චිලී

චිලි ජනරජය República de Chile  (ස්පාඤ්ඤ)
කොඩිය Coat of arms
උද්යෝග පාඨය: Por la razón o la fuerza "By reason or by force" (ස්පාඤ්ඤ)
ජාතික ගීය: Himno Nacional de Chile (ස්පාඤ්ඤ)
අගනුවර සහ විශාලතම නගරය	Santiago1
නිල භාෂා(ව)	Spanish
ජාති නාම(ය)	Chilean
රජය	විධායක ජනාධිපතිවරයෙකු සහිත‍ඒකීය ජනරජයකි
• ජනාධිපති	Sebastián Piñera
Independence  from Spain
•	September 18, 1810
• Declared	February 12, 1818
• Recognized	April 25, 1844
• Current constitution	September 11, 1980
වර්ග ප්‍රමාණය
• සම්පූර්ණ	756,950 km2 (292,260 sq mi) (38th)
• ජලය (%)	1.07²
ජනගහණය
• February 2010 ඇස්තමේන්තුව	17,031,873 (60th)
• 2002 ජන සංගණනය	15,116,435
• ඝණත්වය	22/km2 (57.0/sq mi) (194th)
දදේනි (ක්‍රශසා)	2008 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ	$243.357 billion (43rd)
• ඒක පුද්ගල	$14,529 (56වන ස්ථානය)
දදේනි (නාමික)	2008 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ	$169.458 billion (46th)
• ඒක පුද්ගල	$10,117 (57වන ස්ථානය)
ගිනි (2006)	54
මාසද (2007)	0.878  · 44th
ව්‍යවහාර මුදල	Peso (CLP)
වේලා කලාපය	UTC-4 (CLT)
• ගිම්හාන (DST)	UTC-3 (CLST)
රිය ධාවන මං තීරුව	දකුණ
ඇමතුම් කේතය	+56Chile is a spanish speaking country
අන්තර්ජාල TLD	.cl
Territorio Chileno Antártico—the territory in Antarctica claimed by Chile (Pink). It overlaps the Argentine and British Antarctic claims.
The legislature is based in Valparaíso Includes Easter Island and Isla Sala y Gómez; does not include 1,250,000 square කිලෝmetres (480,000 sq mi) of territory claimed in Antarctica

නිල බලයෙන් ජනරජයක් වන චිලි දේශ‍ය දකුණු ඇමරිකා මහද්විපයට අයත් රාජ්‍යකි උතුරින් පේරුදේශයෙන් ද ඊසාන ‍බොලිවියාවෙන් ද නැගෙනහිරින් ආජන්ටිනායවෙන් ද මායිමි වන මෙය ඇනඩිස් කදු පන්තිය සහ පැසිපික් සාගරය අතර සිහින් තිරැවක විහිද පවති රටෙ භුමියෙන් බහුතරය ඇන්ඩිස් කදු වලින් වැසි පවති මෙය දකුණු ඇමරිකාවෙ පිහිටි රටවල් අතුරින් බ්‍රසිලයෙන් මායිමි නොවන රටවල් දෙකින් එකකි පළාත් 15 ට බෙදි ඇති මෙරට අභ්‍යන්තරයට වන්නට පහත් භුමින් ගෙන් යුක්ත වෙයි බටහිරට වන්නට ඇන්ඩිස් කදු පන්තින්හි ගිනි කදු ද ඇත චිලි වල ෙද්ශගුනය සැලකිෙමි දි රට මැදට වන්නට මධ්‍යධරණි ෙද්ශගුනයක් දක්නට ලැෙබි නැෙගනහිරට සහ ගිනි ෙකාන ෙදසට වන්නට ෙතත් අර්ධ ශුෂ්ක ලක්ෂණ දක්නට ලැෙබි නිල වශයෙන් චිලී රාජ්‍යය දකුණු ඇමෙරිකා වෙරළ තීරයේ පිහිටි රටක් වන අතර, එහි ඇන්ඩීස් කඳු වැටියත් පිහිටයි. නැගෙනහිරට වන්නට පැසිෆික් සාගරය බටහිරට වන්නට පිහිටා ඇත. එහි මායිම් උතුරින් පේරු, ඊසාන දෙසින් බොලිවියාව, ආජන්ටිනාව නැගෙනහිරින් හා ඕරේන් කපොල්ල දකුණට වන්නට පිහිටා ඇත. ඉක්වඩෝර් යනු දකුණු ඇමරිකාවේ පවතින බ්‍රඩ්ල් සමඟ මායිම් නොවන රටවල් දෙකෙන් එකකි. චිලීහි පැසිෆික් වෙරළ තීරය කි.මී. 6435 කි. චිලීයන් ප්‍රදේශය, ජුවාන් පැසිෆික් දූපත්, ෆර්නැන්ඩෙස්, සලාස් වයි ගෝමෙස්, ඩෙස්වෙන්ඩුරාඩාස් සහ ඊස්ටර් දූපත්ය. චිලී ඇන්ටාක්ටිකාවෙන් වර්ග කි.මී. 1250000 (480,000 වර්ග සැතපුම්) අයත් වේ. මේවා සියල්ල ඇන්ටාක්ටික් ගිවිසුම යටතේ අත්හිටුවා ඇත. චිලීහි හැඩය ගන්නා ජීවි විශේෂ දක්නට ඇති අතර විවිධ වර්ණයන්ගෙන් යුත් බිම් තීරය කි.මී. 4300(හැතැප්ම 2700) දිගු වන අතර, කි.මී. 175 (හැතප්ම 109) පළල්ය. එහි ස්වාභාවය විවිධ වන අතර, ලෝකයේ වියළිම කාන්තාරය වන ඇටකාමා පිහිටා තිබේ. උතුරු හා මධ්‍යම ප්‍රදේශවල මධ්‍යධරණී දේශගුණයක් හා දකුණට වන්නට වැසි සහිත දේශගුණයන් පවතී. උතුරු කාන්තාරය ඛනිජ ලවණයක් වන තඹ වලින් ගහනය. කුඩා ප්‍රදේශයක් වන මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ කෘෂිකාර්මික වගා කටයුතුවල මෙන්ම හා සංස්කෘතික හා දේශපාලන මධ්‍යස්ථානයක් වේ. එය 19 වැනි ශතවර්ෂයේදී තවත් පුළුල් කරන ලදී. චිලී රාජ්‍යය වනාන්තර, තණ බිම්, ගිණි කඳු හා විල් වලින් යුක්තය. දකුණු වෙරළ තීරය, සංකීර්ණ අතුරු මාර්ග, කලපු, ඇළ මාර්ග, අර්ධද්වීප සහ දූපත් වලින් යුක්තවේ.

ඉතිහාසය

මාපුචි ජනයා දකුණු චිලීහි හා මධ්‍යමයෙහි මුල් පදිංචිකරුවන් විය. අද චිලි නම් වන මෙහි නිමින භුමින් සහ යවෙරළාශිතව පෙදෙස් වසර 10,000 ට පෙරදි ස්වදේශිය සංක්‍රමණිකයන්ගේ වාස භුමියක් ව පැවතිණි 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤයින්ගේ ආගමනයට පෙර මෙහි දකුණු පෙදෙසේ අරෝකැනියන්වරැ අතින් පාලනය වු අතර උතුරැ පෙදෙස් ඉන්කා අධිරාජ්‍ය විසින් පාලනය කරනු ලැබිය පේරැ දේශගවෙශක‍යෙකු වු ‍ෆැන්සිස්කෝ පිසාරෝ මෙහි දකුණු ප්‍රදේශය යටත් කර ගැනිමට එවනු ලැබුවත් ඔහුට එය ඉටු කර ගත නොහැකි විය 1540 දි පෙඩ් රෝඩි වැල්ඩිවියා චිලි දේශය වෙත ළගා වි ඇරෝකැනියන්වරැ ගේ විරෝධය නොසලකා සන්තියාගෝ නගරය සොයා ගනු ලැබු අතර ලා සෙරිනා කන්සෙප්සියන් සහ වැල්ඩිවියා නගර ස්තාපිත කරනු ලැබිය රටෙි ස්වදේශිය වැසියන් අතර යුදමය තත්වයක් ඇතිවිමත් සමගම ස්පාඤ්ඤයින් චිලි දේශය යටත් කරගනු ලැබිය ඉන් පසු ‍ඔවුන් චිලි දේශය තුළ ගැමි සමාජය වර්ධනය කර විශාල ගොවිපලවල් ඇති කරමින් ඒවායේ ස්වදේශිය ජනයා වැඩ කිරිමට යොදා ගනු ලැබිය යටත් විජිත සමයේ චිලි දේශය ප්‍රධාන වශයෙන් පේරැ ප්‍රතිරාජ පදවිය යටතේ යැපෙන්නට විය නමුත් 1978 දි මෙය පේරැ දේශයට අයත් සමිපුර්ණයෙන්ම වෙන්වි පවතින කොටසක් බවට පත් විය 1810 දි චිලි දේශය තුළ ස්වාධිනත්වය ‍උදෙසා ජුවාන් මාටිනෙස් ඩිරොසෑස් සහ බර්නාඩෝ ‍ඕ හිජින්ස් ගේ නායකත්වයෙන් කැරැල්ලක් ඇති විය එම සටන්1810-1814 දක්වා පැවති නමුත් එම උත්සාහයන් ව්‍යර්ථ විය පසුව ජෝස් ඩි සැන් මාටින් ගේ ඉතා දැඩි නායකත්වය යටතේ 1817 දි නැවතත් සටන් කිරිමට පටන් ගැණිනි එහි ප්‍රතිපලයක් ලෙස 1818 පෙබරවාරි 12 වෙනි දින චිලි දේශයට සිය ස්වාධිනත්වය ප්‍රකාශ කිරිමට හැකි විය

රටෙි ස්වදේශිය වැසියන් අතර යුදමය තත්වයක් ඇතිවිමත් සමගම ස්පාඤ්ඤයින් චිලි දේශය යටත් කරගනු ලැබිය ඉන් පසු ‍ඔවුන් චිලි දේශය තුළ ගැමි සමාජය වර්ධනය කර විශාල ගොවිපලවල් ඇති කරමින් ඒවායේ ස්වදේශිය ජනයා වැඩ කිරිමට යොදා ගනු ලැබිය යටත් විජිත සමයේ චිලි දේශය ප්‍රධාන වශයෙන් පේරැ ප්‍රතිරාජ පදවිය යටතේ යැපෙන්නට විය නමුත් 1978 දි මෙය පේරැ දේශයට අයත් සමිපුර්ණයෙන්ම වෙන්වි පවතින කොටසක් බවට පත් විය 1810 දි චිලි දේශය තුළ ස්වාධිනත්වය ‍උදෙසා ජුවාන් මාටිනෙස් ඩිරොසෑස් සහ බර්නාඩෝ ‍ඕ හිජින්ස් ගේ නායකත්වයෙන් කැරැල්ලක් ඇති විය එම සටන්1810-1814 දක්වා පැවති නමුත් එම උත්සාහයන් ව්‍යර්ථ විය පසුව ජෝස් ඩි සැන් මාටින් ගේ ඉතා දැඩි නායකත්වය යටතේ 1817 දි නැවතත් සටන් කිරිමට පටන් ගැණිනි එහි ප්‍රතිපලයක් ලෙස 1818 පෙබරවාරි 12 වෙනි දින චිලි දේශයට සිය ස්වාධිනත්වය ප්‍රකාශ කිරිමට හැකි විය https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9C%E0%B7%9C%E0%B6%B1%E0%B7%94%E0%B7%80:Pho41211.jpg

ජන සංයුතිය

චිලි ජන රජෙය් ජනගහනෙයන් බහුතරය සුදු ජාතිකයන් සහ සුදු ජාතික -අැමරින්දියානු මිශ්‍ර ජාතින් ෙගන් යුක්ත ෙවි සිය ප්‍රධාන අැදහිම වනුෙය් ෙරා්මානු කෙතා්ලික ප්‍රොතෙස්ත්‍රන්ත්‍ර සහ යුදෙවි ඇදහිමිද ප්‍රචලිතව පවති

ආර්ථිකය

වත්මන් චිලි ආර්ථිකය දකුණු ඇමරිකා මහද්විපයේ රටවල් අතර ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ආර්ථිකයකි රටෙ ආර්ථිකය විශාල වශයෙන් ලෝහ අපනයනය පාදක කොට ගත්තකි මොවුන්ගේ වටිනාම ලෝහ සමිපත කොපර් වන අතර ලෝකයේ විශාලතම කොපර් නිෂ්පාදකයා වන්නේ ද චිලි දේශයයි රටෙ වැසියන්ගෙන්15% ක් කෟෂි කර්මාන්තය ජිවනෝපාය කර ගෙන ඇත ප්‍රධාන කෟෂි භෝග ලෙස මිදි ඇපල් පෙයාස් එෑණු ‍ඉරිගු තිරිගු ඔටි ගමිම්රිස් හාතවාරිය සහ බෝංචි වගා කරයි ගවයින් කුකුළන් සහ බැටලුවන් වැනි සත්ව පාලනයද ඇත ධිවර කර්මාන්තය දැව කර්මාන්තයද ප්‍රධාන වෙයි මත්ස්‍ය ආහාර රෙදි පිළි දැව ආහාර දව්‍ය ද නිෂ්පාදනය කරයි රටෙ ප්‍රධාන වෙළද සහකරැවන් ලෙස ඇමරිකාව චිනය බ්‍රසිලය ආජන්ටිනාව සහ දකුණු කොරියාව සමිබන්ධවෙ

රජය හා දේශපාලනය

පරිපාලන කොට්ඨාශ

චිලී කලාප

චිලී 15 ප්රදේශ, ජනාධිපති විසින් පත් කරන ලද ඉන්ටෙන්ඩන්ට් ප්රධානත්වයෙන් සෑම බෙදා ඇත. මෙම ප්රදේශ තවදුරටත් ද ජනාධිපති විසින් පත් කරනු පළාත් ආණ්ඩුකාරවරුන් සමග, පළාත් වෙන් කරනු ලැබේ. අවසාන වශයෙන් එක් එක් පළාත මහ නගර සභා, සිව් අවුරුදු කාලසීමාවකට පත් එහි ම නගරාධිපති සහ සභාව සමග එක් එක් විසින් පරිපාලනය කරනු ලබන කොමියුනයන් බෙදා ඇත. එක් එක් ප්රදේශය නමක් සහ උතුරේ සිට දකුණ දක්වා පවරා රෝමානු ඉලක්කම, විසින් නම් කරන ලද ඇත. එකම ව්යතිරේකය ආර්.එම් (Región Metropolitana) නම් වන සන්තියාගෝ මෙට්රොපොලිටන් ප්රදේශය යි. දෙකක් නව කලාප 2006 දී නිර්මාණය සහ ඔක්තෝබර් 2007 දී සමුපකාර බවට පත් විය කළ බවත්; දකුණු (ප්රදේශය XIV) ලොස් Ríos, හා උතුරේ හම්බන්තොට, වයි පරිනකොත (ප්රදේශය පෙළ). මෙම අංකන ක්රමය සාමාන්යයෙන් 2006 ප්රතිසංස්කරණ පෙර මෙට්රොපොලිටන් කලාපය වේ යැයි උපකල්පනය ප්රදේශය පාප්, හැරී.

කෙටියෙන්

අගනුවර *සන්තියාගෝ

විශාලතම නගරය *සන්තියාගෝ රාජ්‍ය භාෂාව *ස්පාඤ්ඤ භාෂාව

රජය *ජන රජයකි

ජනාධිපති *මයිකල් බැචිලටි

ජනගහනය *15,116,435

දළ දේශිය නිෂ්පාදනය *243.357$බිලියන

ඒක පුද්ගල ආදායම *14,529$

මානව සංවර්ධන දර් *0.878

මුදල් වර්ගය * චිලී පෙසෝ

අන්තර් ජාතික සංකේතය *.cl

ජාතික සං‍කේත

ජාතික පුෂ්පය *copihue ජාතික සත්වයා *andean condor ජාතික වෘකෂය *ara ජාතික ක්‍රිඩා *chilean rodeo

මුලාශ්‍ර

තරැණයා 2009,11,26