හෝමෝ හැබිලිස්
හෝමෝ හැබිලිස් (හැකි මිනිසා) යනු ප්ලෛයිටෝසීන යුගයේ දී මීට වසර මිලියන 2.8 ත් 1.5 ත් අතර කාලය තුල විසූ මානව විශේෂයකි.
1960- 1963 අතර කාලය තුල ලොයිස් හා මේරි යන විද්‍යාඥයන්ට ටැන්සානියාවේ දී මුල්වරට මෙම මානවයාගේ පොසිල හමුවිය.මෙම ෆොසිල සමග ඔවුන්ට මෙම මානවයන් විසින් භාවිත කල ගල් ආයුධද සොයාගැනීමට හැකිවිය.මීට පෙර සිටි මානව යන්ට වඩා මොවුන් ගේ හිස් කබලේ කපාල ධාරිතාව ඉහළ බව චිද්‍යාඥයන්ට පසක්විය.එබැවින් මෙම මානවයාට හැකි මිනිසා යන තේරුම ඇතිව හෝමෝ ගැබිලිස් ලෙස නම්කළහ.මෙම මානවයා මුල්ම වානර රූපි මානවයාය.මුල්වරට භාෂාමය කතා කාර්‍යයට මුල පුරන්නේ හෝමෝ හැබිලින් මානවයා බව මානව විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ ඇසුරින් සනාතවී ඇත.මොවුනට පෙර විසූ මානව පූර්වජකයා වූ ඔස්ට්‍රලෝපිතකස් හා සැසදීමේ දී පැහැදිළි වර්ධනයක් දැකිය හැක.මානව ඉතිහාසයේ ඉතාමත්ම වැදගත් අවධියක් ලෙස හෝමෝ හැබිලිස් මානවයා ගේ යුගය සැළකෙන්නේ ප්‍රබල සංනිවේදන මාධ්‍යයක් ලෙස සැලකෙන මානව භාෂාවේ උපත මෙම මානවයින් මගින් බිහිවීමයි.එනම් විධිමත් සංනිවේදනයක් ලෙස භාෂාව ඉතා වැදගත් වන නිසාය.භාෂාව බිහිවීමත් සමග මානවයාගේ බුද්ධිය වෙගයෙන් වර්ධනය වූබව මානව විද්‍යාඥයන් පවසයි.මෙතැන් පටත් මානව පරිණාමය ඉතා වේගයෙන් සිදුවිය.එයට ප්‍රධාන හේතුවක් ලෙස භාෂාවේ උපත සැළකිය හැත.
Homo habilis (lit. 'handy man') යනු නැගෙනහිර සහ දකුණු අප්‍රිකාවේ මුල් ප්ලයිස්ටොසීන් යුගයේ සිට වසර මිලියන 2.8කට පමණ පෙර සිට වසර මිලියන 1.65කට පෙර (mya) දක්වා වඳ වී ගිය පුරාවිද්‍යා මානව විශේෂයකි. 1964 දී විශේෂ විස්තරය මත, එච්.හැබිලිස් දැඩි මතභේදයට ලක් වූ අතර, බොහෝ පර්යේෂකයන් එය ඔස්ට්‍රලෝපිතෙකස් ඇෆ්‍රිකානුස් සමඟ සමාන වන ලෙස නිර්දේශ කරන ලදී, එය එකල දන්නා අනෙක් එකම මුල් හොමිනින්, නමුත් එච්.හැබිලිස් කාලයත් සමඟ වැඩි පිළිගැනීමක් ලබා ගත් අතර වඩාත් අදාළ සොයාගැනීම් විය. හැදුවා. 1980 ගණන් වන විට, H. habilis මානව මුතුන්මිත්තෙකු ලෙස යෝජනා කරන ලද අතර, සෘජුවම හෝමෝ ඉරෙක්ටස් බවට පරිණාමය වූ අතර, එය සෘජුවම නූතන මිනිසුන්ට මඟ පෑදීය. මෙම දෘෂ්ටිකෝණය දැන් විවාදයට ලක්ව ඇත. අනාරක්ෂිත විශේෂ හඳුනාගැනීම් සහිත නිදර්ශක කිහිපයක් එච්.හැබිලිස් වෙත පවරන ලද අතර, එය බෙදීම සඳහා තර්කවලට තුඩු දුන් අතර, එනම් "H. rudolfensis" සහ "H. gautengensis" ලෙසින් පුළුල් සහයෝගයක් ලැබී ඇත.
සමකාලීන හෝමෝ මෙන්, H. හැබිලිස් මොළයේ ප්‍රමාණය සාමාන්‍යයෙන් 500-900 cm3 (31-55 cu in) සිට වෙනස් විය. එච්.හැබිලිස්ගේ සිරුරේ සමානුපාතය දන්නේ ඉතා ඛණ්ඩනය වූ ඇටසැකිලි දෙකකින් පමණක් වන අතර, බොහෝ දුරට පදනම් වී ඇත්තේ පෙර ඔස්ට්‍රලෝපිතේසීන් වලට සමාන ව්‍යුහ විද්‍යාවක් උපකල්පනය කිරීම මතය. මේ නිසා, එච්.හැබිලිස් ඔස්ට්‍රලෝපිතෙකස් හබිලිස් ලෙස ඔස්ට්‍රලෝපිතෙකස් කුලයට ගෙන යාමට ද යෝජනා වී ඇත. කෙසේ වෙතත්, එච්.හැබිලිස් අකාර්යක්ෂම දිගු-දුර ගමන් හැකියාවන් සහිත කුඩා උසැති මිනිසෙකු ලෙස අර්ථ දැක්වීම අභියෝගයට ලක්ව ඇත. උපකල්පිත කාන්තා නිදර්ශකය OH 62 සාම්ප්‍රදායිකව අර්ථකථනය කරනු ලබන්නේ උස සෙන්ටිමීටර 100-120 (අඩි 3 අඟල් - අඩි 3 අඟල් 11) සහ බරින් කිලෝග්‍රෑම් 20-37 (රාත්තල් 44-82) ඔස්ට්‍රලෝපිතේසීන් වැනි සමානුපාතික ලෙස උපකල්පනය කරන නමුත් උපකල්පනය කරයි. මනුෂ්‍ය සමානුපාතිකව ඇය සෙන්ටිමීටර 148 (අඩි 4 අඟල් 10) සහ කිලෝග්‍රෑම් 35 (රාත්තල් 77) පමණ වන්නට ඇත. එසේ වුවද, එච්.හැබිලිස් ඔස්ට්‍රලෝපිතේසීන් සඳහා උපකල්පනය කර ඇති ආකාරයට අවම වශයෙන් අර්ධ වශයෙන් වෘක්ෂලතාදිය විය හැකිය. සාපේක්ෂ පිරිමි සහ ගැහැණු ප්‍රමාණය නිශ්චිතව නොදන්නා නමුත්, මුල් hominins සාමාන්‍යයෙන් ඝන කෙස් ඇති ලෙස ප්‍රතිනිර්මාණය කර ඇති අතර කාන්තාවන්ට වඩා විශාල පිරිමින් සමඟ ලිංගික ද්විරූපතාවය සලකුණු කර ඇත.
එච්.හැබිලිස් ඕල්ඩෝවන් ගල් මෙවලම් කර්මාන්තය නිෂ්පාදනය කළ අතර මස් කැපීමේදී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙවලම් භාවිතා කළේය. මුල් හෝමෝ, ඔස්ට්‍රලෝපිතේසීන් හා සසඳන විට, සාමාන්‍යයෙන් සැලකෙන්නේ අධික මස් ප්‍රමාණයක් පරිභෝජනය කළ බවත්, එච්.හැබිලිස් සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, මස් ඉවත දැමූ බවත්ය. සාමාන්‍යයෙන්, මුල් hominins අර්ථකථනය කරනු ලබන්නේ බහු ස්ත්‍රී සමාජවල ජීවත් වූවන් ලෙසිනි, නමුත් මෙය බෙහෙවින් සමපේක්ෂනය වේ. H. හැබිලිස් සමාජය නූතන සැවානා චිම්පන්සියන් සහ බබූන් ගේ සමාජයට සමාන යැයි උපකල්පනය කළහොත්, කණ්ඩායම් සාමාජිකයින් 70-85 අතර සංඛ්‍යාවක් සිටිය හැක. මෙම වින්‍යාසය විශාල බළලුන්, හයිනාවන් සහ කිඹුලන් වැනි විවෘත සැවානා විලෝපිකයන්ගෙන් ආරක්ෂා වීමට බහු පුරුෂයින් සමඟ වාසිදායක වනු ඇත.
ෆොසිල
[සංස්කරණය]OH 62
[සංස්කරණය]ඩොනල් ජොන්සන් හා ටිම් වයිට් යන විද්‍යාඥයන් විසින් 1986 දී සොයාගත් OH 62 ෆොසිලය සමග උඩු හා යටි භාහු වල අවශේෂද හමුවිය.[1] ඔවුන් ගේ සොයාගැනීම් තර්කයට බදුන්විය.[2]
මෙම OH 62 ෆොසිලය සමග හමුවූ ඉදිරි හා පසු භාහුවල ෆොසිල පරීක්ෂා කිරීමෙන් මානව පූර්වජකයන් ගේ සංචරණ රටාව පිළිබද කරුණු සොයාගැනීමට හැකිවිය.හෝමෝ හැබිලිස් මානවයාට පෙර සිටි ඔස්ට්‍රලෝපිතකස් මානවයාට වඩා සංචරණ රටාවේ යහපත් දියුණුයක් ඇතිබව මෙම අධ්‍යන මගින් පැහැදිළිවිය..[3]
පළමු හඳුනා ගත් දේහය - OH 7, අර්ධ බාල හිස් කබල, අත් සහ පාද අස්ථි වසර මිලියන 1.75 කට පෙර (mya) - 1960 දී ජොනතන් ලීකී විසින් ටැන්සානියාවේ ඕල්ඩුවායි ගෝර්ජ් හි සොයා ගන්නා ලදී. කෙසේ වෙතත්, සැබෑ පළමු ශේෂය - OH 4, මවුලයක් - 1959 දී ලුවී සහ මේරි ලීකී (ජොනතන්ගේ දෙමාපියන්) ගේ ජ්‍යෙෂ්ඨ සහකාර හෙසලෝන් මුකිරි විසින් සොයා ගන්නා ලදී, නමුත් ඒ වන විට මෙය සාක්ෂාත් කර ගැනීමට නොහැකි විය. මෙම කාලය වන විට, ලීකීස් විසින් මුල් හොමිනින්ගේ අවශේෂ සඳහා ඕල්ඩුවායි ගෝර්ජ් හි කැණීම් කරමින් වසර 29 ක් ගත කර ඇත, නමුත් ඒ වෙනුවට ප්‍රධාන වශයෙන් අනෙකුත් සත්ව අවශේෂ මෙන්ම ඕල්ඩෝවන් ගල් මෙවලම් කර්මාන්තය ද සොයා ගෙන ඇත. මෙම කර්මාන්තය 1959 දී Paranthropus boisei (එවකට "Zinjanthropus") වෙත ආරෝපණය කර ඇති අතර එය ප්‍රදේශයෙන් සොයා ගන්නා ලද පළමු සහ එකම hominin වූ නමුත් OH 7 සොයාගැනීම මත මෙය සංශෝධනය විය.[2] 1964 දී, ලුවී, දකුණු අප්‍රිකානු පැලියෝ මානව විද්‍යාඥ ෆිලිප් වී. ටොබියස් සහ බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රාථමික විද්‍යාඥ ජෝන් ආර්. නේපියර් විසින් හෝමෝ ගණයට දේහය නිල වශයෙන් ලබා දුන් අතර, ඕස්ට්‍රේලියානු මානව විද්‍යාඥ රේමන්ඩ් ඩාර්ට්ගේ නිර්දේශය මත, එච්.හැබිලිස් යන නිශ්චිත නාමය, එහි අර්ථය "හැකි, ලතින් භාෂාවෙන් පහසු, මානසික දක්ෂ, ජවසම්පන්න".[3] ඕල්ඩෝවන් සමඟ නියැදියේ සම්බන්ධය (එවකට උසස් සංජානන හැකියාව පිළිබඳ සාක්ෂි ලෙස සැලකේ) එය හෝමෝ ලෙස වර්ගීකරණය කිරීම සඳහා සාධාරණීකරණයක් ලෙස ද භාවිතා කරන ලදී. OH 7 හොලෝටයිප් නියැදිය ලෙස නම් කරන ලදී.[3]
විස්තරයෙන් පසුව, H. habilis Australopithecus africanus (එකල දැන සිටි අනෙකුත් එකම මුල් hominin) ලෙස නැවත වර්ග කළ යුතුද යන්න දැඩි ලෙස විවාදයට ලක් විය, මක්නිසාද යත්, නටබුන් ඉතා පැරණි බැවින් සහ එකල හෝමෝ ආසියාවේ පරිණාමය වී ඇතැයි උපකල්පනය කරන ලදී ( සජීවී පැවත එන්නන් නොමැති ඔස්ට්‍රලෝපිතේසීන් සමඟ). එසේම, හෝමෝ ගැන සලකා බැලීමේදී 1955 දී Wilfrid Le Gros Clark යෝජනා කළ ප්‍රමාණයට වඩා මොළයේ ප්‍රමාණය කුඩා විය.[2][5] වැඩි පොසිල මූලද්‍රව්‍ය සහ විශේෂ සොයා ගැනීමත් සමඟ H. හැබිලිස් වර්ගීකරණය පුළුල් පිළිගැනීමක් ලැබීමට පටන් ගත්තේය.[2] 1983 දී ටෝබියස් යෝජනා කළේ A. africanus යනු Paranthropus සහ Homo (දෙදෙනා සහෝදරිය Taxa) ගේ සෘජු මුතුන්මිත්තෙකු බවත්, A. africanus H. habilis බවට පරිණාමය වූ බවත් එය H. erectus බවට පරිණාමය වූ බවත් එය නවීන මිනිසුන් බවට පරිණාමය වූ බවත් (ක්‍රියාවලියකින්) ක්ලැඩෝජෙනිසිස්). A. africanus සහ H. habilis අතර විශාල පරිණාමීය පිම්මක් ඇති වූ බවත්, H. habilis මොළයේ ප්‍රමාණය ඔස්ට්‍රලෝපිතේසීන් හා සසඳන විට දෙගුණයකින් පමණ වැඩි වී ඇති නිසා මානව පරිණාමය ක්‍රමයෙන් ඉදිරියට ගිය බවත් ඔහු වැඩිදුරටත් පැවසීය.
Australopithecus
එච්.හැබිලිස්
H. ergaster එච්. ඉරෙක්ටස්
එච් සේපියන්ස් Tobias, 1983 අනුව මානව පරිණාමය[6]
OH 7 වර්ගයේ නිදර්ශක වාත්තු කරන්න බොහෝ දෙනෙක් ටොබියාස්ගේ ආකෘතිය පිළිගෙන, පරන්ත්‍රොපස් සහ එච්. ඉරෙක්ටස් පරාසයෙන් පිටත එච්.හැබිලිස් දක්වා වූ මුල් ප්ලයිස්ටොසීන් හොමිනින් අවශේෂවලට ප්‍රමාද වූ ප්ලියෝසීන් පවරති. හිස් කබල නොවන මූලද්‍රව්‍ය සඳහා, පැහැදිලි රෝග විනිශ්චය ලක්‍ෂණ නොමැති බැවින් ප්‍රමාණය අනුව මෙය සිදු කරන ලදී.[7] මෙම පරිචයන් නිසා, විශේෂ සඳහා විචල්‍ය පරාසය තරමක් පුළුල් වූ අතර, H. habilis sensu stricto (i.e. strictly) සහ H. habilis sensu lato (i.e. පුළුල් ලෙස) යන යෙදුම් පිළිවෙළින් ඇතුළත් කිරීමට සහ බැහැර කිරීමට භාවිත විය. morphs. මෙය විසඳීම සඳහා, 1985 දී, ඉංග්‍රීසි පැලියෝ මානව විද්‍යාඥ බර්නාඩ් වුඩ් යෝජනා කළේ 1972 දී සොයා ගන්නා ලද කෙන්යාවේ තුර්කානා විලෙන් KNM-ER 1470 විශාල හිස් කබල 1972 දී සොයා ගෙන H. හැබිලිස් වෙත පැවරී ඇති අතර, එය සැබවින්ම වෙනස් විශේෂයක් නියෝජනය කරයි,[8] හෝමෝ රුඩොල්ෆෙන්සිස්. ඒ වෙනුවට එය පිරිමි නිදර්ශකයක් නියෝජනය කරන අතර අනෙකුත් එච්.හැබිලිස් නිදර්ශක ගැහැණු බව ද තර්ක කෙරේ.[9] දකුණු අප්‍රිකාවේ මුල් හෝමෝ එච්.හැබිලිස් හෝ එච්. එර්ගාස්ටර් / එච්. ඉරෙක්ටස් වෙත විවිධාකාරයෙන් අනුයුක්ත කර ඇත, නමුත් විශේෂ නම් කිරීම බොහෝ දුරට අපැහැදිලි ය. 2010 දී ඕස්ට්‍රේලියානු පුරාවිද්‍යාඥ ඩැරන් කියුරෝ විසින් දකුණු අප්‍රිකානු මුල් හෝමෝව "Homo gautengensis" ලෙස නව විශේෂයකට බෙදීමට යෝජනා කරන ලදී.[10]
1986 දී, OH 62, ඇමරිකානු මානව විද්‍යාඥ Tim D. White විසින් H. habilis හිස් කබල කොටස් ආශ්‍රිතව ඛණ්ඩන ඇටසැකිල්ලක් සොයා ගන්නා ලදී. වැනි විශේෂාංග.[7] මේ නිසා, දන්ත අනුවර්තනයන්හි සමානකම් මෙන්ම, වුඩ් සහ ජීව විද්‍යාත්මක මානව විද්‍යාඥ මාර්ක් කොලර්ඩ් 1999 දී ඔස්ට්‍රලෝපිතෙකස් වෙත විශේෂය ගෙන යාමට යෝජනා කළේය.[11][12][13][14] කෙසේ වෙතත්, OH 62 වඩාත් මානව සමාන කායික විද්‍යාවකට නැවත ඇගයීම, නිවැරදි නම්, මේ පිළිබඳව සැකයක් ඇති කරයි.[15] 2000 ගණන්වල මුල් භාගයේදී Ma Georgian Dmanisi හිස් කබල් 1.8 සොයා ගැනීම, මුල් හෝමෝ සමඟ සමානකම් කිහිපයක් පෙන්නුම් කරන අතර, H. habilis සහ H. rudolfensis ඇතුළුව අප්‍රිකාවේ සියලුම සමකාලීන හෝමෝ සමකාලීන කණ්ඩායම් එකම විශේෂයක් බවට යෝජනා කිරීමට හේතු වී ඇත. වෙත පැවරිය යුතුය
KNM ER 1813
[සංස්කරණය]KNM ER 1813 නම් වූ මෙම ෆොසිලය1973 දී කෙන්‍යාවෙන් සොයාගනු ලැබීය.මෙය මීට වමර මිලියන 1.9 කට පෙර විසූ හෝමෝ හැබිලිස් මානවයෙකුගේ බව සනාතවී ඇත.මෙහි කපාල ධාරිතාව ඝන නෙටිමීටර් 510 විය.
OH 24
[සංස්කරණය]OH 24 (Twiggy) නම් වූ ෆොසිලය වසර මිලියන 1.8 පමණ පැරණිබව සොයාගෙන ඇත.මෙය 1968 ඔක්තොම්බර් මසයේ දී ටැන්සානියාවේ(Tanzania) දී සොයැ ගැනුණි. මෙම ෆොසිලයේ කපාල ධාරිතාව 600 cm³; විය.
OH 7
[සංස්කරණය]OH 7 නම් ෆොසිලය වසර මිලියන 1.75 තරම් පැරණිය.මේරි හා ලොයිස් නම් විද්‍යාඥයන් විසින් 1960 නොවැම්බර් මස 4 වන දින ටැන්සානියාවේන් සොයාගැනිණි.මෙම ෆොසිලයේ යටි හනුවේ දත් සහිත විය.පර්යේෂකයන් ගේ අදහස් වලට අනුව මෙම ෆොසිලයේ කපාල ධාරිතාව 363 cm³.පමණ වී ඇත.එසේම මේ සමග වම් අස්ථි යක කොටස්ද හමුවී ඇත.අස්ථි ෆොසිලයේ සැකැස්ම අනුව හෝමෝ හැබිලිස්වරුන් හට ගස් නැගීමේ හැකියාව තිබුනුබව විශ්වාස කෙරේ මෙම ගාත්‍රා සැකැස්ම චිම්පන්සියාගේ ඉදිරි ගාත්‍ර සැකසුමට සමානබව අනුමාන කෙරේ.
KNM ER 1805
[සංස්කරණය]KNM ER 1805 නම් වු ෆොසිලය වසර මිලියන 1.74 පමණ පැරණිය.මෙම ෆොසිලය හමුවූයේ කෙන්‍යා වෙනි.
ආහාර
[සංස්කරණය]මොවුන්ගේ ෆොසිල වූ දත් පරීත්ෂා කිරීමේ දී හොමෝ හැබිලිස් මානවයා විසින් රළු ආහාර එනම් නොපිසූ ආහාර පරිභෝජනය කරඇති බව පෙනීයයි.ප්‍රධාන වශයෙන් ශාකමය ආහාර ඔවුන්ගේ භොජනය වූ අතර ශාක පත්‍රද ආහාර වශයෙන් ගෙන ඇත.දන්ත ෆොසිලයන්හි පැවති පළුදු වීම් රළු ආහාර ගැනීම නිසා සිදුවූබව මානව විද්‍යාඥයන් පැහැදිළි කරති.කෙසේ වෙතත් මුල් යුගයේ දී ශාකභක්ෂකයන් වූ හෝමෝ හැබිලිස්වරු පසුව සර්වභක්ෂකයන් ලෙස අනුවර්තනය වී ඇත.අයිස් යුගය ආරම්භවීමත් සමග ආහාරයට සුදුසු ශාක කොටස් සොයැගැනීමේ අපහසුතාවය නිසා ඔවුන් එලෙස සර්වභක්ෂණයට යොමු වූබව විශ්වාස කෙරේ.මොවුන් ශාකමය ආහාර ගැනීම මෙන්ම දඩයම් කිරීමට යොමුවී ඇත.එමනිසා මොවුන් සර්වභක්ෂනයන් ලෙස හැදින්විය හැක.මීට පෙර විසූ පූර්වජකයන් මෙන්ම හෝමෝ හැබිලිස්වරුද අමු ආහාර ගෙන ඇත.මස් ආහර වශයෙන් ගැනීමේ දී අමුමස් වශයෙන් ආහාරයට ාගන ඇය.මෙයට හේතුව ගින්දර සොයාගන්නේ මොවුන්ට පසුව මිහිමත විසූ හෝමෝ ඉරෙක්ටස් මානවයා නිසාය.
විවරණය
[සංස්කරණය]thumb|267x267පික්|හෝමෝ හැබිලිස් මානවයාගේ ආදර්ශ රූපයක්(වෙස්ෆැලිචස් කෞතුකාගාරය) හෝමෝ හැබිලිස් මානවයන් සරල ගල් ආයුධ භාවිතකර ඇත.මොවුන් මෙම සරල ගල් ආයුධ භාවිකයෙන් සතුන් මරා ගැනීමට හා සතුන්ගේ සම ඉවත්කර ගැනීමට යොදාගෙන ඇත.[4] මොවුන් ගේ ගල් ආයුත තරමක් උසස් මට්ටමක පැවතින මීට පෙර විසූ මානව පූර්වජකයා වූ ඔස්ට්‍රලෝපිතකස් වානරයාට හා සසදා බැලීමේ දී මොවුන් ගේ ආයුධ උසස් මට්ටමක පැවතින.මොවුන් ශාක භක්ෂක අවධියේ භාවිත කළ ගල් ආයුධ වලට වඩා සර්ව භක්ෂක අවධියේ භාවිතකල ආයුධ දියුණු මට්ටමක පැවතිණ.
හෝමෝ නැබිලිස් මානවයා මොවුන්ට පෙර විසූ ඔස්ට්‍රලෝපිතකස් මානව පූර්වජකයාට වඩා රූපාකරයෙන් නූතන මානවයාට වඩාත් සමීපයːඑහෙත් මොවුන් රූපාකරයෙන් සමීප වන්නේ මොවුන්ට පසු මිහිමත වාසයකල මානව පූර්වජකයා වන හෝමෝ ඉරෙක්ටස් මානවයාට ය.
හෝමෝ හැබිලිස් මානවයාගේ බුද්ධිමය හැකියාව හා සමාජ සංවිධාන ගොඩනගා ගැනීම අතින් පෙර සිටි පූර්වජකයිට වඩා බොහෝ ඉදිරියෙන් සිටි බව පැහැදිළිවිය.මොවුන් ගේ උපකරණ භාවිතය සැළකිවයුතු ම්ටමින් වර්ධනය වී තිබිණ.දඩයම් කිරීමට හා සතුන් ගේ සම ඉවත් කර මස් ලබා ගැනීමට හා අස්ථි පලා අට මිදුළු ලබා ගැනීමටත් මෙම සරල ගල් ආයුධ භාවිතා කර ඇත.
- ^ Donald C. Johanson; Fidelis T. Masao; Gerald G. Eck; Tim D. White; Robert C. Walter; William H. Kimbel; Berhane Asfaw; Paul Manega; Prosper Ndessokia (21 May 1987). "New partial skeleton of Homo habilis from Olduvai Gorge, Tanzania". Nature. 327 (6119): 205–209. doi:10.1038/327205a0. PMID 3106831.
{{cite journal}}: More than one of|DOI=and|doi=specified (help); More than one of|PMID=and|pmid=specified (help) - ^ Wood, Bernard (21 May 1987). "Who is the 'real' Homo habilis?". Nature. 327 (6119): 187–188. doi:10.1038/327187a0. PMID 3106828.
{{cite journal}}: More than one of|DOI=and|doi=specified (help); More than one of|PMID=and|pmid=specified (help) - ^ "Relative Limb Strength and Locomotion in Homo habilis", Ruff, Christopher, American Journal of Physical Anthropology, 138:90-100 (2009)
- ^ Pollard, Elizabeth. Worlds Together, Worlds Apart. 500 Fifth Avenue, New York, N.Y. 10110. p. 11. ISBN 978-0-393-91847-2.
{{cite book}}: More than one of|ISBN=and|isbn=specified (help)CS1 maint: location (link)