ලෝකයේ ආගම් සහ අධ්‍යාත්මික සම්ප්‍රදායන්
01. ක්රිස්තියානි
02. ඉස්ලාම්
03. හින්දු
04. බුද්ධාගම
05. චීන සංස්කෘතික
ඒක දේවවාදී ආගම්
[සංස්කරණය]ක්රිස්තියානි
[සංස්කරණය]ක්රිස්තියානි ධර්මය යනු නාසරෙත්හි ජේසුස්ගේ ජීවිතය හා ඉගැන්වීම් මත පදනම් වූ ආබ්‍රහම් ඒකදේවවාදී ආගමකි. කිතුනුවන් ලෙස හැඳින්වෙන එහි අනුගාමිකයින් විශ්වාස කරන්නේ යේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේ බවය. මෙසියස් ලෙස පැමිණීම හෙබ්‍රෙව් බයිබලයෙන් අනාවැකි පළ කරන ලද අතර එය ක්රිස්තියානි ධර්මයේ පැරණි ගිවිසුම ලෙස හැඳින්වූ අතර අළුත් ගිවිසුමේ සඳහන් වේ. එය ලොව විශාලතම ආගම වන අතර 2020 වන විට අනුගාමිකයන් බිලියන 2.4 ක් පමණ සිටී.
ක්රිස්තියානි ධර්මය එහි බටහිර හා නැගෙනහිර ශාඛා අතින් විවිධ මූලධර්මයන්හි සංස්කෘතික වශයෙන් විවිධ වේ. ඔවුන්ගේ ඇදහිලි පොදුවේ යේසුස් වහන්සේව දෙවියන් වහන්සේගේ පුත්‍රයා ලෙස සලකනු ලැබේ. එනම් ජනතාවට සේවය කර මිනිසාට විමුක්තිය ලබා දෙනු පිණිස,මිනිසා විසින් ගෙවිය යුතු පාපයේ කුලිය කුරුසිය තුළ පූජා වීමෙන් ගෙවා දැමීය.නමුත් දින තුනකින් මනුෂ්‍ය වර්ගයාගේ ගැලවීම උදෙසා මළවුන්ගෙන් උත්ථාන විය.යේසුස්ගේ ජීවිතය හා ඉගැන්වීම් විස්තර කරන මතෙව්, මාක්, ලූක් සහ යොහාන් යනුවෙන් ශුභාරංචි පොත් හතරකි. එය ශුභාරංචියේ ගෞරවනීය පසුබිමයි.
ක්රිස්තියානි ධර්මය ආරම්භ වූයේ 1 වන සියවසේදී රෝම අධිරාජ්යයට අයත් Isrealහි යුදයේ ය. යේසුස්ගේ ප්‍රේරිතයන් සහ ඔවුන්ගේ අනුගාමිකයන් මුලින් පීඩා කළත් අරාබිය , යුරෝපය, ඇනටෝලියාව, මෙසපොතේමියාව, ට්‍රාන්ස්කාකේසියාව, ඊජිප්තුව සහ ඉතියෝපියාව පුරා ව්‍යාප්ත විය. එය ඉතා ඉක්මනින් අන්‍යජාතිකයන් ආකර්ෂණය කර ගත් අතර එය යුදෙව් සිරිත් විරිත් වලින් ඉවත්වීමට මඟ පෑදූ අතර, ක්‍රි.ව. කොන්ස්ටන්ටයින් අධිරාජ්‍යයා රෝමානු අධිරාජ්‍යය තුළ ක්රිස්තියානි ධර්මය නීතිගත කළේ මිලාන් නුවර දී (313) වන අතර පසුව නයිසියා කවුන්සිලය (325) කැඳවා, එහිදී මුල් ක්රිස්තියානි ධර්මය රෝම අධිරාජ්‍යයේ රාජ්‍ය ආගම බවට පත්කර ඇත (380). ක්‍රිස්තියානියේ වෙනස්කම් සම්බන්ධයෙන් එෆීස කවුන්සිලය (431) සහ පෙරදිග ඕතඩොක්ස්වාදය බෙදී ගිය පසු නැගෙනහිර පල්ලිය බෙදී ගියේය. නැගෙනහිර ඕතඩොක්ස් පල්ලිය සහ කතෝලික පල්ලිය නැගෙනහිර-බටහිර භේදයෙන් වෙන් විය. (1054), විශේෂයෙන් රෝමයේ රදගුරු තුමාගේ අධිකාරය මත. ප්‍රතිසංස්කරණ යුගයේ (16 වන සියවස) දේවධර්මීය හා ආගමික ආරවුල් සම්බන්ධයෙන් රෙපරමාදු භක්තිකයන් (බොහෝ දුරට ලතින්, නැගෙනහිර, කතෝලික පල්ලි වලින් සුළුතරයක් වුවද) බෙදී ගියහ. බටහිර ලෝකයේ දියුණුව සඳහා ක්රිස්තියානි ධර්මය ප්‍රමුඛ කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය, විශේෂයෙන් යුරෝපයේ පෞරාණික හා මධ්‍යතන යුගයේ .සොයාගැනීමේ යුගයෙන් (15 සිට 17 වන සියවස දක්වා) මිෂනාරි සේවය තුළින් ක්රිස්තියානි ධර්මය ඇමරිකාව, ඕෂනියා, උප සහරා අප්‍රිකාව සහ සෙසු ලෝකය පුරා ව්‍යාප්ත විය.
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]ක්රිස්තියානි ධර්මය ආරම්භ වූයේ යුදෙව් ගුරුවරයෙකු හා සුව කරන්නෙකු වූ යේසුස්ගේ දේවසේවයෙනි.
යේසුස්ගේ ජීවිතය හා මරණය
යේසුස්ගේ උපත පිළිබඳ කථාව බයිබලයේ අළුත් ගිවිසුමේ මතෙව් සහ ලූක්ගේ ලියවිලිවල සඳහන් වේ.
ඔහුගේ උපත කිතුනුවන් විසින් යුදෙව් පරණ ගිවිසුමේ අනාවැකිවල ඉටුවීමක් ලෙස විශ්වාස කරන අතර, මෙසියස් වහන්සේ යුදෙව් ජනතාව වහල්භාවයෙන් මුදවා ගනු ඇතැයි කියා සිටියේය.
යේසුස්ගේ දේවසේවය
වයස අවුරුදු 30 දී පමණ යේසුස් තම දේවසේවය ආරම්භ කරන තෙක් ඔහුගේ උපත පිළිබඳ කතාවෙන් පසුව, ඔහු ගැන එතරම් දැනුමක් නැත.
ඉන්පසු ඔහු ප්‍රාතිහාර්යයන් ඉගැන්වීම, සුව කිරීම සහ වැඩ කිරීම සඳහා වසර තුනක් ගත කළේය.
ඔහු උපමා වලින් ඉගැන්වීය .
ඔහුට ගෝලයන් දොළොස් දෙනෙක් සිටි අතර, ඔහු තමා පසුපස විත් ඔහුගේ වැඩ කටයුතුවලදී ඔහුට උපකාර කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය.
පීඩා සහ මරණය
යේසුස් ප්‍රසිද්ධියේ ප්‍රකාශ කළේ තමා දෙවිගේ අධිකාරියෙන් කතා කළ බවයි.
මෙම ප්‍රකාශය පලස්තීනයේ ආගමික බලධාරීන් කෝපයට පත් කළ අතර ඔවුන් විප්ලවවාදියෙකු ලෙස යේසුස්ව රෝම බලධාරීන්ට භාර දුන්නේය.
මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය වෙනුවෙන් ඔහුව නඩු විභාග කොට, කුරුසපත් කිරීම මගින් හෙළා දකින ලදී
ඔහුගේ අනුගාමිකයන් විශ්වාස කරන්නේ, සුවිශේෂයන්ට අනුව, ඔහු දෙවියන් වහන්සේගේ පුත්‍රයා බවත්, පව්වලට වන්දියක් ලෙස මියගිය බවත්, මළවුන්ගෙන් උත්ථාන වී දෙවියන් වහන්සේ විසින් උසස් කරනු ලැබූ බවත්, දෙවිගේ රාජ්‍යය ආරම්භයේදී ඉක්මනින් නැවත පැමිණෙන බවත්ය.
ඔහුගේ මරනින් පසු ඉරිදා ඔහුගේ කාන්තා අනුගාමිකයන් කිහිප දෙනෙකුගේ සිරුර තැන්පත් කර තිබූ සොහොන හිස් බව සොයා ගන්නා ලදී.
යේසුස් තම මරණයට පෙර ඔවුන් දැන සිටි යේසුස් මෙන් ජීවතුන් අතර ඔවුන්ට දර්ශනය විය. දෙවි යේසුස්ව මළවුන්ගෙන් උත්ථාන කළ බව ඔහුගේ අනුගාමිකයන්ට වැටහුණා.
ශුභාරංචි වාර්තාවලට අනුව, ඉදිරි දින කිහිපය තුළ යේසුස්ව ඔහුගේ ගෝලයන් හා අනුගාමිකයන් බොහෝදෙනෙකු විසින් දුටුවේය.
පාවුල් සහ මුල් සභාව
පාවුල්ගේ මිෂනාරි සේවය සඳහා නොවන්නේ නම්, යේසුස් ක්රිස්තුස්ගේ සේවය සහ ඔහුගේ මරණය හා නැවත නැඟිටීමේ බලපෑම ලෝකයට බලපෑමක් ඇති නොකරනු ඇතැයි යෝජනා වී තිබේ.
පාවුල් ක්රිස්තියානි ආගමට හැරීම පිළිබඳ වාර්තාව අළුත් ගිවිසුමේ පොතේ, අපෝස්තුළුවරුන්ගේ ක්‍රියා වල අඩංගු වේ.
ඔහු හැරවීමට පෙර පාවුල් සාවුල් ලෙස හඳුන්වනු ලැබූ අතර, යේසුස් ඉගැන්වූ පරිදි සහ ඔහුගේ මරණයෙන් පසු, ඔහුගේ ගෝලයන් විසින් ක්රිස්තියානි ඇදහිල්ලට දරුණු ලෙස විරුද්ධ විය.
තාවකාලිකව අන්ධ වූ විට සාවුල් දමස්කස් පාර පරිවර්තනය ලෙස හැඳින්වෙන නාටකාකාර පරිවර්තනයක් අත්විඳියේය.
ඔහු ශුද්ධාත්මයාණන්ගෙන් පිරී ඇති බව දුටු වහාම කිතුනු ශුභාරංචිය දේශනා කිරීමට පටන් ගත්තේය.
ක්රිස්තියානි ධර්මය පිළිබඳ පාවුල්ගේ සංකල්පය
පාවුල්ගේ ඉගැන්වීම කේන්ද්‍රගත වූයේ ඉතිහාසයේ කේන්ද්‍රීය සන්ධිස්ථානයක් ලෙස යේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ මරණය හා නැවත නැඟිටීම තේරුම් ගැනීමයි.
පාවුල් ඉගැන්වූයේ ආත්මයාණන් තුළ ජීවත්වීමට දෙවියන් වහන්සේගේ බලය මිනිස් මාංසය තුළින් ක්‍රියාත්මක කිරීමටය.
රෝම අධිරාජ්‍යය පුරා විසිරී ඇති පල්ලිවලට ඔහු ලියූ සමහර ලිපි අළුත් ගිවිසුමේ අඩංගු වන අතර පාවුල්ගේ දේවධර්මය ගෙනහැර දක්වයි.
යුදෙව්වන් මෙන් අන්‍යජාතීන්ට ඇදහිල්ලට ප්‍රවේශ විය හැකි බවත් ව්‍යවස්ථාවෙන් නිදහස සෑම කෙනෙකුම නිදහස් කළ බවත් ඔහු තරයේ කියා සිටියේය.
මුල් පල්ලියේ දියුණුව හා සාර්ථකත්වය සඳහා අත්‍යවශ්‍ය වූ මෙම ඉගැන්වීම නොවන්නට වෙනත් යුදෙව් නිකායකට වඩා වැඩි යමක් නොවනු ඇත.
පාවුල් රෝම අධිරාජ්‍යය පුරා යුරෝපය ඇතුළු ඉන් ඔබ්බට අප්‍රිකාවට පවා කිතුනු පල්ලි පිහිටුවා ගත්තේය.
පීඩා
කෙසේ වෙතත්, සෑම අවස්ථාවකදීම, පල්ලිය කුඩා වූ අතර, විශේෂයෙන් නීරෝ (54-68), ඩොමිශියන් (81-96) වැනි කුරිරු රෝම අධිරාජ්‍යයන් යටතේ, කිතුනුවකු වීම නීති විරෝධී ක්‍රියාවක් වූ අතර, ඔවුන්ට දරුණු දඩුවම් දුන්නේය .
බොහෝ ක්රිස්තියානි ඇදහිලිවන්තයන් ඔවුන්ගේ ඇදහිල්ල නිසා මිය ගිය අතර පල්ලියේ ප්‍රාණ පරිත්‍යාගිකයින් බවට පත්විය .
ක්රිස්තියානි ධර්මය රෝම අධිරාජ්‍යයේ නිල ආගම බවට පත්විය.
රෝමානු සොල්දාදුවෙකු වූ කොන්ස්ටන්ටයින්, රෝමානු අධිරාජ්‍යයා වීමට සටනේදී තම ප්‍රතිවාදියාට එරෙහිව ජයග්‍රහණය ලැබූ විට, ඔහු තම සාර්ථකත්වය ක්රිස්තියානි දෙවියන්ට ආරෝපණය කළ අතර, වහාම ඔහු ක්රිස්තියානි ආගමට හැරීම ප්‍රකාශ කළේය.
ක්රිස්තියානි ඇදහිල්ල යනු කුමක්ද යන්න හරියටම තහවුරු කර ගැනීමට කොන්ස්ටන්ටයින්ට අවශ්‍ය වූ අතර ක්‍රි.ව. 325 දී නයිසියාවේ පළමු කවුන්සිලය ලෙස නම් කරන ලදී.
ඇදහිල්ල සකස් කිරීම
ඉදිරි ශතවර්ෂ කිහිපය තුළ, අදහස් සකස් කොට සාකච්ඡා කරන ලද බැවින්, ඇදහිල්ලේ නිවැරදි අර්ථ නිරූපණය පිළිබඳ විවාද හා මතභේද ඇති විය.
451 දී පවත්වන ලද චාල්සඩන් කවුන්සිලය රෝමානු අධිරාජ්‍යය නොවෙනස්ව පැවති අවසාන සභාව විය. දෙවියන් වහන්සේ, ක්‍රිස්තුස් වහන්සේ සහ ඔහුගේ සභාව කෙරෙහි ඔවුන්ගේ විශ්වාසය තහවුරු කිරීම සඳහා කිතුනුවන් අදටත් පවසන නිකේන් ඇදහිල්ලට එය හේතු විය.
476 දී රෝමය බිඳ වැටෙන විට, එයින් අදහස් කළේ බටහිර හා නැගෙනහිර කිතුනුවන් තවදුරටත් එකම දේශපාලන පාලනය යටතේ නොසිටින අතර ඔවුන් අතර විශ්වාසයේ වෙනස්කම් ඇති වූ බවයි.
**** තව තොරතුරු සදහා නිකාය බලන්න.යේසුස්ගේ ජීවිතය හා මරණය
ශුද්ධාත්මයාණන්ගේ ක්‍රියා තුළින් දෙවියන් වහන්සේගේ පුත්‍රයා සමඟ ගැබ්ගෙන සිටි මරියා නම් තරුණ කන්‍යාවකට බෙත්ලෙහෙමේ උපත ගැන යේසුස්ගේ සාම්ප්‍රදායික කතාව පවසයි.
යේසුස්ගේ උපත පිළිබඳ කථාව බයිබලයේ අළුත් ගිවිසුමේ මතෙව් සහ ලූක්ගේ ලියවිලිවල සඳහන් වේ.
ඔහුගේ උපත කිතුනුවන් විසින් යුදෙව් පරණ ගිවිසුමේ අනාවැකිවල ඉටුවීමක් ලෙස විශ්වාස කරන අතර, මෙසියස් වහන්සේ යුදෙව් ජනතාව වහල්භාවයෙන් මුදවා ගනු ඇතැයි කියා සිටියේය.
යේසුස්ගේ දේවසේවය
වයස අවුරුදු 30 දී පමණ යේසුස් තම දේවසේවය ආරම්භ කරන තෙක් ඔහුගේ උපත පිළිබඳ කතාවෙන් පසුව, ඔහු ගැන එතරම් දැනුමක් නැත.
ඉන්පසු ඔහු ප්‍රාතිහාර්යයන් ඉගැන්වීම, සුව කිරීම සහ වැඩ කිරීම සඳහා වසර තුනක් ගත කළේය.
ඔහු උපමා වලින් ඉගැන්වීය .
ඔහුට ගෝලයන් දොළොස් දෙනෙක් සිටි අතර, ඔහු තමා පසුපස විත් ඔහුගේ වැඩ කටයුතුවලදී ඔහුට උපකාර කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය.
පීඩා සහ මරණය
යේසුස් ප්‍රසිද්ධියේ ප්‍රකාශ කළේ තමා දෙවිගේ අධිකාරියෙන් කතා කළ බවයි.
මෙම ප්‍රකාශය පලස්තීනයේ ආගමික බලධාරීන් කෝපයට පත් කළ අතර ඔවුන් විප්ලවවාදියෙකු ලෙස යේසුස්ව රෝම බලධාරීන්ට භාර දුන්නේය.
මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය වෙනුවෙන් ඔහුව නඩු විභාග කොට, කුරුසපත් කිරීම මගින් හෙළා දකින ලදී.
නැවත නැඟිටීම
ඔහුගේ මරනින් පසු ඉරිදා ඔහුගේ කාන්තා අනුගාමිකයන් කිහිප දෙනෙකුගේ සිරුර තැන්පත් කර තිබූ සොහොන හිස් බව සොයා ගන්නා ලදී.
යේසුස් තම මරණයට පෙර ඔවුන් දැන සිටි යේසුස් මෙන් ජීවතුන් අතර ඔවුන්ට දර්ශනය විය. දෙවි යේසුස්ව මළවුන්ගෙන් උත්ථාන කළ බව ඔහුගේ අනුගාමිකයන්ට වැටහුණා.
ශුභාරංචි වාර්තාවලට අනුව, ඉදිරි දින කිහිපය තුළ යේසුස්ව ඔහුගේ ගෝලයන් හා අනුගාමිකයන් බොහෝදෙනෙකු විසින් දුටුවේය.
පාවුල් සහ මුල් සභාව
පාවුල්ගේ මිෂනාරි සේවය සඳහා නොවන්නේ නම්, යේසුස් ක්රිස්තුස්ගේ සේවය සහ ඔහුගේ මරණය හා නැවත නැඟිටීමේ බලපෑම ලෝකයට බලපෑමක් ඇති නොකරනු ඇතැයි යෝජනා වී තිබේ.
පාවුල් ක්රිස්තියානි ආගමට හැරීම පිළිබඳ වාර්තාව අළුත් ගිවිසුමේ පොතේ, අපෝස්තුළුවරුන්ගේ ක්‍රියා වල අඩංගු වේ.
ඔහු හැරවීමට පෙර පාවුල් සාවුල් ලෙස හඳුන්වනු ලැබූ අතර, යේසුස් ඉගැන්වූ පරිදි සහ ඔහුගේ මරණයෙන් පසු, ඔහුගේ ගෝලයන් විසින් ක්රිස්තියානි ඇදහිල්ලට දරුණු ලෙස විරුද්ධ විය.
තාවකාලිකව අන්ධ වූ විට සාවුල් දමස්කස් පාර පරිවර්තනය ලෙස හැඳින්වෙන නාටකාකාර පරිවර්තනයක් අත්විඳියේය.
ඔහු ශුද්ධාත්මයාණන්ගෙන් පිරී ඇති බව දුටු වහාම කිතුනු ශුභාරංචිය දේශනා කිරීමට පටන් ගත්තේය.
ක්රිස්තියානි ධර්මය පිළිබඳ පාවුල්ගේ සංකල්පය
පාවුල්ගේ ඉගැන්වීම කේන්ද්‍රගත වූයේ ඉතිහාසයේ කේන්ද්‍රීය සන්ධිස්ථානයක් ලෙස යේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ මරණය හා නැවත නැඟිටීම තේරුම් ගැනීමයි.
පාවුල් ඉගැන්වූයේ ආත්මයාණන් තුළ ජීවත්වීමට දෙවියන් වහන්සේගේ බලය මිනිස් මාංසය තුළින් ක්‍රියාත්මක කිරීමටය.
රෝම අධිරාජ්‍යය පුරා විසිරී ඇති පල්ලිවලට ඔහු ලියූ සමහර ලිපි අළුත් ගිවිසුමේ අඩංගු වන අතර පාවුල්ගේ දේවධර්මය ගෙනහැර දක්වයි.
යුදෙව්වන් මෙන් අන්‍යජාතීන්ට ඇදහිල්ලට ප්‍රවේශ විය හැකි බවත් ව්‍යවස්ථාවෙන් නිදහස සෑම කෙනෙකුම නිදහස් කළ බවත් ඔහු තරයේ කියා සිටියේය.
මුල් පල්ලියේ දියුණුව හා සාර්ථකත්වය සඳහා අත්‍යවශ්‍ය වූ මෙම ඉගැන්වීම නොවන්නට වෙනත් යුදෙව් නිකායකට වඩා වැඩි යමක් නොවනු ඇත.
පාවුල් රෝම අධිරාජ්‍යය පුරා යුරෝපය ඇතුළු ඉන් ඔබ්බට අප්‍රිකාවට පවා කිතුනු පල්ලි පිහිටුවා ගත්තේය.
පීඩා
කෙසේ වෙතත්, සෑම අවස්ථාවකදීම, පල්ලිය කුඩා වූ අතර, විශේෂයෙන් නීරෝ (54-68), ඩොමිශියන් (81-96) වැනි කුරිරු රෝම අධිරාජ්‍යයන් යටතේ, කිතුනුවකු වීම නීති විරෝධී ක්‍රියාවක් වූ අතර, ඔවුන්ට දරුණු දඩුවම් දුන්නේය .
බොහෝ ක්රිස්තියානි ඇදහිලිවන්තයන් ඔවුන්ගේ ඇදහිල්ල නිසා මිය ගිය අතර පල්ලියේ ප්‍රාණ පරිත්‍යාගිකයින් බවට පත්විය .
ක්රිස්තියානි ධර්මය රෝම අධිරාජ්‍යයේ නිල ආගම බවට පත්විය.
රෝමානු සොල්දාදුවෙකු වූ කොන්ස්ටන්ටයින්, රෝමානු අධිරාජ්‍යයා වීමට සටනේදී තම ප්‍රතිවාදියාට එරෙහිව ජයග්‍රහණය ලැබූ විට, ඔහු තම සාර්ථකත්වය ක්රිස්තියානි දෙවියන්ට ආරෝපණය කළ අතර, වහාම ඔහු ක්රිස්තියානි ආගමට හැරීම ප්‍රකාශ කළේය.
ක්රිස්තියානි ඇදහිල්ල යනු කුමක්ද යන්න හරියටම තහවුරු කර ගැනීමට කොන්ස්ටන්ටයින්ට අවශ්‍ය වූ අතර ක්‍රි.ව. 325 දී නයිසියාවේ පළමු කවුන්සිලය එය නම් කරන ලදී.
ඉදිරි ශතවර්ෂ කිහිපය තුළ, අදහස් සකස් කොට සාකච්ඡා කරන ලද බැවින්, ඇදහිල්ලේ නිවැරදි අර්ථ නිරූපණය පිළිබඳ විවාද හා මතභේද ඇති විය.
451 දී පවත්වන ලද චාල්සඩන් කවුන්සිලය රෝමානු අධිරාජ්‍යය නොවෙනස්ව පැවති අවසාන සභාව විය. දෙවියන් වහන්සේ, ක්‍රිස්තුස් වහන්සේ සහ ඔහුගේ සභාව කෙරෙහි ඔවුන්ගේ විශ්වාසය තහවුරු කිරීම සඳහා කිතුනුවන් අදටත් පවසන නිකේන් ඇදහිල්ලට එය හේතු විය.
476 දී රෝමය බිඳ වැටෙන විට, එයින් අදහස් කළේ බටහිර හා නැගෙනහිර කිතුනුවන් තවදුරටත් එකම දේශපාලන පාලනය යටතේ නොසිටින අතර ඔවුන් අතර විශ්වාසයේ වෙනස්කම් ඇති වූ බවයි.
නයිසියාවේ පළමු කවුන්සිලයේදී (325) ඒරියානුවාදය හෙළා දකින ලද අතර එය ත්‍රිත්ව මූලධර්මයට අනුබල දුන් නිකේන් ඇදහිල්ලේ විස්තර කර ඇත.
මුල් මධ්යකාලීන යුගයේ මිෂනාරි ක්රියාකාරකම් ක්රිස්තියානි ධර්මය බටහිර දෙසට ජර්මානු ජනයා අතර පැතිර ගියේය. ඉහළ මධ්යකාලීන යුගයේදී, නැගෙනහිර හා බටහිර ක්රිස්තියානි ධර්මය 1054 නැගෙනහිර-බටහිර භේදයට තුඩු දුන්නේය. රෝමානු කතෝලික පල්ලියේ ව්යුහය සහ එහි හැසිරීම පිළිබඳ වැඩෙන විවේචන 16 වන සියවසේ රෙපරමාදු ව්යාපාරයට හා බටහිර ක්රිස්තියානි ධර්මයේ භේදයට හේතු විය. පුනරුද යුගයේ සිට, පල්ලියේ ආනුභාවයෙන් යටත් විජිතවාදයත් සමඟ, ක්රිස්තියානි ධර්මය ලොව පුරා ව්‍යාප්ත වී තිබේ. අද ලොව පුරා කිතුනුවන් බිලියන දෙකකට වඩා සිටින අතර, ක්රිස්තියානි ධර්මය ලෝකයේ විශාලතම ආගම බවට පත්ව ඇත. පසුගිය ශතවර්ෂය තුළ එය වේගයෙන් ආසියාව සහ උප සහරා අප්‍රිකාවේ බොහෝ ප්‍රදේශවල වර්ධනය වී තිබේ.
**** තව තොරතුරු සදහා නිකායන් බලන්න.
විශ්වාස[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ලොව පුරා කිතුනුවන් මූලික විශ්වාසයන් ඇති අතර, බයිබලය හා ක්රිස්තියානි ධර්මය පදනම් කරගත් පූජනීය සම්ප්‍රදායන් පිළිබඳ අර්ථකථන හා මතවාදවල වෙනස්කම් ද ඇත.
කිතුනු ඇදහිල්ලේ ලිපිවල වඩාත් පිළිගත් ප්‍රකාශය අපෝස්තුළුවරුන්ගේ ඇදහිල්ලයි. කතෝලික පල්ලියේ ලතින් පල්ලිය, ලුතරන්වාදය, ඇන්ග්ලිකන් සහ බටහිර චාරිත්‍රානුකූල ඕතඩොක්ස්වාදය ඇතුළු බටහිර ක්රිස්තියානි සම්ප්‍රදායේ පූජනීය පල්ලි විසින් වඩාත් දෘශ්‍යමානව එය ක්රිස්තියානි නිකායන් ගණනාවක් විසින් භාවිතා කරනු ලැබේ. එය ප්‍රෙස්බිටේරියන්, මෙතෝදිස්ත සහ කොන්ග්‍රේෂන්වාදීන් විසින් ද භාවිතා කරයි. එහි කේන්ද්‍රීය මූලධර්ම වන්නේ ත්‍රිත්වය හා මැවුම්කරු දෙවියන් ය. මෙම ඇදහිල්ලෙන් අයත් සෑම මූලධර්මයක්ම අපෝස්තලික යුගයේ වර්තමාන ප්‍රකාශයන්ගෙන් සොයාගත හැකිය.
කතෝලික බව්තීස්ම අපේක්ෂකයින් සඳහා ක්රිස්තියානි ධර්මයේ සාරාංශයක් ලෙස මෙම ඇදහීම භාවිතා කර ඇති බව පෙනේ. එහි කරුණු අතර:
පියාණන් වන දෙවියන් වහන්සේ කෙරෙහි විශ්වාස කිරීම, දෙවියන් වහන්සේගේ පුත්‍රයා ලෙස යේසුස් ක්‍රිස්තුස් සහ ශුද්ධාත්මයාණන් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ මරණය, නැවත නිරයට පැමිණීම, නැවත නැඟිටීම හා නැගීම පල්ලියේ ශුද්ධකම සහ සාන්තුවරයන්ගේ හවුල ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ දෙවන පැමිණීම, විනිශ්චය දිනය සහ ඇදහිලිවන්තයන්ගේ ගැලවීම නයිසීන් ඇදහිල්ල බොහෝ දුරට ඒරියානුවාදයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් පිළිවෙලින් 325 සහ 381 දී නයිසියා සහ කොන්ස්තන්තිනෝපල් කවුන්සිලයේදී සකස් කරන ලද අතර 431 දී පළමු එපීසයේ කවුන්සිලය විසින් ක්රිස්තියානි ලෝකයේ විශ්වීය ඇදහීම ලෙස අනුමත කරන ලදී.
පෙරදිග ඕතඩොක්ස් සභාව විසින් ප්රතික්ෂේප කරනු ලැබුවද, චාල්සෙඩන් කවුන්සිලයේ 451 දී සංවර්ධනය කරන ලද චැල්සෙඩෝනියානු අර්ථ දැක්වීම නොහොත් ක්‍රැඩ් ඔෆ් චාල්සෙඩන්, ක්‍රිස්තුස් පිලිබඳ ඉගන්වුයේ “ස්වභාවයන් දෙකකින් පිළිගැනීමට, නොවරදවාම, වෙනස් කළ නොහැකි ලෙස, වෙන් කළ නොහැකි ලෙස”: එක් දිව්‍යමය හා එක් මනුෂ්‍යයෙක් වන අතර, ස්වභාවයන් දෙකම තමන් තුළ පරිපූර්ණ වූවත්, එක් පුද්ගලයෙකු සමඟ පරිපූර්ණ ලෙස එක්සත් වී ඇත.
බටහිර පල්ලියේ නිකේන් සහ චල්සෙඩෝනියානු තත්වයට සමාන යැයි සැලකෙන ඇතනාසියානු ඇදහිල්ල මෙසේ පවසයි: “අපි ත්‍රිත්වයේ එක් දෙවියෙකුටත්, ත්‍රිත්වයට එකමුතුකමටත් නමස්කාර කරන්නෙමු.”
බොහෝ කිතුනුවන් (කතෝලික, නැගෙනහිර ඕතඩොක්ස්, පෙරදිග ඕතඩොක්ස් සහ රෙපරමාදු භක්තිකයන්) ඇදහිලි භාවිතය පිළිගන්නා අතර, ඉහත සඳහන් කළ අවම වශයෙන් එක් ඇදහීමකටවත් දායක වෙති.
යේසුස් වහන්සේ
ක්රිස්තියානි ධර්මයේ කේන්ද්‍රීය මූලධර්මය නම් යේසුස් වහන්සේ දෙවියන් වහන්සේගේ පුත්‍රයා සහ මෙසියස් (ක්‍රිස්තුස්) ලෙස විශ්වාස කිරීමයි. කිතුනුවන් විශ්වාස කරන්නේ මෙසියස් ලෙස යේසුස් වහන්සේ දෙවියන් වහන්සේ විසින් මනුෂ්‍ය වර්ගයාගේ ගැලවුම්කරුවා ලෙස අභිෂේක කරනු ලැබූ බවත්, යේසුස්ගේ පැමිණීම පරණ ගිවිසුමේ මෙසියස් අනාවැකිවල ඉටුවීම බවත්ය. මෙසියස් පිළිබඳ ක්රිස්තියානි සංකල්පය සමකාලීන යුදෙව් සංකල්පයට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස වෙනස් වේ. මූලික කිතුනු විශ්වාසය නම්, යේසුස් වහන්සේගේ මරණය හා නැවත නැඟිටීම විශ්වාස කිරීම හා පිළිගැනීම තුළින් පව්කාර මනුෂ්‍යයන් දෙවියන් වහන්සේ සමග සමගි විය හැකි අතර, එමගින් ගැලවීම හා සදාකාල ජීවනයේ පොරොන්දුව ලබා දෙනු ඇත.
කිතුනු ඉතිහාසයේ මුල් ශතවර්ෂ ගණනාව තුළ ජේසුස් වහන්සේගේ ස්වභාවය පිළිබඳව දේවධර්මවාදී ආරවුල් රාශියක් පැවතුනද, සාමාන්‍යයෙන් කිතුනුවන් විශ්වාස කරන්නේ යේසුස් වහන්සේ දෙවියන් වහන්සේ මවා ඇති බවත් “සැබෑ දෙවියන් හා සැබෑ මනුෂ්‍යයා” (හෝ පූර්ණ දිව්‍යමය හා පූර්ණ මනුෂ්‍ය) බවත්ය. යේසුස් පූර්ණ මනුෂ්‍යයෙකු වූ පසු, මනුෂ්‍යයෙකුගේ වේදනා හා පරීක්ෂාවන්ට මුහුණ දුන් නමුත් ඔහු පව් කළේ නැත. දෙවියන් වහන්සේ වශයෙන්, ඔහු නැවත ජීවනයට නැඟී සිටියේය. අළුත් ගිවිසුමට අනුව, ඔහු මළවුන්ගෙන් නැගිට ස්වර්ගයට නැඟී, පියාණන්ගේ දකුණු පැත්තේ හිඳගෙන සිටින අතර, අවසානයේදී ඔහු නැවත පැමිණෙනු ඇත යයි පවසයි . [ක්‍රියා 1: 9–11] මතෙව් සහ ලූක්ගේ ශුභාරංචිවලට අනුව, යේසුස් වහන්සේ පිළිසිඳ ගනු ලැබුවේ ශුද්ධාත්මයාණන් වහන්සේ විසිනි. ළදරු ශුභාරංචි පුරාණ කාලයේ ජනප්‍රිය වුවද, යේසුස්ගේ ළමා කාලයේ ස්වල්පයක් ශුභාරංචි වල සටහන් වේ. සාපේක්ෂව, ඔහුගේ වැඩිහිටිභාවය, විශේෂයෙන් ඔහුගේ මරණයට සතියකට පෙර, අළුත් ගිවිසුමේ අඩංගු ශුභාරංචි වල මනාව සටහන් වී ඇත, මන්ද ඔහුගේ ජීවිතයේ එම කොටස වඩාත් වැදගත් යැයි විශ්වාස කෙරේ. යේසුස්ගේ දේවසේවය පිළිබඳ බයිබලානුකුල වාර්තාවලට ඇතුළත් වන්නේ: ඔහුගේ බව්තීස්මය, ප්‍රාතිහාර්යයන්, දේශනා කිරීම, ඉගැන්වීම සහ ක්‍රියාවන්.
මරණය හා නැවත නැඟිටීම
කිතුනුවන් යේසුස් වහන්සේගේ උත්ථානය ඔවුන්ගේ ඇදහිල්ලේ මූලික ඉගැන්වීම (1 කොරින්ති 15 ) සහ ඉතිහාසයේ වැදගත්ම සිදුවීම ලෙස සලකයි . ක්රිස්තියානි විශ්වාසයන් අතර, යේසුස් වහන්සේගේ මරණය හා නැවත නැඟිටීම ක්රිස්තියානි ධර්මය හා දේවධර්මය පදනම් කරගත් ප්රධාන සිදුවීම් දෙකකි. අළුත් ගිවිසුමට අනුව, යේසුස් වහන්සේ කුරුසියේ ඇණ ගසනු ලැබ, ශාරීරික මරණයක්, සොහොන් ගෙයක තැන්පත් කරන ලද අතර දින තුනකට පසු මළවුන්ගෙන් උත්ථාන විය.
යේසුස් වහන්සේ ස්වර්ගයට යෑමට පෙර “සහෝදරයන් පන්සියයකට වඩා වැඩි ගණනක්” ඇතුළුව [1 කොරි 15: 6] යේසුස් වහන්සේගේ ප්‍රේරිතයන් හා ගෝලයන් දොළොස්දෙනාට විවිධ අවස්ථා වලදී පුනරුජ්ජීවනය පිළිබඳ අවස්ථා කිහිපයක් අළුත් ගිවිසුමේ සඳහන් වේ. යේසුස් වහන්සේගේ මරණය හා නැවත නැඟිටීම සියලුම නමස්කාර සේවාවන්හි කිතුනුවන් විසින් සමරනු ලබන අතර, ශුද්ධ වූ සතියේ විශේෂ අවධානයක් යොමු කරන අතර එයට සුබ සිකුරාදා සහ පාස්කු ඉරිදාද ඇතුළත් වේ.
යේසුස් වහන්සේගේ මරණය හා නැවත නැඟිටීම සාමාන්‍යයෙන් ක්රිස්තියානි දේවධර්මයේ වැදගත්ම සිදුවීම් ලෙස සැලකේ. එයට හේතුව යේසුස් වහන්සේට ජීවිතය හා මරණය කෙරෙහි බලය ඇති බවත් එම නිසා මිනිසුන්ට සදාකාල ජීවනය ලබා දීමට බලය හා බලය ඇති බවත්ය.
මරණය සහ නැවත නැඟිටීම පිළිබඳ තර්ක බොහෝ ආගමික විවාද හා අන්තර් ආගමික සංවාද වලදී සිදු වේ. මුල් ක්රිස්තියානි ආගමට හැරුණු හා මිෂනාරිවරයෙකු වූ පාවුල් අපොස්තුළු තුමන් මෙසේ ලිවීය: “ක්‍රිස්තුස් වහන්සේ උත්ථාන නොවූයේ නම්, අපගේ සියලු දේශනා නිෂ්පල ය, දෙවි කෙරෙහි ඔබ තුළ ඇති විශ්වාසය නිෂ්පල ය.” [1 කොරි 15:14]
ගැලවීම
නූතන ක්රිස්තියානි පල්ලි, යුදෙව්වන් හා අන්‍යජාතිකයන් දෙවියන් වහන්සේගේ පවුල තුළ සිටිය හැක්කේ කෙසේද යන ප්‍රශ්නයට වඩා, පාපයේ හා මරණයේ විශ්වීය තත්වයෙන් මනුෂ්‍යත්වය ගලවා ගත හැක්කේ කෙසේද යන්න ගැන වැඩි සැලකිල්ලක් දක්වයි. පෙරදිග ඕතඩොක්ස් දේවධර්මයට අනුව, ඉරෙනියස්ගේ න්‍යාය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද පව් කමාව පිළිබඳ ඔවුන්ගේ අවබෝධය මත පදනම්ව, යේසුස්ගේ මරණය මිදීමේ මිලයකි. මෙය දෙවියන් වහන්සේ සමග ඇති සම්බන්ධය යථා තත්වයට පත් කරයි . දෙවියන් වහන්සේ මනුෂ්‍ය වර්ගයා කතෝලික ධර්මයට අනුව, යේසුස් වහන්සේගේ මරණය දෙවියන් වහන්සේගේ උදහස අවසන් කරයි. එය මිනිසුන්ගේ පව්කාරකම නිසා ඇති වූ දෙවියන් වහන්සේගේ අගෞරවයට වන්දියකි .
කතෝලික පල්ලිය උගන්වන්නේ කිතුනුවන්ගේ විශ්වාසවන්තකම නොමැතිව ගැලවීම සිදු නොවන බවයි; හැරෙන්නන් ප්‍රේමයේ මූලධර්මයන්ට අනුකූලව ජීවත් විය යුතු අතර සාමාන්‍යයෙන් බව්තීස්ම විය යුතුය. රෙපරමාදු දේවධර්මයේ, යේසුස්ගේ මරණය දෙවියන් වහන්සේගේ සදාචාර නීතිය උල්ලංගනය කළ විට මනුෂ්‍ය වර්ගයා විසින් ගෙවිය යුතු ණය සඳහා යේසුස් විසින් කරන ලද පූජාව ලෙස සැලකේ. ගැලවීම සඳහා බව්තීස්මය අත්‍යවශ්‍ය බව මාටින් ලූතර් ඉගැන්වූ නමුත් නූතන ලූතරන්වරු සහ අනෙකුත් රෙපරමාදු භක්තිකයන් ඉගැන්වීම ගැලවීම යනු දෙවියන් වහන්සේගේ වරප්‍රසාදය අනුව පුද්ගලයෙකුට ලැබෙන ත්‍යාගයක් වෙයි .
ත්‍රිත්වය
ත්‍රිත්වය යනු දෙවියන් වහන්සේ පුද්ගලයන් තිදෙනෙකුගෙන් එක දෙවියෙකු බව විශ්වාස කිරීමයි: පියා, පුත්‍රයා (යේසුස්) සහ ශුද්ධාත්මයාණන් . ත්‍රිත්වය යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ එකම දෙවියන් වහන්සේ එකිනෙකට වෙනස්, සදාකාලිකව සහජීවනයෙන් සිටින පුද්ගලයන් තිදෙනෙකුගෙන් සමන්විත වන බවයි: පියා, පුත්‍රයා (යේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේ තුළ මවා ඇති) සහ ශුද්ධාත්මයානන් .
ක්රිස්තියානි විශ්වාසයේ මුල් ප්‍රකාශයක් වන අතනාසියානු ප්‍රකාශයේ වචන වලින්, “පියාණන් වහන්සේ දෙවියන් වහන්සේය, පුත්‍රයා දෙවියන් වහන්සේය, ශුද්ධාත්මයාණන් වහන්සේ දෙවියන් වහන්සේය. එහෙත් දෙවිවරුන් තිදෙනෙකු නොව එකම දෙවියෙකි”. පියාණන්ට ප්‍රභවයක් නැත, පුත්‍රයා පියාණන් වහන්සේගෙන් උපත ලැබුවේ ය, ආත්මයාණන් වහන්සේ පියාණන් වහන්සේගෙන් ය. එකිනෙකට වෙනස් වුවත්, පුද්ගලයන් තිදෙනා එකිනෙකාගෙන් වෙන් වී සිටිය නොහැක. සමහර කිතුනුවන් විශ්වාස කරන්නේ දෙවියන් වහන්සේ පරණ ගිවිසුමේ පියාණන් ලෙස පෙනී සිටි බවයි, නමුත් ඔහු අළුත් ගිවිසුමේ පුත්‍රයා ලෙස පෙනී සිටින බවට එකඟ වී ඇති අතර, වර්තමානයේදී ශුද්ධාත්මයාණන් ලෙස දිගටම පෙනී සිටිනු ඇත යනුවෙනි .
ත්‍රිත්වය යනු ප්රධාන ධාරාවේ ක්රිස්තියානි ධර්මයේ අත්‍යවශ්‍ය ධර්මතාවයකි. බවයි. මෙය 4 වන සියවස අවසානයේ කිතුනු සභාවේදී ප්‍රකාශ කළේය.
මෙම මූලධර්මයට අනුව, දෙවියන් වහන්සේ බෙදී නැත, එක් එක් පුද්ගලයාට සමස්තයෙන් තුනෙන් එකක් ඇත යන අර්ථයෙන්; ඒ වෙනුවට, සෑම පුද්ගලයෙකුම පූර්ණ දෙවියන් ලෙස සැලකේ පුත්‍රයා පියාණන් වහන්සේගෙන් උපත ලැබීම; ශුද්ධාත්මයාණන් පියාණන් වහන්සේගෙන් ද (බටහිර ක්රිස්තියානි දේවධර්මයෙන්) පුත්‍රයාගෙන් ද පැමිණේ. මෙම පැහැදිලි වෙනස කුමක් වුවත්, “පුද්ගලයන්” තිදෙනා එකම සදාකාලික හා සර්වබලධාරී ය. යුනිටේරියන් විශ්වවාදය, යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් සහ මෝමන්වාදය ඇතුළු අනෙකුත් ක්රිස්තියානි ආගම් ත්‍රිත්වය පිළිබඳ එම අදහස් පිලි නොගනී.
ත්‍රිත්වවාදීන්
ත්‍රිත්ව සංකල්පය විශ්වාස කරන කිතුනුවන් ත්‍රිත්වවාදය යන්නෙන් අදහස් කෙරේ. සියලුම ක්රිස්තියානි නිකායන් හා පල්ලි පාහේ ත්‍රිත්ව විශ්වාසයන් දරති. “ත්‍රිත්වය” යන වචන බයිබලයේ නොතිබුණද, 3 වන සියවසේ සිට දේවධර්මවාදීන් විසින් දෙවියන් වහන්සේගේ අළුත් ගිවිසුමේ ඉගැන්වීම් පියා, පුත්‍රයා සහ ශුද්ධාත්මයාණන් ලෙස වටහා ගැනීමට පහසුකම් සැලසීම සඳහා මෙම පදය සහ සංකල්පය වර්ධනය කරන ලදී. එතැන් පටන් ක්රිස්තියානි දේවධර්මවාදීන් අවධාරණය කළේ ත්‍රිත්වය යනු දෙවිවරුන් තිදෙනෙකු (ත්‍රිත්වවාදයේ ප්‍රතිවිරෝධී මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය) ඇති බව හෝ ත්‍රිත්වයේ සෑම උපකල්පිතයක්ම අසීමිත දෙවියෙකුගෙන් තුනෙන් එකක් නොවන බව ත්‍රිත්වයෙන් ඇඟවුම් නොකරන බවයි.
නොන්ට්‍රිනිටේරියන්වාදය යනු ත්‍රිත්වයේ මූලධර්මය ප්රතික්ෂේප කරන දේවධර්මයයි.යොහෝවාගේ සාක්ශිකරුවෝ , මෝමන් නිකායන් මීට අයත් වේ .
Eschatology දේවල්වල අවසානය, පුද්ගල ජීවිතයේ අවසානය, යුගයේ අවසානය හෝ ලෝකයේ අවසානය වේවා, පුළුල් ලෙස කිවහොත්, ක්රිස්තියානි සංක්ෂිප්ත විද්‍යාව; මිනිසුන්ගේ ඉරණම පිළිබඳව අධ්යයනය කිරීම බයිබලයෙන් හෙළි වේ. මෙහි ප්රධාන ගැටළු වන්නේ පීඩා, මරණය සහ මරණින් මතු ජීවිතය , ජේසුස් වහන්සේගේ දෙවන පැමිණීම, මළවුන්ගේ උත්ථානය, ස්වර්ගය, ශුද්ධිකාග්නිය සහ නිරය , අවසාන විනිශ්චය, ලෝකයේ අවසානය සහ නව අහස සහ නව පෘථිවියයි.
කිතුනුවන් විශ්වාස කරන්නේ ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ දෙවන පැමිණීම කාලයාගේ ඇවෑමෙන්, දරුණු පීඩා කාලයකට පසුව (මහා පීඩා කාලය) සිදුවනු ඇති බවයි. අන්තිම විනිශ්චය සඳහා මියගිය සියල්ලන්ම ශාරීරිකව මළවුන්ගෙන් උත්ථාන වේ. ශුද්ධ ලියවිල්ලේ අනාවැකි ඉටු කිරීම සඳහා යේසුස් දෙවිගේ රාජ්‍යය සම්පූර්ණයෙන්ම ස්ථාපිත කරනු ඇත.
මරණය සහ මරණින් මතු ජීවිතය බොහෝ කිතුනුවන් විශ්වාස කරන්නේ මනුෂ්‍යයන් දිව්ය විනිශ්චය අත්විඳින බවත් සදාකාල ජීවනය හෝ සදාකාල දඩුවම ලැබිය හැකි බවත්ය. මළවුන්ගේ උත්ථානය පිළිබඳ පොදු තීන්දුව මෙන්ම ශාරීරික මරණය පිළිබඳ පුද්ගල ආත්මයට විශේෂයෙන් දෙන ලද තීන්දුවක (කතෝලිකයන්, ඕතඩොක්ස් සහ බොහෝ රෙපරමාදු භක්තිකයන් විසින් දරනු ලබන විශ්වාසය මෙයට ඇතුළත් වේ ).
කතෝලික හෝ නැගෙනහිර හෝ පෙරදිග ඕතඩොක්ස් සභාවල දේව කරුණාවෙන් මියයන අය, එනම්, කිසිම මාරාන්තික පාපයක් නොමැතිව සුලු පව් අති අය ස්වර්ගය තුලින් වෙන් කරනු ලැබේ . නමුත් ශුද්ධිකාග්නිය තුල පවිත්‍ර කරනු ලැබේ (දෙවියන් වහන්සේ ඉදිරියෙහි අවශ්‍ය ශුද්ධකම සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා පිරිසිදු කිරීමේ තත්වය ). මෙම ඉලක්කය සපුරා ඇති අය සාන්තුවරයන් ලෙස හැඳින්වේ .
සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට් වැනි සමහර ක්රිස්තියානි කණ්ඩායම්, මනුෂ්‍යත්වය ස්වාභාවිකවම අමරණීය නොවන බවට විශ්වාස කරන අතර, ශාරීරික මරණය සහ නැවත නැඟිටීම අතර අතරමැදි තත්වය තුළ සිහිසුන්ව සිටිති යන වාදයට එකගව සිටිති. අවසාන විනිශ්චයෙන් පසුව දුෂ්ටයන් සදාකාලික වධ හිංසාවලට ලක් නොවී පවතිනු ඇතැයි යන විශ්වාසය ඇත. යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන්ද එවැනිම මතයක් දරයි.
නිකායන්
[සංස්කරණය]ක්රිස්තියානි ධර්මයේ ප්රාථමික බෙදීම් හතර වන්නේ කතෝලික පල්ලිය, නැගෙනහිර ඕතඩොක්ස් පල්ලිය, පෙරදිග ඕතඩොක්ස්වාදය සහ රෙපරමාදු භක්තිකයන් ය. 11 වන සියවසේ නැගෙනහිර-බටහිර භේදය (මහා භේදය).
තමන් ක්රිස්තියානි යැයි කියාගන්නා කණ්ඩායම් අතර විවිධ ඉගැන්වීම් හා ආගමික වත්පිළිවෙත් ඇත. ක්රිස්තියානි නිකායන් වර්ගීකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම කණ්ඩායම් ආගමික වශයෙන් වෙනස් විය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, නිසියානු මත කතෝලිකයන් විසින් පිළිගෙන ඇති අතර, කතෝලික, නැගෙනහිර ඕතඩොක්ස්, පෙරදිග ඕතඩොක්ස් සහ ප්රධාන රෙපරමාදු සභාවන් ද ඒවා පිලිගනී .
ක්රිස්තියානි ධර්මයේ ප්රධාන පවුල්:
කතෝලික පල්ලිය කතෝලික පල්ලිය සමන්විත වන්නේ බිෂොප්වරුන්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් පාප්තුමා, රෝමයේ රදගුරු තුම.ඇදහිල්ල, සදාචාරය සහ පල්ලියේ පාලනය පිළිබඳ ඉහළම බලධාරියා ලෙසය. පෙරදිග ඕතඩොක්ස් ක්‍රමය මෙන්, කතෝලික සභාවද, අපෝස්තලික අනුප්‍රාප්තිය තුළින්, එහි මූලාරම්භය යේසුස් ක්‍රිස්තුස් විසින් පිහිටුවන ලද ක්රිස්තියානි ප්‍රජාවට අයත් වේ. යේසුස් විසින් පිහිටුවන ලද “එක, ශුද්ධ, කතෝලික හා අපෝස්තලික පල්ලිය” කතෝලික පල්ලිය තුළ මුළුමනින්ම පවතින බවත්, අනෙකුත් ක්රිස්තියානි පල්ලි සහ ප්‍රජාවන් පිළිගන්නා බවත් කතෝලිකයෝ පවසති. සහ සියලු කිතුනුවන් අතර ප්‍රතිසන්ධානය සඳහා ක්‍රියා කරයි. කතෝලික ඇදහිල්ල කතෝලික පල්ලියේ කැටචිස්වාදයේ සවිස්තරව දක්වා ඇත.
ලොව පැරණිතම හා විශාලතම අඛණ්ඩව ක්‍රියාත්මක වන ජාත්‍යන්තර ආයතනය ලෙස එය බටහිර ශිෂ්ටාචාරයේ ඉතිහාසය හා සංවර්ධනය සඳහා ප්‍රමුඛ කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇත. ස්වායත්ත පල්ලි 24 කට බෙදා ඇත (ඒවායින් විශාලතම ඒවා ලතින් පල්ලියයි), ඒ සෑම එකක්ම ආගමික වත්පිළිවෙත් සහ පූජා පැවැත්වීම සම්බන්ධයෙන් එකිනෙකට වෙනස් සම්ප්‍රදායන් ඇත. බව්තීස්ම වූ සාමාජිකයන් බිලියන 1.1 කට වඩා සිටින කතෝලික පල්ලිය විශාලතම ක්රිස්තියානි පල්ලිය වන අතර එය 50.1% ක් නියෝජනය කරයි සියලුම කිතුනුවන් මෙන්ම ලෝක ජනගහනයෙන් හයෙන් එකක්.
ඕතඩොක්ස් පල්ලිය
නැඟෙනහිර ඕතඩොක්ස් පල්ලිය සමන්විත වන්නේ කොන්ස්ටන්ටිනෝපල්හි කිතුනු කුලදෙටු පියතුමා වැනි නැගෙනහිර පීතෘමූලික දෘෂ්ටීන් සමඟ එකඟව කටයුතු කරන පල්ලි වලිනි. කතෝලික පල්ලිය මෙන්ම, නැගෙනහිර ඕතඩොක්ස් පල්ලියද එහි උරුමය අපෝස්තලික අනුප්‍රාප්තිය තුළින් ක්රිස්තියානි ධර්මයේ අත්තිවාරම දක්වා ඇති අතර එපිස්කෝපල් ව්‍යුහයක් ඇත. එහි කොටස්වල ස්වාධිපත්‍යය අවධාරණය කර ඇති නමුත් ඒවායින් බොහොමයක් ජාතික පල්ලි වේ.
ධර්මය හා අධිකාරය පිළිබඳ ප්‍රශ්න සම්බන්ධයෙන් බටහිර ක්රිස්තියානි ධර්මය සමඟ ගැටුම් ගණනාවක්ම මහා භේදයෙන් අවසන් විය. නැගෙනහිර ඕතඩොක්ස්වාදය ක්රිස්තියානි ධර්මයේ දෙවන විශාලතම තනි නිකායක් වන අතර ඇස්තමේන්තුගත අනුගාමිකයන් මිලියන 230 ක් සිටියත් රෙපරමාදු භක්තිකයන් සාමූහිකව ඒවා අභිබවා ගියත් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයකින් යුක්තයි. ලෝකයේ පැරණිතම ආගමික ආයතනයක් ලෙස නැගෙනහිර ඕතඩොක්ස් පල්ලිය නැගෙනහිර හා ගිනිකොනදිග යුරෝපය, කොකේසස් සහ ආසන්න නැගෙනහිර ඉතිහාසය හා සංස්කෘතිය තුළ ප්‍රමුඛ කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇත.
පෙරදිග ඕතඩොක්ස්වාදය
පෙරදිග ඕතඩොක්ස් පල්ලි ("පැරණි පෙරදිග" පල්ලි ලෙසද හැඳින්වේ) යනු පළමු කිතුනු සභා තුන වන නයිසියා, කොන්ස්ටන්ටිනෝපල් සහ එෆීසස් මත පිලි ගන්නා නැගෙනහිර පල්ලි වන නමුත් චාල්සඩන් කවුන්සිලයේ මූලධර්ම ප්රතික්ෂේප කරන අතර ඒ වෙනුවට මියාෆයිසයිට් ක්රිස්තියානි මත ඉදිරිපත් කරයි.
පෙරදිග ඕතඩොක්ස් හවුල කණ්ඩායම් හයකින් සමන්විත වේ: සිරියැක් ඕතඩොක්ස්, කොප්ටික් ඕතඩොක්ස්, ඉතියෝපියානු ඕතඩොක්ස්, එරිත්‍රියානු ඕතඩොක්ස්, මලන්කර ඕතඩොක්ස් සිරියානු පල්ලිය (ඉන්දියාව) සහ ආර්මේනියානු අපෝස්තලික පල්ලි. මෙම පල්ලි හය, එකිනෙකා සමඟ හවුලේ සිටියද, ධූරාවලි වශයෙන් සම්පූර්ණයෙන්ම ස්වාධීන වේ. මෙම පල්ලි සාමාන්‍යයෙන් නැගෙනහිර ඕතඩොක්ස් පල්ලිය සමඟ හවුලේ නොසිටින අතර, ඔවුන් සමඟ හවුලක් ඇති කිරීම සඳහා සංවාදයක යෙදී සිටිති. ලොව පුරා සාමාජිකයින් මිලියන 62 ක් පමණ සිටිති.
නැඟෙනහිර ඇසිරියානු පල්ලිය
17 වන ශතවර්ෂයේ පිහිටුවා අතර, නැගෙනහිර පල්ලියේ අඛණ්ඩතාව කියාපාන ස්වාධීන නැගෙනහිර ක්රිස්තියානි නිකායක් වේ. විශාල වශයෙන් ඇනිකොනික් මිස වෙනත් පල්ලියක් සමඟ සම්බන්ධ නොවී එය සිරියැක් ක්රිස්තියානි ධර්මයේ නැගෙනහිර ශාඛාවට අයත් වන අතර නැගෙනහිර සිරියා චාරිත්ර එහි නමස්කාරයේදී භාවිතා කරයි.
එහි ප්රධාන කථන භාෂාව නැගෙනහිර ඇරමයික භාෂාවේ සිරියැක් වන අතර එහි අනුගාමිකයන්ගෙන් බහුතරය ජනවාර්ගික ඇසිරියානුවන් ය. එය නිල වශයෙන් මූලස්ථානය උතුරු ඉරාක කුර්දිස්තානයේ අර්බිල් නගරයේ පිහිටා ඇති අතර, එහි මුල් ප්‍රදේශය පුරාණ ඇසිරියාවට අනුරූපව ගිනිකොනදිග තුර්කිය සහ වයඹ දිග ඉරානය දක්වා ද ව්‍යාප්ත වේ. එහි ධූරාවලිය මෙට්රොපොලිටන් බිෂොප්වරුන් සහ ඩයොකේෂන් බිෂොප්වරුන්ගෙන් සමන්විත වන අතර පහළ පූජකයන් පූජකවරුන් සහ උපස්ථායකයන්ගෙන් සමන්විත වන අතර ඔවුන් මැදපෙරදිග, ඉන්දියාව, උතුරු ඇමරිකාව, ඕෂනියා සහ යුරෝපය පුරා (කොකේසස් සහ රුසියාව ඇතුළුව) .
නැඟෙනහිර පුරාණ පල්ලිය 1964 දී නැගෙනහිර ඇසිරියානු පල්ලියෙන් වෙන් කොට දැක්වීය. එය ඇසිරියානු පල්ලිවලින් එකක් වෙයි .
රෙපරමාදු ආගම 1521 දී මාටින් ලූතර්ව හෙළා දුටු අතර ශුද්ධ වූ රෝම අධිරාජ්‍යයේ පුරවැසියන්ට ඔහුගේ අදහස් ආරක්ෂා කිරීම හෝ ප්‍රචාරය කිරීම නිල වශයෙන් තහනම් කළේය. රෝමානු කතෝලික සභාව තුළ මෙම භේදය දැන් ප්‍රතිසංස්කරණය ලෙස හැඳින්වේ. ප්‍රමුඛ ප්‍රතිසංස්කරණවාදීන් අතර මාටින් ලූතර්, හල්ඩ්‍රික් ස්වින්ග්ලි සහ ජෝන් කැල්වින් ද වූහ. නෙරපා හැරීමට එරෙහිව 1529 දී ස්පෙයර්හි පැවති විරෝධතාව මෙම පක්ෂයට රෙපරමාදු යන නම ලබා දුන්නේය. ලූතර්ගේ ප්රාථමික දේවධර්මය ලුතරන් ලෙස හැඳින්වේ. ස්වින්ග්ලි සහ කැල්වින්ගේ නිකායට වඩා පුළුල් ය. ඒවා ප්‍රතිසංස්කරණ සම්ප්රදාය ලෙස හැඳින්වේ. රෙපරමාදු භක්තිකයන් අධ්‍යාපනය, මානව ශාස්ත්‍ර හා විද්‍යාවන්, දේශපාලන හා සමාජ පිළිවෙල, ආර්ථිකය හා කලාව සහ තවත් බොහෝ ක්ෂේත්‍රයන්හි විශාල දායකත්වයක් ලබා දෙමින් තමන්ගේම සංස්කෘතියක් වර්ධනය කර ගෙන ඇත.
ඇන්ග්ලිකන් පල්ලි එංගලන්ත පල්ලියෙන් පැවත එන අතර ඇන්ග්ලිකන් සංවිධානය ඉන් අති විය. සමහරු, නමුත් සියලුම ඇන්ග්ලිකානුවන් තමන් රෙපරමාදු හා කතෝලිකයන් ලෙස සලකන්නේ නැත.
රෙපරමාදු ආගමේ ඇන්ග්ලිකන්, ලුතරන් සහ ප්‍රතිසංස්කරණ ශාඛා බොහෝ දුරට රජය සමඟ සහයෝගයෙන් ආරම්භ විය . අනෙක් අතට, බොහෝ විට තමන් රෙපරමාදු භක්තිකයන් ලෙස නොසැලකෙන ඇනබැප්තිස්තවරුන් වැනි කණ්ඩායම් රැඩිකල් ප්‍රතිසංස්කරණයේ ආරම්භය වූ අතර, සමහර විට ඒවා පනත් යටතේ ආරක්ෂා කර තිබුණද, ඔවුන්ගේ ඉතිහාසය කිසිදු රාජ්‍ය පල්ලියකට සම්බන්ද නොවෙයි . ළදරු බව්තීස්මය ප්රතික්ෂේප කිරීමෙන් ඔවුන් තවදුරටත් කැපී පෙනේ. ඔවුන් බව්තීස්මය විශ්වාස කරන්නේ වැඩිහිටි ඇදහිලිවන්තයන් පමණි.
රෙපරමාදු යන යෙදුමෙන් ඉහත සම්ප්‍රදායන් ඇති ඕනෑම පල්ලි ගැන සඳහන් වේ. නිදසුනක් වශයෙන්, 18 වන සියවසේදී මෙතෝදිස්තවාදය වර්ධනය වූයේ ඇන්ග්ලිකන් ඇමති ජෝන් වෙස්ලිගේ එවැන්ජලිස්ත හා පුනර්ජීවන ව්‍යාපාරයෙනි. ශුද්ධාත්මයාණන්ගේ පවිත්‍ර කිරීමේ බලය අවධාරණය කරන පෙන්තකොස්ත හා නිකායට අයත් නොවන පල්ලි කිහිපයක් මෙතෝදිස්තවාදයෙන් වර්ධනය විය.
නැගෙනහිර ඕතඩොක්ස් පල්ලිය ඕනෑම තනි රෙපරමාදු නිකායකට වඩා විශාල වුවත්, අනුගාමිකයන් ගණන අනුව කතෝලික ධර්මය පසු වූ දෙවන විශාලතම ක්රිස්තියානි කණ්ඩායම වන්නේ රෙපරමාදු භක්තිකයයි. ඇස්තමේන්තු වෙනස් වේ, ප්රධාන වශයෙන් රෙපරමාදු භක්තිකයන් ලෙස වර්ගීකරණය කළ යුත්තේ කුමන නිකායන්ද යන ප්‍රශ්නය මතය. එහෙත්, මුළු රෙපරමාදු කිතුනුවන්ගේ සංඛ්‍යාව සාමාන්‍යයෙන් මිලියන 800 ත් 1 ත් අතර වන අතර එය ලෝක කිතුනුවන්ගෙන් 40% කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් වේ. රෙපරමාදු භක්තිකයන්ගෙන් බහුතරය නිකායේ පවුල් අතලොස්සක සාමාජිකයන් වන අතර, එනම් ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්, ඇන්ග්ලිකන්, බැප්ටිස්ට්, ප්‍රතිසංස්කරණ (කැල්විනිස්ට්), ලුතරන්, මෙතෝදිස්ත සහ පෙන්තකොස්තවාදීන්, එවැන්ජලිස්ත, ස්වාධීන සහ වෙනත් පල්ලි වැඩිවෙමින් පවතින අතර රෙපරමාදු ක්රිස්තියානි ධර්මයේ සැලකිය යුතු කොටසක් වේ.
මූලික රෙපරමාදු මූලධර්ම දරණ සමහර පුද්ගලයින් තමන්ව “ක්‍රිස්තියානීන්” හෝ “නැවත ඉපදුණු කිතුනුවන්” ලෙස හඳුනා ගනී. ඔවුන් සාමාන්‍යයෙන් වෙනත් ක්රිස්තියානි ප්‍රජාව ගෙන් වෙන්ව සිටිති. බොහෝ විට තනි දේවගැතිවරුන් විසින් ආරම්භ කරන ලද ඔවුන්ට එතිහාසික නිකායන් සමඟ එතරම් සම්බන්ධයක් නැත.
ප්රධාන රෙපරමාදු ශාඛා වල char තිහාසික සටහන
ප්‍රේරිතවරුන්ගේ මරණයෙන් පසු පූජක තන්ත්‍රය අහෝසි වී ඇති බැවින් එය යථා තත්වයට පත් කළ යුතු බව පසු දින සාන්තුවරයන් විශ්වාස කරයි. 1800 ගණන්වල මුල් භාගයේදී එක්සත් ජනපදයේ සිදු වූ ආගමික පුනර්ජීවනයේ දෙවන මහා පිබිදීම, සම්බන්ධ නොවූ පල්ලි ගණනාවක දියුණුව දුටුවේය. ඔවුන් සාමාන්‍යයෙන් දුටුවේ දැනට පවතින එක් පල්ලියක් ප්‍රතිසංස්කරණය කරනවාට වඩා යේසුස් ක්රිස්තුස්ගේ මුල් සභාව ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමයි. ප්‍රතිෂ්ටාපකයන්ගේ පොදු විශ්වාසයක් වූයේ ක්රිස්තියානි ධර්මයේ අනෙක් නිකායන්ට අඩුපාඩු ඇති බවයි. ආසියාවේ, ඉග්ලේෂියා නි ක්‍රිස්ටෝ යනු 1900 ගණන්වල මුල් භාගයේදී පිහිටුවන ලද ප්‍රකට එවැනි නිකායකි
මෙම කාල පරිච්ඡේදය තුළ ආරම්භ වූ සමහර පල්ලි 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ මැදපෙරදිග හා නිව් යෝර්ක් නුවර කඳවුරු රැස්වීම්වලට සම්බන්ධ වේ. මෙම ව්‍යාපාරයෙන් බිහි වූ විශාලතම පල්ලිවලින් එකක් වන්නේ පසු කාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ නිකාය ( Latter day saint ). [381] එවැන්ජලිස්ත රෙපරමාදු ආගමෙන් පැනනැඟුණු ඇමරිකානු සහස්‍රවාදය සහ ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය, යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන්ගේ ව්යාපාරයට බලපෑම් කළ අතර, විශේෂයෙන් සෙවන්ත් ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් වන විලියම් මිලර්ට ප්‍රතිචාරයක් ලෙස. ක්රිස්තියානි පල්ලිය (ක්රිස්තුස්ගේ ගෝලයන්), කැනඩාවේ එවැන්ජලිස්ත ක්රිස්තියානි පල්ලිය, [382] [383] ක්රිස්තුස්ගේ පල්ලි සහ ක්රිස්තියානි පල්ලි සහ ක්රිස්තුස්ගේ පල්ලි ඇතුළු තවත් සමහරක් සමකාලීන නිකායන් ව්‍යාපාරය තුළ මුල් බැස ඇත. මෙම කාල පරිච්ඡේදය තුළ ආරම්භ වූ අනෙකුත් කණ්ඩායම් අතර ක්‍රිස්ටඩෙල්ෆියන්ස් සහ කලින් සඳහන් කළ පසු දින සාන්තුවරයන්ගේ ව්‍යාපාරය ද ඇතුළත් ය. දෙවන මහා පිබිදීමෙන් ආරම්භ වූ පල්ලිවලට මතුපිටින් යම් සමානකම් තිබුණද, ඔවුන්ගේ මූලධර්ම සැලකිය යුතු ලෙස වෙනස් වේ.
වන්දනාව[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ක්රිස්තියානි නමස්කාරය
කිතුනු නමස්කාරයට සංගීතය හා කථාව තුළින් දෙවියන් වහන්සේට ප්‍රශංසා කිරීම, ශුද්ධ ලියවිලි කියවීම, විවිධ යාච්ඤා , දේශනාවක් සහ සත්ප්‍රසාදය වැනි විවිධ ශුද්ධ උත්සව (බොහෝ විට සක්‍රමේන්තු ලෙස හැඳින්වේ) ඇතුළත් වේ.
නමස්කාරය බොහෝ විට කිතුනුවන් සමූහයක් වශයෙන් එක්වන සේවාවන් ලෙස පමණක් වන අතර, තනි කිතුනුවන්ට තනිවම හා ඕනෑම ස්ථානයක දෙවියන් වහන්සේට නමස්කාර කළ හැකිය.
මූලාරම්භය
ක්රිස්තියානි නමස්කාරය වර්ධනය වූයේ යුදෙව් නමස්කාරයෙන්.
යේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේ සිනගෝගයට සහභාගි වූ යුදෙව් උත්සව සැමරූ ආගමික යුදෙව්වෙකු වූ අතර ඔහුගේ ගෝලයන් යුදෙව් චාරිත්ර හා සම්ප්‍රදායන් හුරු පුරුදු විය.
යුදෙව් ආගමෙන් මුලින්ම වෙනස් වූයේ සෙනසුරාදා වෙනුවට ඉරිදා ශුද්ධ දිනය බවට පත් කිරීමයි. මෙය කිරීමෙන් කිතුනු නමස්කාරයේ දිනය යේසුස් වහන්සේ මළවුන්ගෙන් උත්ථාන වූ දිනයට සමානය.
ශුද්ධාත්මයාණන් එවීමෙන් ඉටු වූ යේසුස් තම අනුගාමිකයන් සමඟ රැඳී සිටින බවට දුන් පොරොන්දුව මුල් කාලයේ සිටම ක්රිස්තියානි නමස්කාරයේ දිනය ආලෝකවත් කළේය.
කතෝලික , ඕතඩොක්ස් හා සමහර රෙපරමාදු නිකායන් නමස්කාරය තුලදි දිව්ය සත්ප්‍රසාදය දෙනු ලබයි .
ක්රිස්තියානි ධර්මයේ ඉතිහාසය පුරාම, ආයතනික ක්රිස්තියානි නමස්කාරය වන්දනාමාන කර ඇති අතර, එය යාච්ඤා සහ ගීතිකා වලින් සංලක්ෂිත වේ. රෝමානු කතෝලික, නැගෙනහිර ඕතඩොක්ස් සහ ඇන්ග්ලිකන් පල්ලි මෙන්ම ලුතරන්වාදය සහ මෙතෝදිස්තවාදය වැනි සමහර රෙපරමාදු නිකායන් විසින් මෙම පූජනීය හා චාරිත්‍රානුකූල නමස්කාරය තවමත් ක්‍රියාත්මක වේ. එවැන්ජලිස්තවාදයේ දී, නමස්කාරය වඩාත් අවිධිමත් සංකල්පයක් සහිතව දෙවියන් වහන්සේට නමස්කාර කිරීමේ ක්‍රියාවක් ලෙස සලකනු ලැබේ.
සක්‍රමේන්තු
සක්‍රමේන්තුවක වඩාත් සාම්ප්‍රදායික ක්‍රියාකාරී අර්ථ දැක්වීම නම්, එය ක්‍රිස්තුස් වහන්සේ විසින් ස්ථාපිත කරන ලද බාහිර ලකුණක් වන අතර එය ක්‍රිස්තුස් වහන්සේ තුළින් අභ්‍යන්තර, අධ්‍යාත්මික කරුණාව ගෙන එයි. වඩාත් පිළිගත් සක්‍රමේන්තු දෙක වන්නේ බව්තීස්මය සහ සත්ප්‍රසාදයයි. කෙසේ වෙතත්, කිතුනුවන්ගෙන් බහුතරයක් අතිරේක පූජා පහක් ද පිළිගනිති: තහවුරු කිරීම , පැවිදි කිරීම, පාපොච්චාරණය, අසනීපය ආලේප කිරීම , සහ විවාහය.
සමාජ බලපෑම[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]බයිබලය හා ක්රිස්තියානි දේවධර්මය බටහිර දාර්ශනිකයන්ට සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන්ට ද දැඩි ලෙස බලපා ඇත. ලිංගිකත්වය හා විවාහය පිළිබඳ දීර් කාලීන ක්රිස්තියානි ඉගැන්වීම් පවුල් ජීවිතයට ද බලපා ඇත. මිනිස් පූජා , වහල්භාවය, ළදරු ඝාතනය සහ බහු විවාහය වැනි පුරුදු අවසන් කිරීමේදී ක්රිස්තියානි ධර්මය කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය.
බටහිර සංස්කෘතිය, එහි ඉතිහාසය පුරාම ක්රිස්තියානි සංස්කෘතියට බොහෝ දුරට සමාන වී ඇති අතර, බටහිර අර්ධගෝලයේ ජනගහනයෙන් විශාල කොටසක් ක්‍රිස්තියානීන් හෝ නාමික කිතුනුවන් ලෙස හැඳින්විය හැකිය. "යුරෝපය" සහ "බටහිර ලෝකය" යන සංකල්පය "ක්රිස්තියානි ධර්මය හා ක්රිස්තියානි ලෝකය" යන සංකල්පය සමඟ සමීපව සම්බන්ධ වී ඇත. එක්සත් යුරෝපීය අනන්‍යතාවයක් ඇති කළ සම්බන්ධකය ලෙස බොහෝ දෙනෙක් ක්රිස්තියානි ධර්මය ආරෝපණය කරති.
ග්රීක හා රෝම අධිරාජ්‍යයන් යටතේ බටහිර සංස්කෘතිය එහි මුල් අවදියේදී බහු දේවවාදී ආගම් කිහිපයක් අඩංගු වුවද, මධ්‍යගත රෝම බලය අඩුවෙද්දී, බටහිර යුරෝපයේ එකම ස්ථාවර බලය වූයේ කතෝලික පල්ලියේ ආධිපත්‍යයයි. බුද්ධිමය යුගය තෙක් ක්රිස්තියානි සංස්කෘතිය දර්ශනය, සාහිත්‍යය, කලාව, සංගීතය සහ විද්‍යාව යන සඳහා මඟ පෙන්වීය. අදාළ කලාවන්හි ක්රිස්තියානි විෂයයන් පසුව ක්රිස්තියානි දර්ශනය, ක්රිස්තියානි කලාව, ක්රිස්තියානි සංගීතය, ක්රිස්තියානි සාහිත්‍ය යනාදිය දක්වා වර්ධනය වී තිබේ .
ශුද්ධ ග්‍රන්ථ[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ක්රිස්තියානි බයිබලයට පරණ ගිවිසුම හා අළුත් ගිවිසුම යන කොටස් දෙකක් ඇත. පැරණි ගිවිසුම යනු මුල් හෙබ්‍රෙව් බයිබලය වන අතර එය යුදෙව් ඇදහිල්ලේ ශුද්ධ ලියවිලි වේ. එය ක්‍රි.පූ. 1200 ත් 165 ත් අතර කාලවලදී විවිධ කාලවලදී ලියා ඇත. ක්‍රි.ව. පළමුවන සියවසේදී කිතුනුවන් විසින් අළුත් ගිවිසුමේ පොත් ලියා ඇත.
හෙබ්‍රෙව් බයිබලයේ පොත් 39 ක් ඇති අතර ඒවා දීර්ග කලක් තිස්සේ ලියා ඇති අතර එය පුරාණ ඊශ්‍රායෙලයේ සාහිත්‍ය ලේඛනාගාරයයි. එය සාම්ප්‍රදායිකව කොටස් තුනකින් සකස් කරන ලදී.
පළමු පොත් පහ, උත්පත්ති සිට ද්විතීය කථාව. නූතන බටහිර අර්ථයෙන් ඒවා 'නීතිය' නොවේ: උත්පත්ති යනු කතා පොතක් වන අතර එයට නීති රීති හා සමාන කිසිවක් නොමැති අතර අනෙක් සතර තුළ ප්‍රජා නීති අඩංගු ඇත. නීතිය සඳහා වූ හෙබ්‍රෙව් වචනයේ ('ටෝරා' 'යන්නෙහි අර්ථය' මග පෙන්වීම 'හෝ' උපදෙස් 'වන අතර, මිනිසුන් ජීවත් වීමට අදහස් කළ ආකාරය මෙන්ම නීතිමය අවශ්‍යතා පිළිබඳ එදිනෙදා උදාහරණ සපයන කථාන්දර ඊට ඇතුළත් විය හැකිය.
මෙම පොත් පසුව 'පෙන්ටටියුච්' ලෙස නම් කරන ලද අතර සම්ප්රදාය ඒවා මෝසෙස්ට කතුවර බව ආරෝපණය කළේය. සමහර කොටස් නිසැකවම එම කාල පරිච්ඡේදයේ සිට පැවත එන නමුත් දේවල් වෙනස් වන විට පැරණි නීති යාවත්කාලීන කර නව ඒවා නිෂ්පාදනය කරන ලද අතර මෙය ශතවර්ෂ ගණනාවක් පුරා පසුකාලීන කතුවරුන්ගේ කාර්යයකි.
අනාගතවක්තෘවරුන්
හෙබ්‍රෙව් බයිබලයේ විශාලතම කොටස වන අතර එහි කොටස් දෙකක් ඇත ('හිටපු අනාගතවක්තෘවරුන්' සහ 'පසු අනාගතවක්තෘවරුන්').
සමාජ සාරධර්ම පිළිබඳව මිනිසුන්ට මතක් කර දෙමින්, ඉතිහාසය පුරාම ජාතියේ අධ්‍යාත්මික හෘදය සාක්ෂිය ලෙස සේවය කළ ආගමික හා දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන්ගේ ('අනාගතවක්තෘවරුන්ගේ) කියමන් හා කථා' පසුකාලීන අනාගතවක්තෘවරුන්ගේ 'පොත් මගින් ආරක්ෂා වේ. සමහර පොත් සැලකිය යුතු ය (යෙසායා, යෙරෙමියා, එසකියෙල්), තවත් ඒවා වඩා කෙටි ය (හොෂෙයා, ජොයෙල්, ආමොස්, ඔබදියා, යෝනා, මීකා, නාහුම්, හබක්කුක්, ශෙපනියා, හග්ගයි, සෙකරියා, මලාකී).
'හිටපු අනාගතවක්තෘවරුන්' සමන්විත වන්නේ යෝෂුවා, විනිශ්චයකරුවන්, 1-2 සාමුවෙල් සහ 1-2 රාජාවලිය. ඒවා ඉතිහාස පොත් වන නමුත් ඔවුන් 'අනාගතවක්තෘවරුන්' බවට පත් කරන්නේ ඔවුන් තොරතුරු වාර්තා කිරීම පමණක් නොව, එය අර්ථ නිරූපණය කිරීම, ඊශ්‍රායෙලයේ ඉතිහාසයේ වෙනත් සිදුවීම් හා ඔවුන්ගේ දවසේ පුළුල් ලෝකය සම්බන්ධයෙන් එහි වැදගත්කම පැහැදිලි කිරීම ය.
ලේඛන
ගීතාවලිය (ගීත, යදුම් සහ නමස්කාරය සඳහා නමස්කාරය), හිතෝපදේශ කියමන්), යෝබ් (දුක් විඳීමේ ස්වභාවය ගවේෂණය කරන නාට්‍යයක්), සහ එක් එක් ලියවිලි පහක් (මෙගිලොත්) එකට එකතු වී ඇති නිසා විශේෂිත ආගමික උත්සවයක් සමඟ ඇසුරු කරන ලදී: රූත් (සතිවල යුදෙව් මංගල්යය, ෂාවූට් ලෙසද හැඳින්වේ), සලමොන්ගේ ගීතය (පාස්කු උත්සවය), දේශනාකාරයා (මණ්ඩපය), විලාප ගී (යෙරුසලමේ විනාශය) සහ එස්තර් (පූරිම්). මෙම කොටසේ හෙබ්‍රෙව් බයිබලයේ අවසාන පොත් ලියා ඇත: එස්රා, නෙහෙමියා සහ 1-2 ලේකම් (සියලුම ඉතිහාස පොත්) සහ දානියෙල් ඉතිරි ඒවා ය.
අළුත් ගිවිසුම
අළුත් ගිවිසුමේ පොත් 27 ක් ඇති අතර ඒවා ක්‍රි.ව. 50 ත් 100 ත් අතර කාලයකදී ලියා ඇති අතර ඒවා ස්වාභාවිකවම කොටස් දෙකකට අයත් වේ: සුවිශේෂයන්, යේසුස්ගේ කතාව පවසන (මතෙව්, මාක්, ලූක් සහ යොහන්); මුල් ක්රිස්තියානි ප්‍රජාවන්ට මග පෙන්වීම සඳහා විවිධ ක්රිස්තියානි නායකයන් විසින් ලියන ලද ලිපි ය.
පල්ලියේ නායකයින්ට ඔවුන්ගේ ආගමට හැරුණු අය සමඟ සන්නිවේදනය කිරීමට ස්වාභාවික ක්‍රමය ලිපි වූ අතර මුල්ම ඒවා සුවිශේෂවලට පෙර ලියා ඇත. සමහර ව්‍යතිරේකයන් සමඟ (රෝම, හෙබ්‍රෙව්) ඒවා ක්රිස්තියානි විශ්වාසයේ විධිමත් ඉදිරිපත් කිරීම් ලෙස නොව, විවිධ සංස්කෘතික සන්දර්භයන්ට අදාළ වන අයුරින් යේසුස් කෙරෙහි ඇති ඔවුන්ගේ කැපවීම ප්‍රකාශ කළ යුතු ආකාරය පිළිබඳව කටයුතු කරමින් සිටි අයට උපදෙස් ලබා දුන්නේය.
ඒවා කියවීම සංවාදයකට සවන් දීම හා සමාන විය හැකිය, මන්ද ලේඛකයන් විසින් ඔවුන් වෙත යවන ලද ප්‍රශ්නවලට වාචිකව හෝ ලිඛිතව පිළිතුරු සපයයි. එවැනි ලිපි ලියූ වඩාත් දක්ෂ ලේඛකයා වූයේ පාවුල්ය.
සුවිශේෂයන්
සුවිශේෂයන් ලියා ඇත්තේ යේසුස් වහන්සේගේ ජීවිතය හා ඉගැන්වීම් විවිධ පාටකයන්ට ගැලපෙන අයුරින් ඉදිරිපත් කිරීම සඳහා වන අතර, එම හේතුව නිසා සියල්ලම එක හා සමාන නොවේ. ඒවා යේසුස්ගේ චරිතාපදානයන් නොව විවිධ සංස්කෘතීන් සඳහා ඔහුගේ වැදගත්කම පෙන්නුම් කරන තෝරාගත් වාර්තා වේ.මතෙව් , ජොහන් , ලුක් හා මාක් මීට අයත් ය .
ලූක්ගේ ලේඛකයා අපෝස්තුළුවරුන්ගේ ක්‍රියා ද ලියා ඇති අතර, එය යේසුස්ගේ කාලයේ සිටි යුදෙව් ඇදහිලිවන්තයන්ගෙන් කුඩා කණ්ඩායමක් ලෙස සිට පරම්පරාවකටත් අඩු කාලයකදී ලෝක ව්‍යාප්ත ඇදහිල්ලක් බවට පත්වීම දක්වා ක්රිස්තියානි ධර්මය ව්‍යාප්ත වූ ආකාරය පිළිබඳ කතාවකි.
අළුත් ගිවිසුම එළිදරව් පොත සමඟ අවසන් වන අතර එය සුලු ආසියාවේ (නූතන තුර්කිය) ප්‍රදේශයේ පල්ලි හතකට ලිපි මාලාවකින් ආරම්භ වන නමුත් මැවීමේ සිට අවසානය දක්වා සියලු දේවල අර්ථය පිළිබඳ දර්ශනීය ඉදිරිපත් කිරීමක් ඉදිරිපත් කරයි.
02. ඉස්ලාම්
ඉස්ලාම්
[සංස්කරණය]
මෙලොව හා මතු ලොවේ යහපත් ජීවිතයක් ලබනු පිණිස මිනිසාට දහමක් සහ යහමඟ පෙන්වීමක් අවශ්‍ය වනු ඇත. මිනිසාගේ දැනුම සහ සිතුම් පැතුම් කෙතරම් වර්ධනය වුවත් එය පරිපූර්ණත්වය ලබන්නේ නැත. ඒවායේ යම් කිසි දෝෂයක් තිබීම වැළැක්විය නොහැක. මිනිසාගේ විමුක්තිය සඳහා මිනිසාම යොදා ගන්නා මාර්ගයන්හි අඩුපාඩු සහ වැරදි තිබීම ද වැළැක්විය නොහැක.
සියලු දැනුම, පරිපූර්ණ ප්‍රඥාව, හැකියාව සහ ශක්තිය තිබෙන්නේ අල්ලාහ්ට පමණි. මිනිසාගේ අවශ්‍යතා සියල්ල පිළිබඳ දැනුම ඇත්තේ ඔහුට පමණි. එබැවින් මිනිසාව මැවූ අල්ලාහ් මිනිසා ව අතරමං කළේ නැත. ඒ වෙනුවට මිනිසාට යහමඟ පෙන්වීම සදහා දහමක් සහ යහ මඟ පෙන්වන ගුරුවරුන්ද පත් කර ඇත. තම දහමක් වශයෙන් ඉස්ලාම් දහමද මඟ පෙන්වන්නන් වශයෙන් රසූල් වරුන්වද තෝරා ගත්තේය. ඔවුන් අතර අවසාන රසූල් වරයා ලෙස මුහම්මද් (සල්) තුමාණන් තොරා ගත්තේය. තවද, එතුමාණන්ගේ මාර්ගයෙන්, එම වකවානුව දක්වා ආගම්හි පිරී පැවති අඩුපාඩු සියල්ල සම්පූර්ණ කර, පරිපූර්ණ දහමක් වශයෙන් ඉස්ලාම් දහම පත් කළේය. මෙයට එකඟ ව මුහම්මද් (සල්) තුමාණන්ගේ අභාවයෙන් පසු ව නබි වරුන්ගේ පැමිණීම අවසන් විය. මින් මතුවට තවත් නබි වරයෙක් හෝ තවත් ආගමක් හෝ පැමිණීමේ අවශ්‍යතාව අහෝසි විය.
ශත වර්ෂ 14ක් මුළුල්ලේ පැවත එන ඉස්ලාම් දහම සහ එහි නබිවරයා වන මුහම්මද් (සල්) තුමාණන්ට එරෙහි ව මඩ ගැසීමේ ව්‍යාපාරයේ ඉස්ලාම් විරෝධි බලවේගය දිගින් දිගට යෙදී සිටින නමුත්, ඉස්ලාම් දහම ව්‍යාප්ත වීම නවත්වන්නට ඔවුන්ට කිසිසේත්ම නොහැක. ඒ වෙනුවට කිසි කලක නොවු අයුරින් ඉස්ලාම් දහම ලොව සෑම පළාතකම ඉතා වේගයෙන් ව්‍යාප්ත වන බව සත්‍යයකි. ඉස්ලාම් පරිපූර්ණ දහමක් බවට මෙය ඉතාමත් කදිම නිදසනකි.
මිනිසාගේ ප්‍රශ්න සහ ඔහුගේ අවශ්‍යතාවන් කුමක් දැ යි ඉස්ලාම් නිසියාකාර ව හඳුනා ගෙන ඇත. එ අනුව, ඒවාට අවශ්‍ය විසඳුම් ඉස්ලාමිය ග්‍රන්ථ වන අල් කුර්ආනයේ ඇතුළත් කරනු ලැබ ඇත.
ألا إله إلا الله (නැමදීමට සුදුස්සා අල්ලාහ් හැර වෙන දෙවියෙක් නොමැත) යනුවෙන් ප්‍රකාශ කිරීමද, විශ්වාස කිරීමද පළමු අංගයයි. එනම් මැවුම්කරු අල්ලාහ් විශ්වාස කිරීම පමණක් නොව ඔහුගේ ගුණාංග (ෂිෆත්), ඔහුගේ නාමයන් (අස්මාඋල් හුස්නා) යනාදී සෑම කරුණක්ම දේව විශ්වාසයේ අඩංගු ය.
මලාඉකාවරුන් යනුවෙන් අරාබියෙන් හැදින්වෙන්නේ දේවදූතයන් ය. දෙවියන් විසින් මේ අය ආලෝකයෙන් මවන ලදි. මනුෂ්‍යයින්ට වඩා හාත්පසින්ම වෙනස් මොවුන් සදා අල්ලාහ්ට සේවය කරමින් සිටිති.
3. ජේසුස්
ඉස්ලාමය මුහම්මද් ස ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන කිතුනුවන් විසින් ක්‍රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
ල්ලල්ලාහු අලෛහිවසල්ලම් තුමාණන්ට ෆුර්කාන් යන පදනම යටතේ අල්ලාහ් ලබාදුන්නේ ය. මීට පෙර වක්තෘවරුන් තිදෙනෙකුට ඉස්ලාමය විවිධ පදනම් යටතේ ලබාදෙනු ලැබිය. ඒවා නම්,
ඉස්ලාමීය ඉතිහාසයේ සංවර්ධනයේ ප්‍රතිඵලය ප්රධාන වශයෙන් දේශපාලනික , ආර්ථික , ආරක්‍ෂක අංශවල දියුණුව ඉස්ලාමීය ලෝකයාට මෙන්ම එයින් එපිටටද බලපෑම් ඇති කළේය. මුහම්මද් නබි තුමාට මුල්වරට අල් කුරානය අනාවරණය වී සියවසක් ඇතුළත ඉස්ලාමීය රාජ්‍යය බටහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරයේ සිට නැගෙනහිරින් මධ්‍යම ආසියාව දක්‍වාම ව්‍යාප්ත විය. මෙම අළුත් මතය ඉක්මණින්ම සරළ යුධමය තත්වයන් රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර මට්ටමින්‍ද බාහිරව බලපෑවේය. කෙසේ වෙතත් ඉස්ලාමීය ව්‍යාප්තිය අප්‍රිකානු ප්‍රාන්තවලද , ඉන්දියානු ප්‍රාන්තවලට හා ගිනිකොණ දිග ආසියාතික රටවලටද ප්‍රචාරය මගින් නොකඩවා සීග්‍රයෙන් පැතිරී ගියේය. එය යුරෝපයෙන් එපිට ආර්ථික හා ආරක්‍ෂක අතින් වර්ධනයක්ද සමගින් අතීතයේ කිසිකලෙකත් නොවූ
කි‍්‍ර.ව ජේසුස් ආගමේ ආරම්භය ලෙස සලකන අතර, එය දින දර්ශනයේ පළමු වසර ලෙස සටහන් වේ. මෙය කැලිෆ් උමාර් විසින් නිර්මාණය කරන ලද වසර තිහක චක‍්‍රයකින් සමන්විත දින දර්ශනයකි. මෙම වසර තිහ දවස් 354 සහිත සාමාන්‍ය අවුරුදු දහනවයකින් ද දවස් 355 සහිත අධික අවුරුදු එකොලහකින්‍ද සමන්විතවේ. මෙම දිනදර්ශනයේ ශතවර්ෂයක් කි‍්‍රස්තියානු දිනදර්ශනයක අවුරුදු 97 කට සමානය.
කි‍්‍රස්තියානුය දින දර්ශනය චන්‍ද්‍ර මාස ක‍්‍රමයද අනුව සකස් වූවක් බැවින් එහි කි‍්‍රස්තියාආගමික දිනයන් සඳහා නියමිත වූ දිනයන් දක්නට නැත. ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන කිතුනුවන් විසින් ක්‍රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
කිතුනුවන්,
කි‍්‍රස්තියානු ඉතිහාසය - ස්වර්ණමය යුගය (750 -1258)[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන කිතුනුවන් විසින් ක්‍රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත. සලාදින් අයියුබිද්ගේ හමුදාව ජෙරුසලම නැවත ලබා ගැනීමට සිදු කළ හතින් යුද්ධය 1187, චිත්‍ර ශිල්පියෙකුගේ ඇසින්, 9 වන සියවසෙහි අගභාගයෙහි විවිධ පළාත් ස්වයං පාලනයක් කරා යාම හේතුවෙන් අබ්බාසිද් කලීෆා රාජධානිය බිඳ වැටෙමින් පැවතිණ. පළාත් කැඩී යාමත් සමඟම උතුරු අප්‍රිකාව, පර්සියාව සහ මධ්‍යම ආසියාව පුරා එමිර් රාජ්‍යයන් බිහි විය. දැඩි ලෙස ඒකශ්මිකව තිබු අරාබි රාජධානිය ආගමික වශයෙන් සමජාතීය මුස්ලිම් ලෝකයක් දක්වා වෙනස් විය.එමනිසා කලීෆාවරයාගේ ආගමික අධිකාරියට පවා විරුද්ධ විය හැකි තත්ත්වයක් ෂියා ෆතිමිදි වරුන්ට හිමිවිය. ක්‍රි.ව.1055 වන විට සෙල්ජුක් තුර්කිවරුන් විසින් අබ්බාසිද්වරුන්ගේ හමුදාමය බලය දුර්වල කරනු ලැබ තිබුණද, ඔවුන් කාලී‍ෆාවරයාගේ නාමමාත්‍ර අධිකාරියට ගෞරව කළහ. මේ වනවිට ඉස්ලාම් ධර්මය සහ මුස්ලිම් වෙළඳ ජාලයන් සහරාව, බටහිර අප්‍රිකාව, මධ්‍යම ආසියාව, බල්ගේරියාව සහ මැලේ දුපත් කරා පැතිරි තිබුණද, ආක්‍රමණ සහ සාමකාමීව ආගමට හරවා ගැනීම් මඟින් මුස්ලිම් රාජධානිය තවදුරටත් ප්‍රසාරණය වෙමින් පැවතුණි.
ස්වර්ණමය යුගය නව නීතිමය, දාර්ශනික සහ ආගමික සංවර්ධනයන්ගේ ආරම්භය විය. ප්රධාන හදීස එකතුන් සම්පාදනය වුයේ ද, නුතන සුන්නි මද්හබ් සතර පිහිටවුයේ ද, මෙම කාල වකවානුවේදීය. 9 වැනි සියවසෙහි මුල් භාගයේ විසු නීතිවේදීයෙකු වන අල් - ෂාෆි විසින් ඉස්ලාමීය නීතියේ දියුණුවට සිදුවු සේවය අති මහත්ය. එකළ මුස්ලිම් විද්වතුන් අතර දැඩි මතභේදයකට තුඩු දුන් මාතෘකාවක් වන හදීස් වල විශ්වාසනීයත්වය තහවුරු කරගත හැකි ක්‍රමවේදයක් අල් - ෂාෆි විසින් හඳුන්වා දෙන ලදී. ඉබ්නු සිනා (අවිසින්නා) සහ අල් - ෆරාබි වැනි විද්වතුන් ඉස්ලාමීය දේව ධර්මය තුළ ග්රීක මුලධර්ම අන්තර්ගත කිරීම පිළිබඳ සොයා බැලුහ. මෙයට විරුද්ධ තර්කයන් ඉදිරිපත් කළ 11 වැනි සියවසෙහි විසු දේවධර්මධරයෙකු වන අබු හමීඩ් අල් ගසාලි, අවසානයේදී ජය ගත්තේය. 9 වන සියවස තුළදී සුෆි වාදය සහ ෂි’වාදය විශාල වෙනස්කම් රැසකට භාජනය විය. සුෆි වාදය එහි මුල්ම පැවිදි ප්‍රතිපත්ති වලින් ඈත් වී සම්පුර්ණයෙන්ම ගුඩ වාදය පදනම් කරගත් එක්ක බවට පත් විය. ෂි’වාදය, ඉමාම්වරුන්ගේ අනුප්‍රාප්තිය පිළිබඳ මතු වු ගැටළු හේතුවෙන් බෙදී ගියේය.
ඉස්ලාම් ආධිපත්‍යය පැතිර යාම මධ්‍යතනික පූජ්‍යයාතන වල සිටි කතෝලික කතෘන් අතර සතුරුකම් ඇති වීමට හේතුවක් විය. පිරිස් විශාල ගණනින් ඉස්ලාම් ධර්මය වැළඳගැනීම ඔවුන් දුටුවේ එදිරිවාදිකමක් හැටියටයි. මෙම විරුද්ධත්වය, ඉස්ලාම් ධර්මය ක්‍රිස්තු විරෝධී ආගමත් බවටත්, මුස්ලිම්වරු කාමයෙන් මත් වු නොමිනිසුන් ලෙසත්, නිරූපණය වන විවාදාත්මක නිමන්‍ධන රැසකට මුල් විය. මධ්‍යතන යුගයේ විසු අරාබි දාර්ශනිකයෙකු වන අල් ම:අරි වැනි අය ඉස්ලාමය කෙරෙහි විචාරාත්මක ප්‍රවේශයක් ඇති කරගත් අතර, යුදෙව් දාර්ශනිකයෙකු වන මයිමොනිදස් විසින් යුදෙව් දහමේ එන සදාචාරයත්, ඉස්ලාම් දහමේ එන සදාචාරයත් අතර ඇති වෙනස පෙන්වා දෙනු ලැබීය.
කි‍්‍රස්තියානු සහ ඉන්දියාවේ කි‍්‍රස්තියානු රාජධානි (1258-1918)[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]සෙල්ජුක් තුර්කිවරු අබ්බාසිද් භූමිය යටත් කර ඉස්ලාම් ධර්මයද පිළිගෙන කලීෆා රාජධානියේ පාලකවරු බවට පත් විය. ඔවුන් මෑන්සිකර්ට් යුද්ධයේ දී ඇන්ටෝලියාව අල්ලාගෙන නැගෙනහිර රෝම අධිරාජ්‍යය ද පැරදුහ. 12 වන සියවසේ දෙවන භාගයේදී තුර්කි රාජධානිය බිඳවැටී අර්ධ - ස්වයංපාලිත තුර්කි රාජ වංශ ගණනාවක් බිහි විය. බෝල්කන්, ග්‍රීසිය හා බටහිර ඇනටෝලියාවේ සිදු වු විජයග්‍රහණ තුළින්, 13 හා 14 සියවස් තුළදී තුර්කි අධිරාජ්‍යය නැවතත් බලවත් විය. 1453 දී දෙවන මෙහෙමද් යටතේ තුර්කිවරු කොන්ස්තන්තිනෝපලය වටලා යටත් කරගන්නා ලදී.
13 වන සියවස මුල වාදය, අල්-ගස්සාලිගේ නායකත්වයෙන් සිදු වු යම් ප්‍රතිසංවිධාන හේතුවෙන් විපර්යාසයකට ලක් විය. ඔහු ආධ්‍යාත්මික කි‍්‍රස්තියානු ශාස්තෲවරු හා ශිෂ්‍ය පිරිස් සුෆි සංවිධානයේ ආකෘතිය අනුගතිව නිර්මාණය කරන ලදී. මෙම කාලවකවානුව තුළ සුෆිවරුන්ට සිදු වු තවත් වැදගත් සිදුවීමක් නම් පර්සියානු කාව්‍ය රචකයෙකු වන රුම් විසින් මස්නම් නැමැති ගුප්ත කාව්‍යමය ග්‍රන්ථයක් රචනා කිරීමයි. ෂා ජහාන් රජු විසින් ඉදිකරන ලද ටාජ් මහල් සොහොන් ගැබ, අග්රා , ඉන්දියාව 19 වන සියවසේදී සලාෆි, දියෝබැන්ඩ් හා බරෙල්වි ව්‍යාපාරය ආරම්භ විය.
ඉතිහාසය (1918 - වර්තමානය)[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]පළමුවෙනි ලෝක යුද්ධයෙන් පසුවඅධිරාජ්‍යයේ ඉතිරි වු ප්‍රදේ කි‍්‍රස්තියානුශ යුරෝපීයයන්ගේන් ආරක්‍ෂිත ප්‍රදේශ වශයෙන් කොටස් ලෙස බෙදී ගියේය. ඉන්පසු බොහෝ කි‍්‍රස්තියානු සමාජයන් ස්වාධීන රාජ්‍යයන් ලෙස නැගී සිටියහ. ඒ වනවිට ඛනිජ තෙල් සහ කි‍්‍රස්තියානු ඊශ්‍රායලය සමඟ පවතින සම්බන්‍ධතා වැනි ගැටළු ප්‍රමුඛත්වයක් ගත්හ.
කි‍්‍රස්තියානුපණ ගැන්වීමේ ව්‍යාපාර බොහෝමයක් 20 වෙනි සියවසෙහි දැකගත හැක. ඊජිප්තුවේ කි‍්‍රස්තියානු සහෝදරත්වය" සහ පාකිස්ථානයේ “ජමාත් - ඉ - ” වැනි කි‍්‍රස්තියානුකණ්ඩායම්, අගාරික දේශපාලනය සංකල්පවේදයන්ට සම්පුර්ණයෙන්ම න්‍යායාත්මක වූ විකල්ප හඳුන්වා දෙයි. මොවුන් සමහර අවස්ථා වලදී ඉස්ලාම්වාදීන් ලෙස හඳුන්වයි. ඔවුන් බටහිර කි‍්‍රස්තියානු සංස්කෘතික සාරධර්ම තර්ජනයක් හැටියට සලකන බැවින් සියලුම පොදු සහ පෞද්ගලික වැදගත්කමක් ඇති ගැටළු සඳහා පිළියමක් ලෙස ඉස්ලාම් ධර්මයේ එන ඉගැන්වීම් ප්‍රචාරණය කරයි. ඉරානය සහ වැනි රටවල් වල කි‍්‍රස්තියානු ය ප්‍රාන්තවල තිබුණු අගාරික පාලන ක්රම වෙනුවට විප්ලවකාරී ව්‍යාපාර යොදා ගෙන ඇත. ඒ අතර ඔසාමා බිල් ලාඩන්ගේ අල්-කයිඩා වැනි සංවිධාන තමන්ගේ ඉලක්ක කරා යාම සඳහා ත්‍රස්තවාදය යොදාගනිමින් පවතී. මෙයට ප්‍රතිවිරෝධී "නිදහස් ම්" ව්‍යාපාරය අගාරික පාලන ක්‍රමවලින් යුත් නුතන සම්ප්‍රදායන්ගේ සහ මානව අයිතීන් ආගමික් සම්ප්‍රදායන් සමඟ ඒකාබද්ධ කිරීමේ උත්සහායක් යෙදේ. එහි ආධාරකරුවන් පෙන්වා දෙන ආකාරයට ඉස්ලාමයේ පූජනීය ලේඛණ කියවා විග්‍රහ කරගත හැකි ක්රම කීපයක් පවතින අතර කි‍්‍රස්තියානුආගමික කරුණු සම්බන්‍ධව ස්වාධීන චින්තනයක් ඇතිකර ගත යුතුය.
ඉස්ලාම් ධර්මය විවේචනය දරා නොගන්නා බවත් ආගම හැර යන්නට ඉස්ලාමීය නීති පරුෂ ලෙස සලකන බවටත් නුතන විචාරකයින් චෝදනා කරයි. ඉබ්නු වර්රාක් වැනි විචාරකයින් අල්-කුරානයේ සදාචාරත්මක බව විමසන අතර එය කාන්තාවන්ට නරක ලෙස සැලකීම හා මුස්ලිම් දේවධර්මධරයන් විසින් කරන යුදෙව් විරෝධී ප්‍රකාශ සාධාරණීකරණය කරන බවට විශ්වාස කරයි. මෙම චෝදනා බොහෝමයක් මුස්ලිම් ලේඛකයන් විසින් ප්රතික්ෂේප කරන ලදී. තවත් සමහරු ඉස්ලාමීය මුලධර්මවාදයේ පැතිරීම ගැන අනතුරු අඟවයි. බටහිර රටවල් තුළ ධර්මය ගැන පවතින ඝෘණ ආකල්ප හේතුවෙන් ඉස්ලාම් - භීතිකාව ඇති වී ඇති බව කාර්ල් අර්නස්ට් ගේ මතයයි.
සියල්ල දෛවයන් සිදුවේ යන විශ්වාසය[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]කි‍්‍රස්තියානු විශ්වාසයන්ට අනුව දෛවය නැතහොත් දිව්‍යමය කලින් නියම කිරීම (al - gada wal gadar) දෙවියන්ට සර්ව ඥානයම ඇති අතර සිදුවන සියලු දේ පාලනය කිරිමද සිදුවේ. මෙය 'ක්‍වර් ආනික්' පද්‍යයෙහි මෙසේ විස්තර කරයි. " අපට අල්ලාහ් නියම කරන දෙය හැර අන් කිසිවක් සිදු නොවේ. අපගේ ආරක්‍ෂකයා ඔහුය" මුස්ලිම් ජාතිකයන්ට ලෝකයේ සිදුවන සියළු හොඳ හෝ නරක දේවල් යනු දෛවයට අනුව සිදුවන දේවල් වේ. දෙවියන්ගේ අවසරයක් නොමැති කිසිම දෙයක් මොලොව සිදු නොවේ.
ඉස්ලාමීය න්‍යායන්ට අනුව දිව්‍යමය කලින් නියම කිරිම (දෛවය) යන්න මඟින් නරකේදී දෙවියන්ගේ බලපෑමක් නැත යන්න අදහස් නොකෙරේ. මක්නිසාද යත්, සියලුම සිදුවන නරක දේ මඟින් මිනිසාට නොපෙනෙනා අනාගතයකදී සුබදායක කටයුත්තකට, හොඳ ප්‍රතිඵලයකට මගපෑදීමක් සිදුකරන බැවිනි. මුස්ලිම් න්‍යායාචාර්යවරුන්ට අනුව කරුණු පෙර සැළැසුම් කර තිබුනද හොඳ නරක දෙක තෝරා ගැනීමේ නිදහසක් මිනිසා සතුව තිබේ. එමනිසා මිනිසා කරන කාර්යන්ගේ වගකීම මිනිසා සතු වේ.
ඉස්ලාමීය සංස්කෘතියට අනුව දෙවියන් විසින් නියම කරන ලද සියලු දෙය Lawh al - mahif හි ලියවී තිබෙන ආකාරයට එය සුරැකුම් පෙත්ත යනුවෙන් හඳුන්වනු ලැබේ.
දෛවය පිළිබඳ ෂියාවරුන්ගේ පිළිගැනීම හඳුන්වන්නේ දිව්‍යමය සාධාරණය (Adala) ලෙසය. මෙම මතවාදය නියම වශයෙන් දියුණු කර ඇත්තේ Muitzila මඟිනි. මෙයින් දැක්‍වෙන්නේ මිනිසාගේ ක්‍රියාවන් සම්බන්ධයෙන් ඔහු සතු වගකීමයි.
කි‍්‍රස්තියානු පුනර්ජීවනය හා විනිශ්චය
පුනර්ජීවනයේ දිනය (විනිශ්චය දෙන දිනය, අවසන් හෝරාව) පිළිබඳ විශ්වාසය මුස්ලිම්වරුන්ට ඉතා වැදගත් දිනයක් වේ. ඔවුන්ගේ විශ්වාසයේ හැටියට oiyamah ගේ වෙලාව ද දෙවියන් විසින් මිනිසාට නොහැඟෙන ආකාරයෙන් කලින් නියම කල දෙයකි.
ආගම පිළිබඳ විවේචන[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ය ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන කිතුනුවන් විසින් ක්‍රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
මෙලෙස එල්ල වු විවේචන පහත මතයන් මත පදනම් ව ඇත. විවේචනයට ඉස්ලාම් දහම දක්‍වන විරෝධය, ඉස්ලාම් දහමින් දැක්‍වෙන නව මත හා ආගම හැර යන අයට ඉස්ලාම් දහම දෙන දඬුවම් මෙම විවේචනයට හේතු වී ඇත. තවත් විවේචන මුහම්මද්ගේ අමරණීයත්වය පිළිබඳව හා ඔහුගේ පුද්ගලික හා සමාජීය ජිවිතය මත පදනම්ව එල්ල වී ඇත. කුරානයේ සදාකාලිකත්වය හා සත්‍යභාවය පිළිබඳව මෙම විවේචන එල්ල වී ඇත. අනෙකුත් විවේචන පදනම් වනුයේ මානව අයිතීන් පිළිබඳව වේ. එනම් නුතන ඉස්ලාමික ජාතින් අතර පවතින මානව අයිතීන් හා කාන්තාවන්ට දක්‍වන සැළකිල්ල මේ අතර ප්රධාන වේ. මෑතකදි විවේචනයට ලක් වී ඇති කාරණය නම් ඉස්ලාම් දහමෙහි බලපෑම නිසා බටහිර රටවල සිදුවන මුස්ලිම් සංක්‍රමනිකයන්ගේ එක්රැස් වීමයි.
ඉස්ලාම් නිකායන්[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ඉස්ලාමි ආගම නිකාය රැසකින් සමන්විත වේ.මෙම නිකාය අතර පැහැදිලි න්‍යායාත්මක වෙනස්කම් දක්නට ලැබේ. සුන්නි සහ ෂියා යනුද එවැනි නිකාය දෙකකි. ලෝක මුස්ලිම් ජනගහණයෙන් 85% සුන්නිවරුන් වන අතර ෂියා වරුන් සිටිනුයේ 15% කි. අනෙකුත් නිකායවල් එතරම් ව්‍යාප්තව නැත.
මෙලෙස එල්ල වු විවේචන පහත මතයන් මත පදනම් ව ඇත. විවේචනයට ඉස්ලාම් දහම දක්‍වන විරෝධය, ඉස්ලාම් දහමින් දැක්‍වෙන නව මත හා ආගම හැර යන අයට ඉස්ලාම් දහම දෙන දඬුවම් මෙම විවේචනයට හේතු වී ඇත. තවත් විවේචන මුහම්මද්ගේ අමරණීයත්වය පිළිබඳව හා ඔහුගේ පුද්ගලික හා සමාජීය ජිවිතය මත පදනම්ව එල්ල වී ඇත. කුරානයේ සදාකාලිකත්වය හා සත්‍යභාවය පිළිබඳව මෙම විවේචන එල්ල වී ඇත. අනෙකුත් විවේචන පදනම් වනුයේ මානව අයිතීන් පිළිබඳව වේ. එනම් නුතන ඉස්ලාමික ජාතින් අතර පවතින මානව අයිතීන් හා කාන්තා
සුන්නි මුස්ලිම් නිකාය[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]සුන්නි මුස්ලිම්වරු යනු ඉස්ලාම් හි පවතින විශාලතම කාණ්ඩය වේ. අරාබි භාෂාවට අනුව 'සුන්නි' යනු ප්‍රතිපත්තිය හෝ මාවත වේ. සුන්නි දර්ශනයේ පදනම වනුයේ 'සුන්නාහ්' වේ. මෙය කුරානයේ සඳහන්ය. සුන්නි වරුන්ට අනුව පළමු කාලිවරු හතර දෙනා මුහම්මද්ගෙන් පැවත එන්නන් වේ. දෙවියන් විසින් නායකත්වය නොපිරු නිසා ඔවුන් තෝරාපත් කර ගැනීමට සිදුවිය. සුන්නිවරු නිති සම්ප්‍රදායන් හතර ක් විශ්වාස කරති. හනෆි, මලිති, ෂෆායි, හා හනබලි යනු ඒ හතර වේ. ඒ හතර ම අන් අයගේ වලංගු බව පිළිගන්නා අතර මුස්ලිම්වරයෙකුට තම සිතැඟි අනුව එක සම්ප්‍රදායක් තෝරාගත හැකිය. නමුත් ඇතැම් කණ්ඩායම් නව්‍යතා හඳුන්වා දෙමින් මෙයින් බැහැරව ඇත. එසේම සුන්නිවාදය තුළ විවධ දාර්ශනික සම්ප්‍රදායන් ඇත. උදාහරණයක් ලෙස නුතන සලාෆි ව්යාපාරයට අනුව එය ඉස්ලාම් වල මූලික පටන් ගැනීමකින් ව්‍යුත්පන්න වූ ඉගැන්වීම් වලින් යුක්තය.
ෂියා මුස්ලිම් නිකාය[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]මුස්ලිම්වරුන්ගේ දෙවැනි විශාලතම අනු කොටස ෂියා අනුගාමිකයන්ගෙන් යුක්ත වන අතර, ඔවුන් අලි ඉබ්නු අබි තාලිබ් පරම්පරාවෙන් පැවතගෙන එන ඉමාම්වරුන්ගේ දේශපාලනික හා ආගමික නායකත්වය අනුගමනය කරයි. අලි ක්‍රබ්නු අවිතාලින් , මුහම්මද් නබි (සල්) තුමාගේ ඥාති සොහොයුරා මෙන්ම බෑණනුවන්‍ද වන බැවින් ඔහු මුහම්මද් නබි (සල්) තුමාගේ නීත්‍යානුකූල අනුප්‍රාප්තිකයා වන බව ෂියා අනුගාමිකයන්ගේ විශ්වාසයයි. ෂියා අනුගාමිකයින් අලි ඉබ්නු අකුමාගේ ප්‍රථම ඉමාම්වරයා (නායකයා) ලෙස පිළිගන්නා අතර ඔවුන් ඊට පෙර පාලනයේ යෙදුනු මුස්ලිම් කලීෆාවයරුන්ගේ නීත්‍යානුකූල බලය ප්රතික්ෂේප කරයි.
ඔවුන්ගේ විශ්වාසයට අනුව ඉමාම් පදවිය දෙවියන් වහන්සේ විසින් ලබා දෙන අතර ඉමාම්වරයා විසින් මුස්ලිම්වරුන්ගේ ඒකාන්ත අධ්‍යාත්මික බලය දරනු ලබයි. තවද ධර්මය හා දිව්‍යමය හෙළිදරව් කිරීම් සම්බන්ධයෙන් තීරණය ගැනීමේ බලය ඇත්තේ ද ඉමාම්වරයාටමය. ෂියා අනුගාමිකයින් හා සුන්නි අනුගාමිකයින් අතර පවතින සිරිත් විරිත් වල හරයන්ගේ විශාල වෙනස්කම් නැතිවුවද, යම් සුවිශේෂි සිදුවීම් වල නිසි වලංගුභාවය හා වැදගත්කම ගැන මෙම දෙපාර්ශවය එකඟත්වයක් පළ නොකරයි.
ෂියාවරු ‘ඡයෆාරි නීතිම්මාංසය’ නැමති නීති සම්ප්‍රදායන් අනුගමනය කරති. ෂියා මුස්ලිම්වරු අතර අනු කොටස් කිහිපයකි. විශාලතම ෂියා අනු කොටස වන්නේ Twelvers (ඉත්නා අෂාරියාහ්)ය. අනෙක් අනු කොටස් නම් ඉස්මයිලි සහ සැයිදියාහ් (Zaidi) වේ.
ඉස්ලාම් - වෙනත් ආගම්[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ජෙරුසලම්හි ගල මත වු පුජනීය ස්ථානයේ ගෝලාකාර කොත. ජෙරුසලම යනු ඉස්ලාම් හා යුදෙව් ආගමේ පූජනීය ස්ථානයක් මෙන්ම මත බේදයට තුඩු දුන් ස්ථානයකි. මේ අල් අක්සා දේවස්ථානය නමින් හැඳින්වෙන රැස්වීම් ගොඩනැගිල්ලයි. මුහම්මද්තුමා දිව්ය ලෝකයට සැපත් වුයේ මෙම ප්‍රදේශයේ දි බව මුස්ලිම්වරු විශ්වාස කරති.
ඉස්ලාමීය මතවාදයට අනුව මිනිස් ශිෂ්ටාචාරය ආරම්භයේදී පැවති ආගම් ආදම්ගෙන් පහළ වු ඒවායි. ඔවුන් දක්‍වන පරිදි අනුව යම් කලෙක සිදුවු ආගමික භේදයක් වැළැක්‍වීමට දෙවියන් විසින් විවිධ ශාස්තෘවරු මෙහි එවා මිනිසුන්ට දේශනා පැවත්වන ලද බව සැලකේ. මෙම සිද්ධිය හේතුකොට ගෙන එබ්රහම්, මෝසෙස්, ගීබා ශාස්තෘවරු හා යේසුස් නැමැති ඉස්ලාම් ධර්මයේ ශාස්තෘවරුහු පහළ වුහ. නමුදු ඔවුන්ගේ "ටෝරාව" සහ පරම "සත්‍ය" වැනි දේශනා කිස්තියානුවන් හා යුදෙව්වන් නිසා විකෘති විණි.
ඓතිහාසික වශයෙන් බලන කළ ඩිම්මිස්වරුනට මේ තත්ත්වය ඉතා හොඳින් ප්‍රයෝජනයට ගෙන ඔවුන්ගේ ආගමික නායකයින් යටතේ ස්වයං පාලනයක් ගෙනයාමට හැකියාව ලැබිණි. නමුත් ඔවුන්ගේ පහත්(හීන) තත්වය නිසා විවිධ සමාජ සහ ආගමික නීතිවලට යටත් විමට ඔවුනට සිදු විය. ශාස්තෘවාදය සහ විටෙක බහුදේව වාදය (හින්දු පරිදි) වැනි දේ අනුගමනය කළවුන්ට මෙම තත්වයට මුහුණ පෑමට සිදුවු අතර ඒකදේවවාදීන්ට හෝ න්‍යාෂ්ටික දෘෂ්ටිකයින්ට මෙය ආදාළ නොවීය. මුස්ලිම්වරු වාසය නොකරන ප්‍රදේශවල (සර්-අල්-හබ්) වෙසෙන්නවුන් "හාබාස්" ලෙස හැඳින්විණි. මුස්ලිම් පෙදෙසක් සමඟ එවැනි පෙදෙසක් එක්‍වු විට "අල්-අල්- අහිඩ්" ලෙස ව්‍යවහාර විය. මුස්ලිම් ජනවාසවලට තාවකාලික ආරක්‍ෂාවක් ලබා දෙමින් ජීවත්වන්නන් "අල් -අල් - අමාන්" ලෙස හැඳින්වේ. මොවුන්ගේ නීතිමය තත්ත්වය "ඩිම්මි" වරුන් හා සමාන වන නමුත් "ජිස්සාව" ට මුදල් ගෙවීම අනිවාර්ය වේ. මුස්ලිම් ජනාවාස වලට පිටතින් වාසය කරන යුද්ධ මුක්ත කාමී ජන කොටස් (අල්-අල් හුඩානා) මුස්ලිම්වරුන්ට පහරදීමෙන් වැළකිමට එකඟ වෙති. ආගම හැරදැමිම ජීවිතය නැති කිරිම දක්වා දඬුවම් පැනවිය හැකි වරදකි.
අලෙව්, යසිඩ්, ඩෘස්, අහ්මඩේයියා, බාබි, බර්ගාට්ට්රා සහ හා - ම්මි වැනි ආගමික ව්‍යාපාර ඉස්ලාම් දහමින් පැන නැගී ඇත. ඉන් සමහර ඒවා ආගමික විශ්වාස මත පදනම් වී ඇත. ඇතැමෙක් තමන් වෙන් කොට සලකන අතර, තවත් අය මතභේදාත්මක නිකාය බෙදීම් ඇති කර ගනී. "සික් " දර්ශනය එවැන්නකට උදාහරණයකි. එය 50 වැනි ශතවර්ශයේ අග භාගයේදී ගුරු නානක් විසින් හඳුන්වා දෙන ලදී. ඒ අනුව සික් දහම හින්දු සහ මුස්ලිම් යන ධර්මයන්ගේ මිශ්‍රණයක් ලෙස සැලකිය හැකිය.
ඉස්ලාම් වර්ගීකරණය[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]සුෆි වාදය[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]නියමාකාරයෙන් වර්ගීකරණයක් ලෙස නොසැලකුණ ද, සුෆි වාදය ඉස්ලාමයේ ගුප්තාර්ථවත්, පැවදි බව පිළිගන්නා ස්වරූපයක් වෙයි . සුෆි වරු භාවාත්මක ඉන්‍ද්‍රියන් භාවිත කරමින් මනා ශික්‍ෂණයෙන් හා ඥානයෙන් යුතුව, දෙවියන් වහන්සේගේ සෘජු අත්දැකීම, ධර්මයේ අධ්‍යාත්මික පැතිකඩවලට අවධානය යොමු කරමින්, ලබා ගනිති. සමහර මුස්ලිම්වරු සුෆි වාදය අසාධාරණ ආගමික සංකල්පයක් හැටියට චෝදනා කරති. තවත් සමහරු සුෆි වාදය හා ඉස්ලාමීය නීතිය එකිනෙකට අනුපුරක වන බවට විශ්වාස කරති. තරිකාවරු වැනි සුෆි ගෝත්‍ර, සුන්නි හෝ ෂියා ලෙස වර්ග කළ හැක.
වෙනත්[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]කජිරිවරු ආදි ඉස්ලාමයේ පටන් පැවැත ගෙන එන පිරිසකි. වර්තමානයේ පවතින එකම කජිරිවරුන්ගේ අනු ශාඛාව වන්නේ 'ඉබාදියියාහ්' වාදයයි. බොහෝ වෙනත් කජිරි අනුකොටස් මෙන් නොව 'ඉබාදියියාහ් වාදය' පාපතර මුස්ලිම්වරුන් මිත්‍යාදෘෂ්ඨිකයන් ලෙස නොසලකයි. ඉම්වරයා ඉබාදි නෛතික සාහිත්‍යයේ ඉතා වැදගත් පුද්ගලයෙක්ය. ඔහු තෝරාපත් කර ගත යුත්තේ ඔහුගේ දැනුම හා සිල්වත් බව මතය. ඔහු අසාධාරණව හැසිරුනහොත් ඔහුව බලයෙන් පහ කළ යුතු බව පැවසේ. ඉබාදි මුස්ලිම්වරු බහුතරයක් ඕමානයේ ජීවත් වේ.
ඉස්ලාම්හි යුතුකම් සහ පිළිවෙත්[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ශරිආට යනු සාම්ප්‍රදායික ඉස්ලාමීය පණ්ඩිතයින් විසින් සකසන ලද ඉස්ලාමීය නීතියකි. එය දේව කැමැත්ත පිළිබඳ කියමනක් ලෙසද සැලකේ. "ඒ අනුව කටයුතු කිරීම මුස්ලිම්වරු හට තම ආගමික විශ්වාසය තහවුරු කිරීම සඳහා ස්ථාපිත කරන ලද ක්‍රමයකි”.
පුද්ගලයෙකුගේ ඉස්ලාමීය නීතිය ජීවිතයේ පැතිකඩකටම අදාලව සැකසී තිබේ. දේශපාලන හා විදේශ සම්බන්‍ධතා වැනි ක්‍ෂේත්‍ර ගණනාවකටද එම නීති අදාල වේ. කුරානයයේ හුදු විස්තර කර ඇත්තේ කිසියම් අපරාධ පහකට දඩුවම් දීමටයි. නීති විරෝධී සමාගම් පවත්වාගෙන යෑම, නීති විරෝධී සමාගම් පවත්වාගෙන යෑම පිළිබඳව බොරු චෝදනා එල්ල කිරීම, මත්පැන් භාවිතය, සොරකම හා මං පැහැරීම, කුරානය හා සුහානයේ උරුමය පිළිබඳව නීති, විවාහය පිළිබඳව නීති, මිනීමැරුම් හා තුවාල කිරීම් සඳහා වන්‍දි ගෙවිම මෙන්ම අපවාද පිළිබඳ නීති හා යාච්ඥා පිළිබඳවද එහි සඳහන් වේ. කෙසේ නමුත් මෙම නියෝග හා තහංචි ඒවායේ ප්‍රායෝගික අදාලත්වය මත වෙනස් වීමටත් පුළුල් වීමටත් ඉඩ තිබේ. ඉස්ලාම් ශාස්ත්‍රඥයන් විසින් උලේමා නමින් ඉහත කී නීති පද්ධති වලට අදාල විස්තර සහිත පදනම් ගැන නීති හා විවරණයක් ආරෝපණය කර ගනු ලැබ ඇත.
ෆික්න් හෝ "නීති විද්‍යාව" මගින් ආගමික ප්‍රායෝගික නීති පිළිබඳ වූ දැනුම ගැන විග්‍රහ කරයි. ඉස්ලාමික නීතිවේදීන් නීතිය හැඳින්විමට යොදා ගත් ක්‍රමය උසුල් අල් - වික්න්(නීතිමය කරුණු හෝ නීති විද්‍යාව පිළිබඳ මුලධර්ම”) නම් වේ. ඉස්ලාම් නීතියේ න්‍යායන්ට අනුව එම නීති වලට බලපාන මුලික ධාතු සතරක් ඇත. ඒවා පිළිවෙලින් කුරානය, නුනාහ්හය (මුහම්මද් පිළිබඳව වූ ක්‍රියා හා කියමන්), මුස්ලිම් ජුරිය පිළිබඳ පොදු එකඟතාවය (ඉජ්මා) හා සාදෘශ්‍ය හේතු (නියාස්) වේ. මුල් ඉස්ලාමීය ජුරීන් හට මුලධර්මවලට වඩා නීතිවල ප්‍රායෝගික බැඳීම වැදගත් විය. 9 වන ශතවර්ෂයේ දි ඇග් ශාෆි නැමැති නීතිඥයා විසින් ඉස්ලාමීය නීතිය පිළිබඳ මුලධර්ම වලට පදනමක් ලබාදුනි එම නීති විද්‍යාව පිළිබඳව මුලධර්ම ඔහුගේ " අල් - රිසාලාහ්" නැමැති පොතේ සඳහන් වේ. (මුලික ධාතු සතර පිළිබඳ වද එහි අන්තර්ගත වේ.)
ජිහාද්[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ප්රධාන ලිපිය: ජිහාද්
| මෙම කොටසේ මධ්‍යස්ථතාව මතභේදයට ලක්ව ඇත. කරුණාකර මතභේදය විසඳී යන තෙක් මෙම පණිවිඩය ඉවත් නොකරන්න. (නොවැම්බර් 2015) |
ජිහාද් යන වැකියේ ඍජු අර්ථය "අරගලය /උත්සාහ කිරීම /වීරිය වැඩිම " ආදී යනුවෙන් පැවසිය හැක . එසේම ඉස්ලාමය තුළ ජිහාද් වර්ග කොට තිබේ ඉන් තමා තුළ ඇති වන පාපකාරී සිතුවිලි තන්හා කාරී සිතුවිලි සමග කරන්නා වූ ජිහාදය ඉහලම ජිහාදය යනුවෙන් නබි (සල් ) තුමන් පෙන්වා දී තිබේ .
ජිහාද් යනු කුමක්ද?
අසීරු අවස්ථාවක සිනාසීම ජිහාඩයයි.දුෂ්කර අවස්ථාවක ඉවසීමෙන් සිටීම ජිහාඩයයි.නිවැරදි දෙයක් වෙනුවෙන් වෙහෙස වීම ජිහාඩයයි. මහළු දෙමාපියන් ආදරයෙන් රැකබලා ගැනීම ජිහාඩයයි. සමාව දීම ජිහාඩයයි. ජිහාඩය යනු ඉහත සඳහන් කල පරිදි අල් කුරානයේ සඳහන් වන දේ මිස මාධ්‍යයෙන් පෙන්වන භායනක දෙයක් නොවේ..."
ඉස්ලාමිය නීතිය අනුව ජිහාද් සාමාන්‍යයෙන් ගැනෙනුයේ ඉස්ලාමික රාජ්‍යය බේරා ගැනීම හෝ පුළුල් කිරීමේදී මුස්ලිම් නොවන සටන්කරුවන් වෙත දක්‍වන යුදමය ආයාසයයි. ජිහාද් යනු ඉස්ලාම් දහම තුළ සිදු කළ හැකි එකම යුද්ධයයි. මෙය විප්ලවකරුවන්, ප්‍රචණ්ඩ කණ්ඩායම් හෝ ඉස්ලාමීය නොවන අනෙකුත් නායකයන්ට හෝ ඉස්ලාමීය අධිකාරීන්ට යටත් නොවන රාජ්‍ය වලට විරුද්ධව දියත් කළ හැකිය. වර්තමාන මුස්ලිම්වරුන්ට අනුව ජිහාද් යනු ආරක්‍ෂාව සඳහා ගනු ලබන ක්‍රියාමාර්ගයක් වේ.
ජිහාද් සහ ත්‍රස්තවාදය යන මාතෘකාව සාධාරණ ලෙස සහ යුක්ති සහගත ලෙස අධ්යයනය කිරීමට නම් ජිහාද් යන පදය එහි සියලූම දෘෂ්ටිකෝණයෙන් විමසා බැලිය යුතුය. එමෙන්ම ත්‍රස්තවාදය යන පදය ද සියලූම දෘෂ්ටිකෝණයෙන් විමසා ජිහාද් යන පදය සමග සසඳා බැලිය යුතුය. එවිටය, ජිහාද් සහ ත්‍රස්තවාදය දෙක යහමින් අවබෝධ කර ගත හැකි වන්නේ. ජිහාද් යනු පුළුල් ගැඹුරු අදහස් කීපයක් දෙන පදයකි. ඒ අදහස්වල එකිනෙකට අන්‍යෝන්‍ය සබැඳියාවක් තිඛෙන නමුත් පරස්පරතා දක්නට නොලැබේ. මුස්ලිම්වරයෙක් ස්වකීය ඉච්ඡාවන් ආශාවන් දමනය කරමින් යටපත් කරමින් ඉස්ලාමීය රාමුව තුළ දිවි පැවැත්ම පවත්වා ගෙන යෑම සඳහා දරන වෑයම, උත්සාහය සටන ජිහාද් යන්නෙහි මූලික අර්ථයයි. ජිහාද් යන්නෙහි දෙවැනි අර්ථය කුමක්ද යත්, විස්තීර්ණ, විසිරුණු තම ජන සමාජයේ ගෞරවය හා සාර ධර්ම සුරැකීම ඇපකැප වී වෙහෙසීම වේ. මෙහි අවසානය නම්, මුස්ලිම්වරුන්ගේ භූමිය සුරැකීම සඳහා හෝ තාඩන පීඩනවලට පාත්‍ර වූ ජනයින්ට පිහිට වීමේ අරමුණින් ඉස්ලාමීය සීමාව තුළ සිට සටන් කිරීම, අප්‍රහතික උත්සාහයේ නියැලීම යනාදී අදහස් මෙහි ගැබ් වී ඇත.
ආගම හා තත්වය[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]මුස්ලිම් නීතියට අනුව රාජ්‍යය පාලනය සම්බන්ධ කරුණු හා පල්ලියට සම්බන්ධ කරුණු වෙනස් කොට නොසලකයි. උලේඛා උත්සවය වැනි ජුරි සභිකයන් හා දේවධර්මාචාර්යවරයා පිළිබඳ ප්‍රායෝගිකව, ඉස්ලාම් නීතිය, නිතර මඟහැරයාම, ශරියා අධිකරණයේ "ර්‍ශ්‍රවන්ස් අධිකරණය" ලෙස හඳුන්වන පද්ධතියේ සමාන්තරව ඔවුන් ආත්ම පාලනයක් ගෙන ගියේය. බටහිර ලෞකික කල්පිත පිළිබඳව දැන ගැන්මෙන් පසු,මුස්ලිම් ලෝකයා ඊට වෙනස් ලෙස ප්‍රතිචාර දක්‍වන්නට පටන් ගත්හ. මුස්ථාස කෙමාල් අමාරුක්ගේ ප්‍රතිසංස්කරණ වලින් පසුව තුර්කිය ආරක්‍ෂිත රාජ්‍යයක් වශයෙන් පරිපාලනය විණි. ඊට ප්‍රතිවිරුද්ධව කටයුතු කළ අයටොල්ලා රුහුල්ලා ක්හෝමිනි විසින් ඉරාක විප්ලවය තුළින් ඉතාමත් ආරක්‍ෂිත ආධිපත්‍යයක් ඉරාකයේ සිථාපිත කරන ලදී.
ජනගහනය[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]| මෙම කොටසේ මධ්‍යස්ථතාව මතභේදයට ලක්ව ඇත. කරුණාකර මතභේදය විසඳී යන තෙක් මෙම පණිවිඩය ඉවත් නොකරන්න. (නොවැම්බර් 2015) |
World Muslim population by percentage (Pew Research Center, 2009).
ජාත්‍යන්තර සාමය සදහා වූ පරිත්‍යාගශීලී කානගි සංවිධානය ට අනුව 2008 වන විට ලෝකයේ මුස්ලිම් ගහණය බිලියන 1.65 කි. එවකට ලෝක ජනගහනය බිලියන 6.69 ක් විය. ඒ අනුව 2008 වන විට පමණක් ලෝකයේ ජනගහනයෙන් සියයට 24.31 ක් ඔවුහු අල්ලාගෙන සිටියහ. ඇමෙරිකාවේ ‘පිච් පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානය’ ට අනුව 2009 දී ලෝක ජනගහනය බිලියන 6.8ක් වූ අතර, එයින් 1.57ම මුස්ලිම් ය. 2010 සමීක්‍ෂණවලට අනුව මුස්ලිම් ජනගහන වර්ධන වේගය සෑම වසරකම සියයට 1.5කින් වැඩිවන අතර, මුස්ලිම් නොව ප්‍රජාවගේ වාර්ෂික වර්ධනය සියයට 0.7 ක් පමණි. ක්රිස්තියානි ලෝකය අද බියට පත්ව සිටින්නේ මුස්ලිම් ජනගහන වර්ධනය තමාට වඩා තුන්ගුණයක් වන නිසා ය. 1900 දී ලෝක ජනගහනයෙන් සියයට 12ක් වූ මුස්ලිම් ගහණය 2000 වන විට සියයට 25කට ආසන්න වී තිබුණි. The Force of Reason කෘතියේ දී ඔරියානා ෆැලැසි, අධික ලෙස අන්‍යාගමිකයින් ඉස්ලාමය කරා ආකර්ෂණය වීම ඉස්ලාම්ෆොනියා ලෙස හදුන්වයි . ඇය කියා සිටින්නේ 2011 දී පාකිස්තානයේ ලාහෝර් හි දී පැවැත්වූ ඉස්ලාමීය සමුළුවේදී ස්ථිර වූ යෝජනාවක් අනුව, ක්‍රිස්තියානුවන් විශාල ප්‍රමාණයක් මුස්ලිම් වීම වැළක්‍විය නොහැකි බවයි . යුරෝපයේ සෑම මුස්ලිම් පල්ලියක ම සිකුරාදා යාඥාව සිදුකරන ‘ඉමාම්’ වරයාගේ අනුශාසනාව වන්නේ වැඩිවශයෙන් පින් රැස් කරන ලෙසත්,මරණින් මතු ජීවිතය සැපවත් කරන ලෙසත් ලෙස දැනුවත් කිරීම ය.
ආහාර පාන සහ සමාජ[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]මෙම පිළිවෙත් බහුතරයක් 'අඩාබ්' ගණනයට වැටේ. ඊට 'අස්සලාම් අලෙයිකුම්' කියා ආචාරය කිරීම (ඔබට යහපතක්ම වේවා), 'බිස්මිල්ලාහ්' (දෙවියන්ගේ නාමයෙන්) ලෙස ආහාරයට පෙර ප්‍රකාශ කිරීම, ආහාර ගැනීමට දකුණු අත පමණක් භාවිතා කිරීම අයත් වේ. ඉස්ලාමික සනිපාරක්‍ෂක පිළිවෙත් ප්රධාන වශයෙන් පුද්ගල පිරිසුදු භාවයට බලපාන ඒවා වේ. ඉස්ලාම් අවමගුල් චාරිත්ර අතරට 'සලාත් අල් ජන සාහ්' යනුවෙන් පවසමින් හොදින් ඔතන ලද දේහය භුමිදානය කිරීම අයත්වේ. මුස්ලිම්වරු යුදෙව්වන් මෙන් ඌරු මස්, ලේ, පිකුදු සහ මත්ද්‍රව්‍ය ආහාරයට නොගනිති. සියලුම මාංශ ශාක භක්‍ෂකයෙකුගෙන් පැමිණිය යුතු අතර ඒවා දෙවියන් වෙනුවෙන් මරණ ලද සතුන් විය යුතුය. මුස්ලිම්වරුන්ගේ ආහාරයට ගැනීමට සුදුසු ආහාර 'හලාල්' ලෙස හැදින්වේ.හලාල් යන්නෙහි වචනාර්ථය අනුමත කළ අල්ලාහ් විසින් අනුමත කළ යන්නයි. ආහාර පිළිබඳව මෙම මතය කුරාණයෙහි අල් බකරාවේ - එළදෙන /2 පරිචය/ 173 කොටසෙහි අහාර පිලිබඳ නියමය දක්‍වන්නේ මෙසේය. ඉබේ මැරුණු, ලේ, උරු මස් හා අල්ලාගේ නම නොකියා මරනලද සතුන්ගේ මස් අනුමත නොමැත. එහෙත් වැරදි මනසකින් තොරව කවරකුගේ හෝ බලපෑමක් මත ඒවාම කවද අල්ලාහ් ඔහුට සමාව් දෙන බව එහි දැක්‍වේ. තවද අල්-මායිදා නම් පරිචයේ 3 කාණ්ඩයේ දි ද නොකෑයුතු දෑ පිලිබඳ විස්තරයක් දක්වා එතැනදීද නැවතත් කන්නටම දෙයක් නොමැති විට හෝ බල කිරීමකදී තහනම් කළ ජාති කෑම වරදක් නොවන බව දක්වයි./ පාරිශුද්ධ වූ අල්-කුර්ආන් , අර්ථය සිංහල භාෂාවෙන්-- කර්තෘ අබ්දුල් ඛාදර් මසූර් මව්ලානා, ඒ.බි.එම්.කලීල් මව්ලවි ආදී/
භෝජන විධි[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]කුරානයේ සඳහන් වන පරිදි ආහාර ද්‍රව්‍ය ‘හලාල් ’ (නීතිමය) සහ ‘හරාම් ’ (නීතිමය නොවන ) ලෙස බෙදා වෙන් කර ඇත. ඉස්ලාම් නීතියට අනුව මද්‍යසාර , රුධිරය පරිභෝජනය, සමහර මාංශ භක්‍ෂකයින් සහ සර්වභක්‍ෂකයින්ගේ මාංශ අනුභවය තහනම් වේ. ඌරන් , වඳුරන් , බල්ලන් සහ බළලූන්ගේ මාංශ අනුභවය මේ අනුව තහනම් වී ඇත. කුරානයේ සඳහන් සමහර නියම කිරීම් අනුව පමණට වඩා ආහාර ගැනීමද පාපයක් ලෙස සමහර මුස්ලිම්වරුන් සලකයි.
ඉස්ලාමීය අධ්‍යාපනය[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ප්රධාන ලිපිය: ඉස්ලාමීය අධ්‍යාපනය
ඉස්ලාමීය අධ්‍යාපනයට ඉස්ලාම් ආගමට අදාළ න්‍යායන්‍ද නීතිමය අධ්‍යාපනයද අයත් වේ. ඊට අමතරව ඉස්ලාමීය විද්‍යාව සහ ආර්ථික ක්රම වේදයන්‍ද ඊට අයත්ය. මුස්ලිම් නොවන පිරිස් ඉස්ලාමීය අධ්‍යාපන ලෙස හඳුන්වන්නේ ඉස්ලාම් ආගම, සංස්කෘතිය , ඉතිහාසය සහ දර්ශනය පිළිබඳ අධ්‍යාපනයයි. වර්තමාන ලෝකයේ ඉස්ලාමීය අධ්‍යාපනය වඩාත් ව්‍යාප්තව ඇති අතර ඒ සඳහා සරසවි උපාධි පිරිනමන සරසවි බහුලව ඇත.
ඉස්ලාමීය ආචාර ධර්ම[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ඉස්ලාම් ආචාරධර්ම පද්ධතිය කුරානයේ ඉගැන්වීම්, සුනාහි එන අනාගත වක්තෘ, මහමුද්තුමාගේ ඉගැන්වීම් , අරාබි සංස්කෘතිය ආදි විවිධ දේ වලින් සැදුම් ලද්දකි. ඉස්ලාම් බුද්ධිමතුන් විසින් කලින් කලට අවශ්‍යතා අනුව මෙම ආචාර ධර්ම පද්ධති නියම කරනු ලබන අතර සමහර ආචාර ධර්මයන් වෙනස් කරනු ලබයි.
"යහපත් චරිතයක්" ලෙස නිර්වචනය කර ඇති ඉස්ලාමීය ආචාර ධර්ම (අල්ලාහ්) ඓතිහාසික වශයෙන් ගොඩ නැගුනේ 7 වන සියවසේ සිට 11 වන සියවසේ ස්ථාපිත වීමෙනි. එය අවසන් වශයෙන් අල් කුරානයේ ඉගැන්වීම්, මුහම්මද්ගේ සුන්නාහ් වේ ඉගැන්වීම්, ඉස්ලාමීය නීතිවේදීන්ගේ පූර්වාදර්ශ (ෂරීආ සහ ෆික්හ් බලන්න ), පූර්ව ඉස්ලාමීය අරාබි සම්ප්රදාය සහ අරාබි නොවන මූලයන් (පර්සියානු සහ ග්රීක අදහස් සහිතව ), ඉස්ලාමීය රාමුවක් තුළ කාවැදුණු හෝ සංකලනය කරන ලඳ සාර්ථක ස්ංයෝගයක් ලෙස එළි දැක්‍විණි. මුහම්මද්ගේ උපදේශනය "දේව භක්තිය සහ අවසාන දිනය පිලිබඳ ඇති බිය හේතුවෙන් සදාචාර වටිනාකම් වල විප්ලවවාදී වෙනසක්" ඇති කල නමුඳු අරාබිවරුන්ගේ ගෝත්රික චාරිත්ර වාරිත්ර මුළුමනින් ම නො නැවතුණි. පසුව මුස්ලිම් ශාස්ත්රඥ්යින් අල් කුරානයේ සහ හදීතයේ ආගමික සදාචාරය පිළිබඳව ගඹුරින් අධ්යයනය කරන ලදී.
ඉස්ලාම් පවුල් ජීවිතය[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ඉස්ලාම් සමාජයේ මුලික ඒකකය පවුල වන අතර, එහි පවුල් සාමාජිකයන්ගේ බැඳීම් හා නීතිමය අයිතීන් පැහැදිලි කර ඇත. පවුලක ආර්ථික වශයෙන් වගකිව යුත්තේ පියා වන අතර සාමාජිකයන්ගේ අවශ්‍යතා සපුරා දීමට ඔහු බැඳී සිටි. කුරානයේ සඳහන් වන අන්‍දමට දායාද බෙදා දීමේදී වැඩි කොටසක් ආසන්නතම පවුලට ලැබෙන අතර ඉතිරිය ණය තුරුස් පියවීමටත්, අවසාන කැමැත්තක් ඉටු කිරීමටත් වෙන් කෙරේ. දායදයන්හි කාන්තා අයිතිය පුරුෂ අයිතියෙන් අඩක් වන අතර එයද පාරම්පරික අයිතිය වේ.
ඉස්ලාම් විවාහය, සුදුසුකම් ලත් පාර්ශව දෙකක් අතර සාක්ෂිකරුවන් දෙදෙනෙකු ඉදිරිපිට කරන සිවිල් ගිවිසුමකි. ගිවිසුම මඟින් ගිවිසගත් ආකාරයට මනාලයා විසින් මනාලියට අදාල මංගල තෑගි පිරිනැමිය යුතුය.
විවාහය සඳහා කාන්තාවන් සහ පිරිමින් උනන්‍දු කරවන ඉස්ලාමය ඉන් බැහැර වීමට ඇති දික්කසාදය නමැති මාර්ගය කටුක හා දුෂ්කර එකක් බවට පත්කර යුගදිවිය සතුටුදායක කරලීම සඳහාත්, ඔවුන් ජීවත්වන සමාජයේ යහපත සඳහාත් මග පෙන්වීම් ලබාදෙයි.
“පුරුෂයිනි ඔබලාගේ බිරියන් සමඟ කරුණාවෙන් හා යුක්ති සහගතව කටයුතු කරන්න. ඔබ ඔවුන්ගෙන් යමක් පි‍්‍රය නොකරන්නේ නම් ඔබට දෙවියන් වහන්සේ ආශීර්වාද කිරීමට එම කරුණම හේතුවීමට පුළුවන.”
(ශු. කුර්ආන් 4:19)
කරුණාව දයාව මෙන්ම සාධාරණය සහිත පවුලක් නඩත්තු කිරීම හා සිය බිරිය සමඟ දිවි ගෙවන ලෙස ඉස්ලාමය අණ කරන අතර, ඇතැම්විට අමනාපයක් සිදුවුවහොත් එය මුල්කරගෙන දික්කසාදයට නොඑළඹෙන ලෙස ඔහුට අවවාද කරයි.
“සැමියා වෙතින් අකාරුණික බවක් හෝ අලස කමක් දුටුවිට තමන් අතර සමථයක් ඇතිකර ගැනීම වඩා හොඳය. මන්ද සාමය වඩාත් හොඳය.
(අල්-කුර්ආන් 4: 18)
දික්කසාදයක් සඳහා ඉදිරිපත්වීමට පුරුෂයන්ට අවස්ථාවන් බහුලව තිබුන ද හිතුමතේට කටයුතු කිරීමට හෝ බිරියට හිරිහැර කිරීමට හෝ ඇය නිවසින් පිටමං කිරීමට හෝ කරදර වලට යොමු කිරීමට හෝ ඔහුට අයිතියක් නැත.
පවුල් ජීවිතයේ අත්විය හැකි ගැටලු හා අනවබෝධය තුරන් කර සාමකාමී හා ස්ථිර තත්ත්වයට නැවත ගොඩනැංවීම සඳහා සැමියාගෙත්, බිරියගේත් සමීපතම ඥාතීන් සහභාගී කර ගැනීම පිළිබඳව ද ඉස්ලාමය සඳහන් කර ඇත. මෙමගින් දෙපලගේම ආත්ම ගරුත්වය හා පුද්ගලිකත්වය ආරක්ෂා වන අතර දෙදෙනා දික්කසාදයෙන් මුදා ගැනීම සඳහා දැඩි අවශ්‍යතාවයක් සමීපතමයන්ට තිබෙන නිසා දික්කසාදයට යාමේ ඉඩකඩ බොහෝ සෙයින් අඩුවේ.
නමුත් අපහසුතා මධ්‍යයේ අපි‍්‍රයජනක වූ විවාහ ජීවිතයකට සදාකල් කොටු නොවී බිරියගේ අයිතීන් ආරක්ෂා කිරීමට ප්‍රායෝගික විසඳුම් ගණනාවක් ද ඉස්ලාම ඉදිරිපත් කරයි. ඒ අනුව පහත දැක්‍වෙන ඕනෑම කරුණක් ඇතුළත් කර ගැනීමට බිරියකට අයිතිය තිබේ.
- භාවමය නොගැළපුම
- නඩත්තු නොසැපයීම
- අඩන්තේට්ටම්
- අනිසි ගමන් බිමන්
- සිය එකඟතාව නොලබා තව කෙනෙකු සමඟ විවාහ වීම.
මේ අන්‍දමට අවසන් කරනු ලබන විවාහ ගිවිසුමක දී ඉහත කරුණුවලින් එකක් හෝ උල්ලංඝනය කරනු ලබන විට නීතිමය ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට යම්කිසි බිරියකට අවකාශ තිබේ.
ඉස්ලාමය තුළ මෙන්ම විවාහය හා දික්කසාදය තුළ ද කාන්තාවගේ ඉතා සාධාරණ අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කර තිබෙන්නේ මේ ආකාරයට ය. කරඇති කොටසට නිවැරදිම අර්ථදැක්‍වීම බැලීමට අල් කුරානයේ 4,3 බැලිය යුතුය.
ඉස්ලාම් විශ්වාසය සම්බන්ධ ලේඛන[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]කුරානයට අනුව සියළු මුස්ලිම්වරු දෙවියන් විශ්වාස කළ යුතුය. එමෙන්ම ඔහුගේ හෙළි කිරීම් දේවදුතයන්, සහ පණිවිඩකරුවන් සහ විනිශ්චයේ දිනය පිළිබඳවද විශ්වාස කළ යුතුය. එසේම විවිධ මුස්ලිම් ආගමික කණ්ඩායම් අතර එකිනෙකට වෙනස් විශ්වාස ද ඇත. මූලික ගමනාන්තය පිළිබඳ සුන්නි සංකල්පය හඳුන්වනුයේ 'දේව අණක්' වශයෙනි. සියා සංකල්පයට අනුව එය දේව සාධාරණය වේ. හියා දහමට විශේෂිත වනුයේ ඉමාමිස් සැපයු නායකත්වයයි.
මුස්ලිම් විශ්වාසයට අනුව දෙවියන්ගේ මනුෂ්‍යත්වය පිළිබඳව අවසන් පණිවිඩය ගැබ්‍රියෙල් දෙව් දූතයා හරහා මුහම්මද්තුමාට ලබා දෙන ලදී. ඔවුන්ට අනුව මුහම්මද් යනු දෙවියන්ගේ අවසාන අනාගත වක්තෘවරයාය. කුරානය යනු දශක දෙකකට අධික කාලයකදි එලෙස හෙළිවු දහම වේ. ඉස්ලාම් ධර්මයට අනුව වක්තෘවරුන්ව දෙවියන් විසින් පණිවිඩකරුවන් ලෙස තෝරා ගනු ලබයි. මුස්ලිම්වරුන්ට අනුව එම වක්තෘවරුන් මනුෂ්‍යයන් වන අතර දෙවියන් නොවේ. එලෙස තෝරා ගන්නා සමහරුන්ට ප්‍රතිහාර්ය පෑ හැකිය. ඉස්ලාම් වක්තෘවරුන් සර්ව සම්පුර්ණ ලෙස සැලකෙන අතර ඔවුන්ට දෙවියන්ගේ හා දේව දුතයන්ගේ පණිවිඩ ලබා දිය හැකිය. කුරානයට අනුව මෙලෙස දැක්‍වෙන නම් කිහිපයකි. එනම ආදම්, නොවා, ඒබ්‍රහම්, මොස් සහ ජිසස්වේ . කුරානයට අනුව ඉස්ලාම් වනාහි දෙවියන් විසින් මිනිසා නිර්මාණය කරන මුලික ආකාරය වේ. කුරානයට අනුව මෙම මුස්ලිම් යන නාමය එබ්රහම් විසින් දෙන ලද්දකි.
ඓතිහාසික සංසිද්ධියක් ලෙස ඉස්ලාම් හි ආරම්භය අරාබියේ පුර්ව 7 වැනි සියවස දක්වා දිවෙයි. ඉස්ලාම් ග්‍රන්ථ වලට අනුව 'ජුදාස්වාදය' හා කිතු දහම ඒබ්‍රහම්ගේ ඉගැන්වීම් වල අනුප්‍රාප්තීන්ය. කුරානයට අනුව යුදෙව්වන් සහ කිතුනුවන් ග්‍රන්ථයේ මිනිසුන් ලෙස හැඳින්වේ.
ඉස්ලාම් ධර්මයේ පංචස්තම්භ[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ප්රධාන ලිපිය: ඉස්ලාම් හි පංචස්තම්භ ඉස්ලාම් හි කුළුණු 5 ඉස්ලාම්හි කුළුනු 5 Sunni Islam අත්‍යාවශ්‍ය සිරිත් වේ. Shia's පුස්කර්ම 8ක් අනුසක් කරන අතර, එම 8 මෙම කුළුණු 5 ට සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් අතිච්ඡාදනය වේ.
Shahadab ඉස්ලාම්හි මුලික ඇදහිම වේ. මෙයින් ප්‍රකාශ වනුයේ මම දෙවියන් හැර ඇදහිල්ලට සුදුස්සෙක් නොමැති බවත් Munammad දෙවියන්ගේ පණිවිඩකරු බවට සාක්‍ෂි දෙමි යන්නය. මෙම ප්‍රකාශය ඉස්ලාම්හි අනෙකුත් ඇදහිලි හා සිරිත්වල පදනම වේ. (Shi'a මෙය වෙනම කුළුණක් බව නොසලකන අතර, එය ඇදහිල්ලකට සිමා කර ඇත.) මුස්ලිම්වරුන් යාඥාවේදි Shanodan කටපාඩමින් කියන අතර, ඉස්ලාම් ආගමට හැරිමට අපේක්‍ෂාවෙන් සිටින්නන් මෙම ඇදහිම කටපාඩමින් කිය යුතුය.
Salah (මෙය දවසකට පස් වතාවක් කළ යුතුය) (Shia's ම්‍යෂ්ථ හා අපහරන යාච්ඥාව එකවරක්ද සවස හා රාත්‍රී යාඥාව එකවරක් කිරිමට අනුදන් ලබා ඇත) මෙම යාච්ඥාව Mecca හි kaaba වට මුහුණලා කළ යුතුය. මෙම යාච්ඥාව දෙවියන් වෙත මනස කේන්‍ද්‍ර කිරිමටත් දෙවියන් සමග පෞද්ගලික සන්නිවේදනයක් මගින් දෙවියන්ව ඇදහිමට හා ස්තුතිය ප්‍රකාශ කිරිමටත් යොදා ගනු අවස්ථාවකි. Salab අනිවාර්යය අතර අවස්ථාව අනුව නම්‍යතාවයන් සලසා දි ඇත. නම්‍ය මුස්ලිම් රටවල මෙම යාච්ඥාවට මතක් කිරිම් පොදුවේ ප්‍රචාරය කෙරෙයි. එය මුස්ලිම් දේවස්ථාන මගින් යෝග්‍ය වේලාවේදී සිදු කෙරේ. මෙම යාච්ඥාව අරාබි භාෂාවෙන් වන අතර කුරානයේ පද්‍ය වලින් සමන්විතවේ.
Zakat (දන්‍දිම) මෙය එකතු වු ධනයට සාපේක්ෂව සිදුකරන්නකි. මෙය සියලු ධනය තිබෙන මුස්ලිම්වරුන්ට අනිවාර්යවේ. අවශ්‍යවුවන්ට/ දුප්පතුන්ට දිමට ස්ථිර කොටසක් වෙන් කර ඇත. මෙය ඉස්ලාම් ආගම ද ව්‍යාප්ත කිරිම පිණිසද කරනු ඇත. Zakat ආගමික ගැති බවක් ලෙස සැළකන අතර ධනය ඇති අය දුප්පතුන්ට උදව් ලබා දිය යුත්තේ, ධනවතුන්ගේ ධනය දෙවියන්ගේ තිළිණයක් ලෙස සැලකෙන නිසාය. කුරානය හා Hadith යෝජනා කරන්නේ ධනය ඇත්තවුන් ස්වේච්ඡාවෙන් දන්‍දිම කළ යුතු බවයි. (Sodagah) බොහෝ මුස්ලිම්වරුන් වැඩිපුර මුදලක් Khums බදු ගෙවිය යුතුය. මෙය වෙන්වු ආගමික සිරිතක් ලෙස සැළකේ.
Sawm (රාමසාන් සමයේ උපවාස කිරිම) මුස්ලිම්වරුන් අළුයම සිට සන්‍ධ්‍යාව වනතුරු ආහාර හා බීම නොගත යුතය. තව ද එම මාසය තුළ තමන්ගේ පව් පිළිබදව සැලකිය යුතුය. මෙම උපවාසය මගින් දෙවියනට කිට්ටු බවක් ඇති කිරිමට උදව් කෙරේ. මෙම කාලයේදී මුස්ලිම්වරුන් ඔවුන්ගෙ දෙවියන් වෙනුවෙන් කෙළෙහිගුණ දැක්වීම හා යැපීම පෙන්විය යුතුය. කළ පව්වලට සමාව යැදීමට දුප්පතුන් පිළිබදව සිතිම ද කළ යුතුය.
Haji (Dhu-al- Hijjah මක්කම් නගරයේ ඉස්ලාම් මාසයේ වන්දනාව) සැම ශක්තිය හා වත්කම ඇති මුස්ලිම්වරුන් හා මුස්ලිම්වරියන් තම ජීවිතයේ එක් වතාවක් හෝ මෙම වන්දනාව කළ යුතුය. මුස්ලිම්වරයා වාටු මුටුටු ගෙතු රෙදි දෙකකින් සැදුණු lhram නමැති ඇදුම mecca (මක්කාව) වට කි.මී. 10 ක් ඇතින් සිටියදි ඇඳ ගත යුතුය. hajji හි සිරිතක් වශයෙන් Kabba වටේ 7 වරක් යාම අවශ්‍ය වේ. මෙහිදි කළු ගල (Blak stone)අල්ලමින් safa කන්‍ද හා Marwah කන්‍ද අතර හත් වතාවක් දුවමින් සංකේතමත් වශයෙන් Min stoning the devil කළ යුතුය. haji වන්දනාමාන කළ තැනැත්තා හෝ තැනැත්තිය තම සමාජයේ ගරුත්වයට පත්වේ. ඉස්ලාම් ගුරුවරුන් පවසන්නේ මෙම වන්‍දනාමානය දෙවියන්ට ඇති ශුද්ධාව පිළිබිමු කිරිමට මිස සමාජ තත්ත්වයක් ලබා ගැනිමට නොකළ යුතු බවයි.
මුස්ලිම්වරුන් විසින් khums බද්දය නමැති තවත් අමතර සිරිත 3 ක් ඉස්ලාම් ආගමට අතවශ්‍ය ලෙස අනුගමහනය කරනු ලබයි. මෙයින් සැම මුස්ලිම්වරයෙකුම සිල්වත් ජිවිතයක් ගත කිරිමට යොමු කරන අතර අනන්‍යන් ද මෙයට නැඹුරු කර ගැනිම සිදු කරයි.
තෙවනුව nahi-Anil- Mnkar අයහපත් ක්‍රියා කිරිමෙන් වැළකිමට අනුසස් දිම මෙමගින් මුස්ලිම්වරුන්ට දුසිරිතෙහි හා අකුසල් ක්‍රියාවලින් වැළකී සිටීමට පවසන අතර අනෙක් අයට ද එසේ කිරිමට ධෛර්යමත් කරයි.
මුහම්මද්[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ශාස්තෘවරයාගේ සොහොන (“මදිනා හි මුහම්මද්තුමාගේ සොහොන පවතින භූමිය") මුහම්මද් (ක්‍රි.ව 570 ජුලි 6 - 632) යනු අරාබි ජාතිකයෙක් වන අතර වෘත්තියෙන් වෙළෙන්‍දෙක් විය. එමෙන් ම මොහු ආගමික මෙන්ම හමුදාමය නායකයෙක් ලෙස ද හැදින්විය හැක.මොහු සර්වබලධාරින් වූ අල්ලාහ් දෙවියන් පහළ කරන ලද සතරවන වූ ද අවසාන වූ ද ඉස්ලාම් ධර්මය ලොවට අනාවරණය කළේ ය. මුස්ලිම්වරුන් සලකන පරිදි මොහු ඉස්ලාම් දහමේ නිර්මාපකයා නොවන අතර මොහු ඒක දේව විශ්වාසයන්ගෙන් පැවතෙන, ආදම් හා එබ්රහම් වැනි අයගෙන් පැවතෙන මුලිකයෙක් මෙන්ම ප්‍රතිසංස්කාරකවරයෙක් ලෙස සලකයි. මුස්ලිම් සංස්කෘතියේදි මුහම්මද්තුමා සියලු දේ දැනගත් අවසාන ශාස්තෘවරයා ලෙස සලකනු ලැබේ. මෙතුමාගේ ජීවිතයේ අවසාන කාලයේ එනම් ඔහුගේ වයස අවුරුදු 40 සිට තවත් වසර 23 දක්වා මෙහු දෙවියන් සමඟ සබඳතා පවත්වා ගනිමින් විවිධ දේ අනාවරණය කරගත් බව අනුගාමිකයන්ට පැවසු අතර එම සොයා ගැනිම් ශුද්ධ වු කුරාණය නමින් ඔවුන් විසින් රචනා කරන ලදි.
මෙම කාලවකවානුවේදි මක්කමෙහි වෙසෙන ජනතාවට මුහම්මද්තුමා විසින් බහුදේව වාදය අන්තර්ගත දේශනා සිදු කරන ලදී. බහුතරයක් ඉස්ලාම් දහම වැළදගත් නමුදු, තවත් පිරිසක් එවක මක්කම පාලනය කල මුහම්මද්තුමාව සහ එතුමාගේ අනුගාමිකයන්ව විවිධ වධ බන්‍ධන වලට ලක් කළේය. ඉන් වසර 13 කට පසු මුහම්මද් සහ මුස්ලිම්වරු 'හිජ්රා' හෙවත් මදිනා නගරයට නික්මයාම (එවක යන්ර්බ් ක්‍රි.ව 622) සිදුවුණි. එහිදි ඔහුගේ මදිනා අනුගාමිකයන් (අන්සාර්වරුන්), මක්කම නරගයේ අනුගාමිකයන් (මුහාජ්රුන්) සමඟ එක්‍වී දේශපාලනික සම්බවයක් සහිත ආගමික අධිකාරියක් පිහිටවුයේය. වසර කීපයකට පසු මක්කමෙහි හමුදාවට එරෙහිව යුද්ධ 2 ක් ඇතිවිය. ඒවා නම් ක්‍රි.ව 624 දී මුස්ලිම්වරුන් ජයගත් බදර් යුද්ධය හා විසඳුම් රහිත වු ක්‍රි.ව 625 දී සිදුවු යුහුද් යුද්ධයයි. මදිනාහි යුදෙව්වන් සමඟ සිදුවු මෙම යුද්ධය නිසා යුදෙව්වන් පලායාම, වහලුන් බවට පත් විම හෝ මරණය වැනි දේ වලට මුහුණ පෑ අතර යුදෙව් ප්‍රාන්ත හෙවත් කසබාර් මැඩපැවැත්විණි. මෙම කාලයේදිම මුහම්මද්තුමා කාන්තාර ග්‍රෝත තමා යටතට පත් කර ගැනිම නිසා මක්කම හි වෙළඳ මාර්ග අත්හිටවන ලදි. ක්‍රි.ව 629 දි පමණ ලේ වැගිරිම් අවම කර යුද්ධයෙන් ජයගත්තේය. පසුව මක්කම ආක්‍රමණය කළ මොහු ඔහුගේ ජිවිතයේ අවසන් කාලයේදි එනම් ක්‍රි.ව 632 දි මුළු අරාබිකරයම තම පාලනයට නතුකර ගැනීමට සමත් විය.
ඉස්ලාම් ධර්මයේදි මුහම්මද්තුමාගේ ප්‍රමාණික ජිවන නිදර්ශනය ලෙස පාදන ලද පාර 'සුන්නා' ලෙස හඳුන්වයි. ඔහුගේ ආදර්ශ, කියමන් හා චරිත ලක්‍ෂණ ඇතුළත් මෙම සුරුකි වර්තා 'හඩින' ලෙස හඳුන්වයි. සම්ප්‍රදායික මුස්ලිම් ජුරි සබිකයෝ හෝ නීතිවේදිහු (ක්‍රි.ව 820) මුස්ලිම් නීතියෙහි ඇති 'සුන්නා' හි වැදගත්කම පෙන්වා දෙන අතර මුස්ලිම්වරු මුහම්මද්තුමාගේ ජීවිතය ආදර්ශයට ගන්නා ලෙස පොළඹවති. 'සුන්නත්' යන්නෙන් කුරාණයට නිවැරදිව අර්ථකතනයට මග පෙන්වා දෙයි.
පුනරුත්‍ථානය සහ අවසන් විනිශ්වය[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ඉස්ලාම් විශ්වාසයට අනුව ඉස්ලාම් භක්තිකයන් ඔවුන් ජීවත්ව සිටි කාලයේදී සිදු කරන ලද කි‍්‍රයාවන් අනුව දෙවියන් අතින් විනිශ්වයකට ලක්‍වන අතර ඒ අනුව පුනරුත්‍ථාපනය ලබයි. මේ පිළිබඳ විස්තරයන් කුරානයේ සහ හදීස් හි අන්තර්ගතය වේ.
කුරානයේ සඳහන් වන පරිදි ආගම කෙරෙහි විශ්වාසයක් නැති බව, අයුතු ලෙස පොලී අය කිරීම, වංකභාවය අපාගත වීමට කරන බලවත් පාපකර්මයන්ය. එහි සියළු භෞතිකර්මයන් පිලිබද විස්තර ද එයට පිවිසිම සඳහා ගත යුතු කි‍්‍රයාමර්ග ද යන සියළු දේ කුරානයේ සඳහන්ව ඇත.
ආශ්‍රිත ලිපි[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]- මුහම්මද් නබි
- ඉස්ලාමය සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය
- ඉස්ලාමයේ ව්‍යාප්තිය
- ශ්‍රී ලංකාව තුළ ඉස්ලාම් - භාෂා
- මුස්ලිම් නීතිය - ශ්‍රී ලංකා
බහු දේවවාදී ආගම්
[සංස්කරණය]හින්දු
[සංස්කරණය]
හින්දු යන වචනයේ ඉතිහාසික අරුත කාලයත් සමඟ විකාශනය වී ඇත. ක්‍රි.පූ. 1 වන සහස්‍රයේ මධ්යකාලීන යුගයේ ග්‍රන්ථ හරහා පර්සියානු හා ග්රීක යොමු දැක්වීම් වලින් පටන් ගෙන, [55] හින්දු යන යෙදුම ඉන්දියානු උප මහද්වීපයේ හෝ ඉන් ඔබ්බෙහි වෙසෙන ජනයා සඳහා භූගෝලීය, ජනවාර්ගික හෝ සංස්කෘතික අනන්‍යතාවයක් දක්වයි. සින්දු (ඉන්දු) ගඟ. ක්‍රි.ව. 16 වන සියවස වන විට මෙම යෙදුම තුර්කි හෝ මුස්ලිම් නොවන උප මහද්වීපයේ පදිංචිකරුවන්ට යොමු වීමට පටන් ගත්තේය. [58]
ආගමික හෝ සංස්කෘතික අර්ථයෙන් දේශීය ඉන්දියානු ජනගහනය තුළ හින්දු ස්වයං අනන්‍යතාවයේ development තිහාසික වර්ධනය පැහැදිලි නැත. [53] [59] තරඟකාරී න්‍යායන් පවසන්නේ හින්දු අනන්‍යතාවය බි‍්‍රතාන්‍ය යටත් විජිත යුගයේ දී වර්ධනය වූ බව හෝ එය මුස්ලිම් ආක්‍රමණ සහ මධ්යකාලීන හින්දු-මුස්ලිම් යුද්ධවලින් පසු ක්‍රි.ව. 8 වන සියවසෙන් පසු වර්ධනය වී ඇති බවයි. [59] [60] [61] හින්දු අනන්‍යතාව පිළිබඳ හැඟීමක් සහ හින්දු යන පදය 13 වන සහ 18 වන සියවස් අතර සංස්කෘත හා බෙංගාලි භාෂාවෙන් සඳහන් වේ. [60] [62] 14 වන සහ 18 වන සියවස්වල ඉන්දියානු කවියන් වන විද්‍යපති, කබීර් සහ ඒකනාත් හින්දු ධර්මා (හින්දු ධර්මය) යන යෙදුම භාවිතා කළ අතර එය ටුරකා ධර්මා (ඉස්ලාම්) සමඟ සැසඳීය. [59] [63] ක්රිස්තියානි සගයා වන සෙබස්තියෝ මැන්රික් 1649 දී 'හින්දු' යන වචනය ආගමික සන්දර්භයක් තුළ භාවිතා කළේය. [64] 18 වන ශතවර්ෂයේදී යුරෝපීය වෙළඳුන් සහ යටත් විජිතවාදීන් ඉස්ලාමයේ අනුගාමිකයන් වූ තුර්කි, මෝගල් සහ අරාබි වැනි කණ්ඩායම් සඳහා මොහමඩියානු ජාතිකයින්ට වඩා වෙනස්ව සාමූහිකව ඉන්දියානු ආගම්වල අනුගාමිකයින් හින්දු ලෙස හැඳින්වීමට පටන් ගත්හ. [53] [56] 19 වන ශතවර්ෂයේ මැද භාගය වන විට යටත් විජිත පෙරදිග පා xts යන් හින්දු භක්තිකයන්, සීක්වරුන් සහ ජෛන ජාතිකයින්ගෙන් තවදුරටත් වෙන් කොට හඳුනා ගත්හ. 65] විද්වතුන් පවසන්නේ හින්දු, බෞද්ධ, ජෛන සහ සීක් අතර වෙනස හඳුනා ගැනීමේ චාරිත්‍රය නවීන ප්‍රපංචයක් බවයි. [66] [67] [ඇ]
බිලියන 1.2 කට වඩා වැඩි, [70] කිතුනුවන්ට සහ මුස්ලිම්වරුන්ට පසුව ලෝකයේ තුන්වන විශාලතම ආගමික කණ්ඩායම වන්නේ හින්දු භක්තිකයන්ය. 2011 ඉන්දියානු සංගණනයට අනුව හින්දු ජනතාවගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් දළ වශයෙන් මිලියන 966 ක් (ගෝලීය හින්දු ජනගහනයෙන් 94.3%) ඉන්දියාවේ වෙසෙති. ඉන්දියාවෙන් පසු විශාලතම හින්දු ජනගහනය ඇති ඊළඟ රටවල් නවය: පිළිවෙලින් අඩු වෙමින් පවතී: නේපාලය, බංග්ලාදේශය, ඉන්දුනීසියාව, පකිස්ථානය, ශ්‍රී ලංකාව, එක්සත් ජනපදය, මැලේසියාව, එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය සහ එක්සත් රාජධානිය. [72] මේ සියල්ලම ලෝක හින්දු ජනගහනයෙන් 99% ක් වන අතර, ලෝකයේ ඉතිරි රටවල් ඒකාබද්ධ වන විට 2010 වන විට හින්දු මිලියන 6 ක් පමණ සිටියහ. [72]
තිස්තුන්කෝටියක් දෙවි දේවතාවියෝ ඇදහීම
[සංස්කරණය]වෙනත් ආගම්
[සංස්කරණය]බුද්ධාගම
[සංස්කරණය]බුද්ධාගම යනු බුදුන් වහන්සේ දේශනාකල බුද්ධ ධර්මය නම් දර්ශනය පාදක කොට ගොඩනැගී ඇති ආගම වේ.
බුදු දහම වර්තමානයේ ලෝකයේ හතරවන විශාලතම ආගම වේ.එය මිලියන 535 කට අධික ජනගහනයක් විසින් අනුගමනය කරනු ලබයි.එය ලෝක ජනගහනයෙන් 7%ක් පමණ වේ.
විශාලතම බෞද්ධ ජනගහණය ජීවත් වන්නේ චීනයේය.එය මිලියන 244ක් පමණ වේ.
ශ්‍රී ලංකාව,භූතානය, මියන්මාරය, තායිලන්තය, කාම්බෝජය, ලාඕසය, මොංගෝලියාව, ජපානය, සිංගප්පූරුව, කල්මිකියාව,ටුවා යන රටවල බහුතර ආගම බුදු දහමයි.
බුදු දහම ශ්‍රී ලංකාව, භූතානය, මියන්මාරය, තායිලන්තය, කාම්බෝජය, ලාඕසය, මොංගෝලියාව යන රටවල රාජ්‍ය ආගම වේ.
ප්රධාන සම්ප්‍රදායන්
[සංස්කරණය]ථේරවාද සම්ප්රදාය යනු බුදු දහම වෙනස් නොකර ඒ ආකාරයෙන්ම පැවත එන සම්ප්‍රදායයි. අශෝක අධිරාජ්‍යයා ථේරවාද බුදු දහම ශ්‍රී ලංකාව, මියන්මාරය, ඇෆ්ගනිස්ථානය වැනි රටවල් බොහොමයකට ව්‍යාප්ත කරන ලදී.පසුකාලීනව ශ්‍රී ලංකාව හරහා තායිලන්තය,ලාඕසය යන රටවලට ථේරවාදී බුදු දහම ව්‍යාප්ත විය.ථේරවාද බුදුදහම යනු වර්තමානයේ ශ්‍රී ලංකාව, මියන්මාරය, තායිලන්තය, කාම්බෝජය, ලාඕසය යන රටවල බහුතරයක් අදහන ආගමයි.එමෙන්ම එම රටවල රාජ්‍ය ආගමද වේ.
මහායාන සම්ප්රදාය යනු බුදු දහම යම් තරමකට වෙනස් කළ සම්ප්‍රදායකි.එය ගාන්ධාර දේශය (වර්තමාන ඇෆ්ගනිස්ථානය) ආශ්‍රිත ප්‍රදේශයේදී බිිිිිිහිවිය. මහායාන බුදුදහම යනු වර්තමානයේ ජපානය, චීනය, සිංගප්පූරුව, කල්මිකියාව යන රටවල බහුතරයක් අදහන ආගමයි.
.svg)
වජ්‍රයාන සම්ප්රදාය යනු මහායානය වෙනස්දීීී වී සෑදුන සම්ප්‍රදායයි.එය වර්තමානයේ ටිබෙටය, භූතානය, මොංගෝලියාව යන රටවල බහුතරයක් අදහන ආගමයි.
ඉන්දියාවේ බුද්ධාගම[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]ඉන්දියාවේ පැවති බුදුදහමේ ඉතිහාසය පහත පරිදි කොටස් 5 කට වර්ග කළ හැක.
මෙම විකාශනයන් සැමවිටම එකිනෙක අනුගාමී නොවීය. නිදසුනක් ලෙස සම්ප්‍රදායන් කිහිපයක් මාහායන සමකාලීන පැවතුනි.
මුල්කාලීන[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]මුල්කා තිබේ.
2020 ජනවාරි 4 දින කොළඹ පැවති විභජ්ජ වාදයේදී මැදගොඩ අභයතිස්ස හිමි පවසන ලද්දේ එම පිටපත් ලංකාවට ගෙන්වා ගැනීමට රුපියල් කෝටි තිහක් වැය වන බවයි. එයි හැගෙන්නේ එම ත්රිපිටක පිටපත් මේ වන තුරු (2020.01.05) ලංකාවට ලැබී නොමැති බවකි. එසේ නම් මීමනපලානේ හිමි පරිවර්තන කළා යයි කියන්නේ කුමක්දැයි ගැටලුවකි.
දහමේ මුල් කාලයේදී (නිකාය භේදයට පෙර) පාලි ධර්ම ග්‍රන්ථ හා පෙර පැවති ධර්ම කොටස් වලින් ඉතිරිවු කොටස් වලින් සමන්විතය. එහි මූලික ග්‍රන්ථ වනුයේ විනය කය ය.
දහමේ මූලික ඉගැන්වීම් පහත අයුරින් වර්ගීකරණය කළ හැක.
- කර්මය
ආරම්භයක් නොමැති අතර ඉපදීම විවිධ වර්ගයේ ජීවන තත්ව තුළ ඇතිවිය හැක.
යහපත් හා අයහපත් ක්‍රියාවලින් හටගන්නා කර්ම සැප හෝ දුක් විපාක මෙම භවයේදීම හෝ වෙනත් භවයකදී විපාක දෙයි. වැරදි ක්‍රියාවලින් වැළකීම හා මුලික යහපත් ක්‍රියා සීල නම් වේ. සමථ හෝ සමාධි භාවනාවල යෙදීම නැවත උපතේදී උසස් භවයක් ලබාගත හැක.
මුල් කාලීන ව්‍යාප්තිය හා වැඩි දුර දියුණුව[සංස්කරණය]
[සංස්කරණය]නිකාය භේදයෙන් පසුව සෑම සංඝයා වහන්සේ නමක්ම අභිධර්මයේ පිටපතක් ළඟ තබා ගැනීමට කටයුතු යොදා ගත් සේක. බෞද්ධාගම ප්‍රචලිත වනවාත් සමග අභිධර්ම පිටකය සෑදුනි. එහෙත් යම් ශාස්තෘවරුන් මෙම පිටක භාවිතයට ගෙන නැත. ඔවුන් පිළි ගත්තේ දේශනාකර වදාළ ධර්මයට කිසිවක් එකතු නොකළ යුතු බවටය. එනමුත් 5 වැනි සියවසේ ෆාහියන් සහ 7වන සියවසේ ක්සුඅන් සැංග්, අභිධර්මය පිළිබඳව පිටපත් මහා සංඝික පාසලෙන් සපයාගෙන ඇත.
බෞද්ධ සංස්කෘතික ග්‍රන්ථයක් වන මිලින්ද ප්‍රශ්නය කෘතියේ සඳහන් වන්නේ දෙවන සියවසේදී ඉන්දු ග්‍රික අධිරාජ්‍යයෙක්‌ වන මෙනන්දර් බෞද්ධාගම වැළඳ අරහත් භාවය ලබා ගත් බවයි.
අශෝක අධිරාජ්‍යයා බෞද්ධාගම ප්‍රචලිත කිරීමට බොහෝ වෙහෙස දැරුවේය. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් ඇෆ්ගනිස්තානය ඇතුළු මධ්‍යම ආසියාවේ හා ශ්‍රි ලංකාවේ බෞද්ධාගම බොහෝ සේ ප්‍රචලිත විය. මෙම කාල පරිච්ඡේදය දැනුවත්වම න් පිටතට යොමු කෙරුණු යුගයකි.