞඛ්‍ය සහ අධ්‍යාපන සේවා වැනි ක්ෂේත්‍රවල ක්‍රියාකාරකම් 124 ක් සඳහා පමණක් තහනම් කරමින්,[299] පුද්ගලික අංශයට නව පියවර නියම කරන ලදී.[300] සියලුම අංශ සඳහා 4-9 වාරයක් අතර වැටුප් නැවත වැඩි කරන ලදී. එසේම, නව පහසුකම් රාජ්‍ය සමාගම්වලට වැඩි ස්වයං පාලනයක් සමඟින් අවසර දෙන ලදී.[297]
මහජන මතය අනුව නව ප්‍රතිසංස්කරණයේ පළමු ගැටලුව වූයේ විදුලි මිල, නමුත් එය ඉක්මනින් සංශෝධනය විය. වෙනත් ක්‍රියාමාර්ග නිවැරදි කරන ලද්දේ පුද්ගලික ගොවීන් සඳහා මිල ගණන් වලය.[තහවුරු කර නොමැත] 2020 ජූලි මාසයේදී කියුබාව විදේශ මුදල් පමණක් පිළිගන්නා නව වෙළඳසැල් විවෘත කරන අතරම මුලින් ඇති වූ ආර්ථික අර්බුදයකට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපද ඩොලරය මත විශේෂ බද්දක් ඉවත් කළේය.[301] ට්‍රම්ප් පරිපාලනය විසින් පනවන ලද ආර්ථික සම්බාධක,[302] පසුව කොරොන වයිරස් වසංගතය අතරතුර සංචාරක හිඟකම නිසා නරක අතට හැරුණි. එතැන් සිට මෙම ආර්ථික සම්බාධක බිඩෙන් පරිපාලනය විසින් පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත.[303]
සම්පත්
[සංස්කරණය]කියුබාවේ ස්වභාවික සම්පත් අතර සීනි, දුම්කොළ, මාළු, පැඟිරි පලතුරු, කෝපි, බෝංචි, සහල්, අර්තාපල් සහ පශු සම්පත් ඇතුළත් වේ. කියුබාවේ වැදගත්ම ඛනිජ සම්පත නිකල් වන අතර එය 2011 වසරේ මුළු අපනයනයෙන් 21%කි.[304] එම වසරේ කියුබාවේ නිකල් පතල්වල නිමැවුම ටොන් 71,000ක් වූ අතර එය ලෝක නිෂ්පාදනයෙන් 4%කට ආසන්න විය.[305] 2013 වන විට එහි සංචිත ටොන් මිලියන 5.5ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර එය ලෝක සමස්තයෙන් 7%කට වඩා වැඩිය.[305] කැනඩාවේ ෂෙරිට් ඉන්ටර්නැෂනල් සමාගම මෝවාහි විශාල නිකල් කැණීම් මධ්‍යස්ථානයක් පවත්වාගෙන යයි. කියුබාව නිකල් කැණීමේ අතුරු ඵලයක් වන පිරිපහදු කළ කොබෝල්ට් නිෂ්පාදනයේ ප්රධාන නිෂ්පාදකයෙකි.[306]
2005 දී එක්සත් ජනපද භූ විද්‍යා සමීක්ෂණය විසින් සිදු කරන ලද තෙල් ගවේෂණයෙන් හෙළි වූයේ උතුරු කියුබා ද්‍රෝණියේ තෙල් බැරල් බිලියන 4.6 (730,000,000 m3) සිට බැරල් බිලියන 9.3 (1.48×109 m3) දක්වා නිපදවිය හැකි බවයි. 2006 දී කියුබාව මෙම ස්ථාන ගවේෂණය සඳහා පරීක්‍ෂා කිරීමට පටන් ගත්තේය.[307]
සංචාරක ව්‍යාපාරය
[සංස්කරණය]
.jpg)
සංචාරක ව්‍යාපාරය මුලින් කියුබානු සමාජයෙන් සංචාරකයින් වෙන් කරනු ලබන, "එන්ක්ලේව් ටුවරිසම්" සහ "ටුවරිසම් අපර්ටයිඩ්" ලෙසින් හැඳින්වෙන එන්ක්ලේව් රිසෝට් වලට සීමා විය.[308] විදේශීය අමුත්තන් සහ සාමාන්‍ය කියුබානුවන් අතර සම්බන්ධතා 1992 සහ 1997 අතර තථ්‍ය නීති විරෝධී විය.[309] විශේෂ කාලපරිච්ඡේදය තුළ සංචාරක ව්‍යාපාරයේ ශීඝ්‍ර වර්ධනය කියුබාව තුළ පුලුල්ව පැතිරුණු සමාජ හා ආර්ථික ප්‍රතිවිපාක ඇති කළ අතර ද්වි-ස්ථර ආර්ථිකයක් මතුවීම පිළිබඳ සමපේක්ෂනයට හේතු විය.[310]
2003 වසරේ මිලියන 1.9 ක සංචාරකයින් කියුබාවට පැමිණි අතර, ප්රධාන වශයෙන් කැනඩාවෙන් සහ යුරෝපා සංගමයෙන්, ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 2.1 ක ආදායමක් උපයා ඇත.[311] 2011 වසරේදී කියුබාව ජාත්‍යන්තර සංචාරකයින් 2,688,000ක් වාර්තා කර ඇති අතර, එය කැරිබියන් කලාපයේ තුන්වන ඉහළම අගය (ඩොමිනිකන් ජනරජයට සහ පුවර්ටෝ රිකෝවට පසු).[312]
වෛද්‍ය සංචාරක අංශය සෑම වසරකම යුරෝපීය, ලතින් ඇමරිකානු, කැනේඩියානු සහ ඇමරිකානු පාරිභෝගිකයින් දහස් ගණනකට සපයයි.[තහවුරු කර නොමැත]
2018 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කළේ කියුබාවට කඳු නැගීමේ ක්‍රියාකාරකම් සඳහා විභවයක් ඇති බවත්, අනෙකුත් ක්‍රියාකාරකම් සමඟ කඳු නැගීම සංචාරක ව්‍යාපාරයට ප්රධාන දායකත්වයක් විය හැකි බවත්, උදා. බයිසිකල් පැදීම, කිමිදීම, ගුහාව. මෙම සම්පත් ප්‍රවර්ධනය කිරීම ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනය, සමෘද්ධිය සහ යහපැවැත්මට දායක විය හැක.[313]
කියුබානු අධිකරණ ඇමතිවරයා පුලුල්ව පැතිරුනු ලිංගික සංචාරක ව්‍යාපාරය පිලිබඳ චෝදනා අවතක්සේරු කරයි.[314] කැනඩා රජයේ සංචාරක උපදේශන වෙබ් අඩවියකට අනුව, "ළමා ලිංගික සංචාරක ව්‍යාපාරය වැලැක්වීමට කියුබාව සක්‍රීයව ක්‍රියා කරන අතර, කැනේඩියානුවන් ඇතුළු සංචාරකයින් ගණනාවක් වයස අවුරුදු 16 සහ ඊට අඩු බාලවයස්කාර ළමුන් දූෂණය කිරීම සම්බන්ධ වැරදි සම්බන්ධයෙන් වරදකරුවන් වී ඇත. සිර දඬුවම් පරාසයේ සිට අවුරුදු 7 සිට 25 දක්වා."[315]
2017 සැප්තැම්බර් 8 වන දින ඉර්මා සුළි කුණාටුව දිවයිනට පහර දුන් විට සමහර සංචාරක පහසුකම් වලට විශාල හානියක් සිදු විය. කුණාටුව කැමගුයි දූපත් සමූහයට ගොඩබසින ලදී; නරකම හානිය සිදුවූයේ ප්රධාන දිවයිනට උතුරින් වූ යතුරුවල මිස වඩාත් වැදගත් සංචාරක ප්‍රදේශවල නොවේ.[316]
ප්‍රවාහනය
[සංස්කරණය]
කියුබාවේ ප්‍රවාහනය යනු කියුබාවේ දුම්රිය මාර්ග, මාර්ග, ගුවන් තොටුපළ, ජල මාර්ග, වරාය සහ වරාය පද්ධතියයි: කියුබාව 1848 අයිබීරියානු අර්ධද්වීපයේ ආරම්භයට පෙර ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ පළමු දුම්රිය පද්ධතිය ඉදි කළේය. දුම්රිය යටිතල පහසුකම් යටත් විජිත සහ මුල් ජනරජ යුගයේ සිට පැවත එන අතර, ප්රධාන හවානා සිට සන්තියාගෝ කොරිඩෝව හරහා මගී සේවාව කියුබානු පරිවර්තනය කළ හැකි පෙසෝ වලින් ප්‍රවේශපත් මිලදී ගත හැකි සංචාරකයින් අතර වඩ වඩාත් විශ්වාසදායක සහ ජනප්‍රිය වේ. කියුබාවේ බොහෝ පොදු ප්‍රවාහන සේවා මෙන්ම, භාවිතා කරන බොහෝ වාහන සෙකන්ඩ් හෑන්ඩ් වේ. කියුබාවේ මහාමාර්ගවල මුළු දිග කි.මී. 60,858ක් වන අතර, එයට සකස් කල මාර්ග කිලෝමීටර් 29,820 (අධිවේගී මාර්ග කි.මී. 915 ඇතුළුව)[317] සහ තාර නොදැමූ මාර්ග කිලෝමීටර් 31,038 (1999 ඇස්තමේන්තු) වේ.
හවානාහි, නාගරික ප්‍රවාහනය සපයනු ලැබුවේ සෝවියට් සංගමයෙන් හෝ කැනඩාවෙන් ආනයනය කරන ලද වර්ණවත් බස් රථ මගිනි. 1990 ගණන්වල මැද භාගයේදී නෙදර්ලන්තය කියුබාවට පරිත්‍යාග කළ 1,500 ක් ඉවත් කරන ලද ලන්දේසි බස් රථ මෙන්ම මොන්ට්‍රියෙල්හි GM ෆිෂ්බෝල් බස් රථ වැනි මෙම වාහන බොහොමයක් භාවිතා කළ ඒවා විය. රජය සතු ගුවන් සමාගමක් වන කියුබානා (කියුබානා ද අවිඒෂියන්) හැරුණු විට ඒරියෝග්‍රැවිටෝආ පමණක් කියුබාවට සහ ඇතුළත ගුවන් ගමන් ක්‍රියාත්මක කරයි.
ජනවිකාසය
[සංස්කරණය]2010 නිල සංගණනයට අනුව, කියුබාවේ ජනගහනය 11,241,161 ක් වූ අතර, පිරිමින් 5,628,996 ක් සහ කාන්තාවන් 5,612,165 කි.[318] එහි උපත් අනුපාතය (2006 දී ජනගහනය දහසකට උපත් 9.88)[319] බටහිර අර්ධගෝලයේ අඩුම එකකි. 1961 සිට රටේ ජනගහනය මිලියන හතරකින් පමණ වර්ධනය වී ඇතත්, එම කාලය තුළ වර්ධන වේගය අඩු වූ අතර, 2006 දී ජනගහනය අඩු වීමට පටන් ගත්තේය, රටෙහි අඩු සාඵල්‍යතා අනුපාතය (කාන්තාවකට ළමුන් 1.43) සහ විදේශගත වීම හේතුවෙන්.[320]
විශාලතම නගර
[සංස්කරණය]| ස්ථානය | පළාත | ජනගහණය | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 හවානා  සැන්ටියාගෝ ඩි කියුබා |
1 | හවානා | ලා හබානා | 2,131,480 |  කැමගුයි  හොල්ගුයින් | ||||
| 2 | සැන්ටියාගෝ ඩි කියුබා | සැන්ටියාගෝ ඩි කියුබා | 433,581 | ||||||
| 3 | කැමගුයි | කැමගුයි | 308,902 | ||||||
| 4 | හොල්ගුයින් | හොල්ගුයින් | 297,433 | ||||||
| 5 | සැන්ට ක්ලාරා | විලා ක්ලාරා | 216,854 | ||||||
| 6 | ගුවන්තනාමෝ | ගුවන්තනාමෝ | 216,003 | ||||||
| 7 | වික්ටෝරියා ඩි ලාස් ටුනාස් | ලාස් ටුනාස් | 173,552 | ||||||
| 8 | බයමෝ | ග්‍රන්මා | 159,966 | ||||||
| 9 | සියෙන්ෆියුගොස් | සියෙන්ෆියුගොස් | 151,838 | ||||||
| 10 | පිනාර් ඩෙල් රියෝ | පිනාර් ඩෙල් රියෝ | 145,193 | ||||||
වාර්ගික කණ්ඩායම්
[සංස්කරණය]
කියුබාවේ ජනගහනය බහුවාර්ගික වන අතර එය එහි සංකීර්ණ යටත් විජිත සම්භවය පිළිබිඹු කරයි. විවිධ කන්ඩායම් අතර අන්තර් විවාහයන් පුලුල්ව පැතිරී ඇති අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස රටේ වාර්ගික සංයුතිය පිලිබඳ වාර්තා වල යම් විෂමතාවයක් ඇත: නමුත් මියාමි විශ්ව විද්‍යාලයේ කියුබානු සහ කියුබානු-ඇමරිකානු අධ්‍යයන ආයතනය තීරණය කළේ කියුබානුවන්ගෙන් 62% ක් කළු ජාතිකයන් බව එක බිංදු නීතිය භාවිතා කරමිනි.[323] 2002 කියුබානු සංගණනයට අනුව ජනගහණයෙන් සමාන අනුපාතයක්, 65.05%, සුදු විය.
ඇත්ත වශයෙන්ම, සුළුතර අයිතිවාසිකම් ගෲප් ඉන්ටර්නැෂනල් නිශ්චය කළේ, "සුළු වාර්තා සහ විප්ලවයට පෙර සහ පශ්චාත් යන දෙඅංශයේම ක්‍රමානුකූල අධ්‍යයනයන්හි හිඟකම හේතුවෙන් අප්‍රිකානු-කියුබානුවන්ගේ තත්වය පිළිබඳ වෛෂයික තක්සේරුවක් ගැටළු සහගතව පවතී. අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති පුද්ගලයින්ගේ ප්‍රතිශතයේ ඇස්තමේන්තු කියුබානු ජනගහනයේ 34% සිට 62% දක්වා විශාල ලෙස වෙනස් වේ".[324]
2014 අධ්‍යයනයකින් හෙළි වූයේ, මුතුන් මිත්තන්ගේ තොරතුරු සලකුණු (AIM) මත පදනම්ව, කියුබාවේ ස්වයංක්‍රීය ජානමය සම්භවය 72% යුරෝපීය, 20% අප්‍රිකානු සහ 8% ස්වදේශික බවයි.[325]
ආසියාතිකයන් ජනගහනයෙන් 1%ක් පමණ වන අතර, බොහෝ දුරට චීන සම්භවයට අයත් වන අතර, පසුව ජපන් සහ පිලිපීන ජාතිකයන් වේ.[326][327] බොහෝ දෙනෙක් 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේ ස්පාඤ්ඤ සහ ඇමරිකානු කොන්ත්‍රාත්කරුවන් විසින් දිවයිනට ගෙන ආ ගොවි කම්කරුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් වේ. දැනට වාර්තා වී ඇති චීන සම්භවයක් සහිත කියුබානුවන් සංඛ්‍යාව 114,240කි.[328]
අප්‍රිකානු-කියුබානුවන් මූලික වශයෙන් පැවත එන්නේ යොරුබා ජනතාවගෙන්, බන්ටු ජනතාවගෙන් කොංගෝ ද්‍රෝණියෙන්, කලබාරි ගෝත්‍රිකයන් සහ ඩහෝමි වෙතින් අරරා මෙන්ම උතුරු අප්‍රිකානු සරණාගතයින් දහස් ගණනක්, විශේෂයෙන් බටහිර සහරාහි සහරාවි අරාබිවරුන්ගෙන්ය.[329]
සංක්‍රමණය
[සංස්කරණය]ආගමන
[සංස්කරණය]කියුබාවේ ජන විකාශන පැතිකඩෙහි ආගමන හා විගමන ප්‍රමුඛ ස්ථානයක් ගෙන ඇත. 18 වැනි සියවසේ සිට 20 වැනි සියවසේ මුල් භාගය අතර කැනරියානු, කැටලන්, ඇන්ඩලූසියානු, ගැලීසියන් සහ අනෙකුත් ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන්ගේ විශාල රැළි කියුබාවට සංක්‍රමණය විය. 1899 සහ 1930 අතර කාලය තුළ පමණක් මිලියනයකට ආසන්න ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් කියුබාවට ඇතුළු වූ නමුත් බොහෝ දෙනෙක් අවසානයේ නැවත ස්පාඤ්ඤයට පැමිණියහ.[330] අනෙකුත් ප්‍රමුඛ සංක්‍රමණික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ,[331] පෘතුගීසි, ඉතාලි, රුසියානු, ලන්දේසි, ග්‍රීක, බ්‍රිතාන්‍ය සහ අයර්ලන්ත මෙන්ම 19 වැනි සියවසේ අගභාගයේ සහ 20 වැනි සියවසේ මුල් භාගයේදී කියුබාවට පැමිණි එ.ජ. පුරවැසියන්ගෙන් පැවත එන්නන් කුඩා සංඛ්‍යාවක් ද ඇතුළත් විය. 2015 වන විට, කියුබාවේ විදේශික උපන් ජනගහනය ලෝක බැංකු දත්ත අනුව 13,336 වැසියන් විය.[332]
විගමන
[සංස්කරණය]
පශ්චාත් විප්ලවයෙන් පසු කියුබාව සැලකිය යුතු මට්ටමේ සංක්‍රමණයකින් සංලක්ෂිත වී ඇති අතර එය විශාල සහ බලගතු ඩයස්පෝරා ප්‍රජාවකට මග පෑදී ඇත. 1959 ජනවාරියෙන් පසු දශක තුනක කාලය තුළ, සමස්ත ජනගහනයෙන් 10% ක් වන සියලුම සමාජ පන්තිවල කියුබානුවන් මිලියනයකට වඩා වැඩි පිරිසක් එක්සත් ජනපදයට සංක්‍රමණය වූ අතර, එය සමස්තයක් ලෙස කැරිබියන් දූපත් වලින් එක්සත් ජනපදයට සංක්‍රමණය වීමේ ප්‍රමාණයට එමකාලය අනුරූප වේ.[333][334][335][336][337] 2013 ජනවාරි 13 ට පෙර, කියුබානු පුරවැසියන්ට රජය විසින් නිකුත් කරන ලද විදේශ ගමන් බලපත්‍රයක් සහ සංචාරක වීසා බලපත්‍රයක් සඳහා අයදුම් කිරීමත් සමඟ නිල අවසරයක් ලබා නොගෙන විදේශගත වීමට, පිටත්ව යාමට හෝ කියුබාවට ආපසු යාමට නොහැකි වූ අතර එය බොහෝ විට ප්‍රතික්ෂේප විය.[338] රටින් පිටව ගිය අය සාමාන්‍යයෙන් එසේ කළේ මුහුදු මාර්ගයෙන්, කුඩා බෝට්ටුවලින් සහ බිඳෙන සුළු පාරුවලින්.
1994 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, එක්සත් ජනපද සහ කියුබානු ආන්ඩු, බෝට්ටුවලින් තවදුරටත් නීති විරෝධී ලෙස පිටවීම වැලැක්වීමට කියුබාවේ ප්‍රතිඥාව වෙනුවෙන් එක්සත් ජනපදය අවම වශයෙන් වීසා 20,000ක් වාර්ෂිකව ලබා දෙන බවට එකඟ විය.[339]
2023 දී, සෝවියට් සංගමය බිඳවැටීමෙන් පසු කියුබාව එහි දරුණුතම සමාජ ආර්ථික අර්බුදයකට මුහුණ දෙමින් සිටින අතර, එය වාර්තාගත කියුබානුවන් සංඛ්‍යාවක් දිවයිනෙන් පලා යාමට හේතු විය.[340] 2022 දී පමණක්, මූලික වශයෙන් මෙක්සිකානු දේශසීමාව හරහා එක්සත් ජනපදයට ඇතුළු වීමට උත්සාහ කරන කියුබානුවන් සංඛ්‍යාව 2021 දී 39,000 සිට 224,000 දක්වා ඉහළ ගියේය. බොහෝ දෙනෙක් මෙක්සිකෝවට හා නිකරගුවාවට පළා ගියේ ගුවන් මගින් හෝ එක්සත් ජනපදයට පලා යෑමේ අරමුණෙනි.[340] දිවයිනේ මිලියන 11 ක ජනගහනයෙන් ඉතිරිව සිටින අයගේ ජීවිතය වඩ වඩාත් මංමුලා සහගත ය. අභ්‍යන්තර සංක්‍රමණය හේතුවෙන් හවානා අගනුවර අධික ජනගහනයක් ඇති වී ඇති අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිනිසුන් තාවකාලික නවාතැන් හෝ ජනාකීර්ණ ගොඩනැගිලිවල ජීවත් වන අතර සමහර ඒවා කඩා වැටීමේ අද්දර පවතී. 1962 සිට ක්‍රියාත්මක එක්සත් ජනපද වෙළඳ තහනම සහ 1959 සිට ආර්ථිකය කෙරෙහි රජය දැඩි පාලනයක් ගෙන තිබීම හේතුවෙන් දිවයිනේ අඛණ්ඩ ආහාර සහ ඖෂධ හිඟය හේතු විය හැක. නිතිපතා විදුලිය ඇනහිටීම් 1990 ගනන්වල මුල් භාගය දක්වා දිව ගියේය, සෝවියට් සහනාධාර අවසන් වූ කාලය, දිවයින ඇද වැටුනි. ආර්ථික දුෂ්කරතාවලට.[340]
කියුබාවේ "විශේෂ කාලපරිච්ඡේදය" තුළ රට විදේශ සංචාරක කර්මාන්තය සහ විදේශයන්හි සේවය කරන ජාතිකයන්ගේ ඉපැයීම් මත දැඩි ලෙස රඳා පැවතුනි. කෙසේ වෙතත්, වසංගතය, මෙම ආදායම් ප්‍රවාහයට දැඩි ලෙස බලපෑ අතර, 2020 දී සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව 75% කින් අඩු විය. 2021 දී මුදල් ප්‍රතිසංස්කරණ මගින් උද්ධමනයේ කම්පන හඳුන්වා දුන් අතර, රටේ ආහාර හිඟය තවදුරටත් උග්‍ර කරමින් කළු වෙළඳපොලේ ප්‍රමුඛතාවය ඉහළ නැංවීය.[340] වැඩිවන දුෂ්කරතා නොතකා, කියුබානු ආත්මය ඔරොත්තු දෙනවා. 2018 සිට අන්තර්ජාලයට ප්රවේශ වීම සහ සමාජ මාධ්‍ය පුලුල් ලෙස භාවිතා කිරීම දේශපාලන හා ආර්ථික ලිබරල්කරණය සඳහා වන ඉල්ලීම් වලට හේතු වී ඇත. 2021 කියුබානු විරෝධතා වලදී අන්තර්ජාලයේ බලය පැහැදිලි වූ අතර, බොහෝ ප්‍රමුඛ කලාකරුවන් සහ බ්ලොග්කරුවන් රඳවා තබා ගැනීමත් සමඟ එය පොලිසිය විසින් වහා මර්දනය කරන ලදී.[340]
2013 වන විට ඉහළම විගමන ගමනාන්තයන් වූයේ එක්සත් ජනපදය, ස්පාඤ්ඤය, ඉතාලිය, පුවර්ටෝ රිකෝ සහ මෙක්සිකෝවයි.[341] COVID-19 වසංගතය මගින් එක්සත් ජනපද සම්බාධක දැඩි කිරීම සහ සංචාරක කර්මාන්තයට සිදු වූ හානියෙන් පසුව, සංක්‍රමණය වේගවත් වී ඇත. 2022 දී, ජනගහනයෙන් 2%කට වඩා (මිලියන 11කින් කියුබානුවන් 250,000ක් පමණ) එක්සත් ජනපදයට සංක්‍රමණය වූ අතර තවත් දහස් ගණනක් වෙනත් රටවලට ගිය අතර, "1980 මාරියෙල් බෝට්ටු එසවීම සහ 1994 කියුබානු පරාල අර්බුදයට වඩා විශාල සංඛ්‍යාවක්" , කියුබාවේ පෙර විශාලතම සංක්‍රමණ සිදුවීම් විය.[342]
භාෂා
[සංස්කරණය]කියුබාවේ නිල භාෂාව ස්පාඤ්ඤ වන අතර කියුබානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් එය කතා කරයි. කියුබාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤය කියුබානු ස්පාඤ්ඤ ලෙස හඳුන්වන අතර එය කැරිබියන් ස්පාඤ්ඤයේ ආකාරයකි. බටහිර අප්‍රිකානු භාෂාව වන යොරුබා හි උපභාෂාවක් වන ලුකුමි, සැන්ටේරියා හි වෘත්තිකයන් විසින් පූජනීය භාෂාවක් ලෙසද භාවිතා කරයි,[343] සහ දෙවන භාෂාවක් ලෙස පමණි.[344] හයිටි ක්‍රියෝල් යනු කියුබාවේ වැඩිපුරම කතා කරන දෙවන භාෂාව වන අතර එය හයිටි සංක්‍රමණිකයන් සහ ඔවුන්ගෙන් පැවත එන්නන් විසින් කතා කරනු ලැබේ.[345] සංක්‍රමණිකයන් කතා කරන අනෙකුත් භාෂා වන්නේ ගැලීසියානු සහ කෝර්සිකන් වේ.[346]
ආගම්
[සංස්කරණය]
2010 දී, Pew Forum විසින් ඇස්තමේන්තු කළේ කියුබාවේ ආගමික අනුබද්ධතාවය 59.2% ක්‍රිස්තියානි, 23% අනුබද්ධ නොවන, 17.4% ජන ආගම (සැන්ටෙරියා වැනි) සහ ඉතිරි 0.4% වෙනත් ආගම් වලින් සමන්විත වන බවයි.[347] යුනිවිෂන් විසින් අනුග්‍රහය දක්වන ලද 2015 සමීක්ෂණයකදී කියුබානුවන්ගෙන් 44% ක් තමන් ආගමික නොවන බව පැවසූ අතර 9% ක් පිළිතුරක් නොදුන් අතර ඔවුන් ක්‍රිස්තියානි යැයි කියා සිටියේ 34% ක් පමණි.[348]
කියුබාව නිල වශයෙන් අනාගමික රාජ්‍යයකි. 1980 ගනන් හරහා ආගමික නිදහස වැඩි විය,[349] රජය 1992 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කිරීමත් සමඟ රාජ්‍යය අදේවවාදී ලෙස සැලකීම ඉවත් කර ඇත.[350]
රෝමානු කතෝලික ධර්මය විශාලතම ආගම වන අතර එහි මූලාරම්භය ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණයයි. 2006 දී ජනගහනයෙන් අඩකටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් කතෝලිකයන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇතත්, එය ප්‍රමුඛ ඇදහිල්ල ලෙස පවතී.[351] දෙවන ජුවාම් පාවුළු පාප් වහන්සේ සහ XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ පිළිවෙළින් 1998 සහ 2011 දී කියුබාවේ සංචාරය කළ අතර ෆ්‍රැන්සිස් පාප් වහන්සේ 2015 සැප්තැම්බර් මාසයේදී කියුබාවේ සංචාරය කළහ.[352][353] සෑම පාප්තුමාගේ සංචාරයකටම පෙර, කියුබානු රජය සිරකරුවන්ට සමාව දුන්නේ මානුෂීය ඉරියව්වක් වශයෙනි.[354][355]
1990 ගණන්වල රජය විසින් ගෘහ පල්ලි සඳහා වූ සීමාවන් ලිහිල් කිරීම පෙන්තකොස්තවාදයේ පිපිරීමකට තුඩු දුන් අතර සමහර කණ්ඩායම් සාමාජිකයින් 100,000 ක් තරම් ප්‍රමාණයක් ඉල්ලා සිටියහ. කෙසේ වෙතත්, ඉවැන්ජලිකල් රෙපරමාදු නිකායන්, කුඩ කියුබානු පල්ලි කවුන්සිලය තුළට සංවිධානය වී, වඩාත් ජවසම්පන්න සහ බලවත් ලෙස පවතී.[356]
කියුබාවේ ආගමික භූ දර්ශනය ද විවිධ ආකාරයේ සමමුහුර්තකරණයන් මගින් දැඩි ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත. ක්‍රිස්තියානි ධර්මය බොහෝ විට ක්‍රියාත්මක වන්නේ කතෝලික ආගමේ මිශ්‍රණයක් වන සැන්ටේරියා සහ බොහෝ විට අප්‍රිකානු ඇදහිලි, සංස්කෘතීන් ගණනාවක් ඇතුළත් වේ. ලා වර්ජන් ඩි ලා කැරිඩෑඩ් ඩෙල් කෝබ්රේ (කොබ්රේ කන්‍යාව) යනු කියුබාවේ කතෝලික අනුශාසක වන අතර කියුබානු සංස්කෘතියේ සංකේතයකි. සැන්ටෙරියා හා ඇය ඔෂුන් දේවතාවිය සමඟ සමමුහුර්ත වී ඇත. අප්‍රිකානු-කියුබානු ආගම්වල අනුගාමිකයින්ගේ බිඳවැටීමකින් පෙන්නුම් කළේ පැලෝ මයෝම්බේ හි බොහෝ වෘත්තිකයන් කළු සහ තද දුඹුරු පැහැති සමක් ඇති බවත්, වෝඩූහි බොහෝ වෘත්තිකයන් මධ්‍යම දුඹුරු සහ ලා දුඹුරු සමක් ඇති බවත්, සැන්ටේරියා හි බොහෝ වෘත්තිකයන් ලා දුඹුරු සහ සුදු සමක් ඇති බවත්ය.[357]
කියුබාව කුඩා යුදෙව් ප්‍රජාවන්ට (2012 දී 500), මුස්ලිම්වරුන් සහ බහායි ඇදහිල්ලේ සාමාජිකයින් ද සත්කාර කරයි.[358]
මානුෂීය සහ කර්තෘ ජෝර්ජ් ආමන්ඩෝ පෙරෙස් ඇතුළු සුප්‍රසිද්ධ කියුබානු ආගමික පුද්ගලයින් කිහිප දෙනෙකු දිවයිනෙන් පිටත ක්‍රියාත්මක වී ඇත.
අධ්‍යාපනය
[සංස්කරණය]
හවානා විශ්ව විද්‍යාලය 1728 හි ආරම්භ කරන ලද අතර තවත් හොඳින් ස්ථාපිත විද්‍යාල සහ විශ්ව විද්‍යාල ගණනාවක් තිබේ. 1957 දී, කැස්ත්‍රෝ බලයට පත්වීමට පෙර, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට අනුව, සාක්ෂරතා අනුපාතය කලාපයේ හතරවන තරම් අඩු වූ අතර එය 80% කට ආසන්න විය, නමුත් ස්පාඤ්ඤයට වඩා වැඩිය.[359] කැස්ත්‍රෝ සම්පූර්ණයෙන්ම රාජ්‍ය ක්‍රමයක් නිර්මාණය කර පුද්ගලික ආයතන තහනම් කළේය. වයස අවුරුදු හයේ සිට මූලික ද්විතීයික අධ්‍යාපනය අවසන් වන තෙක් (සාමාන්‍යයෙන් වයස අවුරුදු 15 දී) පාසල් පැමිණීම අනිවාර්ය වන අතර, වයස හෝ ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය නොසලකා සියලුම සිසුන් ශ්‍රේණි මට්ටම දැක්වෙන වර්ණය සහිත පාසල් නිල ඇඳුම් අඳිති. ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය වසර හයක් පවතින අතර ද්විතීයික අධ්‍යාපනය මූලික සහ පෙර විශ්වවිද්‍යාල අධ්‍යාපනය ලෙස බෙදා ඇත.[360] කියුබාවේ සාක්ෂරතා අනුපාතය සියයට 99.8[361][362] ගෝලීය වශයෙන් දසවන ඉහළම අගයයි, බොහෝ දුරට සෑම මට්ටමකින්ම නොමිලේ අධ්‍යාපනය ලබා දීමයි.[363] කියුබාවේ උසස් පාසල් උපාධි අනුපාතය සියයට 94කි.[364]
උසස් අධ්‍යාපනය සපයනු ලබන්නේ විශ්ව විද්‍යාල, උසස් ආයතන, උසස් අධ්‍යාපනික ආයතන සහ උසස් පොලිටෙක්නික් ආයතන මගිනි. කියුබානු උසස් අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශය විසින් කෘෂිකාර්මික සේවකයන් සඳහා ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල නිතිපතා දහවල් සහ සන්ධ්‍යා පාඨමාලා සපයන දුරස්ථ අධ්‍යාපන වැඩසටහනක් ක්‍රියාත්මක කරයි. අධ්‍යාපනයට ප්‍රබල දේශපාලන සහ මතවාදී අවධාරනයක් ඇති අතර උසස් අධ්‍යාපනය දක්වා ප්‍රගතියක් ලබන සිසුන්ට කියුබාවේ ඉලක්ක සඳහා කැපවීමක් බලාපොරොත්තු වේ.[360] ලතින් ඇමරිකානු වෛද්‍ය විද්‍යාලයේ අවාසි සහගත පසුබිම්වල සිටින විදේශීය ජාතිකයින්ට කියුබාව නොමිලේ අධ්‍යාපනය ලබා දී ඇත.[365][366]
ලෝක විශ්ව විද්‍යාල වල Webometrics ශ්‍රේණිගත කිරීම් වලට අනුව, රටේ ඉහලම ශ්‍රේණිගත විශ්ව විද්‍යාල වන්නේ යුනිවර්සිඩාඩ් ඩි ලා හබානා (ලෝකය පුරා 1680 වෙනි), ඉන්ස්ටිටියුටෝ සුපීරියර් පොලිටෙක්නිකෝ හෝසේ ඇන්ටෝනියෝ එචවෙරියා (2893 වෙනි) සහ සන්තියාගෝ ද කියුබා (3803 වෙනි) විශ්ව විද්‍යාලයයි.[367]
සෞඛ්‍ය
[සංස්කරණය]
විප්ලවයෙන් පසුව කියුබාව නිදහස් මහජන සෞඛ්‍ය පද්ධතියක් ස්ථාපිත කළේය.[340]
උපතේදී කියුබාවේ ආයු අපේක්ෂාව අවුරුදු 79.87 කි (පිරිමි සඳහා 77.53 සහ කාන්තාවන් සඳහා 82.35). මෙය කියුබාව ලෝකයේ 59 වන ස්ථානයට සහ කැනඩාව, චිලී සහ එක්සත් ජනපදයට පිටුපසින් ඇමරිකාවේ 4 වැනි ස්ථානයට පත්ව ඇත.[368] ළදරු මරණ අනුපාතය 1957 දී සජීවී උපත් 1,000 කට ළදරු මරණ 32 සිට 1990-95 දී 10 දක්වා,[369] 2000-2005 දී 6.1 සහ 2009 දී 5.13 දක්වා අඩු විය.[362][361] ඓතිහාසික වශයෙන්, කියුබාව වෛද්‍ය නිලධාරීන් සංඛ්‍යාවෙන් ඉහළ ශ්‍රේණිගත කර ඇති අතර 19 වැනි සියවසේ සිට ලෝක සෞඛ්‍යයට සැලකිය යුතු දායකත්වයක් ලබා දී ඇත.[359] අද වන විට කියුබාවේ විශ්වීය සෞඛ්‍ය සේවාවක් පවතින අතර වෛද්‍ය සැපයුම්වල නිරන්තර හිඟයක් පැවතියද, වෛද්‍ය නිලධාරීන්ගේ හිඟයක් නොමැත.[370] ප්‍රාථමික සත්කාර දිවයින පුරා පවතින අතර ළදරු සහ මාතෘ මරණ අනුපාතිකය සංවර්ධිත රටවලට සාපේක්ෂව වාසිදායක වේ.[370] කියුබාව වැනි දිළිඳු රාජ්‍යයක් සංවර්ධිත ලෝකයට ප්‍රතිවිරුද්ධ සෞඛ්‍ය ප්‍රතිඵල ඇති බව පර්යේෂකයන් විසින් කියුබානු සෞඛ්‍ය පරස්පරය ලෙස හඳුන්වයි.[371] 2019 බ්ලූම්බර්ග් සෞඛ්‍ය සම්පන්නම රට දර්ශකය හි කියුබාව 30 වන ස්ථානයට පත්ව ඇති අතර එය සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක ඉහලම ශ්‍රේණිගත කිරීමකි.[372] වෛද්‍ය සේවා සඳහා ප්‍රසිද්ධ කියුබානු සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතිය, ගෝලීය සෞඛ්‍ය ප්‍රයත්නයන්ට ආධාර කරමින් ජාත්‍යන්තර දූත මණ්ඩල හරහා සෞඛ්‍ය වෘත්තිකයන් අපනයනය කිරීම අවධාරණය කර ඇත.[373] කෙසේ වෙතත්, මෙම මෙහෙයුම් සැලකිය යුතු ආදායමක් උපදවන අතර දේශපාලන බලපෑම් සඳහා මෙවලමක් ලෙස සේවය කරන අතර, දේශීය වශයෙන්, කියුබාව ඖෂධ හිඟය සහ දේශීය සහ විදේශිකයන් සඳහා වන වෛද්‍ය සේවාවන් අතර විෂමතා ඇතුළු අභියෝගවලට මුහුණ දෙයි.[373] මෙම දූත මණ්ඩලවලින් ලැබෙන ආදායම නොතකා, ජාතික සෞඛ්‍ය ආරක්ෂණ ක්‍රමෝපාය තුළ ප්‍රතිවිරෝධී ප්‍රමුඛතා අවධාරනය කරමින් මහජන සෞඛ්‍ය සඳහා වෙන් කර ඇත්තේ ජාතික අයවැයෙන් කුඩා කොටසක් පමණි.[373]
1960 ගණන්වල විප්ලවයෙන් පසුව, කියුබාවේ වෛද්‍යවරුන් 6,000 න් අඩක් රට හැර ගිය විට රෝග සහ ළදරු මරණ වැඩි විය.[374] 1980 ගණන් වන විට ප්‍රකෘතිමත් වීම සිදු වූ අතර,[375] රටේ සෞඛ්‍ය සේවාව පුළුල් ලෙස පැසසුමට ලක්ව ඇත.[376] කොමියුනිස්ට් රජය ප්‍රකාශ කළේ විශ්වීය සෞඛ්‍ය සේවාව රාජ්‍ය සැලසුම්කරණයේ ප්‍රමුඛතාවයක් වන අතර ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ප්‍රගතියක් ලබා ඇති බවයි.[377] විප්ලවයෙන් පසු රජය ග්‍රාමීය රෝහල් එකක සිට 62 දක්වා වැඩි කළේය.[378] කියුබානු ආර්ථිකයේ සෙසු රටවල් මෙන්ම, 1991 දී සෝවියට් සහනාධාර අවසන් වීමත්, 1992 දී එක්සත් ජනපද සම්බාධක දැඩි කිරීමත් සමඟ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ද දැඩි ද්‍රව්‍ය හිඟයකින් පීඩා වින්දේය.[379]
අභියෝග අතර වෛද්‍යවරුන් සඳහා අඩු වැටුප්,[380] දුර්වල පහසුකම්, දුර්වල උපකරණ සැපයීම සහ අත්‍යවශ්‍ය ඖෂධ නිතර නොපැමිණීම ඇතුළත් වේ.[381]
කියුබාව ලෝකයේ ඉහළම වෛද්‍යවරුන් සහ ජනගහන අනුපාතය ඇති අතර ලොව පුරා රටවල් 40කට වැඩි ගණනකට වෛද්‍යවරුන් දහස් ගණනක් යවා ඇත.[382] ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව, කියුබාව "විශිෂ්ට වෛද්‍යවරුන් සහ හෙදියන් පුහුණු කිරීමේ හැකියාව නිසා ලොව පුරා ප්‍රසිද්ධ වී ඇති අතර ඔවුන්ට අවශ්‍ය අනෙකුත් රටවලට උපකාර කිරීමට පිටතට යා හැකිය".[383] 2014 වන විට, කියුබානු පුහුණුව ලත් සෞඛ්‍ය සේවා සේවකයින් 50,000 ක් පමණ රටවල් 66 කට ආධාර කරයි.[384] බටහිර අප්‍රිකාවේ ඉබෝලා වෛරස් වසංගතයට එරෙහිව සටන් කිරීමේදී කියුබානු වෛද්‍යවරුන් ප්‍රමුඛ කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇත.[385] කියුබානු වෛද්‍ය ක්‍රමය තුළ නිවාරණ වෛද්‍ය විද්‍යාව ඉතා වැදගත් වන අතර එමඟින් පුරවැසියන්ට නිතිපතා සෞඛ්‍ය පරීක්‍ෂාවන් ලබාගැනීමට පහසු වේ.[378]
ඖෂධීය ඖෂධ ආනයනය සහ අපනයනය සිදු කරනු ලබන්නේ මූලික කර්මාන්ත අමාත්‍යාංශය (MINBAS) යටතේ ඇති ක්විමේෆා ඖෂධ ව්‍යාපාර සමූහය (FARMACUBA) විසිනි. මෙම කණ්ඩායම මෙම ඖෂධ නිෂ්පාදනය සඳහා තාක්ෂණික තොරතුරු ද සපයයි.[386] එක්සත් ජනපද සම්බාධක මගින් බටහිරින් හුදෙකලා වූ කියුබාව, සිමාවැක්ස් නම් සාර්ථක පෙනහළු පිළිකා එන්නත නිපදවන ලද අතර, එය දැන් ප්‍රථම වරට එක්සත් ජනපද පර්යේෂකයන්ට වෙනත් නව කියුබානු පිළිකා ප්‍රතිකාර සමඟින් ලබා ගත හැකිය. මෙම එන්නත 2011 වසරේ සිට කියුබානු ජනගහනයට නොමිලේ ලබා ගත හැක.[387] රොස්වෙල් පාර්ක් විස්තීර්ණ පිළිකා මධ්‍යස්ථානය හි ප්රධාන විධායක නිලධාරී කැන්ඩස් ජොන්සන් ට අනුව: "ඔවුන්ට අඩුවෙන් වැඩි යමක් කිරීමට සිදු වී ඇත, එබැවින් ඔවුන් දේවල් වෙත ළඟා වන ආකාරය සමඟ ඔවුන්ට වඩාත් නව්‍යකරණය කිරීමට සිදු විය. වසර 40 කට වැඩි කාලයක් තිස්සේ ඔවුන්ට ප්‍රමුඛ පෙළේ ප්‍රතිශක්තිකරණ ප්‍රජාවක් ඇත."[388] කියුබාවේ දියවීම අතරතුර-එක්සත් ජනපදය ඔබාමා පරිපාලනය යටතේ 2014 දෙසැම්බරයේ ආරම්භ වූ සබඳතා, එන්නත් ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පෙනහළු පිළිකා රෝගීන් වැඩි ප්‍රමාණයක් කියුබාවට ගියහ. ට්‍රම්ප් පරිපාලනය යටතේ දියවීම අවසන් වීම නිසා සංචාර සීමා දැඩි කිරීමට හේතු වී ඇති අතර, එක්සත් ජනපද පුරවැසියන්ට ප්‍රතිකාර සඳහා කියුබාවට යාමට අපහසු වේ.[389]
2015 දී, මවගෙන් දරුවාට HIV සහ සිෆිලිස් සම්ප්‍රේෂණය කිරීම[390] තුරන් කළ පළමු රට බවට කියුබාව පත් විය, එය ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් "හැකි විශිෂ්ටතම මහජන සෞඛ්‍ය ජයග්‍රහණවලින් එකක්" ලෙස ප්‍රශංසා කරන ලද සන්ධිස්ථානයකි.[391]
කියුබානු ගෘහ තුළ ආහාර සහ පෝෂණය
[සංස්කරණය]කියුබානු කුටුම්භවල සාම්ප්‍රදායික ආහාර රටාව එහි ක්ෂුද්‍ර පෝෂක නොමැතිකම සහ විවිධත්වය හේතුවෙන් ජාත්‍යන්තර උත්සුකයන් මතු කර ඇත. එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආයතනයක් වන ලෝක ආහාර වැඩසටහන (WFP) අනුව, කියුබාවේ සාමාන්‍ය ආහාර වේලෙහි ප්‍රමාණවත් පෝෂණ ගුණයක් නොමැත. පෝෂ්‍ය පදාර්ථ වලින් පොහොසත් ආහාර සීමිත වීම, සමාජ ආර්ථික ගැටළු සහ දුර්වල ආහාර පුරුදු ඇතුළු විවිධ සාධක මෙයට හේතු වේ.[392] කියුබාව පිළිබඳ WFP හි වාර්ෂික වාර්තාව අදාළ තත්වයක් පෙන්වා දෙමින් පෙර සාක්ෂි සහ සාක්ෂි සඳහා සහාය දක්වයි. රට ආහාර සහනාධාර වැඩසටහන් දියත් කර ඇතත්, බොහෝ දෙනෙක් WFP විසින් පිටුබලය ලබා ඇතත්, ජනතාවගේ ආහාර වේල පෝෂණීය වශයෙන් ප්‍රමාණවත් නොවීය. විශේෂයෙන්, සලාක ආහාර වයස අවුරුදු 14 සිට 60 දක්වා ජනගහනය සඳහා දෛනික බලශක්ති, ප්‍රෝටීන් සහ මේද අවශ්‍යතාවයෙන් කුඩා ප්‍රතිශතයක් පමණක් ආවරණය කරයි.[392]
එවැනි ඌනතාවයන් අධික බර සහ තරබාරුකම වැනි සෞඛ්‍ය ගැටළු වලට තුඩු දී ඇත, බොහෝ දුරට සීනි සහ ලුණු අධික ආහාර වේලක් නිසා. මීට අමතරව, නිසි පෝෂණයට ප්රවේශ වීමේදී සැලකිය යුතු විෂමතාවයක් පවතී. විදේශ මුදල් හා ප්‍රේෂණ සඳහා ප්‍රවේශයක් නොමැති පුද්ගලයින් වඩාත් පීඩාවට පත්වේ. නිර්දේශිත පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා අවම වැටුප ප්‍රමාණවත් නොවීම වාර්තාවේ ඉස්මතු කර ඇති තවත් කරුණකි.[392] දේශපාලන හා සමාජ ආර්ථික භූ දර්ශනය මෙම දර්ශනයට බලපා ඇත. බොහෝ ආහාර සහනාධාර ඉවත් කළ ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණයක් වන "Tarea Ordenamiento" ක්‍රියාවට නැංවීම, ධාන්‍ය වර්ග, එළවළු, කිරි සහ මස් වැනි මූලික ආහාර හිඟය තීව්‍ර කරමින්, භයානක උද්ධමනයකට තුඩු දී ඇත. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස කියුබානු කුටුම්භයන් ඔවුන්ගේ ආදායමෙන් 55% සහ 65% අතර ප්‍රමාණයක් ආහාර සඳහා වැය කරන අතර එය ජාත්‍යන්තර ප්‍රමිතීන්ට සාපේක්ෂව අසමානුපාතික යැයි සැලකේ.[392]
එසේ වුවද, සමාජ ආරක්ෂණය සහ මූලික සේවාවන් සඳහා විශ්වීය ප්‍රවේශය වැනි ක්ෂේත්‍රවල කියුබානු රජය දරන උත්සාහයන් වාර්තාව පිළිගනී. එය 2021–2022 මානව සංවර්ධන වාර්තාවේ කියුබාවේ තත්ත්වය සහ පුළුල් COVID-19 එන්නත් ආවරණය ඉස්මතු කරයි.[392] ආහාර සුරක්ෂිතතා අභියෝගයන්ට මුහුණ දීම සඳහා, WFP කියුබානු බලධාරීන් සමඟ සිය සහයෝගීතාව වැඩි දියුණු කර ඇත. 2022 දී, ළදරුවන් තුළ රක්තහීනතාවය පැතිරීම පිළිබඳ භයානක සංඛ්‍යාලේඛනවලට ප්‍රතිචාර වශයෙන් සංවිධානය ඩොලර් මිලියන 10.7 ක් වටිනා අත්‍යවශ්‍ය ආහාර සහ සාර්ව පෝෂක ලබා ගන්නා ලදී.[392]
මෙම පෝෂණ අර්බුදය මධ්‍යයේ, කියුබානු ජනතාව පීඩා විඳින ආහාර සහ පෝෂණ ගැටළු සමනය කිරීම සඳහා ජාත්‍යන්තර මැදිහත්වීම් සහ සහයෝගීතාවයන් අපේක්ෂා කෙරේ.[392]
සංස්කෘතිය
[සංස්කරණය]
කියුබානු සංස්කෘතිය මූලික වශයෙන් ස්පාඤ්ඤය, බටහිර අප්‍රිකාව සහ කියුබාවේ ස්වදේශික ගුවානාහටබේ සහ ටයිනොස් යන සංස්කෘතීන්ගේ දියවන බඳුනට බලපෑම් කරයි. 1959 විප්ලවයෙන් පසු, රජය ජාතික සාක්ෂරතා ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කර, සැමට නොමිලේ අධ්‍යාපනය ලබා දුන් අතර දැඩි ක්‍රීඩා, මුද්‍රා නාට්‍ය සහ සංගීත වැඩසටහන් ස්ථාපිත කළේය.[393]
ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය
[සංස්කරණය].jpg)
කියුබාවේ ගෘහනිර්මාණ ශිල්පය ප්රධාන වශයෙන් ප්‍රකාශ වූයේ යටත් විජිත යුගයේදීය. එය එහි බැරොක් බලපෑම සමඟ ස්පාඤ්ඤයේ සංස්කෘතිය ගෙන ආවේය. පළමු විලා (පදිංචි) නිවාස කිහිපයකින් වට වූ පල්ලියකින් පිහිටුවන ලදී. මෙම නිවාසවල අභ්‍යන්තර හෝ මැද මිදුලක් තිබූ අතර ඒවා ග්‍රිල් වලින් ආවරණය කර තිබුණි. හවානාහි බැසිලිකා ඩි සැන් ෆ්රැන්සිස්කෝ වැනි අතිවිශිෂ්ට ආගමික ගොඩනැඟිලි ඇත. මීට අමතරව, මුහුදු කොල්ලකරුවන්ගේ සහ බුකනියර්ගේ ප්‍රහාරය වැළැක්වීම සඳහා ආරක්ෂාව සඳහා විශාල බලකොටු ඉදිකරන ලදි. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේ ඉදිකරන ලද පැරණි ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථාන කිහිපයක් කියුබාවේ ඇත, වඩාත්ම කැපී පෙනෙන වන්නේ යුනෙස්කෝ, හවානා, කැමගි, සියෙන්ෆියුගෝස් සහ ට්‍රිනිඩෑඩ් විසින් ලෝක උරුම අඩවි ලෙස ලියා ඇති නගර හතර වන අතර ඒවා සියලු ධාරා සහ ප්‍රවණතා පිළිබඳ විශිෂ්ට වාස්තු විද්‍යාත්මක බලකොටු ඇත. බැරොක්, නව සම්භාව්‍ය සිට විද්‍යුත් කලාව දක්වා සහ අනෙකුත් සංරක්ෂිත යටත් විජිත නගර සන්තියාගෝ ද කියුබා, මැටන්සාස් හෝ රෙමිඩියෝස් වැනි.
රිපබ්ලිකන් පාලන සමයේදී, වොෂිංටනයේ ඇති ආකාරයටම කැපිටල් වැනි විශාල ගොඩනැගිලි ද, පසුව හබානා ලිබ්රේ වැනි ෆොක්සා සහ හබානා හිල්ටන් වැනි විශාල ගොඩනැගිලි ද ඉදිකරන ලදී. 20 වන ශතවර්ෂයේ දෙවන භාගයේ වඩාත්ම කැපී පෙනෙන කියුබානු ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පියෙකු වූයේ ඇන්ටෝනියෝ ක්වින්ටානා සිමොනෙට්ටි ය.
විප්ලවයේ ජයග්‍රහණයෙන් පසු, ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයට සමමිතිය සහ ඉඩ ඉතිරි කිරීමේ ආශාව සමඟ ප්‍රබල සෝවියට් බලපෑමක් ලැබුණු අතර, මොස්කව් හෝ මින්ස්ක්හි කම්කරු පන්තියේ නිල නිවාසවල සමස්ත නව අසල්වැසි ප්‍රදේශ ඉදිකරන ලදි. බර්ලින් තාප්පය කඩා වැටුණු විට, ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයට වඩා විවිධ ධාරා ලැබුණු අතර මැන්හැටන් හෝ මෙක්සිකෝ සිටි හෝ කැරකස් වැනි වෙනත් ලතින් ඇමරිකානු අගනගරවල නවීන අහස ගොඩනැගිලිවල ආකර්ෂණීය වීදුරු සහ වානේ මුහුණත සහිත තරු 5 හෝටල්වල උත්පාතයක් ඇති විය.
සාහිත්‍ය
[සංස්කරණය]කියුබානු සාහිත්‍යය සිය හඬ සොයා ගැනීමට පටන් ගත්තේ 19 වැනි සියවසේ මුල් භාගයේදීය. කියුබානු සාහිත්‍යයේ නූතනවාදී ව්‍යාපාරයට නායකත්වය දුන් හොසේ මාර්ටි විසින් නිදහස සහ නිදහස පිළිබඳ ප්‍රමුඛ තේමාවන් නිදසුන් විය. නිකොලස් ගිලන් සහ හෝසේ ඉසෙඩ් ටැලට් වැනි ලේඛකයින් සමාජ විරෝධයක් ලෙස සාහිත්‍යය කෙරෙහි අවධානය යොමු කළහ. ඩල්සි මරියා ලොයිනාස් සහ ජෝස් ලෙසාමා ලීමා ගේ කවි සහ නවකතා බලපා ඇත. හැමෝම සිහින දකින කියුබාව ලියූ රොමෑන්ටිකවාදී මිගෙල් බානට්, වඩාත් මලානික කියුබාවක් පිළිබිඹු කරයි.[394]
ඉන්ද්‍රජාලික යථාර්ථවාදී ව්‍යාපාරයේ දී ඇලෙජෝ කාපෙන්ටියර් වැදගත් විය. රෙයිනාල්ඩෝ අරීනාස්, ගිලර්මෝ කැබ්රේරා ඉන්ෆන්ටේ, සහ ඩයිනා චාවියානෝ, පේද්‍රෝ ජුවාන් ගුටෙරෙස්, සෝ වල්ඩෙස්, ගිලර්මෝ රෝසල්ස් සහ ලියනාඩෝ පැදුර වැනි ලේඛකයින් පශ්චාත් විප්ලවවාදී යුගයේ ජාත්‍යන්තර පිළිගැනීමක් ලබා ඇත, නමුත් ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් ඔවුන්ගේ වැඩ කටයුතු කරගෙන යාමට පෙළඹී ඇත. කියුබානු බලධාරීන් විසින් මාධ්‍ය මතවාදී පාලනයක් හේතුවෙන්. කෙසේ වෙතත්, සමහර කියුබානු ලේඛකයින් නැන්සි මෝර්ජොන් ඇතුළු කියුබාවේ ජීවත් වෙමින් සහ ලිවීම දිගටම කරගෙන යයි.[395]
සංගීතය
[සංස්කරණය]
කියුබානු සංගීතය ඉතා පොහොසත් වන අතර එය කියුබානු සංස්කෘතියේ බහුලවම දන්නා ප්‍රකාශනයයි. "ඩැන්සන් ඩි නියුවෝ රිට්මෝ", මැම්බෝ, චා-චා-චා සහ සල්සා සංගීතය වැනි තවත් බොහෝ සංගීත ශෛලීන් සඳහා පදනම වී ඇති මෙම සංගීතයේ කේන්ද්‍රීය ස්වරූපය පුතා වේ. Rumba ("de cajón o de solar") සංගීතය මුල් අප්‍රිකානු-කියුබානු සංස්කෘතියේ ආරම්භ වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤ ශෛලියේ අංග සමඟ මිශ්‍ර විය.[396] ට්‍රෙස් කියුබාවේ සොයාගනු ලැබුවේ ස්පාඤ්ඤ කෝඩෝෆෝන් උපකරණ ආකෘති වලින් (මෙය ඇත්ත වශයෙන්ම ස්පාඤ්ඤ ගිටාර් සහ ලුට් වල මූලද්‍රව්‍යවල විලයනයකි). අනෙකුත් සාම්ප්‍රදායික කියුබානු උපකරණ අප්‍රිකානු සම්භවයක්, ටයිනෝ සම්භවයක් හෝ මරකාස්, ගුයිරෝ, මාරිම්බුලා සහ මයෝහුකාන් ඇතුළු විවිධ ලී බෙර වැනි දෙකම වේ.
සියලුම ශෛලීන්හි ජනප්‍රිය කියුබානු සංගීතය ලොව පුරා පුළුල් ලෙස රස විඳිමින් ප්‍රශංසා කර ඇත. ප්‍රබල අප්‍රිකානු සහ යුරෝපීය බලපෑම් සහිත සංගීතය ඇතුළත්, සහ සංධ්වනි කෘති මෙන්ම ඒකල වාදකයින් සඳහා සංගීතය ඇතුළත් කියුබානු ශාස්ත්‍රීය සංගීතය, අර්නස්ටෝ ලෙකුඕනා වැනි නිර්මාපකයින්ට ස්තූතිවන්ත වෙමින් ජාත්‍යන්තර පිළිගැනීමක් ලබා ඇත. 1990 ගණන්වල කියුබාවේ රැප් දර්ශනය ආරම්භ වන විට හවානා යනු එහි හදවතයි. 2012 දෙසැම්බරයේදී, කියුබානු සංගීත ආයතනයේ අධ්‍යක්ෂ ඔර්ලන්ඩෝ විස්ටෙල්, ප්‍රසිද්ධ ගුවන් විදුලියෙන් සහ රූපවාහිනියෙන් ලිංගික අසභ්‍ය ගීත සහ සංගීත වීඩියෝ තහනම් කරන බවට තර්ජනය කළේය.[397]
නැටුම්
[සංස්කරණය]කියුබානු සංස්කෘතිය පුළුල් පරාසයක නැටුම් ආකෘතීන් ඇතුළත් වේ.[398] ඩැන්සන් කියුබාවේ නිල සංගීත ප්‍රභේදය සහ නර්තනය විය.[399] මැම්බෝ සංගීතය සහ නර්තනය මුලින් කියුබාවේ වර්ධනය වූ අතර, මෙක්සිකෝවේ සහ එක්සත් ජනපදයේ කියුබානු සංගීතඥයින් විසින් තවදුරටත් සැලකිය යුතු වර්ධනයන් සමඟින්. චා-චා-චා යනු කියුබානු සම්භවයක් ඇති තවත් නර්තනයක් වන අතර,[400] කියුබානු බොලෙරෝ 19 වැනි සියවසේ අවසාන කාර්තුවේදී සන්තියාගෝ ද කියුබාවෙන් ආරම්භ විය.[401] ප්‍රසංග නැටුම් සඳහා රජය විසින් අනුග්‍රහය දක්වන අතර බැලට් නැෂනල් ඩි කියුබා වැනි ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් සමාගම් ඇතුළත් වේ.[402]
සල්සා නැටුම කියුබාවේ ආරම්භ වූ අතර කියුබානු සල්සා ලොව පුරා නටනු ලැබේ.
මාධ්‍ය
[සංස්කරණය]
ETECSA විසින් 2013 දී රට පුරා සයිබර් කැෆේ 118 ක් විවෘත කරන ලදී.[403] කියුබාවේ රජය "විකි" ආකෘතියකින් ක්‍රියාත්මක වන EcuRed නමින් අන්තර්ජාල විශ්වකෝෂය වෙබ් අඩවියක් සපයයි.[404] අන්තර්ජාල ප්‍රවේශය පාලනය වන අතර විද්‍යුත් තැපෑල සමීපව නිරීක්ෂණය කෙරේ.[405]
2018 සිට, ජංගම දත්ත මගින් අන්තර්ජාලයට ප්‍රවේශය ලබා ගත හැකිය. 2019 දී කියුබානුවන් මිලියන 7.1කට අන්තර්ජාලයට පිවිසිය හැක.[406] WiFi කලාප, හෝ ජංගම දත්ත, හෝ "නූටා හොගාර්" සේවාව හරහා නිවෙස්වලින් සම්බන්ධතා වල මිල අඩු වෙමින් පවතී, විශේෂයෙන්ම 2021 ජනවාරි ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණයෙන් පසු, සියලුම වැටුප් අවම වශයෙන් 5 ගුණයකින් වැඩි වූ විට, සහ අන්තර්ජාලයේ මිල ගණන් එකම ස්ථානයේ පවතී.[407][408] 2021 දී කියුබානු ජනතාව මිලියන 7.7 කට අන්තර්ජාල පහසුකම් ඇති බව වාර්තා විය.[409] 2021 ජනවාරි මාසයේදී කියුබාවේ ජංගම සම්බන්ධතා මිලියන 6.14ක් විය.[409]
ආහාර පිසීම
[සංස්කරණය]
කියුබානු ආහාර යනු ස්පාඤ්ඤ සහ කැරිබියානු ආහාරවල එකතුවකි. කියුබානු වට්ටෝරු ස්පාඤ්ඤ ඉවුම් පිහුම් සමඟ කුළුබඩු සහ ශිල්පීය ක්‍රම බෙදා ගනී, කුළුබඩු සහ රසයෙහි යම් කැරිබියානු බලපෑමක් ඇත. පසුගිය දශක හතරක කාලය තුළ කියුබාවේ සාමාන්‍ය දෙයක් වූ ආහාර සලාකනය, මෙම කෑම වර්ග පොදුවේ ලබා ගැනීම සීමා කරයි.[410] සාම්ප්‍රදායික කියුබානු ආහාර වේල පාඨමාලා වලදී සේවය නොකෙරේ; සියලුම ආහාර ද්‍රව්‍ය එකවර සපයනු ලැබේ.
සාමාන්‍ය ආහාර වේලෙහි කෙසෙල්, කළු බෝංචි සහ සහල්, රොපා වීජා (කැඩුණු හරක් මස්), කියුබානු පාන්, ළූණු සහිත ඌරු මස් සහ නිවර්තන පලතුරු වලින් සමන්විත විය හැකිය. කළු බෝංචි සහ සහල්, මොරොස් වයි ක්‍රිස්ටියානෝස් (හෝ කෙටියෙන් මොරෝස්) ලෙස හැඳින්වේ, සහ කෙසෙල් කියුබානු ආහාර වේලෙහි ප්රධාන ආහාර වේ. මස් කෑම වර්ග බොහොමයක් සැහැල්ලු සෝස් සමඟ සෙමින් පිසිනු ලැබේ. සුදුළූණු, දුරු, ඔෙරගනයෝ සහ බේ කොළ ප්‍රමුඛ කුළුබඩු වේ.[තහවුරු කර නොමැත]
ක්‍රීඩා
[සංස්කරණය]එක්සත් ජනපදය සමඟ ඇති ඓතිහාසික සම්බන්ධතා හේතුවෙන්, බොහෝ කියුබානුවන් අනෙකුත් ලතින් ඇමරිකානු රටවල සම්ප්‍රදායිකව ක්‍රීඩා කරන ක්‍රීඩා වලට වඩා උතුරු ඇමරිකාවේ ජනප්‍රිය ක්‍රීඩා වලට සහභාගී වේ. බේස්බෝල් වඩාත් ජනප්රියයි. අනෙකුත් ජනප්‍රිය ක්‍රීඩා අතරට වොලිබෝල්, බොක්සිං, මලල ක්‍රීඩා, මල්ලවපොර, පැසිපන්දු සහ ජල ක්‍රීඩා ඇතුළත් වේ.[411] කියුබාව ආධුනික බොක්සිං ක්‍රීඩාවේ ප්‍රමුඛ බලවේගයක් වන අතර, ප්රධාන ජාත්‍යන්තර තරඟ වලදී නිරන්තරයෙන් ඉහළ පදක්කම් ලබා ගනිමින් සිටී. බොක්සිං ක්‍රීඩකයන් වන රැන්සෙස් බර්තෙලමි සහ එරිස්ලන්ඩ් ලාරා පිළිවෙලින් එක්සත් ජනපදයට සහ මෙක්සිකෝවට පැන ගියහ.[412][413] කියුබාව ඔලිම්පික් තරඟ සඳහා තරඟ කරන ජාතික කණ්ඩායමක් ද සපයයි.[414] ජෝස් ආර්. කැපබ්ලන්කා 1921 සිට 1927 දක්වා කියුබානු ලෝක චෙස් ශූරයෙකි.
සටහන්
[සංස්කරණය]- ^ දත්ත කියුබාවේ 2012 ජාතික සංගණනයෙන් වාර්ගික ස්වයං-හඳුනා ගැනීම නියෝජනය කරයි
- ^ වඩාත්ම බලගතු දේශපාලන තනතුර වන්නේ කියුබාවේ කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ පළමු ලේකම් මිස ජනාධිපති නොවේ. පළමු ලේකම්වරයා කියුබාවේ ඉහළම තීරණ ගැනීමේ ආයතන වන දේශපාලන මණ්ඩලය සහ ලේකම් කාර්යාලය පාලනය කරයි, කාර්යාල හිමියා කියුබාවේ නායකයා බවට පත් කරයි.
- ^
i/ˈkjuːbə/ KEW-bə, ස්පාඤ්ඤ: [ˈkuβa]
- ^ ස්පාඤ්ඤ: República de Cuba [reˈpuβlika ðe ˈkuβa]
- ^ 1555 දී ප්‍රංශ ජාතිකයන් හවානා අල්ලා ගැනීමෙන් පසුව, ආණ්ඩුකාරවරයාගේ පුත් ෆ්රැන්සිස්කෝ ඩි ඇන්ගුලෝ, නිව් ස්පාඤ්ඤයේ උපරාජය වෙත ගියේය.[49]
- ^ පසුගිය දශක කිහිපය තුළ, එක්සත් ජනපද ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනෙක් - ජේම්ස් කේ. පොල්ක්, ෆ්‍රෑන්ක්ලින් පියර්ස්, ජේම්ස් බුචානන්, යුලිසෙස් එස්. ග්‍රාන්ට් සහ විලියම් මැකින්ලි - ස්පාඤ්ඤයෙන් කියුබා දූපත මිලදී ගැනීමට උත්සාහ කළහ.[70][71]
- ^ රෝයිගේ අධ්‍යයනය ජෝර්ජ් ඩොමින්ගුස් විසින් විස්තර කරන ලද්දේ "ක්‍රමානුකූල සහ සාධාරණ" ලෙසිනි.[216]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "Cuban Peso Bills". Central Bank of Cuba. 2015. 26 September 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2017.
- ^ "National symbols". Government of Cuba. 15 January 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 September 2009.
- ^ "Central America :: Cuba — The World Factbook – Central Intelligence Agency". Cia.gov. 12 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 September 2021.
- ^ "Cuba - The World Factbook". www.cia.gov. 6 October 2021. 12 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2021.
- ^ "Constitution of Cuba" (PDF). constituteproject.org. National Assembly of People's Power. 10 April 2019. 2020-02-28 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 15 June 2023.
- ^ "New Cuban leadership reflects a rebranding of Castro dictatorship". 4 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 February 2024.
- ^ "Cuba". Central Intelligence Agency. 20 February 2023. 12 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 November 2023.
- ^ Torres, Nora Gámez (24 July 2024). "Cuba admits to massive emigration wave: a million people left in two years amid crisis". Miami Herald. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2024.
- ^ "Cuba". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2023.
- ^ "Indicadores Demográficos por provincias y municipios 2022" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Oficina Nacional de Estadística e Information República de Cuba. 14 March 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 June 2023.
- ^ a b "World Bank GDP PPP 2015, 28 April 2017 PDF". සම්ප්‍රවේශය 18 January 2018.
- ^ "World Bank total population of Cuba in 2015 (GDP PPP divided by Population data)". 11 November 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2018.
- ^ a b "Basic Data Selection". United Nations. 20 September 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 February 2024.
- ^ "Cuba grapples with growing inequality". Reuters. 23 December 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 July 2013.
- ^ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations Development Programme. 13 March 2024. 13 March 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 13 March 2024.
- ^ Levitsky, Steven; Way, Lucan A. (2010-08-16). Competitive Authoritarianism: Hybrid Regimes after the Cold War. Cambridge University Press. pp. 361–363. ISBN 978-1-139-49148-8. 9 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 March 2023.
- ^ Lachapelle, Jean; Levitsky, Steven; Way, Lucan A.; Casey, Adam E. (2020). "Social Revolution and Authoritarian Durability". World Politics. 72 (4): 557–600. doi:10.1017/S0043887120000106. ISSN 0043-8871. S2CID 225096277. 21 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 July 2021.
- ^ Stein, Elizabeth Ann (2016). "Information and Civil Unrest in Dictatorships". Oxford Research Encyclopedia of Politics. doi:10.1093/acrefore/9780190228637.013.35. ISBN 978-0-19-022863-7. 6 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2021.
- ^ "Six facts about censorship in Cuba". www.amnesty.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). 11 March 2016. 11 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2020-12-17.
- ^ a b "Press Freedom Index 2015" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 27 අගෝස්තු 2015 at the Wayback Machine, Reporters Without Borders. Retrieved 12 November 2015
- ^ "Press Freedom Index 2008" (PDF). Reporters Without Borders. 2008. 2009-03-03 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Rangel, Carlos (1977). The Latin Americans: Their Love-Hate Relationship with the United States. New York: Harcourt Brace Jovanovich. pp. 3–5. ISBN 978-0-15-148795-0. Skidmore, Thomas E.; Smith, Peter H. (2005). Modern Latin America (6 ed.). Oxford and New York: Oxford University Press. pp. 1–10. ISBN 978-0-19-517013-9.
- ^ "Pre-Castro Cuba | American Experience". PBS. 22 July 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-07-20.
- ^ Greenberg, Jon (February 24, 2020). "Fact-checking Bernie Sanders' claim on Cuba literacy under Castro". PolitiFact. 20 July 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-07-20.
- ^ Geloso, Vincent; Pavlik, Jamie Bologna (2021-04-01). "The Cuban revolution and infant mortality: A synthetic control approach". Explorations in Economic History. 80: 101376. doi:10.1016/j.eeh.2020.101376. ISSN 0014-4983. S2CID 229073336. 20 July 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 July 2021.
- ^ Kessler, Glenn (Dec 1, 2016). "Justin Trudeau's claim that Castro made 'significant improvements' to Cuban health care and education". The Washington Post. 17 April 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2017-08-19.
- ^ Editorial (16 May 2015). "Be more libre". economist.com. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2015.
- ^ The Committee Office, House of Commons (28 March 2001). "Cuban Health Care Systems and its implications for the NHS Plan". Select Committee on Health. 21 August 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ "The State of Social Rights in Cuba: VI Report 2023" (PDF). Observatorio Cubano de Derechos Humanos (OCDH). 2023. 5 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2 October 2023.
- ^ "Un informe de la ONU señala que los cubanos de 14 a 60 años sufren de malnutrición". 14ymedio (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 2023-04-05. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-08.
- ^ "Cuba – Cultural institutions | history – geography". Encyclopedia Britannica. p. 11. 18 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 August 2017.
- ^ "Alfred Carrada – The Dictionary Of The Taino Language". alfredcarrada.org. 19 February 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ a b c Fernandes, Daniel M.; Sirak, Kendra A.; Ringbauer, Harald; Sedig, Jakob; Rohland, Nadin; Cheronet, Olivia; Mah, Matthew; Mallick, Swapan; Olalde, Iñigo; Culleton, Brendan J.; Adamski, Nicole; Bernardos, Rebecca; Bravo, Guillermo; Broomandkhoshbacht, Nasreen; Callan, Kimberly (2021-02-04). "A genetic history of the pre-contact Caribbean". Nature (ඉංග්‍රීසි බසින්). 590 (7844): 103–110. Bibcode:2021Natur.590..103F. doi:10.1038/s41586-020-03053-2. ISSN 0028-0836. PMC 7864882. PMID 33361817.
- ^ Orihuela, Johanset; Viñola, Lázaro W.; Jiménez Vázquez, Osvaldo; Mychajliw, Alexis M.; Hernández de Lara, Odlanyer; Lorenzo, Logel; Soto-Centeno, J. Angel (December 2020). "Assessing the role of humans in Greater Antillean land vertebrate extinctions: New insights from Cuba". Quaternary Science Reviews (ඉංග්‍රීසි බසින්). 249: 106597. Bibcode:2020QSRv..24906597O. doi:10.1016/j.quascirev.2020.106597. ISSN 0277-3791.
- ^ Keegan, William F.; Hofman, Corinne L. (2017-02-23). "Cuba, the Bahama Archipelago, and Jamaica". The Caribbean before Columbus. Oxford University Press. pp. 151–196. doi:10.1093/acprof:oso/9780190605247.003.0006. ISBN 978-0-19-060524-7.
- ^ Roksandic, van (2016-09-20). "The Role of the Nicaraguan Rise in the Early Peopling of the Greater Antilles". Cuban Archaeology in the Caribbean (ඉංග්‍රීසි බසින්). University Press of Florida. pp. 8–16. doi:10.5744/florida/9781683400028.003.0002. ISBN 978-1-68340-002-8.
- ^ Henken, Ted (2008). Cuba: A Global Studies Handbook. ABC-CLIO. p. 30. ISBN 978-1-85109-984-9. (gives the landing date in Cuba as 27 October)
- ^ Cuba Oficina Del Censo (2009). Cuba: Population, History and Resources 1907. BiblioBazaar, LLC. p. 28. ISBN 978-1-110-28818-2. (gives the landing date in Cuba as 28 October)
- ^ Gott 2004, p. 13
- ^ Andrea, Alfred J.; Overfield, James H. (2005). "Letter by Christopher Columbus concerning recently discovered islands". The Human Record. Vol. 1. Houghton Mifflin Company. p. 8. ISBN 978-0-618-37040-5.
- ^ "Encomienda or Slavery? The Spanish Crown's Choice of Labor Organization in Sixteenth-Century Spanish America" (PDF). LatinAmericanStudies.org. 9 May 2006 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ McAlister 1984, p. 164
- ^ Diamond, Jared M. (1998). Guns, Germs, and Steel: The Fates of Human Societies. New York, NY: W.W. Norton & Co. ISBN 978-0-393-03891-0. 16 January 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 August 2017.
- ^ Byrne, Joseph Patrick (2008). Encyclopedia of Pestilence, Pandemics, and Plagues: A-M. ABC-CLIO. p. 413. ISBN 978-0-313-34102-1.[permanent dead link]
- ^ J. N. Hays (2005). Epidemics and Pandemics: Their Impacts on Human History සංරක්ෂිත පිටපත, https://books.google.com/books?id=GyE8Qt-kS1kC&pg=PA82, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 9 December 2024. p.82. ISBN 1-85109-658-2
- ^ Davidson, James West. After the Fact: The Art of Historical Detection Volume 1. Mc Graw Hill, New York 2010, Chapter 1, p. 1
- ^ Wright 1916, පිටු අංකය: 183.
- ^ Wright 1916, පිටු අංකය: 229.
- ^ Wright 1916, පිටු අංකය: 246.
- ^ a b c d "Cuba". Britannica. 25 April 2023. 23 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 August 2017.
- ^ Ferrer, Ada (2014). Freedom's Mirror: Cuba and Haiti in the Age of Revolution. New York: Cambridge University Press. p. 36. ISBN 978-1107029422.
- ^ Childs, Matt D. (2006). The 1813 Aponte Rebellion in Cuba and the Struggle against Atlantic Slavery. The University of North Carolina Press. p. 320 pages. ISBN 978-0-8078-5772-4.
- ^ Scheina 2003, පිටු අංකය: 352.
- ^ Herbert S. Klein, Slavery in the Americas: A Comparative Study of Virginia and Cuba, Chicago: University of Chicago Press, 1967, p. 196
- ^ Melvin Drimmer (Apr 1968). "Reviewed Work: Slavery in the Americas: A Comparative Study of Virginia and Cuba by Herbert S. Klein". The William and Mary Quarterly. 25 (2): 307–309. doi:10.2307/1919107. JSTOR 1919107.
- ^ a b Melvin Drimmer (Apr 1968). "Reviewed Work: Slavery in the Americas: A Comparative Study of Virginia and Cuba by Herbert S. Klein". The William and Mary Quarterly. 25 (2): 307–309. doi:10.2307/1919107. JSTOR 1919107.
- ^ Chomsky, Carr & Smorkaloff 2004, පිටු අංක: 115–117.
- ^ a b Scheina 2003, පිටු අංකය: 353.
- ^ Scheina 2003, පිටු අංකය: 357.
- ^ "Historia de las Guerrras de Cuba". cubagenweb.org. 8 September 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 May 2007.
- ^ "The Little War of 1878 – History of Cuba". historyofcuba.com. 15 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 May 2007.
- ^ Scott 2000, පිටු අංකය: 3.
- ^ Chomsky, Carr & Smorkaloff 2004, පිටු අංක: 37–38.
- ^ a b c d Sandler, Stanley, ed. (2002). "Part 25". Ground Warfare: An International Encyclopedia. Vol. 1. ABC-CLIO. p. 549. ISBN 978-1-57607-344-5. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
- ^ a b Arias, David (2005). Spanish-Americans: Lives And Faces. Victoria, BC, Canada: Trafford Publishing. p. 171. ISBN 978-1-4120-4717-3. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
- ^ Home, Robert K. (1997). Of Planting and Planning: The Making of British Colonial Cities. Chapman and Hall. p. 195. ISBN 978-0-419-20230-1. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
- ^ Murrin, John M.; Johnson, Paul E.; McPherson, James M.; Fahs, Alice; Gerstle, Gary (27 February 2013). Liberty, Equality, Power: A History of the American People, Volume II: Since 1863, Concise Edition. Cengage Learning. ISBN 9781285629544. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 February 2020 – via Google Books.
- ^ The Spanish–American War. "Cuban Reconcentration Policy and its Effects". 24 October 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 January 2007.
- ^ Morison, Samuel Loring; Morison, Samuel Eliot; Polmar, Norman (2003). The American Battleship. St. Paul, Minn.: MBI Publishing Company. p. 18. ISBN 978-0-7603-0989-6. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 September 2009.
- ^ Falk 1988, පිටු අංකය: 64.
- ^ "Franklin Pierce: Foreign Affairs". Miller Center. 12 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Treaty of Peace Between the United States and Spain". The Avalon Project. Yale Law School. 10 December 1898.
- ^ Louis A. Pérez (1998). Cuba Between Empires: 1878–1902. University of Pittsburgh Pre. p. xv. ISBN 978-0-8229-7197-9. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ Diaz-Briquets, Sergio; Pérez-López, Jorge F. (2006). Corruption in Cuba: Castro and Beyond. Austin: University of Texas Press. p. 63. ISBN 0-292-71321-5. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
- ^ "Elections and Events 1902-1911". libraries.ucsd.edu. 2019-05-30 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Beede, Benjamin, ed. (1994). The War of 1898, and U.S. interventions, 1898–1934: an encyclopedia. New York: Garland. p. 134. ISBN 0-8240-5624-8. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
- ^ a b c Sanderlin, Terry K. (24 April 2012). The Last American Rebel in Cuba. AuthorHouse. p. 7. ISBN 978-1-4685-9430-0. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ a b c Chaffee, Wilber Albert; Prevost, Gary (1992). Cuba: A Different America. Rowman & Littlefield. p. 4. ISBN 978-0-8476-7694-1. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ Argote-Freyre, Frank (2006). Fulgencio Batista. Vol. 1. New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press. p. 50. ISBN 978-0-8135-3701-6.
- ^ a b Jones, Melanie (2001). "Cuba: History". In West, Jacqueline (ed.). South America, Central America and the Caribbean 2002. Routledge. p. 303. ISBN 978-1-85743-121-6. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ a b Suchlicki, Jaime (2002). Cuba: From Columbus to Castro and Beyond. Potomac Books. p. 95. ISBN 978-1-57488-436-4. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ Domínguez 1978, p. 76
- ^ Domínguez 1978, පිටු අංකය: [page needed].
- ^ a b c Villafana, Frank R. (31 December 2011). Expansionism: Its Effects on Cuba's Independence. Transaction Publishers. p. 201. ISBN 978-1-4128-4656-1. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ a b c d Horowitz 1988, p. 662
- ^ a b Bethell, Leslie (1993). Cuba. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-43682-3.
- ^ Sweig 2004, p. 4
- ^ Sweig 2004, පිටු අංකය: [page needed].
- ^ "Batista's Boot". Time. 18 January 1943. 25 August 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 April 2013.
- ^ Polmar, Norman; Allen, Thomas B. World War II: The Encyclopedia of the War Years 1941–1945. p. 230.
- ^ Domínguez 1978, p. 101
- ^ Domínguez 1978, pp. 110–1
- ^ Alvarez 2004.
- ^ "A Coup in Cuba". History Today. 1 August 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 September 2017.
- ^ Olson, James Stuart (2000). Historical Dictionary of the 1950s. Greenwood Publishing Group. pp. 67–68. ISBN 0-313-30619-2.
- ^ Sweig 2004, p. 6
- ^ Lewis, Paul H. (2006). Authoritarian Regimes in Latin America. Oxford, UK: Rowman & Littlefield. p. 186. ISBN 978-0-7425-3739-2. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 September 2009.
- ^ "Fidel Castro: "History Will Absolve Me"" (PDF). college.cengage.com. 4 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 4 June 2021.
- ^ Smith & Llorens 1998.
- ^ Baklanoff 1998.
- ^ Thomas 1998, p. 1173.
- ^ Padrón, José Luis; Betancourt, Luis Adrián (2008). Batista, últimos días en el poder (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Havana: Unión.
- ^ Maureen Ihrie; Salvador Oropesa (31 October 2011). World Literature in Spanish: An Encyclopedia: An Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 262. ISBN 978-0-313-08083-8. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ a b c Chomsky, Aviva (23 November 2010). A History of the Cuban Revolution. John Wiley & Sons. pp. 37–38. ISBN 978-1-4443-2956-8. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ Falk 1988, පිටු අංකය: 67.
- ^ a b "The Cuban Economy: A Soviet Showcase?" (PDF). Central Intelligence Agency. 15 August 1984.
- ^ Ros (2006) pp. 159–201.
- ^ "Anti-Cuba Bandits: terrorism in past tense". 22 February 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ When the State Kills: The Death Penalty v. Human Rights. New York, United States: Amnesty International Publications. 1989. ISBN 9780862101640. OCLC 1017244324. සැකිල්ල:NCJ.
- ^ Chase, Michelle (2010). "The Trials". in Grandin, Greg; Gilbert, Joseph. A Century of Revolution. Durham, NC: Duke University Press. pp. 163–198. . . http://read.dukeupress.edu/content/a-century-of-revolution. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 17 September 2015.
- ^ "US rejects Cuba demand to hand back Guantanamo Bay base සංරක්ෂණය කළ පිටපත 7 දෙසැම්බර් 2016 at the Wayback Machine". BBC News. 30 January 2015.
- ^ a b c d Rabe, Stephen G. (1988). Eisenhower and Latin America: The Foreign Policy of Anticommunism. UNC Press Books. pp. 123–125. ISBN 978-0-8078-4204-1. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ a b c Crooker, Richard A. (2005). Cuba. Infobase Publishing. pp. 43–44. ISBN 978-1-4381-0497-3. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ U.S. International Trade Commission. The Economic Impact of U.S. Sanctions with Respect to Cuba. DIANE. p. Section 2–3, p. 2. ISBN 978-1-4578-2290-2.
- ^ Scheina 2003b, පිටු අංකය: 247.
- ^ Scheina 2003b, පිටු අංකය: 250.
- ^ a b c "Case Studies in Sanctions and Terrorism: Case 60–3, US v. Cuba (1960– : Castro)" (PDF). Peterson Institute for International Economics. October 2011. 14 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 14 February 2017.
- ^ Scheina 2003b, පිටු අංකය: 253.
- ^ Polmar, Norman; Gresham, John D. (17 January 2006). DEFCON-2: Standing on the Brink of Nuclear War During the Cuban Missile Crisis. Hoboken: Wiley. p. 223. ISBN 978-0-471-67022-3. OCLC 60373348. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 July 2021.
- ^ Duncan, Terri Kaye; Stein, R. Conrad (15 July 2020). Thirteen Days of Tension: The Cuban Missile Crisis. Movements and Moments That Changed America. New York: Rosen Publishing Group. pp. 8, 49, 94. ISBN 978-1-72534-219-4. OCLC 1203013466.
- ^ Ruppe, David (1 May 2001). "U.S. Military Wanted to Provoke War With Cuba". ABC News (ඉංග්‍රීසි බසින්). 21 April 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-03.
- ^ Faria, Miguel A. (2002). Cuba in Revolution – Escape From a Lost Paradise. Macon, Georgia: Hacienda Publishing. pp. 163–228.
- ^ Scheina 2003b, පිටු අංකය: 251.
- ^ Scheina 2003b, පිටු අංකය: 254.
- ^ Koppel, Martín; Calero, Róger (25 February 2019). Written at Havana International Book Fair. "Cuba and Algerian revolutions: an intertwined history". The Militant. Vol. 83, no. 8. New York City. 19 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 March 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l Scheina 2003b, pp. 327–377
- ^ Henken, Ted; Vignoli, Gabriel (2015). "ENTERPRISING CUBA: CITIZEN EMPOWERMENT, STATE ABANDONMENT, OR U.S. BUSINESS OPPORTUNITY?" (PDF). american.edu. Center for Latin American and Latino Studies. සම්ප්‍රවේශය August 19, 2020.
- ^ Prevost, Grey (2007). "Fidel Castro and the Cuban Revolution". Headwaters. 24 (1): 25–26. සම්ප්‍රවේශය August 19, 2020.
- ^ Cuba's Forgotten Decade How the 1970s Shaped the Revolution. Lexington Books. 2018. pp. 72–73. ISBN 9781498568746.
- ^ a b Pineo, Ronn (2019-03-01). "Cuban Public Healthcare: A Model of Success for Developing Nations". Journal of Developing Societies. 35 (1): 16–61. doi:10.1177/0169796X19826731. ISSN 0169-796X.
- ^ a b Bethell, Leslie (13 August 1998). The Cambridge History of Latin America. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-62327-8.[page needed]
- ^ Marcella, Gabriel (1977). "Cuba and the Regional Balance of Power: Cuba's International Involvement". Parameters. VII (2). U.S. Army War College: 13. 9 February 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 February 2020.
- ^ Simha, Rakesh Krishnan (21 October 2015). "Why the Cuban military machine should intervene in Syria". Russia Beyond. 17 March 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 March 2020.
- ^ The Nuclear Non-Proliferation Regime: Prospects for the 21st Century. Springer. 2016. p. 95.
- ^ "Foreign Intervention by Cuba" (PDF). 22 January 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Cuba: The International Dimension. Transaction Publishers. 1990. p. 138. ISBN 9780887383243.
- ^ Ra'anan, Gavriel D. (31 December 1978). "The Evolution of the Soviet Use of Surrogates in Military Relations with the Third World, with Particular Emphasis on Cuban Participation in Africa". RAND Corporation. 29 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2021.
- ^ Scheina 2003b, පිටු අංකය: 339.
- ^ Scheina 2003b, පිටු අංකය: 358.
- ^ a b "Health consequences of Cuba's Special Period". CMAJ: Canadian Medical Association Journal. 179 (3): 257. 2008. doi:10.1503/cmaj.1080068. PMC 2474886. PMID 18663207.
- ^ Patricia Maroday (12 January 2015). "Doing Business with Cuba – The Complete Guide". 14 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Gershman & Gutierrez 2009, පිටු අංකය: [page needed].
- ^ Carlos Lauria; Monica Campbell; María Salazar (18 March 2008). "Cuba's Long Black Spring". The Committee to Protect Journalists. 30 August 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 April 2009.
- ^ "Cuba – No surrender by independent journalists, five years on from "black spring"" (PDF). Reporters Without Borders. March 2008. 2 July 2009 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Castro resigns as Cuban president: official media". Agence France-Presse. 19 February 2008. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2008.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "Raul Castro named Cuban president". BBC News. 24 February 2008. 22 June 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 February 2008.
- ^ "Byte by byte". The Economist. 19 March 2008. 22 March 2008 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 April 2008.
- ^ "Raúl Castro replaces top Cuban officials". The Guardian. London. 2 March 2009. 10 March 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 September 2009.
- ^ "China View 2009-06-04: OAS plenary votes to end Cuba's exclusion". News.xinhuanet.com. 4 June 2009. 21 August 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ "China View 2009-06-04: Cuba's Fidel Castro calls OAS a "U.S. Trojan horse"". News.xinhuanet.com. 4 June 2009. 21 August 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ CNN: "Cuba eases travel restriction for citizens" by Ben Brumfield සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 මාර්තු 2016 at the Wayback Machine 16 October 2012 |Until now, Cubans had to pay $150 for an exit visa. A resident in the country that the Cuban wanted to visit would also have to write a letter of invitation. Fees associated with the letter ran as high as $200. That's a steep price in a country where the average official monthly income is about $20.
- ^ BBC: "Leaving Cuba: The difficult task of exiting the island" by Sarah Rainsford සංරක්ෂණය කළ පිටපත 7 දෙසැම්බර් 2016 at the Wayback Machine 12 July 2012
- ^ Washington Office on Latin America: "Cubans Allowed to Travel Abroad Without Exit Visas" By Geoff Thale and Clay Boggs සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2 අප්‍රේල් 2016 at the Wayback Machine 16 October 2012
- ^ Henken, Ted (2013). Cuba. ABC-CLIO. p. 245. ISBN 9781610690126.
- ^ Gupta, Girish (2013-01-14). "Cubans line up for the chance to leave". USA TODAY (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2017-07-10 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2024-07-24.
- ^ PBS: "Cuba Opens Travel Abroad for Most Citizens, Eliminating Exit Visa Requirement" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 28 නොවැම්බර් 2016 at the Wayback Machine 14 January 2013
- ^ USA Today: "Cubans can leave, but to where and with what?" by Girish Gupta සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 ජූලි 2017 at the Wayback Machine, 11 November 2012
- ^ Andrea Mitchell; Eric McClam (18 December 2014). "Cuba Frees American Alan Gross, Held for Five Years". NBC News. 21 August 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 December 2014.
- ^ "Raul Castro leaving Cuban presidency, not power". Associated Press. 18 April 2018. 4 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 October 2023.
The 86-year-old former guerrilla remains head of Cuba's Communist Party, a position that leaves him with broad authority — including much oversight of the man who is replacing him as president.
- ^ Augustin, Ed (25 February 2019). "Cuba overwhelmingly approves new constitution affirming 'irrevocable' socialism". The Guardian. 13 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 August 2021.
- ^ a b Smith, Lydia (4 January 2018). "Inside Cuba's LGBT revolution: How the island's attitudes to sexuality and gender were transformed". The Independent. Havana. 14 May 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2023.
- ^ "Raúl Castro confirms he is resigning as head of Cuba's Communist party". The Guardian. 16 April 2021. 25 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 October 2023.
- ^ "Raul Castro confirms he's retiring, ending long era of Castro leadership in Cuba". Australian Broadcasting Corporation. Associated Press. 17 April 2021. 16 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 April 2021.
- ^ "Protestas en Cuba: manifestantes se concentraron frente a la embajada en Argentina al grito de "Patria y vida"". Buenos Aires. 11 July 2021. 12 July 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2023.
- ^ "Cubanos protestan en el Zócalo conta el régimen de Díaz Canel". www.proceso.com.mx. 11 July 2021. 18 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2023.
- ^ PERÚ, NOTICIAS EL COMERCIO (2021-07-12). "San Isidro: ciudadanos cubanos realizan una protesta frente a la embajada de su país | VIDEO | Lima | nndc | LIMA". El Comercio (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 18 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-07-13.
- ^ Flores, Griselda; Cobo, Leila (19 November 2021). "Camilo Is Top Winner, Cuban Anthem 'Patria y Vida' Wins Song of the Year at 2021 Latin Grammys: Winners List". Billboard. 20 November 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 November 2021.
- ^ "Cuba Family Code: Country votes to legalise same-sex marriage". BBC News. 26 September 2022. 28 September 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 September 2022.
- ^ "Florida braces for Hurricane Irma after Cuba landfall". aljazeera.com. 9 September 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 September 2017.
- ^ Brian Thevenot; Robin Respaut (9 September 2017). "Winds whip Florida Keys as Hurricane Irma turns sights northward". The Globe and Mail. Reuters. 10 September 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Storm Gains Strength as It Nears Florida". The New York Times. 9 September 2017. 9 September 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 September 2017.
- ^ a b Hilary Clarke; Patrick Oppmann. "Irma kills 10 people in Cuba". 12 September 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 September 2017.
- ^ "List of Parties". cbd.int. 24 January 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2012.
- ^ "Plan de Acción Nacional 2006/2010 sobre la Diversidad Biológica. República de Cuba" (PDF). cbd.int. 17 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 9 December 2012.
- ^ "IV Informe Nacional al Convento sobre la Diversidad Biológica. República de Cuba. 2009" (PDF). cbd.int. 17 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 9 December 2012.
- ^ Jaime Suchlicki (2001). Historical Dictionary of Cuba. Scarecrow Press. pp. 69–. ISBN 978-0-8108-3779-9.
- ^ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant; Noss, Reed; Hansen, Matt; Locke, Harvey; Ellis, Erle C.; Jones, Benjamin; Barber, Charles Victor; Hayes, Randy; Kormos, Cyril; Martin, Vance; Crist, Eileen; Sechrest, Wes; Price, Lori; Baillie, Jonathan E. M.; Weeden, Don; Suckling, Kierán; Davis, Crystal; Sizer, Nigel; Moore, Rebecca; Thau, David; Birch, Tanya; Potapov, Peter; Turubanova, Svetlana; Tyukavina, Alexandra; de Souza, Nadia; Pintea, Lilian; Brito, José C.; Llewellyn, Othman A.; Miller, Anthony G.; Patzelt, Annette; Ghazanfar, Shahina A.; Timberlake, Jonathan; Klöser, Heinz; Shennan-Farpón, Yara; Kindt, Roeland; Lillesø, Jens-Peter Barnekow; van Breugel, Paulo; Graudal, Lars; Voge, Maianna; Al-Shammari, Khalaf F.; Saleem, Muhammad (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
- ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G.; Callow, M.; Clements, T.; Costa, H. M.; DeGemmis, A.; Elsen, P. R.; Ervin, J.; Franco, P.; Goldman, E.; Goetz, S.; Hansen, A.; Hofsvang, E.; Jantz, P.; Jupiter, S.; Kang, A.; Langhammer, P.; Laurance, W. F.; Lieberman, S.; Linkie, M.; Malhi, Y.; Maxwell, S.; Mendez, M.; Mittermeier, R.; Murray, N. J.; Possingham, H.; Radachowsky, J.; Saatchi, S.; Samper, C.; Silverman, J.; Shapiro, A.; Strassburg, B.; Stevens, T.; Stokes, E.; Taylor, R.; Tear, T.; Tizard, R.; Venter, O.; Visconti, P.; Wang, S.; Watson, J. E. M. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
- ^ Cabello, Juan José; et al. (2012). "An approach to sustainable development: the case of Cuba". Environment, Development and Sustainability. 14 (4): 573–591. Bibcode:2012EDSus..14..573C. doi:10.1007/s10668-012-9338-8. S2CID 153707220.
- ^ a b c d e f g "The Constitution of the Republic of Cuba, 1976 (as Amended to 2002)" (PDF). National Assembly of People's Power. 17 January 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 August 2012. For discussion of the 1992 amendments, see Domínguez 2003.
- ^ Cederlöf, Gustav (2023). The Low-Carbon Contradiction: Energy Transition, Geopolitics, and the Infrastructural State in Cuba. Critical environments: nature, science, and politics. Oakland, California: University of California Press. ISBN 978-0-520-39313-4.
- ^ "Raul Castro to lead Cuba's Communist Party until 2021". France 24. 19 April 2018. 18 July 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 January 2021.
'I confirm to this assembly that Raul Castro, as first secretary of the Communist Party, will lead the decisions about the future of the country,' Diaz-Canel said.
- ^ "Country profile: Cuba". BBC News. 20 August 2009. 20 February 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 September 2009.
- ^ "Cuba 1976 (rev. 2002)". Constitue. 3 June 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 April 2015.
- ^ Galvis, Ángela Fonseca; Superti, Chiara (2019-10-03). "Who wins the most when everybody wins? Predicting candidate performance in an authoritarian election". Democratization. 26 (7): 1278–1298. doi:10.1080/13510347.2019.1629420. ISSN 1351-0347. S2CID 197727359.
- ^ Domínguez, Jorge I.; Galvis, Ángela Fonseca; Superti, Chiara (2017). "Authoritarian Regimes and Their Permitted Oppositions: Election Day Outcomes in Cuba". Latin American Politics and Society. 59 (2): 27–52. doi:10.1111/laps.12017. ISSN 1531-426X. S2CID 157677498. 29 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 July 2021.
- ^ Smyth, Regina; Bianco, William; Chan, Kwan Nok (2019-04-25). "Legislative Rules in Electoral Authoritarian Regimes: The Case of Hong Kong's Legislative Council". The Journal of Politics. 81 (3): 892–905. doi:10.1086/703068. ISSN 0022-3816. S2CID 159138096. 6 November 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 December 2022.
- ^ Braithwaite, Alex; Braithwaite, Jessica Maves (2020). "Restricting Opposition in Elections and Terrorist Violence". Terrorism and Political Violence. 32 (7): 1550–1572. doi:10.1080/09546553.2018.1495627. ISSN 0954-6553. S2CID 149575921.
- ^ Domínguez, Jorge I.; Galvis, Ángela Fonseca; Superti, Chiara (2017). "Authoritarian Regimes and Their Permitted Oppositions: Election Day Outcomes in Cuba". Latin American Politics and Society (ඉංග්‍රීසි බසින්). 59 (2): 27–52. doi:10.1111/laps.12017. ISSN 1531-426X. S2CID 157677498. 29 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 July 2021.
- ^ Leogrande, William M. (2012). The Cuban communist party and electoral politics: Adaptation, succession, and transition. Cuba Transition Project, Institute for Cuban and Cuban-American Studies, University of Miami. ISBN 978-0-9704916-2-6.
- ^ Cuba: Elections and Events 1991–2001 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 1 මාර්තු 2007 at the Wayback Machine Latin American Election Statistics Home
- ^ "Democracy Index 2016: Revenge of the 'deplorables'". eiu.com. The Economist Intelligence Unit. 25 January 2017. 11 November 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 July 2017.
- ^ "Country Status and ratings overview – Freedom in the World 1973–2016" (PDF). Freedom House. 20 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 29 January 2021.
- ^ Hugo Prieto. "Elizabeth Burgos: 'Los cubanos se han dedicado al control de las Fuerzas Armadas'." සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 සැප්තැම්බර් 2022 at the Wayback Machine Prodavinci. 30 July 2017. Retrieved 5 September 2022. "Cuba es una dictadura militar y una sociedad militarizada."
- ^ "The Cuban military and transition dynamics" (PDF). 2009-03-26 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2009-08-27.
- ^ "Cuba's Raul Castro announces retirement in 5 years". USA Today. 25 February 2013. 28 October 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 April 2014.
- ^ Munita, Tomas; Lima, Mauricio; Ahmed, Azam (3 December 2016). "A Nation in Mourning: Images of Cuba After Fidel Castro". The New York Times. ISSN 0362-4331. 2016-12-03 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 February 2017.
- ^ "Raul Castro retires but Cuban Communist Party emphasizes continuity". Reuters. 19 April 2021. 31 March 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2021.
- ^ Domínguez 1989, p. 6: "Cuba is a small country, but it has the foreign policy of a big power."
- ^ Feinsilver 1989, p. 2: "Cuba has projected disproportionately greater power and influence through military might ... through economic largesse ... as a mediator in regional conflicts, and as a forceful and persuasive advocate of Third World interests in international forums. Cuba's scientific achievements, while limited, are also being shared with other Third World countries, thereby furthering Cuban influence and prestige abroad."
- ^ Gleijeses 1996, pp. 159, 161: "Cuba's relationship with Algeria in 1961–5 ... clashes with the image of Cuban foreign policy—cynical ploys of a [Soviet] client state—that prevails not only in the United States but also in many European capitals. ... The aid Cuba gave Algeria in 1961–2 had nothing to do with the East-West conflict. Its roots predate Castro's victory in 1959 and lie in the Cubans' widespread identification with the struggle of the Algerian people."
- ^ Gleijeses 2010, p. 327: "The dispatch of 36,000 Cuban soldiers to Angola between November 1975 and April 1976 stunned the world; ... by 1988, there were 55,000 Cuban soldiers in Angola."
- ^ Gleijeses 2002, p. 392: "After Angola, Cuba's largest military intervention was in Ethiopia, where in 1978 16,000 Cuban troops helped repulse the invading Somali army."
- ^ Gebru Tareke 2009, pp. 62–3. Tareke refers here to the training given to 10 members of the Eritrean Liberation Front in 1968 during the Eritrean struggle for independence.
- ^ Gleijeses 1997, p. 50: "On 14–16 October 1960, [Guinean president Ahmed Sékou] Touré went to Havana. It was the first visit of an African chief of state to Cuba. The following year Cuba's foreign aid programme to Third World governments began when fifteen students from Guinea arrived in Havana to attend the university or technical institutes."
- ^ Gleijeses 1997, p. 45: "Joining the rebellion in 1966, and remaining through the war's end in 1974, this was the longest Cuban intervention in Africa before the despatch of troops to Angola in November 1975. It was also the most successful. As the Guinean paper Nõ Pintcha declared, 'The Cubans' solidarity was decisive for our struggle'".
- ^ Gleijeses 2002, p. 227. The Cuban contribution to the independence of Mozambique was not very important.
- ^ Ramazani 1975, පිටු අංකය: 91.
- ^ "AP 1950 Invasion Wiped Out Says Trujillo". Waterloo, Iowa: Waterloo Daily Courier. 24 June 1959. p. 7.
- ^ "Resistencia 1916–1966". museodelaresistencia.org. 26 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 April 2013.
- ^ "Joint declarations concerning areas and modalities provisionally identified for cooperation" (PDF). European Commission. 26 November 2008. 11 May 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
- ^ Hirst, Joel D. (2 December 2010). "The Bolivarian Alliance of the Americas". cfr.org. 15 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 April 2013.
- ^ Millman, Joel (15 January 2011). "New Prize in Cold War: Cuban Doctors". wsj.com. 29 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 April 2013.
- ^ Arsenault, Chris (31 December 2012). "Cuban doctors prescribe hope in Venezuela". aljazeera.com. 21 September 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 April 2013. As the article discusses, the oil-for-doctors programme has not been welcomed uncritically in Venezuela. The initial impetus for Cuban doctors' going to Venezuela was a Chavez-government welfare project called Misión Barrio Adentro (Albornoz 2006).
- ^ Roy 2000, පිටු අංකය: [page needed].
- ^ Domínguez, Jorge I. (2001). "Reviews: Cuba, the United States, and the Helms-Burton Doctrine: International Reactions by Joaquín Roy". Journal of Latin American Studies. 33 (4): 888–890. doi:10.1017/s0022216x0133626x. JSTOR 3653779. S2CID 145691025.
- ^ "Obama Says U.S., Cuba Taking Critical Steps Toward a New Day". Bureau of International Information Programs, U.S. Department of State. 21 April 2009. 30 November 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
- ^ "U.S. Administration Announcement on U.S. Policy Toward Cuba". Bureau of International Information Programs, U.S. Department of State. 13 April 2009. 30 August 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
- ^ Daniel Trotta and Steve Holland (17 December 2014). "U.S., Cuba restore ties after 50 years". Havanna and Washington: Reuters. 15 January 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 January 2015.
- ^ Baker, Peter (17 December 2014). "U.S. to Restore Full Relations With Cuba, Erasing a Last Trace of Cold War Hostility". The New York Times. 5 November 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 January 2015.
- ^ Frances Robles; Julie Hirschfeld Davis (18 December 2014). "U.S. Frees Last of the 'Cuban Five,' Part of a 1990s Spy Ring". The New York Times. 29 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 January 2015.
- ^ Parlapiano, Alicia (17 December 2014). "How America's Relationship With Cuba Will Change". The New York Times. 29 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 January 2015.
- ^ Mark Landler and Michael R. Gordon (17 December 2014). "Journey to Reconciliation Visited Worlds of Presidents, Popes and Spies". The New York Times. 29 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 January 2015.
- ^ Jackson, David (1 July 2015). "Obama, Cuba announce embassy openings". 29 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 July 2015.
- ^ Jaffe, Greg. "U.S. and Cuba reach deal to reopen embassies and reestablish ties". The Washington Post. 22 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 June 2015.
- ^ Archibold, Randal C.; Davis, Julie Hirschfield (14 April 2015). "Cuba to Be Removed From U.S. List of Nations That Sponsor Terrorism". The New York Times. 1 October 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 April 2015.
- ^ Gamboa, Suzanne; Abdullah, Halimah (14 April 2015). "Obama Nixing Cuba From List of State Sponsors of Terrorism". NBC News. 3 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 April 2015.
- ^ "Cuba praises 'fair' US pledge on terrorism list". BBC News. 15 April 2015. 29 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 April 2015.
- ^ Harris, Gardiner (17 September 2017). "Tillerson Says U.S. May Close Cuba Embassy Over Mystery Ailments". The New York Times. ISSN 0362-4331. 29 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 October 2017.
- ^ William Kelly (29 March 2022). "Despite Cuba's important history of solidarity with Ukraine, Russia remains a key ally". The Washington Post. 9 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 April 2023.
- ^ "Cuba and Russia Strengthen Strategic Partnership". dialogo-americas.com. 6 January 2023. 28 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 April 2023.
- ^ "Evoking Castro, Putin and Cuban leader pledge to deepen ties". Reuters. 22 November 2022. 28 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 April 2023.
- ^ a b c d e f g h i Padinger, Germán (2021-11-09). "En qué consiste el embargo comercial de Estados Unidos sobre Cuba". CNN (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 23 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-07.
- ^ "Cuban Democracy Act". U.S. Department of State. 1992. 15 November 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
- ^ "499. Memorandum From the Deputy Assistant Secretary of State for Inter-American Affairs (Mallory) to the Assistant Secretary of State for Inter-American Affairs (Rubottom)". Foreign Relations of the United States. Washington: Office of the Historian, Foreign Service Institute - United States Department of State. 6 April 1960. 27 September 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2022.
If the above are accepted or cannot be successfully countered, it follows that every possible means should be undertaken promptly to weaken the economic life of Cuba. If such a policy is adopted, it should be the result of a positive decision which would call forth a line of action which, while as adroit and inconspicuous as possible, makes the greatest inroads in denying money and supplies to Cuba, to decrease monetary and real wages, to bring about hunger, desperation and overthrow of government.
- ^ Yaffe, Helen (9 December 2021). "Chapter 8 US Sanctions Cuba 'to Bring About Hunger, Desperation and the Overthrow of the Government'". Sanctions at War. Studies in Critical Social Sciences. pp. 129–147. doi:10.1163/9789004501201_009. ISBN 9789004501201. S2CID 245412919. 17 May 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 May 2022.
- ^ "The US Embargo Against Cuba: Its Impact on Economic and Social Rights". Amnesty International. September 2009. 4 August 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 December 2013.
- ^ "Cuba: UN Members overwhelmingly support end of US embargo, as Brazil backs Washington". UN News. 7 November 2019. 16 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 January 2021.
- ^ "Historic thaw in U.S., Cuba standoff". CNN. 2 January 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 December 2014.
- ^ Lederman, Josh. "U.S. tightens travel rules to Cuba, blacklists many businesses". chicagotribune.com. 22 April 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2022.
- ^ "U.S. issues new Cuba sanctions, Biden promises more to come". Reuters. 31 July 2021. 16 May 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2022.
- ^ "SIPRI Military Expenditure Database | SIPRI". www.sipri.org. 2 May 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2021.
- ^ Williams, John Hoyt (August 1988). "Cuba: Havana's Military Machine". The Atlantic. 7 June 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ "Cuban armed forces and the Soviet military presence" (PDF). 24 March 2009 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 March 2009.
- ^ "Cuban army called key in any post-Castro scenario". Redorbit. 15 August 2006. 17 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2019.
- ^ "Military Size By Country 2021". worldpopulationreview.com. 19 July 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-07-19.
- ^ "Chapter XXVI: Disarmament – No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons". United Nations Treaty Collection. 7 July 2017. 30 December 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 August 2019.
- ^ "2024 Global Peace Index" (PDF).
- ^ "Emergency Phone Numbers". Whatlatinamerica.com. 9 May 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2013.
- ^ "Vyacheslav Volodin: for us, Cuba is a symbol of the struggle for independence, struggle for self-determination of the people". State Duma. 22 November 2022. 28 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 April 2023.
- ^ Strobel, Brett Forrest and Warren P. "How Cuba Recruits Spies to Penetrate Inner Circles of the U.S. Government". WSJ (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 17 March 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-03-17.
- ^ Cuba's Neighborhood Watches: 50 Years of Eyes, Ears සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2013-04-10 at the Wayback Machine by Isabel Sanchez, Associated Press, September 27, 2010
- ^ Eckstein, Susan (1994). Back from the Future: Cuba under Castro. Great Britain: Routledge. p. 29. ISBN 0-415-94793-6.
- ^ "EU-Cuba relations". European Communities. 4 September 2003. 5 September 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
- ^ "Attacks on the Press in 2021". Committee to Protect Journalists. 9 December 2021. 13 May 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2022.
- ^ Human Rights Watch (2008). World Report 2008: Events of 2007. Seven Stories Press. p. 207. ISBN 978-1-58322-774-9.
- ^ "Cuba - Constant ordeal for independent media". Reporters without Borders. 6 October 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය October 14, 2021.
- ^ "Number of Cuban political prisoners dips – rights group". BBC News. 5 July 2010. 5 June 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 June 2014.
- ^ "Social Policy at the crossroads" (PDF). oxfamamerica.org. 9 October 2007 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 February 2009.
- ^ "What countries have a planned economy?". Reference. 26 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 October 2016.
- ^ Plummer, Robert (March 27, 2011). "Cuba inches towards market socialism". BBC. 29 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය October 22, 2022.
- ^ Feinberg, Richard (June 14, 2016). Open for Business: Building the New Cuban Economy. Publisher: Brookings Institution Press. pp. 214–215. ISBN 9780815727699.
- ^ LeoGrande, William (July 31, 2018). "Is Cuba's Vision of Market Socialism Sustainable?". 3 February 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය October 22, 2022.
- ^ "Cuba's repressive machinery: Summary and recommendations". Human Rights Watch. 1999. 22 May 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 December 2016.
- ^ a b "Cuba's economy: Money starts to talk". The Economist. 20 July 2013. 24 February 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ "Inequality: The deal's off". The Economist. 24 March 2012. 12 June 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 July 2013.
- ^ "CUBA: The Fastest Growing Remittances Market in Latin America". The Havana Consulting Group & Tech. 23 June 2016. 7 March 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 May 2022.
- ^ "Envío de remesas a Cuba cayó el 54,14 % en 2020, según expertos". On Cuba News (Spanish බසින්). 24 November 2020. 29 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 May 2022.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ Augustin, Ed; Robles, Frances (10 December 2022). "'Cuba Is Depopulating': Largest Exodus Yet Threatens Country's Future". The New York Times. New York Times. 29 August 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 December 2022.
- ^ "Un informe asegura que el 88% de los cubanos vive en la pobreza extrema". infobae (යුරෝපීය ස්පාඤ්ඤ බසින්). 2023-09-29. 29 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2023-09-29.
- ^ "GDP per capita (current US$) - Cuba". World Bank. 1 August 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 January 2024.
- ^ "Cuba". CIA. 12 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 January 2024.
- ^ "Human Development Index (HDI)". United Nations Development Programme. 10 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 January 2024.
- ^ "2023 Global Multidimensional Poverty Index (MPI)". United Nations Development Programme. 11 July 2023. 13 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 January 2024.
- ^ "Rank Order Exports". The World Factbook. CIA. 29 June 2006. 19 August 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 April 2014.
- ^ a b "Cuba". The World Factbook. CIA. 12 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 April 2009.
- ^ Calzon, Frank (13 March 2005). "Cuba makes poor trade partner for Louisiana". Center for a Free Cuba. 13 May 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 September 2009.
- ^ "Rank Order – GDP (purchasing power parity)". CIA Fact Book. 4 June 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2006.
- ^ David Einhorn (31 March 2006). "Catholic church in Cuba strives to re-establish the faith". National Catholic Reporter. සම්ප්‍රවේශය 7 September 2009.
- ^ "Cuba's Sugar Industry and the Impact of Hurricane Michele" (PDF). International Agricultural Trade Report. 6 December 2001. 23 June 2006 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2006.
- ^ Glendinning, Lee (12 June 2008). "Cuba to abandon wage caps". The Guardian. 20 June 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 May 2015.
- ^ "Cuban leader looks to boost food production". CNN. 17 April 2008. 6 December 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 September 2009.
- ^ "Venezuela's Maduro pledges continued alliance with Cuba". Reuters. 22 December 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ "Cuba Ill-Prepared for Venezuelan Shock". Association for the Study of the Cuban Economy. 23 April 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2013.
- ^ "Gobierno de Castro otorga a cubanos permiso para construir viviendas "por esfuerzo propio" en". Noticias24.com. 12 October 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 November 2010.
- ^ Alliance, Community (13 September 2011). "Homeless in Cuba? Not Likely". Community Alliance. 7 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 January 2021.
- ^ "Opinion: Universal healthcare, no illiteracy and other Cuban feats under a U.S. embargo". Los Angeles Times. 20 June 2017. 21 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 January 2021.
- ^ Grein, John (1 January 2015). "Recent Reforms in Cuban Housing Policy". International Immersion Program Papers. 5 September 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 January 2021.
- ^ Cave, Damien (2 August 2011). "Cuba Prepares for Private Property". The New York Times. 22 December 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 February 2017.
- ^ "Cuba National Assembly approves economic reforms". BBC News. 2 August 2011. 28 November 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 June 2018.
- ^ Categoría: Lucha de nuestros pueblos (1 April 2014). "Los nuevos lineamientos económicos". Semanarioaqui.com. 12 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 April 2014.
- ^ "New Cuban Economy" (PDF). 30 July 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 April 2014.
- ^ Study: Cubans don't make much, but it's more than state salaries indicate සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 සැප්තැම්බර් 2017 at the Wayback Machine, Miami Herald, 12 July 2016
- ^ "Cuba rations chicken, eggs and rice as economic crisis worsens". National Post. 10 May 2019. සම්ප්‍රවේශය 12 May 2019.
Cuba imports roughly two-thirds of its food at an annual cost of more than $2.7 billion and brief shortages of individual products have been common for years. In recent months, a growing number of products have started to go missing for days or weeks at a time, and long lines have sprung up within minutes of the appearance of scarce products like chicken or flour.
- ^ "Cuba announces increase in wages as part of economic reform". NBC News. AP. 8 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 June 2021.
- ^ "Cuba eliminates the CUC and announces currency unification". Miami Herald. 11 December 2020. 27 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2022.
- ^ a b "What will Cuba's new single currency mean for the island?". Al Jazeera. 1 January 2021. 17 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 June 2021.
- ^ Forde, Kaelyn (16 July 2021). "Cuba protests: The economic woes driving discontent". Al Jazeera (ඉංග්‍රීසි බසින්). 15 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2022.
- ^ "Cuba opens up its economy to private businesses". BBC. 7 February 2021. 28 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 June 2021.
- ^ "Cuba to reform economy, allow more private enterprise". Daily Friend. 8 February 2021. 8 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 June 2021.
- ^ "Cuba opens foreign currency-only shops, ends tax on dollar". ABCnews. AP. 8 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 June 2021.
- ^ Chalfant, Morgan (23 September 2020). "Trump announces new sanctions on Cuba". MSNnews. 8 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 June 2021.
- ^ "Biden administration decided to keep Cuba in the "bad boys" list". 26 May 2021. 8 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 June 2021.
- ^ "World Competitiveness Map". International Trade Center. 9 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 November 2013.
- ^ a b "Nickel" (PDF). United States Geological Survey. 9 May 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 9 November 2013.
- ^ Ivette E. Torres (1997). "The Mineral Industry of Cuba" (PDF). U.S. Geological Survey. 12 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
- ^ Wayne S. Smith (1 November 2006). "After 46 years of failure, we must change course on Cuba". The Guardian. London. 17 June 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
- ^ Espino 2000.
- ^ Corbett 2002, p. 33.
- ^ Facio, Elisa; Maura Toro-Morn, and Anne R. Roschelle (Spring 2004). "Tourism in Cuba During the Special Period" (PDF). Transnational Law & Contemporary Problems. 14. University of Iowa College of Law: 119. 22 August 2006 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Background Note: Cuba". U.S. Department of State. December 2005. 22 January 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2006.
- ^ "UNWTO Tourism Highlights, 2013 Edition" (PDF). Tourism Trends and Marketing Strategies UNWTO. 18 July 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 July 2013.
- ^ Apollo, M.; Rettinger, R. (7 March 2018). "Mountaineering in Cuba: improvement of true accessibility as an opportunity for regional development of communities outside the tourism enclaves". Current Issues in Tourism. 22 (15): 1797–1804. doi:10.1080/13683500.2018.1446920. ISSN 1368-3500. S2CID 158535778.
- ^ Tamayo, Juan O. (16 October 2013). "Cuba's Justice Minister says the government fights prostitution". Miami Herald. 17 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 January 2014.
- ^ "Travel Advice and Advisories for Cuba: Sex tourism". Government of Canada. 16 November 2012. 10 May 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 January 2014.
- ^ "Storm Gains Strength as It Nears Florida". The New York Times. 9 September 2017. 9 September 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 September 2017.
- ^ Source: Mapa de Carreteras de Cuba (Road map of Cuba, including the roads officially classified as Autopistas). Ediciones GEO, Havana 2011 - ISBN 959-7049-21-X
- ^ "ANUARIO DEMOGRAFICO DE CUBA 2010" (PDF). Oficina Nacional de Estadisticas. 21 October 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 April 2012.
- ^ "Population, birth rate falling in Cuba: Official". The Peninsula On-line. 26 September 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ "Population Decrease Must be Reverted". 13 January 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ "Cuba: Major Cities". citypopulation.de. 22 October 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 October 2021.
- ^ "U.S. Department of State People Profiles Latin American Countries". 27 May 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 March 2020.
- ^ "A barrier for Cuba's blacks". Miami Herald. 21 August 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ United Nations High Commissioner for Refugees. "Refworld | World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Cuba: Afro-Cubans". Refworld. 17 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2019.
- ^ Marcheco-Teruel, Beatriz; Parra, Esteban J.; Fuentes-Smith, Evelyn; Salas, Antonio; Buttenschøn, Henriette N.; Demontis, Ditte; Torres-Español, María; Marín-Padrón, Lilia C.; Gómez-Cabezas, Enrique J.; Álvarez-Iglesias, Vanesa; Mosquera-Miguel, Ana; Martínez-Fuentes, Antonio; Carracedo, Ángel; Børglum, Anders D.; Mors, Ole (2014). "Cuba: Exploring the History of Admixture and the Genetic Basis of Pigmentation Using Autosomal and Uniparental Markers". PLOS Genetics. 10 (7). e1004488. doi:10.1371/journal.pgen.1004488. PMC 4109857. PMID 25058410.
- ^ "Cuba". 30 November 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 November 2016.
- ^ Cuba: a Lonely Planet travel survival kit. Lonely Planet. 1997. ISBN 9780864424037.
- ^ "Central America :: Cuba — The World Factbook – Central Intelligence Agency". cia.gov. සම්ප්‍රවේශය 30 July 2019.
- ^ "Sahrawi children inhumanely treated in Cuba, former Cuban official". MoroccoTimes.com. 31 March 2006. 25 November 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2006.
- ^ "La inmigración entre 1902 y 1920". Tau.ac.il. 6 June 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 November 2010.
- ^ "Etat des propriétés rurales appartenant à des Français dans l'île de Cuba". Cuban Genealogy Center. 10 July 2007. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ "International migrant stock, total - Cuba | Data". data.worldbank.org. සම්ප්‍රවේශය 2022-09-08.
- ^ Powell, John (2005). "Cuban immigration". Encyclopedia of North American Immigration. Facts on File. pp. 68–71. . https://books.google.com/books?id=VNCX6UsdZYkC&q=%22cubans+are+usually+considered+to+be+the+most+successful%22&pg=PA68. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 30 November 2016.
- ^ Pedraza 2007, පිටු අංකය: [page needed].
- ^ Falk 1988, p. 74: "[A] tenth of the entire Caribbean population has ... [emigrated to the U.S.] over the past 30 years".
- ^ "US Census Press Releases". 3 September 2002. 9 July 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ Pedraza 2007, පිටු අංකය: 5.
- ^ "Essential Background: Overview of human rights issues in Cuba". HRW.org. Human Rights Watch. 31 December 2005. 5 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 April 2018.
- ^ "Visa Lottery for Cubans". The New York Times. Associated Press. 13 October 1994. ISSN 0362-4331. සම්ප්‍රවේශය 16 January 2019.
- ^ a b c d e f Hull, Christopher; Kent, James Clifford (2023-02-20). "Cuba sufre el mayor éxodo ante su peor crisis desde el colapso de la URSS". The Conversation (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-08.
- ^ "Cuba Migration Profiles" (PDF). UNICEF. සම්ප්‍රවේශය 16 January 2019.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;කියුබාවේ ජනවිකාසය Augustin-11-12-22නමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ Brandon, George (1 March 1997). Santeria from Africa to the New World. Indiana University Press. p. 56. ISBN 978-0-253-21114-9.
lucumi language.
- ^ "Lucumi: A Language of Cuba (Ethnologue)". සම්ප්‍රවේශය 10 March 2010.
- ^ "Cuban Creole choir brings solace to Haiti's children". BBC News. සම්ප්‍රවේශය 10 March 2010.
- ^ "Languages of Cuba". සම්ප්‍රවේශය 31 October 2010.
- ^ "Religious Composition by Country" (PDF). Global Religious Landscape. Pew Forum. 9 September 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2013.
- ^ "Cubans love the pope and the Catholic Church, but they're just not that into religion". The Washington Post. ISSN 0190-8286. සම්ප්‍රවේශය 2021-07-20.
- ^ Smith 1996, p. 105: "The expansion of religious liberty began more than a decade ago, for example, and Cuban citizens, by and large, are free to practice their faiths without fear of persecution."
- ^ Domínguez 2003, p. 4.
- ^ David Einhorn (31 March 2006). "Catholic church in Cuba strives to re-establish the faith". National Catholic Reporter. සම්ප්‍රවේශය 7 September 2009.
- ^ Woolf, Nicky; Holpuch, Amanda; Bruno, Angela; Watts, Jonathan in; Kirchgaessner, Stephanie (22 September 2015). "Pope Francis in Cuba: pontiff arrives in Santiago – as it happened". The Guardian. සම්ප්‍රවේශය 21 March 2016.
- ^ "Cuba to Free 3,500 Prisoners Ahead of Pope Visit". voanews.com. Voice of America. 11 September 2015. 15 January 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 September 2015.
- ^ Miroff, Nick (11 September 2015). "Cuba pardons more than 3,500 prisoners ahead of Pope Francis visit". The Washington Post. සම්ප්‍රවේශය 11 September 2015.
- ^ Alexander, Harriett (11 September 2015). "Cuba pardons 3,522 prisoners ahead of Pope Francis visit". telegraph.co.uk. The Telegraph. 10 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 September 2015.
- ^ Edmonds, E.B.; Gonzalez, M.A. (2010). Caribbean Religious History: An Introduction. NYU Press. p. 171. ISBN 978-0-8147-2250-3.
- ^ Dodson, Jualynne E.; Millet Batista, José (2008). Sacred Spaces and Religious Traditions in Oriente Cuba. UNM Press. pp. 12–13.
- ^ "Government officials visit Baha'i center". Baha'iWorldNewsService.com. 13 June 2005.
- ^ a b උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;කියුබාවේ ජනවිකාසය asceනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ a b "The Cuban Education System: Lessons and Dilemmas. Human Development Network Education. World Bank" (PDF). 10 August 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 April 2007.
- ^ a b උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;කියුබාවේ ජනවිකාසය factbookනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ a b "unstats – Millennium Indicators". Mdgs.un.org. 23 June 2010. 21 January 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 November 2010.
- ^ "Latin lessons: What can we Learn from the World's most Ambitious Literacy Campaign?". The Independent. 7 November 2010. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ Getting a Reading on High Literacy in Cuba සංරක්ෂණය කළ පිටපත 8 අප්‍රේල් 2016 at the Wayback Machine. Teachers College, Columbia University. 22 December 2009.
- ^ "Students graduate from Cuban school". NBC News. 25 July 2007. සම්ප්‍රවේශය 7 November 2010.
- ^ "Cuba-trained US doctors graduate". BBC News. 25 July 2007. සම්ප්‍රවේශය 7 September 2009.
- ^ "Cuba". Ranking Web of Universities. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2015.
- ^ Central America :: Cuba — The World Factbook – Central Intelligence Agency, 6 June 2023, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cuba/, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 12 June 2023
- ^ "World population Prospects: The 2006 Revision: Highlights" (PDF). United Nations. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ a b Whiteford & Branch 2008, p. 2
- ^ Frist, Bill (8 June 2015). "Cuba's Most Valuable Export: Its Healthcare Expertise". Forbes. සම්ප්‍රවේශය 18 November 2018.
- ^ Miller, Lee J.; Lu, Wei (24 February 2019). "These Are the World's Healthiest Nations". Bloomberg. සම්ප්‍රවේශය 16 March 2019.
- ^ a b c Ramos, Javier (2021-11-18). "La otra cara de Cuba: el negocio de las batas blancas". Global Voices en Español (ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-08.
- ^ Cuba: A Different America, By Wilber A. Chaffee, Gary Prevost, Rowland and Littlefield, 1992, p. 106
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;කියුබාවේ ජනවිකාසය bethellනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ Feinsilver 1989, pp. 4–5: "Its success has been acclaimed by Dr. Halfdan Mahler, the Director-General of the World Health Organization (WHO), and Dr. Carlysle Guerra de Macedo, Director-General of the Pan American Health Organization (PAHO), as well as by medical professionals from the United States and other capitalist countries who have observed the Cuban health system in action. Despite U.S. hostility toward Cuba, a U.S. government document stated in 1982 that the 'Cuban Revolution has managed social achievements, especially in education and health care, that are highly respected in the Third World ..., [including] a national health care program that is superior in the Third World and rivals that of numerous developed countries.'"
- ^ Lundy, Karen Saucier. Community Health Nursing: Caring for the Public's Health. Jones and Bartlett: 2005, p. 377.
- ^ a b උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;කියුබාවේ ජනවිකාසය :1නමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ Whiteford, Linda M.; Manderson, Lenore, eds. (2000). Global Health Policy, Local Realities: The Fallacy of the Level Playing Field. Boulder, Col.: Lynne Rienner Publishers. p. 69. ISBN 978-1-55587-874-0. සම්ප්‍රවේශය 14 September 2009.
- ^ Editorial (16 May 2015). "Be more libre". economist.com. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2015.
- ^ The Committee Office, House of Commons (28 March 2001). "Cuban Health Care Systems and its implications for the NHS Plan". Select Committee on Health. 21 August 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ Breier & Wildschut 2007, පිටු අංක: 16, 81.
- ^ "Cuban medical team heading for Sierra Leone". World Health Organisation. 14 September 2014. 14 September 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 July 2021.
- ^ Cuban medical team heading for Sierra Leone සංරක්ෂණය කළ පිටපත 28 දෙසැම්බර් 2016 at the Wayback Machine. World Health Organization. September 2014.
- ^ Alexandra Sifferlin (5 November 2014). Why Cuba Is So Good at Fighting Ebola . Time. Retrieved 28 April 2015.
- ^ "Centro de Promoción del Comercio Exterior y la Inversión Extranjera de Cuba – CEPEC". Cepec.cu. 20 June 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2013.
- ^ Erin Schumaker (14 May 2015). Cuba's Had A Lung Cancer Vaccine For Years, And Now It's Coming To The U.S. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 මැයි 2016 at the Wayback Machine The Huffington Post. Retrieved 18 May 2015.
- ^ Rob Quinn (12 May 2015). USA about to get Cuba's lung cancer vaccine සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 අප්‍රේල් 2016 at the Wayback Machine. USA Today. Retrieved 14 May 2015.
- ^ Jacobs, Sally (10 January 2018). "Cuba has a lung cancer vaccine. Many U.S. patients can't get it without breaking the law". USA Today. සම්ප්‍රවේශය 16 October 2018.
- ^ "WHO validates elimination of mother-to-child transmission of HIV and syphilis in Cuba". WHO. 30 June 2015. 2 July 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 August 2015.
- ^ O'Carroll, Lisa (30 June 2015). "Cuba first to eliminate mother-to-baby HIV transmission". theguardian.com. සම්ප්‍රවේශය 1 July 2015.
- ^ a b c d e f g "Un informe de la ONU señala que los cubanos de 14 a 60 años sufren de malnutrición". 14ymedio (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 2023-04-05. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-08.
- ^ Burnett, Victoria (24 July 2013). "For Cuba, a Harsh Self-Assessment". The New York Times. සම්ප්‍රවේශය 24 July 2013.
- ^ Costa Rica – Journey into the Tropical Garden of Eden
- ^ "Nancy Morejón". Smith College. සම්ප්‍රවේශය 2021-07-20.
- ^ Moore, Robin (1997). Nationalizing Blackness: Afrocubanismo and Artistic Revolution in Havana, 1920–1940. University of Pittsburgh Press. ISBN 978-0-8229-5645-7.
- ^ "Cuban Government Censors Reggaeton and "Sexually Explicit" Songs". ABC News. 6 December 2012. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ Daniel, Yvonne (1995). Rumba: Dance and Social Change in Contemporary Cuba. Bloomington, IN: Indiana University Press. p. 28. ISBN 9780253209481.
- ^ Urfé, Odilio 1965. El danzón. La Habana.
- ^ Orovio, Helio 2004. Cuban music from A to Z. p50
- ^ Cristobal Diaz offers 1885: "el bolero, creado aproximadamente para 1885". Diaz Ayala, Cristobal 1999. Cuando sali de la Habana 1898-1997: cien años de música cubana por el mundo. 3rd ed, Cubanacán, San Juan P.R. p24-25
- ^ John, S. (2012). Contemporary Dance in Cuba: Tecnica Cubana as Revolutionary Movement. McFarland & Company. p. 23. ISBN 978-0-7864-9325-8.
- ^ "Cuba's New Internet Service is Also No Bed of Roses". MIT Technology Review. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
- ^ "Cuba launches Wikipedia-like online encyclopedia". Reuters. 13 December 2010. 4 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Internet in Cuba". Reporters Without Borders. 27 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "El acceso a internet en Cuba llega a 7,1 millones de usuarios en 2019". EFE. 26 February 2020. සම්ප්‍රවේශය 3 June 2021.
- ^ "Internet access in Cuba: How data plans work on the Island". සම්ප්‍රවේශය 3 June 2021.
- ^ "El acceso a internet en Cuba llega a 7,1 millones de usuarios en 2019".
- ^ a b "Digital 2021: Cuba". 11 February 2021. සම්ප්‍රවේශය 3 June 2021.
- ^ Alvarez 2001.
- ^ Cuban Sports whatcuba.com, accessed 23 February 2021.
- ^ "Cuban boxer defected unsuccessfully 38 times before realizing U.S. dream". sports.yahoo.com. 18 June 2015.
- ^ Satterfield, Lem (10 June 2015). "From Cuba to world champion: Arduous defection continues to drive Erislandy Lara". PBC Boxing.
- ^ "Cuba – Comité Olímpico Cubano – National Olympic Committee". Olympic.org. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2013.
<references> හි "CIAfactbookCuba" නමැති <ref> ටැගය පෙර පෙළෙහි භාවිතා වූයේ නැත.