Jump to content

සෝමාලියාවේ භූගෝලය

විකිපීඩියා වෙතින්

සෝමාලියාවට මායිම් වන්නේ වයඹ දෙසින් ජිබුටි, බටහිරින් ඉතියෝපියාව, උතුරින් ඒඩන් බොක්ක, නැගෙනහිරින් සෝමාලි මුහුද සහ ගාර්ඩාෆුයි සමුද්‍ර සන්ධිය සහ නිරිත දෙසින් කෙන්යාවයි. වර්ග කිලෝමීටර් 637,657 ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් සෝමාලියාවේ භූමි ප්‍රදේශය ප්‍රධාන වශයෙන් සානු, තැනිතලා සහ උස්බිම් වලින් සමන්විත වේ.[1] එහි වෙරළ තීරය දිගින් කිලෝමීටර් 3,333 කට වඩා වැඩි වන අතර එය අප්‍රිකාවේ ප්‍රධාන භූමියේ දිගම වේ.[2] එය දළ වශයෙන් "නැඹුරු අංක හතක් වැනි" හැඩයක් ලෙස විස්තර කර ඇත.[3]

ඈත උතුරේ, ඕගෝ කඳුකරයේ රළු නැගෙනහිර-බටහිර පරාසයන් ඒඩන් බොක්ක වෙරළ තීරයේ සිට විවිධ දුරින් පිහිටා ඇත. කාලානුරූපී මෝසම් සුළං සහ අක්‍රමවත් වර්ෂාපතනය සමඟ උණුසුම් තත්ත්වයන් වසර පුරා පවතී.[4] වටිනා ඛනිජ නිධි පවතින බව භූ විද්‍යාව යෝජනා කරයි. සෝමාලියාව සීෂෙල්ස් වෙතින් සෝමාලියානු මුහුදෙන් වෙන් කර ඇති අතර සොකොත්‍රා වෙතින් ගාර්ඩාෆුයි සමුද්‍ර සන්ධියෙන් වෙන් කරනු ලැබේ.

පරිපාලන අංශ

[සංස්කරණය]

සෝමාලියාව නිල වශයෙන් කලාප දහඅටකට බෙදා ඇත (ගොබොල්ලාඩ, ඒකවචන ගොබෝල්), ඒවා දිස්ත්‍රික්කවලට බෙදා ඇත. කලාප වන්නේ:

සෝමාලියාවේ කලාපවල සිතියමක්
සෝමාලියාවේ කලාප
කලාපය ප්‍රමාණය (ව.කි.මී.) ජනගහනය[5][6] අගනුවර
අවුදල් 21,374 1,010,566 බෝරම
බාරි 70,088 949,693 බොසාසෝ
නුගල් 26,180 473,940 ගරෝවේ
මුඩග් 72,933 864,728 ගල්කායෝ
ගලගුඩුඩ් 46,126 634,309 දුස්මරෙබ්
හිරාන් 31,510 566,431 බෙලෙඩ්වේන්
මධ්‍යම ශෙබෙලේ 22,663 622,660 ජොවර්
බනාදීර් 370 2,330,708 මොගඩිෂු
පහල ශෙබෙලේ 25,285 1,218,733 බරවා
ටොග්ධීර් 38,663 962,439 බුරාඕ
බකූල් 26,962 383,360 සූදුර්
මරූඩි ජී 28,836 1,744,367 හර්ගීසා
බේ 35,156 1,035,904 බයිඩෝවා
ගෙඩෝ 60,389 566,318 ගාර්බහාරී
මධ්‍යම ජුබා 9,836 432,248 බුආලේ
පහල ජුබා 42,876 632,924 කිස්මයෝ
සනාග් 53,374 578,092 එරිගාවෝ
සූල් 25,036 618,619 ලාස් ඇනෝද්

උතුරු සෝමාලියාව දැන් පන්ට්ලන්ඩ් (ස්වයං පාලන රාජ්‍යයක් ලෙස සලකන), සෝමාලිලන්තය (ස්වයං-ප්‍රකාශිත නමුත් හඳුනා නොගත් රාජ්‍යයක්) සහ අලුතින් පිහිටුවන ලද සෝමාලියාවේ ඛටුමෝ ප්‍රාන්තය අතර ස්වාධීන ප්‍රදේශ අතර බෙදී ඇත. මධ්‍යම සෝමාලියාවේ, ගල්මුඩුග් යනු පුන්ට්ලන්ඩ්ට දකුණින් මතු වූ තවත් ප්‍රාදේශීය ආයතනයකි. ඈත දකුණේ ජුබාලන්ඩ් යනු සම්මේලනය තුළ සිව්වන ස්වයං පාලන කලාපයකි. 2014 දී, නව නිරිතදිග රාජ්‍යයක් ද එලෙසම පිහිටුවන ලදී.[7] 2015 අප්‍රේල් මාසයේදී, නව හර්ෂබෙල් ප්‍රාන්තයක් සඳහා පිහිටුවීමේ සම්මන්ත්‍රණයක් ද දියත් කරන ලදී.[8]

ෆෙඩරල් පාර්ලිමේන්තුවට පැවරී ඇත්තේ සෝමාලියාවේ ෆෙඩරල් ජනරජය තුළ ඇති ස්වාධීන ප්‍රාදේශීය රාජ්‍යයන් (නිල වශයෙන් ෆෙඩරල් සාමාජික රාජ්‍යයන්) හි අවසාන සංඛ්‍යාව සහ සීමා මායිම් තෝරාගැනීමයි.[9][10]

ස්ථානය

[සංස්කරණය]
සෝමාලියාවේ අක්ෂර වින්‍යාස ප්‍රක්ෂේපනය

සෝමාලියාව නිරිත දෙසින් කෙන්යාව, උතුරින් ඒඩන් බොක්ක, නැගෙනහිරින් ගාර්ඩාෆුයි සමුද්‍ර සන්ධිය සහ ඉන්දියන් සාගරය සහ බටහිරින් ඉතියෝපියාව මායිම් වේ. රට වයඹින් ජිබුටි මායිම් වේ. එය අක්ෂාංශ 2°S සහ 12°N, සහ දේශාංශ 41° සහ 52°E අතර පිහිටා ඇත. උපක්‍රමශීලීව රතු මුහුදට සහ සූවස් ඇළට පිවිසෙන බබ් එල් මැන්ඩෙබ් දොරටුවේ මුඛයේ පිහිටා ඇති රට, සිතියමේ රයිනෝසිරස්ගේ අඟකට සමාන වීම නිසා සාමාන්‍යයෙන් අප්‍රිකාවේ අං ලෙස හඳුන්වනු ලබන කලාපයක කෙළවර අල්ලා ගනී.[11]

ජලය

[සංස්කරණය]

3,333 (සැතපුම් 2,071) දක්වා විහිදෙන මුහුදු තීරයක් සහිත අප්‍රිකාවේ ප්‍රධාන භූමියේ[12] දිගම වෙරළ තීරය සෝමාලියාවට ඇත. එහි භූමි ප්‍රදේශය ප්‍රධාන වශයෙන් සානු, තැනිතලා සහ උස්බිම් වලින් සමන්විත වේ. ජාතියේ මුළු වර්ග ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර් 637,657 (වර්ග සැතපුම් 246,201) වන අතර එයින් ගොඩබිම් සමන්විත වන අතර වර්ග කිලෝමීටර් 10,320 (වර්ග සැතපුම් 3,980) ජලය ඇත. සෝමාලියාවේ භූමි මායිම් කිලෝමීටර් 2,340 (සැතපුම් 1,450) දක්වා විහිදේ; එයින් කිලෝමීටර් 58 ක් (සැතපුම් 36) ජිබුටි සමඟ ද, කිලෝමීටර් 682 (සැතපුම් 424) කෙන්යාව සමඟ ද, කිලෝමීටර් 1,626 (සැතපුම් 1,010) ඉතියෝපියාව සමඟ ද බෙදා ඇත. එහි සමුද්‍රීය හිමිකම්වලට නාවික සැතපුම් 200 (කිලෝමීටර් 370; සැතපුම් 230) ක භෞමික ජලය ඇතුළත් වේ.

සෝමාලියාවේ බජුනි දූපත් සහ සාද් ඇඩ්-ඩින් දූපත් ඇතුළුව එහි වෙරළ තීරයේ දූපත් සහ දූපත් කිහිපයක් තිබේ.

ජුබ්බා ගඟ

වාසස්ථාන

[සංස්කරණය]

සෝමාලියාවේ භෞමික පරිසර කලාප හතක් අඩංගු වේ: ඉතියෝපියානු කඳුකර වනාන්තර, උතුරු සැන්සිබාර්-ඉන්හම්බේන් වෙරළබඩ වනාන්තර මොසෙයික්, සෝමාලි ෂිටිම්-කොමිෆෝරා පඳුරු බිම් සහ පඳුරු, ඉතියෝපියානු සෙරික් තෘණ බිම් සහ පඳුරු බිම්, හොබියෝ තණබිම් සහ පඳුරු බිම්, සෝමැක්සර් වනාන්තර සහ නැගෙනහිර අප්‍රිකානු කඩොලාන.[13]

උතුරේ, ගුබාන් ලෙස හඳුන්වන ලඳු කැලෑවෙන් වැසී ගිය අර්ධ කාන්තාර තැනිතලාවක් ඒඩන් බොක්ක මුහුදු තීරයට සමාන්තරව පිහිටා ඇත. බටහිරින් කිලෝමීටර් දොළහක පළලින් සහ නැගෙනහිරින් කිලෝමීටර් දෙකක් වැනි කුඩා ප්‍රමාණයක් ඇති තැනිතලාව වැසි කාලවලදී හැර අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම වියළි වැලි ඇඳන් වන ජල මාර්ග වලින් දෙකඩ වේ. වර්ෂාව පැමිණි විට, ගුබන්හි පහත් පඳුරු සහ තෘණ පොකුරු සශ්‍රීක වෘක්ෂලතා බවට පරිවර්තනය වේ.[11] මෙම වෙරළ තීරය ඉතියෝපියානු සෙරික් තෘණ බිම් සහ පඳුරු පරිසර කලාපයේ කොටසකි.

කැල් මැඩෝව් යනු රටේ ඊසානදිග කොටසේ කඳු වැටියකි. බොසාසෝ නගරයේ බටහිර දෙසින් කිලෝමීටර් කිහිපයක් එරිගාවෝ හි වයඹ දෙසට විහිදෙන මෙහි සෝමාලියාවේ උසම කඳු මුදුන වන ෂිම්බිරිස්, මීටර 2,416 (අඩි 7,927) පමණ උන්නතාංශයක පිහිටා ඇත. කර්කාර් කඳුකරයේ රළු නැගෙනහිර-බටහිර පරාසයන් ද පිහිටා ඇත්තේ ඒඩන් බොක්ක මුහුදු තීරයේ අභ්‍යන්තරයටය.[11] මධ්‍යම ප්‍රදේශ වල, රටේ උතුරු කඳු වැටි නොගැඹුරු සානු වලට සහ සාමාන්‍යයෙන් වියළි ජල මාර්ග වලට මග පාදයි, ඒවා දේශීයව ඕගෝ ලෙස හැඳින්වේ. ඔගෝගේ බටහිර සානුව, ක්‍රමයෙන්, පශු සම්පත් සඳහා වැදගත් තෘණ ප්‍රදේශයක් වන හවුඩ් වෙත ක්‍රමයෙන් ඒකාබද්ධ වේ.[11]

සෝමාලියාවට ඇත්තේ ජුබ්බා සහ ෂබෙලේ යන ස්ථිර ගංගා දෙකක් පමණි, ඒවා දෙකම ඉතියෝපියානු කඳුකරයෙන් ආරම්භ වේ. මෙම ගංගා ප්‍රධාන වශයෙන් දකුණු දෙසට ගලා බසින අතර ජුබ්බා නදිය කිස්මයෝහිදී ඉන්දියන් සාගරයට ඇතුල් වේ. ෂබෙල් ගඟ එක් කාලයකදී පෙනෙන විදිහට මර්කා අසල මුහුදට ඇතුළු වූ නමුත් දැන් මොගඩිෂු හි නිරිත දෙසින් පිහිටි ස්ථානයකට ළඟා වේ. ඉන් පසුව, එය වගුරු බිම් සහ වියළි ප්‍රදේශ වලින් සමන්විත වන අතර අවසානයේ ජුබ්බා නදිය අසල ජිලිබ්ට නැගෙනහිරින් කාන්තාර භූමි ප්‍රදේශයෙන් අතුරුදහන් විය.[11]

පරිසරය

[සංස්කරණය]
සෝමාලියාවේ කොරල්පර, පාරිසරික උද්‍යාන සහ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ

සෝමාලියාව 1.64% පමණ වගා කළ හැකි ඉඩම් සහිත අර්ධ ශුෂ්ක රටකි. පළමු දේශීය පාරිසරික සංවිධාන වූයේ ඉකෝටෙරා සෝමාලියාව සහ සෝමාලියානු පාරිසරික සංගමය වන අතර, මේ දෙකම පාරිසරික ගැටළු පිළිබඳව දැනුවත් කිරීම සහ සියලු රාජ්‍ය අංශවල මෙන්ම සිවිල් සමාජය තුළ පාරිසරික වැඩසටහන් බලමුලු ගැන්වීමට උපකාරී විය. 1971 සිට, නගර, මාර්ග සහ ගොවිබිම් ගිල ගැනීමට තර්ජනයක් වූ සුළඟින් ධාවනය වන වැලි කඳු අක්කර දහස් ගණනක දියුණුව නැවැත්වීම සඳහා සියාඩ් බැරේ රජය විසින් රටපුරා දැවැන්ත ගස් සිටුවීමේ ව්‍යාපාරයක් හඳුන්වා දෙන ලදී.[14] 1988 වන විට, හෙක්ටයාර 336 ක හෙක්ටයාර 265 ක් පිරියම් කර ඇති අතර, පරාස රක්ෂිත අඩවි 39 ක් සහ වන වගා බිම් 36 ක් ස්ථාපිත කර ඇත.[11] 1986 දී, වනජීවී ගලවා ගැනීමේ, පර්යේෂණ සහ අධීක්ෂණ මධ්‍යස්ථානය ඉකෝටෙරා ඉන්ටර්නැෂනල් විසින් පිහිටුවන ලද අතර, පාරිසරික ගැටළු පිළිබඳව මහජනතාව දැනුවත් කිරීමේ අරමුණින්. මෙම අධ්‍යාපනික ප්‍රයත්නය 1989 දී ඊනියා "සෝමාලියා යෝජනාවට" සහ සෝමාලියානු රජය විසින් ලොව පුරා ප්‍රථම වරට පිහිටුවන ලද වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති වන සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා විශේෂවල (CITES) ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම පිළිබඳ සම්මුතියට අනුකූල වීමට තීරණය කළේය. අලි ඇත් දළ වෙළඳාම තහනම් කිරීම.

මොගඩිෂුට දකුණින් වෙරළ තීරය

පසුව, ප්‍රමුඛ සෝමාලියානු පරිසර ක්‍රියාකාරිනියක වන ෆාතිමා ජිබ්‍රෙල්, සෝමාලියාවේ ඊසානදිග කොටසේ ෂිටිම් ගස්වල පැරණි වර්ධනය වන වනාන්තර සංරක්ෂණය කිරීමේ සාර්ථක ව්‍යාපාරයක් දියත් කළාය.[15] වසර 500ක් ජීවත් විය හැකි මෙම ගස් කපා දැමෙමින් තිබුණේ අරාබි අර්ධද්වීපයේ ඉහළ ඉල්ලුමක් ඇති ගල් අඟුරු සෑදීම සඳහා වන අතර, එම කලාපයේ බෙඩොයින් ගෝත්‍රිකයන් ෂිටිම් පූජනීය යැයි විශ්වාස කරති.[15][16][17] කෙසේ වෙතත්, භාවිතා කරන්නෙකුගේ අවශ්‍යතා සපුරාලන සාපේක්ෂ මිල අඩු ඉන්ධනයක් වන අතර, අඟුරු නිෂ්පාදනය බොහෝ විට වන විනාශයට සහ කාන්තාරකරණයට හේතු වේ.[17] මෙම ගැටලුව විසඳීමේ මාර්ගයක් ලෙස, ජිබ්රෙල් සහ හෝන් ඔෆ් අප්‍රිකා සහන සහ සංවර්ධන සංවිධානය (Horn Relief; now Adeso), ඇය නිර්මාතෘ සහ විධායක අධ්‍යක්ෂවරිය වූ සංවිධානය, ස්ථිරභාවය පිළිබඳව මහජනතාව දැනුවත් කිරීම සඳහා යෞවනයන් කණ්ඩායමක් පුහුණු කරන ලදී. අඟුරු නිපදවීමෙන් ඇති විය හැකි හානිය. 1999 දී, Horn Relief ඊනියා "අඟුරු යුද්ධ" අවසන් කිරීම සඳහා සෝමාලියාවේ ඊසානදිග පුන්ට්ලන්ඩ් ප්‍රදේශයේ සාම පාගමනක් සම්බන්ධීකරණය කළේය. ජිබ්‍රෙල්ගේ බලපෑම් සහ අධ්‍යාපන ප්‍රයත්නවල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 2000 දී පුන්ට්ලන්ඩ් රජය අඟුරු අපනයනය තහනම් කළේය. එතැන් සිට රජය විසින් තහනම බලාත්මක කර ඇති අතර, එය නිෂ්පාදනයේ අපනයන 80% කින් පහත වැටීමට හේතු වී ඇති බව වාර්තා වේ.[18] ජිබ්‍රෙල්ට 2002 දී ගෝල්ඩ්මන් පාරිසරික ත්‍යාගය පිරිනමන ලද්දේ පාරිසරික හායනය සහ කාන්තාරකරණයට එරෙහිව ඇය දැරූ ප්‍රයත්නයන් සඳහාය.[18] 2008 දී, ඇය සංරක්ෂණයේ නායකත්වය සඳහා ජාතික භූගෝලීය සංගමය/බෆට් පදනමේ සම්මානය ද දිනා ගත්තාය.[19]

2004 දෙසැම්බරයේ ඇති වූ දැවැන්ත සුනාමියෙන් පසුව, 1980 දශකයේ අග භාගයේ සෝමාලියානු සිවිල් යුද්ධය පුපුරා යාමෙන් පසුව, සෝමාලියාවේ දිගු දුරස්ථ වෙරළ තීරය විෂ සහිත අපද්‍රව්‍ය බැහැර කිරීමේ ස්ථානයක් ලෙස භාවිතා කළ බවට චෝදනා ද මතු විය. සුනාමියෙන් පසු උතුරු සෝමාලියාවට පහර දුන් දැවැන්ත රළ, විදේශීය සමාගම් විසින් නීතිවිරෝධී ලෙස රට තුළට බැහැර කළ හැකි න්‍යෂ්ටික හා විෂ සහිත අපද්‍රව්‍ය ටොන් ගණනක් අවුස්සන්නට ඇතැයි විශ්වාස කෙරේ.[20]

යුරෝපීය හරිත පක්ෂය මෙම හෙළිදරව් කිරීම් අනුගමනය කළේ, ඉතාලි ස්විට්සර්ලන්ත සමාගම, අචේර් හවුල්කරුවන් සහ ඉතාලි අපද්‍රව්‍ය තැරැව්කරුවෙකු වන ප්‍රොග්‍රෙස්සෝ - සහ එවකට ජනාධිපතිගේ නියෝජිතයින් විසින් අත්සන් කරන ලද යුරෝපීය සමාගම් දෙකක් විසින් අත්සන් කරන ලද ගිවිසුම්වල පිටපත් ස්ට්‍රැස්බර්ග්හි පුවත්පත් සහ යුරෝපීය පාර්ලිමේන්තුව ඉදිරියේ ඉදිරිපත් කිරීමෙනි. සෝමාලියාවේ, කන්ඩායමේ නායක අලි මහඩි මොහොමඩ්, ඩොලර් මිලියන 80ක් (එවිට පවුම් මිලියන 60ක් පමණ) වෙනුවට ටොන් මිලියන 10ක් විෂ අපද්‍රව්‍ය භාර ගැනීමට කටයුතු කළේය.[20]

එක්සත් ජාතීන්ගේ පරිසර වැඩසටහනේ (UNEP) වාර්තාවලට අනුව, අපද්‍රව්‍ය හේතුවෙන් ඊසානදිග හොබියෝ නගර අවට ප්‍රදේශවල බොහෝ වැසියන් අතර සාමාන්‍ය ප්‍රමාණයට වඩා ශ්වසන ආසාදන, මුඛයේ වණ සහ ලේ ගැලීම, උදරයේ ලේ ගැලීම් සහ අසාමාන්‍ය සමේ ආසාදන ඇති වී තිබේ. සහ ඉන්දියන් සාගර වෙරළ තීරයේ බෙනාදිර් - විකිරණ අසනීප සමග අනුකූල රෝග. සෝමාලියානු වෙරළ තීරයේ තත්ත්වය සෝමාලියාවේ පමණක් නොව, නැගෙනහිර අප්‍රිකානු උප කලාපයේ ද ඉතා බරපතල පාරිසරික අනතුරක් ඇති කරන බව UNEP එකතු කරයි.[20]

දේශගුණය

[සංස්කරණය]
1991-2020 සෝමාලියාව සඳහා Köppen-Geiger දේශගුණික වර්ගීකරණ සිතියම 1-km විභේදනය

සෝමාලියාව සමකයට සමීප වීම නිසා එහි දේශගුණයේ සෘතුමය විචලනයන් වැඩි නොවේ. වරින් වර මෝසම් සුළං සහ අක්‍රමවත් වර්ෂාපතනය සමඟ උණුසුම් තත්ත්වයන් වසර පුරා පවතී. සාමාන්‍ය දෛනික උපරිම උෂ්ණත්වය 30 සිට 40 °C (86 සිට 104 °F) දක්වා පරාසයක පවතී, නැඟෙනහිර මුහුදු තීරයේ ඉහළ උන්නතාංශවල හැර, සීතල අක්වෙරළ ධාරාවක බලපෑම් දැනිය හැක. නිදසුනක් වශයෙන්, මොගඩිෂුහි, අප්‍රේල් මාසයේ සාමාන්‍ය දහවල් ඉහළ අගයන් 28 සිට 32 °C (82 සිට 90 °F) දක්වා පරාසයක පවතී. ලෝකයේ ඉහළම මධ්‍ය වාර්ෂික උෂ්ණත්වයන් සමහරක් රට තුළ වාර්තා වී ඇත; වයඹ දිග වෙරළ තීරයේ බර්බෙරාහි දහවල් කාලය ජුනි සිට සැප්තැම්බර් දක්වා සාමාන්‍යයෙන් 38 °C (100 °F) ට වඩා වැඩිය. ජාතික වශයෙන්, සාමාන්‍ය දෛනික අවම අගයන් සාමාන්‍යයෙන් 15 සිට 30 °C (59 සිට 86 °F) දක්වා වෙනස් වේ.[11] දේශගුණයේ විශාලතම පරාසය ඇති වන්නේ උතුරු සෝමාලියාවේ වන අතර, උෂ්ණත්වය සමහර විට මුහුදුබඩ තැනිතලා වල ජූලි මාසයේදී 45 °C (113 °F) ඉක්මවන අතර කඳුකර ප්‍රදේශවල දෙසැම්බර් මාසයේදී හිමාංකයට වඩා පහත වැටේ.[4][11] මෙම කලාපයේ, සාපේක්ෂ ආර්ද්‍රතාවය මධ්‍යම දහවල් 40% සිට රාත්‍රියේදී 85% දක්වා පරාසයක පවතී, සමය අනුව තරමක් වෙනස් වේ.[11] මෙම අක්ෂාංශයේ අනෙකුත් බොහෝ රටවල දේශගුණය මෙන් නොව, සෝමාලියාවේ තත්වයන් ඊසානදිග සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල ශුෂ්ක සිට වයඹ සහ දකුණේ අර්ධ ශුෂ්ක දක්වා විහිදේ. ඊසානදිග, වාර්ෂික වර්ෂාපතනය මිලිමීටර් 100 (අඟල් 4) ට වඩා අඩුය; මධ්‍යම සානුවේදී එය මිලිමීටර් 200 සිට 300 දක්වා (අඟල් 8 සිට 12 දක්වා) පමණ වේ. කෙසේ වෙතත්, ජාතියේ වයඹ සහ නිරිතදිග ප්‍රදේශවලට සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි වර්ෂාපතනයක් ලැබෙන අතර සාමාන්‍යයෙන් වසරකට මිලිමීටර් 510 සිට 610 දක්වා (අඟල් 20 සිට 24 දක්වා) වැටේ. වෙරළබඩ ප්‍රදේශ වසර පුරා උණුසුම් හා තෙතමනය සහිත වුවද, අභ්‍යන්තර ප්‍රදේශ සාමාන්‍යයෙන් වියලි සහ උණුසුම් වේ.[11]

එඬේර හා කෘෂිකාර්මික ජීවිතය කැරකෙන ප්‍රධාන සෘතු හතරක් ඇති අතර, මේවා සුළං රටා වල මාරුවීම් මගින් නියම කරනු ලැබේ. දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා ජිලාල් යනු වසරේ දරුණුතම වියළි කාලයයි. ගු ලෙස හඳුන්වන ප්රධාන වැසි සමය අප්රේල් සිට ජූනි දක්වා පවතී. මෙම කාල පරිච්ඡේදය නිරිතදිග මෝසම් මගින් සංලක්ෂිත වන අතර එමඟින් තණබිම්, විශේෂයෙන් මධ්‍යම සානුව පුනර්ජීවනය කරන අතර කාන්තාරය සශ්‍රීක වෘක්ෂලතාදිය බවට කෙටියෙන් පරිවර්තනය කරයි. ජූලි සිට සැප්තැම්බර් දක්වා දෙවන වියළි සමය, ක්සාගා (උච්චාරණය "හගා"). කෙටිම වැසි සමය වන දයාර්, ඔක්තෝබර් සිට දෙසැම්බර් දක්වා පවතී.[11] මෝසම් දෙක (ඔක්තෝබර්-නොවැම්බර් සහ මාර්තු-මැයි) අතර මැදිහත් වන තංගම්බිලි කාලපරිච්ඡේදය උණුසුම් හා තෙතමනය සහිත වේ.[11]

වනජීවී

[සංස්කරණය]
උතුරු කඳුකරයේ ඔටුවෙක්

සෝමාලියාවේ භූගෝලීය සහ දේශගුණික විවිධත්වය හේතුවෙන් විවිධ ක්ෂීරපායින් ඇත. චීටා, සිංහ, රෙටිකියුලේටඩ් ජිරාෆ්, බබූන්, සර්වාල්, අලි, බුෂ්පිග්, ගැසල්, අයිබෙක්ස්, කුඩු, ඩික්-ඩික්, ඔරිබි, සෝමාලියානු වල් බූරුවා, රීඩ්බක් සහ ග්‍රේවිගේ සීබ්‍රා, අලි ෂ්‍රෝ, ගෝල්ඩ් මොහයිලෙප් ඇන්, ගෝල්ඩ් මොහයිලැක්ස්, වැනි සතුන් තවමත් දක්නට ලැබේ. එහි ඩ්‍රොමෙඩරි ඔටුවන්ගේ විශාල ගහනයක් ද ඇත.[21]

සෝමාලියාව කුරුල්ලන් විශේෂ 727 කට පමණ නිවහන වේ. මෙයින් අටක් ආවේණික වන අතර එකක් මිනිසුන් විසින් හඳුන්වා දී ඇති අතර එකක් දුර්ලභ හෝ අහම්බයකි. විශේෂ 14ක් ගෝලීය වශයෙන් තර්ජනයට ලක්ව ඇත. රට තුළ පමණක් දක්නට ලැබෙන පක්ෂි විශේෂ අතරට සෝමාලි පරෙවියා, ඇලමන් හැමර්ටෝනි (ඇලවුඩිඩේ), අඩු හූපෝ-ලාර්ක්, හෙටෙරොමිරාෆ්රා ආචරි (ඇලවුඩිඩේ), ආචරිස් ලාර්ක්, මිරාෆ්රා ආෂි, ඈෂ්ගේ බුෂ්ලාර්ක්, මිරාෆ්රා සෝමාලිකාව (ඇලවුඩියෝසයිඩේ) (ඇලවුඩිඩේ), ඔබියා ලාර්ක්, කාර්ඩියුලිස් ජොහානිස් (ෆ්‍රින්ගිලිඩේ) සහ වර්සන්ග්ලි ලිනට්.[22]

සෝමාලියාවේ භෞමික ජලය ටූනා වැනි ඉහළ සංක්‍රමණික සාගර විශේෂ සඳහා ප්‍රධාන මසුන් ඇල්ලීමේ භූමිය වේ. පටු නමුත් ඵලදායි මහද්වීපික රාක්කයක ඩිමර්සල් මත්ස්‍යයන් සහ කබොල විශේෂ කිහිපයක් අඩංගු වේ.[23] ජාතියේ පමණක් දක්නට ලැබෙන මත්ස්‍ය විශේෂ අතරට සිරිටිඛිස් රන්දල්ලි (සිරිටිඩේ), සිම්ෆරස් ෆුස්කස් (සයිනොග්ලොසිඩේ), පැරපර්සිස් සිමියුලේටා OC (පින්ගුපෙඩිඩේ), කොසියෙලා සෝමාලියන්සිස් OC (ප්ලැටිසෙෆලිඩේ) සහ සූඩෝචෝමුසොක්‍රොමිස්.

උරග විශේෂ 235ක් පමණ ඇත. මෙයින් අඩක් පමණ උතුරු ප්‍රදේශවල ජීවත් වෙති. සෝමාලියාවට ආවේණික උරගයින් අතර හියුස්ගේ කියත් පරිමාණ පොළඟා, දක්ෂිණ සෝමාලි ගාටර් සර්පයා, රේසර් (ප්ලැටිසෙප්ස් මෙසානායි), දියමන්ති සර්පයා (ස්පාලෙරොසොෆිස් ජෝසප්ස්කෝටෙකි), සෝමාලි වැලි බෝවා, කෝණික පණුවන් කටුස්සා, කටුසු වලිග සහිත කටුස්සා ඇතුළත් වේ. ලංසාගේ අගම, හූනන් (හෙමිඩැක්ටයිලස් ග්‍රැන්චි), සෝමාලි සෙමාෆෝර් හූනන්, සහ වැලි කටුස්සෙක් (මෙසාලිනා හෝ එරමියාස්), කොලුබ්‍රිඩ් සර්පයන් (ඇප්‍රොස්ඩොකෙටොෆිස් ඇන්ඩ්‍රියෝනි) සහ හැක්කේ-ග්රීර්ගේ ස්කින්ක් (හැක්ග්‍රීරියස් මයෝපස්) ආවේණික විශේෂ වේ.[24]

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ "Somalia". World Factbook. Central Intelligence Agency. 2009-05-14. 1 July 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2009-05-31.
  2. ^ "Coastline". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 16 July 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 August 2013.
  3. ^ Ganzglass, Martin R. "The Somali Refugees-Africa's Open Wound Refuses to Heal." Hum. Rts. 8 (1979): 28.
  4. ^ a b "Somalia – Climate". countrystudies.us. 14 May 2009. 5 August 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 May 2009.
  5. ^ "Somalia Flooding: Population Density with Baseline Population by District (26 Dec 2023)". Reliefweb. 26 Dec 2023.
  6. ^ "The population of the pre-war regions and districts of Somalia according to estimates and calculations". citypopulation. 2021-05-02. 4 April 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 April 2024.
  7. ^ "International community welcomes newly-elected President of Somalia's Interim South West Administration". Goobjoog. 19 November 2014. 9 January 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 January 2015.
  8. ^ "Adado conference kicks off in central Somalia". Garowe Online. 16 April 2015. 11 August 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 May 2015.
  9. ^ "The Federal Republic of Somalia – Harmonized Draft Constitution" (PDF). Federal Government of Somalia. 20 January 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 August 2012.
  10. ^ "Guidebook to the Somali Draft Provisional Constitution". 20 January 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 August 2012.
  11. ^ a b c d e f g h i j k l Hadden, Robert Lee. 2007. "The Geology of Somalia: A Selected Bibliography of Somalian Geology, Geography and Earth Science". Engineer Research and Development Laboratories, Topographic Engineering Center
  12. ^ International Traffic Network, The world trade in sharks: a compendium of Traffic's regional studies, (Traffic International: 1996), p.25.
  13. ^ Dinerstein, Eric; et al. (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
  14. ^ National Geographic, Vol. 159, National Geographic Society, 1981, p. 765.
  15. ^ a b Geoffrey Gilbert (2004) World poverty, ABC-CLIO, p. 111, ISBN 1-85109-552-7.
  16. ^ "Goldman Prize". Horn Relief. 22 April 2002. 12 July 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 June 2010.
  17. ^ a b "International Women's Day – 8 March 2006 – Fatima Jibrell". Unep.org. 8 March 2006. 14 February 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 June 2010.
  18. ^ a b "Fatima Jibrell". Goldman Environmental Prize. 11 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 June 2010.
  19. ^ "Conservation Heroes Honored by National Geographic, Buffett Foundation". National Geographic. 11 December 2008. 12 September 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 June 2010.
  20. ^ a b c Jonathan Clayton (4 March 2005). "Somalia's secret dumps of toxic waste washed ashore by tsunami". The Times. London. 10 August 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 February 2009.
  21. ^ Mukasa-Mugerwa, E. (1981). The Camel (Camelus Dromedarius): A Bibliographical Review. International Livestock Centre for Africa Monograph. Vol. 5. Ethiopia: International Livestock Centre for Africa. pp. 1, 3, 20–21, 65, 67–68.
  22. ^ Dickinson, E.C. (Ed.)(2003) The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World. Revised and enlarged third edition. Princeton University Press, Princeton.
  23. ^ FishBase 2004: a global information system on fishes. DVD. WorldFish Center – Philippine Office, Los Banos, Philippines. Published in May 2004
  24. ^ Uetz, P. & Jirí Hošek (eds.), The Reptile Database, htUetz, P. & Jirí Hošek (e Uetz, P. & Jirí Hošek (eds.), The Reptile Database, http://www.reptile-database.org සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2 නොවැම්බර් 2015 at the Wayback Machine, accessed 8 December 2013
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=සෝමාලියාවේ_භූගෝලය&oldid=728129" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි