දන්ත විකිරණවේදය
| Dental radiography | |
|---|---|
| Intervention | |
| ICD-9-CM | 87.0-87.1 |
දන්ත විකිරණ ඡායාරූප සාමාන්‍යයෙන් X-rays ලෙස හැඳින්වේ. දන්ත වෛද්‍යවරුන් බොහෝ හේතු නිසා දන්ත විකිරණ ඡායාරූප භාවිතා කරයි: සැඟවුණු දන්ත ව්‍යුහයන් සොයා ගැනීම, මාරාන්තික (malignant) හෝ නිරපේක්ෂ (benign) ස්කන්ධයන් (masses) සොයා ගැනීම, අස්ථි දුර්වල වීම සහ දන්ත කුහර සොයා ගැනීම ආදී හේතු ඒ අතර වෙයි.
විකිරණ ඡායාරූප (රේඩියෝග්‍රැෆික් රූප) සෑදී ඇත්තේ, විවිධ ව්‍යුහ විද්‍යාත්මක ඝනත්වය මත පදනම්ව, විවිධ මට්ටම්වල මුඛ ව්‍යුහයන් විනිවිද යන පාලිත X-විකිරණ, X-ray පටලයක් හෝ සංවේදකයක් මගින් ග්‍රහණය කර ගැනීම මගිනි. අඩු විකිරණ ප්‍රවාහයක් පටලයට ඇතුළු වන බැවින් දත්, ලා පැහැයකින් දිස් වෙයි. X-කිරණ මෙම අඩු ඝන ව්‍යුහයන් වෙතින් පහසුවෙන් විනිවිද යන නිසා දන්ත දිරායාම්, ආසාදන සහ අස්ථි ඝනත්වයේ වෙනත් වෙනස්කම් සහ කාලාන්තර බන්ධන අඳුරු පැහැයක් ගනී. සාදා ඇති ද්‍රව්‍යයේ ඝනත්වය අනුව දන්ත ප්‍රතිෂ්ඨාපන (පිරවුම්, මස්තක (crowns)) ලා පැහැ හෝ අඳුරු විය හැක.
දන්ත රෝගියෙකුට ලැබෙන X-ray විකිරණ මාත්‍රාව සාමාන්‍යයෙන් කුඩා (සම්පූර්ණ මුඛ ශ්‍රේණියක් සඳහා 0.150 mSv පමණ)[1] වේ. එය දින කිහිපයක පසුබිම් පාරිසරික විකිරණ නිරාවරණයට සමාන වේ; හෝ රට හරහා ගුවන් පියාසර කිරීමක් අතරතුර ලැබෙන විකිරණ මාත්‍රාවට සමාන වේ. (කුඩා ප්‍රදේශයක් ඉලක්ක කරගත් එක් කෙටි X-ray නිකුත් කිරීමකට සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත). ඊයම් ආවරණ, ඊයම් ඒප්‍රොන්, සමහර විට ඊයම් තයිරොයිඩ් කරපටියක් භාවිතයෙන් අහඹු නිරාවරණය තවදුරටත් අඩු වේ. X-ray මූලාශ්‍රය සක්‍රිය වන විට, කාමරයෙන් පිටතට යාමෙන් හෝ ප්‍රමාණවත් ආවරණ ද්‍රව්‍ය පිටුපසින් සිටීමෙන් විකිරණ ශිල්පියාගේ නිරාවරණය අඩු වේ.
ඡායාරූප පටල, ඒවා සාමාන්‍ය ආලෝකයට සංවේදී බැවින්, X-ray විකිරණයට නිරාවරණය වූ පසු, ඒවා සාම්ප්‍රදායිකව අඳුරු කාමරයක රසායනික ද්‍රව්‍ය මාලාවකට නිරාවරණය වන ක්‍රියාවලියක් භාවිතා කරමින් සංවර්ධනය කළ යුතුය. මෙය කාලය ගතවන ක්‍රියාවලියක් විය හැකි අතර, සංවර්ධන ක්‍රියාවලියේ වැරදි හෝ වෙනත් වැරදි හේතුවෙන් රෝගියාට අමතර විකිරණවලට නිරාවරණය වෙමින් නැවත විකිරණ ඡායාරූප ලබා ගැනීමට සිදු විය හැක. සාම්ප්‍රදායික විකිරණ ඡායාරූප පටලය, ඉලෙක්ට්‍රොනික සංවේදකයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ඩිජිටල් X-ray, මෙම ගැටළු වලින් සමහරක් විසඳන අතර තාක්‍ෂණය පරිණාමය වීමත් සමඟ දන්ත වෛද්‍ය විද්‍යාවේ බහුලව භාවිතා වේ. ඒවාට අඩු විකිරණ මාත්‍රාවක් අවශ්‍ය විය හැකි අතර සාමාන්‍ය රේඩියෝ ග්‍රැෆික් රූප වලට වඩා ඉතා ඉක්මනින් සකසනු ලැබේ; බොහෝ විට පරිගණකයකින් ක්ෂණිකව නැරඹිය හැකිය. කෙසේ වෙතත් ඩිජිටල් සංවේදක අතිශයින් මිල අධික වන අතර ඓතිහාසික වශයෙන් දුර්වල විභේදනයක් ඇත, නමුත් නවීන සංවේදකවල මෙය බෙහෙවින් වැඩි දියුණු කර ඇත.
සායනික පරීක්ෂණයකදී දත් දිරායාම සහ විදුරුමස ආශ්‍රිත (පරිදන්ත) රෝග යන දෙකම මග හැරිය හැකි අතර, දන්ත සහ විදුරුමස ආශ්‍රිත පටක වල විකිරණ ඇගයීම පුළුල් මුඛ පරීක්ෂණයේ තීරණාත්මක කොටසකි. දකුණු පස ඇති ඡායාරූප එකතුව මගින් විකිරණ ඇගයීමට පෙර දන්ත වෛද්‍යවරුන් ගණනාවක් විසින් පුළුල් ක්ෂයවීම් නොසලකා හරින ලද තත්වයක් නිරූපණය කරයි.
මුඛ අභ්‍යන්තර විකිරණ ඡායාරූප
[සංස්කරණය]විකිරණ පටලය හෝ සංවේදකය මුඛය තුළ තැබීමෙන් අභ්‍යන්තර රේඩියෝ ග්‍රැෆික් ඡායාරූපයක් ඇතිවේ.
Periapical view
[සංස්කරණය]දතෙහි සහ අවට අස්ථිවල පෙරියපිකල් ප්‍රදේශය තක්සේරු කිරීම සඳහා පෙරියපිකල් රේඩියෝ ඡායරූප ගනු ලැබේ.[2]
පෙරියපිකල් රේඩියෝ ඡායාරූප සඳහා, පටලය හෝ ඩිජිටල් ප්‍රතිග්‍රාහකය රූපගත කරන දත්වල සම්පූර්ණ දිගට සිරස් අතට සමාන්තරව තැබිය යුතුය.[3]
පෙරියපිකල් විකිරණ පරීක්ෂණ සඳහා ප්‍රධාන හේතු වන්නේ[4],
- සිස්ටික් වෙනස්කම් ඇතුළුව අග්‍ර ප්‍රදාහය/ආසාදන හඳුනා ගැනීම
- පරිදන්ත ගැටළු තක්සේරු කිරීම
- හදිසි අනතුරු - දත් සහ/හෝ අවට අස්ථි බිඳීම
- පූර්ව/පශ්චාත් අග්‍රස්ථ ශල්‍යකර්ම/නිස්සාරණය.
- ඕනෑම සංවර්ධන විෂමතා සහ මූල රූප විද්‍යාව සඳහා පූර්ව නිස්සාරණය සැලසුම් කිරීම. ඕනෑම මූල කොටස් හෝ වෙනත් සම-පාර්ශ්වික හානි සඳහා පශ්චාත් නිස්සාරණ රේඩියෝ ඡායාරූප[5]
- පිටතට නොපැමිණි (විදාරණය නොවූ) දත්වල යම් පැවැත්මක් හෝ පිහිටීමක් හඳුනා ගැනීම
- එන්ඩොඩොන්ටික්ස් (දතක් (දන්ත පල්ප්) තුළ ඇති මෘදු පටක වල රෝග සහ තුවාල සම්බන්ධ දන්ත වෛද්‍ය ශාඛාව). ඕනෑම අන්තරාසර්ග ප්‍රතිකාරයක් සඳහා, නාල වල ක්‍රියාකාරී දිග මැනීම සඳහා පූර්ව ප්‍රතිකාර රේඩියෝ ඡායාරූපයක් ගනු ලබන අතර මෙම මිනුම ඉලෙක්ට්‍රොනික අග්‍ර ලොකේටරය මගින් තහවුරු කෙරේ. ඝර්ෂණ යෝග්‍යතාවය ළඟා කර ගැනීම සඳහා ක්‍රියාකාරී දිග නිවැරදි කිරීම සඳහා තෙත් නාලයෙහි ප්‍රධාන අග්‍ර කේතුවක් තැබූ විට 'cone fit' රේඩියෝ ඡායාරූපයක් භාවිතා වේ. ඊළඟට, නාල අවකාශය ප්‍රධාන කේතුවක්, සීලර් සහ උපාංග කේතු වලින් සම්පුර්ණයෙන්ම පුරවා ගැනීමෙන් පසු අවහිරතා සත්‍යාපන රේඩියෝ ඡායාරූපයක් (obturation verification radiograph) ගනු ලබයි. අවසානයේදී, දන්ත මූල නාල ප්‍රතිකාරයේ අවසාන ප්‍රතිඵලය පරීක්ෂා කිරීම සඳහා නිශ්චිත ප්‍රතිසාධනයක් තැබීමෙන් පසු අවසාන විකිරණ සටහනක් ගනු ලැබේ.[6]
- බද්ධ කිරීම් ඇගයීම
අභ්‍යන්තර මෞඛ පෙරියපිකල් රේඩියෝ ඡායාරූපකරණය, එහි සරල තාක්‍ෂණය, අඩු පිරිවැය සහ අඩු විකිරණ නිරාවරණය මෙන්ම සායනික සැකසුම් තුළ බහුලව පවතින නිසා පූර්ව ශල්‍යකර්ම සඳහා බහුලව භාවිතා වේ.
Bitewing view
[සංස්කරණය]දත් මුල්වලින් දන්ත මස්තකය වෙන් කරන දත්වල මායිම් රේඛා වන සිමෙන්ති-එනමල් හන්දි (cementoenamel junctions) වලට අදාළව පසුපස දත්වල මස්තකය සහ ඇල්වෙයෝලර් අස්ථියේ උස දෘශ්‍යමාන කිරීමට Bitewing ඡායාරූප ගනු ලැබේ. පවතින ප්‍රතිස්ථාපන යටතේ අන්තර් දන්ත දිරාපත්වීම් සහ පුනරාවර්තන දිරාපත්වීම් පරීක්ෂා කිරීම සඳහා සාමාන්‍ය Bitewing රේඩියෝ ඡායාරූප බහුලව භාවිතා වේ. විස්තීර්ණ අස්ථි හානිය (extensive bone loss) ක් ඇති විට, දත්වලට අදාළව ඒවායේ මට්ටම් වඩාත් හොඳින් දෘශ්‍යමාන කිරීම සඳහා X-ray පටල සිරස් අක්ෂයේ දිගු මානයකින් පිහිටුවා තිබිය හැක. Bitewing දසුන් දත්වල කම්මුල සහිත පැත්තේ (Buccal) මතුපිටට අඩු හෝ වැඩි ලම්බක කෝණයකින් ගන්නා බැවින්, ඒවා පෙරියපිකල් (periapical) දර්ශනවලට වඩා අස්ථි මට්ටම් වඩාත් නිවැරදිව ප්‍රදර්ශනය කරයි. ඉදිරිපස දත් සඳහා Bitewing ඡායාරූප ගැනීම සාමාන්‍යයෙන් සිදු නොවේ.
Bitewing යන නමෙන් අදහස් කරන්නේ එක්ස් කිරණ පටලයේ මධ්‍යයේ පිහිටා ඇති කුඩා කඩදාසි හෝ ප්ලාස්ටික් ටැබ් එකකට වන අතර, එය සපා කෑ විට, එක්ස් කිරණ පටලය පිහිටීමට ඉඩ සලසයි, එවිට එය උඩු හනුවේ (maxillary) සහ යටි හනුවේ (mandibular) තොරතුරු ඒකාකාර ප්‍රමාණයෙන් ග්‍රහණය කරයි.
Occlusal view
[සංස්කරණය]Occlusal දර්ශනය මුඛයේ හෝ තල්ලේ අස්ථි හෝ ව්‍යාධි ව්‍යුහ විද්‍යාව හෙළි කරයි. පෙරියපිකල් හෝ Bitewing සඳහා භාවිතා කරන එක්ස් කිරණ පටලයේ ප්‍රමාණය මෙන් තුන් හතර ගුණයක් පමණ වන occlusal පටලය මුඛය තුළට ඇතුළු කරනු ලබන අතර එමඟින් උඩු හනුවේ සහ යටි හනුවේ දත් සම්පූර්ණයෙන්ම වෙන් කර ඇති අතර එක්ස් කිරණ පටලය නිකට යටින් හෝ නාසය මුදුනේ සිට පහළට කෝණිකව X-කිරණ වලට නිරාවරණය කරනු ලබයි. සමහර විට, පැරොටයිඩ් ග්‍රන්ථියෙන් කෙල රැගෙන යන ස්ටෙන්සන්ගේ නාලයේ ගල් (sialolith) ඇති බව තහවුරු කිරීම සඳහා එය කම්මුල ඇතුළත තබනු ලැබේ. occlusal දසුන සම්මත සම්පූර්ණ මුඛ ශ්‍රේණියේ ඇතුළත් නොවේ.
මුඛ අභ්‍යන්තර විකිරණ ශිල්පීය ක්‍රම
[සංස්කරණය]රෝග විනිශ්චය සඳහා අවශ්‍ය රේඩියෝ ඡායාරූප නිපදවීමට සහ නැවත ලබා ගැනීම වැළැක්වීම සඳහා නිවැරදි ස්ථානගත කිරීම ඉතා වැදගත් වේ. එමගින් රෝගියාව විකිරණ වලට නිරාවරණය වීම අවම කරයි.[7] පරිපූර්ණ ස්ථානගත කිරීම සඳහා වන අවශ්‍යතාවලට ඇතුළත් වන්නේ:[4]
- දත් සහ රූප ප්‍රතිග්‍රාහක (පටල පැකට්ටුව හෝ ඩිජිටල් සංවේදකය) එකිනෙකට සමාන්තරව තිබිය යුතුය
- රූප ප්‍රතිග්‍රාහකයේ දිගු අක්ෂය කෘන්තක සහ රදනක දත් සඳහා සිරස් වන අතර චාර්වක සහ පුරස්චාර්වක සඳහා තිරස් වේ. අග්‍ර පටක වාර්තා කිරීම සඳහා දත්වල අග්‍රවලට ඔබ්බෙන් ප්‍රමාණවත් ප්‍රතිග්‍රාහකයක් තිබිය යුතුය.
- නල හිසේ (tube head) ඇති X-ray කදම්භය සිරස් සහ තිරස් තල දෙකෙහිම සෘජු කෝණවලින් දත සහ රූප ප්‍රතිග්‍රාහකය හමුවිය යුතුය.
- ස්ථානගත කිරීම නැවත ඇති කළ හැකි විය යුතුය
- විමර්ශනය කරන දත සහ රූප ප්‍රතිග්‍රාහකය ස්පර්ශ විය යුතුය, නැතහොත් හැකි තරම් සමීප විය යුතුය
මූලාශ්‍ර
[සංස්කරණය]- ^ "X-Rays/Radiographs". www.ada.org. සම්ප්‍රවේශය 2021-06-28.
- ^ "Dental Medicine" (PDF).
- ^ "Intraoral Radiography" (PDF).
- ^ a b Whaites E, Drage N (2013-06-20). Essentials of dental radiography and radiology (Fifth ed.). Edinburgh. ISBN 9780702045998. OCLC 854310114.
{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)[page needed] - ^ Gupta A, Devi P, Srivastava R, Jyoti B (2014). "Intra oral periapical radiography - basics yet intrigue: A review". Bangladesh Journal of Dental Research & Education. 4 (2): 83–87. doi:10.3329/bjdre.v4i2.20255.
- ^ "The Cone Fit: An Essential Step to Creating Exceptional Endodontic Obturation". Dentistry Today. May 2005. සම්ප්‍රවේශය 2019-03-08.
- ^ Williamson GF (2006). "Intraoral radiography: Positioning and radiation protection" (PDF). RDH. 26 (12): 23. 2022-05-04 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2022-06-23.
| X-ray/ Radiography | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| MRI | |||||||||||||
| Ultrasound | |||||||||||||
| Radionuclide |
| ||||||||||||
| Optical/Laser | |||||||||||||
| Thermography | |||||||||||||
| Target conditions | |||||||||||||
| අධිකාරී පාලනය: ජාතික |
|---|
