Jump to content

සෝමාලියාවේ ඉතිහාසය

විකිපීඩියා වෙතින්

ප්‍රාග් ඉතිහාසය

[සංස්කරණය]
ලාස් ගීල් සංකීර්ණයේ නව ශිලා යුගයේ පාෂාණ කලාව දිගු අං සහිත එළදෙනක් නිරූපනය කරයි

සෝමාලියාව එහි පිහිටීම නිසා මුල් මිනිසුන් විසින් පදිංචි කරන ලද පළමු ඉඩම්වලින් එකක් විය හැකිය. පසුව අප්‍රිකාවෙන් පිටතට සංක්‍රමණය වන දඩයම්කරුවන් ඔවුන්ගේ සංක්‍රමණයට පෙර මෙහි පදිංචි විය.[1] ගල් යුගයේ දී, ඩොයියන් සහ හර්ගීසන් සංස්කෘතීන් මෙහි සමෘද්ධිමත් විය.[2][3][4][1][5][6] අප්‍රිකාවේ අං ප්‍රදේශයේ මිහිදන් කිරීමේ චාරිත්‍ර පිළිබඳ පැරණිතම සාක්ෂිය ලැබෙන්නේ ක්‍රි.පූ. 4 වැනි සහස්‍ර දක්වා දිවෙන සෝමාලියාවේ සුසාන භූමිවලින්ය.[7] උතුරේ ජලෙලෝ අඩවියේ ඇති ගල් ආයුධ 1909 දී නැගෙනහිර සහ බටහිර අතර පැලියොලිතික් යුගයේ පුරාවිද්‍යාත්මක විශ්වීයත්වය පෙන්නුම් කරන වැදගත් කෞතුක වස්තු ලෙස සංලක්ෂිත විය.[8]

වාග් විද්‍යාඥයින්ට අනුව, ප්‍රථම ඇෆ්‍රොඒෂියා-කතා කරන ජනගහන ප්‍රදේශයට පැමිණියේ ඊළඟ නවශිලා යුගයේදී නයිල් නිම්නයේ,[9] හෝ ආසන්න පෙරදිග පවුල විසින් යෝජිත උර්හයිමාට් ("මුල් නිජබිම") සිටය.[10]

වයඹ දිග සෝමාලියාවේ හාර්ගීසා නගරයට නුදුරින් පිහිටි ලාස් ගීල් සංකීර්ණය ආසන්න වශයෙන් වසර 5,000කට පෙර දිවෙන අතර වන සතුන් සහ සරසන ලද ගවයන් යන දෙකම නිරූපණය කරන පාෂාණ චිත්‍ර ඇත.[11] අනෙකුත් ලෙන් සිතුවම් උතුරු දම්බලින් ප්‍රදේශයේ දක්නට ලැබෙන අතර, අශ්වයෙකු පිට නැගී සිටින දඩයක්කරුවෙකුගේ පැරණිතම නිරූපණ වලින් එකකි. පාෂාණ කලාව ක්‍රි.පූ. 1,000 සිට 3,000 දක්වා කාලයකට අයත් වේ.[12][13] මීට අමතරව, උතුරු සෝමාලියාවේ ලාස් කොරේ සහ එල් අයෝ නගර අතර කරින්හේගනේ පිහිටා ඇති අතර, එය වසර 2,500 ක් පමණ පැරණි යැයි ඇස්තමේන්තු කර ඇති ගුහා සිතුවම් රාශියකි.[14][15]

පෞරාණික හා සම්භාව්‍ය යුගය

[සංස්කරණය]
පන්ට් සිට මිනිසුන් තෑගි රැගෙන, රෙක්මියර්ගේ සොහොන.

පුරාණ පිරමිඩාකාර ව්‍යුහයන්, සොහොන් ගෙවල්, නටබුන් වූ නගර සහ වාර්ගාඩේ තාප්පය වැනි ගල් බිත්ති, සෝමාලියානු අර්ධද්වීපයේ කලක් සමෘද්ධිමත් වූ පැරණි ශිෂ්ටාචාරයක සාක්ෂි වේ.[16][17] මෙම ශිෂ්ටාචාරය ක්‍රි.පූ. දෙවන සහස්‍රයේ සිට පුරාණ ඊජිප්තුව සහ මයිසීනියානු ග්‍රීසිය සමඟ වෙළඳ සබඳතාවක් භුක්ති වින්ද අතර, සෝමාලියාව හෝ යාබද ප්‍රදේශ පුරාණ පුන්ට් දේශයේ පිහිටීම බවට උපකල්පනයට සහාය විය.[16][18] කලාපයට ආවේණික වූ පුන්ටයිට්වරු ඔවුන්ගේ වාණිජ වරායන් හරහා ඊජිප්තුවරුන්, ෆිනීෂියානුවන්, බැබිලෝනියන්, ඉන්දියානුවන්, චීන සහ රෝමවරුන් සමඟ සුවඳ ලාටු, කුළුබඩු, රන්, කළුවර, කෙටි අං ගවයන්, ඇත්දළ සහ කට්ටකුමංජල් වෙළඳාම් කළහ. 18 වැනි රාජවංශයේ හට්ෂෙප්සුට් රැජින විසින් පුන්ට් වෙත යවන ලද ඊජිප්තු ගවේෂණ චාරිකාවක් ඩීර් එල්-බහාරි හි පිහිටි පන්සල් සහනවල, පන්ටයිට් රජු වන පරාහු සහ ආටි රැජිනගේ පාලන සමයේදී සටහන් කර ඇත.[16]

සම්භාව්‍ය යුගයේදී, සෝමාලියානුවන්ට මුතුන් මිත්තන් විය හැකි මැක්‍රොබියන්වරු, නූතන සෝමාලියාවේ විශාල ප්‍රදේශ පාලනය කළ බලවත් රාජධානියක් ස්ථාපිත කළහ. ඔවුන් ඔවුන්ගේ දීර්ඝායුෂ සහ ධනය සඳහා ප්‍රසිද්ධියට පත් වූ අතර, "සියලු මිනිසුන් අතරින් උසම සහ කඩවසම්" යැයි කියනු ලැබේ.[19] මැක්‍රොබියානුවන් රණශූර එඬේරුන් සහ නාවිකයන් විය. හෙරොඩෝටස්ගේ වාර්තාවට අනුව, පර්සියානු අධිරාජ්‍යයා වූ II වන කැම්බිසස්, ක්‍රි.පූ. 525 දී ඊජිප්තුව යටත් කර ගැනීමත් සමඟ, මැක්‍රොබියාවට තානාපතිවරුන් යවා, මැක්‍රොබියානු රජුට ඔහුගේ යටත් වීම පොළඹවා ගැනීම සඳහා සුඛෝපභෝගී තෑගි රැගෙන ආවේය. ඔහුගේ උස හා අලංකාරය මත පදනම්ව තේරී පත් වූ මැක්‍රොබියානු පාලකයා, ඒ වෙනුවට ඔහුගේ පර්සියානු සහකරුට නොකැඩූ දුන්නක ස්වරූපයෙන් අභියෝගයක් සමඟ පිළිතුරු දුන්නේය: පර්සියානුවන්ට එය ඇද ගැනීමට හැකි නම්, ඔහුගේ රට ආක්‍රමණය කිරීමට ඔවුන්ට අයිතියක් ඇත; නමුත් එතෙක්, මැක්‍රොබියානුවන් කිසිවිටෙක තම අධිරාජ්‍යය ආක්‍රමණය කිරීමට තීරණය නොකළ දෙවිවරුන්ට ස්තුතිවන්ත විය යුතුය.[19][20] මැක්‍රොබියානුවන් ඔවුන්ගේ දියුණු ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ රන් ධනය සඳහා කීර්තිමත් ප්‍රාදේශීය බලවතෙක් වූ අතර, ඔවුන් තම සිරකරුවන් රන් දම්වැල්වලින් විලංගු දැමූ තරම් බහුල විය.[20] ක්‍රිස්තු පූර්ව 2 සහ 3 වැනි සහස්‍ර අතර කාලය තුළ ඔටුවන් අං ප්‍රදේශයේ හීලෑ කර ඇති බව විශ්වාස කෙරේ. එතැන් සිට එය ඊජිප්තුව සහ මාග්‍රෙබ් වෙත ව්‍යාප්ත විය.[21]

සම්භාව්‍ය යුගයේදී, බාබරා නගර රාජ්‍යයන් වන මොසිලෝන්, ඔපෝන්, මුන්ඩස්, අයිසිස්, මලාඕ, අවලිට්ස්, එසිනා, නිකොන් සහ සරපියන් ටොලමියානු ඊජිප්තුව, පුරාණ ග්‍රීසිය, ෆීනීෂියාව, පාර්තියන් පර්සියාව, සබා යන රටවල වෙළෙන්දන් සමඟ සම්බන්ධ වෙමින් ලාභදායී වෙළඳ ජාලයක් වර්ධනය කර ගත්හ. නැබටේන් රාජධානිය සහ රෝම අධිරාජ්‍යය. ඔවුන් තම භාණ්ඩ ප්‍රවාහනය සඳහා භාවිතා කළේ පැරණි සෝමාලියානු නාවික යාත්‍රාවයි.

බෙඩන් යනු වේගවත්, පැරණි සෝමාලියානු තනි හෝ ද්විත්ව කුහුඹු නාවික නෞකාවකි.

නැබටේන් අධිරාජ්‍යය රෝම යටත් කර ගැනීමෙන් පසුව සහ මුහුදු කොල්ලකෑම් මැඩපැවැත්වීම සඳහා ඒඩන් හි රෝමානු නාවික පැමිණීමෙන් පසුව, අරාබි සහ සෝමාලියානු වෙළෙන්දෝ රෝමවරුන් සමඟ එකඟ වී, ඉන්දියානු නැව් අරාබි අර්ධද්වීපයේ නිදහස් වරාය නගරවල වෙළඳාම් කිරීම තහනම් කිරීමට[22] එකඟ වූහ. සෝමාලි සහ අරාබි වෙළෙන්දන් රතු සහ මධ්‍යධරණී මුහුද අතර ලාබදායී වාණිජ කටයුතුවල නිරත වෙති.[23] කෙසේ වෙතත්, ඉන්දියානු වෙළෙන්දෝ රෝම මැදිහත්වීම්වලින් තොර සෝමාලියානු අර්ධද්වීපයේ වරාය නගරවල වෙළඳාම දිගටම කරගෙන ගියහ.[24] ශතවර්ෂ ගණනාවක් පුරා, ඉන්දියානු වෙළෙන්දෝ සෝමාලියාවට සහ අරාබියට කුරුඳු විශාල ප්‍රමාණයක් ලංකාවෙන් සහ කුළුබඩු දූපත් වලින් ගෙන එන ලදී. කුරුඳු සහ අනෙකුත් කුළු බඩු වල මූලාශ්‍රය අරාබි සහ සෝමාලි වෙළෙන්දන්ගේ රෝම සහ ග්‍රීක ලෝකය සමඟ ඔවුන්ගේ වෙළඳාමේ හොඳම රහසිගතව පැවති බව කියනු ලැබේ; රෝමවරුන් සහ ග්‍රීකයන් විශ්වාස කළේ මූලාශ්‍රය සෝමාලියානු අර්ධද්වීපය විය හැකි බවයි.[25] සෝමාලියානු සහ අරාබි වෙළෙන්දන් අතර ඇති වූ සාමූහික ගිවිසුම උතුරු අප්‍රිකාවේ, ආසන්න පෙරදිග සහ යුරෝපයේ ඉන්දියානු සහ චීන කුරුඳුවල මිල ඉහළ දැමූ අතර, කුරුඳු වෙළඳාම ඉතා ලාභදායී ආදායම් උත්පාදකයක් බවට පත් කළේය, විශේෂයෙන් සෝමාලියානු වෙළඳුන්ට.[23]

ඉස්ලාමයේ උපත සහ මධ්‍යකාලීන යුගය

[සංස්කරණය]
සේද මාවත චීනයේ සිට දකුණු යුරෝපය, අරාබිය, සෝමාලියාව, ඊජිප්තුව, පර්සියාව, ඉන්දියාව සහ ජාවා දක්වා විහිදේ

මක්කම ප්‍රදේශයට ඉස්ලාමය හඳුන්වා දෙනු ලැබුවේ පළමු හෙජිරා සමයේදී නඩු පැවරීමෙන් පලා යන මක්කම මුස්ලිම්වරුන් විසින් සයිලාහි මස්ජිද් අල්-කිබ්ලාටයින් සමඟ කිබ්ලාට පෙර මක්කම දෙසට ඉදි කරන ලදී. එය අප්‍රිකාවේ පැරණිතම මුස්ලිම් පල්ලි වලින් එකකි.[26] 9 වැනි සියවසේ අගභාගයේදී අල්-යාකුබි ලියා ඇත්තේ මුස්ලිම්වරුන් උතුරු සෝමාලියානු මුහුදු තීරයේ ජීවත් වන බවයි.[27] ආඩාල් රාජධානියේ අගනුවර නගරයේ තිබූ බවද ඔහු සඳහන් කළේය.[27][28] ලියෝ අප්‍රිකානුස්ට අනුව, අඩල් සුල්තාන් රාජ්‍යය පාලනය කරනු ලැබුවේ ප්‍රාදේශීය සෝමාලියානු රාජවංශයන් විසින් වන අතර එහි රාජධානිය බබ් එල් මැන්ඩෙබ් සහ කේප් ගාර්ඩාෆුයි අතර භූගෝලීය ප්‍රදේශය ආවරණය කරයි. මේ අනුව එය දකුණට අජුරාන් අධිරාජ්‍යය විසින් ද බටහිරින් අබිසීනියානු අධිරාජ්‍යය විසින් ද වටකර තිබුණි.[29]

මධ්‍යතන යුගය පුරාවටම, අරාබි සංක්‍රමණිකයන් සෝමාලිලන්තයට පැමිණි අතර, එය පසුව දාරූද් සහ ඉෂාක් බින් අහමඩ් (පිළිවෙලින් ඩැරෝද් සහ ඊසාක් ගෝත්‍රවල මුතුන් මිත්තන්) අරාබියේ සිට සෝමාලියාවට යන මුස්ලිම් ෂෙයික්වරුන් පිළිබඳ පුරාවෘත්ත කථාවලට තුඩු දුන් ඓතිහාසික අත්දැකීමකි. සහ දේශීය ඩිර් වංශයට විවාහ වීම.[30]

1332 දී, අබිසීනියානු අධිරාජ්‍යයා වූ I වන ඇම්ඩා සේයොන් ගේ නගරය දෙසට ගමන් කිරීම නැවැත්වීම ඉලක්ක කරගත් හමුදා මෙහෙයුමකදී සෙයිලා-පාදක ආඩාල් රජු මරා දමන ලදී.[31] ඉෆාත්හි අවසාන සුල්තාන්වරයා වූ II වන සාද් අද්-ඩින් ද 1410 දී සෙයිලා හි I වන ඩේවිට් අධිරාජ්‍යයා විසින් ඝාතනය කරන ලද විට, ඔහුගේ දරුවන් 1415 දී ආපසු පැමිණීමට පෙර යේමනයට පලා ගියහ.[32] 15 වන ශතවර්ෂයේ මුල් භාගයේදී, ආඩාල්ගේ අගනුවර තවත් රට අභ්‍යන්තරයේ ඩක්කාර් නගරයට ගෙන යන ලදී, එහිදී II වන සාද් අද්-ඩින් ගේ වැඩිමහල් පුත්‍රයා වූ II වන සබ්ර් අද්-ඩින්, ඔහු යේමනයේ සිට ආපසු පැමිණීමෙන් පසු නව කඳවුරක් ස්ථාපිත කළේය.[33][34]

ආඩාල් අධිරාජ්‍යයේ ඉමාම් අහමඩ් ඉබ්‍රාහිම් අල්-ගාසිගේ ප්‍රතිමාව

ඊළඟ සියවසේදී ආඩාල්ගේ මූලස්ථානය නැවතත් දකුණට හරාර් වෙත ගෙන යන ලදී. මෙම නව අගනුවර සිට,ආඩාල් විසින් ඉමාම් අහමඩ් ඉබ්‍රාහිම් අල්-ගාසි (අහ්මඩ් "ගුරේ" හෝ "ග්‍රාන්"; යන දෙකෙහිම අර්ථය "වම් අත") සහ ඔහුගේ සමීපතම ජෙනරල් ගරාඩ් හිරබු "සෝමාලිස් හි එමීර්" විසින් මෙහෙයවන ලද ඵලදායී හමුදාවක් සංවිධානය කරන ලදී.[34] එය අබිසීනියානු අධිරාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය අබිසීනියා (ෆුටූ අල්-හබාෂ්) යුද්ධය අතරතුර, ඉමාම් අහමඩ් ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යය විසින් සපයන ලද කාලතුවක්කු භාවිතා කිරීමට පුරෝගාමී විය, ඔහු එය සෙයිලා හරහා ආනයනය කර අබිසීනියානු හමුදාවන්ට සහ ක්‍රිස්ටෝවෝ ඩා ගාමා විසින් මෙහෙයවන ලද ඔවුන්ගේ පෘතුගීසි සහචරයින්ට එරෙහිව යොදවන ලදී.[35]

අජුරාන් සුල්තාන් පාලන සමයේදී, නගර රාජ්‍යයන් සහ ජනරජයන් වන මර්කා, මොගඩිෂු, බරවා, හොබියෝ සහ ඒවාට අදාළ වරායන් සමෘද්ධිමත් වූ අතර අරාබිය, ඉන්දියාව, වැනේෂියාව,[36] පර්සියාව, ඊජිප්තුව, පෘතුගාලය, සහ චීනය තරම් ඈත වෙත යාත්‍රා කරන නැව් සමඟින් ලාභදායී විදේශ වාණිජ්‍යයක් පවත්වාගෙන ගියේය. 15 වන ශතවර්ෂයේ මොගඩිෂු අසලින් ගමන් කළ වස්කෝ ද ගාමා, සිලින්ඩරාකාර මිනාර සහිත බොහෝ මුස්ලිම් පල්ලි වලට අමතරව, එහි මධ්‍යයේ තට්ටු කිහිපයක් උස සහ විශාල මාලිගා සහිත විශාල නගරයක් බව සඳහන් කළේය.[37] සෝමාලියාවේ ප්‍රදේශ, චර්චර් සහ අං ප්‍රදේශයේ වෙනත් ප්‍රදේශවල වාසය කළ උස් උසකින් යුත් මුල් හාමිටික් කණ්ඩායමක් වූ හර්ලා ද විවිධ තුමුලි ඉදිකරන ලදී.[38] මෙම පෙදරේරුවන් වාර්ගික සෝමාලියන්ගේ මුතුන්මිත්තන් යැයි විශ්වාස කෙරේ.[39]

අජුරාන් සුල්තාන් රාජ්‍යය මින්ග් රාජවංශය සහ අනෙකුත් රාජධානි සමඟ වාණිජ සබඳතා පවත්වාගෙන ගියේය.

16 වන ශතවර්ෂයේදී, නූතන ඉන්දියාවේ කැම්බායා රාජධානියේ සිට බොහෝ නැව් රෙදි සහ කුළුබඩු සමඟ මොගඩිෂු වෙත යාත්‍රා කළ බවත්, ඒ සඳහා ඔවුන්ට රන්, ඉටි සහ ඇත්දළ ලැබුණු බවත් ඩුආර්ටේ බාර්බෝසා සඳහන් කළේය. වෙළෙන්දන්ට අතිවිශාල ධනයක් ඉපැයූ වෙරළබඩ වෙලඳපොලවල මස්, තිරිඟු, බාර්ලි, අශ්වයන් සහ පලතුරු බහුලව තිබීම බාර්බෝසා විසින් ඉස්මතු කරන ලදී.[40] මොගඩිෂු, ටූබ් බෙනාදිර් (ඊජිප්තුවේ වෙළඳපොළවල් සඳහා විශේෂිත වූ අනෙකුත් ස්ථාන අතර[41]) ලෙස හැඳින්වෙන සමෘද්ධිමත් රෙදිපිළි කර්මාන්තයේ මධ්‍යස්ථානය, මර්කා සහ බරවා සමග එක්ව, මොම්බාසා සහ මලින්දි සහ සඳහා ස්වහීලී වෙළඳුන් සඳහා සංක්‍රමණ නැවතුමක් ලෙසද සේවය කළේය. කිල්වා වෙතින් රන් වෙළඳාම.[42] හෝමුස්හි යුදෙව් වෙළෙන්දෝ ධාන්‍ය සහ දැව වෙනුවට ඔවුන්ගේ ඉන්දියානු රෙදිපිළි සහ පලතුරු සෝමාලියානු වෙරළට ගෙන එන ලදී.[43]

15 වැනි සියවසේදී මලක්කාව සමඟ වෙළෙඳ සබඳතා ගොඩනඟා ගන්නා ලදී,[44] රෙදි, ඇම්බර්ග්‍රිස් සහ පෝසිලේන් වෙළෙඳාමේ ප්‍රධාන වෙළෙඳ භාණ්ඩ විය.[45] ජිරාෆ්, සීබ්‍රා සහ සුවඳ ද්‍රව්‍ය චීනයේ මින්ග් අධිරාජ්‍යයට අපනයනය කරන ලද අතර, එය නැගෙනහිර ආසියාව සහ අං අතර වාණිජ්‍යයේ ප්‍රමුඛයන් ලෙස සෝමාලියානු වෙළෙන්දන් ස්ථාපිත කරන ලදී.[46] සූරත්හි හින්දු වෙළෙන්දෝ සහ පේට්හි අග්නිදිග අප්‍රිකානු වෙළෙන්දෝ, පෘතුගීසි ඉන්දියානු අවහිරය (සහ පසුව ඕමාන මැදිහත්වීම) යන දෙකම මඟ හැරීමට උත්සාහ කරමින්, සෝමාලි වරායන් වන මර්කා සහ බරවා (බලතල දෙකේ සෘජු අධිකරණ බල සීමාවෙන් බැහැර වූ) භාවිතා කළහ. ආරක්ෂාව සහ බාධාවකින් තොරව වෙළඳාම් කිරීම.[47]

මුල් නූතන යුගය සහ අප්‍රිකාව සඳහා පොරබැදීම

[සංස්කරණය]
ඉතාලියේ සෝමාලිලන්තයේ අගනුවර වන මොගඩිෂු, මධ්‍යයේ කතෝලික ආසන දෙව්මැදුර සහ ඉතාලියේ I වන උම්බර්ටෝ රජුට ගෞරව කිරීම සඳහා ආරුක්කු ස්මාරකය
1938 ඇඩොල්ෆ් හිට්ලර්ගේ රෝම සංචාරයේ සැණකෙළියේදී බෙනිටෝ මුසෝලිනිගේ ඉතාලියේ සුල්තාන් ඔලොල් ඩින්ලේ (දකුණේ සිට තුන්වන) සහ ඔහුගේ දූත පිරිස

මුල් නූතන යුගයේ දී, ආඩාල් සුල්තාන් රාජ්‍යයේ සහ අජුරාන් සුල්තාන් රාජ්‍යයේ අනුප්‍රාප්තික රාජ්‍යයන් සෝමාලියාවේ සමෘද්ධිමත් වීමට පටන් ගත්හ. මේවාට හීරාබ් ඉමාමේට්, ගුලේඩ් රාජවංශය විසින් මෙහෙයවන ලද ඉසාක් සුල්තාන්,[48][49] අයිනාන්ෂේ රාජවංශය විසින් මෙහෙයවන ලද හබ්ර් යුනිස් සුල්තාන්,[50] ජෙල්ඩ් හි සුල්තාන්වරයා (ගොබ්රෝන් රාජවංශය), මජීර්ටීන් සුල්තාන් (මිගියූර්) සහ හොබියෝ සුල්තාන් රාජ්‍යය (ඔබියා) ඇතුළත් විය. ඔවුන් පෙර සෝමාලියානු අධිරාජ්‍යයන් විසින් පිහිටුවන ලද මාලිගා ගොඩනැගීමේ සහ මුහුදු වෙළඳාමේ සම්ප්‍රදාය දිගටම කරගෙන ගියහ.

ගොබ්‍රෝන් රාජවංශයේ ස්වර්ණමය යුගය ආරම්භ කළේ ගොබ්‍රෝන් ගෘහයේ තුන්වන සුල්තාන්වරයා වූ සුල්තාන් යූසුෆ් මහමුද් ඊබ්‍රාහිම් ය. බර්ධීරේ ජිහාඩ් සමයේදී ඔහුගේ හමුදාව ජයග්‍රාහී ලෙස පැමිණි අතර එය කලාපයේ ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කළ අතර නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ඇත් දළ වෙළඳාම පුනර්ජීවනය කළේය. ඔහු සුහද සබඳතා පැවැත්වූ අතර ඕමානි, විටු සහ යේමන සුල්තාන්වරුන් වැනි අසල්වැසි සහ දුර බැහැර රාජධානිවල පාලකයන්ගෙන් තෑගි ලබා ගත්තේය.

සුල්තාන් ඊබ්‍රාහිම්ගේ පුත් අහමඩ් යූසුෆ් ඔහුගෙන් පසු 19 වන සියවසේ නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ වැදගත්ම චරිතයක් ලෙස පත් වූ අතර, ඕමාන ආණ්ඩුකාරවරුන්ගෙන් උපහාර ලබා ගනිමින් නැගෙනහිර අප්‍රිකානු වෙරළ තීරයේ වැදගත් මුස්ලිම් පවුල් සමඟ සන්ධානයක් ඇති කළේය.

සෝමාලිලන්තයේ, ඉසාක් සුල්තාන් රාජ්‍යය 1750 දී පිහිටුවන ලදී. ඉසාක් සුල්තාන් රාජ්‍යය යනු 18 වැනි සහ 19 වැනි සියවස්වල අප්‍රිකාවේ අං ප්‍රදේශය පාලනය කළ සෝමාලියානු රාජධානියකි.[48] එය නූතන සෝමාලිලන්තයේ සහ ඉතියෝපියාවේ බානු හෂීම් වංශයෙන් පැවත එන[51] ඉසාක් වංශයේ භූමි ප්‍රදේශය පුරා පැතිර ගියේය. සුල්තාන් රාජ්‍යය පාලනය කරනු ලැබුවේ ඊදගලේ වංශයේ පළමු සුල්තාන් වන සුල්තාන් ගුලේඩ් අබ්දි විසින් පිහිටුවන ලද රෙර් ගුලේඩ් ශාඛාව මගිනි.[52][53][54] වාචික සම්ප්‍රදායට අනුව, ගුලේඩ් රාජවංශයට පෙර ඉසාක් වංශය-පවුල පාලනය කරනු ලැබුවේ ටොල්ජෙලෝ ශාඛාවේ රාජවංශයක් විසිනි, අහමඩ්ගෙන් පැවත එන්නන් ෂෙයික් ඉෂාක්ගේ හරාරි බිරිඳගේ වැඩිමහල් පුත්‍රයා වූ ටොල් ජෙලෝ යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හැඳින්වේ. 13 වැනි සියවසේ සිට සියවස් ගණනාවක් පුරා ඉසාක් සුල්තාන් රාජ්‍යය පාලනය කළ බෝකර් හරුන් (සෝමාලි: Boqor Haaruun) ගෙන් ආරම්භ වූ සමස්තයක් ලෙස ටොල්ජෙලෝ පාලකයන් අට දෙනෙක් සිටියහ.[55][56] අවසන් ටොල්ජෙලෝ පාලකයා ගරාද් දුහ් බරාර් (සෝමාලි: Dhuux Baraar) ඉසාක් ගෝත්‍රවල සන්ධානයක් විසින් පෙරලා දමන ලදී. කලක් ශක්තිමත්ව සිටි ටොල්ජෙලෝ ගෝත්‍රිකයන් විසිරී ගිය අතර ඔවුන් තවමත් වැඩි වශයෙන් ජීවත් වන හබ්ර් අවාල් අතර රැකවරණය ලබා ගත්හ.[57][58]

හොබියෝ සුල්තාන් අශ්වාරෝහක සහ බලකොටුව

19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, 1884 බර්ලින් සමුළුවෙන් පසුව, යුරෝපීය බලවතුන් අප්‍රිකාව සඳහා පොරබැදීම ආරම්භ කළහ. එම වසරේදී, දකුණු යේමනයට විරුද්ධ අප්‍රිකානු වෙරළ තීරයේ, සෝමාලියාවේ කොටසක් පුරා බ්‍රිතාන්‍ය ආරක්‍ෂක ප්‍රදේශයක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[59] මුලදී, මෙම කලාපය ඉන්දියානු කාර්යාලයේ පාලනය යටතේ පැවති අතර, ඉන්දියානු අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් ලෙස පරිපාලනය කරන ලදී; 1898 දී එය ලන්ඩන් විසින් පාලනයට මාරු කරන ලදී.[59] 1889 දී, ප්‍රධානීන් සහ සුල්තාන්වරුන් ගණනාවක් සමඟ අත්සන් කරන ලද විවිධ ගිවිසුම් හරහා ඉතාලි සෝමාලියාවේ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශය සහ පසුව යටත් විජිතය නිල වශයෙන් ඉතාලිය විසින් පිහිටුවන ලදී;[60] සුල්තාන් යූසුෆ් අලි කෙනඩිඩ් ප්‍රථමයෙන් 1888 දෙසැම්බර් අගදී ඉතාලියට තම සුල්තාන්වරයා බවට පත් කරන ලෙස ඉල්ලීමක් එවන ලදී. හොබියෝ 1889 දී ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමට පෙර ඉතාලි ආරක්ෂක ප්‍රදේශයකි.[61]

ඩර්විෂ් ව්‍යාපාරය විසින් බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යය සිව්වතාවක් සාර්ථකව පලවා හරින ලද අතර වෙරළබඩ කලාපයට පසුබැසීමට බල කරන ලදී.[62] ඩරාවිෂ් විසින් ඉතාලි, බ්‍රිතාන්‍ය, අබිසීනියානු යටත්විජිත බලවතුන් අවස්ථා ගණනාවකදීම පරාජය කරන ලදී, වඩාත් කැපී පෙනෙන ලෙස, සුලෙයිමාන් ඒඩන් ගලයිද්[63] විසින් අණදෙන ලද කගාර්වේන් හි 1903 ජයග්‍රහණය, 1900 ගණන්වල මුල් භාගයේදී බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යයට වෙරළබඩ ප්‍රදේශයට පසුබැසීමට බල කරන ලදී.[64] අවසානයේ 1920 දී බ්‍රිතාන්‍ය ගුවන් බලයෙන් ඩර්විෂස් පරාජයට පත් විය.[65]

ෆැසිස්ට් ඉතාලියේ සැලැස්මට අනුව ලා ග්‍රෑන්ඩ් සෝමාලියාවේ ("මහා සෝමාලියාව") මායිම් තුළ ඊසානදිග සුල්තාන්වරුන් ඉක්මනින්ම බල කිරීමට නියමිතව තිබූ හෙයින්, 1920 ගණන්වල මුල් භාගයේ ෆැසිස්ට්වාදයේ උදාව ඉතාලිය සඳහා උපාය මාර්ගයේ වෙනසක් පෙන්නුම් කළේය. 1923 දෙසැම්බර් 15 වන දින සීසර් මරියා ඩි වෙච්චි ආණ්ඩුකාරවරයාගේ පැමිණීමත් සමඟ ඉතාලි සෝමාලිලන්තය ලෙස හැඳින්වෙන සෝමාලිලන්තයේ එම කොටස වෙනස් වීමට පටන් ගත්තේය. ඉතාලිය විසින් සෝමාලියාවේ දී අත්පත් කර ගත් අවසන් ඉඩම වූයේ 1925 දී වත්මන් ජුබාලන්ඩ් ප්‍රදේශයේ ඔල්ට්‍රේ ජුබා ය.[61]

ඩර්විෂස් නායක මුහම්මද් අබ්දුල්ලා හසන්ගේ ප්‍රතිමාව

ඉතාලියානුවන් විසින් රෝහල්, ගොවිපල සහ පාසල් ඉදිකිරීම ඇතුළු දේශීය යටිතල පහසුකම් ව්‍යාපෘති ආරම්භ කරන ලදී.[66] බෙනිටෝ මුසෝලිනි යටතේ ෆැසිස්ට් ඉතාලිය 1935 දී අබිසීනියාවට (ඉතියෝපියාවට) පහර දුන්නේ එය යටත් විජිතයක් බවට පත් කිරීමේ අරමුණ ඇතිවය. මෙම ආක්‍රමණය ජාතීන්ගේ සංගමය විසින් හෙළා දකින ලද නමුත් එය නැවැත්වීමට හෝ වාඩිලාගෙන සිටි ඉතියෝපියාව නිදහස් කිරීමට සිදු කළේ අල්ප වශයෙනි. 1936 දී ඉතාලි සෝමාලියාව ඉතාලි නැගෙනහිර අප්‍රිකාවට, එරිත්‍රියාව සහ ඉතියෝපියාව සමඟ සෝමාලියා ආණ්ඩුකාර ප්‍රදේශය ලෙස ඒකාබද්ධ විය. 1940 අගෝස්තු 3 වන දින, සෝමාලියානු යටත් විජිත ඒකක ඇතුළු ඉතාලි හමුදා, බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තය ආක්‍රමණය කිරීම සඳහා ඉතියෝපියාවෙන් එගොඩ වූ අතර, අගෝස්තු 14 වන විට, බර්බෙරා බ්‍රිතාන්‍යයන්ගෙන් ලබා ගැනීමට සමත් විය.[තහවුරු කර නොමැත]

අප්‍රිකානු රටවල් කිහිපයක හමුදා ඇතුළු බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාවක් 1941 ජනවාරි මාසයේදී කෙන්යාවේ සිට බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තය සහ ඉතාලිය විසින් අල්ලාගෙන සිටි ඉතියෝපියාව මුදාගෙන ඉතාලි සෝමාලිලන්තය යටත් කර ගැනීමේ මෙහෙයුම දියත් කළේය. පෙබරවාරි මාසය වන විට ඉතාලි සෝමාලිලන්තයෙන් වැඩි කොටසක් අල්ලා ගන්නා ලද අතර මාර්තු මාසයේදී බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තය මුහුදෙන් නැවත ලබා ගන්නා ලදී. සෝමාලිලන්තයේ ක්‍රියාත්මක වූ බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යයේ හමුදා දකුණු අප්‍රිකානු, බටහිර අප්‍රිකානු සහ නැගෙනහිර අප්‍රිකානු හමුදා යන අංශ තුනෙන් සමන්විත විය. අයිසාක්, දුල්බහන්තේ සහ වර්සාංගලි ගෝත්‍රවල සෝමාලිවරුන් ප්‍රමුඛව සහභාගී වූ අබ්දුලාහි හසන්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් සෝමාලි හමුදා ඔවුන්ට සහාය වූහ. දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයෙන් පසු ඉතාලි සෝමාලියන් සංඛ්‍යාව පහත වැටීමට පටන් ගත් අතර 1960 දී ඉතිරිව සිටියේ 10,000කට වඩා අඩු සංඛ්‍යාවකි.[67]

නිදහස (1960-1969)

[සංස්කරණය]

දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයෙන් පසුව, බ්‍රිතාන්‍යය බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තය සහ ඉතාලි සෝමාලිලන්තය යන දෙකම ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ ලෙස පාලනය කර ගත්තේය. 1945 දී, පොට්ස්ඩෑම් සමුළුව අතරතුර, සෝමාලි යූත් ලීගය (SYL) සහ හිස්බියා ඩිගිල් මිරිෆල් සෝමාලි වැනි නව සෝමාලියානු දේශපාලන සංවිධාන විසින් ප්‍රථමයෙන් යෝජනා කරන ලද කොන්දේසිය මත එක්සත් ජාතීන් විසින් ඉතාලි සෝමාලිලන්තය සෝමාලිලන්තයේ භාරකාර ප්‍රදේශය ලෙස ඉතාලියට භාර දෙන ලදී. (HDMS) සහ සෝමාලි ජාතික ලීගය (SNL) - වසර දහයක් ඇතුළත සෝමාලියාව නිදහස ලබා ගන්නා බව.[68][69] බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තය 1960 දක්වා බ්‍රිතාන්‍යයේ ආරක්‍ෂක ප්‍රදේශයක් ලෙස පැවතුනි.[67]

1958 දී ග්ලූස්ටර් ආදිපාදවරයා සහ ආදිපාදවරිය සෝමාලිලන්තයට ගිය අවස්ථාවේදී හර්ගීසා හි ඡායාරූප ගත් ඉසාක් වංශයේ නායකයින්

එක්සත් ජාතීන්ගේ ජනවරම අනුව ඉතාලිය භූමිය අල්ලාගෙන සිටින තරමට, භාරකාර විධිවිධාන සෝමාලිවරුන්ට බටහිර දේශපාලන අධ්‍යාපනය සහ ස්වයං පාලනය පිළිබඳ අත්දැකීම් ලබා ගැනීමට අවස්ථාව ලබා දුන්නේය. නව සෝමාලියානු රාජ්‍යයට ඇතුළත් කිරීමට නියමිතව තිබූ බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්තයට නොතිබූ වාසි මේවාය. 1950 ගණන්වලදී බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත නිලධාරීන් විවිධ පරිපාලන සංවර්ධන ප්‍රයත්නයන් හරහා අතීත නොසලකා හැරීම් පිරිමැසීමට උත්සාහ කළද, ආරක්‍ෂක ප්‍රදේශය දේශපාලන පරිපාලන සංවර්ධනය තුළ එකතැන පල් විය. ආර්ථික සංවර්ධනයේ සහ දේශපාලන අත්දැකීම්වල ප්‍රදේශ දෙක අතර ඇති විෂමතාවය පසුව කොටස් දෙක ඒකාබද්ධ කිරීමේදී බරපතල දුෂ්කරතා ඇති කරයි.[70]

1963 දී මොගඩිෂු නගරයේ මාවතක්

මේ අතර, 1948 දී, ඔවුන්ගේ දෙවන ලෝක යුද්ධයේ සහචරයින්ගේ පීඩනය යටතේ සහ සෝමාලියන්ගේ[71] විමතියට පත් කරමින්, බ්‍රිතාන්‍යයන් හවුඩ් (1884 සහ 1886 දී සෝමාලිවරුන් සමඟ ඇති කරගත් බ්‍රිතාන්‍ය ගිවිසුම් මගින් ආරක්ෂා කරන ලද වැදගත් සෝමාලියානු තණබිම් ප්‍රදේශයක්) ආපසු ලබා දෙන ලදී. සහ සෝමාලි කලාපය ඉතියෝපියාව වෙත, ඔවුන් 1897 දී අත්සන් කරන ලද ගිවිසුමක් මත පදනම්ව, බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් ඉතියෝපියානු අධිරාජ්‍යයා වූ මෙනෙලික් වෙත ප්‍රංශ විසින් කළ හැකි දියුණුවට එරෙහිව ඔහුගේ උපකාරය වෙනුවෙන් සෝමාලියානු භූමිය පවරා දෙන ලදී.[72]

බ්‍රිතාන්‍යය, සෝමාලියානු වැසියන්ට ඔවුන්ගේ ස්වාධීනත්වය රඳවා ගැනීමේ කොන්දේසි සහිත විධිවිධාන ඇතුළත් කළ නමුත් ඉතියෝපියාව වහාම එම ප්‍රදේශය මත ස්වෛරීත්වය ඉල්ලා සිටියේය. මෙය 1956 දී බ්‍රිතාන්‍ය විසින් පවරා දුන් සෝමාලියානු ඉඩම් නැවත මිලදී ගැනීමට අසාර්ථක ලංසුවක් තැබුවේය.[68] බ්‍රිතාන්‍යය ද කෙන්යානු ජාතිකවාදීන්ට තනිකරම පාහේ සෝමාලියානු ජනාවාස වූ උතුරු මායිම් දිස්ත්‍රික්කයේ (NFD) පරිපාලනය ලබා දුන්නේය.[73][74] මෙය බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත කොමිසමකට අනුව, ප්‍රදේශයේ සියලුම වාර්ගික සෝමාලිවරුන් පාහේ අලුතින් පිහිටුවන ලද සෝමාලි ජනරජයට එක්වීමට කැමැත්ත පළ කළ ජනමත විචාරණයක් නොතකා සිදු විය.[75]

1960 දී සෝමාලියාව නිදහස ලැබීමට ආසන්න දිනක 1958 දී අසල්වැසි ජිබුටි හි (එවකට ප්‍රංශ සෝමාලිලන්තය ලෙස හැඳින්විණි) ජනමත විචාරණයක් පැවැත්විණි, සෝමාලි ජනරජයට බැඳෙනවාද ප්‍රංශය සමඟ සිටිනවාද යන්න තීරණය කිරීම සඳහා. ජනමත විචාරණය ප්‍රංශය සමඟ අඛණ්ඩව සම්බන්ධ වීමට පක්ෂව හැරී ඇති අතර, බොහෝ දුරට සැලකිය යුතු ඇෆාර් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම සහ නේවාසික යුරෝපීයයන් විසින් ඒකාබද්ධ ඔව් ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම හේතුවෙන්.[76] ජනමත විචාරණය ඡන්ද පොළට පැමිණීමට පෙර ප්‍රංශය සෝමාලි ජාතිකයන් දහස් ගණනක් නෙරපා හැරීමත් සමඟ පුළුල් ඡන්ද මංකොල්ලකෑම් ද සිදු විය.[77]

‘නැහැ’ යැයි ඡන්දය දුන් බහුතරයක් සෝමාලි ජාතිකයන් වූ අතර ඔවුන් රජයේ කවුන්සිලයේ උප සභාපති මහමුද් හර්බි විසින් යෝජනා කරන ලද පරිදි එක්සත් සෝමාලියාවකට සම්බන්ධ වීමට දැඩි ලෙස පක්ෂව සිටියහ. හර්බි වසර දෙකකට පසු ගුවන් අනතුරකින් මිය ගියේය.[76] ජිබුටි අවසානයේ 1977 දී ප්‍රංශයෙන් නිදහස ලබා ගත් අතර, 1976 ජනමත විචාරණයේදී 'ඔව්' ඡන්දය ප්‍රචාරණය කළ සෝමාලියානු ජාතික හසන් ගූල්ඩ් ඇප්ටිඩොන් අවසානයේ ජිබුටි හි පළමු ජනාධිපති (1977-1999) බවට පත් විය.[76]

1964 දී අර්බා රුකුන් පල්ලියේදී ඊද් යාඥා කරමින් සිටි ජනාධිපති ඒඩන් ඇඩේ අගමැති අබ්දිරෂිඩ් අලි ෂර්මාක් සමඟ

1960 ජූලි 1 වන දින, හිටපු බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්ත ආරක්ෂක ප්‍රදේශය සෝමාලිලන්ත ප්‍රාන්තය ලෙස නිදහස ලබා දින පහකට පසුව, එම භූමි ප්‍රදේශය සෝමාලිලන්තයේ භාරකාර ප්‍රදේශය සමඟ එක්සත් වී සෝමාලි ජනරජය පිහිටුවීමට,[78] ඉතාලිය සහ බ්‍රිතාන්‍යය විසින් සකස් කරන ලද සීමාවන් තුළ වුවද.[79][80] අබ්දුල්ලාහි ඉසා සහ මුහම්මද් හාජි ඊබ්‍රාහිම් ඊගල් විසින් භාරකාරත්වයේ සහ ආරක්‍ෂක ආන්ඩුවල අනෙකුත් සාමාජිකයින් සමඟ රජයක් පිහිටුවන ලදී, සෝමාලියානු ජාතික සභාවේ සභාපති ලෙස අබ්දුල්කාදිර් මුහම්මද් ඒඩන්, සෝමාලියානු ජනරජයේ ජනාධිපති ලෙස ඒඩන් අබ්දුල්ලා ඔස්මාන් ඩාර් සහ අබ්දිරෂිඩ් අලි ෂර්මාර්කේ අගමැති (පසුව 1967 සිට 1969 දක්වා ජනාධිපති වීමට). 1961 ජුලි 20 දින සහ ජනප්‍රිය ජනමත විචාරණයක් හරහා ඉතාලි භාරකාරත්වය යටතේ සෝමාලියාවේ ජනතාව විසින් ජනප්‍රිය ලෙස අනුමත කරන ලදී, ජනමත විචාරණයට සහභාගී වූ සෝමාලිලන්ත වැසියන් සුළු පිරිසක් පමණක් ඡන්දය ප්‍රකාශ කළද, හිටපු සෝමාලිලන්ත ආරක්ෂක ප්‍රදේශයේ බොහෝ දෙනෙක් ජනමත විචාරණයට සහභාගී නොවූහ. 1960 දී ප්‍රථමයෙන් කෙටුම්පත් කරන ලද[81] නව ව්‍යවස්ථාවට එරෙහිව.[82] 1967 දී මුහම්මද් හාජි ඊබ්‍රාහිම් ඊගල් අගමැති ධුරයට පත් වූ අතර, එම තනතුරට ෂර්මාර්ක් විසින් පත් කරන ලදී. ඊගල් පසුව වයඹ දිග සෝමාලියාවේ ස්වයං පාලන සෝමාලිලන්ත ප්‍රදේශයේ ජනාධිපතිවරයා බවට පත් විය.

සෝමාලි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය (1969-1991)

[සංස්කරණය]

1969 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී පිහිටුවන ලද සෝමාලියානු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය මේජර් ජෙනරාල් මොහොමඩ් සියාඩ් බැරේ සහ සෝමාලියානු හමුදාව විසින් මෙහෙයවන ලද කුමන්ත්‍රණයකින් පසුව සමාජවාදී ඒක-පක්ෂ රාජ්‍යයක් ලෙස මතු විය.[83][84][85][86] මෙම කුමන්ත්‍රණය සිදුවූයේ සෝමාලියානු ජනරජයේ දෙවන ජනාධිපති අබ්දිරෂිඩ් ෂර්මාර්කේ ආරක්ෂකයෙකු විසින් ඝාතනය කර දින හයකට පසුවය.[85] ඉතියෝපියාවේ පිටුබලය ලත් සෝමාලියානු කැරලිකාර කණ්ඩායම්වල නැගීම දක්වා ඉදිරි වසර 21 තුළ බැරේගේ පරිපාලනය සෝමාලියාව පාලනය කළ අතර, එය අවසානයේ ආණ්ඩුවේ බිඳවැටීමට සහ 1991 සිවිල් යුද්ධය ආරම්භ වීමට හේතු විය.[87]

කුමන්ත්‍රණය

[සංස්කරණය]

ඔක්තෝබර් 15 වන දින, ජනාධිපති අබ්දිරෂිඩ් අලි ෂර්මාර්ක් නියඟයෙන් පීඩා විඳි ලාස් අනූද් හි සංචාරය කරමින් සිටියදී, ඔහුගේ පෞද්ගලික ආරක්ෂකයා ඔහුට වෙඩි තබා ඝාතනය කළේය. හිටපු රාජ්‍ය ලේකම් හෙන්රි කිසිංගර් නිගමනය කළේ ආරක්ෂකයා ඔහුගේම කැමැත්තෙන් ක්‍රියා කළ බවයි.[88]

ඉන් දින හයකට පසු ඔක්තෝම්බර් 21 වෙනිදා ජෙනරාල් සියාඩ් හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් මෙහෙයවමින් පාර්ලිමේන්තු රජය සාර්ථකව පෙරලා දැමීය. නුතන දේශපාලන විශ්ලේෂකයින් පවසන්නේ මෙම කුමන්ත්‍රණය පාර්ලිමේන්තු ආන්ඩුව තුල පැවති දූෂිත ක්‍රියාවන් විසින් පෙලඹවූවක් බවයි.[89]

උත්තරීතර විප්ලවවාදී කවුන්සිලය විසින් ආරක්ෂකයා නඩු විභාග කර, වධහිංසා පමුණුවා මරා දමන ලදී. ඔහු ඝාතනය කළ ජනාධිපතිවරයාගේ වංශයේම පසුබිමකින් පැමිණි අයෙකි.[90]

මොහොමඩ් අයිනාන්ෂේ ගුලේඩ් 1970 උතුරු කොරියාවේ ජනාධිපති කිම් ඉල් සුං හමුවිය

බැරේ සමඟින්, ජනාධිපති ෂර්මාක්ගේ ඝාතනයෙන් පසු බලයට පත් වූ උත්තරීතර විප්ලවවාදී කවුන්සිලය (එස්ආර්සී) බ්‍රිගේඩියර් ජෙනරාල් මොහොමඩ් අයිනාන්ෂේ ගුලේඩ්, ලුතිනන් කර්නල් සලාඩ් ගබේරේ කෙඩියේ සහ පොලිස් ප්‍රධානී ජමා කෝර්ෂෙල් විසින් මෙහෙයවන ලදී. කෙඩියේ නිල වශයෙන් "විප්ලවයේ පියා" යන පදවි නාමය දැරූ අතර, කෙටි කලකින් බැරේ SRC හි ප්‍රධානියා බවට පත් විය.[91] පසුව SRC විසින් රට සෝමාලි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී,[92][93] පාර්ලිමේන්තුව සහ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය විසුරුවා හැර, ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවන ලදී.[94]

විප්ලවවාදී ආන්ඩුව මහා පරිමාණ පොදු වැඩ වැඩසටහන් ස්ථාපිත කර නාගරික හා ග්‍රාමීය සාක්ෂරතා ව්‍යාපාරයක් සාර්ථකව ක්‍රියාත්මක කළ අතර එය සාක්ෂරතා අනුපාතය නාටකාකාර ලෙස ඉහළ නැංවීමට උපකාරී විය. සෝමාලි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය 70% ක සාක්ෂරතා අනුපාතයක් අත්කර ගත් අතර, එය එකල අප්‍රිකාවේ ඉහළම අගයකි.[95][96]

කර්මාන්ත සහ ඉඩම් ජනසතු කිරීමේ වැඩසටහනකට අමතරව, නව පාලන තන්ත්‍රයේ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය අරාබි ලෝකය සමඟ සෝමාලියාවේ සාම්ප්‍රදායික සහ ආගමික සම්බන්ධතා කෙරෙහි අවධාරණය කළ අතර අවසානයේ 1974 පෙබරවාරි මාසයේදී අරාබි ලීගයට සම්බන්ධ විය.[97] එම වසරේම, බැරේ අප්‍රිකානු සංගමයේ (AU) පූර්වගාමියා වූ අප්‍රිකානු එකමුතු සංවිධානයේ (OAU) සභාපති ලෙසද කටයුතු කළේය.[98]

1976 ජුලි මාසයේදී, බැරේගේ SRC විසුරුවා හැර, ඒ වෙනුවට විද්‍යාත්මක සමාජවාදය සහ ඉස්ලාමීය මූලධර්ම මත පදනම් වූ ඒක-පක්ෂ ආන්ඩුවක් වන සෝමාලියානු විප්ලවවාදී සමාජවාදී පක්ෂය (SRSP) පිහිටුවන ලදී. SRSP යනු මාක්ස්වාදී ප්‍රතිපත්ති දේශීය තත්වයන්ට අනුවර්තනය කරමින් නිල රාජ්‍ය මතවාදය නිල රාජ්‍ය ආගම සමඟ සංහිඳියාවට ගෙන ඒමේ උත්සාහයකි. රජය තර්ක කරන ලද සමාජ ප්‍රගතිය, සමානාත්මතාවය සහ යුක්තිය පිළිබඳ මුස්ලිම් මූලධර්ම කෙරෙහි අවධාරණය කරන ලද අතර, රජය තර්ක කළේ විද්‍යාත්මක සමාජවාදයේ හරය සහ ස්වයංපෝෂිතභාවය, මහජන සහභාගීත්වය සහ ජනප්‍රිය පාලනය මෙන්ම නිෂ්පාදන මාධ්‍යවල සෘජු හිමිකාරිත්වය පිළිබඳ තමන්ගේම අවධාරණය . SRSP සීමිත පරිමානයෙන් පුද්ගලික ආයෝජන දිරිමත් කල අතර, පරිපාලනයේ සමස්ත දිශානතිය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම කොමියුනිස්ට්වාදී විය.[94]

1977 ජුලි මාසයේ දී, ඔගඩන් යුද්ධය ආරම්භ වූයේ, ප්‍රධාන වශයෙන් සෝමාලියානුවන් බහුලව වාසය කරන ඉතියෝපියාවේ ඔගඩන් ප්‍රදේශය, දකුණේ පොහොසත් කෘෂිකාර්මික ඉඩම් සමඟින්, පෑන්-සෝමාලි ග්‍රේටර් සෝමාලියාවකට ආක්‍රමණශීලී ලෙස සංස්ථාගත කිරීම යුක්ති සහගත කිරීම සඳහා බැරේගේ රජය ජාතික සමගිය සඳහා ආයාචනා කිරීමෙනි. නැගෙනහිර ඉතියෝපියාව, යටිතල පහසුකම්, සහ උතුරේ ජිබුටි තරම් උපාය මාර්ගික වශයෙන් වැදගත් ප්‍රදේශය.[99] ගැටුමේ පළමු සතියේදී, සෝමාලියානු සන්නද්ධ හමුදා දකුණු සහ මධ්‍යම ඔගඩන් අල්ලා ගත් අතර, යුද්ධයේ වැඩි ප්‍රමාණයක් සඳහා සෝමාලියානු හමුදාව ඉතියෝපියානු හමුදාවට අඛණ්ඩ ජයග්‍රහණ ලබා ගත් අතර සිදාමෝ දක්වා ඔවුන් පසුපස ගියේය. 1977 සැප්තැම්බර් වන විට සෝමාලියාව ඔගාඩෙන් 90% ක් පාලනය කළ අතර ජිජිගා වැනි උපාය මාර්ගික නගර අල්ලා ගත් අතර ඩයිරේ ඩාවා වෙත දැඩි පීඩනයක් එල්ල කළ අතර අග නගරයේ සිට ජිබුටි දක්වා දුම්රිය මාර්ගයට තර්ජනයක් විය. හරාර් වටලෑමෙන් පසු, කියුබානු හමුදා 20,000 කින් සහ සෝවියට් විශේෂඥයින් දහස් ගණනකින් සමන්විත දැවැන්ත පෙර නොවූ විරූ සෝවියට් මැදිහත්වීමක් ඉතියෝපියාවේ කොමියුනිස්ට් ඩර්ග් පාලනයට සහාය විය. 1978 වන විට සෝමාලියානු හමුදා අවසානයේ ඔගඩෙන් පිටතට තල්ලු කරන ලදී. සෝවියට් සංගමයේ මෙම සහාය මාරුව වෙනත් තැනක සහචරයින් සෙවීමට බැරේ ආන්ඩුව පොළඹවන ලදී. එය අවසානයේදී සෝවියට් දේශයේ සීතල යුද්ධයේ පරම-ප්‍රතිවාදියා වන එක්සත් ජනපදය මත සමථයකට පත් විය. සෝවියට් සංගමය සමග සෝමාලියාවේ ආරම්භක මිත්‍රත්වය සහ පසුව එක්සත් ජනපදය සමඟ ඇති හවුල්කාරිත්වය අප්‍රිකාවේ විශාලතම හමුදාව ගොඩනැගීමට හැකි විය.[100]

උත්තරීතර විප්ලවවාදී කවුන්සිලයේ සභාපති මේජර් ජෙනරාල් මොහොමඩ් සියාඩ් බැරේ, රුමේනියාවේ ජනාධිපති නිකොලා සියුසෙස්කු හමුවීම

1979 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර ඒ යටතේ මහජන සභාවක් සඳහා මැතිවරණ පැවැත්විණි. කෙසේ වෙතත්, බැරේගේ සෝමාලි විප්ලවවාදී සමාජවාදී පක්ෂයේ දේශපාලන මණ්ඩලය දිගටම පාලනය කළේය.[93] 1980 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, SRSP විසුරුවා හරින ලද අතර, උත්තරීතර විප්ලවවාදී කවුන්සිලය එම ස්ථානයේ නැවත ස්ථාපිත කරන ලදී.[94] ඒ වන විට බැරේගේ රජය එන්න එන්නම අප්‍රසාදයට පත් විය. බොහෝ සෝමාලියානුවන් හමුදා ආඥාදායකත්වය යටතේ ජීවිතය ගැන කලකිරී සිටියහ.

සීතල යුද්ධය අවසන් වීමත් සමග සෝමාලියාවේ මූලෝපායික වැදගත්කම හීන වීමත් සමග 1980 ගනන්වල දී පාලනය තවත් දුර්වල විය. ආන්ඩුව වඩ වඩාත් අත්තනෝමතික බවට පත් වූ අතර ඉතියෝපියාව විසින් දිරිමත් කරන ලද ප්‍රතිරෝධ ව්‍යාපාර රට පුරා පැන නැඟී අවසානයේ සෝමාලියානු සිවිල් යුද්ධයට මග පෑදීය. මිලීෂියා කණ්ඩායම් අතර සෝමාලියානු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ව්‍යාපාරයේ ප්‍රචණ්ඩත්වයෙන් තොර දේශපාලන විරුද්ධවාදීන් සමඟ සෝමාලි ගැලවීමේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පෙරමුණ (SSDF), එක්සත් සෝමාලි කොන්ග්‍රසය (USC), සෝමාලි ජාතික ව්‍යාපාරය (SNM) සහ සෝමාලි දේශප්‍රේමී ව්‍යාපාරය (SPM) විය. SDM), සෝමාලියානු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සන්ධානය (SDA) සහ සෝමාලි ප්‍රකාශන සමූහය (SMG).

සෝමාලියා සිවිල් යුද්ධය

[සංස්කරණය]
Map of the sites related to the Somali civil war [101]
Map of the sites related to the Somali civil war [101]

බැරේගේ ආණ්ඩුවේ සදාචාරාත්මක අධිකාරිය ක්‍රමක්‍රමයෙන් ඛාදනය වීමත් සමඟ බොහෝ සෝමාලිවරුන් හමුදා පාලනය යටතේ ජීවිතය ගැන කලකිරුණා. 1980 ගණන්වල මැද භාගය වන විට, ඉතියෝපියාවේ කොමියුනිස්ට් ඩර්ග් පරිපාලනයේ සහාය ඇතිව ප්‍රතිරෝධ ව්‍යාපාර රට පුරා පැන නැගුනි. බැරේ ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ දේශීය වශයෙන් ගරිල්ලන්ට, විශේෂයෙන්ම උතුරු ප්‍රදේශ වල සහය දක්වන අයට එරෙහිව දණ්ඩනමය පියවර ගැනීමට නියෝග කිරීමෙනි. 1988 දී ඉලක්ක කරන ලද ප්‍රදේශ අතර සෝමාලි ජාතික ව්‍යාපාරයේ (SNM) බලකොටුවක් වන හර්ගීසා හි වයඹදිග පරිපාලන මධ්‍යස්ථානය සමඟ නගරවලට බෝම්බ දැමීම ඇතුළත් විය.[102][103]

බැරේගේ ආන්ඩුව විසින් ආරම්භ කරන ලද මර්ධනය, රට පුරා විවිධ ප්‍රදේශ ආවරණය වන පරිදි උතුරේ ආරම්භක බෝම්බ ප්‍රහාරවලින් ඔබ්බට එහි ව්‍යාප්තිය දිගු කළේය. ආක්‍රමණශීලී ක්‍රමෝපායන් ප්‍රතිනිෂ්පාදනය කිරීම, සම්භවය මැඩලීම සහ ජනතාව කෙරෙහි අධිකාරිය රඳවා තබා ගැනීම, දකුණේ ආණ්ඩුවේ මර්දනකාරී ක්‍රියාවන්හි කැපී පෙනෙන ලක්ෂණයක් විය. 1991 දී බැරේගේ පාලන තන්ත්‍රය විසින් දකුණු සෝමාලියාවේ පිහිටි බෙලෙඩ්වෙන් නගරයේ බොහෝ අහිංසක පුද්ගලයින්ගේ මරණයට තුඩු දුන් නිර්දය ප්‍රහාරයක් ආරම්භ කළ විට වඩාත් කැපී පෙනෙන අවස්ථාවක් සිදු විය.[104] මෙම සාහසිකත්වයේ කෲරත්වය සහ විශාලත්වය, මානව හිමිකම් සහ මනුෂ්‍ය ජීවිතයේ වටිනාකම් පිළිබඳ අමු අමුවේ නොසලකා හැරීමක් ප්‍රදර්ශනය කරමින්, ඕනෑම ආකාරයක විරුද්ධත්වයක් හෝ ප්‍රතිරෝධයක් මැඩලීමට රජය සූදානම් වූ මට්ටම ඉස්මතු කළේය.[105]

බැරේ ගේ මර්දනකාරී ප්‍රතිපත්තිවල තවත් කැපී පෙනෙන අවස්ථාවක් සිදුවූයේ බයිඩෝවා නගරයේ වන අතර, සාගතය සහ සිවිල් යුද්ධය අතරතුර එහි දිග හැරුණු ඛේදනීය සිදුවීම් හේතුවෙන් 'මරණයේ නගරය' යන අන්වර්ථ නාමය ලැබුණි.[106] මෙම ප්‍රදේශවල වෙසෙන රහන්වේන් ප්‍රජාව ඉලක්ක කරගත් රජයේ උපාය මාර්ගවල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ලක්ෂ සංඛ්‍යාත පුද්ගලයන්ගේ ජීවිත අහිමි විය.[107]

1990 දී, මොගඩිෂු අගනුවර, පදිංචිකරුවන්ට තුනක් හෝ හතරකට වඩා වැඩි කණ්ඩායම් වශයෙන් ප්‍රසිද්ධියේ රැස් වීම තහනම් විය. ඉන්ධන හිඟය, උද්ධමනය සහ මුදල් අවප්‍රමාණය ආර්ථිකයට බලපෑවේය. විනිමය සඳහා බැංකුවලට දේශීය මුදල් හිඟයක් ඇති වූ බැවින් නගර මධ්‍යයේ දියුණු කළු වෙළඳපොලක් පැවතුනි. විදේශ මුදල් අපනයනය වැළැක්වීම සඳහා දැඩි විනිමය පාලන රෙගුලාසි හඳුන්වා දෙන ලදී. විදේශිකයන්ට ගමන් තහනමක් පනවා නොතිබුණද, බොහෝ ස්ථාන ඡායාරූප ගැනීම තහනම් කර ඇත. මොගඩිෂු හි දිවා කාලයේදී රජයේ කිසිදු හමුදා බලකායක් පෙනී සිටීම අතිශයින් දුර්ලභ විය. කෙසේ වෙතත්, රජයේ අධිකාරීන් විසින් කරන ලද ප්‍රමාද වූ රාත්‍රී මෙහෙයුම්වලට පුද්ගලයන්ගේ නිවෙස්වලින් "අතුරුදහන් කිරීම්" ඇතුළත් විය.[108]

1991 දී, ඉතියෝපියාවේ එවකට පාලක ඩර්ග් පාලන තන්ත්‍රය සහ ලිබියාවේ පිටුබලය ඇතිව, වංශ මත පදනම් වූ විරුද්ධ කණ්ඩායම්වල සභාගයක් විසින් බැරේ පරිපාලනය නෙරපා හරින ලදී.[109] සෝමාලියානු ජාතික ව්‍යාපාරයේ සහ උතුරු ගෝත්‍රික වැඩිහිටියන්ගේ රැස්වීමකින් අනතුරුව, රටේ උතුරු හිටපු බ්‍රිතාන්‍ය කොටස 1991 මැයි මාසයේදී සෝමාලිලන්ත ජනරජය ලෙස සිය නිදහස ප්‍රකාශ කළේය. කැලඹිලි සහිත දකුණට සාපේක්ෂව තථ්‍ය ස්වාධීන හා සාපේක්ෂව ස්ථාවර වුවද, එය එසේ වී නැත. ඕනෑම විදේශීය රජයක් විසින් පිළිගෙන ඇත.[110][111]

සිවිල් යුද්ධයට පෙර මොගඩිෂු හැඳින්වූයේ "ඉන්දියානු සාගරයේ සුදු මුතු ඇටය" යනුවෙනි.[112]

බොහෝ විරුද්ධ කණ්ඩායම් පසුව බැරේගේ පාලන තන්ත්‍රය නෙරපා හැරීමෙන් පසුව ඇති වූ බල රික්තය තුළ බලපෑම සඳහා තරඟ කිරීමට පටන් ගත්හ. දකුණේ, USC කමාන්ඩර්වරුන් වන ජෙනරාල් මොහොමඩ් ෆාරා අයිඩිඩ් සහ අලි මහඩි මොහොමඩ් ගේ නායකත්වයෙන් සන්නද්ධ කන්ඩායම්, විශේෂයෙන්ම, අගනුවර කෙරෙහි අධිකාරී බලය යෙදවීමට උත්සාහ කරන විට, ගැටුම් ඇති විය.[113] 1991 දී, සෝමාලියාව පිළිබඳ බහු-අදියර ජාත්‍යන්තර සම්මන්ත්‍රණයක් අසල්වැසි ජිබුටි හිදී පැවැත්විණි.[114] ජිබුටි සමුළුව මගින් මුහම්මද් තුමාට ලබා දුන් නීත්‍යානුකූලභාවය හේතුවෙන්, පසුව ඔහු සෝමාලියාවේ නව ජනාධිපති ලෙස ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව විසින් පිළිගනු ලැබීය.[114] අගනුවර කොටස් වලින් ඔබ්බට තම අධිකාරය ක්‍රියාත්මක කිරීමට ඔහුට නොහැකි විය. බලය වෙනුවට සෝමාලියාවේ දකුණු අර්ධයේ අනෙකුත් කන්ඩායම් නායකයන් සමඟ සහ උතුරේ ස්වාධීන උප-ජාතික ආයතන සමඟ තරඟ කරන ලදී.[115] ජිබුටි සමුළුවෙන් අනතුරුව දේශපාලන පාර්ශවකරුවන් 15 දෙනෙකු විසින් අත්සන් කරන ලද ජාතික සංහිඳියාව සහ නිරායුධකරණය සඳහා වූ ගබ්සා ගිවිසුම් දෙකක්: ජාතික සංහිඳියාව පිළිබඳ අවිධිමත් සූදානම් කිරීමේ රැස්වීමක් පැවැත්වීමේ ගිවිසුමක් සහ 1993 ජාතික සංහිඳියාව පිළිබඳ සමුළුවේදී ඇති කරගත් ඇඩිස් අබාබා ගිවිසුම.[තහවුරු කර නොමැත]

1990 ගණන්වල මුල් භාගයේදී, ස්ථීර මධ්‍යම අධිකාරියක් නොමැති වීම හේතුවෙන්, සෝමාලියාව "අසාර්ථක රාජ්‍යයක්" ලෙස සංලක්ෂිත කිරීමට පටන් ගත්තේය.[116][117][118]

සංක්‍රාන්ති ආයතන

[සංස්කරණය]
සෝමාලියාවේ සංක්‍රාන්ති රජයේ සභාපති අබ්දුල්ලාහි යූසුෆ් අහමඩ්

සංක්‍රාන්ති ජාතික රජය (TNG) 2000 අප්‍රේල්-මැයි මාසවලදී ජිබුටි හි ආර්ටා හි පැවති සෝමාලියා ජාතික සාම සමුළුවේදී (SNPC) පිහිටුවන ලදී. අබ්දිකාසිම් සලාද හසන්, ජාතියේ නව සංක්‍රාන්ති ජාතික ආණ්ඩුවේ (TNG) සභාපතිවරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර, සෝමාලියාව එහි තුන්වන ස්ථිර ජනරජ ආන්ඩුවට මඟ පෙන්වීම සඳහා පිහිටුවන ලද අන්තර්වාර පාලනයකි.[119] TNG හි අභ්‍යන්තර ගැටළු වසර තුනකදී සිව් වතාවක් අගමැති වෙනුවට ආදේශ කිරීමට හේතු වූ අතර, 2003 දෙසැම්බර් මාසයේදී පරිපාලන ආයතනය බංකොලොත් භාවය වාර්තා විය. එහි ජනවරම ඒ සමගම අවසන් විය.[120]

2004 ඔක්තෝබර් 10 දින, නීති සම්පාදකයින් විසින් සංක්‍රාන්ති ජාතික රජයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන සංක්‍රාන්ති ෆෙඩරල් රජයේ (TFG) පළමු සභාපති ලෙස අබ්දුල්ලාහි යූසුෆ් අහමඩ් තේරී පත් විය.[121] TFG යනු 1991 සියාඩ් බැරේ පාලන තන්ත්‍රයේ බිඳවැටීමෙන් සහ ඉන් අනතුරුව ඇති වූ සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව සෝමාලියාවට ජාතික ආයතන ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කිරීම අරමුණු කරගත් දෙවන අන්තර්වාර පරිපාලනය විය.[122]

සංක්‍රාන්ති ෆෙඩරල් රජය (TFG) 2012 අගෝස්තු 20 වන තෙක් සෝමාලියාවේ ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් රජය වූ අතර එහි නිල කාලය නිල වශයෙන් අවසන් විය.[123] සංක්‍රාන්ති ෆෙඩරල් පාර්ලිමේන්තුව (TFP) විසින් 2004 නොවැම්බර් මාසයේ දී සම්මත කරන ලද සංක්‍රාන්ති ෆෙඩරල් ප්‍රඥප්තියේ (TFC) අර්ථ දක්වා ඇති පරිදි එය රජයේ සංක්‍රාන්ති ෆෙඩරල් ආයතනවලින් එකක් (TFIs) ලෙස ස්ථාපිත කරන ලදී. සංක්‍රාන්ති ෆෙඩරල් රජය නිල වශයෙන් රජයේ විධායක ශාඛාවෙන් සමන්විත වූ අතර TFP ව්‍යවස්ථාදායක ශාඛාව ලෙස සේවය කරයි. ආන්ඩුව මෙහෙයවනු ලැබුවේ සෝමාලියාවේ ජනාධිපතිවරයා වන අතර, අගමැති හරහා කැබිනට් මණ්ඩලය වාර්තා කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, එය ශාඛා තුනම සාමූහිකව හැඳින්වීමට සාමාන්‍ය යෙදුමක් ලෙස ද භාවිතා විය.[තහවුරු කර නොමැත]

ඉස්ලාමීය අධිකරණ සංගමය

[සංස්කරණය]
ICU එහි බලපෑමේ උච්චතම අවස්ථාව පෙන්වන සිතියම

2006 දී, ඉස්ලාමීය අධිකරණ සංගමය (ICU), මාස 6 ක් සඳහා රටේ දකුණු කොටසේ වැඩි කොටසක් පාලනය කර ෂරියා නීතිය පැනවීය. එක්සත් ජාතීන්ගේ ඉහළ නිලධාරීන් මෙම කෙටි කාලය සෝමාලියානු දේශපාලන ඉතිහාසයේ 'ස්වර්ණමය යුගයක්' ලෙස හඳුන්වයි.[124][125]

සංක්‍රාන්ති ෆෙඩරල් රජය

[සංස්කරණය]

සංක්‍රාන්ති ෆෙඩරල් ආන්ඩුව එහි අධිකාරිය නැවත ස්ථාපිත කිරීමට උත්සාහ කළ අතර, ඉතියෝපියානු හමුදා, අප්‍රිකානු සංගමයේ සාම සාධක භටයින්ගේ සහය ඇතිව එක්සත් ජනපදයේ ගුවන් සහාය ඇතිව දැඩි සත්කාර ඒකකය පලවා හැර එහි පාලනය ශක්තිමත් කරන ලදී.[126] 2007 ජනවාරි 8 වන දින, TFG සභාපති අබ්දුල්ලාහි යූසුෆ් අහමඩ්, නිලයට තේරී පත්වීමෙන් පසු ප්‍රථම වතාවට ඉතියෝපියානු හමුදා සහාය ඇතිව මොගඩිෂු වෙත ඇතුළු විය. පසුව රජය බයිඩෝවා හි අන්තර්කාලීන ස්ථානයෙන් අගනුවර විලා සෝමාලියාවට ගෙන ගියේය. 1991 දී සියාඩ් බැරේ පාලනය බිඳවැටීමෙන් පසු ෆෙඩරල් රජය විසින් රටේ වැඩි කොටසක් පාලනය කළ පළමු අවස්ථාව මෙය සනිටුහන් විය.[127]

අල් ෂබාබ් කැරැල්ල

[සංස්කරණය]

අල්-ෂබාබ් ඉතියෝපියානු හමුදාව සෝමාලියාවේ රැඳී සිටීමට විරුද්ධ වූ අතර TFG ට එරෙහිව කැරැල්ලක් දිගටම කරගෙන ගියේය. 2007 සහ 2008 වසර පුරා, මධ්‍යම සහ දකුණු සෝමාලියාවේ ප්‍රධාන නගර සහ වරායන්හි පාලනය අල්ලා ගනිමින් අල්-ෂබාබ් හමුදා ජයග්‍රහණ ලබා ගත්තේය. 2009 ජනවාරි වන විට, අල්-ෂබාබ් සහ අනෙකුත් මිලීෂියාවන් විසින් ඉතියෝපියානු හමුදාවන්ට පසුබැසීමට බල කරන ලද අතර, සංක්‍රාන්ති ෆෙඩරල් රජයේ හමුදාවන්ට සහාය වීම සඳහා ඌන සන්නද්ධ අප්‍රිකානු සංගමයේ සාම සාධක හමුදාවක් ඉතිරි කරන ලදී.[128]

අරමුදල් සහ මානව සම්පත් හිඟකම, ජාතික ආරක්ෂක හමුදාවක් නැවත ස්ථාපිත කිරීම දුෂ්කර වූ ආයුධ සම්බාධක සහ ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාවේ සාමාන්‍ය උදාසීනත්වය හේතුවෙන් යූසුෆ් පුන්ට්ලන්ඩ් සිට මොගඩිෂු දක්වා හමුදා දහස් ගණනක් යෙදවීමට බැඳී සිටියේය. රටේ දකුණු ප්‍රදේශයේ කැරලිකරුවන්ට එරෙහි සටන පවත්වා ගැනීමට. මෙම ප්‍රයත්නය සඳහා මූල්‍ය ආධාර සපයන ලද්දේ ස්වාධීන කලාපයේ රජය විසිනි. මෙමගින් පුන්ට්ලන්ඩ්හිම ආරක්ෂක හමුදාවන්ට සහ සිවිල් සේවා සේවකයන්ට ඉතිරි වූයේ සුළු ආදායමක් වන අතර, මුහුදු කොල්ලකෑම් සහ ත්‍රස්තවාදී ප්‍රහාරවලට ගොදුරු විය හැකි ප්‍රදේශයක් බවට පත් විය.[129][130]

2008 දෙසැම්බර් 29 දින, යූසුෆ්, සෝමාලියාවේ ජනාධිපති ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්වන බව බයිඩෝවා හි එක්සත් පාර්ලිමේන්තුවක් ඉදිරියේ නිවේදනය කළේය. ජාතික ගුවන්විදුලිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලද ඔහුගේ කතාවේදී, යූසුෆ් තම රජයට කිරීමට නියම කර තිබූ පරිදි රටේ 17 වසරක ගැටුම අවසන් කිරීමට අපොහොසත් වීම ගැන කනගාටුව ප්‍රකාශ කළේය.[131] ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව රජයට සහය දැක්වීමට අපොහොසත් වීම සම්බන්ධයෙන් ද ඔහු චෝදනා කළ අතර, සංක්‍රාන්ති ෆෙඩරල් රජයේ ප්‍රඥප්තියට අනුව පාර්ලිමේන්තුවේ කථානායකවරයා ඔහුගෙන් පසු ධුරයට පත් වනු ඇති බව පැවසීය.[132]

සංක්‍රාන්ති කාලපරිච්ඡේදයේ අවසානය

[සංස්කරණය]

2008 මැයි 31 සහ ජූනි 9 අතර, සෝමාලියාවේ ෆෙඩරල් රජයේ නියෝජිතයින් සහ සෝමාලියාවේ නැවත විමුක්තිය සඳහා වූ සන්ධානය (ARS) සෝමාලියාවේ හිටපු එක්සත් ජාතීන්ගේ විශේෂ නියෝජිත අහමදු ඕල්ඩ්-අබ්දල්ලා විසින් ජිබුටි හි සාම සාකච්ඡා සඳහා සහභාගී විය. සන්නද්ධ ගැටුම නැවැත්වීමට හිලව් වශයෙන් ඉතියෝපියානු හමුදා ඉවත් කර ගන්නා ලෙස ඉල්ලා අත්සන් කරන ලද ගිවිසුමකින් සමුළුව අවසන් විය. පසුව ARS සාමාජිකයින්ට පහසුකම් සැලසීම සඳහා පාර්ලිමේන්තුව ආසන 550 දක්වා පුළුල් කරන ලද අතර, පසුව ෂෙයික් ෂරීෆ් ෂෙයික් අහමඩ් ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය.

SVG map showing relative control of the central government, Somaliland, and other actors
2023 දෙසැම්බර් වන විට සෝමාලියාවේ දේශපාලන හා මිලිටරි තත්ත්වය

අප්‍රිකානු සංගමයේ කුඩා කණ්ඩායමක සහාය ඇතිව, TFG 2009 පෙබරවාරි මාසයේදී රටේ දකුණු අර්ධයේ පූර්ණ පාලනය භාර ගැනීම සඳහා ප්‍රතිප්‍රහාරයක් ආරම්භ කළේය. එහි පාලනය ශක්තිමත් කිරීම සඳහා, TFG ඉස්ලාමීය අධිකරණ සංගමය, සෝමාලියාවේ නැවත-විමුක්තිය සඳහා වූ සන්ධානයේ අනෙකුත් සාමාජිකයින් සහ මධ්‍යස්ථ සුෆි මිලීෂියාවක් වන අහුලු සුන්නා වල්ජමාආ සමග සන්ධානයක් ගොඩනගා ගත්තේය.[133] තවද, විරුද්ධ ප්‍රධාන ඉස්ලාමීය කණ්ඩායම් දෙක වන අල්-ෂබාබ් සහ හිස්බුල් ඉස්ලාම්, 2009 මැද භාගයේදී එකිනෙකා අතර සටන් කිරීමට පටන් ගත්හ.[134] සටන් විරාමයක් ලෙස, 2009 මාර්තු මාසයේදී, TFG නිවේදනය කළේ තමන් ජාතියේ නිල අධිකරණ පද්ධතිය ලෙස ෂරියා යලි ක්‍රියාත්මක කරන බවයි.[135] කෙසේ වෙතත්, රටේ දකුණු සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල ගැටුම් දිගටම පැවතුනි. මාස කිහිපයක් ඇතුළත, TFG දකුණු-මධ්‍යම සෝමාලියාවේ ගැටුම් කලාපවලින් 70% ක් පමණ අල්ලාගෙන, මතභේදයට තුඩු දී ඇති භූමියෙන් 80% කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක පාලනය ඉස්ලාමීය කැරලිකරුවන්ට අහිමි විය.[127]

2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, සෝමාලි සහ කෙන්යානු හමුදා සහ බහුජාතික හමුදා අතර සම්බන්ධීකරණ මෙහෙයුමක්, ලින්ඩා න්චි මෙහෙයුම දකුණු සෝමාලියාවේ අල්-ෂබාබ්ට එරෙහිව ආරම්භ විය.[136][137] 2012 සැප්තැම්බර් වන විට, සෝමාලි, කෙන්යා, සහ රස්කම්බෝනි හමුදා අල්-ෂබාබ්ගේ අවසාන ප්‍රධාන බලකොටුව වන කිස්මායෝ හි දකුණු වරාය අල්ලා ගැනීමට සමත් විය.[138] 2012 ජූලි මාසයේදී, සෝමාලියාව සමඟ සම්බන්ධ වීමට යුරෝපීය සංගමයේ මෙහෙයුම් තුනක් දියත් කරන ලදී: EUTM සෝමාලියාව, EU නාවික හමුදාව සෝමාලියා මෙහෙයුම සහ EUCAP නෙස්ටර්.[139]

සෝමාලියාවේ ස්ථිර ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආයතන පිහිටුවීම සඳහා පැහැදිලි මිණුම් සලකුණු සපයන දේශපාලන ක්‍රියාවලියක් වන නිල "සංක්‍රාන්ති අවසානය සඳහා වූ මාර්ග සිතියමේ" කොටසක් ලෙස, සංක්‍රාන්ති ෆෙඩරල් රජයේ අතුරු වරම 2012 අගෝස්තු 20 දිනෙන් අවසන් විය.[140] සෝමාලියාවේ ෆෙඩරල් පාර්ලිමේන්තුව සමගාමීව ආරම්භ කරන ලදී.[123]

සෝමාලියාවේ ෆෙඩරල් පාර්ලිමේන්තුවේ ව්‍යුහය

ෆෙඩරල් රජය

[සංස්කරණය]

සිවිල් යුද්ධයේ ආරම්භයේ සිට රටේ පළමු ස්ථිර මධ්‍යම රජය වන සෝමාලියාවේ ෆෙඩරල් රජය 2012 අගෝස්තු මාසයේදී පිහිටුවන ලදී. 2014 අගෝස්තු මාසයේදී සෝමාලියානු රජය විසින් මෙහෙයවන ලද ඉන්දියන් සාගරයේ මෙහෙයුම ගම්බද ප්‍රදේශවල කැරලිකරුවන් සතුව තිබූ සාක්කුවලට එරෙහිව දියත් කරන ලදී.[141]

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ a b Phillipson, D. W. (2005-05-05). African Archaeology (ඉංග්‍රීසි බසින්). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-54002-5. 18 May 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2020.
  2. ^ Peter Robertshaw (1990). A History of African Archaeology. J. Currey. p. 105. ISBN 978-0-435-08041-9.
  3. ^ Gutherz, Xavier; Diaz, Amélie; Ménard, Clément; Bon, François; Douze, Katja; Léa, Vanessa; Lesur, Joséphine; Sordoillet, Dominiqu e (Sep 2014). "The Hargeisan revisited: Lithic industries from shelter 7 of Laas Geel, Somaliland and the transition between the Middle and Late Stone Age in the Horn of Africa". Quaternary International. 343: 69–84. Bibcode:2014QuInt.343...69G. doi:10.1016/j.quaint.2014.04.038. ISSN 1040-6182.
  4. ^ Clark, J. D. (2013-03-21). The Prehistoric Cultures of the Horn of Africa: An Analysis of the Stone Age Cultural and Climatic Succession in the Somalilands and Eastern Parts of Abyssinia (ඉංග්‍රීසි බසින්). Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-63536-4. 18 May 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2020.
  5. ^ Delson, Eric; Tattersall, Ian; Couvering, John Van; Brooks, Alison S. (2004-11-23). Encyclopedia of Human Evolution and Prehistory: Second Edition (ඉංග්‍රීසි බසින්). Routledge. ISBN 978-1-135-58228-9. 18 May 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 August 2020.
  6. ^ Petraglia, Michael D.; Rose, Jeffrey I. (2009-11-27). The Evolution of Human Populations in Arabia: Paleoenvironments, Prehistory and Genetics (ඉංග්‍රීසි බසින්). Springer Science & Business Media. ISBN 978-90-481-2719-1. 18 May 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2020.
  7. ^ Brandt, S. A. (1988). "Early Holocene Mortuary Practices and Hunter-Gatherer Adaptations in Southern Somalia". World Archaeology. 20 (1): 40–56. doi:10.1080/00438243.1988.9980055. JSTOR 124524. PMID 16470993.
  8. ^ H. W. Seton-Karr (1909). "Prehistoric Implements From Somaliland". Man. 9 (106): 182–183. doi:10.2307/2840281. JSTOR 2840281. සම්ප්‍රවේශය 30 January 2011.
  9. ^ Zarins, Juris (1990), "Early Pastoral Nomadism and the Settlement of Lower Mesopotamia", (Bulletin of the American Schools of Oriental Research)
  10. ^ Diamond, J; Bellwood, P (2003). "Farmers and Their Languages: The First Expansions". Science. 300 (5619): 597–603. Bibcode:2003Sci...300..597D. doi:10.1126/science.1078208. PMID 12714734. S2CID 13350469.
  11. ^ Bakano, Otto (24 April 2011). "Grotto galleries show early Somali life". Agence France-Presse. 21 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 May 2013.
  12. ^ Mire, Sada (2008). "The Discovery of Dhambalin Rock Art Site, Somaliland". African Archaeological Review. 25 (3–4): 153–168. doi:10.1007/s10437-008-9032-2. S2CID 162960112. 27 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2013.
  13. ^ Alberge, Dalya (17 September 2010). "UK archaeologist finds cave paintings at 100 new African sites". The Guardian. 17 September 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 June 2013.
  14. ^ Hodd, Michael (1994). East African Handbook. Trade & Travel Publications. p. 640. ISBN 0-8442-8983-3. 1 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  15. ^ Ali, Ismail Mohamed (1970). Somalia Today: General Information. Ministry of Information and National Guidance, Somali Democratic Republic. p. 295. 18 May 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  16. ^ a b c Njoku, Raphael Chijioke (2013). The History of Somalia. ABC-CLIO. pp. 29–31. ISBN 978-0-313-37857-7. 18 May 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  17. ^ Dalal, Roshen (2011). The Illustrated Timeline of the History of the World. The Rosen Publishing Group. p. 131. ISBN 978-1-4488-4797-6. 23 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  18. ^ Abdel Monem A. H. Sayed (2003). Zahi A. Hawass (ed.). Egyptology at the Dawn of the Twenty-first Century: Archaeology. American Univ in Cairo Press. pp. 432–433. ISBN 977-424-674-8. 18 May 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  19. ^ a b The Geography of Herodotus: Illustrated from Modern Researches and Discoveries by James Talboys Wheeler, pg 1xvi, 315, 526
  20. ^ a b John Kitto, James Taylor, The popular cyclopædia of Biblical literature: condensed from the larger work, (Gould and Lincoln: 1856), p.302.
  21. ^ Suzanne Richard (2003) Near Eastern archaeology: a reader සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 ජනවාරි 2023 at the Wayback Machine, EISENBRAUNS, p. 120 ISBN 1-57506-083-3.
  22. ^ Warmington 1995, p. 54.
  23. ^ a b Warmington 1995, p. 229.
  24. ^ Warmington 1995, p. 187.
  25. ^ Warmington 1995, pp. 185–6.
  26. ^ Briggs, Phillip (2012). Somaliland. Bradt Travel Guides. p. 7. ISBN 978-1-84162-371-9.
  27. ^ a b Encyclopedia Americana, Volume 25. Americana Corporation. 1965. p. 255. 23 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  28. ^ I. M. Lewis (1955). Peoples of the Horn of Africa: Somali, Afar and Saho. International African Institute. p. 140.
  29. ^ Africanus, Leo (1526). The History and Description of Africa. Hakluyt Society. pp. 51–54. සම්ප්‍රවේශය 2 January 2017.
  30. ^ Lewis, Ioan M. (1994). Blood and Bone: The Call of Kinship in Somali Society. Lawrencewill, NJ: The Red Sea Press. pp. 102–106. ISBN 0-932415-93-8.
  31. ^ M. Th. Houtsma (1987). E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936. BRILL. pp. 125–126. ISBN 90-04-08265-4. 23 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  32. ^ Nizar Hamzeh, A.; Hrair Dekmejian, R. (2010). "A Sufi Response to Political Islamism: Al-Abāsh of Lebanon". International Journal of Middle East Studies. 28 (2): 217–229. doi:10.1017/S0020743800063145. S2CID 154765577.
  33. ^ Briggs, Philip (2012). Bradt Somaliland: With Addis Ababa & Eastern Ethiopia. Bradt Travel Guides. p. 10. ISBN 978-1-84162-371-9. 23 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  34. ^ a b Lewis, I. M. (1999). A Pastoral Democracy: A Study of Pastoralism and Politics Among the Northern Somali of the Horn of Africa. James Currey Publishers. p. 17. ISBN 0-85255-280-7. 23 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  35. ^ Lewis, I.M. (1999) A Pastoral Democracy: A Study of Pastoralism and Politics Among the Northern Somali of the Horn of Africa, LIT Verlag Münster, p. 17, ISBN 3-8258-3084-5.
  36. ^ Fage, John Donnelly; Oliver, Roland Anthony (1970). Papers in African Prehistory. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-09566-2.
  37. ^ E. G. Ravenstein (2010). A Journal of the First Voyage of Vasco Da Gama, 1497–1499. Cambridge University Press. p. 88. ISBN 978-1-108-01296-6. 23 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  38. ^ Joussaume, Roger (1976). "Fouille d'un tumulus à Ganda Hassan Abdi dans les monts du Harar". Annales d'Ethiopie. 10: 25–39. doi:10.3406/ethio.1976.1157.
  39. ^ Braukämper, Ulrich (2002). Islamic History and Culture in Southern Ethiopia: Collected Essays. LIT Verlag Münster. p. 18. ISBN 978-3-8258-5671-7.
  40. ^ Sir Reginald Coupland (1965) East Africa and its invaders: from the earliest times to the death of Seyyid Said in 1856, Russell & Russell, p. 38.
  41. ^ Edward A. Alpers (2009). East Africa and the Indian Ocean. Markus Wiener Publishers. p. 79. ISBN 978-1-55876-453-8. 23 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  42. ^ Nigel Harris (2003). The Return of Cosmopolitan Capital: Globalization, the State and War. I.B.Tauris. pp. 22–. ISBN 978-1-86064-786-4. 23 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  43. ^ R. J. Barendse (2002). The Arabian Seas: The Indian Ocean world of the Seventeenth Century /c R.J. Barendse. M.E. Sharpe. pp. 343–. ISBN 978-0-7656-0729-4.
  44. ^ Alpers 1976.
  45. ^ Caroline Sassoon (1978) Chinese Porcelain Marks from Coastal Sites in Kenya: Aspects of Trade in the Indian Ocean, XIV–XIX Centuries, Vol. 43–47, British Archaeological Reports, p. 2, ISBN 0-86054-018-9.
  46. ^ Sir Reginald Coupland (1965) East Africa and Its Invaders: From the Earliest Times to the Death of Seyyid Said in 1856, Russell & Russell, p. 37.
  47. ^ Edward A. Alpers (2009). East Africa and the Indian Ocean. Markus Wiener Publishers. p. 21. ISBN 978-1-55876-453-8. 23 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  48. ^ a b Ylönen, Aleksi Ylönen (28 December 2023). The Horn Engaging the Gulf Economic Diplomacy and Statecraft in Regional Relations. Bloomsbury. p. 113. ISBN 9780755635191.
  49. ^ Arafat, S. M. Yasir (2024). Suicidal Behavior in Muslim Majority Countries: Epidemiology, Risk Factors, and Prevention (ඉංග්‍රීසි බසින්). Springer Nature. pp. 273–274. ISBN 978-981-97-2519-9.
  50. ^ Truhart, P. (1984). Regents of nations: systematic chronology of states and their political representatives in past and present : a biographical reference book. pp.72
  51. ^ I. M. Lewis, A pastoral democracy: a study of pastoralism and politics among the Northern Somali of the Horn of Africa, (LIT Verlag Münster: 1999), p. 157.
  52. ^ "Taariikhda Beerta Suldaan Cabdilaahi ee Hargeysa | Somalidiasporanews.com" (සෝමාලි බසින්). 19 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-01-09.
  53. ^ Genealogies of the Somal (ඉංග්‍රීසි බසින්). Eyre and Spottiswoode (London). 1896.
  54. ^ "Taariikhda Saldanada Reer Guuleed Ee Somaliland.Abwaan:Ibraahim-rashiid Cismaan Guure (aboor). | Togdheer News Network" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 11 January 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2021-08-09.
  55. ^ "Degmada Cusub Ee Dacarta Oo Loogu Wanqalay Munaasibad Kulmisay Madaxda Iyo Haldoorka Somaliland". Hubaal Media (සෝමාලි බසින්). 2017-10-07. 11 August 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2021-08-11.
  56. ^ "Taariikhda Toljecle". www.tashiwanaag.com. 9 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-08-09.
  57. ^ (in en) Taariikhda Boqortooyadii Axmed Sheikh Isaxaaq ee Toljecle 1787, 23 February 2020, https://www.youtube.com/watch?v=6MfB4XvREbI, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2021-08-15 
  58. ^ NEW ISSUES IN REFUGEE RESEARCH Working Paper No. 65 Pastoral society and transnational refugees: population movements in Somaliland and eastern Ethiopia 1988 – 2000 Guido Ambroso, Table 1, pg.5
  59. ^ a b Langers Encyclopedia of World History, 594.
  60. ^ Mariam Arif Gassem, Somalia: clan vs. nation (s.n.: 2002), p.4
  61. ^ a b Oliver, Roland Anthony (1976). History of East Africa, Volume 2. Clarendon Press. p. 7.
  62. ^ Kevin Shillington, Encyclopedia of African History (CRC Press, 2005), p. 1406.
  63. ^ "The fight in Somaliland". Rhyl Record and Advertiser. 2 January 1904. 5 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 June 2021 – via newspapers.library.wales.
  64. ^ Kevin Shillington, Encyclopedia of African history, (CRC Press: 2005), p. 1406.
  65. ^ Samatar 1982.
  66. ^ Roland Anthony (2007). Somalia in Pictures. Twenty-First Century Books. p. 28. ISBN 9780822565864.
  67. ^ a b Paolo Tripodi (1999). The Colonial Legacy in Somalia: Rome and Mogadishu: From Colonial Administration to Operation Restore Hope. Macmillan Press. p. 68. ISBN 978-0-312-22393-9. 23 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  68. ^ a b Zolberg, Suhrke & Aguayo 1989, p. 106
  69. ^ Kwame Anthony Appiah; Henry Louis Gates (26 November 2003). Africana: the encyclopedia of the African and African American experience: the concise desk reference. Running Press. p. 1749. ISBN 978-0-7624-1642-4. 23 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  70. ^ Helen Chapin Metz, ed. (1992) Somalia: A Country Study සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 අගෝස්තු 2011 at the Wayback Machine. Washington: GPO for the Library of Congress.
  71. ^ Federal Research Division (2004) Somalia: A Country Study, Kessinger Publishing, LLC, p. 38, ISBN 1-4191-4799-4.
  72. ^ Laitin 1977, p. 73.
  73. ^ Francis Vallat (1974) First report on succession of states in respect of treaties: International Law Commission twenty-sixth session 6 May – 26 July 1974, United Nations, p. 20
  74. ^ Laitin 1977, p. 75.
  75. ^ Rousseau, David Laurent (1996). Domestic political institutions and the evolution of international conflict. University of Michigan. p. 231. ISBN 9780591309287. 1 November 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 September 2016.
  76. ^ a b c Schraeder 2006, p. 115
  77. ^ Kevin Shillington (2005) Encyclopedia of African history, CRC Press, p. 360, ISBN 1-57958-245-1.
  78. ^ Encyclopædia Britannica, The New Encyclopædia Britannica, (Encyclopædia Britannica: 2002), p.835
  79. ^ "The dawn of the Somali nation-state in 1960". Buluugleey.com. 16 January 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 February 2009.
  80. ^ "The making of a Somalia state". Strategypage.com. 9 August 2006. 2 July 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 February 2009.
  81. ^ "The 1961 Referendum" (PDF). 11 October 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  82. ^ The Illustrated Library of The World and Its Peoples: Africa, North and East, Greystone Press: 1967, p. 338.
  83. ^ J. D. Fage, Roland Anthony Oliver, The Cambridge history of Africa, Volume 8, (Cambridge University Press: 1985), p.478.
  84. ^ The Encyclopedia Americana: complete in thirty volumes. Skin to Sumac, Volume 25, (Grolier: 1995), p.214.
  85. ^ a b Moshe Y. Sachs, Worldmark Encyclopedia of the Nations, Volume 2, (Worldmark Press: 1988), p.290.
  86. ^ Permanent Mission of the Somali Republic to the United Nations. "Country Facts | Somalia". www.un.int. United Nations. සම්ප්‍රවේශය 5 August 2024.
  87. ^ Cordesman, Anthony H. (2019). The Gulf And The Search For Strategic Stability (English බසින්). Taylor & Francis. p. 797. ISBN 9781000302066.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  88. ^ https://www.cia.gov/readingroom/docs/LOC-HAK-510-5-8-1.pdf
  89. ^ L. Daniels, Christopher (2012). Somali Piracy and Terrorism in the Horn of Africa (English බසින්). Scarecrow Press. p. 12. ISBN 9780810883109.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  90. ^ Adan Sheikh, Mohamed (1991). Arrivederci a Mogadiscio (italian බසින්). Edizioni associate. p. 76. ISBN 9788826700700.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  91. ^ Hussein Mohamed Adam; Richard Ford (1997). Mending rips in the sky: options for Somali communities in the 21st century. Red Sea Press. p. 226. ISBN 1-56902-073-6. 23 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
  92. ^ J. D. Fage, Roland Anthony Oliver (1985) The Cambridge history of Africa, Vol. 8, Cambridge University Press, p. 478, ISBN 0-521-22409-8.
  93. ^ a b The Encyclopedia Americana: complete in thirty volumes. Skin to Sumac, Vol. 25, Grolier: 1995, p. 214, ISBN 0-7172-0126-0.
  94. ^ a b c de la Fosse Wiles, Peter John (1982) The New Communist Third World: an essay in political economy සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 ජනවාරි 2023 at the Wayback Machine, Taylor & Francis, p. 279 ISBN 0-7099-2709-6.
  95. ^ Irving, Kaplan (1977). Area Handbook for Somalia Volume 550 (English බසින්). U.S. Government Printing Office. p. 116.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  96. ^ Chijioke Njoku, Raphael. The History of Somalia (English බසින්). ABC-CLIO. p. 111. ISBN 9780313378584.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  97. ^ Benjamin Frankel (1992) The Cold War, 1945–1991: Leaders and other important figures in the Soviet Union, Eastern Europe, China, and the Third World, Gale Research, p. 306 ISBN 0-8103-8928-2.
  98. ^ Oihe Yang (2000) Africa South of the Sahara 2001, 30th ed., Taylor and Francis, p. 1025 ISBN 1-85743-078-6.
  99. ^ Gebru Tareke 2009, pp. 182–6. The areas concerned amount to about a third of Ethiopia.
  100. ^ Oliver Ramsbotham; Tom Woodhouse (1999). Encyclopedia of international peacekeeping operations. ABC-CLIO. p. 222. ISBN 0-87436-892-8.
  101. ^ "Somalia - Civil War, Conflict, Famine | Britannica". www.britannica.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2024-05-31.
  102. ^ "Somalia — Government". Library of Congress. 4 July 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2014.
  103. ^ Compagnon, Daniel (22 October 2013). "State-sponsored violence and conflict under Mahamed Siyad Barre: the emergence of path dependent patterns of violence". World Peace Foundation, The Fletcher School of Law and Diplomacy. 2 October 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 October 2014.
  104. ^ "Somalia: Information on the capture of the town of Belet Uen by the United Somali Congress (USC) at the end of 1990 or early 1991 and on persecution of Darod in Belet Uen by USC soldiers". webarchive.archive.unhcr.org. Canada: Immigration and Refugee Board of Canada. 1 November 1992. 24 April 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 April 2024.
  105. ^ "Human Rights Watch World Report 1989 - Somalia". Refwolrd. Somalia: Human Rights Watch. 1 January 1990. 24 April 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 April 2024.
  106. ^ "One in four people in Somalia have now fled their homes". reliefweb. Islamic Relief. 31 Aug 2023. 11 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 April 2024.
  107. ^ Yuusuf, Muuse (2022). The Genesis of the Civil War in Somalia: The Impact of Foreign Military Intervention on the Conflict. Bloomsbury Academic (published 29 Dec 2022). p. 121. ISBN 9780755642410.
  108. ^ Focus on the Horn, Issues 7–9. Horn of Africa Information Committee. 1989. p. 37.
  109. ^ Columbia University, School of International Affairs, Journal of international affairs, Volume 40 (1986), p. 165.
  110. ^ "Somaliland citizens ask to be recognized as a state". BBC News. 4 June 2001. 1 December 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 February 2009.
  111. ^ "Somaliland votes for independence". BBC News. 31 May 2001. 9 February 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 February 2009.
  112. ^ Al J. Venter (1975) Africa Today, p. 152, ISBN 0-86954-023-8
  113. ^ Library Information and Research Service, The Middle East: Abstracts and index, Volume 2, (Library Information and Research Service: 1999), p.327.
  114. ^ a b Paul Fricska, Szilard. "Harbinger of a New World Order? Humanitarian Intervention in Somalia" (PDF). University of British Columbia. 16 March 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 October 2013.
  115. ^ "Somalia: Some key actors in the transitional process". IRIN. 6 May 2005. 27 September 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 February 2007.
  116. ^ Anderson, Jon Lee (14 December 2009). "The Most Failed State". The New Yorker. 27 February 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 May 2015.
  117. ^ Fergusson, James (13 January 2013). "Somalia: A failed state is back from the dead". The Independent. 12 November 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2015.
  118. ^ Albright, Madeleine K. (10 August 1993). "Yes, There Is a Reason to Be in Somalia". The New York Times. 23 May 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 May 2015.
  119. ^ "Somalia". The World Factbook. Langley, Virginia: Central Intelligence Agency. 2014. 1 July 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 April 2014.
  120. ^ "TNG Prime Minister Concludes Formation of Cabinet". 2003-12-31. 21 September 2004 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2014-04-08.
  121. ^ ":: Xinhuanet – English". 21 November 2004 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  122. ^ "Somalia". The World Factbook. Langley, Virginia: Central Intelligence Agency. 2014. 1 July 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 October 2011.
  123. ^ a b "Somalia: UN Envoy Says Inauguration of New Parliament in Somalia 'Historic Moment'". Forum on China-Africa Cooperation. 21 August 2012. 14 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 August 2012.
  124. ^ "Somalia Mourns a 'Golden Era' as Crisis Worsens | Africa Faith and Justice Network". afjn.org. 11 December 2007. 4 September 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-09-04.
  125. ^ Gettleman, Jeffrey (2007-11-20). "As Somali Crisis Swells, Experts See a Void in Aid". The New York Times (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0362-4331. 4 September 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-09-04.
  126. ^ "Ethiopian Invasion of Somalia". Globalpolicy.org. 14 August 2007. 10 September 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 June 2010.
  127. ^ a b "Somalia President, Parliament Speaker dispute over TFG term". Garoweonline.com. 12 January 2011. 14 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 June 2011.
  128. ^ "USCIRF Annual Report 2009 – The Commission's Watch List: Somalia". United Nations High Commissioner for Refugees. 1 May 2009. 10 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 June 2010.
  129. ^ "Somalia: Guide to Puntland Election 2009". Garoweonline.com. 25 December 2008. 28 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 June 2011.
  130. ^ "Opening Annual General Assembly Debate, Secretary-General Urges Member States to Press in Tackling Poverty, Terrorism, Human Rights Abuses, Conflicts". Unis.unvienna.org. 27 July 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 June 2011.
  131. ^ "Somalia's president quits office" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 13 නොවැම්බර් 2017 at the Wayback Machine, BBC News, 29 December 2008.
  132. ^ "Somali President Yusuf resigns" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 31 දෙසැම්බර් 2008 at the Wayback Machine, Reuters (FT.com), 29 December 2008.
  133. ^ Kamaal (22 May 2010). "UN boss urges support for Somalia ahead of Istanbul summit". Horseedmedia.net. 28 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 June 2010.
  134. ^ "Islamists break Somali port truce". BBC News. 21 October 2009. 26 October 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 June 2010.
  135. ^ Shariah in Somalia සංරක්ෂණය කළ පිටපත 27 ජූලි 2020 at the Wayback Machine – Arab News
  136. ^ "Joint Communique – Operation Linda Nchi". Kenya High Commission, Tanzania. 16 August 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 September 2013.
  137. ^ "The Kenyan Military Intervention in Somalia" (PDF). International Crisis Group. 15 February 2012. 23 September 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2015.
  138. ^ Clar Ni Chonghaile (28 September 2012). "Kenyan troops launch beach assault on Somali city of Kismayo". The Guardian. 29 September 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 September 2012.
  139. ^ "Analysis of EUCAP Nestor by the Global Governance Institute". Global Governance Institute. 26 July 2012. 2 April 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  140. ^ Muddassar Ahmed (8 August 2012). "Somalia rising after two decades of civil war and unrest". Al Arabiya. 10 August 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 August 2012.
  141. ^ "SOMALIA: President says Godane is dead, now is the chance for the members of al-Shabaab to embrace peace". Raxanreeb. 5 September 2014. 6 September 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2014.
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=සෝමාලියාවේ_ඉතිහාසය&oldid=727529" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි