"ජල විදුලිය" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්
No edit summary |
No edit summary |
||
| 19 පේළිය: | 19 පේළිය: | ||
[[මධ්‍යතන යුගය|මධ්‍යකාලීන]] යුගයෙදී ඉස්ලාමික ඉංජිනේරු [[අල්-ජසරි]] විසින් රචිත "The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices" නම් ග්‍රන්ථය මගින් ජලයේ බලයෙන් ක්‍රියාතමක කල හැකි උපකරණ පනහක් පිළිබදව විස්තර කර ඇත. මෙවා අතර ඔරලෝසු, වයින් පිරිනැමීම සදහා උපකරණයක්, ගංගාවල සහ පොකුණුවල ජලය ඉහලට ඇදීම සදහා උපකරණ පහක්,එනමුත් මෙයින් තුනක් සත්ත්ව බලයෙන් හා එකක් ජලයෙන් හෝ සත්ත්ව බලයෙන් යන දෙකෙන්ම බල ගැන්විය හැක. මෙම වෑල්වයක් සහිත අනුවැටුම් උපකරනය වක්‍රකාර පටියකට සම්බන්ද වූ කෙණ්ඩියකින් යුක්තය.<ref>{{cite web|last1=Al-Hassani|first1=Salim|title=800 Years Later: In Memory of Al-Jazari, A Genius Mechanical Engineer|url=http://muslimheritage.com/article/800-years-later-memory-al-jazari-genius-mechanical-engineer|website=Muslim Heritage|publisher=The Foundation for Science, Technology, and Civilisation|accessdate=30 April 2015}}</ref> මෙය [[shadoof]] ලෙස හැදින්විය හැක.{{Better ref needed|date=November 2015}} |
[[මධ්‍යතන යුගය|මධ්‍යකාලීන]] යුගයෙදී ඉස්ලාමික ඉංජිනේරු [[අල්-ජසරි]] විසින් රචිත "The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices" නම් ග්‍රන්ථය මගින් ජලයේ බලයෙන් ක්‍රියාතමක කල හැකි උපකරණ පනහක් පිළිබදව විස්තර කර ඇත. මෙවා අතර ඔරලෝසු, වයින් පිරිනැමීම සදහා උපකරණයක්, ගංගාවල සහ පොකුණුවල ජලය ඉහලට ඇදීම සදහා උපකරණ පහක්,එනමුත් මෙයින් තුනක් සත්ත්ව බලයෙන් හා එකක් ජලයෙන් හෝ සත්ත්ව බලයෙන් යන දෙකෙන්ම බල ගැන්විය හැක. මෙම වෑල්වයක් සහිත අනුවැටුම් උපකරනය වක්‍රකාර පටියකට සම්බන්ද වූ කෙණ්ඩියකින් යුක්තය.<ref>{{cite web|last1=Al-Hassani|first1=Salim|title=800 Years Later: In Memory of Al-Jazari, A Genius Mechanical Engineer|url=http://muslimheritage.com/article/800-years-later-memory-al-jazari-genius-mechanical-engineer|website=Muslim Heritage|publisher=The Foundation for Science, Technology, and Civilisation|accessdate=30 April 2015}}</ref> මෙය [[shadoof]] ලෙස හැදින්විය හැක.{{Better ref needed|date=November 2015}} |
||
1753 දී ප්‍රංශ ඉංජිනේරුවරයෙකු වන [[බර්නාඩ් ෆොරෙස්ට් ද බෙල්ඩෝර්]] විසින් ප්‍රකාශිත "Architecture Hydraulique" ග්‍රන්ථය මගින් සිරස් හා තිරස් අක්ශ ද්‍රාව යන්ත්‍ර පිළිබදව විස්තර කර ඇත. දහනව වන සියවසේ අගභාගය වන විට, [[ව්යාපෘති කළමනාකරුවන්]] සහ පුනර්ජනනීය බල ශක්ති පිළිබද කැපී පෙනෙන පුරෝගාමීන් කණ්ඩායමක් වන [[ජාකොබ් එස් ගිබ්ස්]] හා [[බ්‍රින්ස්ලි කොල්බර්ඩ්]] විසින් වැඩිවන [[කාර්මික විප්ලවය|කාර්මික විප්ලවීය]] බල ඉල්ලුම සදහා [[විද්‍යුත්ජනකයන්]] ද්‍රාවශක්තිය<ref name="doehis">{{cite web|url=http://www1.eere.energy.gov/windandhydro/hydro_history.html|title=History of Hydropower|publisher=US Department of Energy}}</ref> සමග එක් කොට සංවර්ධනය කරන ලදී. |
1753 දී ප්‍රංශ ඉංජිනේරුවරයෙකු වන [[බර්නාඩ් ෆොරෙස්ට් ද බෙල්ඩෝර්]] විසින් ප්‍රකාශිත "Architecture Hydraulique" ග්‍රන්ථය මගින් සිරස් හා තිරස් අක්ශ ද්‍රාව යන්ත්‍ර පිළිබදව විස්තර කර ඇත. දහනව වන සියවසේ අගභාගය වන විට, [[ව්යාපෘති කළමනාකරුවන්]] සහ පුනර්ජනනීය බල ශක්ති පිළිබද කැපී පෙනෙන පුරෝගාමීන් කණ්ඩායමක් වන [[ජාකොබ් එස් ගිබ්ස්]] හා [[බ්‍රින්ස්ලි කොල්බර්ඩ්]] විසින් වැඩිවන [[කාර්මික විප්ලවය|කාර්මික විප්ලවීය]]<ref name="watenc">{{cite web|title=Hydroelectric Power|url=http://www.waterencyclopedia.com/Ge-Hy/Hydroelectric-Power.html|publisher=Water Encyclopedia}}</ref> බල ඉල්ලුම සදහා [[විද්‍යුත්ජනකයන්]] ද්‍රාවශක්තිය<ref name="doehis">{{cite web|url=http://www1.eere.energy.gov/windandhydro/hydro_history.html|title=History of Hydropower|publisher=US Department of Energy}}</ref> සමග එක් කොට සංවර්ධනය කරන ලදී. |
||
බ්‍රිතාන්‍යයේ කාර්මික විප්ලවය ආර්ම්භයේදී, [[රිචර්ඩ් එක්රයිට්ස්]] [[ජල රාමුව]] වැනි නව නිපැයුම්වල ප්‍රධාන බල සැපයුම වූයේ ජලයයි. එනමුත් ජලය, බොහොමයක් විශාල මෝල් සහ කර්මාන්ත ශාලා සදහා වාශ්ප බලය භාවිතයට මග සැලසීය. දහ අටවන සහ දහ නවවන ශතවර්ශ තෙක්ම කුඩා [[ධාරා ඌෂ්මක]](උ.දා [[Dyfi Furnace]]), [[ඇඹරුම් යන්ත්‍ර]] වැනි කුඩා පරිමානයේ මෙහෙයුම් සදහා ඒවා බොහොමයක් භාවිත කරන ලදී, මේ සදහා [[මිසිසිපි ගගේ]] අඩි පනහක් (මීටර් පහලවක් පමණ) උසැති [[ශාන්ත අන්තෝනි දිය ඇල්ල]] වැනි ඒවා භාවිතා කරන ලදී. |
බ්‍රිතාන්‍යයේ කාර්මික විප්ලවය ආර්ම්භයේදී, [[රිචර්ඩ් එක්රයිට්ස්]] [[ජල රාමුව]]<ref name="kreis">{{Cite web|url=http://www.historyguide.org/intellect/lecture17a.html|title=The Origins of the Industrial Revolution in England|last=Kreis|first=Steven|year=2001|work=The history guide|accessdate=19 June 2010}}</ref> වැනි නව නිපැයුම්වල ප්‍රධාන බල සැපයුම වූයේ ජලයයි. එනමුත් ජලය, බොහොමයක් විශාල මෝල් සහ කර්මාන්ත ශාලා සදහා වාශ්ප බලය භාවිතයට මග සැලසීය. දහ අටවන සහ දහ නවවන ශතවර්ශ තෙක්ම කුඩා [[ධාරා ඌෂ්මක]](උ.දා [[Dyfi Furnace]]),<ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/wales/mid/sites/history/pages/dyfifurnace.shtml|title=Dyfi Furnace|last=Gwynn|first=Osian|work=BBC Mid Wales History|publisher=BBC|accessdate=19 June 2010}}</ref> [[ඇඹරුම් යන්ත්‍ර]] වැනි කුඩා පරිමානයේ මෙහෙයුම් සදහා ඒවා බොහොමයක් භාවිත කරන ලදී, මේ සදහා [[මිසිසිපි ගගේ]] අඩි පනහක් (මීටර් පහලවක් පමණ) උසැති [[ශාන්ත අන්තෝනි දිය ඇල්ල]] වැනි ඒවා භාවිතා කරන ලදී. |
||
එක්දහස් අටසිය තිහ වන විට එක්සත් ජනපදයේ [[ඇළ|ඇල]] මාර්ග තනා ජලයේ බලයෙන් අධික බෑවුම් සහිත කදු මුදුන්වල සිට ඉහල සිට පහළට ආනතියක් සහිත [[දුම්රිය මාර්ග පද්ධති පිලිබඳ ඉංජිනේරු විද්‍යාව|දුම්රිය මාර්ග]] ඔස්සේ සහ [[බත්තල්]] මගින් ප්‍රවහන කටයුතු කලහ. පසුකාලීනව දුම්රියමාර්ග මගින් ඇළමාර්ග ඔස්සේ කල ප්‍රවාහනය ආක්‍රමනය කල නිසා, ඇළ පද්ධති ජල විදුලි පද්ධති ලෙසට වෙනස්කර දියුණු කරන ලදී. [[ලෝවෙල් ඉතිහාසය]] සැකලීමෙදී, වාණිජ සංවර්ධනය හා කාර්මිකරණය සඳහා කදිම ජල විදුලිය යොදාගැනීමෙ උදාහරණයක් ලෙස [[මැසචුසෙට්ස්]] හැදින්විය හැක. |
එක්දහස් අටසිය තිහ වන විට එක්සත් ජනපදයේ [[ඇළ|ඇල]] මාර්ග තනා ජලයේ බලයෙන් අධික බෑවුම් සහිත කදු මුදුන්වල සිට ඉහල සිට පහළට ආනතියක් සහිත [[දුම්රිය මාර්ග පද්ධති පිලිබඳ ඉංජිනේරු විද්‍යාව|දුම්රිය මාර්ග]] ඔස්සේ සහ [[බත්තල්]] මගින් ප්‍රවහන කටයුතු කලහ. පසුකාලීනව දුම්රියමාර්ග මගින් ඇළමාර්ග ඔස්සේ කල ප්‍රවාහනය ආක්‍රමනය කල නිසා, ඇළ පද්ධති ජල විදුලි පද්ධති ලෙසට වෙනස්කර දියුණු කරන ලදී. [[ලෝවෙල් ඉතිහාසය]] සැකලීමෙදී, වාණිජ සංවර්ධනය හා කාර්මිකරණය සඳහා කදිම ජල විදුලිය යොදාගැනීමෙ උදාහරණයක් ලෙස [[මැසචුසෙට්ස්]] හැදින්විය හැක. |
||
06:01, 5 මාර්තු 2017 තෙක් සංශෝධනය
.jpg)
ජල විදුලි හෝ ජල විදුලි බලය (ග්‍රීක වචනය: ύδωρ, "ජලය") ප්‍රයෝජනවත් කාර්යයන් සඳහා උපකාරි වනුයේ ජලය වැටීමේ ශක්තිය හෝ වේගයෙන් ධාවනය ජලය මගින් වියුත්පන්න වන බලය වේ. පුරාණ කාලයේ සිට, ජල යන්ත්‍ර බොහෝ ආකාර ජල විදුලි වාරිමාර්ග සඳහා පුනර්ජනනීය බලශක්ති මූලාශ්‍ර සහ එවැනි ඇඹරුම් යන්ත්‍ර, ඉරුම් යන්ත්‍ර, රෙදි මෝල, පැන්නුම් මිටි, දොඹකර, ගෘහාශ්‍රිත සෝපාන, සහ ලෝපස් මෝල් වැනි විවිධ යාන්ත්‍රික උපාංග, එම ක්‍රියාවලිය ලෙස භාවිතා කර ඇත. trompe නම් යන්ත්‍ර මගින් ඉහල සිට පහලට වැටෙන ජලයේ ශක්තිය උපයෝගී කරගෙන වාතය සම්පීඩනය කරයි. ඈත පිහිටි යන්ත්‍ර ක්‍රියාකරවීම සදහා මෙම බලය යොදාගනී.
දහ නව වන සියවස අග භාගයේ දී ජල විදුලිය, විදුලිය ජනන මූලශ්‍රායක් බවට පත් විය. 1878දී[1] ජල විදුලිය මගින් බල ගැන්වූ පළමු නිවස නෝර්ම්බලන්හී Cragside වූ අතර පළමු වාණිජ ජල විදුලි බලාගාරය, 1879 දී නයගරා ඇල්ල ආශ්‍රිතව ඉදි කරන ලදී. 1881 දී මෙමගින් නගරයේ වීදි ලාම්පු බලගන්වන ලදී.
විසිවන සියවසේ මුල සිට මේ දක්වා ජල විදුලිය නූතන කාලීන සංවර්ධනය සමග සහයෝගීව භාවිතා කර ඇත. ලෝක බැංකුව වැනි ජාත්යන්තර ආයතන වායුගෝලයට[2] කාබන් ප්‍රමාණවත් ලෙස එකතුකිරීමක් තොරව ආර්ථික සංවර්ධනය සඳහා මාධ්‍යයක් ලෙස ජල විදුලිය යොදාගැනීම පිලිබදව සලකා බලනු ලබයි. නමුත් ජල වේලි මගින් සැලකිය යුතු සෘණ සමාජ හා පාරිසරික බලපෑම්[3] ඇති කළ හැක.
ඉතිහාසය
ඉන්දියාවේ, ජලය රෝද සහ ජලයන්ත්‍ර ඉදිකරන ලදී; රෝම අධිරාජ්‍යය ජලය බලයෙන් ක්‍රියාත්මක මෝල්, ධාන්‍යවලින් පිටි නිෂ්පාදනය සහ දැව හා ගල්ඉරීම සඳහා ද භාවිතා කරන ලදී. චීනයේ හැන් රාජ වංශයේ සිට ජල යන්ත්‍ර විශාල වශයෙන් භාවිතා කරන ලදී. චීනයේ ඈත පෙරදිග ප්‍රදේශවල භෝග සහ වාරිමාර්ග ඇලවල් සදහා ද්‍රාව බලයෙන් ක්‍රියාත්මක "කෝව රෝද" මගින් ජලය ඉහලට පොම්ප කර ඇත[කවදාද?][කවදාද?]
දිය පිරික්සුම නම් වැවක ජලය ගලා යාමට සැලැස්වීමෙන් ඇතිවන ජල තරංග මගින් ලෝපස්[4] වෙන්කර ගැනීමේ ක්‍රමයක් ඇත. මෙම ක්‍රමය මුලින්ම ක්‍රි.ව 75හේ සිට වේල්ස් ඩොලොව්කොති රන් පතල් දී භාවිතා කරන ලදී, නමුත් මෙය ස්පාඤ්ඤයේ "Las Médulas" නම් පතල්වල සංවර්ධනය කර ඇත. මෙම ක්‍රමය මධ්‍යකාලීන සහ පසුකාලීන බ්‍රිතාන්‍ය තුල ඊයම් සහ ටින් ලෝපස් වෙන්කර ගැනීම සදා භාවිතා කර ඇත. පසුව මෙම ක්‍රමය විකාසනය වීමෙන් කැලිෆෝනියවේ රන් කැනීම් සදහා ද්‍රාව බලය භාවිතා කරන ලදී.
මධ්‍යකාලීන යුගයෙදී ඉස්ලාමික ඉංජිනේරු අල්-ජසරි විසින් රචිත "The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices" නම් ග්‍රන්ථය මගින් ජලයේ බලයෙන් ක්‍රියාතමක කල හැකි උපකරණ පනහක් පිළිබදව විස්තර කර ඇත. මෙවා අතර ඔරලෝසු, වයින් පිරිනැමීම සදහා උපකරණයක්, ගංගාවල සහ පොකුණුවල ජලය ඉහලට ඇදීම සදහා උපකරණ පහක්,එනමුත් මෙයින් තුනක් සත්ත්ව බලයෙන් හා එකක් ජලයෙන් හෝ සත්ත්ව බලයෙන් යන දෙකෙන්ම බල ගැන්විය හැක. මෙම වෑල්වයක් සහිත අනුවැටුම් උපකරනය වක්‍රකාර පටියකට සම්බන්ද වූ කෙණ්ඩියකින් යුක්තය.[5] මෙය shadoof ලෙස හැදින්විය හැක.සැකිල්ල:Better ref needed
1753 දී ප්‍රංශ ඉංජිනේරුවරයෙකු වන බර්නාඩ් ෆොරෙස්ට් ද බෙල්ඩෝර් විසින් ප්‍රකාශිත "Architecture Hydraulique" ග්‍රන්ථය මගින් සිරස් හා තිරස් අක්ශ ද්‍රාව යන්ත්‍ර පිළිබදව විස්තර කර ඇත. දහනව වන සියවසේ අගභාගය වන විට, ව්යාපෘති කළමනාකරුවන් සහ පුනර්ජනනීය බල ශක්ති පිළිබද කැපී පෙනෙන පුරෝගාමීන් කණ්ඩායමක් වන ජාකොබ් එස් ගිබ්ස් හා බ්‍රින්ස්ලි කොල්බර්ඩ් විසින් වැඩිවන කාර්මික විප්ලවීය[6] බල ඉල්ලුම සදහා විද්‍යුත්ජනකයන් ද්‍රාවශක්තිය[7] සමග එක් කොට සංවර්ධනය කරන ලදී.
බ්‍රිතාන්‍යයේ කාර්මික විප්ලවය ආර්ම්භයේදී, රිචර්ඩ් එක්රයිට්ස් ජල රාමුව[8] වැනි නව නිපැයුම්වල ප්‍රධාන බල සැපයුම වූයේ ජලයයි. එනමුත් ජලය, බොහොමයක් විශාල මෝල් සහ කර්මාන්ත ශාලා සදහා වාශ්ප බලය භාවිතයට මග සැලසීය. දහ අටවන සහ දහ නවවන ශතවර්ශ තෙක්ම කුඩා ධාරා ඌෂ්මක(උ.දා Dyfi Furnace),[9] ඇඹරුම් යන්ත්‍ර වැනි කුඩා පරිමානයේ මෙහෙයුම් සදහා ඒවා බොහොමයක් භාවිත කරන ලදී, මේ සදහා මිසිසිපි ගගේ අඩි පනහක් (මීටර් පහලවක් පමණ) උසැති ශාන්ත අන්තෝනි දිය ඇල්ල වැනි ඒවා භාවිතා කරන ලදී.
එක්දහස් අටසිය තිහ වන විට එක්සත් ජනපදයේ ඇල මාර්ග තනා ජලයේ බලයෙන් අධික බෑවුම් සහිත කදු මුදුන්වල සිට ඉහල සිට පහළට ආනතියක් සහිත දුම්රිය මාර්ග ඔස්සේ සහ බත්තල් මගින් ප්‍රවහන කටයුතු කලහ. පසුකාලීනව දුම්රියමාර්ග මගින් ඇළමාර්ග ඔස්සේ කල ප්‍රවාහනය ආක්‍රමනය කල නිසා, ඇළ පද්ධති ජල විදුලි පද්ධති ලෙසට වෙනස්කර දියුණු කරන ලදී. ලෝවෙල් ඉතිහාසය සැකලීමෙදී, වාණිජ සංවර්ධනය හා කාර්මිකරණය සඳහා කදිම ජල විදුලිය යොදාගැනීමෙ උදාහරණයක් ලෙස මැසචුසෙට්ස් හැදින්විය හැක.
තාක්ෂණික දියුණුවත් ජල රෝදය වෙනුවට ආවර්ණය කල ටර්බයින හෝ ජල මෝටර් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය වී ඇත. වර්ශ එක්දහස් අටසිය හතලිස් අටේදී ලොවෙල්ස් ලොක්ස් සහ ඇළ මාර්ග සමාගමේ ප්‍රධාන ඉංජිනේරුවරයෙකු ලෙස කටයුතු කල ජේමිස් බී ෆ්‍රරැන්සිස් විසින් 90% කාර්යක්ෂමතාවක් සහිත ටර්බයිනයක් වැඩිදියුනු කලේය. ඔහු ටර්බයින නිර්මාණය පිළිබඳ ගැටලුවට සදහා විද්‍යාත්මක මූලධර්ම යොදමින් වීවිධ පරීක්ෂණ සිදුකලේය. ඔහුගේ ගණිතමය සහ චිත්‍රක ගණිත ක්‍රම මගින් විශේෂ ප්‍රවාහයන්ට අනුකූල වැඩි කාර්යක්ෂමතාවයක්ට සහිත ටර්බයින නිර්මාණය කිරීමට හැකිවිය. මෙම ෆ්රැන්සිස් ප්‍රතික්‍රියක ටර්බයින අද වන විට ලෝකයේ බහුල වශයෙන් භාවිතා වේ. මේවා එක්දහස් අටසිය හැත්තෑවෙදී පමණ කැලිෆෝනියාවේ භාවිතා කිරීමෙන් පසුව, ලෙස්ටර් ඇලන් පෙල්ටන් විසින් ඉහල කාර්යක්ෂමතාවක් සහිත පෙල්ටන් රෝද ආවේග ටර්බයිනයක් නිපදවීය
ද්‍රාව බල-නල ජාලය
ද්‍රාව බල ජාලයන්, බල ප්‍රභවයේ සිට අවසන් පරිශීලකයා දක්වා යාන්ත්‍රික බලය සහ සම්පීඩිත ජලය සම්ප්‍රේශනය කිරීමට නළ මාර්ග භාවිතා කරයි. සාමාන්යයෙන් මෙම බල ප්‍රභවයන් සදහා ජලයේ උස සලකනු ලබයි. යම් අවස්තාවල මේ සදහා පොම්පයක සහය ලබාගනී. එක්සත් රාජධානියේ වික්ටෝරියානු නගරවලදී මෙය තව දුරටත් පුළුල ලෙස භාවිතා විය. ඒ වගේම මෙම ද්‍රාව බල ජාල ස්විට්සර්ලන්තයේ ජිනීවා නුවරදීද දියුණු කරන ලදී. ලෝක ප්‍රකට ජල-ජෙට් මුලින්ම නිර්මාණය කර ලද්දේ මේ ජාලයේ අධි පීඩන කපාටවලට සහනයක් ලෙසටය.
සම්පීඩිත ජල වාතය
බහුලවම උසින් පිහිටි ජලය භාවිතයෙන්ම කොටස් චලනයකින් තොරව සෘජුවම සම්පීඩිත වාතය ජනනය කල හැක. මෙම සැලසුම් තුළ, ඉහලින් වැටෙන ජලය කැලඹීම මගින් වාත බුබුළු මිශ්‍ර කිරීම හෝ වෙන්චූරි පීඩන අවකරය මගින් ඉහල මට්ටමේ චූෂණයෙන් මෙය සිදුකරනු ලබයි. ඉහල සිට පහලට ඇදහලෙන ජලය පොලව අභ‍‍යන්තරයට යොමුකර, ඉහල ආස්තරිත කුටීරයක් තුලදී ජලයේ සිරවී ඇති සම්පීඩිත වාතය වෙන්කරගනී. වතයේ සම්පීඩත්‍යතාව ඉහල සිට කුටීරයට ඇද හැලෙන ජල තලයේ මත රදා පවතී. කුටීරයේ ජල මට්ටම ජලයෙන් යටවූ ප්‍රමාණයට වඩා අඩුවූ විට ජලය ඇතුල්කිරීම නවතා ජල ප්‍රවාහය නැවත මතුපිටට ගලා යයි. කුටීරයේ වහලය තුල සම්පීඩිත වාතය පිටවීමට වෙනම මාර්ගයක් ඇත. මෙම මූලධර්මය මත එක්දහස් නවසිය දහයෙදී මොන්ට්‍රියල් ගගේ ඔන්ටාරියෝ, කොබෝල්හිදී Ragged Shutes නම් ජනකයක් මගින් අසල පිහිටි ආකරවලට අශ්ව බල 5000 සැපයීය.
ජල විදුලි වර්ග
ජල බලය මූලික වශයෙන් විදුලිය නිපදවීම සදහා භාවිතා කරයි. මෙයට ඇතුලත් පුළුල් කාණ්ඩ:
- ජල වේලි භාවිතයෙන් සාම්ප්‍රදායික ජල විදුලිය නිපදවීම.
- විශාල ජලාශවලින් තොරව හා සමහර විට වේලි භාවිතයෙන්ද තොරව ඇළි හෝ ගංගාවල පවතින චාලක ශක්තිය ග්‍රහණය කරගැනීමෙන්, ගංගාවල ගලා යන ජලයෙන් ජල විදුලිය නිපදවීම
- බොහෝ විට කිසිදු කෘතිම ජලාශ භාවිතා නොකර මෙගාවොට් 10 ක් හෝ ඊට අඩු කුඩා ජල විදුලි ව්යාපෘති.
- හුදෙකලා නිවෙස්, ගම්, හෝ කුඩා කර්මාන්ත සදහා කිලෝවොට් කිහිපයක ප්‍රමාණයක සිට කිලෝවොට් සිය ගණනක ක්ෂුද්‍ර ජල විදුලි ව්යාපෘති.
- දැනටමත් වෙනත් තැන්වල භාවිතය සඳහා යොමු කර තිබෙන ජලය යොදාගෙන සිදුකරන දිය අගල් ජල විදුලිය ව්යාපෘති; උදාහරණයක් ලෙස නාගරික ජල පද්ධතිය.
- පොම්ප-ගබඩා ජල විදුලිය, ජලය ගබඩා කර විදුලි ඉල්ලූම අඩු කාල පරාසයන්හී ඉහලින් පිහිටි ජලාශ වලට ජලය පොම්ප කර, විදුලි ඉල්ලුම අධික අවස්තාවලදී හෝ පද්ධති ජනනය වීම අඩු වන විට ජලය නිකුත් කර විදුලිය උත්පාදනය සිදුකිරීම.
- ස්භාවික ප්‍රභවවල සීමාව ඉක්මවා යන විට ටර්බයින මගින් ජලය ඉහල පිහිටි ජලශවලට පොම්ප කර ජල ප්‍රභවවල ජල ප්‍රවාහය අඩු වූ විට ජලය නිදහස් කරනු ලබන පීඩන ස්වාරක්ෂක ජල විදුලිය.
-
සාම්ප්‍රදායික ජල-වේලි බලාගාර, ඉතා සුලභ වර්ගය ජල විදුලි උත්පාදනය ක්‍රමය වේ. -
චීනයේ හුබෙයි පළාතේ බටහිර කොටසේ හොන්ග්පින්ග් බලාගාරය, හොන්ග්පින්ග් දිස්ත්‍රික්කයේ Shennongjia තුල පිහිටා ඇත. ඡායාරූපයේ පෙනෙන පරිදි බලාගාරයට පිටුපස කන්දෙන් එන කළු නල මගින් ජලය රැගෙන එයි -
එක්සත් ජනපදය, වොෂින්ටන්, බ්‍රිජ්පෝර්ට් අසල Chief Joseph Dam, මෙය run-of-the-river වර්ගයේ ප්‍රධානතම බලාගාරයකි -
වයඹ දිග වියට්නාමයේ ක්ෂුද්‍ර ජල විදුලි බලාගාරයක් -
උතුරු වේල්සයේ පොම්ප-ගබඩා ජල විදුලිය, උතුරු වේල්ස් ඉහළ ජලාශය හා Ffestiniog විදුලි බලාගාරය හා වේල්ල. පහළ විදුලි බලාගාරය මගින් හදිසි අවස්තාවලදී තප්පර 60ක් ඇතුලත මෙගාවොට් 360 (480,000 hp) ජනනය කල හැක -
පීඩනය ස්වාරක්ෂක ජල විදුලි බලාගාරය. මෙයින් ජල විදුලිය run-of-river සහ pumped storage ලෙස සම්පාදනය වේ
ලබා ගත හැකි විදුලිය පමාණය කොපමණද යන්න ගණනය කිරීම
ඒ ජල විදුලි සම්පත් ඇගයීම් කරනුයේ එහි පවතින බලය අනුවය. මෙම බලය ජලයේ උස හා ද්‍රව ගලා යාමේ වේගය අනුව තීරණය වෙ. ස්ථිතික හිස ජල යෙදී ඇති හරහා උස වෙනසට සමානුපාතික වේ. ජලයේ ගතික හිස ජලයේ ප්‍රවේගය සම්බන්ධ වේ. ජලය එක් එක් ඒකකය එහි ප්‍රධාන බර ගුණයක් සමාන වැඩ ප්‍රමාණයක් කල හැක.
ජලය ඉහල සිට වැටෙන විට ලබා ගත හැකි බලය ජලය ගලා යන අනුපාතය සහ ඝනත්වය, ඇල්ලේ උස, ගුරුත්වජ ත්වරණය මත ගණනය කළ හැක. SI ඒකක අනුව බලය;
මෙහි,
- P යනු බලය වොට්වලින් වේ.
- η ටර්බයිනයේ කාර්යක්ෂමතාවය
- ρ යනු ජලයේ ඝනත්වය කියුබික් මීටරයට කිලෝග්‍රෑම් වේ
- Q ජල ප්‍රවාහය තප්පරයට කියුබික් මීටර්
- g ගුරුත්වජ ත්වරණය
- h ඇතුළු හිස හා පිටවීම අතර උසේ වෙනස
පැහැදිලි කිරීම සදහා, බලය ගණනය කිරීමෙදී, ටර්බයිනයේ කාර්යක්ශමතාව 85% ලෙසද, ජලයේ ඝනත්වය කියුබික් මීටරයට කිලෝගෑම් 1000ක් ලෙසද, ප්‍රවාහය තප්පරයට කියුබිමක් මීටර 80ක් ලෙසද, ගුරුත්වජ ත්වරණය තප්පර වර්ගයට මීටර් 9.81 ලෙසද, ශුද්ධ උස මීටර් 145 ලෙස ගත් කල,
ඉන්ග්‍රීසි ඒකකවලින් ගත් කල, ඝනත්වය කියුබික් අඩියට රාත්තල් ලෙසද, ගුරුත්වජ ත්වරණය බර ඒකකයක් ලෙසද, ගත් විට පරිවර්ථන සාධකය රාත්තල් අඩියට තප්පරයට කිලෝගෑම් ලෙස වේ.
ජලවිදුලි බලාගාර ක්‍රියාත්මක කිරීමේදී සම්පූර්ණ විදුලි බලය ජනනය කිරීම න්යායික විදුලිය ජනනය සැලකීමේදී, ටර්නයිනය හරහ ජලය ගලා යාමේ කාර්යක්ශමතාව සැලකේ. කාර්යක්ශමතාව ගනනය කිරීමේදී අර්ථ දක්වන ලද ක්‍රියා පටිපාටිය ලෙස පරීක්ෂා කේත ASME PTC 18 සහ IEC 60041 වේ. මෙය ටර්බයිනවල නිෂ්පාදාකයා විසින් කාර්යක්ශමතාවය සහතික කිරීමට යොදාගනී. මෙම විස්තරාත්මකව ගණනය කල ජල විදුලි ටර්බයිනවල නිශ්චිත කාර්යක්ශමතාව ගණනය කිරීම් සඳහා ජල ප්‍රවාහයේ උස හා ජලය ගලා එන නලවල සහ ඇලමාර්වගවල තත්වය, ජල ප්‍රවාහයෙ වේගය, විවිධ ගුරුත්වජ ත්වරණ ඇති බලාගාරයේ පිහිටි ස්ථානය, වායුගෝලීය උණුසුම හා පීඩනය, වෙනස් විය හැක. පරිසර උෂ්ණත්වයේදී ජලයේ ඝනත්වය, පෙර-කඩ හ අවර-කඩ අතර මුහුදු මට්ටමේ සිට උස ගණනය කිරීමේදී සිදුවන දෝශද සලකා බැලිය යුතුය.
ජල රෝද වැනි ඇතැම් ජල විදුලි පද්ධති අවශ්‍යයතාව අනුව එහි උස වෙනස් නොකර ගලා යන ජලයෙන් බලය ලබා ගත හැකිය. මේ අවස්ථාවේ දී ලබා ගත හැකි බලය ගලා යන ජලයේ චාලක ශක්තිය වේ. අධික-පහර ජල රෝදවලට කාර්යක්ෂමව බලශක්ති වර්ග දෙකම ග්‍රහනය කරගත හැක. ගංගාවක් තුළ ජලය ගලා යාම කළින් කලට පුළුල් ලෙස වෙනස් විය හැක. ජල විදුලි ක්ශේත්‍රයේදී විශ්වාසදායි වාර්ෂික බලශක්ති සැපයුම් තක්සේරු කිරීමට, සමහරවිට දශකයක පමණ කාල පරාසයක ජල ප්‍රවාහයේ දත්ත විශ්ලෙශනය කිරීම සිදුවේ. වේලි සහ ජලාශ බලය ලබාදීම සුමට ලෙස සෘතු වෙනස්වීම්වලට අනුකූල වේ. කෙසේ වෙතත් ජලාශ සැලකිය යුතු ලෙස ස්වභාවික ජල ප්‍රවාහයට පාරිසරික බලපෑමක් ඇති කරයි. බැමි නිර්මාණය කිරීම බොහෝවිට "උපරිම ගංවතුර" සඳහා ද වග කිව යුතුය. වාන් මගින් බොහෝ විට වේල්ලේ ගංවතුර ඇතිවීම පමනක් මගහැර ඉදිකර ඇත. පරිඝනක ගත ද්‍රාව ද්‍රෝනිය, වර්ශාපතනය හා හිම පතනය වීම යන වාර්තා උපයෝගී කරගෙන ගංවතුර ඇතිවීම පිළිබදව අනාවැකි පලකරයි.
තිරසාරත්වය
ජල විදුලි ව්යාපෘති සදහා වේල්ලක් හා විදුලි බලාගාරය ඉදිකිරීම නිසා ජලාශයේ හැරැවුම් ක්‍රියාකාරකම් සමග ආර්ථික ධනාත්මක සහ ඍණාත්මක හා පාරිසරික හා සමාජ බලපෑම දෙකම ඇති කල හැක.
ව්යාපෘති සහාය සදහා මෙවලම් රැසක් වැඩි දියුණු කර ඇත.
බොහෝ නව ජල විදුලි ව්යාපෘතිය සදහා පරිසර හා සමාජ බලපෑම් තක්සේරු කර තිබිය යුතුයි. මෙය පාදක කොට පෙර ව්යාපෘතිය සදහා කොන්දේසි සපයයි. ස්ථානය කළමනාකරණය සහ බලපෑම් අවම හෝ වැළකී වන්දි ලබදීම සදහා සැලසුම් ඇස්තමේන්තු ගත කල යුතුය.
මෙම ජල විදුලි තිරසාර තක්සේරු ප්‍රොටොකෝලය වඩාත් තිරසාර ජල විදුලි ව්යාපෘති ප්‍රවර්ධනය කිරීම හා මග පෙන්වීම සඳහා භාවිතා කළ හැකි තවත් මෙවලමකි. එය, පාරිසරික, සමාජ, තාක්ෂණික හා ආර්ථික මාතෘකා හරහා ජල විදුලි ව්යාපෘතිය කාර්ය සාධනය විගණනය කිරීමට භාවිතා කරන ක්‍රමවේදයකි. ඒ වෙනුවට මෙම ප්‍රොටොකෝලය තක්සේරු වේගවත් තිරසාර සෞඛ්ය පරීක්ෂාවක් සපයයි. එය සාමාන්යයෙන් අනිවාර්ය නියාමන අවශ්‍යය පරිදි, බොහෝ කාලයක් දක්වා වැඩි සිදු වන පාරිසරික හා සමාජ බලපෑම් තක්සේරු කරන්නේ නැත.
ජල වේලි පිලිබද ලෝක කොමිසම මගින් නිකුත් කල අවසන් වාර්තාවේ ජලය හා ශක්තිය පිලිබද වේලි මගින් ජනතාව පීඩාවට පත් නොකර පරිසරය ආරක්ෂා කර ගැනීමට සහ වේලි මගින් ලැබෙන ප්‍රතිලාභ සාධාරණ ලෙස බෙදාහැර්‍රිම පිලිබදව වි‍යාපෘති රාමුවක් විස්තර කර ඇත.
ජාත්යන්තර මූල්ය සංස්ථාවේහි පරිසර සහ සමාජ කාර්ය සාධන ප්‍රමිති සදහන් පරිදි, පාරිසරික හා සමාජ අවදානම් කළමණාකරනය ජාත්යන්තර මූල්ය සංස්ථාවේ ගනුදෙනුකරුවන්ගේ වගකීමක් වේ.
ලෝක බැංකුව ආරක්ෂාකාරී ප්‍රතිපත්ති බැංකුව විසින් භාවිතා කරනුයේ, ආයෝජන ව්යාපෘති මගින් පරිසරයයට හා ජනතාවට සිදුවන පීඩාකාරී තත්වය හඳුනා ගැනීමට, ඒවා වලක්වා ගැනීමට හා අවම කිරීම සදහාය.
Equator Principles යනු ව්යාපෘති මගින් සිදුවන පාරිසරික සහ සමාජීය අවදානම හදුනාගැනීමට සහ ඒවා කලමනාකරනය කරගැනීමට මූල්ය ආයතන විසින් අනුගමනය කරන අවදානම් කළමනාකරණ රාමුවකි.
ජලාශ තුල රැස් වන ශාක කොටස් වියෝජනය වීමේදී සිදුවන විෂම මීතේන් විමෝචනය වේගයෙන් සිදුවේ.
References
- ↑ "Cragside Visitor Information". The National Trust. සම්ප්‍රවේශය 16 July 2015.
- ↑ Howard Schneider (8 May 2013). "World Bank turns to hydropower to square development with climate change". The Washington Post. සම්ප්‍රවේශය 9 May 2013.
- ↑ Nikolaisen, Per-Ivar . "12 mega dams that changed the world (in Norwegian)" In English Teknisk Ukeblad, 17 January 2015. Retrieved 22 January 2015.
- ↑ Hunt, Robert (1887). British Mining: A Treatise in the History, Discovery, Practical Development, and Future Prospects of Metalliferous Mines of the United Kingdom (2nd ed.). London: Crosby Lockwood and Co. p. 505. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2015.
- ↑ Al-Hassani, Salim. "800 Years Later: In Memory of Al-Jazari, A Genius Mechanical Engineer". Muslim Heritage. The Foundation for Science, Technology, and Civilisation. සම්ප්‍රවේශය 30 April 2015.
- ↑ "Hydroelectric Power". Water Encyclopedia.
- ↑ "History of Hydropower". US Department of Energy.
- ↑ Kreis, Steven (2001). "The Origins of the Industrial Revolution in England". The history guide. සම්ප්‍රවේශය 19 June 2010.
- ↑ Gwynn, Osian. "Dyfi Furnace". BBC Mid Wales History. BBC. සම්ප්‍රවේශය 19 June 2010.