වෛරස

මෙම ලිපිය ජීවවිද්‍යාත්මක කාරකයා පිලිබඳ වේ. වෙනත් භාවිතා සඳහා, වෛරස (බහුරුත්හරණය) බලන්න.

මාතෘකාව සඳහා පොදුවේ සම්ප්‍රෙව්ශය කළ හැකි හා තාක්ෂණ මට්ටමින් අඩු ප්‍රමාණයේ හැඳුනුමක් සඳහා, වෛරස් පිළිබඳ හැඳින්වීමක් බලන්න

වෛරස
Rotavirus
වෛරස වර්ගීකරණය
Group:	I–VII
කාණ්ඩ
I: dsDNA viruses II: ssDNA viruses III: dsRNA viruses IV: (+)ssRNA viruses V: (−)ssRNA viruses VI: ssRNA-RT viruses VII: dsDNA-RT viruses

SARS-CoV-2, a member of the subfamily Coronavirinae

වෛරසයක් යනු (ලතින් භාෂාවෙන් විෂ හෝ ධුලක යන තේරුම ඇත) අන්වීක්ෂීය රෝග කාරක ද්‍රව්‍යයක් වන අතර එය දාරක සෛලයකින් පිටත ප්‍රජනනය හා වර්ධනයට අපොහොසත් වේ. වෛරස අංශුවක් හෝ Virion කොටසක ආරක්ෂිත ප්‍රෝටීන සිවියක් වු කැප්සිඩය තුළ පිහිටි ඩී.එන්.ඒ. හෝ ආර්.එන්.ඒ. ප්‍රවේනි ද්‍රව්‍ය ඇත. මෙම කැප්සිඩයේ හැඩය සරල හෙලිප්සීය සහ විසංතිතල හැඩවල සිට වඩාත් සංකීර්ණ ව්‍යුහයක් ඇති දිගු වලිගයක් සහ ආවරණ කවරයක් සහිත විය හැකිය. මෙම වෛරස වලට සතුන්, ශාක, බැක්ටීරියාවන් ආසාදනය කළ හැකිය.

ජීව විද්‍යාඥයින්ට අනුව වෛරසයක් යනු ජීවි විශේෂයක් ද නැද්ද යන්න තවමත් මතභේදාත්මකය. ඇතමුන් මෙය අජීවි ද්‍රව්‍යයක් ලෙස සලකනුයේ ජීවි යයි විග්‍රහ කිරීමට අවශ්‍ය අංගයන් සම්පූර්ණ නොකරන බැවිනි. උදාහරණයක් ලෙස අනෙකුත් බොහෝ ජීවි විශේෂයන් මෙන් වෛරස සඳහා සෛල නොමැත. කෙසේ වුවත් වෛරස වලට ජාන පිහිටා ඇති අතර ඒවා ස්වාභාවික වරණය මගින් පරිණාමය වෙමින් පවතී. ඇතමුන් විග්‍රහ කරන අන්දමට වෛරස ජීවී බවේ එළිපත්තේ ඇති විශේෂයක් වේ. බොහෝ අවස්ථාවෙහි සිරුරේ ප්‍රතිශක්තිකරණය මගින් වෛරස සම්පුර්ණයෙන්ම විනාශ කරනු ලබයි. ප්‍රතිජීවක ඖෂධ වෛරස සඳහා ප්‍රයෝජනවත් නොවේ. නමුත් ඇතැම් අවස්ථා වලදී ජීවිතයට අවධානමක් එල්ල කරන ආසාදන වලට ප්‍රතිකාර ක්‍රමයක් ලෙස ප්‍රති වෛරස ඖෂධ භාවිතා වේ. ජීවිත කාලය මුළුල්ලේම ප්‍රතිශක්තියක් ලබාදෙන එන්නත් මගින් එම අදාල වෛරස ආසාදනය ඇතිවීම වැළැක්විය හැකිය.

සම්භවය

නුතන වෛරසවල සම්භවය මුළුමනින්ම පැහැදිලි නැත. මෙයට හේතුව වන්නේ ඒවායෙහි සම්භවය විග්‍රහ කෙරෙන තනි යාන්ත්‍රණයක් නොමැති වීම විය හැකිය. ඒවා හොදින් පොසිලකරණය නොවන නිසා අණුක තාක්ෂණය භාවිතාකර ගනිමින් ඒවා හටගත් ආකාරය පිළිබදව සංකල්පයක් ඇති කර ගැනීමට උපකාරී වේ. ක්ෂුද්‍ර පොසිල හදුනා ගැනීම සහ අණුක ජෛව තාක්ෂණය පිළිබදව ඇති සමීක්ෂණ මගින් පොසිල පිළිබදව සාක්ෂි ආකියන් හෝ ප්‍රොටෙරෝසොයික් යන යුගවලට විහිදී යන්නක් බවට තවමත් සාක්ෂි නැත. මේ සදහා ප්‍රධාන කල්පිතයන් දෙකක් මේ වන විට පවතී.

ඉතාකුඩා ප්‍රමාණයක ජීනෝමයක් සහිත කුඩා වෛරසවල ජීනෝමය හටගෙන ඇත්තේ ජීවි සෛලවලින් බවට විශ්වාසයක් ඇත. ඒවායෙහි ජානමය ද්‍රව්‍ය හටගෙන ඇත්තේ හුවමාරු කරගත හැකි ජානමය ද්‍රව්‍යයන්වන ප්ලාස්මිඩ හෝ ට්‍රාන්ස්පෝසෝන වලිනි. ඒවා ජීනෝමය වෙතට ඇතුළුවීම පිටවීම හෝ එය තුළ ගමන්කිරීමක් සිදුවිය හැකිය. අළුතෙන් නව වෛරස ප්‍රභේදයන් ඇති වෙමින් පවතින නිසා වෛරස සදහා බොහෝ අවස්ථාවන් වලදී මුතුන් මිත්තන් ඇත.

විශාල ජීලෝමයක් සහිත පොක්ස් වෛරසය වැනි වෛරස මුලදී කුඩා සෛලවලට පසුකාලීනව විශාල ධාරක සෛලවල ද පරපෝෂීව ජීවත් වේ. කාලයක් මුළුල්ලේ මෙම ජාන සදහා ඒවායෙහි පරපෝෂී ජීවන රටාව අවශ්‍ය නොවන අතර එය ප්‍රත්‍යාවර්ති පරිණාමය හෝ ආපස්සට සිදුවන පරිණාමයක් මගින් අනුකූලනය වේ. රිකට්සියා සහ ක්ලැමීඩියා යන බැක්ටිරීයාවන් ජීවි සෛල සදහා වෛරස මෙන් දාරක සෛල තුළ පමණක් ප්‍රජනනය විය හැකිය. මෙම බැක්ටීරියාවන්ගේ ධාරක සෛලවලින් පිටත ප්‍රජනනය වීමේ හැකියාව නොමැතිවීමේ පරපෝෂි ජීවන රටාව මගින් වෛරස ඇතිවීම පිළිබද නව සංකල්පයන් බිහිවී ඇත.

වෛරස ස්වයං විභේදනය විය හැකි පුරාතන ඩී.එන්.ඒ. වලින් සමන්විතවන අතර මේවන විට විග්‍රහකර ඇති අන්දමට ඒවා ජීවය සදහා මූලික වූවන් වේ. වෛරසවල ආකෘතියට වඩා සරළ ආකෘතියක් සහිත ද්‍රව්‍යයන් වනුයේ වයිරොයිඩ, සැටලයිට සහ ප්‍රියෝනයි.

වෛරසවල සොයාගැනීම්

Martinus Beijerinck in his laboratory in 1921

Virions of some of the most common human viruses with their relative size. The nucleic acids are not to scale.

Diagram of how a virus capsid can be constructed using multiple copies of just two protein molecules

Structure of tobacco mosaic virus: RNA coiled in a helix of repeating protein sub-units

Structure of icosahedral adenovirus. Electron micrograph with an illustration to show shape

Structure of chickenpox virus. They have a lipid envelope

Structure of an icosahedral cowpea mosaic virus

Bacteriophage Escherichia virus MS2 capsid. This spherical virus also has icosahedral symmetry.

ජල භීතිකා‍, කහ උණ සහ වසූරිය යන රෝග ඇති කරන වෛරස දශක ගණනාවක් මුළුල්ලේ මිනිසුන් හට බලපෑම් ඇති කර ඇත. පොලියෝ රෝග ඇති කිරීම සදහා හේතුව එවකට පැහැදිලිව නොතිබුණ ද පුරාතන ඊජිප්තු වෛද්‍ය ක්ෂේත්‍රයෙහි රූපාක්ෂර සාක්ෂි මගින් එකල ද පෝලියෝ රෝගය පිළිබදව අවබෝධයක් තිබූ බව පැහැදිලි වේ. 10 වන ශතවර්ෂයේදී මොහොමඩ් ඉබන්සකාරියා රාසි විසින් රචිත වසූරිය සහ සරම්ප පිළිබදව වූ නිබන්ධන වලින් එම රෝග දෙක පිළිබදව මුල්ම පැහැදිලි විස්තරාර්ථ කතනයක් දෙන ලදී. 1020 දී ඇවිසෙනා විසින් රචිත The Canon Of Medicine නම් ග්‍රන්ථයෙහි ඔහු ක්ෂය රෝගය සහ ලිංගාශ්‍රිත රෝග වැනි රො‍්ගවල බෝවන සුළු ස්වභාවය පිළිබදව විස්තර කරන ලද අතර ස්පර්ශයෙන් හෝ ජලය සහ පස් මගින් සහ සිරුරෙන් නිකුත්වන නොයෙකුත් ස්‍රාවයන් මගින් එම රෝගවල බෝවීමේ හැකියාව පිළිබද විස්තර කරන ලදී. තවද ඔහු මෙම රෝග බෝවීම වැළැක්වීමට සහ සීමාකිරීම සදහා රෝග නිරෝධායන ක්‍රම හදුන්වා දෙන ලදී.

14 වන ශතවර්ෂයේදී කාල මෘත්‍ය හෙවත් මහාමාරිය වසංගත රෝගය අල්-අන්ධාලුස් ප්‍රදේශය කරා ලගා වූ අවස්ථාවේදී ඉබන් කාටිමා විසින් මෙම රෝගය ඇති වනුයේ මිනිස් සිරුරට ඇතුළු වන ක්ෂුද්‍ර ජීවියෙකු මගින් බව සොයා ගන්නා ලදී. මහා මාරිය රෝගය ඇති කිරීමට හේතු කාරක වන ජීවියා බැක්ටීරියාවක් වන බව පසුකාලීනව හදුනා ගන්නා ලදී. තවත් 14 වන ශතවර්ෂයේ විසූ වෛද්‍යවරයෙකුවන ඉබන් අල්-කාටි (1313 – 1374) විසින් රචිත මහාමාරිය පිළිබදව වූ නිබන්ධනයෙහි ඔහු සදහන් කර ඇත්තේ ස්පර්ශයෙන්, ඇදුම්වලින් සහ භාවිතා කරන උපකරණ මගින් එම රෝගය පැතිර යන ආකාරය පිළිබදවයි. ඔටෝමන් අධිරාජ්‍යයෙහි විසූ ඉංග්‍රීසි ජාතික තානාපතිවරයෙකුගේ බිරිද වූ මේරී මොන්ටෙගු විසින් 1717 දී එම ප්‍රදේශයෙහි කාන්තාවන් තම දරුවන් වසූරිය රෝගයට එරෙහිව අත් එන්නත් කරන ආකාරය නිරීක්ෂණය කරන ලදී. 18 වන ශතවර්ෂයේ අග භාගයේදී එඩ්වඩ් ජෙනර් විසින් කරන ලද නිරීක්ෂණයකට අනුව ගව වසූරිය රෝගය වරක් වැළදී තිබු සාරා නේල්ම්ස් නම් කිරිදොවන්නියක් හට පසු කාලීනව වසූරිය රෝගය සෑදීමට එරෙහිව ප්‍රතිශක්තිකරණයක් ඇති වී තිබුණි. ගව වසූරිය රෝගය ඇති කරන වෛරසය වසූරිය ඇති කරන වෛරසයට සමාන නමුත් එය වඩාත් හානිකර වෛරසයකි. මෙම සොයාගැනීම් මත පදනම්ව ජෙනර් විසින් වසූරිය සදහා එන්නතක් සොයා ගන්නා ලදී. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් කාලයක් මුළුල්ලේ සිදුකරන ලද එන්නත්කරණ වැඩ සටහන් නිසා 1979 දී වසූරිය රෝගය මුළු ලොවින්ම තුරන් කරන ලද්දක් බවට ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.

19 වන ශතවර්ෂය අග භාගයේදී චාල්ස් චැන්බර්ලන්ඩ් විසින් වර්ධක මාධ්‍යයක වගා කරන ලද බැක්ටීරියාවන් ‍ෙපරා ඉවත් කිරීමේ හැකියාව ඇති කුඩා සිදුරු සහිත පෝසිලෙන් පෙරනයක් නිෂ්පාදනය කරන ලදී. ඩිමිත්‍රි අයිවර්නොව්ස්කි මෙම පෙරනය භාවිතා කරමින් දුම්කොළ ශාකයක ඇති වන Tobacco Mosaic Virus නම් වෛරසය පිළිබදව අධ්‍යයනය කරන ලදී. ඔහු ආසාදිත දුම්කොළ ශාකයක කොළ ඉතා හොදින් පොඩිකර මෙම පෙරනය මගින් පෙරීමකට ලක්කර ලැබෙන කොටස වෙනත් දුම්කොළ ශාකයක් ආසාදනය කිරීමට භාවිතා කරන ලදී. එමගින් රෝග කාරක ද්‍රව්‍ය බැක්ටීරියාවක් නොවන බවට හදුනා ගන්නා ලදී. වෙනත් පර්යේෂකයන් මගින් ද මේ හා සමාන පර්යේෂණ සිදුකොට එවන් ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ලදී. මෙම පරීක්ෂණ මගින් සොයාගන්නා ලද්දක් වනුයේ වෛරස බැක්ටීරියාවන්ට වඩා ප්‍රමාණයෙන් ඉතාමත්ම කුඩා බවයි. වෛරස යන වචනය ප්‍රබන්ධ කරන ලද්දේ ලන්දේසි ජාතික ක්ෂුද්‍ර ජීවි විද්‍යාඥයෙකු වූ මාටිනස් බිජරින්ක් විසිනි. ඔහු අයිවනොස්කි විසින් සිදුකරන ලද අත්හදා බැලීම් භාවිතයට ගනිමින් දුම්කොළ ශාකයට රෝග ඇති කරන රෝග කාරක ද්‍රව්‍ය බැක්ටීරියාවකට වඩා ඉතා කුඩා වූවක් බවට හදුන්වන ලදී. ඔහු ලතින් බසින් Contagium vivum fluidum (දියවන සුළු රො‍්ග කාරක ජීවි ද්‍රව්‍ය යන තේරුම් ඇති) යන්න වාක්‍යයෙහි භාවිතා කිරීම මගින් වෛරස පිළිබදව මුල්ම අදහස ඇති කරන ලදී. මුලින්ම හදුනා ගන්නා ලද මනුෂ්‍ය වෛරස වර්ගය වනුයේ කහ උණ වෛරසයයි.

20 වන ශතවර්ෂයේ මුල භාගයේදී ෆෙඩ්රික් ට්වොට් විසින් වෛරස මගින් බැක්ටීරියාවක් ආසාදනය කළ හැකි බව සොයා ගන්නා ලදී. ෆිලික්ස් ඩි හෙරල්ඩ් විසින් කරන ලද සොයා ගැනීමකට අනුව ඒගාර් මාධ්‍යයක ව්‍යාප්ත කරන ලද තුනී ‍ෛසල වර්ධනයක සෛල මරණයක් ඇති කිරීමට වෛරසවලට හැකිබව සොයා ගන්නා ලදී. මරණයට පත් වූ සෛල ඇති ප්‍රදේශයන් ගණන් කිරීම මගින් එම ද්‍රවකයෙහි අන්තර්ගත වූ වෛරස් පිළිබදව අදහසක් ලබාගැනීමට ඔහුට හැකියාව ලැබුණි. ඉලෙක්ට්‍රෝන අන්වීක්ෂයෙහි සොයාගැනීමත් සමගම වෛරස නිරීක්ෂණය කිරීමට මුල්මවරට අවස්ථාව පෑදුනි. 1935 දී වෙන්ඩල් ස්ටැන්ලි විසින් Tobacco Mosaic වෛරසය ස්පටිකීකරණය කිරීම මගින් එය සෑදී ඇත්තේ බහුතරයක් ප්‍රෝටීන් මගින් වන බව සොයාගන්නා ලදී. ඉන් කෙටි කාලයකට පසු වෛරස ප්‍රෝටීන සහ න්‍යෂ්ටික අම්ල යන කොටස් වලට බෙදන ලදී. 1939 දී මැක්ස් ඩෙල්බෘක් සහ E.L එලිස් විසින් කරන ලද සොයා ගැනීමකට අනුව අනෙකුත් ජීවී සෛලවලට වඩා බැක්ටීරියා භක්ෂකයන් වඩා වේගවත් ලෙස ප්‍රජනනය කරන බව සොයා ගන්නා ලදී.

මුල් කාලීනව විසූ වෛරස වේදින් හට ඇති වූ ප්‍රධානතම ගැටළුව නම් විෂබීජවලින් තොර වූ වර්ධක මාධ්‍යයක වෛරසයන් වෙනත් සෛලීය ක්ෂුද්‍ර ජීවින් මෙන් වර්ධනය කිරීමට හැකියාව නොමැති වීමයි. මෙම සීමාකාරී සාධකයන් හේතුවෙන් වෛරස වේදියෙකු හට ජීවි සත්වයෙකු රෝග කාරක වෛරසය මගින් ආසාදනය කිරීම‍ට අවශ්‍ය වුණි. මෙය ඉතා හානිකර තත්වයකි. 1931 දී මුල්ම වරට අර්නස්ට් විලියම් ගුඩ්පාස්චර් විසින් ඉන්ෆුලුවෙන්සා වෛරසය සහ වෙනත් වෛරස වර්ග කිකිලි බිත්තරවල වර්ධනය කරන ලදී. කෙසේ නමුත් ඇතැම් වෛරස මෙලෙස කිකිලි බිත්තරවල වර්ධනය නොවන අතර ඒවා වර්ධනය සදහා වඩාත් නම්‍යශීලී සුක්ෂ්‍යම උපක්‍රම අවශ්‍ය වේ. මෙම ගැටළුව සදහා විසදුමක් 1949 දී ජෝන් ෆැන්ක්ලින් එන්ඩර්ස්, තෝමස් වෙලර් සහ ෆේඩ්රික් චැප්මන් රෝබින්ස් විසින් එක්ව සොයා ගන්නා ලදී. ඔවුන් ජීවී සත්ව සෛලවල පෝලියෝ වෛරසය වර්ධනය කිරීමේ ක්‍රමයක් සොයා ගන්නා ලදී. ඔවුන්ගේ සොයාගැනීම් මේ වන විට වඩාත් පුළුල්ව නවීකරණය වී ඇති අතර විෂබීජ වලින් තොර වර්ධක මාධ්‍යයන්හි වර්ධනය නොවන වෛරස සහ අනෙකුත් ආසාදිත ද්‍රව්‍යයන් වර්ධනය සදහා භාවිතා කරන ලදී.