සැම්බියාවේ දේශපාලනය
සැම්බියාවේ දේශපාලනය සිදුවන්නේ ජනාධිපති නියෝජිත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජයක රාමුවක් තුළ වන අතර එමඟින් සැම්බියාවේ ජනාධිපතිවරයා ප්ලූරිෆෝම් බහු-පක්ෂ පද්ධතියක රාජ්‍ය නායකයා සහ රජයේ ප්‍රධානියා වේ. රජය විධායක බලය ක්‍රියාත්මක කරන අතර ව්‍යවස්ථාදායක බලය රජයට සහ පාර්ලිමේන්තුවට පැවරේ.
සැම්බියාව 1964 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී නිදහස ලබා ගත් වහාම ජනරජයක් බවට පත් විය. 2011 සිට 2014 දක්වා සැම්බියාවේ ජනාධිපති මයිකල් සාටා විය, 2014 ඔක්තෝම්බර් 28 වන දින සාතා මිය යන තෙක්.[1] සාටා ගේ මරණයෙන් පසු, උප ජනාධිපති ගයි ස්කොට්, ස්කොට්ලන්ත සම්භවයක් ඇති සැම්බියානු ජාතිකයෙක්, සැම්බියාවේ වැඩ බලන ජනාධිපති විය. ජනාධිපතිවරනය 2015 ජනවාරි 22 දින පැවැත්විණි. මැතිවරණය සඳහා මුළු ජනාධිපති අපේක්ෂකයින් 11 දෙනෙකු තරඟ කළ අතර 2015 ජනවාරි 24 වන දින, දැඩි තරඟකාරී තරඟයකින් 6 වන ජනාධිපතිවරයා වීමට එඩ්ගා චග්වා ලුංගු මැතිවරණය ජයග්‍රහණය කළ බව නිවේදනය කරන ලදී. ඔහු 48.33% ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, ඔහුගේ සමීපතම ප්‍රතිවාදියා වූ හකයින්දේ හිචිලෙම ට වඩා 1.66% ක ඉදිරියෙන් සිටිමින් 46.67% ලබා ගත්තේය.[2] අනෙක් අපේක්ෂකයන් නව දෙනෙකුට ලැබුණේ 1%ට වඩා අඩු ප්‍රතිශතයකි. 2016 අගෝස්තු මාසයේදී සැම්බියානු මහ මැතිවරණයේ සභාපති එඩ්ගර් ලුන්ගු මැතිවරණයේ පළමු වටයේදී යලි මැතිවරණයෙන් ජයග්‍රහණය කළේය. විපක්ෂයට වංචා චෝදනා තිබූ අතර පාලක දේශප්‍රේමී පෙරමුණ (PF) විපක්ෂයේ UPND පක්ෂය විසින් කරන ලද චෝදනා ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී.[3]
2021 මහ මැතිවරණයේදී, 70% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් සංලක්ෂිත වූ, හකයින්දේ හිචිලෙම 59% ඡන්ද ලබා ගත් අතර, ඔහුගේ සමීපතම ප්‍රතිවාදියා වූ, වත්මන් ජනාධිපති එඩ්ගර් චග්වා ලුන්ගු, 39% ඡන්ද ලබා ගනිමින්.[4] අගෝස්තු 16 වන දින එඩ්ගා ලුන්ගු රූපවාහිනී ප්‍රකාශයක් මගින් ලිපියක් යවමින් සහ තේරී පත් වූ ජනාධිපති හකයින්ඩේ හිචිලේමාට සුබ පතමින් පිළිගත්තේය.[5][6] 2021 අගෝස්තු 24 දින, සැම්බියාවේ නව ජනාධිපතිවරයා ලෙස හකයින්ඩේ හිචිලේමා දිවුරුම් දෙන ලදී.[7]
විදේශ සබඳතා[සංස්කරණය]
.jpg)
1964 නිදහසෙන් පසු, සැම්බියාවේ විදේශ සබඳතා බොහෝ දුරට අවධානය යොමු වූයේ අප්‍රිකානු ජාතික කොන්ග්‍රසය සහ SWAPO වැනි දකුණු අප්‍රිකාවේ අනෙකුත් රටවල විමුක්ති ව්‍යාපාරවලට සහාය වීම කෙරෙහි ය. සීතල යුද සමයේදී සැම්බියාව නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ සාමාජිකයෙකි.
ආරක්ෂක අංශ[සංස්කරණය]
සැම්බියානු ආරක්ෂක බලකාය (ZDF) සැම්බියා හමුදාව (ZA), සැම්බියා ගුවන් හමුදාව (ZAF) සහ සැම්බියානු ජාතික සේවය (ZNS) වලින් සමන්විත වේ. ZDF මූලික වශයෙන් බාහිර තර්ජන වලට එරෙහිව නිර්මාණය කර ඇත.
2019 දී සැම්බියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[8]
පරිපාලන අංශ[සංස්කරණය]
සැම්බියාව පරිපාලනමය වශයෙන් පළාත් දහයකට බෙදා එය දිස්ත්‍රික්ක 117 කට බෙදා ඇති අතර මැතිවරණ වශයෙන් මැතිවරණ කොට්ඨාශ 156 කට සහ වාට්ටු 1,281 කට බෙදා ඇත.
- පළාත්
- මධ්‍යම පළාත
- කොපර්බෙල්ට් පළාත
- නැගෙනහිර පළාත
- ලුආපුලා පළාත
- ලුසාකා පළාත
- මුචින්ගා පළාත
- වයඹ පළාත
- උතුරු පළාත
- දකුණු පළාත
- බස්නාහිර පළාත
මානව හිමිකම්[සංස්කරණය]
රජය ඕනෑම විරුද්ධත්වයක් සහ විවේචනයකට සංවේදී වන අතර විවේචකයින් මහජන කැළඹීමට පෙළඹවූ බවට නීතිමය කඩතුරාව යොදා ගනිමින් ඔවුන්ට එරෙහිව නඩු පැවරීමට ඉක්මන් වී ඇත. නිදහසේ කතා කිරීම සහ මාධ්‍ය මර්දනය කිරීම සඳහා අපවාද නීති භාවිතා කරනු ලැබේ.[9]
සමලිංගික ලිංගික ක්‍රියාකාරකම් සැම්බියාවේ පිරිමි සහ ගැහැණු යන දෙඅංශයෙන්ම නීති විරෝධී වේ.[10][11] 2010 සමීක්ෂණයකින් හෙළි වූයේ සැම්බියානුවන්ගෙන් 2%ක් පමණක් සමලිංගිකත්වය සදාචාරාත්මකව පිළිගත හැකි බවයි.[12]
2019 දෙසැම්බරයේදී, සැම්බියාවේ සමලිංගික යුවළක් වන ජැෆෙට් චටාබා සහ ස්ටීවන් සම්බා සිරගත කිරීම සම්බන්ධයෙන් සැම්බියාවේ එක්සත් ජනපද තානාපති ඩැනියෙල් ලුවිස් ෆුට් "බියට" පත් වූ බව වාර්තා විය. අභියාචනයක් අසාර්ථක වීමෙන් පසුව සහ යුවළට වසර 15 ක සිර දඬුවමක් නියම වූ පසු, ෆූට් මෙම නඩුව සහ රටේ සමලිංගික විරෝධී නීති දෙකම සමාලෝචනය කරන ලෙස සැම්බියානු රජයෙන් ඉල්ලා සිටියේය. ෆුට් සමාජ මාධ්‍යවල තර්ජනයට ලක්වීමෙන් පසු ප්‍රතික්‍රියාවකට මුහුණ දුන් අතර ප්‍රසිද්ධියේ පෙනී සිටීම අවලංගු කරන ලද අතර, ජනාධිපති ලුංගු ඔහුට පුද්ගල නොවන බව ප්‍රකාශ කිරීමෙන් පසුව ඔහු නැවත කැඳවනු ලැබීය.[13]
යොමු කිරීම්[සංස්කරණය]
- ↑ Zambian President Michael Sata dies in London සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 ජූලි 2017 at the Wayback Machine. BBC. 29 October 2014
- ↑ Defence Minister Lungu wins Zambia's disputed presidential race සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 මාර්තු 2016 at the Wayback Machine. Associated Press via Yahoo News. 24 January 2015
- ↑ "Zambia's President Edgar Lungu declared election winner". BBC News. 15 August 2016. 26 October 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 May 2021.
- ↑ "Presidential Election Results". Electoral Commission of Zambia. 16 August 2021. 2 November 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 December 2021.
- ↑ "Zambia election: Hakainde Hichilema beats President Edgar Lungu". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2021-08-16. 24 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-08-16.
- ↑ Kabwe, Zitto [@zittokabwe] (15 August 2021). "#Zambia President @EdgarCLungu has conceded in a letter sent to now president elect @HHichilema of @UPNDZM. Once again Zambia has shown the world the level of its democratic maturity. Peaceful transfer of power is happening for third time in history. Congratulations Zambians" (Tweet) (ඉංග්‍රීසි බසින්). 27 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 August 2021 – via Twitter.
- ↑ "Zambia's Hakainde Hichilema sworn in as President in rare victory for an African opposition leader". 24 August 2021. 16 November 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 November 2021.
- ↑ "Chapter XXVI: Disarmament – No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons". United Nations Treaty Collection. 7 July 2017. 6 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 October 2019.
- ↑ "Zambia" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 25 පෙබරවාරි 2021 at the Wayback Machine, Country Reports on Human Rights Practices for 2012, Bureau of Democracy, Human Rights and Labor, U.S. Department of State, 22 March 2013.
- ↑ "State Sponsored Homophobia 2016: A world survey of sexual orientation laws: criminalisation, protection and recognition" (PDF). International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association. 17 May 2016. 2 September 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 July 2017.
- ↑ Avery, Daniel (4 April 2019). "71 Countries Where Homosexuality is Illegal". Newsweek. 11 December 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 August 2019.
- ↑ Meyer, Birgit (2021). "What Is Religion in Africa? Relational Dynamics in an Entangled World". Journal of Religion in Africa. Brill. 50 (1–2): 156–181. doi:10.1163/15700666-12340184. 7 April 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ↑ "US recalls ambassador to Zambia after gay rights row". BBC News. 24 December 2019. 31 December 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 January 2020.