Jump to content

අරුබා

සබැඳි සංස්කරණය කරන්න
විකිපීඩියා වෙතින්
(Aruba වෙතින් යළි-යොමු කරන ලදි)
අරුබා
නෙදර්ලන්ත රාජධානියේ ව්‍යවස්ථාදායක රට
අරුබා රට
Land Aruba  (ඕලන්ද)
Pais Aruba  (Papiamento)
Flag of අරුබා
ධජය
Official seal of අරුබා
ලාංඡනය
නිල ගීය: "Aruba Dushi Tera"
(සිංහල: "අරුබා, ස්වීට් ලෑන්ඩ්")
රාජකීය ගීය: "Wilhelmus"
(ඉංග්‍රීසි: "William of Nassau")
අරුබාහි පිහිටීම
අරුබාහි පිහිටීම (රතු පැහැයෙන් රවුම් කර ඇත)
අරුබාහි චන්ද්‍රිකා දර්ශනය
ස්වෛරී රාජ්‍යය නෙදර්ලන්තය
වෙන්වීමට පෙරනෙදර්ලන්ත ඇන්ටිලස්
රටේ තත්ත්වය1986 ජනවාරි 1
අගනුවර
සහ largest city
ඔරන්ජෙස්ටැඩ්
12°31′7″N 70°2′9″W / 12.51861°N 70.03583°W / 12.51861; -70.03583
නිල භාෂා
වෙනත් භාෂාස්පාඤ්ඤ භාෂාව, ඉංග්‍රීසි භාෂාව, ප්‍රංශ භාෂාව
Ethnic groups
(2020)
  • සටහන: ජාතිකත්වය අනුව ජනගහනය
  • ලන්දේසි 78.7%
  • කොලොම්බියානු 6.6%
  • වෙනිසියුලානු 5.5%
  • ඩොමිනිකන් 2.8%
  • හයිටි 1.3%
  • අනෙකුත් 5.1%[2]
ජන අන්වර්ථ නම්අරුබාන්
රජයබලය බෙදා හැරීම පාර්ලිමේන්තු නියෝජිත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ව්‍යවස්ථාමය රාජාණ්ඩුවක් තුළ
• රාජාණ්ඩුව
විලෙම්-ඇලෙක්සැන්ඩර්
• ආණ්ඩුකාර
අල්ෆොන්සෝ බෝක්හවුඩ්
• අගමැති
මයික් එමන්
ව්‍යවස්ථාදායකයඅරුබා පාර්ලිමේන්තුව
භූමි ප්‍රදේශය
• මුළු
180[2][3] km2 (69 sq mi) (189 වෙනි)
• ජලය (%)
නොසැලකිය හැකි
ඉහළම උන්නතාංශය
188 m (617 ft)
ජනගහනය
• 2024 estimate
108,027[4] (180 වෙනි)
• ඝනත්වය
560.4/km2 (1,451.4/sq mi)
GDP (PPP)2023 ඇස්තමේන්තුව
• මුළු
Increase ඇ.ඩො. බිලියන 5.502[5]
• ඒක පුද්ගල
Increase ඇ.ඩො. 51,352[5]
GDP (nominal)2023 estimate
• Total
Increase ඇ.ඩො. බිලියන 3.827[5]
• Per capita
Increase ඇ.ඩො. 35,717[5]
මුදල්අරුබන් ෆ්ලොරින් (ƒ) (AWG)
වේලා කලාපයUTC−4:00 (AST)
Mains electricity127 V/60 Hz
රිය පැදවීමේ පැත්තදකුණ
ඇමතුම් කේතය+297
ISO 3166 කේතය
අන්තර්ජාල TLD.aw

අරුබා (/əˈruːbə/ ə-ROO-bə, ඕලන්ද pronunciation: [aːˈrubaː] or [aːˈrybaː] ⓘ, Papiamento pronunciation: [aˈruba]), නිල වශයෙන් අරුබා රට (ඕලන්ද: Land Aruba; Papiamento: Pais Aruba), යනු වෙනිසියුලානු අර්ධද්වීපයේ පැරගුවානාට උතුරින් දකුණු කැරිබියන් මුහුදේ කිලෝමීටර 29 (සැතපුම් 18 ) සහ කුරකාඕ සිට වයඹ දෙසින් කිලෝමීටර 80 (සැතපුම් 50 ) නෙදර්ලන්ත රාජධානිය තුළ අන්තර්ගත දූපත් රටකි.[6][7] 1986 දී, අරුබා නෙදර්ලන්ත රාජධානිය තුළ ව්‍යවස්ථාපිත රටක් බවට පත් වූ අතර අරුබා රට යන විධිමත් නාමය ලබා ගත්තේය.

අරුබාහි භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර 179 (වර්ග සැතපුම් 69.1) කි. අරුබා එහි වයඹ දිග සිට එහි ගිනිකොන දෙසින් දිග මීටර් 32 (සැතපුම් 20) වන අතර එහි පළලම ස්ථානයේ දිග කිලෝමීටර 10 (සැතපුම් 6 ) වේ.[6] අරුබා භූ විද්‍යාත්මකව දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටා ඇති අතර එය දකුණු ඇමරිකානු මහාද්වීපික රාක්කයේ පිහිටා ඇත.[8] බොනෙයා සහ කුරකාඕ සමඟ, අරුබා ABC දූපත් ලෙස හඳුන්වන කණ්ඩායමක් සාදයි. ලන්දේසි කැරිබියන් දූපත් අනෙකුත් සැලකිය යුතු දූපත් තුන වන SSS දූපත් සමඟ ABC දූපත් ආවරණය කරයි. තෙතමනය සහිත නිවර්තන දේශගුණයක් අත්විඳින කැරිබියන් දූපතේ බොහෝ ප්‍රදේශවලට වෙනස්ව, අරුබා වියළි සෙරික් භූ දර්ශනයක් සහිත වියළි දේශගුණයක් ඇත.[6][9] සාපේක්ෂව උණුසුම් හා අව්ව සහිත කාලගුණය වසර පුරා පවතී.

108,027 ක ජනගහනයක් (ලේඛනගත නොකළ සංක්‍රමණිකයන් හැර),[10] අරුබා යනු ලන්දේසි කැරිබියන් දූපත් වල මුළු ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකක් පමණ වාසය කරන රටකි. නෙදර්ලන්තය, කුරකාඕ සහ සින්ට් මාර්ටන් සමඟ නෙදර්ලන්ත රාජධානියේ රටවල් හතරෙන් එකක් ලෙස, අරුබා ලන්දේසි ජාතිකත්වය එහි පුරවැසියන් සමඟ බෙදා ගනී.[9] අරුබාහි පරිපාලන උප බෙදීම් නොමැති නමුත් ඔරන්ජෙස්ටාඩ් එහි අගනුවර ලෙස සංගණන අරමුණු සඳහා කලාප අටකට බෙදා ඇත.[9][6]

නිරුක්තිය

[සංස්කරණය]

අරුබා යන නම බොහෝ විට පැමිණියේ "හොඳින් පිහිටා ඇති දූපත" යන අර්ථය ඇති කැකෙටියෝ ඔරුබා යන වචනයෙන් බව සිතිය හැකිය. මන්ද එය 16 වන සියවසේදී ඇලොන්සෝ ද ඔජෙඩා පැමිණෙන විට දිවයිනේ සිටි කැකෙටියෝවරුන් වූ බැවිනි. 1529 සහ 1648 වෙස්ට්ෆාලියා ගිවිසුම අතර, ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් "ඉස්ලා ද ඔරුබා" යන නම දිවයින සඳහා භාවිතා කරන ලදී. දූපත ලන්දේසීන්ට පවරා දෙන ලද අතර ක්‍රමයෙන් එහි නම අරුබා ලෙස වෙනස් කරන ලදී.

අනෙකුත් ඇමරිකානු ඉන්දියානු කණ්ඩායම් විසින් අරුබා සඳහා භාවිතා කරන ලද විවිධ නම් රාශියක් තිබූ අතර, ඒ සියල්ල වර්තමාන අරුබා යන නමට දායක වන්නට ඇත. දූපත සඳහා තවත් කැකෙටියෝ නමක් වූයේ "මඟ පෙන්වන දූපත" යන අර්ථය ඇති ඔයිබුබියා ය. දූපත සඳහා ටයිනෝ නම අරුබෙයිරා ය.[11] කලිනාගෝ දූපතට "ෂෙල් දූපත" යන අර්ථය ඇති ඔරා ඕබාඕ යන නම් දෙකක් ද තිබුණි[12] සහ "කුරකාඕගේ සහචරයා" යන අර්ථය ඇති ඔයිරුබා යන නම් දෙක ද තිබුණි.

"අරුබා" යන නම පැමිණියේ ඔරෝ හුබෝ ("වරක් රත්තරන් තිබුණා" යන ස්පාඤ්ඤ වචනයෙන් බව පොදු වැරදි මතයකි. කෙසේ වෙතත්, ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් මෙම දූපත් "නිෂ්ඵල දූපත්" යන අර්ථය ඇති ඉස්ලාස් ඉනුටයිල්ස් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කළේ ඒවායේ ඛනිජ සම්පත් නොමැතිකම නිසාය.[13] 1824 වන තෙක් විලෙම් රස්මිජ්න් නම් එඬේරෙකු විසින් අරුබාහි රත්‍රන් සොයා ගන්නා ලද අතර එය අරුබාන් රන් රෂ් වෙත මඟ පෑදීය.[14]

ඉතිහාසය

[සංස්කරණය]

පූර්ව-සෙරමික් යුගය

[සංස්කරණය]

අරුබාහි ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී, සුවිශේෂී කාල පරිච්ඡේද තිබුණි: පෞරාණික හෝ පූර්ව-සෙරමික් සහ නව-ඉන්දියානු හෝ සෙරමික් (ඩබජුරොයිඩ්) යුගය.[15] අරුබාහි පෞරාණික වාඩිලෑම ක්‍රි.ව. පළමු සහස්‍රය දක්වාම පැවතුනි, එය දූපත් කැරිබියානු දූපතේ අනෙකුත් ප්‍රදේශ හා සසඳන විට සාපේක්ෂව ප්‍රමාදයි. පෞරාණික ජීවන රටාව සාගර සම්පත් කෙරෙහි දැඩි අවධානයක් යොමු කරමින් මසුන් ඇල්ලීම, දඩයම් කිරීම සහ එකතු කිරීම මත පදනම් වූ ආහාර ආර්ථිකයක් වටා භ්‍රමණය විය. උද්‍යාන විද්‍යාව සහ කෘෂිකර්මාන්තය මෙන්ම පිඟන් මැටි ද නොතිබුණි.[16] ආයුධ සහ මෙවලම් ප්‍රධාන වශයෙන් ගල් වලින් නිර්මාණය කරන ලදී.[17] තියුණු දාර සහිත පොරොව තල, උළු සහ පිහි බහුලව භාවිතා වූ අතර, පිහි ඒවායේ දිගටි හැඩය සහ පැතලි තල මගින් වෙන්කර හඳුනාගත හැකි විය.[18]

එක් කැපී පෙනෙන ස්ථානයක් වන සෙරෝ මස්කිටා, දිවයිනේ අනෙකුත් පෞරාණික යුගයේ ස්ථාන වලට වඩා පැරණි මෙවලමක් ලබා දුන්නේය. මෙම මෙවලමෙහි නිම කිරීමේ ශිල්පීය ක්‍රම සහ හැඩය අරිකොක් හි සොයාගත් එකකට සමාන වන අතර, එය ආසන්න වශයෙන් ක්‍රි.පූ. 2000 ට පෙර දිනයක් යෝජනා කරයි. දිවයිනේ මෙම මෙවලම් තිබීම ප්‍රධාන භූමියෙන් ඉඳහිට පැමිණෙන සංචාර වලින් විය හැකිය. සමස්තයක් වශයෙන්, අරුබා හි පෞරාණික යුගයේ ස්ථාන 33ක් හඳුනාගෙන ඇත.[17]

(වමේ) ගල් පොරොව තලය (දකුණේ) ගල් අත් පොරව

මුල් මානව සංක්‍රමණය සහ සංස්කෘතික හුවමාරුව

[සංස්කරණය]

මෙම කාල පරිච්ෙඡ්දය තුළ, ලීවර්ඩ් දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ ප්‍රධාන භූමිය සමඟ සම්බන්ධතා පවත්වා ගෙන ගිය අතර වෙළඳාමේ නිරත විය, විශේෂයෙන් වෙනිසියුලාවේ වර්තමාන ෆැල්කන්-සුලියා ප්‍රාන්තයේ සහ සමහර විට ලා ගුජිරා අර්ධද්වීපයේ (වෙනිසියුලාව/කොලොම්බියාව) හවුල්කරුවන් සමඟ. ඔවුන් අයත් වූ නිශ්චිත භාෂා කණ්ඩායම අවිනිශ්චිතව පවතී. මැල්මොක්[19] සහ කැනෂිටෝ හි ඇමරින්ඩියන් සුසාන භූමි 60 සිට 70 දක්වා සොයා ගැනීමෙන් මෙම න්‍යායට සහාය වේ. කැනෂිටෝ හි භූමදාන ස්ථාන ක්‍රි.පූ. 100 සිට ක්‍රි.ව. 100 දක්වා කාල නිර්ණය කර ඇත. සමස්ථානික පර්යේෂණවලින් හෙළි වූයේ එහි වළලනු ලැබූ පුද්ගලයින්ගෙන් එක් අයෙකු අරුබාහි නොවන බවත් අරුබාන් සම්භවයක් ඇති අනෙකුත් පුද්ගලයින් හතර දෙනාට සාපේක්ෂව වෙනස් ආහාර වේලක් අනුගමනය කළ බවත්ය. මෙම සොයාගැනීමෙන් පෙනී යන්නේ මුල් මානව සංක්‍රමණය සහ සංස්කෘතික හුවමාරුව දැනටමත් මුල් අවධියේදී මෙම පෞරාණික ඉන්දියානුවන්ගේ සංස්කෘතික රටාවේ කොටසක් වූ බවයි.[15]

මැල්මොක් හි භූමදාන ස්ථානය ක්‍රි.ව. 450 සහ 1000 අතර කාලයට අයත් වේ. ඒ කාලයේ අරුබන්වරුන්ට කෙටි හා ශක්තිමත් ශරීරයක් තිබුණි, වැඩිහිටි පිරිමින් සාමාන්‍යයෙන් 1.57 මීටර් (අඩි 5.2) උසකින් යුක්ත වූ අතර කාන්තාවන් සාමාන්‍යයෙන් 1.49 මීටර් (අඩි 4.9) උසකින් යුක්ත විය. භූමදාන සිරිත් විරිත් මගින් පුරාණ දූපත් වැසියන්ගේ සමාජ ගතිකත්වය පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබා දේ. භූමදාන රටා මත පදනම්ව,[20] ඔවුන් 15 සිට 30 දක්වා වංශවල ගමන් කළ බව නිගමනය කරන ලදී. මෙම කණ්ඩායම් මෙහෙයවනු ලැබුවේ පොකුරේ මධ්‍යයේ වළලනු ලැබූ වැඩිහිටි මිනිසෙකු විසිනි. ඔහුගේ සොහොන සලකුණු කරන ගල් කිහිපයක් තිබීමෙන් ඔහුගේ උසස් තත්ත්වය අවධාරණය විය. පවුලේ ඉතිරි කණ්ඩායම ඔහු වටා වළලනු ලැබීය.[15]

රතු පැහැති ඕක්‍රේ වැනි තීන්ත ආලේප කර, 1/20 අනුපාතයකින් යුත් ගුහා වහලය මත ඇඳ ඇති, පැරණි වැසියන්ගේ මුල් පැවැත්ම පිළිබඳ චිත්‍ර අක්ෂරවල දළ සටහනක්. (1827)

නව-ඉන්දියානු යුගය: කැකෙටියෝ

[සංස්කරණය]

නව-ඉන්දියානු - කැකෙටියෝගේ පැමිණීමෙන් ටික කලකට පසු, ක්‍රි.ව. 950 දී පමණ පුරාවිද්‍යාත්මක වාර්තාවෙන් අරුබාවෙන් පෞරාණික ජනගහනය අතුරුදහන් විය. සමාජ-ආර්ථික සහ තාක්ෂණික වශයෙන් කැකෙටියෝවරුන්ට උසස් සංස්කෘතියක් තිබූ බව පැහැදිලිය. කැකෙටියෝවරු පුරාණ ඉන්දියානුවන් සමඟ යම් කාලයක් ජීවත් වූ බවත් අවසානයේ ඔවුන් අවතැන් වී හෝ උකහා ගත් බවත් සිතිය හැකිය.[15]

කැකෙටියෝවරු අරවක් ජනයාට අයත් වූහ. අරවක් ශිෂ්ටාචාරයේ (භාෂාමය වර්ගීකරණයක් මත පදනම් වූ නමක්) ආරම්භය මධ්‍යම ඇමසන් කලාපයේ පිහිටා ඇත. ක්‍රි.පූ. 1500 සහ 500 අතර, අරවක්වරුන්ගේ බලපෑම කැරිබියානු ද්‍රෝණිය සහ ගයනා දක්වා ව්‍යාප්ත වී තිබුණි. ක්‍රි.ව. 850 සහ 1000 අතර, කැකෙටියෝ ඉන්දියානුවන් බටහිර වෙනිසියුලාවේ සිට, බොහෝ විට පැරගුවානා සහ ගුවාජිරේ අර්ධද්වීපවලින්, ලීවර්ඩ් ඇන්ටිලස් වෙත සංක්‍රමණය විය. ඔවුන් අරවක්-මයිපූර් භාෂා පවුලට අයත් විය.[21][22][23][24] කැකෙටියෝ යන නම යුරෝපීයයන් සමඟ ඔවුන්ගේ පළමු සම්බන්ධතාවයේදී මෙම කණ්ඩායම තමන් ගැන සඳහන් කළ ආකාරය දක්වයි. ඔවුන්ට පුරාණ ජනගහනයට වඩා දිගු හා පටු හිස් කබල් තිබූ අතර, ඔවුන්ගේ උස මීටර් 1.60 (අඩි 5.2) දක්වා විය. නවකයින් දූපත් වලට මැටි භාණ්ඩ සහ කෘෂිකර්මාන්තය ගෙන ආ අතර එබැවින් නව-ඉන්දියානු යුගයේ කොටසක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇත.[15]

කැකෙටියෝ ප්‍රධානත්වය

[සංස්කරණය]

පුරාවෘත්තීය කැසික් මැනෞරේ සිය අධිකාරිය ක්‍රියාත්මක කළ ප්‍රදේශය වූයේ පැරගුවානා අර්ධද්වීපය මෙන්ම අරුබා, කුරකාඕ සහ බොනෙයා ඇතුළු වෙනිසියුලාවේ වත්මන් ෆැල්කන්-සුලියා ප්‍රාන්තයේ වෙරළබඩ කලාපයයි. කැකෙටියෝ ජනතාවට රාජ්‍ය ගොඩනැගීමේ ඉතා දියුණු ක්‍රියාවලියක් තිබුණි. ඔවුන්ට ප්‍රධානත්වයක් තිබූ අතර, එය මානව පරිණාමයේ දී බොහෝ විට රාජධානියකට පූර්වගාමියා වන අතර, මධ්‍යම නායකයින් - පරම ප්‍රධානීන් - බහු යටත් දේශපාලන-පරිපාලන ඒකක පාලනය කළහ.[25][21][22] අවධාරණය වූයේ හමුදා පාලනය හෝ විශාල භූමි ප්‍රදේශ යටත් කර ගැනීමට වඩා ආදිවාසී ප්‍රජාවන් අතර දේශපාලන හා ආගමික සන්ධාන කෙරෙහි ය.

කැකෙටියෝ ප්‍රධානත්වයේ ප්‍රධානියා වූයේ නූතන අර්ථයෙන් ලෞකික හා ආගමික අධිකාරියක් ඇති ඩයඕ නම් අධ්‍යාත්මික නායකයෙකි. ඔහුට ස්වභාවධර්මයට බලපෑම් කළ හැකි බලතල තිබුණි: ෂාමන්. ඩයඕ තනතුර පාරම්පරික විය. බහු භාර්යාවන් විවාහ කර ගැනීමට අවසර දීමෙන්, ඩයඕට අනෙකුත් කණ්ඩායම්, ගෝත්‍ර හෝ ගම් සමඟ දේශපාලන සන්ධාන ඇති කර ගැනීමට සහ පවත්වා ගැනීමට හැකි විය. ප්‍රධානත්වය එහි සැලසුම තුළ මධ්‍යගත වූ නමුත් ඒකාධිපති හෝ ප්‍රචණ්ඩත්වය මත පදනම් වූ යටත් කිරීම මත පදනම් නොවීය.[26] යුරෝපීය සම්බන්ධතාව පැවති සමයේදී (ක්‍රි.ව. 1499–1535) ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයන් මෙම ව්‍යාප්ති ක්‍රියාවලියට බාධා කළහ.

දේශපාලන ඒකක සහ පාලනය

[සංස්කරණය]

කැකෙටියෝ භූමිය ඉහළම අධිකාරියට යටත් වූ පහළ "දෙවන මට්ටමේ ප්‍රධානීන්ගේ" අධිකාරිය යටතේ පැවති කුඩා දේශපාලන ඒකක කිහිපයකින් සමන්විත විය.[21] ඒකක කෙරෙහි මධ්‍යම අධිකාරිය ක්‍රියාත්මක කළ ආකාරය පැහැදිලි නැත. කෙසේ වෙතත්, සම්බන්ධතා කාල පරිච්ඡේදයේ වාර්තාවලින් පෙනී යන්නේ ඩයඕ පහළ ඒකක කෙරෙහි අත්තනෝමතික ලෙස තම බලය ක්‍රියාත්මක නොකළ බවයි. ඩයඕ සහ පහළ නායකයින් අතර උප-ඒකක දෙකක්, ගුවාරානෝස් සහ අමුයායිස්, පැරගුවානා අර්ධද්වීපයේ ජීවත් විය.[15] පැරගුවානා සිට කිලෝමීටර් 30 කටත් වඩා අඩු දුරකින් පිහිටි අරුබා, මීට පෙර මෙම ඒකකවලින් එකකට සම්බන්ධ කර ඇත.[21][27]

අරුබන් බඳුන (1881 ට පෙර). යටත් විජිත වාර්තා බොහෝ විට ස්වදේශික උරුමය පිළිබඳ ඒකපාර්ශ්වික දෘෂ්ටිකෝණයක් ලබා දෙයි. කැරිබියානු මුල් වැසියන්ට බොහෝ භාෂා සහ සංස්කෘතීන් තිබුණි. තවද අදහස් සහ නිෂ්පාදන සැලකිය යුතු ලෙස හුවමාරු විය. — ට්‍රොපෙන් කෞතුකාගාරය

පැරගුවානා හි සඳහන් ගුවරානෝස් සහ අමුයෙස් වැනි ඩයඕ සහ ප්‍රාදේශීය අනු ඒකක වලින් පසුව, ගම ප්‍රධාන ධූරාවලියේ තුන්වන මට්ටමේ පාලනයක් පිහිටුවන ලදී. අරුබාහි ගම්මාන පහක් තිබුණි (එකවර නොවේ): විශාල ගම්මාන තුනක් සෙරි නොකා (සැන්ටා කෲස්), ටැන්කි ෆ්ලිප් (නූර්ඩ්) සහ සැවනෙටා සහ කුඩා ගම්මාන දෙකක් ටැන්කි ලීන්ඩර්ට් සහ පාර්කිටෙන්බොස් අසල, ඒවා තවමත් ක්‍රමානුකූලව අධ්‍යයනය කර නොමැත. අරුබන් ගම්මානවල පිහිටීම වෙනස් විය. ඒවා පිහිටා තිබුණේ ප්‍රයෝජනවත් කෘෂිකාර්මික ඉඩම් ලබා ගත හැකි සහ වඩාත් හිතකර ජල විද්‍යාත්මක තත්වයන් පැවති ස්ථානවල ය, එනම් රූයි (ගලි) කිහිපයක් එකට එකතු වූ සහ සාපේක්ෂව බොහෝ ජලය ලබා ගත හැකි ස්ථාන වැනි.[28][22]

කෘෂිකර්මය, වෙළඳාම සහ ජාලය

[සංස්කරණය]

කැකෙටියෝ ජනයා බොහෝ විට මාරු වන වගා ගොවිතැන් ක්‍රමයක් භාවිතා කළ අතර එය කප්පාදු කිරීම සහ පිළිස්සීම ලෙසද හැඳින්වේ.[29] කෘෂිකර්මාන්තයෙන් සහ මසුන් ඇල්ලීමෙන් ලැබෙන අස්වැන්න, දේශීයව ලබා ගත නොහැකි හෝ නිෂ්පාදනය කළ නොහැකි අමුද්‍රව්‍ය සහ කෞතුක වස්තු වෙළඳාමේ යෙදීමෙන් අතිරේක විය. දහසයවන සියවසේ මූලාශ්‍රවලින් පෙනී යන්නේ කැකෙටියෝවරු ලුණු, ඔරු, දුම්කොළ සහ පබළු වෙළඳාම් කළ බවයි.[30][21][31] ලීවර්ඩ් කැකෙටියෝවරු නිසැකවම හුදකලාව ජීවත් නොවූ නමුත් කලාපීය වෙළඳ ජාලයන් සහිත ගතික ප්‍රධානත්වයක බාහිර ප්‍රදේශ පිහිටුවා ගත්හ.[15]

සුසාන කටයුතු

[සංස්කරණය]

1882 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ඇල්ෆොන්ස් එල්. පිනාර්ට් පැරණි අරුබා ඉන්දියානුවෙකු විසින් සපයන ලද වාර්තාවක් ලේඛනගත කළේය. සබොනෙටා (සවනෙටා) හි හිටපු ඉන්දියානු කඳවුරේ සාක්ෂිකරුවෙකු වූ ඉන්දියානුවාගේ වාර්තාවට අනුව, විශාල කේතුකාකාර ඔල්ලා වලින් එකක ස්වදේශික කාන්තාවක් භූමදාන කරන ලදී. ඇගේ සිරුර බඳුන තුළ දෙගුණ කරන ලද අතර, හිස විවරය හරහා නෙරා ඇත. පසුව, හිස මත කුඩා බඳුනක් උඩු යටිකුරු කරන ලද අතර, මුළු භූමදානයම පොළොවෙන් වැසී ගියේය.[32]

කැකෙටියෝ ජනයා පොකුරු වශයෙන්, ගම් සීමාවන් තුළ සහ ඉන් පිටත භූමදාන කරන ලදී. සමහර විට, ද්විතියික භූමදානයක් තිබුණි, සමහර විට සුවිශේෂී පුද්ගලයින් සඳහා වෙන් කර ඇත. ප්‍රාථමික භූමදානයේදී, මියගිය අය විශාල භාජනයක තැන්පත් කරන ලද අතර, ඉහළින් තබා ඇති කුඩා බඳුනකින් ආවරණය කරන ලදී. ද්විතියික භූමදානයකදී, දේහය මුලින් බඳුනක් නොමැතිව තැන්පත් කරන ලද අතර, මාස කිහිපයකට හෝ වසර කිහිපයකට පසු, ඇටකටු ඉවත් කර දෙවන වරටත් කුඩා භාජනවල නැවත තැන්පත් කරන ලදී. සමහර භාජනවල අක්ෂ, ෂෙල් වෙඩි සහ මැටි භාණ්ඩ වැනි සොහොන් පූජා අඩංගු විය. දකුණු ඇමරිකාවේ මෑතක් වන තුරුම ද්විතියික භූමදාන ක්‍රමය ක්‍රියාත්මක විය. අරුබා හි නව-ඉන්දියානු භූමදාන පිළිවෙත් සහ ගුජිරා හි පශ්චාත්-කොලොම්බියානු ප්‍රභේදය අතර කැපී පෙනෙන සමානකම, මරණින් පසු ජීවිතය පිළිබඳ සමාන විශ්වාසයන් සමාජ දෙකෙහිම පැවති බවට උපකල්පනය සාධාරණීකරණය කරයි.[15]

අවසාන ස්වදේශික අරුබන්

[සංස්කරණය]

නිකොලාස් පයික්ලස් අවසාන දන්නා ආදිවාසී අරුබන් ජාතිකයා ලෙස සැලකේ. පයික්ලස් අරුබාහි මුල් වැසියන්ගේ වඳ වී ගිය භාෂාව කතා කළ අතර තේරුම් ගත් අතර ඔවුන්ගේ ජීවන රටාවට හා සිරිත් විරිත්වලට අනුගත විය. ඔහු සැවනේටා හි පැල්පතක ජීවත් විය. ඔහුගේ ආහාර වේලට කොකොලිෂි (සෙරුන් උවා) සහ කාර්කෝ (ඇලිගර් ගිගාස්) වැනි මුහුදු ගොළුබෙල්ලන් මෙන්ම වල් පැළෑටි ද ඇතුළත් විය. පයික්ලස් ආගමික වත්පිළිවෙත්වලට සම්බන්ධ වීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය. 1840 දී පමණ, ඔහුගේ පැල්පතට නුදුරින් පිහිටි ගසක අත්තක එල්ලී මියගොස් සිටියදී සොයා ගන්නා ලදී. ආසන්න වශයෙන් වයස අවුරුදු 50 ක් පමණ යැයි ඇස්තමේන්තු කර ඇති ඔහු ස්ථානීයව තැන්පත් කරන ලද අතර දැඩි පාෂාණමය මතුපිට නිසා නිසි ලෙස භූමදාන නොකළ අතර, ඔහු පස් සහ ගල් තට්ටුවකින් පමණක් වැසී තිබුණි.[33][34] පයික්ලස්ගේ හිස් කබල ඒ.ජේ. වැන් කූල්විජ්ක්ගේ මැදිහත්වීමෙන් පැරණි රිජ්ක්ස් ජනවාර්ගික විද්‍යා කෞතුකාගාරයට, වර්තමානයේ ලයිඩන් හි ජාතික ජනවාර්ගික කෞතුකාගාරයට තෑගි කරන ලදී.[34]

ස්පාඤ්ඤ යුගය

[සංස්කරණය]

මුල් ගවේෂණ

[සංස්කරණය]

ක්‍රිස්ටෝපර් කොලොම්බස් නව මහාද්වීපයක් සොයමින් නොව ඉන්දියාවට යන කෙටිම මාර්ගය සොයමින් සිටි බව දන්නා කරුණකි. සියවසකට පෙර මාර්කෝ පෝලෝගේ සංචාරවල සිට ඉන්දියාව යුරෝපීය වෙළඳ ව්‍යාප්තියේ සහ ස්පාඤ්ඤ කිරීටයේ විදේශ ප්‍රතිපත්තියේ ප්‍රමුඛයා විය. ඉන්දියාව, චීනය සහ ජපානය අසීමිත ධනය, රන්වලින් වැසී ඇති නිවාස සහිත නගර සහ කුළුබඩු, මුතු සහ සේද වලින් නිම කළ නොහැකි තරම් දූපත් සහිත දූපත් පිළිබඳ මධ්‍යකාලීන අදහස්වල කේන්ද්‍රස්ථානය විය. ඇට්ලන්ටිස් සාගරය හරහා බටහිරට සාපේක්ෂව කෙටි මාර්ගය හරහා ඉන්දියාවට ළඟා විය හැකි බවට සැකයක් මතු විය.

නව ලෝකයට ඔහුගේ තුන්වන ගමනේදී, කොලොම්බස් ඉන්දියාවට දකුණු මාර්ගය සොයමින් සිටි අතර පරියා අර්ධද්වීපය (නැගෙනහිර වෙනිසියුලාව) සහ ඔරිනෝකෝ කලාපය ගවේෂණය කළ අතර එහිදී ඔහු ඔරිනෝකෝ ඩෙල්ටාවේ මිරිදිය ගංගා ජලය සොයා ගත්තේය. ඉන්දියාවේ වෙරළට ඔබ්බෙන් දූපත් සොයා නොගත් නමුත් වඩාත් පුළුල් භූමි ස්කන්ධයක්; ආසියාවේ දිගුවක් බවට සැකයක් මතු විය. මෙය නොදන්නා මහාද්වීපයක් බව කොලොම්බස් තේරුම් ගත්තේ නැත. ඔහුගේ ක්‍රිස්තියානි මධ්‍යකාලීන ඉදිරිදර්ශනයේ ලක්ෂණයක් වන කොලොම්බස් භූමික පාරාදීසය සොයා ගත් බව උපකල්පනය කිරීමෙන් ප්‍රහේලිකාව විසඳීය. දෙවියන් වහන්සේගේ අවසරයකින් තොරව භූමික පාරාදීසය මිනිසුන්ට ප්‍රවේශ විය නොහැකි විය. කොලොම්බස් නව ලෝකයේ භූගෝලීය සොයාගැනීම ක්‍රිස්තියානි භාෂාවෙන් අත්විඳ ඇති අතර දිව්‍ය බලයකින් පවරන ලද විශේෂ කාර්යභාරයක් තමාට පවරා ගත්තේය. ඇමරිකාවන් සොයා ගැනීමත් සමඟ ස්වර්ණමය යුගය, ඇට්ලන්ටිස් සහ භූමික පාරාදීසය පිළිබඳ මිථ්‍යාවන් ආසියාවේ සිට නව ලෝකයට සංක්‍රමණය විය. ඔහු 1506 මැයි 20 වන දින මිය ගියේය, ඔහු ඉන්දියාවේ වෙරළ තීරයේ හෝ සමහරවිට අර්ධද්වීපයක් වන ඇන්ට්-ඉල්හා හි නව දූපත් සොයා ගත් බව විශ්වාස කළේය. මෙම ඇන්ට්-ඉල්හා ජනාවාස වූයේ ඔහු "ඉන්දියානුවන්" ලෙස හැඳින්වූ ජනයා විසිනි.[35]

1500 දී, ජුවාන් ඩි ලා කෝසා නව ලෝකයේ පළමු සිතියම අඳින ලද අතර, එය එවකට දන්නා ලීවර්ඩ් ඇන්ටිලස් දෙදෙනා නිරූපණය කළේය. 1502 දී නිර්නාමිකව නිර්මාණය කරන ලද වඩාත් නිවැරදි කැන්ටිනෝ සිතියමෙන් පසුව, පුළුල් භූමි ප්‍රමාණයක් ද පෙන්නුම් කළ අතර ඉස්ලා ඩෝ ගිගන්ටේ (යෝධයන්ගේ දූපත) සහ ඉස්ලා ඩෝ බ්‍රසීල් (බ්‍රසීල් දූපත) සඳහන් කළේය. ඉස්ලා ඩෝ බ්‍රසීලයට නිරිත දෙසින් පිහිටි ඉස්ලා ඩෝ ගිගාන්ටේ පිහිටීමෙන් ඇඟවෙන්නේ අරුබා වයඹ දෙසින් පිහිටා ඇති බැවින් එය බොනෙයා සහ කුරකාඕ වෙත යොමු වන බවයි.

ජුවාන් ඩි ලා කෝසා සිතියමේ කොටසකින් (1500) ඇන්ටිලස් සිතියම.

බටහිර ඉන්දීය දූපත් යුරෝපයේ ප්‍රසිද්ධියට පත් වූ 1493 දී, නව ලෝකයේ ලෞකික (සිවිල්) සහ ආගමික බලධාරීන් අතර බෙදීම සකස් කිරීමට සිදු විය. අලුතින් පත් කරන ලද ස්පාඤ්ඤ පාප් වහන්සේ හයවන ඇලෙක්සැන්ඩර් විසින් ඉන්ටර් කේටෙරා බුල් නිකුත් කරන ලද අතර, අලුතින් සොයාගත් භූමි ප්‍රදේශ කෙරෙහි ස්පාඤ්ඤ කිරීටයේ ස්වෛරීභාවය සහ ශුද්ධ කාර්යයේ වගකීම ලබා දුන්නේය: උපයාගත් සහ හැකියාව ඇති යහපත්, දේවභයැති මිනිසුන් එම දූපත් සහ මහාද්වීප වෙත යැවීම, එහි වෙසෙන ස්වදේශිකයන්ට කතෝලික ඇදහිල්ල පිළිබඳව ඉගැන්වීම සහ ඔවුන් තුළ හොඳ පුරුදු ඇති කිරීම. ගිවිසුමට පාප්තුමාගේ අනුමැතිය ලබා ගැනීම සඳහා, සොයාගත් ප්‍රදේශවල මිෂනාරි කටයුතු දැඩි ලෙස සිදු කිරීමට ස්පාඤ්ඤය පොරොන්දු විය. මෙය ඇමරිකාවට එවැන්ජලිස්ත කිරීමට සහ පූජකවරුන් පත් කිරීමට සහ සේවයෙන් පහ කිරීමට අයිතිය ලබා දුන් අතර, කලාපයේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය අතර වෙන්වීම බොඳ කළේය. වෙනත් වචන වලින් කිවහොත්, ස්පාඤ්ඤ කිරීටයට ඇමරිකාවේ සැලකිය යුතු ආගමික අධිකාරියක් ලබා දෙන ලදී, එය රාජ්‍යයෙන් දැඩි ලෙස වෙන් නොවූ අතර ආගමික සහ ලෞකික ක්ෂේත්‍ර අතර වෙනස දුර්වල කළේය - එය පල්ලිය සහ රාජ්‍යය අතර වෙන්වීමේ ප්‍රධාන අංගයකි.[35]

ජයග්‍රාහකයින්

[සංස්කරණය]

ජයග්‍රාහකයින් එල් ඩොරාඩෝහි නිමක් නැති රන් සංචිත පිළිබඳ ජනප්‍රවාදවලට ආකර්ෂණය විය. මෙම ජයග්‍රහණය ලේ වැගිරීම්, විනාශ කිරීම් සහ යුරෝපීය සමාජයට ස්වදේශික ජනතාව බලහත්කාරයෙන් උකහා ගැනීම මගින් සංලක්ෂිත විය, උදාහරණයක් ලෙස 1492 දී කොලොම්බස් විසින් ඉන්දියානු වහල්භාවය ආරම්භ කිරීම. යුරෝපීයයන්ට වාසියක් තිබුණේ ගිනි අවි, වානේ කඩු, සන්නාහ, නැව්, අශ්වයන් සහ ඉලක්කගත හමුදා උපාය මාර්ග වැනි උසස් ආයුධ ඔවුන් සතුව තිබූ බැවිනි. ගවේෂණ නායකයින් බොහෝ දුරට මධ්‍යතන යුගයේ අග භාගයේ සමාජයේ ඉහළ ස්ථරවලින් පැමිණියද, ඔවුන්ගේ පාබල සෙබළුන් සාමාන්‍යයෙන් දකුණු යුරෝපයේ පහළ මධ්‍යම පන්තියේ අය වූහ. මෙම සොල්දාදුවන් අනාගත එන්කොමන්ඩෙරෝ කණ්ඩායමේ පදනම සකස් කළහ. එන්කොමියෙන්ඩා ක්‍රමය ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන්ට ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් ස්වදේශික ජනතාවගෙන් කප්පම් සහ ශ්‍රමය ලබා ගැනීමේ අයිතිය ලබා දුන්නේය. නිදසුනක් වශයෙන්, ආදිවාසී ප්‍රජාවන්ට බදු ක්‍රමයක් ලෙස සහ යටත් විජිතවාදීන්ගේ ආහාර සැපයුම සඳහා ඔවුන්ගේ කෘෂිකාර්මික හෝ ගොවිපල භූමියෙන් අස්වැන්නෙන් කොටසක් අත්හැරීමට සිදු විය,[a] ටයිනෝ හි කොනුකොස් ලෙස හැඳින්වේ. පරාජිතයින් බොහෝ විට පැහැරගෙන ගොස් නව ලෝකයේ වෙනත් තැන්වල වහල් කම්කරුවන් ලෙස ගවේෂණවලට සහභාගී වීමට බල කරන ලදී.[35]

ලුසියානෝ ෆෝමිසානෝ විසින් අමෙරිගෝ වෙස්පුචිගේ පළමු සහ දෙවන මුහුදු ගමන ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම.[37]

ලීවර්ඩ් ඇන්ටිලස් හි කැකෙටියෝ ජනගහනය 1500 දී ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත අධිරාජ්‍යයට ඇතුළත් කරන ලදී. 1501 ජුනි 8 සහ 10 යන දිනවල, ඇලොන්සෝ ඩි ඔජෙඩා, කොකිවාකෝවා ලෙස හැඳින්වෙන වත්මන් වෙනිසියුලානු වෙරළබඩ ප්‍රදේශය සහ කුරකාඕ, අරුබා සහ බොනෙයාර් වෙරළ තීරයේ දූපත් සහ බොහෝ විට මොන්ගුස් සහ ආවේස් දූපත් සූරාකෑමේ තනි අයිතිය අත්පත් කර ගත්තේය. ස්පාඤ්ඤ පැවැත්ම සුරක්ෂිත කිරීම සඳහා ඩි ඔජෙඩාට ටියෙරා ෆර්ම් හි හැකිතාක් බටහිරට පරිපාලනයක් පිහිටුවීමට සිදු විය. ඩි ඔජෙඩා සහ අමෙරිගෝ වෙස්පුචි බොනෙයාර් සහ කුරකාඕ වෙත ගිය බව විශ්වාස කෙරේ, නමුත් වෙස්පුචි හෝ ඩි ඔජෙඩා අරුබන් භූමියට පය තැබූ බව සැලකේ. ඔහුට ස්වදේශිකයන් වහල්භාවයට පත් කිරීම පැහැදිලිවම තහනම් විය. කෙසේ වෙතත්, ඩි ඔජෙඩාට පරිපාලන කුසලතා සහ අභිප්‍රායන් නොතිබූ අතර, ඔහු මතභේදාත්මක චරිතයක් බවට පත්විය. ඩි ඔජෙඩා ගුවාජිරා කෙළවරේ සැන්ටා කෲස් නමින් කඳවුරක් ස්ථාපිත කළ අතර, එතැන් සිට ඔහු වෙළඳාම සිදු කළ අතර, බොහෝ විට ඊටත් වඩා වැදගත් ලෙස, වහල් දඩයම් කිරීම ඇතුළුව ඔහුගේ වැටලීම් සිදු කළේය. 1502 දී නව ලෝකයට ගිය ඔහුගේ තුන්වන ගමනේදී, ඩි ඔජෙඩා කුරකාඕ වෙත ගිය නමුත්, කලාපය සූරාකෑමට ඔහු දැරූ උත්සාහය අසාර්ථක විය. ඒ වෙනුවට, බාර්ටොලෝම් ඩි ලාස් කැසාස්, වර්තමාන කාටජිනා හි ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ඩි ඔජෙඩාගේ වැටලීම්, වහල් දඩයම් කිරීම් සහ ම්ලේච්ඡ ක්‍රියා ඔහුගේ "හිස්ටෝරියා ජෙනරල් ඩි ලාස් ඉන්දියාස්" නම් පොතේ ලේඛනගත කළේය. මෙම වැටලීම් ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන්ට පවා විනාශකාරී වූ අතර, කලාපය පාලනය කිරීමට ගත් පළමු උත්සාහයේ අවසානය සනිටුහන් කළේය.[38]

1513 සහ 1515 අතර, කුරකාඕ, අරුබා සහ බොනෙයා ඇතුළු ලීවර්ඩ් ඇන්ටිලස් ජනශුන්‍ය විය. කපිතාන් ඩියාගෝ සලාසාර් මෙම උත්සාහයට නායකත්වය දුන් අතර, එය මෙම දූපත් වලින් ආදිවාසී වැසියන් 2,000 කට සහ බොහෝ විට ටියෙරා ෆර්ම් වෙතින් බලපෑවේය.[39] කැකෙටියෝ වැසියන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙකු බලහත්කාර කම්කරුවන් ලෙස හිස්පැනියෝලා වෙත ගෙන යන ලදී. ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් අතරමගදී හෝ පසුව ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් හෝ 1518 දී විනාශකාරී වසූරිය වසංගතය අතරතුර රන් පතල්වල මිය යන්නට ඇත. පසුව, නව ඉන්දියානුවන් ප්‍රධාන භූමියෙන් අරුබා වෙත සංක්‍රමණය වූ අතර, ඉන්දියානුවන් ජුවාන් ඩි ඇම්පියස් විසින් කුරකාඕ වෙත ගෙන එන ලදී. ආදිවාසී ජනගහනය එන්කොමියෙන්ඩා යටතේ පැවති අතර, එමඟින් දූපත් වල කැකෙටියෝ ප්‍රජාවේ ස්වයං පාලනය අවසන් විය. ප්‍රධාන භූමියේ ඔවුන්ගේ ඥාතීන්ට ද එයින් යහපත් ප්‍රතිඵලයක් නොලැබුණි. බාර්ටොලෝම් ඩි ලාස් කැසාස් විසින් දේශීය ජනගහනය ක්‍රිස්තියානි ආගමට හරවා ගැනීමට ගත් අසාර්ථක උත්සාහයකින් පසුව, 1528 දී ප්‍රධාන භූමියේ වෙරළබඩ කලාපය වෙල්සර්ස්ගේ බැංකු සමාගමට බදු දෙන ලදී. මෙය කැකෙටියෝ රාජධානිය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස යටත් කර ගැනීමට හේතු විය.[38] 1634 ට පෙර, කුරකාඕ සහ එහි අසල්වැසි දූපත් වන බොනෙයා සහ අරුබා, වෙනිසියුලා පළාතේ කොටසක් ලෙස සලකනු ලැබීය. ඔවුන් වෙනිසියුලාවෙන් වෙන් වී තිබුණේ වෙල්සර් ප්‍රදානයේ කාලය තුළ පමණි.[39]

කැරිබියානු කලාපය අත්පත් කර ගැනීම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට අසාර්ථකත්වයක් බවට පත් විය. බටහිර ඉන්දීය දූපත් සූරාකෑම ලාභ නොලබන බව ඔප්පු වූ අතර හිස්පැනියෝලා සහ පුවර්ටෝ රිකෝ හි රන් කැණීම අඩු විය. ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන් වෙනත් තැනකට සංක්‍රමණය වූ අතර, 1569 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය රාජකීය නියෝගයෙන් කැරිබියානු දූපත් වල පදිංචි වීම තහනම් කළේය. කුරකාඕ, අරුබා සහ බොනෙයා යන බදු දුන් දූපත් වලට අදාළ නොවූ මෙම පියවර. කුඩා දූපත් අතහැර දැමූ අතර කියුබාව වැනි විශාල කැරිබියානු දූපත් වල යටත් විජිතකරණය දිරිමත් කරන ලදී. බොහෝ දූපත් බොහෝ දුරට පාලනයකින් තොරව සහ අනාරක්ෂිතව පැවති අතර, නව ලෝකය යටත් විජිතකරණය කිරීමේ ස්පාඤ්ඤයේ ඒකාධිකාරය බිඳ දැමීමට අවශ්‍ය වයඹදිග යුරෝපීය රටවලට ඒවා විභව අවස්ථාවක් බවට පත් කළේය. එංගලන්තය, ප්‍රංශය, නෙදර්ලන්තය සහ ඩෙන්මාර්කය කැරිබියානු දූපත් වල මුහුදු කොල්ලකෑම් සහ වෙළඳාමේ හැකියාවන් ගවේෂණය කළහ.[35]

මහාද්වීපයේ, මහා අධිරාජ්‍යයන් පිරිහී ගිය නමුත්, ස්වදේශික සමාජයන් දිගටම පැවතුන අතර, ඒවා විකෘති කිරීමේ දිගු ක්‍රියාවලියකට නිරාවරණය විය. ෆැල්කන්-සුලියා පළාතේ, අනෙකුත් ස්ථාන අතර, කැකෙටියෝ සමාජ ටියෙරා ෆර්ම් හි දිවි ගලවා ගත් නමුත්, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතීන් සහ සමාජ ව්‍යුහයන් ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් බොහෝ දුරට විනාශ කරන ලදී. (කලින්) කැකෙටියෝ වෙරළබඩ දූපත් වන අරුබා, කුරකාඕ සහ ට්‍රිනිඩෑඩ් වල, ආදිවාසී ජනතාව යටත් විජිත යුගය දක්වාම ජීවත් වූහ. ගුජිරා අර්ධද්වීපයේ ස්වදේශික ඉතිහාසය අද දක්වා විහිදේ. ලීවර්ඩ් ඇන්ටිලීස් හි වයියු වැඩි වැඩියෙන් හඳුනාගෙන ඇත්තේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ සිට සමකාලීන මුතුන් මිත්තන් හෝ නැතිවූ ඥාතීන් ලෙසය.[35]

ස්පාඤ්ඤ ගොවිපල

[සංස්කරණය]
අරිකොක් ජාතික වනෝද්‍යානයේ එළුවන්

ආක්‍රමණිකයන් යුරෝපීය ගවයන් අරුබා වෙත ගෙන ආහ. කාලයත් සමඟ ඔවුන් එළුවන්, බැටළුවන්, බල්ලන්, බූරුවන්, එළදෙනුන්, ඌරන් සහ සමහර විට බළලුන් පවා හඳුන්වා දුන්හ. ලන්දේසීන් විසින් ගෙන එන ලද හාවන් පසුව දිවයිනේ වල් බවට පත් වූ බව විශ්වාස කෙරේ. අරුබා මූලික වශයෙන් ස්පාඤ්ඤ ගොවිපළක් බවට පත් වූ අතර, ආහාර සොයමින් නිදහසේ සැරිසරන ගවයන් සිටියහ. අතීතයේ වැඩි ගස් තිබියදීත්, සමස්ත වෘක්ෂලතාදිය අදට සමාන විය. හඳුන්වා දුන් අශ්වයන් ලන්දේසි ඒවාට වඩා සැහැල්ලු වූ අතර, ඔවුන්ගේ කුර නිදහසේ සැරිසැරීමෙන් ඉතා දැඩි වූ අතර ඔවුන්ට අශ්වාරෝහක අවශ්‍ය නොවීය. සංසර්ග සටන් වලදී අශ්වයන් එකිනෙකාට තුවාල වීම වළක්වා ගැනීම සඳහා, අශ්වාරෝහක ප්‍රායෝගික නොවීය. සති තුනක සේවයෙන් පසු, විශේෂයෙන් වියළි කාලයේදී, අශ්වයන් සුවය ලැබීම සඳහා මුදා හරින ලදී. ඉඳහිට, ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් කුඩා කණ්ඩායමක් දිවයිනට ගොඩබසිනු ඇත, නමුත් සාමාන්‍යයෙන් අරුබාට තමන්ව ආරක්ෂා කර ගැනීමට ඉතිරි විය. ලන්දේසි භූගෝල විද්‍යාඥ ජොආන්ස් ඩි ලේට් පවසන පරිදි, 1630 වන විට අරුබා හි ඉන්දියානුවන් ස්වල්පයක් සහ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් කිහිප දෙනෙක් සිටියහ.[40]

මුල් ලන්දේසි යුගය

[සංස්කරණය]

ලන්දේසි ආක්‍රමණය: ලුණු

[සංස්කරණය]

Al is de Sallem schoon, De Haering spant de Kroon.

සැමන් මාළු ලස්සන වෙන්න පුළුවන්, හුරුල්ලන් මාළුවා ඒ හැම එකකටම වඩා හොඳයි.

— ඊ.අස්. වෑන් දොරේගීස්ට් සහ සී.ඒ. පොස්ජගර් (1699)[41]

දෙවන පිලිප් රජුට විවෘතව අභියෝග කරමින්, ලුණු අවශ්‍යතාවය නිසා, ස්පාඤ්ඤයේ මාරේ ක්ලවුසම් ලෙස හැඳින්වෙන කැරිබියන් මුහුදේ තහනම් ජලයට පිවිසීමට ලන්දේසීන්ට සිදුවිය. 15 වන සියවසේ මැද භාගයේ සිට, සමෘද්ධිමත් ලන්දේසි හුරුල්ලන් කර්මාන්තය ක්‍රමයෙන් ව්‍යාප්ත වෙමින් පැවතුනි.[42] හූර්න්, එන්කුයිසන් සහ මෙඩෙම්බ්ලික් නගර ඔවුන්ගේ සමෘද්ධිමත් ධීවර කර්මාන්තවලට ස්තූතිවන්ත වෙමින් ලුණු වෙළඳාමේ විශේෂයෙන් ක්‍රියාකාරී විය. හුරුල්ලන් ලන්දේසි වාණිජ්‍යය සඳහා තීරණාත්මක වෙළඳ භාණ්ඩයක් වූ අතර, සංරක්ෂණය සඳහා ලුණු අවශ්‍ය විය. බටර් සහ චීස් කර්මාන්තයේ මෙන්ම දිගු මුහුදු ගමන් වලදී ආහාර කල් තබා ගැනීමේදී ලුණු වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. [29] හුරුල්ලන් සඳහා සුව කිරීමේ හෝ අච්චාරු දැමීමේ ක්‍රියාවලිය මධ්‍යතන යුගයේදී හොඳින් ස්ථාපිත විය. හුරුල්ලන් අල්ලා ගැනීමෙන් පසු, ඇසුරුම්කරුවන් අභ්‍යන්තර අවයව ඉවත් කර, ලුණු සමඟ මිශ්‍ර කර අති ක්ෂාරයක් නිර්මාණය කර, අතිරේක ලුණු සමඟ බැරල්වල ඇසුරුම් කරනු ඇත.[43] සීලන්ඩ් මසුන් ඇල්ලීමට දැඩි ලෙස සම්බන්ධ නොවූවත්, ඔවුන් ඔවුන්ගේ ලුණු සුදු කිරීමේ ක්‍රියාවලිය සඳහා ප්‍රසිද්ධ විය, එය යුරෝපය පුරා බෙහෙවින් ඉල්ලුමක් විය.[44]

ලුණු ආනයනය ආරම්භ වූයේ 15 වන සියවසේදී ලන්දේසීන් අයිබීරියානු වෙරළ තීරයේ සෙටුබල් හි උසස් තත්ත්වයේ ලුණු සොයා ගැනීමත් සමඟය. මෙම මුහුදු ලුණු එහි මැග්නීසියම් සල්ෆේට් සහ මැග්නීසියම් ක්ලෝරයිඩ් අන්තර්ගතය නිසා හුරුල්ලන් සංරක්ෂණය කිරීම සඳහා හොඳ විය. කෙසේ වෙතත්, අසූ අවුරුදු යුද්ධය මෙම වෙළඳාම නතර කිරීමට දෙවන පිලිප් පෙළඹවූහ.[42] ලුණු සැපයුම කපා හැරීමත් සමඟ, ලන්දේසීන්ට නව වෙළඳ මාර්ග සෙවීමට සිදු විය. ලුණු සඳහා ඔවුන්ගේ ගවේෂණය ඔවුන් බටහිර ඉන්දීය කොදෙව් වෙත යොමු කළේය.[44] විකල්ප ප්‍රභවයන් සොයමින්, ඔවුන් 17 වන සියවස වන විට ටියෙරා ෆර්ම් හි පුන්ටා ද අරයා වෙත අවධානය යොමු කළහ.[42] පුන්ටා ද අරයා හි ලුණු සංචිත බහුල වූ අතර උසස් තත්ත්වයේ වූ අතර එය අයිබීරියානු අර්ධද්වීපයේ ලුණු සංචිත ඉක්මවා ගියේය. පාෂාණ ලුණු නිධියක් වීමට වඩා, එය අවට කඳුකරයේ මැටිවලින් ලබාගත් මැණික් ලුණු වර්ගයකි.[44] කෙසේ වෙතත්, දොළොස් වසරක ගිවිසුමකින් පසුව, ලන්දේසීන් සොයා ගත්තේ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් ලුණු ලේවායන් ශක්තිමත් කර ඇති බවත්, ඔවුන්ට අරයා ලුණු වල ඔවුන්ගේ කොටස අත්හැරීමට බල කළ බවත්ය.[42]

සතුරුකම් නැවත ආරම්භ වූ පසු, ලන්දේසීන් බටහිර ඉන්දීය සමාගම (WIC) පිහිටුවන ලද්දේ ස්පාඤ්ඤයට එරෙහිව උපායමාර්ගික මිලිටරි ක්‍රියාමාර්ගවල යෙදීම සහ සංවිධානය පෞද්ගලිකකරණය කිරීමේ ප්‍රධාන අරමුණ ඇතිවය. මෙය WIC පැවැත්මට හේතුව හෝ හේතුව විය. ඔවුන්ගේ ද්විතීයික අරමුණ වාණිජ්‍යය සහ යටත් විජිතකරණය කෙරෙහි අවධානය යොමු කළ අතර, එය අවසානයේ 1674 දී WIC බිඳවැටීමට හේතු වූ තේරීමකි. WIC ස්පාඤ්ඤ නිධන් බලඇණි පිළිබඳ තොරතුරු ද රැස් කළේය. 1623 දී, පීටර් ෂූටන් විසින් අණ දෙන ලද නැව් තුනකින් පමණක් සමන්විත කුඩා බලඇණියක් වූ නව WIC හි පළමු නිල බලඇණිය, අඩු ඇන්ටිලස් සහ යුකැටන් අර්ධද්වීපයේ කොල්ලකෑම් සහ කොල්ලකෑම්වල නිරත වීම සඳහා කැරිබියන් බලා පිටත් විය. ලන්දේසීන් මුලින්ම අරුබා හමුවූයේ මෙම ගමනේදීය.[42]

1628 හෝ 1629 දී පමණ, ලන්දේසීන් ටෝර්ටුගා හි නිතිපතා ලුණු ලබා ගැනීමට පටන් ගත්හ. වෙනිසියුලාවේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ නූනෙස් මෙලියන් ලුණු ලේවා විනාශ කර ලන්දේසි සිරකරුවන් කිහිප දෙනෙකු රැගෙන ගොස්, කුරකාඕ හි බ්‍රසීලවුඩ් කැපීමට ඔවුන්ට බල කළේය. මෙම ලන්දේසි ජාතිකයෙකු වන ජෑන් ජැන්සූන් ඔට්සන්, දිවයිනේ විශිෂ්ට වරාය සහ ලාභදායී ලුණු ලේවායන් හොඳින් තක්සේරු කළ අතර, පසුව ඔහු ඒවා WIC වෙත දැනුම් දුන්නේය. ලුණු සඳහා ඔවුන්ගේ අරගලය හඳුනා ගත් ලන්දේසීන්, කුරකාවෝ සුරක්ෂිත කිරීම සඳහා මෙම ජලයේ කඳවුරක් පිහිටුවීමේ අවශ්‍යතාවය වටහා ගත්හ. WIC නියෝජිත ජොහැන්නස් වැන් වල්බීක් කුරකාවෝ, බොනෙයා සහ අරුබා හි ගවේෂණ අණදෙන නිලධාරියා සහ අනාගත ආණ්ඩුකාරයා ලෙස පත් කරන ලදී. 1634 ජුනි මාසයේදී WIC විසින් කුරකාවෝ අල්ලාගෙන අත්පත් කර ගන්නා ලදී, ප්‍රධාන වශයෙන් ලුණු ලබා ගැනීමේ ඔවුන්ගේ ආශාව නිසාය. 1634 වැන් වල්බීක්ගේ වාර්තාවේ, අරුබා කුරකාවෝ සම්බන්ධයෙන් පමණක් සඳහන් කර ඇති අතර, එහිදී ඔහු බොනෙයා සහ අරුබා සාමූහිකව "කුරකාවෝ දූපත්" ලෙස හඳුන්වයි.[42]

1816 වන විට අරුබා සතුව ලුණු ලේවායන් හතක් තිබූ අතර, ඒ සියල්ලෙන් අඩු ගුණාත්මක ලුණු ලබා දෙන ලදී. ලුණු නිෂ්පාදනය දේශීය ඉල්ලුම සපුරාලීමට ප්‍රමාණවත් විය. බොහෝ විට බූරුවන්ගේ සහාය ඇතිව අරුබාන් කම්කරුවන්ට ලුණු එකතු කිරීමේ කාර්යය පැවරී තිබූ අතර, පසුව එය දිවයිනේ වැසියන් අතර බෙදා හරින ලදී.[45] 1924 දී පමණ, රැන්චෝ හි ලුණු නිස්සාරණයෙන් සීමිත ප්‍රතිලාභ හිමි වූ අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් නැව්ගත කිරීමේදී මාළු සංරක්ෂණය සඳහා භාවිතා කරන ලදී.[46] පාර්ඩෙන්බායි (අශ්ව බොක්ක) 1949 දක්වා ලුණු බඳුන් අඩංගු වූ අතර පසුව එය හාරා වැලි යට අතුරුදහන් විය.[15]

නව නෙදර්ලන්තය

[සංස්කරණය]

1648 දී වෙස්ට්ෆාලියා සාමය සහ 1678 දී නිජ්මේගන් සාමය අතර, ලන්දේසි ඇන්ටිලීස් සහ මුළු කැරිබියානු කලාපයේම වසර 30 ක අර්බුද පැවතුනි. 1648 වන විට, කුරකාඕ හමුදා මුරපොලක් ලෙස එහි වැදගත්කම නැති කර ගෙන තිබුණි. දූපත් සහ නව නෙදර්ලන්තය අතර සම්බන්ධතා ශක්තිමත් කිරීමට ආණ්ඩුකාර පීටර් ස්ටුයිවෙසන්ට් සැලැස්මක් තිබුණි. යටත් විජිත දෙක එකිනෙකාට සහයෝගය දැක්විය හැකි බව ඔහු විශ්වාස කළේය: කුරකාඕහි වහලුන්, අරුබාහි අශ්වයන් සහ බොනෙයාහි ලුණු වෙනුවට නව නෙදර්ලන්තය ආහාර සපයනු ඇත.[47] නමුත් යටත් විජිත දෙක අතර එදිරිවාදිකම් ස්ටුයිවෙසන්ට් අපේක්ෂා නොකළ අතර, එය ඔවුන්ට ඵලදායී ලෙස එකට වැඩ කිරීමට බාධාවක් විය. කුරකාඕහි ලන්දේසීන් නව නෙදර්ලන්තයේ තම සෙසු රටවැසියන් සමඟ වෙළඳාම් කරනවාට වඩා හොඳ මිලක් ලබා ගත හැකි අනෙකුත් කැරිබියානු දූපත් වලට තම භාණ්ඩ විකිණීමට කැමති විය. ඊට අමතරව, දූපත් ස්පාඤ්ඤ ප්‍රධාන භූමිය සමඟ නීති විරෝධී වෙළඳාමකට සම්බන්ධ වූ අතර නිව් නෙදර්ලන්තය සමඟ නීත්‍යානුකූල වෙළඳාමට මාරු වීමට අවශ්‍ය නොවීය. නිව් ඇම්ස්ටර්ඩෑම් හි ආරක්ෂක කටයුතු ශක්තිමත් කිරීම සඳහා ස්ටූයිවෙසන්ට් හට වහලුන් අවශ්‍ය වූ නමුත්, ඔහුගේ ඉල්ලීම්වලට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ඔහුට බොහෝ විට මැන්කරොන් ලෙස හැඳින්වෙන පැරණි හෝ රෝගී වහලුන් ලැබුණි. වඩා හොඳ වහලුන් වෙනත් තැනක ඉහළම ලංසුකරුට විකුණන ලදී. කෙසේ වෙතත්, නිව් නෙදර්ලන්තයේ ජනතාව පරාර්ථකාමී හේතූන් මත හෝ දැඩි දේශප්‍රේමී හැඟීමකින් පෙළඹී සිටියේ නැත. ඔවුන් දේශසීමාව හරහා තම ප්‍රංශ, ඉංග්‍රීසි සහ ස්වීඩන් අසල්වැසියන් සමඟ වෙළඳාම් කිරීම දිගටම කරගෙන ගියේය. මුදල් ඉපයීමට වඩා ඔවුන්ගේ බෙදාගත් උරුමය වැදගත් වූයේ ආන්තික අවස්ථාවන්හිදී පමණි. නිදසුනක් වශයෙන්, වියළි කාල මාලාවක් හේතුවෙන් දූපත් සාගතයකට මුහුණ දුන් විට, කාලෝචිත ලෙස ආහාර සමඟ නැවක් යැවීමෙන් ස්ටූයිවෙසන්ට් ගලවා ගැනීමට පැමිණියේය.[47]

කුරකාඕ දූපත් සහ නිව් නෙදර්ලන්තය අතර ඇති වූ කරදරකාරී සම්බන්ධතාවය 1664 දී හදිසියේම අවසන් විය. ඒ කාලයේදී, එංගලන්තය සහ එක්සත් පළාත් අතර යුද්ධයක් නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කර නොතිබුණද, රිචඩ් නිකොල්ස්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් ඉංග්‍රීසි බලඇණියක් නිව් ඇම්ස්ටර්ඩෑම් යටත් වන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. 1673 දී ලන්දේසීන් යටත් විජිතයේ පාලනය කෙටියෙන් නැවත ලබා ගත් අතර, 1674 දී එය නැවත වරක් ලීවරයක් ලෙස භාවිතා කරන ලද අතර එය ඉංග්‍රීසින්ට ප්‍රංශය සමඟ ඔවුන්ගේ සන්ධානයේ අන්තරායන් පෙන්වීමට භාවිතා කරන ලදී.[47] 17 වන සියවසේදී, ලන්දේසීන් එංගලන්තය ඔවුන්ගේ ප්‍රධාන සතුරා ලෙස සැලකූ අතර, ඔවුන් ඉංග්‍රීසින්ට එරෙහිව සටන් කළ යුද්ධ තුනෙන් එය සනාථ විය. දෙවන ඇන්ග්ලෝ-ලන්දේසි යුද්ධය සහ පසුව 1667 දී ඇති වූ සාම ගිවිසුම කැරිබියානු යටත් විජිත දේපළවල තීරණාත්මක මොහොතක් සනිටුහන් කළේය. ලන්දේසි ආධිපත්‍යය හීන වූ අතර, ඉංග්‍රීසි නාවික පනත් බලාත්මක කිරීම කලාපීය වෙළඳාමට කල් පවතින බලපෑමක් ඇති කළේය. කෙසේ වෙතත්, කැරිබියානු දූපත් අවසානයේ ස්ථාවරත්වය සහ සමෘද්ධිය නැවත ලබා ගත් අතර, ඉදිරි සියවස් ගණනාවක් පුරා යටත් විජිත දේපළවල අඩු වෙනස්කම් අත්විඳින ලදී.[47]

වහල්භාවය

[සංස්කරණය]

16 වන සියවසේදී, ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් බලහත්කාර ශ්‍රම පිළිවෙත්වල නිරත වූ අතර, 1515 දී අරවක් ඉන්දියානුවන් හිස්පැනියෝලා වෙත පිටුවහල් කරන ලදී. යටත් විජිතවාදීන් "නිෂ්ඵල දූපත්" වල ඉන්දියානුවන් කෙරෙහි පාලනය ක්‍රියාත්මක කළ අතර, පසුව අප්‍රිකානු වහලුන් මුහුණ දුන් දුෂ්කරතා පිළිබිඹු කරමින්, නිදහස ප්‍රතික්ෂේප කිරීම සහ බලහත්කාර ශ්‍රමය මගින් සලකුණු කරන ලදී.[48] 1775 න් පසු අප්‍රිකානු වහලුන්ගේ නම් වාර්තාවල දක්නට ලැබීමට පටන් ගත් අතර, "සිසිලියා" සහ "ඇපොලිනාර්" වැනි උදාහරණ වෙරළ ආසන්නයේ ඇල්ටෝ විස්ටා හි සිල්වෙස්ටර් සහ අල්වාරෙස් වැනි පවුල් සමඟ සම්බන්ධ විය.[49]

ලන්දේසි යටත් විජිතවාදියා රතු වහල්භාවය හඳුනා ගත්තේය, විශේෂයෙන් යුද්ධවලින් අල්ලා ගත් ඉන්දියානුවන්. ගයනාහි, ගැටුම්වලදී සිරකරුවන් ලෙස ගෙන යන ඉන්දියානුවන් සාම ගිවිසුම් අනුගමනය කරමින් පවා වෙළඳාම් කරන ලදී. බටහිර ඉන්දීය සමාගමේ පාලන සමයේදී අරුබා හි ඉන්දියානුවන් නිල වශයෙන් වහලුන් ලෙස වර්ගීකරණය නොකළද, අරුබා හි වාචික සම්ප්‍රදායේ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී ඇමරින්ඩියන් වහලුන් ගැන සඳහන් විය.[50][51] 1827 දී, කමාන්ඩර් සයිමන් ප්ලැට්ස් විසින් අරුබාන් පවුල් විසින් ව්‍යාජ වහලුන් ලෙස සලකනු ලැබූ ඇමරින්ඩියන් ජාතිකයින් 51 දෙනෙකු සොයා ගන්නා ලදී. සමහරුන් වහල් වෙළඳාමට සම්බන්ධ නැව් හිමියන් විසින් ගෙන එන ලදී. නිසි හැදී වැඩීම, අධ්‍යාපනය සහ නවාතැන් සහතික කරමින්, නිසි හැදී වැඩීම, අධ්‍යාපනය සහ නවාතැන් සහතික කරමින්, ඇමරින්ඩියන් ජාතිකයින්ගේ නිදහස පිළිගන්නා ප්‍රකාශයකට ප්ලැට්ස් ස්වාමිවරුන් අත්සන් කර තිබුණි.[52]

පොදු විශ්වාසයට පටහැනිව, අරුබා වහල්භාවයේ ඉතිහාසයක් තිබූ අතර, අනෙකුත් කැරිබියානු කලාපවලට වඩා තත්වයන් සැලකිය යුතු ලෙස යහපත් බවට ඇති මතයට අභියෝග කළේය. වාර්තා සීමිතයි, ප්‍රධාන වශයෙන් 1750 සහ 1795 දී කුරසාවෝ සම්බන්ධයෙන් සඳහන් වේ. වහල්භාවය වටා ඇති අරුබාහි තත්වයන් සාපේක්ෂව අඩු දරුණු වූ අතර, ආදිවාසී ජනතාව වහල්භාවයට පත් නොවූ බවට වැරදි වැටහීම් ඇති විය. කෙසේ වෙතත්, 1862 වන විට, අරුබා ජනගහනයෙන් සියයට 15 ක් වහලුන් වූ අතර, සියයට 27 ක් බොනෙයා හි සිටියහ.[49] 1820 ජනගහන වාර්තාවකට අනුව අරුබාහි වහලුන් 331 ක් සිටියහ - ස්වදේශික ජනතාව 157 ක් සහ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති අය 174 ක්. 1840 දී, එම සංඛ්‍යාව වහලුන් 497 දක්වා වැඩි වූ අතර, ඉන් 269 ක් ස්වදේශික ජනතාව වූ අතර 228 ක් අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති අය වූහ. ආසන්න වශයෙන්, අරුබාහි වහලුන්ගෙන් අඩක් ස්වදේශික සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර අනෙක් භාගය අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති අය විය. ලන්දේසි නීතිය සාමාන්‍යයෙන් ස්වදේශික ජනතාව වහල්භාවයට පත් කිරීම තහනම් කළද, සැබෑ පිළිවෙත වෙනස් විය.[49]

ඉංග්‍රීසි අන්තර් රාජ්‍ය සහ ආර්ථික සංවර්ධනය

[සංස්කරණය]
කෝමාරිකා 'පිසීම' සඳහා යන්ත්‍රෝපකරණ (1903)

1806 සිට 1816 දක්වා නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යය දිවයින පාලනය කළ අතර, පසුව 1814 ඇන්ග්ලෝ-ලන්දේසි ගිවිසුමට අනුව එය ලන්දේසි අධිකාරියට ආපසු ලබා දෙන ලදී.[53][54][55][56] ඉන්පසු අරුබා බොනෙයා සමඟ කුරකාවෝ සහ යැපුම් ජනපදයට ඒකාබද්ධ කරන ලදී. 19 වන සියවස පුරාම දිවයිනේ ආර්ථිකය පරිණාමය වූයේ රන්, පොස්පේට් (අරුබා පොස්පේට් සමාගම) සහ කෝමාරිකා කර්මාන්තය (රාජකීය අරුබා ඇලෝ) වටා කේන්ද්‍රගත වීමෙනි. කෙසේ වෙතත්, මෙම ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් තිබියදීත්, අරුබා මෙම කාලය තුළ සාපේක්ෂව ඌන සංවර්ධිත සහ ආර්ථික වශයෙන් අවාසි සහගත කලාපයක් ලෙස පැවතුනි.[53]

20 වන සහ 21 වන සියවස්

[සංස්කරණය]
අරුබාහි බියට්‍රික්ස් කුමරිය, 1958

සැන් නිකොලස් හි පළමු තෙල් පිරිපහදුව වන ලාගෝ ඔයිල් සහ ප්‍රවාහන සමාගම 1924 දී ඉදිකරන ලද අතර එය ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඔයිල් හි අනුබද්ධිත ආයතනයකි. අරුබා හි පිරිපහදුව ලොව විශාලතම එකක් බවට පත් විය.[53] 1927 දී, ඔරන්ජෙස්ටැඩ් හි බටහිර දෙසින් අරෙන්ඩ් පෙට්‍රෝලියම් සමාගම පිහිටුවන ලදී. පිරිපහදුවන් විසින් විශාල වෙනිසියුලානු තෙල් නිධිවලින් බොරතෙල් සකසන ලද අතර, දිවයිනට වැඩි සෞභාග්‍යයක් ගෙන ආවේය.[57]

දෙවන ලෝක යුද්ධ සමයේදී, නෙදර්ලන්තය නාසි ජර්මනිය විසින් අත්පත් කර ගන්නා ලදී. 1940 දී, අරුබා හි තෙල් පහසුකම් ලන්ඩනයේ පිටුවහල් කරන ලද ලන්දේසි රජයේ පරිපාලනය යටතට පත් වූ අතර, 1942 දී ජර්මානු නාවික හමුදාව විසින් ඔවුන්ට පහර දීමට සිදු විය.[53][58]

1947 අගෝස්තු මාසයේදී, අරුබා, ප්‍රසිද්ධ අරුබාන් දේශපාලනඥයෙකු වන හෙනී එමන්ගේ උත්සාහයෙන් පෙළඹී, නෙදර්ලන්ත රාජධානිය තුළ ස්වාධීන රාජ්‍යයක් ලෙස අරුබාගේ තත්ව ඇපාර්ට් සඳහා එහි පළමු රාජ්‍ය පාලන (ව්‍යවස්ථාව) සකස් කරන ලදී. 1954 වන විට, නෙදර්ලන්ත රාජධානියේ ප්‍රඥප්තිය ස්ථාපිත කරන ලද අතර, අරුබා සහ රාජධානියේ ඉතිරි කොටස අතර සබඳතා සඳහා රාමුවක් සපයන ලදී.[59] එමඟින් නෙදර්ලන්ත ඇන්ටිලස් නිර්මාණය වූ අතර, එය කැරිබියන් දූපත් වල සියලුම ලන්දේසි යටත් විජිත එක් පරිපාලන ව්‍යුහයකට ඒකාබද්ධ කළේය.[60] කෙසේ වෙතත්, ප්‍රතිපත්තිය කුරකාඕ විසින් ආධිපත්‍යය දරන බව සැලකූ බැවින්, බොහෝ අරුබාන්වරු මෙම විධිවිධානය ගැන නොසතුටට පත් වූහ.[54]

1970-80 ගණන්වල වැඩි ස්වයං පාලනයක් සඳහා අරුබාහි උත්සාහයේ ප්‍රධාන චරිතයක් වූ බෙටිකෝ ක්‍රෝස්

1972 දී, සමුළුවකදී සුරිනාම් හි, අරුබා දේශපාලනඥයෙකු වන බෙටිකෝ ක්‍රෝස්, අරුබා, නෙදර්ලන්තය, සුරිනාම් සහ නෙදර්ලන්ත ඇන්ටිලස් යන ප්‍රාන්ත හතරකින් සමන්විත ලන්දේසි පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලයක් නිර්මාණය කිරීමට යෝජනා කළේය. ඒ සෑම එකක්ම තමන්ගේම ජාතිකත්වයක් ඇති කර ගැනීම සඳහා. ඔහුගේ අලුතින් නිර්මාණය කරන ලද පක්ෂය වන Movimiento Electoral di Pueblo හි සහාය ඇතිව, ක්‍රෝස් 1976 දී ධජයක් සහ ජාතික ගීය නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ ස්වාධීන රාජ්‍යයක ලක්ෂණ අනුගමනය කරමින්, නිදහසේ දිගුකාලීන ඉලක්කයක් සහිතව, අරුබා සඳහා වැඩි ස්වයං පාලනයක් ඉල්ලා සිටියේය.[53] 1977 මාර්තු මාසයේදී, එක්සත් ජාතීන්ගේ සහාය ඇතිව ජනමත විචාරණයක් පවත්වන ලදී. සහභාගී වූවන්ගෙන් 82% ක් නෙදර්ලන්තයෙන් සම්පූර්ණ නිදහස සඳහා ඡන්දය දුන්හ.[53][61] 1977 දී මහා වැඩ වර්ජනයක් සංවිධානය කිරීමෙන් ක්‍රෝස් ලන්දේසි රජයට පීඩනය වැඩි කිරීමත් සමඟ ආතතීන් උත්සන්න විය.[53] පසුව ක්‍රෝස් ලන්දේසි අගමැති ජූප් ඩෙන් උයිල් හමුවූ අතර, හේග් හි සමාජ අධ්‍යයන ආයතනයට නිදහස සඳහා අධ්‍යයනයක් සකස් කිරීම සඳහා පැවරීමට දෙපාර්ශ්වය එකඟ වූහ. එය අරුබා එන් ඔනාෆ්හාන්කෙලිජ්ඛෙයිඩ්, ඇච්ටෙග්‍රොන්ඩන්, මොඩලයිටයිටන්, එන් මොගෙලිජ්ඛෙඩන්; ඊර්ස්ටේ ඒන්ලෙග් හි ඊන් සම්බන්ධතාවය (අරුබා සහ ස්වාධීනත්වය, පසුබිම්, ක්‍රමවේද සහ අවස්ථා; මූලික වාර්තාවක්) (1978) යන මාතෘකාව යටතේ විය.[53]

ස්වයං පාලනය

[සංස්කරණය]

1983 මාර්තු මාසයේදී අරුබා රාජධානිය තුළ නිදහස සඳහා නිල ගිවිසුමකට එළඹුණු අතර, එය කිරීටය වැඩිවන ස්වයං පාලනයක් ලබා දෙන විට පියවර මාලාවකින් සංවර්ධනය කිරීමට නියමිත විය. 1985 අගෝස්තු මාසයේදී අරුබා ඒකමතිකව අනුමත කරන ලද ව්‍යවස්ථාවක් කෙටුම්පත් කළේය. 1986 ජනවාරි 1 වන දින, එහි පළමු පාර්ලිමේන්තුව සඳහා 1985 මහ මැතිවරණය පැවැත්වීමෙන් පසුව, අරුබා නෙදර්ලන්ත ඇන්ටිලස් වෙතින් වෙන් වූ අතර, නිල වශයෙන් නෙදර්ලන්ත රාජධානියේ රටක් බවට පත් වූ අතර, 1996 සඳහා පූර්ණ නිදහස සැලසුම් කර ඇත.[53] 1985 දී රථවාහන අනතුරකින් ක්‍රෝස් බරපතල තුවාල ලබා කෝමා තත්වයට පත්විය. ඔහු 1986 දී මිය ගියේය, ඔහු වසර ගණනාවක් සේවය කළ අරුබා සඳහා තත්ව වෙන්වීමක් බලාත්මක කිරීම කිසි විටෙකත් නොදුටුවේය.[53] ඔහුගේ මරණයෙන් පසු, ක්‍රෝස් ලිබර්ටඩෝර් ඩි අරුබා ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[53] ක්‍රෝස්ගේ අනුප්‍රාප්තිකයා වූ අරුබාන් මහජන පක්ෂයේ හෙනී එමන් අරුබාහි පළමු අගමැති බවට පත්විය.

මේ අතර, 1985 දී අරුබාහි තෙල් පිරිපහදුව වසා දමන ලදී. එය අරුබාට එහි සැබෑ ආදායමෙන් සියයට 30 ක් සහ රජයේ ආදායමෙන් සියයට 50 ක් ලබා දී තිබුණි.[62] ආර්ථිකයට එල්ල වූ සැලකිය යුතු පහර සංචාරක ව්‍යාපාරයේ නාටකාකාර වර්ධනයක් සඳහා තල්ලුවකට තුඩු දුන් අතර, එම අංශය දිවයිනේ විශාලතම කර්මාන්තය බවට පත්ව ඇත.[53] 1990 දී හේග් හි පැවති සමුළුවකදී, අගමැති නෙල්සන් ඔඩුබර්ගේ ඉල්ලීම පරිදි, අරුබා, නෙදර්ලන්තය සහ නෙදර්ලන්ත ඇන්ටිලස් රජයන්, අරුබා පූර්ණ නිදහස කරා සංක්‍රමණය වීම දින නියමයක් නොමැතිව කල් දැමූහ.[53] අරුබා පූර්ණ නිදහස කාලසටහන්ගත කිරීමේ ලිපිය 1995 දී අවලංගු කරන ලදී, නමුත් තවත් ජනමත විචාරණයකින් පසු එම ක්‍රියාවලිය නැවත ආරම්භ කළ හැකි බව තීරණය විය.

භූගෝලය

[සංස්කරණය]
අරුබාහි භූ විද්‍යාත්මක සැකැස්මේ භූගෝල විද්‍යාව (1820 පමණ)
උතුරු වෙරළ තීරයේ උස් හුණුගල් ටෙරස්
හූයිබර්ග් සමඟ කෝමාරිකා කෘෂිකර්මය ක්ෂිතිජය මත
කොන්චි හෝ ස්වාභාවික තටාකය ප්‍රදේශය (සැන්ටා කෲස්) අසල භූ විද්‍යාත්මක කොට්ට ලාවා සෑදීම.

අරුබා කුරකාඕ සිට බටහිරට කිලෝමීටර 77 (සැතපුම් 48) ක් සහ වෙනිසියුලාවේ පැරගුවානා අර්ධද්වීපයට කිලෝමීටර 29 (සැතපුම් 18) ක් උතුරින් පිහිටා ඇත.[63] අරුබා සුවිශේෂී භූ දර්ශන තුනක් ප්‍රදර්ශනය කරයි. වයඹ දිග කලාපය ප්‍රධාන වශයෙන් පැතලි බැතොලිත් භූ දර්ශන වලින් සංලක්ෂිත වේ. කැපී පෙනෙන සන්ධිස්ථාන අතර කේතුකාකාර හූයිබර්ග් කන්ද සහ අයෝ සහ කැසිබාරි වැනි පාෂාණ සැකැස්ම ඇතුළත් වේ. එපමණක් නොව, දිවයිනේ ඊසානදිග කොටසෙහි අරුබා ලාවා සැකැස්ම ලෙස හැඳින්වෙන පැරණිතම සැකැස්ම දක්නට ලැබේ.[64] මෙම කලාපය ජමනෝටා ඇතුළු කඳු බෑවුම් වලින් සලකුණු කර ඇති අතර එය ඇරිකොක් ජාතික වනෝද්‍යානයට නිවහන වන අතර හුණුගල් ටෙරස් මෙම භූ දර්ශන දෙක වටා ඇත. පහත් බිම් හුණුගල් ටෙරස් කලාප ඒවායේ සුදු වැලි සහිත වෙරළ තීරයන් මගින් අර්ථ දක්වා ඇති අතර දිවයිනේ උතුරු පැත්තේ උස් සානු, ඊට වෙනස්ව, ගුහා සහ කුඩා ස්වාභාවික පාලම් සැකැස්මක් සහිත සාගරයේ රළු ජලයෙන් නිරන්තරයෙන් පහර දෙනු ලැබේ.

අරුබා හි ශුෂ්ක භූ දර්ශනය එහි දේශගුණයේ නිෂ්පාදනයක් පමණක් නොව, දිවයිනේ ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය අතරතුර පුළුල් වන විනාශය සහ සූරාකෑමේ ප්‍රතිඵලයකි.[65] එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, කෝමාරිකා වැනි ඇතැම් භෝග මෙම පරිසරයේ සශ්‍රීක වන්නේ දෙහි ලෙස හඳුන්වන කැල්සියම් බහුල පස නිසාය.[66] 2022 වන විට, අරුබාහි වනාන්තරවලින් වැසී ඇති භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.3% ක් පමණක් ඇති අතර ආරක්ෂිත ස්වාභාවික ප්‍රදේශයෙන් 0.5% ක් පමණි.[67] 2003 දී පිහිටුවන ලද අරුබා සංරක්ෂණ පදනම, දිවයිනේ මතුපිටින් 25% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් මෙන්ම සමුද්‍ර ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ හතරක් (MPAs) ආවරණය වන ස්ථාපිත ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ 16 ක සංරක්ෂණය කළමනාකරණය කිරීම අධීක්ෂණය කරයි.[68] 2000 දී විධිමත් සංරක්ෂණ භූමියක් ලෙස පිහිටුවන ලද ඇරිකොක් ජාතික වනෝද්‍යානය දිවයිනෙන් 20% ක් ආවරණය කරයි.[69] වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 420 (හෙක්ටයාර) ට සමාන වන අතර එය 1990 සිට නොවෙනස්ව පැවතුනි. කිසිදු වනාන්තරයක් ප්‍රාථමික වනාන්තරයක් ලෙස වාර්තා වී නොමැත (ස්වදේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත වන අතර මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැත), සහ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ වනාන්තර ප්‍රදේශයක් හමු නොවීය.[70][71]

භූගෝල විද්‍යාවට වැසි ජලය වේලි සහ අවසානයේ සාගරය දෙසට යොමු කරන ස්වභාවිකව සාදන ලද රූයි හෝ ගලි ඇතුළත් වේ. අරිකොක් ජාතික වනෝද්‍යානය හැරුණු විට, බුබාලි කුරුළු අභයභූමිය දිවයිනේ ආරක්ෂිත ස්වභාව රක්ෂිතයේ තත්ත්වය දරන සහ කිවුල් ජල කලපුවක් ලෙස සේවය කරන එකම සැලකිය යුතු ජල කඳ වේ.

කලාප

[සංස්කරණය]

සංගණන අරමුණු සඳහා අරුබා කලාප අටකට බෙදා ඇති අතර පරිපාලන කාර්යයක් නොමැත. සමහරක් පැරිෂ් වලට අනුරූප වන අතර ප්‍රජා පහසුකම් කිහිපයක් ඇතුළත් වේ.

නම ප්‍රදේශය (km2) ජනගහනය

1991 සංගණනය

ජනගහනය

2000 සංගණනය

ජනගහනය

2010 සංගණනය

ජනගහනය

2020 සංගණනය

නූර්ඩ්
ඔරන්ජෙස්ටාඩ් බටහිර
ඔරන්ජෙස්ටාඩ් ඕස්ට්
පෙරඩෙරා
සැන් නිකොලස් නූර්ඩ්
සැන් නිකොලස් සූයිඩ්
සැන්ටා කෲස්
සවනේටා
සම්පූර්ණ අරුබා

වෘක්ෂලතා සහ සත්ත්ව විශේෂ

[සංස්කරණය]

මෙම භූ දර්ශනය විවිධ පතොක්, කටු සහිත පඳුරු සහ සදාහරිත ශාක වලින් සමන්විත පොදු සෙරික් ලඳු කැලෑ බිම් වලින් සංලක්ෂිත වේ.[63] විශේෂයෙන්, කෝමාරිකා ද දිවයිනේ දක්නට ලැබෙන අතර, එහි ආර්ථික වැදගත්කම අරුබාහි ලාංඡනයට ඇතුළත් කිරීමට හේතු වී ඇත. පතොක් අතර මෙලොකැක්ටස් සහ ඔපුන්ටියා ඇතුළත් වන අතර ඔපුන්ටියා ස්ට්‍රික්ටා කැපී පෙනේ. සීසල්පීනියා කොරියාරියා සහ වැචෙලියා ටෝර්ටූසා වැනි නියඟයට ඔරොත්තු දෙන ගස් පවතී. දකුණු ඇමරිකානු ප්‍රධාන භූමියෙන් හුදකලා වීම බහු ආවේණික විශේෂවල පරිණාමයට දායක විය. ආවේණික අරුබන් විප්ටේල්, අරුබා රැට්ල්ස්නේක් මෙන්ම අරුබන් බුරෝවින් බකමූණ සහ දුඹුරු උගුර පැරකීට් උප විශේෂ ඇතුළු අද්විතීය වන සතුන් සඳහා දූපත වාසස්ථානයක් සපයයි.

අරිකොක් ජාතික වනෝද්‍යානයේ කඳුකරයේ පතොක්
කහ පැහැති ඔපුන්ටියා මලක් මත අරුබා කස වලිගයා.
කොකොලොෂි ඩි කලකුනා හෝ සීරියන් ඌව ගොඩ ගොළුබෙල්ලා
කොලිබ්‍රි නොහොත් අරුබා නිල් වලිග මරකත

දේශගුණික හා ස්වාභාවික උපද්‍රව

[සංස්කරණය]
අරුබා
Climate chart (explanation)
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
44
 
 
30
25
 
 
20
 
 
31
25
 
 
10
 
 
31
25
 
 
8.6
 
 
32
26
 
 
14
 
 
32
27
 
 
17
 
 
33
27
 
 
20
 
 
32
27
 
 
31
 
 
33
27
 
 
43
 
 
33
27
 
 
77
 
 
32
27
 
 
87
 
 
32
26
 
 
80
 
 
31
25
█ Average max. and min. temperatures in °C
█ Precipitation totals in mm
Imperial conversion
JFMAMJJASOND
සැකිල්ල:Climate chart/fahrenheit column සැකිල්ල:Climate chart/fahrenheit column සැකිල්ල:Climate chart/fahrenheit column සැකිල්ල:Climate chart/fahrenheit column සැකිල්ල:Climate chart/fahrenheit column සැකිල්ල:Climate chart/fahrenheit column සැකිල්ල:Climate chart/fahrenheit column සැකිල්ල:Climate chart/fahrenheit column සැකිල්ල:Climate chart/fahrenheit column සැකිල්ල:Climate chart/fahrenheit column සැකිල්ල:Climate chart/fahrenheit column සැකිල්ල:Climate chart/fahrenheit column
█ Average max. and min. temperatures in °F
█ Precipitation totals in inches

කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයට අනුව, අරුබා උණුසුම් අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණයකින් (කොප්පෙන් BSh) සංලක්ෂිත වන අතර,[72] සීමිත වර්ෂාපතනයකින් සංලක්ෂිත වන අතර, වාර්ෂිකව මිලිමීටර 500 ක් හෝ අඩල් 20 ක් පමණි. විශේෂයෙන්, අරුබා එහි යැයි කියනු ලබන වැසි සමයේදී පවා වියළිව පවතී. වර්ෂාපතනය ඉතා විචල්‍ය විය හැක,[73] ප්‍රබල එල් නිනෝ වර්ෂවලදී මිලිමීටර 150ක් හෝ අඟුල් 6ක් වැනි සුළු ප්‍රමාණයක සිට (උදා. 1911/1912, 1930/1931, 1982/1983, 1997/1990) හෝ මිලිමීටර් 3 Niña, 1990 දක්වා 1933/1934, 1970/1971 හෝ 1988/1989 වැනි වසර.

සැප්තැම්බර් සිට ජනවාරි දක්වා කෙටි වැසි සමයේදී සාමාන්ය ශුෂ්කතාවයට ව්යතිරේකයක් දක්නට ලැබේ. මෙම කාල පරිච්ෙඡ්දය තුළ, අන්තර් නිවර්තන අභිසාරී කලාපයේ දකුණු දෙසට පසුබැසීම වඩාත් නිතර නිතර තෙතමනය සහිත ඊසානදිග සුළං ඇති කරයි. අරුබා නිවර්තන සුළි කුණාටු සඳහා ප්‍රධාන සංවර්ධන කලාපයට දකුණින් පිහිටා ඇති අතර සාමාන්‍යයෙන් මෙම කුණාටු වල සෘජු බලපෑම වළක්වයි. කෙසේ වෙතත්, 2020 අත්ලාන්තික් සුළි කුණාටු සමයේ අගභාගයේදී, දූපත ඒවායේ මුල් අවධියේදී සුළි කුණාටු[74] දෙකකින් පීඩාවට පත් විය.

ඔරන්ජෙස්ටැඩ්හි, සාමාන්‍ය මාසික උෂ්ණත්වයන් 27.0 °C (80.6 °F) සිට 29.6 °C (85.3 °F) දක්වා පරාසයක කුඩා විචලනයකින් (අඩු දෛනික උෂ්ණත්ව විචලනය) නිරන්තරයෙන් මධ්‍යස්ථව පවතී. මෙම උෂ්ණත්ව ස්ථායිතාව ඊසාන දෙසින් ආරම්භ වන, අත්ලාන්තික් සාගරයෙන් හමා එන නිරන්තර වෙළඳ සුළං මගින් මධ්‍යස්ථ වේ.

ඔරන්ජෙස්ටාඩ්, අරුබා (සාමාන්‍ය 1991–2020, අන්ත 1951–2020) සඳහා කාලගුණ දත්ත
මාසය ජන පෙබ මාර් අප්‍රි මැයි ජුනි ජූලි අගෝ සැප් ඔක් නොවැ දෙසැ වසර
වාර්තාගත ඉහළම °C (°F) 32.5
(90.5) 		33.0
(91.4) 		33.9
(93.0) 		34.4
(93.9) 		34.9
(94.8) 		35.2
(95.4) 		35.3
(95.5) 		36.1
(97.0) 		36.5
(97.7) 		35.4
(95.7) 		35.0
(95.0) 		34.8
(94.6) 		36.5
(97.7)
මධ්‍යන්‍ය දෛනික උපරිමය °C (°F) 30.3
(86.5) 		30.6
(87.1) 		31.1
(88.0) 		31.9
(89.4) 		32.0
(89.6) 		32.5
(90.5) 		32.4
(90.3) 		33.2
(91.8) 		33.2
(91.8) 		32.4
(90.3) 		31.5
(88.7) 		30.7
(87.3) 		31.8
(89.2)
දෛනික සාමාන්‍යය °C (°F) 27.0
(80.6) 		27.1
(80.8) 		27.4
(81.3) 		28.2
(82.8) 		28.7
(83.7) 		29.0
(84.2) 		28.9
(84.0) 		29.5
(85.1) 		29.6
(85.3) 		29.1
(84.4) 		28.4
(83.1) 		27.5
(81.5) 		28.4
(83.1)
මධ්‍යන්‍ය දෛනික අවමය °C (°F) 24.8
(76.6) 		24.8
(76.6) 		25.3
(77.5) 		26.0
(78.8) 		26.7
(80.1) 		26.9
(80.4) 		26.7
(80.1) 		27.2
(81.0) 		27.3
(81.1) 		26.7
(80.1) 		26.0
(78.8) 		25.3
(77.5) 		26.1
(79.0)
වාර්තාගත අවම °C (°F) 19.0
(66.2) 		20.6
(69.1) 		21.2
(70.2) 		21.5
(70.7) 		21.8
(71.2) 		22.7
(72.9) 		21.2
(70.2) 		21.3
(70.3) 		22.1
(71.8) 		21.9
(71.4) 		22.0
(71.6) 		20.5
(68.9) 		19.0
(66.2)
Average rainfall mm (inches) 44.0
(1.73) 		19.5
(0.77) 		10.0
(0.39) 		8.6
(0.34) 		14.1
(0.56) 		17.4
(0.69) 		19.6
(0.77) 		31.4
(1.24) 		42.9
(1.69) 		76.5
(3.01) 		87.1
(3.43) 		80.1
(3.15) 		451.1
(17.76)
සාමාන්‍ය වැසි සහිත දින (≥ 1.0 mm) 10.8 4.5 2.0 1.5 1.7 2.8 4.1 3.1 3.3 7.3 9.6 11.0 61.7
සාමාන්‍ය සාපේක්ෂ ආර්ද්‍රතාවය (%) 77.8 76.2 75.9 76.9 77.9 77.4 77.8 75.6 76.2 77.9 78.8 77.9 77.2
Source: Departamento Meteorologico Aruba[75][76][77][78]

ජන විකාශනය

[සංස්කරණය]
ජාතික සම්භවය[79]
ජාතිකත්වය ප්‍රතිශතය
අරුබන්
  
 66%
කොලොම්බියානු
  
 9.1%
වෙනත්
  
 6.2%
ලන්දේසි
  
 4.3%
ඩොමිනිකන්
  
 4.1%
වෙනිසියුලානු
  
 3.2%
කුරසාඕවන්
  
 2.2%
හයිටි
  
 1.5%
සූරියාමීස්
  
 1.2%
පේරුවා
  
 1.1%
චීන
  
 1.1%

උපන් රට අනුව, ජනගහනය 66% අරුබාන්, 9.1% කොලොම්බියානු, 4.3% ලන්දේසි, 5.1% ඩොමිනිකන්, 3.2% වෙනිසියුලානු, 2.2% කුරකාඕන්, 1.5% හයිටි, 1.2% සුරිනාමි, 1.1% පේරු, 1.1% චීන, 6.2% වෙනත් පසුබිම්වලින් පැමිණෙන බවට ඇස්තමේන්තු කර ඇත. ජාතිකත්වය අනුව, ජනගහනය 78.7% ලන්දේසි, 6.6% කොලොම්බියානු, 5.5% වෙනිසියුලානු, 2.8% ඩොමිනිකන්; 1.3% හයිටි සහ 5.1% වෙනත් පසුබිම්වලින් පැමිණෙන බවට ඇස්තමේන්තු කර ඇත (2020 වන විට).[80] 2019 දී, මෑතකදී පැමිණි වෙනිසියුලානු සරණාගතයින් 17,000 ක් පමණ අරුබා වෙත පැමිණෙන බවට ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර එය ජනගහනයෙන් 15% ක් පමණ වේ.[81]

බොහෝ කැරිබියානු දූපත් හා සසඳන විට අරුබාහි ජනගහනයට ශක්තිමත් අරවක් උරුමයක් ඇත, නමුත් එහි පූර්ණ-ලේ සහිත ආදිවාසීහු ඉතිරිව නැත. දූපත්වාසීන්ගේ ලක්ෂණ ඔවුන්ගේ ජානමය අරවක් උරුමය පැහැදිලිව පිළිබිඹු කරයි.[82] ජනගහනයට විවිධ සම්භවයක් ඇත.[83] අරුබාහි ජනගහනයෙන් බහුතරයක් යුරෝපීය, ඇමරින්ඩියන් සහ තරමක් දුරට අප්‍රිකානු සහ/හෝ ආසියානු සම්භවයක් ඇති මිශ්‍ර පරම්පරාවකින් යුක්ත වන අතර විවිධ වෙනත් කණ්ඩායම් සහ ජාතිකත්වයන්හි සුළු ජාතීන් ද ඇත. අරුබාන්වරු ප්‍රධාන වශයෙන් පැවත එන්නේ කැකෙටියෝ ඉන්දියානුවන්, ලන්දේසි පදිංචිකරුවන්, ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්, වහල්භාවයට පත් අප්‍රිකානුවන් සහ අඩු ප්‍රමාණයකට වෙනිසියුලානුවන්, කොලොම්බියානුවන්, ඩොමිනිකන්වරුන්, පෘතුගීසි, ග්‍රීකයන්, ඉතාලියානුවන්, ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ, ජර්මානුවන්, බටහිර ඉන්දියානුවන්, ඉන්දු-කැරිබියන්වරුන්, චීන, පිලිපීන ජාතිකයන්, කොරියානුවන්, ජාවානි, ලෙවන්ටයින් අරාබිවරුන් සහ සෙෆාර්ඩික් යුදෙව්වන් ඇතුළු කාලයත් සමඟ අරුබාහි පදිංචි වූ විවිධ කණ්ඩායම් වලින් ය.

අරුබාහි, ජනගහන වර්ධනයට ප්‍රධාන වශයෙන් බලපාන්නේ ශුද්ධ සංක්‍රමණය නිසා වන අතර එය සාපේක්ෂව අඩු උපත් සහ මරණ සංඛ්‍යාව (1972-2022) නිසාය. මූලාශ්‍රය: මධ්‍යම සංඛ්‍යාලේඛන කාර්යාංශය, සහ සිවිල් ලියාපදිංචි කිරීමේ සහ ජනගහන කාර්යාලය.[84]

1972 සහ 2022 අතර ජනගහනය උච්චාවචනයන්ට මුහුණ දුන් අතර, එය ප්‍රධාන වශයෙන් ශුද්ධ සංක්‍රමණයේ බලපෑමට ලක් විය. වර්ධන කාල පරිච්ඡේද තිබුණද, විශේෂයෙන් ආර්ථික අභියෝග අතරතුර පහත වැටීම් ද සිදුවී ඇත. විශේෂයෙන්, 1988 සහ 2016 අතර, ජනගහනය දෙගුණයකට ආසන්න විය. කෙසේ වෙතත්, 2017 දී, පහත වැටීමක් සිදු වූ අතර, එය දශක තුනකට ආසන්න අඛණ්ඩ වර්ධනයක් බිඳ දැමීය. දැනට පවතින COVID-19 වසංගතයේ (2020–2022) පළමු වසර තුන තුළ ද ජනගහන අඩුවීමක් ඇති වූ අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් උපත් සහ සංක්‍රමණ අඩුවීම හේතුවෙන්.

2024 දී 3 වන කාර්තුව වන විට, ජනගහනය 108,027 ක් වූ අතර එය පෙර වසරට සාපේක්ෂව 0.4% ක මධ්‍යස්ථ වර්ධනයක් සනිටුහන් කරයි.[85] මෙම වැඩිවීමට හේතු වූයේ සංක්‍රමණයේ සැලකිය යුතු වැඩිවීමක් වන අතර එය සියයට 20.4 ක වැඩිවීමකි.[86]

භාෂා

[සංස්කරණය]
අරුබන්වරුන්ගේ ප්‍රාථමික භාෂාව
භාෂා ප්‍රතිශතය
පැපියාමෙන්ටෝ
  
 63.3%
ලන්දේසි
  
 15%
ස්පාඤ්ඤ
  
 11.5%
ඉංග්‍රීසි
  
 5%
චීන
  
 1.4%
කිසිවක් නැත
  
 1.5%
වෙනත්
  
 1.7%
ප්‍රකාශ කර නැත
  
 0.4%
නිවාස සංගණනය 2010[87]

අරුබා යනු බහුභාෂා සමාජයකි.[88] නිල භාෂා ලන්දේසි සහ පැපියාමෙන්ටෝ වේ. සියලුම පරිපාලන සහ නීතිමය කටයුතු සඳහා ලන්දේසි භාෂාව එකම භාෂාව වන අතර,[89] අරුබාහි භාවිතා වන ප්‍රමුඛ භාෂාව පැපියාමෙන්ටෝ ය. අරුබා, බොනෙයාර් සහ කුරකාඕ යන රටවල කතා කරන පෘතුගීසි/ස්පාඤ්ඤ පාදක ක්‍රියෝල් භාෂාවක් වන පැපියාමෙන්ටෝ, කැකෙටියෝ භාෂාව, ලන්දේසි, විවිධ බටහිර අප්‍රිකානු භාෂා සහ ඉංග්‍රීසි යන භාෂාවලින් වචන ද ඇතුළත් වේ.[90] ඉංග්‍රීසි සහ ස්පාඤ්ඤ ද දිවයිනේ බහුලව කතා කරන අතර, සංචාරක සහ සංක්‍රමණ හේතුවෙන් ඒවායේ භාවිතය වර්ධනය වී ඇත.[91][92] ඔවුන්ගේ ප්‍රජාවේ ප්‍රමාණය අනුව කතා කරන අනෙකුත් පොදු භාෂා අතර පෘතුගීසි, කැන්ටනීස්, ප්‍රංශ සහ ජර්මානු ඇතුළත් වේ.

මෑත වසරවලදී, පැපියාමෙන්ටෝහි සංස්කෘතික හා ඓතිහාසික වැදගත්කම පිළිගැනීමට රජය වැඩි උනන්දුවක් දක්වා ඇත. පැපියාමෙන්ටෝ කතා කරන දූපත් කිහිපයක් අතර කතා කරන පැපියාමෙන්ටෝ තරමක් සමාන වුවද, අක්ෂර වින්‍යාසය දිවයිනකට වෙනස් වේ, අරුබා නිරුක්ති විද්‍යාත්මක අක්ෂර වින්‍යාසය (පැපියාමෙන්ටෝ) භාවිතා කරන අතර, කුරකාඕ සහ බොනෙයාර් ශබ්ද අක්ෂර වින්‍යාසයක් (පැපියාමෙන්ටෝ) භාවිතා කරයි.

1678 දී ප්‍රථම වරට ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද "ඇමරිකාවේ බුකනියර්ස්" නම් පොතේ, අරුබාහි ස්වදේශිකයන් දැනටමත් ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා කළ බව ඇසින් දුටු සාක්ෂි හරහා සඳහන් වේ.[93] වර්තමානයේ වෙනිසියුලාව සහ කොලොම්බියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශවල ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමඟ සමීප ආර්ථික සබඳතා හේතුවෙන් 18 වන සියවසේදී ස්පාඤ්ඤ භාෂාව වැදගත් භාෂාවක් බවට පත්විය.[94] වෙනිසියුලානු රූපවාහිනී ජාල දිවයිනට ලැබෙන අතර, අරුබාහි වෙනිසියුලානු සහ කොලොම්බියානුවන්ගේ සැලකිය යුතු ප්‍රජාවන් සිටිති.[95] අද ජනගහනයෙන් 13% ක් පමණ ස්වදේශීයව ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා කරති.[96] ඉංග්‍රීසි භාවිතය 19 වන සියවසේ මුල් භාගය දක්වා දිව යයි, බ්‍රිතාන්‍යයන් කුරකාඕ, අරුබා සහ බොනෙයා පාලනය කළ විට. 1815 දී ලන්දේසි පාලනය නැවත ආරම්භ වූ විට, නිලධාරීන් දැනටමත් භාෂාව පුළුල් ලෙස භාවිතා කිරීම සටහන් කර ඇත.[97] සැන් නිකොලාස් හි කතා කරන ඉංග්‍රීසි ක්‍රියෝල් හි තරමක් අධ්‍යයනය කරන ලද ස්වදේශික ප්‍රභේදයක් ද ඇත, එය සැන් නිකොලාස් ඉංග්‍රීසි ලෙස හැඳින්වේ.[98]

අරුබාහි පැපියාමෙන්ටෝ භාෂාවෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද පුවත්පත් තිබේ: ඩයාරියෝ, බොන් ඩියා, සොලෝ ඩි පුවෙබ්ලෝ සහ ඒව් මේන්ටා; ඉංග්‍රීසි: අරුබා ඩේලි, අරුබා ටුඩේ සහ ද නිව්ස්; සහ ලන්දේසි: අමිගෝ. ගුවන්විදුලි මධ්‍යස්ථාන 18ක් (AM දෙකක් සහ FM දහසයක්) සහ දේශීය රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථාන දෙකක් (Telearuba සහ Channel 22) ඇත.[99]

ආගම්

[සංස්කරණය]
අරුබාහි ආගම්[79]
ආගම් ප්‍රතිශතය
රෝමානු කතෝලික
  
 75.3%
කිසිවක් නැත
  
 5.5%
ප්‍රොතෙස්තන්ත
  
 4.9%
වෙනත්
  
 4.4%
ජෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරු
  
 1.7%
නිශ්චිත නොකළ
  
 0.5%

රෝමානු කතෝලික ආගම ප්‍රමුඛ ආගම වන අතර ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 75% ක් අනුගමනය කරති.[92] කතෝලික ආගමට අමතරව, රෙපරමාදු ආගම, ඉස්ලාම්, හින්දු, යුදෙව් සහ අප්‍රිකානු ඩයස්පෝරා ආගම් ඇතුළු විවිධ ආගම් [92][91] අනුගමනය කරනු ලැබේ.[100]

සෙරෝ ප්‍රෙටෝ, සැන් නිකොලස් හි සිද්ධස්ථානය (1963)

ප්‍රසිද්ධ ප්‍රංශ ආගමික වන්දනා ස්ථානය නමින් නම් කරන ලද ලූර්ඩ්ස් ග්‍රෝටෝ, 1958 දී එර්කැම්ප් නම් පූජකයෙකු සහ ඔහුගේ පල්ලියේ සාමාජිකයන් විසින් ඉදිකරන ලදී. මෙම සිද්ධස්ථානය සැන් නිකොලස් වෙත යන ප්‍රධාන මාර්ගයට මදක් ඔබ්බෙන් සෙරෝ ප්‍රෙටෝ හි පර්වතවල පිහිටා ඇත. ගුහාව තුළ, ප්‍රධාන මාර්ගයෙන් පහසුවෙන් දැකගත හැකි කිලෝග්‍රෑම් 1,500 (රාත්තල් 1,500) ක කන්‍යා මරියතුමියගේ ප්‍රතිමාවක් ඇත. සෑම වසරකම, පෙබරවාරි 11 වන දින (ලූර්දු ආර්යාවගේ මංගල්‍යය), සැන් නිකොලස් හි ශාන්ත තෙරේසිටා දේවස්ථානයෙන් පෙරහැරක් පිටත් වී ග්‍රෝටෝ වෙත යන අතර එහිදී දිව්‍ය පූජාවක් පවත්වනු ලැබේ.[101]

ශාන්ත ෆ්‍රැන්සිස් අසීසි පල්ලිය
රෙපරමාදු පල්ලිය
ශාන්ත ඈන් පල්ලිය
ශාන්ත ෆිලෝමිනා දේවස්ථානය
ඇල්ටෝ විස්ටා දේවස්ථානය

රජය

[සංස්කරණය]
ඔරන්ජෙස්ටාඩ් හි අරුබා පාර්ලිමේන්තුව

නෙදර්ලන්තය, කුරකාඕ සහ සින්ට් මාර්ටන් සමඟ, අරුබා යනු අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් සහිත නෙදර්ලන්ත රාජධානියේ සංඝටක රටකි.[102] විදේශ කටයුතු සහ ආරක්ෂාව වැනි කරුණු නෙදර්ලන්තය විසින් හසුරුවනු ලැබේ.[102] අරුබාහි දේශපාලනය සිදුවන්නේ සාමාජිකයින් 21 දෙනෙකුගෙන් යුත් ස්ටේටන් (පාර්ලිමේන්තුව) සහ සාමාජිකයින් අට දෙනෙකුගෙන් යුත් කැබිනට් මණ්ඩලයක රාමුවක් තුළ ය; ස්ටේටන්හි සාමාජිකයින් 21 දෙනා වසර හතරක කාලයක් සේවය කිරීම සඳහා සෘජු, ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් තේරී පත් වේ.[103][104] අරුබාහි ආණ්ඩුකාරවරයා රජතුමා විසින් වසර හයක කාලයක් සඳහා පත් කරනු ලබන අතර, අගමැති සහ නියෝජ්‍ය අගමැති වසර හතරක කාලයක් සඳහා ස්ටේටන් විසින් වක්‍රව තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ.[102]

විදේශීය රටවල් සහ භූමි ප්‍රදේශ සහ පිටතම කලාප සහිත ලෝකයේ යුරෝපීය සංගමයේ සිතියම

දේශපාලනය

[සංස්කරණය]

නීති පද්ධතිය ලන්දේසි ආකෘතිය මත පදනම් වේ. නෛතික අධිකරණ බලය ඇත්තේ ඊර්ස්ටේ ඇන්ලෙග් හෝ ගෙරෙච්ට් (පළමු අවස්ථාවෙහි උසාවිය), ජෙමින්ස්චැපෙලිජ්ක් හොෆ් වැන් ජස්ටිටි වැන් අරුබා, කුරකාඕ, සින්ට් මාර්ටන්, එන් වැන් බොනෙයාර්, සින්ට් යුස්ටේෂියස් එන් සබා (ඒකාබද්ධ, අරුබා, කුරාටෝ අරුබා අධිකරණ අධිකරණය) සින්ට් යුස්ටේටියස් සහ සබා) සහ හෝගේ රාඩ් ඩර් නෙඩර්ලන්ඩන් (නෙදර්ලන්තයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය).[105] කෝර්ප්ස් පොලිටි අරුබා (අරුබා පොලිස් බලකාය) යනු නීතිය බලාත්මක කිරීමේ ආයතනය වන අතර එහි මූලස්ථානය පිහිටා ඇති ඔරන්ජෙස්ටාඩ්, නූර්ඩ්, සැන් නිකොලාස් සහ සැන්ටා කෲස් හි දිස්ත්‍රික් පරිශ්‍රයන් ක්‍රියාත්මක කරයි.[106]

නෙදර්ලන්ත රාජධානියේ සෙසු ප්‍රදේශවලින් වෙනස් නීතිමය ආරක්ෂාවන් අතරට නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීමේ කවුන්සිලයේ (රාඩ් වැන් ද රෙච්ට්ෂෑන්ඩ්හැවිං) කොටසක් නොවීම ඇතුළත් වේ, එය 2010 ජූලි 7 වන දින නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීමේ කවුන්සිලයේ රාජධානි පනත මත පදනම් වූ නීතිමය ආයතනයකි. ඔම්බුඩ්ස්මන්වරයෙකු නොමැති රාජධානියේ එකම රට අරුබා ය.

හිඟ වියදම් අරුබා ඉතිහාසයේ ප්‍රධාන අංගයක් වී ඇති අතර, මධ්‍යස්ථව ඉහළ උද්ධමනයක් ද පවතී. 2006 වන විට රජයේ ණය අරුබාන් ෆ්ලෝරින් බිලියන 1.883 දක්වා වර්ධනය වී තිබුණි.[107] 2006 දී, හිඟය අඩු කිරීම සඳහා රජය බදු නීති කිහිපයක් වෙනස් කළේය. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල විසින් යෝජනා කරන ලද පරිදි සෘජු බදු වක්‍ර බදු බවට පරිවර්තනය කර ඇත.[108]

විදේශ සබඳතා

[සංස්කරණය]

අරුබා යනු යුරෝපීය සංගමයේ විදේශීය රටවල් සහ ප්‍රදේශ (OCT) වලින් එකක් වන අතර යුරෝපීය සංගමය[109] සහ එක්සත් ජනපදය සමඟ ආර්ථික හා සංස්කෘතික සබඳතා පවත්වාගෙන යයි.[110] අරුබා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල සහ ඉන්ටර්පෝල් වැනි ජාත්‍යන්තර සංවිධාන කිහිපයකම සාමාජිකයෙකි. නිල වශයෙන් යුරෝපීය සංගමයේ කොටසක් නොවුනත්, අරුබාට යුරෝපීය සංවර්ධන අරමුදලෙන් සහාය ලැබේ.[111][112]

මිලිටරි

[සංස්කරණය]

ආරක්ෂාව නෙදර්ලන්ත රාජධානියේ වගකීමකි.[102] දිවයින ආරක්ෂා කරන ලන්දේසි සන්නද්ධ හමුදාවන්ට නාවික හමුදාව, මැරීන් බළකාය සහ වෙරළාරක්ෂක බලකාය ඇතුළත් වන අතර ප්ලූටූන් ප්‍රමාණයේ ජාතික ආරක්ෂක භටයෙකු ද ඇතුළත් වේ. සියලුම හමුදා සැවනේටා හි මැරීන් කඳවුරේ ස්ථානගත කර ඇත. 1999 දී එක්සත් ජනපද ආරක්ෂක දෙපාර්තමේන්තුව ගුවන් තොටුපළේ ඉදිරි මෙහෙයුම් ස්ථානයක් ස්ථාපිත කළේය.[113]

අධ්‍යාපනය

[සංස්කරණය]
පළමු පොදු ප්‍රාථමික පාසල (1888), වර්තමානයේ 1982 සිට උපදේශක මණ්ඩලය සහ විගණන මහා අධිකරණය පිහිටා ඇත.
අරුබා විශ්ව විද්‍යාලය

ඓතිහාසික වශයෙන්, යටත් විජිත පරිපාලනය තුළ හැර දිවයිනේ ලන්දේසි භාෂාව බහුලව කතා නොකළ අතර, 19 වන සියවසේ අගභාගයේ සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී එහි භාවිතය වැඩි විය.[114] කුරකාඕ, අරුබා සහ බොනෙයා හි සිසුන්ට 18 වන සියවසේ අගභාගය දක්වා ප්‍රධාන වශයෙන් ස්පාඤ්ඤ භාෂාව ඉගැන්වූහ.[115] ද්විතීයික අධ්‍යාපනයේ පහළ ශ්‍රේණිවල විෂයයක් ලෙස පැපියාමෙන්ටෝ ඉගැන්වූ අතර ලන්දේසි ප්‍රාථමික ඉගැන්වීමේ භාෂාව ලෙස සේවය කරයි.[116]

අධ්‍යාපන ක්‍රමය ලන්දේසි අධ්‍යාපන ව්‍යුහය පිළිබිඹු කරයි,[117] පොදු ජාතික අධ්‍යාපනය අරුබා රජය විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ.[118] අධ්‍යාපන භූ දර්ශනයට අරුබා ජාත්‍යන්තර පාසල,[119] ෂකෙල් විද්‍යාලය,[120] සහ කොල්ජියෝ අරුබානෝ වැනි රාජ්‍ය සහ පෞද්ගලික ආයතන මිශ්‍රණයක් ඇතුළත් වේ.

අරුබා විශ්ව විද්‍යාලය ජාතික විශ්ව විද්‍යාලයයි. අරුබා වෛද්‍ය විද්‍යාල තුනක් සත්කාරකත්වය දරයි, ඇමරිකානු විශ්ව විද්‍යාල වෛද්‍ය විද්‍යාල අරුබා, ඕරියස් විශ්ව විද්‍යාල වෛද්‍ය විද්‍යාල සහ සේවියර් විශ්ව විද්‍යාල වෛද්‍ය විද්‍යාල.[121][122]

ආර්ථිකය

[සංස්කරණය]

ආර්ථිකය ප්‍රධාන කර්මාන්ත හතරකින් ආධිපත්‍යය දරයි: සංචාරක ව්‍යාපාරය, කෝමාරිකා අපනයනය, ඛනිජ තෙල් පිරිපහදු කිරීම සහ අක්වෙරළ බැංකුකරණය.[123][124] අරුබා කැරිබියානු කලාපයේ ඉහළම ජීවන තත්වයන්ගෙන් එකකි. 2017 දී ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (PPP) ඩොලර් 37,500 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත.[125] එහි ප්‍රධාන වෙළඳ හවුල්කරුවන් වන්නේ කොලොම්බියාව, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය, වෙනිසියුලාව සහ නෙදර්ලන්තයයි.

කෘෂිකර්මාන්තය සහ නිෂ්පාදන අංශ තරමක් අවම ය. රන් කැණීම 19 වන සියවසේදී වැදගත් විය.[124] කෝමාරිකා 1840 දී හඳුන්වා දුන් නමුත් 1890 වන තෙක් විශාල අපනයනයක් බවට පත් නොවීය. කොර්නේලියස් එමන් අරුබා කෝමාරිකා ආරම්භ කළ අතර කාලයත් සමඟ කර්මාන්තය ආර්ථිකයට ඉතා වැදගත් විය. එක් අවස්ථාවක දී, දිවයිනෙන් තුනෙන් දෙකක් කෝමාරිකා ක්ෂේත්‍රවලින් ආවරණය වූ අතර අරුබා ලෝකයේ විශාලතම කෝමාරිකා අපනයනකරු බවට පත්විය. කුඩා පරිමාණයෙන් වුවද, කර්මාන්තය අදටත් පවතී.

ජෛව ධාරිතාවයට ප්‍රවේශය ලෝක සාමාන්‍යයට වඩා බෙහෙවින් අඩුය. 2016 දී, අරුබාහි තම භූමිය තුළ එක් පුද්ගලයෙකුට ජෛව ධාරිතාව ගෝලීය හෙක්ටයාර 0.57 ක්[126] ක් වූ අතර එය ලෝක සාමාන්‍යය වන පුද්ගලයෙකුට ගෝලීය හෙක්ටයාර 1.6 ට වඩා බෙහෙවින් අඩුය.[127] 2016 දී අරුබා භාවිතා කළේ එක් පුද්ගලයෙකුට ගෝලීය හෙක්ටයාර 6.5 ක ජෛව ධාරිතාවක් - ඔවුන්ගේ පාරිසරික පරිභෝජනයේ අඩිපාර. මෙයින් අදහස් කරන්නේ ඔවුන් අරුබා අඩංගු ජෛව ධාරිතාව මෙන් 12 ගුණයක් පමණ භාවිතා කරන බවයි. මෙය අරුබාහි ජෛව ධාරිතා හිඟයේ ප්‍රමාණයයි.[126]

අරුබාන් ෆ්ලෝරින් වල නිල විනිමය අනුපාතය ඇමරිකානු ඩොලරයට AFL 1.80 සිට ඇමරිකානු ඩොලර් 1.00 දක්වා සම්බන්ධ කර ඇත.[124][128] මෙම කරුණ සහ සංචාරකයින්ගෙන් බහුතරයක් ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය වීම යන්නෙන් අදහස් වන්නේ හෝටල් සහ නිවාඩු නිකේතන දිස්ත්‍රික්කවල ව්‍යාපාර පාරිභෝගිකයා සමඟ බැංකුකරණය කිරීමට සහ ඇමරිකානු ඩොලර් වලින් වෙළඳාම් කිරීමට කැමැත්තක් දක්වන බවයි. අරුබා සමෘද්ධිමත් රටකි. විරැකියාව අඩුයි (2013 සිට රජය සංඛ්‍යාලේඛන ප්‍රකාශයට පත් කර නොමැති වුවද) සහ ඒක පුද්ගල ආදායම කැරිබියන් දූපත් වල ඉහළම එකකි (ආසන්න වශයෙන් ඩොලර් 24,087). 2018 වසර අවසන් වන විට, කාන්තාවන් සඳහා ශ්‍රම බලකා සහභාගීත්ව අනුපාතය 56.6% ක් විය.

1980 දශකයේ මැද භාගය වන තෙක් ප්‍රධාන කර්මාන්තය වූයේ තෙල් පිරිපහදු කිරීමයි; පිරිපහදුව වසා දමන ලද අතර ආර්ථිකය සංචාරක ව්‍යාපාරය දෙසට මාරු විය. පසුගිය දශක කිහිපය තුළ පිරිපහදුව වසා දමා නැවත නැවත ආරම්භ කර ඇත. මෑත වසරවලදී, පිරිපහදුව නැවත විවෘත කිරීමේ හැකියාව ගවේෂණය කිරීම සඳහා CITGO (වෙනිසියුලානු රාජ්‍ය තෙල් සමාගමක් වන PDVSA හි එක්සත් ජනපද අනුබද්ධිත ආයතනය) සමඟ අභිප්‍රාය ලිපියක් අත්සන් කරන ලදී.

2009 වන තෙක් නෙදර්ලන්තය අරුබාට සංවර්ධන ආධාර ලබා දුන්නේය. මෙම ආධාර ප්‍රධාන වශයෙන් නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, අධ්‍යාපනය, පරිපාලන සංවර්ධනය, සෞඛ්‍ය සේවා සහ තිරසාර ආර්ථික සංවර්ධනය සඳහා විය. 2009 දී අරුබාගේ ඉල්ලීම පරිදි මෙම ආධාරය නතර කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, 2015 සිට, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 80% කට වඩා ණය තියුනු ලෙස ඉහළ ගොස් ඇති බැවින්, මූල්‍ය අධීක්ෂණයේ ආකාරයක් නැවත හඳුන්වා දී ඇත. අරුබාහි නිදහස් වෙළඳ කලාප දෙකක් (බාර්කැඩෙරා සහ බුෂිරි) ඇති අතර, එහිදී ආනයනය සහ අපනයනය සහ සේවා චලනය බදු රහිත වේ.[129]

දිවයිනේ සංචාරක නිකේතනයක්

සංචාරක කර්මාන්තය

[සංස්කරණය]

අරුබාහි විශාල හා හොඳින් දියුණු සංචාරක කර්මාන්තයක් ඇති අතර, 2018 දී එහි භූමියේ රාත්‍රියක් රැඳී සිටි සංචාරකයින් 1,082,000 ක් පමණ පැමිණේ. දළ ජාතික නිෂ්පාදිතයෙන් 75% ක් පමණ උපයා ගනු ලබන්නේ සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ ඒ ආශ්‍රිත ක්‍රියාකාරකම් මගිනි.[130] බොහෝ සංචාරකයින් උතුරු ඇමරිකාවෙන් වන අතර, එහි වෙළඳපල කොටස 73.3% ක් වන අතර, පසුව ලතින් ඇමරිකාවෙන් 15.2% ක් සහ යුරෝපයෙන් 8.3% ක් වේ.[131] 2018 දී, නෙදර්ලන්තයෙන් අමුත්තන් 40,231 ක් සිටියහ.

එක්සත් ජනපදය බලා යන පෞද්ගලික ගුවන් යානා මගීන් සඳහා, එක්සත් ජනපද ස්වදේශ ආරක්ෂක දෙපාර්තමේන්තුව, එක්සත් ජනපද රේගු සහ දේශසීමා ආරක්ෂණය 2001 පෙබරවාරි 1 වන දින ක්වීන් බියට්‍රික්ස් ගුවන්තොටුපළ පුළුල් කළ දින සිට පූර්ණ පූර්ව නිෂ්කාශන පහසුකමක් ඇත. 2008 සිට, පුද්ගලික ගුවන් ගමන් සඳහා මෙම සේවාව ඇති එකම දූපත අරුබා වේ.[132]

සංස්කෘතිය

[සංස්කරණය]

අරුබාහි විවිධ සංස්කෘතියක් ඇත. 2005 දී බර්ගර්ලිජ්කේ ස්ටෑන්ඩ් එන් බෙවොල්කිං රෙජිස්ටර් (BBSB, සිවිල් ලේඛනය සහ ජනගහන ලේඛනය) කාර්යාංශයට අනුව, දිවයින විවිධ ජාතීන් 92 කට අයත් පුද්ගලයින්ට නිවහන විය.[133] දෙසැම්බර් 5 සහ 6 යන දිනවල සින්ටර්ක්ලාස් (ශාන්ත නිකලස්) සැමරීම වැනි සම්ප්‍රදායන්හි මෙන්ම, නෙදර්ලන්ත රාජධානියේ සෙසු ප්‍රදේශ සමඟ අරුබා කොනිංස්ඩැග් (රජුගේ දිනය) හෝ ඩියා ඩි රේ (පැපියාමෙන්ටෝ හි) සමරන අප්‍රේල් 27 වැනි ජාතික නිවාඩු දිනවල ද ලන්දේසි බලපෑම තවමත් පැහැදිලිව දක්නට ලැබේ.[134][135]

මාර්තු 18 වන දින අරුබා එහි ජාතික ගීය සහ ධජ දිනය සමරයි.[136] නත්තල් සහ අලුත් අවුරුදු උදාව නත්තලට ගයිටාස් හි සාමාන්‍ය සංගීතය සහ ගීත සමඟින් සමරනු ලැබේ[137] සහ අලුත් අවුරුද්ද සඳහා ඩැන්ඩේ (nl). අයකා, පොන්චේ ක්‍රෙමා, හැම් සහ තවත් බොහෝ දේ වැනි සාම්ප්‍රදායික ආහාර සහ පාන වර්ග ද උත්සව සමයේ කොටස් වේ. ජනවාරි 25 වන දින බෙටිකෝ ක්‍රෝස් දිනය සැමරීමට කැප කර ඇති අතර ජුනි 24 වන දින ඩියා ඩි සැන් ජුවාන් දිනය වේ. නත්තලට අමතරව, ඇසෙන්ෂන් මංගල්‍යය සහ සුබ සිකුරාදා වැනි ආගමික නිවාඩු දින සමරනු ලැබේ.

අරුබාහි කානිවල් යනු අනෙකුත් කැරිබියානු සහ ලතින් ඇමරිකානු රටවල සැමරුම් වලට සමාන සැලකිය යුතු සංස්කෘතික සිදුවීමකි. එය 1950 ගණන්වල ආරම්භ වූ අතර, තෙල් පිරිපහදුවේ සේවය කළ වෙනිසියුලාව සහ අවට දූපත් (කුරකාවෝ, ශාන්ත වින්සන්ට්, ට්‍රිනිඩෑඩ්, බාබඩෝස්, ශාන්ත මාර්ටන් සහ ඇන්ගුයිලා) පදිංචිකරුවන්ගේ බලපෑමට ලක් විය. කානිවල් සැමරුම් දැන් ජනවාරි මුල සිට ෆැට් අඟහරුවාදා දක්වා විහිදෙන අතර, උත්සවවල අවසාන ඉරිදා දින මහා පෙළපාළියක් පැවැත්වේ.[138]

එක්සත් ජනපදයෙන් ඉහළ යන සංචාරක ව්‍යාපාරයත් සමඟ අරුබා ඇමරිකානු සංස්කෘතියේ බලපෑම වැඩි වී තිබේ. ඔක්තෝබර් මාසයේ හැලොවීන් සහ නොවැම්බර් මාසයේ ස්තුති දීමේ දිනය වැනි ඇමරිකානු සැමරුම් අනුගමනය කිරීමෙන් මෙය පැහැදිලි වේ.[138]

ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය

[සංස්කරණය]
ඔරන්ජෙස්ටාඩ් හි විසිතුරු ගොඩනැගිලි

නෙදර්ලන්තයේ යටත් විජිතකරණයේ ආරම්භයේ සිට 20 වන සියවස ආරම්භය දක්වා, වඩාත් ජනාකීර්ණ ප්‍රදේශවල ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය ලන්දේසි යටත් විජිත ශෛලියෙන් සහ කතෝලික මිෂනාරිවරුන්ගේ ස්පාඤ්ඤ අංගයන්ගෙන් ද බලපෑමට ලක් විය. 20 වන සියවසේ තෙල් කර්මාන්තයේ සහ සංචාරක අංශයේ උත්පාතයෙන් පසුව, දිවයිනේ ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය වඩාත් ඇමරිකානු සහ ජාත්‍යන්තර බලපෑමක් ඇතුළත් කළේය. ඊට අමතරව, සැන් නිකොලස් හි ගොඩනැගිලි කිහිපයක ආර්ට් ඩෙකෝ ශෛලියේ අංග තවමත් දැකිය හැකිය. එබැවින්, දිවයිනේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය ස්පාඤ්ඤ, ලන්දේසි, ඇමරිකානු සහ කැරිබියානු බලපෑම්වල මිශ්‍රණයක් බව පැවසිය හැකිය.

ක්‍රීඩා

[සංස්කරණය]

අරුබා හි වඩාත් ජනප්‍රිය ක්‍රීඩා වන්නේ පාපන්දු, පැසිපන්දු, බේස්බෝල් සහ වොලිබෝල් මෙන්ම වෙරළ ක්‍රීඩා ය.[139] අරුබා 1988 සිට ඔලිම්පික් ක්‍රීඩා උළෙලට සහභාගී වී ඇත.[140]

යටිතල පහසුකම්

[සංස්කරණය]

ක්වීන් බියට්‍රික්ස් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ ඔරන්ජෙස්ටාඩ් අසල පිහිටා ඇත. අරුබාහි වරායන් හතරක් ඇත: ප්‍රධාන භාණ්ඩ වරාය වන බාර්කැඩෙරා; ඔරන්ජෙස්ටාඩ්/ටාරටාටා හි කෲස් නැව් පර්යන්තය වන පාර්ඩන්බායි;[141][142] සැවනෙටා හි කෲස් නැව් පර්යන්තය වන පර්යන්තය;[143] සහ සැන් නිකොලාස් හි සින්ට් නිකොලාස් බායි. පර්ඩන්බායි රෝයල් කැරිබියන්, කානිවල්, එන්සීඑල්, ​​ඕලන්ද ඇමරිකා, එම්එස්සී කෲස්, කොස්ටා කෲස්, පී ඇන්ඩ් ඕ කෲස් සහ ඩිස්නි වැනි සියලුම කෲස් නැව් මාර්ග සඳහා සේවා සපයයි. වසරකට සංචාරකයින් මිලියනයකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් මෙම වරායට ඇතුළු වේ. අරුබාන් රජය සතු සහ ක්‍රියාත්මක වන අරුබා වරාය අධිකාරිය මෙම වරායන් පවත්වාගෙන යයි.

ක්වීන් බියට්‍රික්ස් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළේ පැමිණීමේ ගොඩනැගිල්ල

අරුබස් යනු රජයට අයත් බස් සමාගමකි. එහි බස් රථ වසරේ දින 365 පුරාම අලුයම 3:30 සිට අලුයම 12:30 දක්වා ක්‍රියාත්මක වේ. හෝටල් ප්‍රදේශය, සැන් නිකොලාස්, සැන්ටා කෲස් සහ නූර්ඩ් වැනි පුද්ගලික කුඩා බස් රථ/මිනිස්සු ප්‍රවාහන සේවා කලාප. ඔරන්ජෙස්ටාඩ් හි ප්‍රධාන වීදියේ රේල් පීලි මත වීදි කාර් සේවාවක් ක්‍රියාත්මක වේ.[144]

ජලය- එන් එනර්ජිබෙඩ්‍රිජ්ෆ් අරුබා, එන්.වී. (W.E.B.) පානීය ජලය[145] සහ විදුලිය නිෂ්පාදනය කර බෙදා හරිනු ලැබේ. අරුබා හි සාමාන්‍ය දෛනික ජල පරිභෝජනය දිනකට 35,600 m3 (46,500 cu. yd.) පමණ වේ[146] සහ සාමාන්‍ය විදුලි උත්පාදනය 104 MW වේ.[147] W.E.B. විදුලිය නිෂ්පාදනය කරන අතර එය N.V. එල්මාර් විසින් බෙදා හරිනු ලැබේ.[148] සමාගම් දෙකම එකම මව් හිමිකාරිත්වය බෙදා ගනී, එය යුටිලිටීස් අරුබා එන්.වී.[149][150] සන්රයිස් සූර්ය උද්‍යානය 2018 දී ස්ථාපනය කර විවෘත කරන ලදී.[151]

අරුබා විදුලිබල නිෂ්පාදනය ප්‍රභවය අනුව

සෙවිජ්ක්, පාර්කිටෙන්බොස් සහ බුබාලි හි අපජල පවිත්‍රාගාර තුනක් ඇත. (කුරුළු අභයභූමිය අසල) බුබාලි හි ඇති එක දශක 4ක් පැරණි වන අතර දිනකට ඝන මීටර 8,000 (ඝන යාර 10,000) ට වඩා පිරිසැකසුම් කරයි,[152] එහි මුල් ධාරිතාව දිනකට ඝන මීටර 4,500 (ඝන යාර 5900) මෙන් දෙගුණයක් පමණ වේ (අරුබාහි වර්ධනය හේතුවෙන්). පාර්කිටෙන්බොස් හි ඝන අපද්‍රව්‍ය ගොඩකිරීමේ ස්ථානයක් (හෙක්ටයාර 16; අක්කර 40) පිහිටා ඇත. ධාරිතාව වසරකට කිලෝටොන් 130 ත් 150 ත් අතර වේ.[153][154] සමහර විට දූෂණය ඇති කරන දැවැන්ත ස්වයංසිද්ධ ගිනි ගැනීම් ඇති වේ.[155]

විදුලි සංදේශ සපයන්නන් දෙදෙනෙක් සිටිති: රජය පදනම් කරගත් සෙටාර් සහ පුද්ගලිකව අයත් ඩිජිසෙල්. ඩිජිසෙල් යනු GSM වේදිකාව භාවිතා කරන රැහැන් රහිත තාක්ෂණයේ සෙටාර් හි තරඟකරුවෙකි.[156]

සටහන්

[සංස්කරණය]
  1. ^ The Papiamento word for agricultural land or farm land, "kunuku" (Aruba: cunucu), may have a Taino origin.[36]

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ Migge, Bettina; Léglise, Isabelle; Bartens, Angela (2010). Creoles in Education: An Appraisal of Current Programs and Projects. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company. p. 268. ISBN 978-90-272-5258-6. 3 May 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 May 2016.
  2. ^ a b "Aruba". The World Factbook. Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 2023-05-20. (Archived 2023 edition)
  3. ^ "Waaruit bestaat het Koninkrijk der Nederlanden? - Rijksoverheid.nl". onderwerpen (ලන්දේසි බසින්). Ministerie van Algemene. 19 May 2015.
  4. ^ "The development of the population of Aruba in the last 50 years (3rd quarter 2024)". Central Bureau of Statistics Aruba. Dec 2024.
  5. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Aruba)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 October 2023. සම්ප්‍රවේශය 21 October 2023.
  6. ^ a b c d "Aruba". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/37333/Aruba. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 28 July 2019. 
  7. ^ "What Continent Is Aruba In?". WorldAtlas (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2018-09-05. සම්ප්‍රවේශය 2024-12-31.
  8. ^ "What Continent Is Aruba In?". WorldAtlas (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2018-09-05. සම්ප්‍රවේශය 2024-12-14.
  9. ^ a b c "Aruba". The World Factbook (2025 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2019. (Archived 2019 edition)
  10. ^ "The development of the population of Aruba – Central Bureau of Statistics" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2022-11-24. සම්ප්‍රවේශය 2024-12-31.
  11. ^ Dick, Kenneth. "Aboriginal and early Spanish names for some Caribbean, Circum-Caribbean islands and cays" (PDF). stcroixarchaeology. The St, Croix Archeological Society. 2022-10-09 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF).
  12. ^ Brushaber, Susan; Greenberg, Arnold (2001). Aruba, Bonaire & Curacao Alive!. Hunter Publishing, Inc. p. 38. ISBN 978-1-58843-259-9.
  13. ^ Hartog, Johan (1961). Aruba: Past and Present: from the time of the indians until today (ඉංග්‍රීසි බසින්). Translated by Verleun, J.A. Oranjestad, Aruba: D.J. De Wit.
  14. ^ Teenstra, M. (1837). De Nederlandsche West-Indische eilanden in derzelver tegenwoordigen toestand, Aflevering 2. In L. U. (KIT), www.colonial.library.leiden.edu (p. 381). AMSTERDAM: C.G.Sulpke.
  15. ^ a b c d e f g h i Alofs, L. (2018). "Inheemse eilanden: een korte kennismaking" [Indigenous islands: a brief introduction]. Koloniale mythen en Benedenwindse feiten : Curaçao, Aruba en Bonaire in inheems Atlantisch perspectief, ca. 1499-1636 [Colonial Myths and Leeward Realities: Curaçao, Aruba, and Bonaire from an Indigenous Atlantic Perspective, ca. 1499-1636]. Sidestone Press. pp. 19–27. ISBN 978-90-8890-602-2.
  16. ^ Mickleburgh, Hayley L.; Laffoon, Jason E. (2018). "Assessing dietary and subsistence transitions on prehistoric Aruba: Preliminary bioarchaeological evidence". The Archaeology of Caribbean and Circum-Caribbean Farmers (6000 BC - AD 1500). London: Routledge. doi:10.4324/9781351169202. ISBN 9781351169202.
  17. ^ a b Kelly, H.J.; Hofman, C.L. (2019). "The Archaic Age of Aruba: New evidence on the first migrations to the island". Early Settlers of the Insular Caribbean: Dearchaizing the Archaic. Leiden: Sidestone Press. pp. 147–162.
  18. ^ De Josselin De Jong, J. P. B. (1919). "De Beteekenis Van Het Archaeologisch Onderzoek Op Aruba, Curaçao En Bonaire". De West-Indische Gids. 1: 317–334. ISSN 0372-7289. JSTOR 41847531.
  19. ^ Versteeg, A. H. (1991). A preceramic burial site at Malmok (Aruba). In Proceedings of the Thirteenth International Congress for Caribbean Archaeology. Ayubi EN, Haviser JB (eds). Reports of the Archaeological–Anthropological Institute of the Netherlands Antilles (No. 9, pp. 105-126).
  20. ^ "Distributions of graves and gifts". සම්ප්‍රවේශය 11 Nov 2023.
  21. ^ a b c d e Oliver, J.R. (1989). The Archaeological, Linguistic and Ethnohistorical Evidence for the Expansion of Arawakan into Northwestern Venezuela and Northeastern Colombia. Doctoral Thesis (Ph.D) (Doctoral). University of Illinois at Urbana Champaign (UIUC). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-15 – via UCL Discovery.
  22. ^ a b c Haviser, J.B. (1991). The first Bonaireans. Archaeological-Anthropological Institute of the Netherlands Antilles.
  23. ^ Rouse, Irving (1992). The Tainos : rise & decline of the people who greeted Columbus. New Haven: Yale University Press. සම්ප්‍රවේශය 2023-09-15.
  24. ^ Dijkhoff, Raymundo A. C. F. (1997). Tanki Flip / Henriquez: an early Urumaco site in Aruba. Leiden : [s.n.]
  25. ^ Sahlins, M.D. (1968). Tribesmen (Foundations of Modern Anthropology) (1st ed.). Prentice Hall. ISBN 978-0-13-930933-5
  26. ^ Thornton, John K. (2012). A Cultural History of the Atlantic World, 1250–1820. Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/cbo9781139021722. ISBN 978-0-521-89875-1.
  27. ^ Oliver, J.R. (1997). "Dabajuroïd Archaeological, Settlements and House structures: an overview from mainland Western Venezuela". The Archaeology of Aruba: the Tanki Flip Site (A.H. Versteeg & Rostain ed.). Aruba: Archeological museum, no. 8. ISBN 978-99904-85-20-2
  28. ^ Versteeg, A.H. (1991a). Toen woonden indianen op Aruba. Aruba: Publications of the Archaeological Museum, no. 3.
  29. ^ Versteeg, A.; Ruiz, A.C. (1995). Reconstructing Brasil Wood Island: the archaeology and landscape of Indian Aruba. Aruba: Publications of the Archaeological Museum, no. 6.
  30. ^ Boerstra, E. (1982). De precolumbiaanse bewoners van Aruba, Curaçao en Bonaire. Zutphen: De Walberg Pers.
  31. ^ Versteeg, A.H. (1997). "Pre-Columbian houses at Santa Cruz site". Arubaans Akkoord : Opstellen over Aruba van voor de komst van de olieindustrie [Aruban Accord: Writings about Aruba from before the arrival of the oil industry] (L. Alofs, W. Rutgers en H.E. Coomans ed.). Bloemendaal: Stichting Libri Antiyani. pp. 89–102. සම්ප්‍රවේශය 2023-04-29.
  32. ^ Gatschet, Alb. S. (1885). "The Aruba Language and the Papiamento Jargon". Proceedings of the American Philosophical Society. 22 (120): 299–305. ISSN 0003-049X. JSTOR 982990.
  33. ^ DBNL (1946). "De Caraïben door M.D. Latour O.P., Lux. Jaargang 4". DBNL (ලන්දේසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-11-30.
  34. ^ a b Hummelinck, P. Wagenaar (1959). "Studies on the Physical Anthropology of the Netherlands Antilles: I: Indiaanse Skeletvondsten Op Aruba En Curaçao". De West-Indische Gids. 39 (2/4): 77–94. ISSN 0372-7289. JSTOR 41969614.
  35. ^ a b c d e Alofs, Luc (2018). Koloniale mythen en Benedenwindse feiten : Curaçao, Aruba en Bonaire in inheems Atlantisch perspectief, ca. 1499-1636. Leiden : Sidestone Press. pp. 29–50. ISBN 978-90-8890-602-2.
  36. ^ Sijs, N. van der; Joubert, S. (2020). "Antilliaans-Nederlandse woorden en hun herkomst".
  37. ^ Vespucci, Amerigo (1992). Letters from a new world : Amerigo Vespucci's Discovery of America. Internet Archive. New York : Marsilio. ISBN 978-0-941419-62-8.
  38. ^ a b Alofs, L. (2018). "Inheemse eilanden: een korte kennismaking" [Indigenous islands: a brief introduction]. Koloniale mythen en Benedenwindse feiten : Curaçao, Aruba en Bonaire in inheems Atlantisch perspectief, ca. 1499-1636 [Colonial Myths and Leeward Realities: Curaçao, Aruba, and Bonaire from an Indigenous Atlantic Perspective, ca. 1499-1636]. Sidestone Press. pp. 51–79. ISBN 978-90-8890-602-2.
  39. ^ a b Alofs, Luc (2018). Koloniale mythen en Benedenwindse feiten : Curaçao, Aruba en Bonaire in inheems Atlantisch perspectief, ca. 1499-1636. Leiden : Sidestone Press. pp. 81–110. ISBN 978-90-8890-602-2.
  40. ^ Hartog, Johan (1961). Aruba: Past and Present: from the time of the indians until today (ඉංග්‍රීසි බසින්). Translated by Verleun, J.A. Oranjestad, Aruba: D.J. De Wit.
  41. ^ DBNL. "Een korte Historie Aengaende Hollandt, Den Ryper zee-postil, bestaende in XXII. Predicatien toegepast op den zeevaert, E. Az. van Dooregeest, C.A. Posjager". DBNL (ලන්දේසි බසින්). p. 350. සම්ප්‍රවේශය 2023-09-22.
  42. ^ a b c d e f Goslinga, Cornelis Ch. (1979). "A Short History of the Netherlands Antilles and Surinam". SpringerLink (ඉංග්‍රීසි බසින්): 20–25. doi:10.1007/978-94-009-9289-4. ISBN 978-90-247-2118-4.
  43. ^ Unger, Richard W. (1980). "Dutch Herring, Technology, and International Trade in the Seventeenth Century". The Journal of Economic History. 40 (2): 253–280. doi:10.1017/S0022050700108204. ISSN 0022-0507. JSTOR 2120179. S2CID 154052293.
  44. ^ a b c Goslinga, Cornelis Christiaan (1971). "The Battle for Salt". The Dutch in the Caribbean and on the Wild Coast, 1580-1680. Assen : Van Gorcum [etc.] pp. 116–140. ISBN 978-90-232-0141-0.
  45. ^ De Hullu, J. (1923). "Aruba in 1816". De West-Indische Gids. 5: 371–382. ISSN 0372-7289. JSTOR 41845847.
  46. ^ Fraters van Tilburg (1924) (in Dutch), Ranchoe. Zoutwinning. Er is weinig aan verdiend. Het zout wordt gebruikt bij de verzending van vis, http://archive.org/details/STADSMUSEUMTILBURG-FRATERS-404472, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2023-10-06 
  47. ^ a b c d Goslinga, Cornelis Ch. (1979). "A Short History of the Netherlands Antilles and Surinam". SpringerLink (ඉංග්‍රීසි බසින්). doi:10.1007/978-94-009-9289-4. ISBN 978-90-247-2118-4.
  48. ^ Alofs 1995, පිටු අංකය: 1.
  49. ^ a b c Nooyen 1965, පිටු අංකය: 34-35.
  50. ^ Alofs 1995, පිටු අංකය: 2.
  51. ^ Brenneker 1986, පිටු අංකය: 87.
  52. ^ Alofs 1995, පිටු අංකය: 3.
  53. ^ a b c d e f g h i j k l m "Historia di Aruba". 21 June 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2019.
  54. ^ a b "Aruba". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/37333/Aruba. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 28 July 2019. 
  55. ^ "British Empire: Caribbean: Aruba". 8 May 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 June 2015.
  56. ^ "Aruba History". 28 July 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2019.
  57. ^ Albert Gastmann, "Suriname and the Dutch in the Caribbean" in Encyclopedia of Latin American History and Culture, vol. 5, p. 189. New York: Charles Scribner's Sons 1996.
  58. ^ Central American and Caribbean Air Forces, Daniel Hagedorn, Air Britain (Historians) Ltd., Tonbridge, 1993, p.135, ISBN 0 85130 210 6
  59. ^ Robbers, Gerhard (2007). Encyclopedia of World Constitutions. Vol. 1. New York City: Facts on File, Inc. p. 649. ISBN 978-0-8160-6078-8. 23 April 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 October 2015.
  60. ^ "Status change means Dutch Antilles no longer exists". BBC News. BBC. 10 October 2010. 11 October 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 October 2010.
  61. ^ "BBC News — Aruba profile — Timeline". BBC. 5 November 2013. 30 August 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 July 2014.
  62. ^ de Cordoba, Jose (1984-12-23). "Aruba Braces for Loss of Refinery". The Washington Post. සම්ප්‍රවේශය 2021-08-16.
  63. ^ a b "Aruba". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/37333/Aruba. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 28 July 2019. 
  64. ^ White, R. V; Tarney, J; Kerr, A. C; Saunders, A. D; Kempton, P. D; Pringle, M. S; Klaver, G. T (1999-01-01). "Modification of an oceanic plateau, Aruba, Dutch Caribbean: Implications for the generation of continental crust". Lithos. 46 (1): 43–68. Bibcode:1999Litho..46...43W. doi:10.1016/S0024-4937(98)00061-9. ISSN 0024-4937.
  65. ^ Centraal Bureau voor de Statistiek Aruba; Derix, Ruud (2016). The history of resource exploitation in Aruba : Landscape series 2. Oranjestad: Centraal Bureau voor de Statistiek.
  66. ^ Hartog, Johan (1961). Aruba: Past and Present: from the time of the indians until today (ඉංග්‍රීසි බසින්). Translated by Verleun, J.A. Oranjestad, Aruba: D.J. De Wit.
  67. ^ Eppinga, Maarten B.; Mijts, Eric N.; Santos, Maria J. (2022-07-01). "Ranking the sustainable development goals: perceived sustainability priorities in small island states". Sustainability Science (ඉංග්‍රීසි බසින්). 17 (4): 1537–1556. Bibcode:2022SuSc...17.1537E. doi:10.1007/s11625-022-01100-7. hdl:1854/LU-8741920. ISSN 1862-4057. S2CID 246683341.
  68. ^ ACF, Aruba Conservation Foundation. est. 2003. vis. 2025. https://acf.aw/nature-conservation
  69. ^ This Rare Earth. vis. 2025 https://thisrareearth.com/arikok-national-park-aruba/
  70. ^ Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194. Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2023.
  71. ^ "Global Forest Resources Assessment 2020, Aruba". Food Agriculture Organization of the United Nations.
  72. ^ "Climate Data Aruba". Departamento Meteorologico Aruba. 14 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 October 2012.
  73. ^ Dewar, Robert E. and Wallis, James R; 'Geographical patterning in interannual rainfall variability in the tropics and near tropics: An L-moments approach'; in Journal of Climate, 12; pp. 3457–3466
  74. ^ "Aruba". The World Factbook (2025 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2019. (Archived 2019 edition)
  75. ^ "Summary Climatological Normals Period 1991–2020" (PDF). Departamento Meteorologico Aruba. 15 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 14 February 2021.
  76. ^ "Summary Climatological Normals Period 1951–1980" (PDF). Departamento Meteorologico Aruba. 12 May 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 14 February 2021.
  77. ^ "Summary Climatological Normals Period 1971–2000" (PDF). Departamento Meteorologico Aruba. 12 May 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 14 February 2021.
  78. ^ "Summary Climatological Normals Period 1981–2010" (PDF). Departamento Meteorologico Aruba. 17 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 14 February 2021.
  79. ^ a b උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික <ref> ටැගය; අරුබා හි ජන විකාශනය cia.gov නමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි
  80. ^ "Aruba" (in en), The World Factbook (Central Intelligence Agency), 2023-08-29, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/aruba/#people-and-society, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2023-09-13 
  81. ^ "Aruba". HIAS (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2025-03-28.
  82. ^ "Mitochondrial DNA Analysis in Aruba".
  83. ^ "A multicultural society – Central Bureau of Statistics" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2022-09-21. සම්ප්‍රවේශය 2025-03-28.
  84. ^ "The development of the population of Aruba – Central Bureau of Statistics" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2022-11-24. සම්ප්‍රවේශය 2023-09-14.
  85. ^ "The development of the population of Aruba – Central Bureau of Statistics" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2022-11-24. සම්ප්‍රවේශය 2024-12-31.
  86. ^ "The development of the population of Aruba – Central Bureau of Statistics" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2022-11-24. සම්ප්‍රවේශය 2023-09-14.
  87. ^ "Census 2010 – Central Bureau of Statistics" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2012-07-06. සම්ප්‍රවේශය 2023-09-15.
  88. ^ "(PDF) Language and education in Aruba, Bonaire and Curaçao". ResearchGate (ඉංග්‍රීසි බසින්). 20 March 2025 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2025-03-28.
  89. ^ "About Us". DutchCaribbeanLegalPortal.com. 20 June 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2014.
  90. ^ "Aruba, Our History and Culture".
  91. ^ a b "Aruba". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/37333/Aruba. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 28 July 2019. 
  92. ^ a b c "Aruba". The World Factbook (2025 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2019. (Archived 2019 edition)
  93. ^ "History of Aruba in Timeline - Popular Timelines". populartimelines.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2020-05-29.
  94. ^ Dede pikiña ku su bisiña: Papiamentu-Nederlands en de onverwerkt verleden tijd. van Putte, Florimon., 1999. Zutphen: de Walburg Pers
  95. ^ CIA.gov (2022). "Aruba-People and Society". www.CIA.gov/the-world-factbook. සම්ප්‍රවේශය 21 October 2022.
  96. ^ "Aruba". The World Factbook (2025 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 6 June 2011. (Archived 2011 edition)
  97. ^ Dede pikiña ku su bisiña: Papiamentu-Nederlands en de onverwerkt verleden tijd. van Putte, Florimon., 1999. Zutphen: de Walburg Pers
  98. ^ Devonish, Hubert; Richardson, Gregory. "The English Creole of Aruba: A Community-Based Description of the San Nicolas Variety".
  99. ^ "Aruba - arubanoasis". arubanoasis.com. 26 July 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2020-05-29.
  100. ^ "Practiced religions in Aruba - Churches, Temples & Holy Places | Aruba.com". www.aruba.com (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-14.
  101. ^ "Lourdes Grotto Aruba - Rooms-Katholiek Schrijn in de Rotsen". www.aruba.com (ලන්දේසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-14.
  102. ^ a b c d "Aruba". The World Factbook (2025 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2019. (Archived 2019 edition)
  103. ^ "Aruba". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/37333/Aruba. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 28 July 2019. 
  104. ^ "Political Stability". Aruba Department of Foreign Affairs. 25 March 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 June 2011.
  105. ^ "Best Things to do in Aruba". aruba.com. 15 February 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  106. ^ "Korps Politie Aruba: district precincts". Aruba Police Force. 26 February 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 September 2010.
  107. ^ Central Bureau of Statistics. "Key Indicators General Government, 1997–2006". 22 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 June 2011.
  108. ^ Kingdom of the Netherlands - Aruba: 2019 Article IV Consultation Discussions - Press Release and Staff Report (Report). International Monetary Fund. 2019. p. 9.
  109. ^ "Office of the EU and Kingdom Relations". OFFICE OF THE EU AND KINGDOM RELATIONS (ඉංග්‍රීසි බසින්). Archived from the original on 30 July 2022. සම්ප්‍රවේශය 2022-07-30.{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link)
  110. ^ Thaivalappil, Maureen. "U.S. Relations With Aruba". United States Department of State (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-07-30.
  111. ^ "EU Relations with Aruba". European Union. 9 June 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 June 2011.
  112. ^ "Overseas Countries and Territories (OCT)". European Union. 13 August 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 June 2011.
  113. ^ "Aruba Foreign Affairs". arubaforeignaffairs.com. 27 August 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 August 2016.
  114. ^ Dede pikiña ku su bisiña: Papiamentu-Nederlands en de onverwerkt verleden tijd. van Putte, Florimon., 1999. Zutphen: de Walburg Pers
  115. ^ Van Putte 1999.
  116. ^ Dijkhoff & Pereira 2010, පිටු අංකය: 237.
  117. ^ "Bogaerts: USA TODAY Sports' Minor League Player of Year". USA Today. 3 September 2013. 2 April 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 July 2014.
  118. ^ "Aruba Education - Schools and Universities". VisitAruba.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2020-03-16.
  119. ^ "Hands for Ziti: Teacher & Students from International School of Aruba Team Up to 3D Print e-NABLE Prosthetics". 3dprint.com (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 25 November 2015. සම්ප්‍රවේශය 2018-09-15.
  120. ^ "Schakel College in Tilburg • Tilburgers.nl - Nieuws uit Tilburg". Tilburgers.nl - Nieuws uit Tilburg (ලන්දේසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2018-09-15.
  121. ^ "Aureus University School of Medicine". Aureusuniversity.com. 25 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2017.
  122. ^ "Caribbean Medical School - Xavier University". Caribbean Medical School - Xavier University. 25 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2017.
  123. ^ "Aruba". The World Factbook (2025 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2019. (Archived 2019 edition)
  124. ^ a b c "Aruba". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/37333/Aruba. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 28 July 2019. 
  125. ^ "Aruba". The World Factbook (2025 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 12 September 2019. (Archived 2019 edition)
  126. ^ a b "Country Trends". Global Footprint Network. සම්ප්‍රවේශය 4 June 2020.
  127. ^ Lin, David; Hanscom, Laurel; Murthy, Adeline; Galli, Alessandro; Evans, Mikel; Neill, Evan; Mancini, MariaSerena; Martindill, Jon; Medouar, FatimeZahra; Huang, Shiyu; Wackernagel, Mathis (2018). "Ecological Footprint Accounting for Countries: Updates and Results of the National Footprint Accounts, 2012-2018". Resources (ඉංග්‍රීසි බසින්). 7 (3): 58. Bibcode:2018Resou...7...58L. doi:10.3390/resources7030058.
  128. ^ "Convert Dollars to Aruba Florin | USD to AWG Currency Converter". Gocuco update exchange rates online.
  129. ^ "Barcadera Free Zone". Free Zone Aruba. 22 January 2014. සම්ප්‍රවේශය 1 May 2021.
  130. ^ "Aruba". The World Factbook (2025 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 12 October 2016. (Archived 2016 edition)
  131. ^ "Toerisme Aruba naar recordhoogte" (ලන්දේසි බසින්). Antilliaans Dagblad. 5 May 2019. 6 May 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 May 2019.
  132. ^ "Aruba". HighEnd-traveller.com (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 31 May 2016. 8 December 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2017-12-08.
  133. ^ "History of Aruba in Timeline - Popular Timelines". populartimelines.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2020-05-24.
  134. ^ "Sinterklaas op Aruba - Feestdagen op Aruba". www.aruba.com (ලන්දේසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-23.
  135. ^ "King's Day in Aruba- Official Aruba Holiday". www.aruba.com (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-23.
  136. ^ "2020 National Anthem & Flag Day in Aruba". www.aruba.com (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-23.
  137. ^ Overheid, Aruba (2018-11-09). "Gaita". www.overheid.aw (ලන්දේසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-23.
  138. ^ a b "Aruba". Aruba Beach House. 28 April 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 April 2021.
  139. ^ "Global Sports Industry Data". Verlete Sports. 2020-02-12. සම්ප්‍රවේශය 2024-05-07.
  140. ^ Palmer, Dan (2018-09-11). "Aruban Olympic Committee honour athletes with special book". insidethegames.biz. සම්ප්‍රවේශය 2024-05-07.
  141. ^ "Taratata map (historic)". සම්ප්‍රවේශය 5 February 2022.
  142. ^ "Taratata map (updated)". 5 November 2021. සම්ප්‍රවේශය 5 February 2022.
  143. ^ "Naar een duurzame inrichting van Aruba" (ලන්දේසි බසින්). Ministerie Ruimtelijke Onderwikkeling, Infrastructuur en Milieu. 2019. p. 10. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2021.
  144. ^ Street car is up and running සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 ජූලි 2014 at the Wayback Machine The Morning News, 27 February 2013
  145. ^ "W.E.B. Water Distribution". 11 May 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 May 2022.
  146. ^ "W.E.B. Water Consumption". සම්ප්‍රවේශය 11 May 2022.
  147. ^ "W.E.B. Power Generation". 23 May 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 May 2022.
  148. ^ "ELMAR Solar and Wind". සම්ප්‍රවේශය 11 May 2022.
  149. ^ "ELMAR and WEB corporate structure". සම්ප්‍රවේශය 11 May 2022.
  150. ^ "Utilities Aruba". සම්ප්‍රවේශය 22 August 2022.
  151. ^ "Press Release: Web Aruba 'Sunrise Solar Park' Project Ground Breaking Monumental for Caribbean Clean Energy Transition". RMI (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2024-04-14.
  152. ^ "Bubali RWZI". 20 October 2021. සම්ප්‍රවේශය 9 April 2022.
  153. ^ "Parkietenbos RFI1". 8 February 2018. සම්ප්‍රවේශය 9 April 2022.
  154. ^ "Parkietenbos RFI2". 8 February 2018. සම්ප්‍රවේශය 9 April 2022.
  155. ^ "Dump on fire again". 7 April 2022. සම්ප්‍රවේශය 9 April 2022.
  156. ^ "Mio Wireless". 19 June 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
උතුරු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ යැපෙන භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=අරුබා&oldid=742193" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි