Jump to content

දකුණු අප්‍රිකාවේ ඉතිහාසය

විකිපීඩියා වෙතින්

ප්‍රාග් ඓතිහාසික පුරා විද්‍යාව

[සංස්කරණය]
මානව වර්ගයාගේ තොටිල්ලේ මාරොපෙන්ග් ඉදිරිපිට

දකුණු අප්‍රිකාවේ ලෝකයේ පැරණිතම පුරාවිද්‍යාත්මක සහ මානව-පොසිල ස්ථාන කිහිපයක් අඩංගු වේ.[1][2][3] පුරාවිද්‍යාඥයින් විසින් ගෞටෙන්ග් පළාතේ ගුහා මාලාවකින් විශාල පොසිල අවශේෂ සොයා ගෙන ඇත. යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන මෙම ප්‍රදේශය "මිනිස් වර්ගයාගේ තොටිල්ල" ලෙස නම් කර ඇත. මෙම ස්ථාන වලට ලෝකයේ හොමිනින් පොසිල සඳහා පොහොසත්ම ස්ථාන වලින් එකක් වන ස්ටර්ක්ෆොන්ටයින් මෙන්ම ස්වාර්ට්ක්‍රාන්ස්, ගොන්ඩොලින් ගුහාව, ක්‍රොම්ඩ්‍රායි, කූපර්ස් ගුහාව සහ මලප ඇතුළත් වේ. රේමන්ඩ් ඩාර්ට් විසින් අප්‍රිකාවෙන් සොයා ගන්නා ලද පළමු හොමිනින් පොසිලය, ටවුන්ග් දරුවා (ටවුන්ග් අසලින් සොයා ගන්නා ලදී) 1924 දී හඳුනා ගන්නා ලදී. අනෙකුත් හොමිනින් අවශේෂ පැමිණ ඇත්තේ ලිම්පෝපෝ පළාතේ මකපාන්ස්ගත් ප්‍රදේශවලින්; නිදහස් රාජ්‍ය පළාතේ කොර්නේලියා සහ ෆ්ලොරිස්බෑඩ්; ක්වාසුලු-නටාල් පළාතේ මායිම් ගුහාව; නැගෙනහිර කේප් පළාතේ ක්ලැසීස් ගංගා ගුහා; සහ බටහිර කේප් පළාතේ පින්නකල් පොයින්ට්, එලන්ඩ්ස්ෆොන්ටයින් සහ ඩයි කෙල්ඩර්ස් ගුහාව.[4]

මෙම සොයාගැනීම්වලින් පෙනී යන්නේ දකුණු අප්‍රිකාවේ වසර මිලියන තුනකට පමණ පෙර සිට ඔස්ට්‍රලෝපිතෙකස් ඇෆ්‍රිකානස්[5] පටන්ගෙන, ඔස්ට්‍රලෝපිතෙකස් සෙඩිබා, හෝමෝ එර්ගාස්ටර්, හෝමෝ ඉරෙක්ටස්, හෝමෝ රොඩෙසියන්සිස්, හෝමෝ හෙල්මෙයි, හෝමෝ නැලෙඩි සහ නූතන මානවයන් (හෝමෝ සේපියන්ස්) ලෙසින් විවිධ හොමිනිඩ් විශේෂ පැවති බවයි. නූතන මානවයන් අවම වශයෙන් වසර 170,000 ක් පමණ දකුණු අප්‍රිකාවේ වාසය කර ඇත. විවිධ පර්යේෂකයන් විසින් වාල් ගංගා නිම්නය තුළ ගල් කැට මෙවලම් සොයාගෙන ඇත.[6][7]

බන්ටු පුළුල් කිරීම

[සංස්කරණය]
මාපුංගුබ්වේ හිල්, මාපුංගුබ්වේ රාජධානියේ පැරණි අගනුවර පිහිටි ස්ථානය

යකඩ භාවිතා කරන කෘෂිකාර්මිකයින් සහ එඬේරුන් වූ බන්ටු කතා කරන ජනයාගේ ජනාවාස ක්‍රි.ව. 4 හෝ 5 වන සියවස වන විට ලිම්පෝපෝ ගඟට දකුණින් (දැන් බොට්ස්වානා සහ සිම්බාබ්වේ සමඟ උතුරු මායිම) විය. බන්ටු සෙමෙන් දකුණට ගමන් කළේය. නූතන ක්වාසුලු-නටාල් පළාතේ පැරණිතම යකඩ වැඩ 1050 පමණ සිට පැවත එන බවට විශ්වාස කෙරේ. දක්ෂිණම කණ්ඩායම වූයේ ෂෝසා ජනතාවයි, ඔවුන්ගේ භාෂාවට පෙර කොයිසාන් ජනයාගේ ඇතැම් භාෂාමය ලක්ෂණ ඇතුළත් වේ. ෂෝසා අද නැගෙනහිර කේප් පළාතේ මහා මාළු ගඟට ළඟා විය. ඔවුන් සංක්‍රමණය වන විට, මෙම විශාල යකඩ යුගයේ ජනගහන කලින් සිටි ජනයා අවතැන් වී හෝ උකහා ගත්හ. ඹුමලංග පළාතේ, ආදම්ගේ දින දර්ශනය ලෙස නම් කර ඇති ගල් සැකැස්මක් සමඟ ගල් කව කිහිපයක් සොයාගෙන ඇති අතර, නටබුන් උතුරු සෝතෝ ජනතාවක් වන බේකෝන් විසින් නිර්මාණය කරන ලදැයි සැලකේ.[8][9]

පෘතුගීසි ගවේෂණය

[සංස්කරණය]
පෘතුගීසි ගවේෂක බර්ටොලමියු ඩයස් කේප් පොයින්ට් හි කුරුසය සිටුවමින් පළමු වරට ගුඩ් හෝප් කේප් එක සාර්ථකව වට කළේය

1487 දී, පෘතුගීසි ගවේෂක බර්ටොලමියු ඩයස් දකුණු අප්‍රිකාවට ගොඩ බැස්සවීමේ ප්‍රථම යුරෝපීය මුහුදු ගමන මෙහෙයවීය.[10] දෙසැම්බර් 4 වෙනිදා ඔහු වල්ෆිෂ් බොක්ක (වර්තමානයේ නැමීබියාවේ වල්විස් බොක්ක ලෙස හැඳින්වේ) වෙත ගොඩ බැස්සේය. මෙය ඔහුගේ පූර්වගාමියා වූ පෘතුගීසි නාවිකයෙකු වූ ඩියෝගෝ කාඕ (කේප් ක්‍රොස්, බොක්කෙන් උතුරින්) 1485 දී ළඟා වූ දුරම ස්ථානයට දකුණින් විය. ඩයස් දකුණු අප්‍රිකාවේ බටහිර වෙරළ දිගේ දිගටම ගමන් කළේය. 1488 ජනවාරි 8 න් පසු, කුණාටු වෙරළ දිගේ ගමන් කිරීම වළක්වා, ඔහු ගොඩබිම නොපෙනී යාත්‍රා කර අප්‍රිකාවේ දකුණු කෙළවරේ එය නොපෙනී ගියේය. ඔහු 1488 මැයි මාසයේදී අප්‍රිකාවේ නැඟෙනහිර වෙරළ තීරයට ළඟා වූ අතර, ඔහු රියෝ ඩෝ ඉන්ෆන්ටේ, බොහෝ විට වර්තමාන ග්‍රූට් ගංගාව ලෙස හැඳින්වූයේය. ඔහු ආපසු එන විට ඔහු කේප් එක දුටුවේය, එය ඔහු කැබෝ දාස් ටොර්මෙන්ටස් ('කේප් ඔෆ්) ලෙස නම් කළේය. කුණාටු'). II වන ජෝන් විසින් නැගෙනහිර ඉන්දීය කොදෙව්හි ධනයට තුඩු දුන් නිසා, කබෝ ඩා බෝවා එස්පෙරන්සා නොහොත් හොඳ බලාපොරොත්තුවේ කේප් එක නැවත නම් කරන ලදී.[11] ඩයස්ගේ නාවික වික්‍රමය 1572 දී ලුයිස් ද කැමොස් ගේ ඔස් ලුසියාඩාස් වීර කාව්‍යයේ අමරණීය විය.

ලන්දේසි ජනපදකරණය

[සංස්කරණය]
චාල්ස් ඩේවිඩ්සන් බෙල්ගේ 19 වන සියවසේ දකුණු අප්‍රිකාවේ ප්‍රථම යුරෝපීය ජනාවාස ආරම්භ කළ ජෑන් වැන් රීබෙක් ගේ සිතුවම 1652 දී ටේබල් බේ වෙත පැමිණේ.

17වන සියවසේ මුල් භාගය වන විට පෘතුගාලයේ සමුද්‍ර බලය පිරිහීමට පටන් ගත් අතර, කුළුබඩු වෙළඳාමේ ලාභදායක ඒකාධිකාරයෙන් පෘතුගාලය පලවා හැරීමට ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසි වෙළෙන්දෝ තරඟ කළහ.[12] බ්‍රිතාන්‍ය නැගෙනහිර ඉන්දියා සමාගමේ නියෝජිතයෝ 1601 තරම් ඈත කාලයේ දී ප්‍රතිපාදන සෙවීම සඳහා වරින් වර කේප් වෙත පැමිණි නමුත් පසුව විකල්ප රක්‍ෂිත වරායන් ලෙස ඇසෙන්ෂන් අයිලන්ඩ් සහ ශාන්ත හෙලේනා වෙත ප්‍රිය කළහ.[13] 1647 න් පසු ලන්දේසි උනන්දුව ඇවිස්සුණේ, ලන්දේසි නැගෙනහිර ඉන්දියා සමාගමේ සේවකයින් දෙදෙනෙකු මාස ​​කිහිපයක් කේප් එකේ නැව් අනතුරට ලක් වූ විට ය. ස්වදේශිකයන්ගෙන් මිරිදිය සහ මස් ලබා ගැනීමෙන් නාවිකයන්ට දිවි ගලවා ගැනීමට හැකි විය.[13] ඔවුන් සාරවත් පසෙහි එළවලු වපුරන ලදී.[14] ඔවුන් ඕලන්දයට ආපසු පැමිණීමෙන් පසු, ඔවුන් දිගු මුහුදු ගමන් සඳහා පසුකර යන නැව් ගබඩා කිරීම සඳහා ප්‍රතිපාදන සඳහා "ගබඩාවක් සහ උද්‍යානයක්" ලෙස කේප්ගේ විභවය ගැන වාසිදායක ලෙස වාර්තා කළහ.[13]

1652 දී, කේප් මුහුදු මාර්ගය සොයා ගැනීමෙන් සියවස් එකහමාරකට පසුව, ජෑන් වැන් රීබෙක් ලන්දේසි පෙරදිග ඉන්දියා සමාගම වෙනුවෙන් කේප් ඔෆ් ගුඩ් හෝප් හි, කේප් ටවුන් බවට පත්වන ස්ථානයේ, උද්‍යාන මධ්‍යස්ථානයක් ස්ථාපිත කළේය.[15][16] කාලයාගේ ඇවෑමෙන්, කේප් විශාල ව්‍රිජ්ලීඩන් ජනගහනයකට නිවහන බවට පත් විය, එය ව්‍රිස්බර්ගර්ස් (සාහි. නිදහස් පුරවැසියන්) ලෙසද හැඳින්වේ, ඔවුන්ගේ කොන්ත්‍රාත්තුවෙන් පසු විදේශයන්හි ලන්දේසි ප්‍රදේශවල රැඳී සිටි හිටපු සමාගම් සේවකයින් විය.[16] ලන්දේසි වෙළෙන්දෝ ඉන්දුනීසියාව, මැඩගස්කරය සහ නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ සමහර ප්‍රදේශවලින් වහල්භාවයට පත් වූ මිනිසුන් දහස් ගණනක් අලුතින් බිහි වූ ජනපදයට ගෙන එන ලදී.[17] රටෙහි මුල්ම මිශ්‍ර වාර්ගික ප්‍රජාවන් සමහරක් ව්‍රිජ්බර්ගර්, වහල් මිනිසුන් සහ ආදිවාසී ජනතාව අතර ගොඩනැගුණි.[17] මෙය නව ජනවාර්ගික කණ්ඩායමක් වර්ධනය වීමට හේතු විය, කේප් කලර්ඩ්ස්, ඔවුන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ලන්දේසි භාෂාව සහ ක්‍රිස්තියානි ඇදහිල්ල අනුගමනය කළහ.[17]

කොයිකොයි සහ සෑන් වලින් සමන්විත කොයිසාන් ජනතාව දකුණු අප්‍රිකාවේ ආදිවාසී වැසියන් විය. ලන්දේසි පදිංචිකරුවන් සමඟ ගැටුම් 17 වන සියවසේ ආරම්භ වූ අතර සියවස් ගණනාවක් පුරා පැවතුනි. ලන්දේසි යටත් විජිත සහ කොයිකොයි අතර මුල් හමුවීම් සාමකාමී වූ නමුත් ඉඩම් සහ සම්පත් සම්බන්ධයෙන් ආතතීන් ඇති විය. කොයිකොයි ලන්දේසි ව්‍යාප්තියට විරුද්ධ වූ අතර, එය ගැටුම් සහ සටන් වලට තුඩු දුන්නේය.[18]

ලන්දේසි ජනපදිකයන්ගේ නැඟෙනහිර දෙසට ව්‍යාප්ත වීම නිසා නිරිතදිගින් සංක්‍රමණය වන ෂෝසා ගෝත්‍රිකයන් සමඟ යුද්ධ මාලාවක් ඇති විය, එය ෂෝසා යුද්ධ ලෙස හැඳින්වේ, දෙපාර්ශ්වයම මහා මාළු ගඟ අසල තණබිම් සඳහා තරඟ කළ අතර, එය යටත් විජිතවාදීන් ගවයන් සඳහා තණබිම් සඳහා කැමති විය.[19] දේශසීමාවේ ස්වාධීන ගොවීන් බවට පත් වූ ව්‍රිස්බර්ගර්ස් බෝයර්ස් ලෙස හඳුන්වනු ලැබූ අතර, සමහරක් අර්ධ-සංචාරක ජීවන රටාවන් අනුගමනය කරන අතර ඔවුන් ට්‍රෙක්බෝර්ස් ලෙස හැඳින්වේ.[19] බෝයර්වරු ලිහිල් සටන්කාමීන් පිහිටුවා ගත් අතර, ඔවුන් කමාන්ඩෝවරුන් ලෙස හැඳින්වූ අතර, ෂෝසා වැටලීම් මැඩපැවැත්වීම සඳහා කොයිසාන් ජනතාව සමඟ ව්‍යාජ සන්ධාන ඇති කර ගත්හ.[19] දෙපාර්ශ්වයම ලේ වැකි නමුත් අවිනිශ්චිත ප්‍රහාර දියත් කළ අතර, බොහෝ විට පශු සම්පත් සොරකම් සමඟ වරින් වර සිදුවන ප්‍රචණ්ඩත්වය දශක කිහිපයක් පුරා පොදු විය.[19]

බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණය සහ මහා ගමන

[සංස්කරණය]

පහතරට ආක්‍රමණය කළ ප්‍රංශ පළමු ජනරජයේ පාලනයට යටත් වීම වැළැක්වීම සඳහා මහා බ්‍රිතාන්‍යය 1795 සහ 1803 අතර කාලය තුළ කේප් ටවුන් අත්පත් කර ගන්නා ලදී.[19] 1803 දී බටාවියන් ජනරජය යටතේ කෙටි කලකට ලන්දේසි පාලනයට ආපසු පැමිණීමෙන් පසු, 1806 දී කේප් නැවත බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් අත්පත් කර ගන්නා ලදී.[20] නැපෝලියන් යුද්ධ අවසන් වීමෙන් පසුව, එය නිල වශයෙන් මහා බ්‍රිතාන්‍යයට පවරා දී බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යයේ අනිවාර්ය අංගයක් බවට පත් විය.[21] දකුණු අප්‍රිකාවට බ්‍රිතාන්‍ය සංක්‍රමණය 1818 දී පමණ ආරම්භ වූ අතර, පසුව 1820 පදිංචිකරුවන්ගේ පැමිණීමෙන් අවසන් විය.[21] යුරෝපීය ශ්‍රම බලකායේ ප්‍රමාණය වැඩි කිරීම සහ ෂෝසා ආක්‍රමණයන්ට එරෙහිව මායිම් ප්‍රදේශ ශක්තිමත් කිරීම සඳහා විවිධ හේතූන් මත නව ජනපදිකයන් පදිංචි වීමට පොළඹවන ලදී.[21]

1838 පෙබරවාරියේ බෝයර් කඳවුරකට සූලු ප්‍රහාරයක් නිරූපණය කිරීම

19 වන ශතවර්ෂයේ මුල් දශක දෙක තුළ, සූලු ජනතාව බලයෙන් වර්ධනය වූ අතර ඔවුන්ගේ නායකයා වූ ෂකා යටතේ ඔවුන්ගේ භූමිය පුළුල් කළහ.[22] ෂකාගේ යුද්ධය වක්‍රව එම්ෆෙකේන් ('තලා දැමීම') වෙත යොමු විය, එහි දී මිලියන 1 සිට 2 දක්වා මිනිසුන් මිය ගිය අතර 1820 ගණන්වල මුල් භාගයේදී අභ්‍යන්තර සානුව විනාශ වී ජනශූන්‍ය විය.[23][24] සූලු හි ශාඛාවක් වූ මතබේලේ ජනතාව ඔවුන්ගේ ම්සිලිකාසි රජු යටතේ හයිවේල්ඩ්හි විශාල කොටස් ඇතුළත් විශාල අධිරාජ්‍යයක් නිර්මාණය කළහ.

19 වන ශතවර්ෂයේ මුල් භාගයේදී, බොහෝ ලන්දේසි පදිංචිකරුවන් ඔවුන් බ්‍රිතාන්‍ය පාලනයට යටත් කර තිබූ කේප් ජනපදයෙන් පිටත්ව ගිය අතර, සංක්‍රමණික කණ්ඩායම් මාලාවක් තුළ, "මාර්ග සොයන්නන්" හෝ "පුරෝගාමීන්" යන අර්ථය ඇති වූට්‍රකර්ස් ලෙස හැඳින්වේ. ඔවුන් අනාගත නටාල්, නිදහස් රාජ්‍යය සහ ට්‍රාන්ස්වාල් ප්‍රදේශ වෙත සංක්‍රමණය විය. බෝයර්ස් විසින් බෝයර් සමූහාණ්ඩුව පිහිටුවන ලදී: දකුණු අප්‍රිකානු ජනරජය, නටාලියා ජනරජය සහ ඔරේන්ජ් නිදහස් රාජ්‍යය.[25]

අභ්‍යන්තරයේ 1867 දියමන්ති සහ 1884 දී රත්‍රන් සොයා ගැනීම ඛනිජ විප්ලවය ආරම්භ කළ අතර ආර්ථික වර්ධනය හා සංක්‍රමණ වැඩි විය. මෙය ආදිවාසීන් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් කර ගැනීම තීව්‍ර කළේය. මෙම වැදගත් ආර්ථික සම්පත් පාලනය කිරීමේ අරගලය යුරෝපීයයන් සහ ආදිවාසී ජනතාව අතර සහ බෝයර්වරුන් සහ බ්‍රිතාන්‍යයන් අතර සබඳතාවල සාධකයක් විය.[26]

1876 ​​දකුණු අප්‍රිකාවේ සිතියම

1876 ​​මැයි 16 වන දින දකුණු අප්‍රිකානු ජනරජයේ ජනාධිපති තෝමස් ප්‍රංශුවා බර්ගර්ස් පේඩි ජනයාට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. 1876 ​​අගෝස්තු 1 වන දින සෙඛුකුනේ රජු හමුදාව පරාජය කිරීමට සමත් විය. ලිඩන්බර්ග් ස්වේච්ඡා බලකායේ තවත් ප්‍රහාරයක් ද පලවා හරින ලදී. 1877 පෙබරවාරි 16 දින, දෙපාර්ශ්වය බොට්ෂබෙලෝහිදී සාම ගිවිසුමක් අත්සන් කරන ලදී.[27] පේඩි යටත් කර ගැනීමට බෝයර්ස් හට නොහැකි වීම, පෝල් කෲගර් ට පක්ෂව බර්ගර්වරුන් පිටත්ව යාමට සහ දකුණු අප්‍රිකානු ජනරජය බ්‍රිතාන්‍ය ඈඳා ගැනීමට හේතු විය. 1878 සහ 1879 දී බ්‍රිතාන්‍ය සොල්දාදුවන් 2,000 ක්, බෝයර්වරු සහ 10,000 ක් ස්වාසිවරුන්ගෙන් යුත් හමුදාවක් සමඟ 1879 නොවැම්බරයේදී ගාර්නට් වොල්සෙලි සේඛුහුනේ පරාජය කරන තෙක් බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රහාර තුනක් සාර්ථකව මැඩපවත්වන ලදී.

ඇන්ග්ලෝ-සුලු යුද්ධය 1879 දී බ්‍රිතාන්‍යයන් සහ සූලු රාජධානිය අතර ඇති විය. කාර්නර්වෝන් සාමිවරයා කැනඩාවේ ෆෙඩරේෂන් සාර්ථක ලෙස හඳුන්වා දීමෙන් පසුව, දකුණු අප්‍රිකාවේ අප්‍රිකානු රාජධානි, ගෝත්‍රික ප්‍රදේශ සහ බෝයර් සමූහාන්ඩු සමඟ සමාන දේශපාලන ප්‍රයත්නයන් සහ හමුදා ව්‍යාපාර සමඟ සාර්ථක විය හැකි යැයි සිතිය. එවැනි සැලසුම් ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා 1874 දී හෙන්රි බාර්ට්ල් ෆ්‍රෙරේ බ්‍රිතාන්‍ය මහ කොමසාරිස් ලෙස දකුණු අප්‍රිකාවට යවන ලදී. බාධක අතර බෝයර්වරුන්ගේ ස්වාධීන රාජ්‍යයන් සහ සුලුලන්ඩ් හමුදාව පැවතීම විය. ඉසන්ඩ්ල්වානා සටනේදී සූලු ජාතිය බ්‍රිතාන්‍යයන් පරාජය කළේය. අවසානයේ සුලුලන්තය යුද්ධය අහිමි වූ අතර, සුලු ජාතියේ ස්වාධීනත්වය අවසන් විය.[28]

බෝයර් යුද්ධ

[සංස්කරණය]
මජුබා හිල් සටන පළමු බෝයර් යුද්ධයේ අවසාන තීරණාත්මක සටන වූ අතර, පැය 2 ක සටනකින් පසු බ්‍රිතාන්‍යයන් බෝයර්වරුන් විසින් පරාජය කරන ලදී.
දෙවන බෝයර් යුද්ධයේදී බ්‍රිතාන්‍ය ගාල් කඳවුරක බෝයර් කාන්තාවන් සහ ළමුන්

පළමු බෝයර් යුද්ධයේදී (1880-1881) බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණයන්ට බෝයර් ජනරජයන් විසින් ගරිල්ලා යුධ උපක්‍රම භාවිතා කරමින් සාර්ථක ලෙස ප්‍රතිරෝධය දැක්වූ අතර ඒවා දේශීය තත්වයන්ට හොඳින් ගැලපේ. දෙවන බෝයර් යුද්ධයේ (1899-1902) වැඩි සංඛ්‍යාවක්, වැඩි පළපුරුද්දක් සහ නව උපාය මාර්ගයක් සමඟ බ්‍රිතාන්‍යයන් ආපසු පැමිණි අතර, බෝයර් ආක්‍රමණයේ යුද්ධය හේතුවෙන් දැඩි ජීවිත හානිවලට ලක් වුවද, ගාල් කඳවුරු වැනි ගිනිගත් පස් උපක්‍රම හේතුවෙන් ඔවුන් අවසානයේ සාර්ථක විය. , බෝයර් සිවිල් වැසියන් 27,000ක් රෝගාබාධ සහ නොසලකා හැරීම හේතුවෙන් මිය ගියහ.[29]

දකුණු අප්‍රිකාවේ නාගරික ජනගහනය 19 වැනි සියවසේ අගභාගයේ සිට වේගයෙන් වර්ධනය විය. යුද්ධවල විනාශයෙන් පසුව, ලන්දේසි පරම්පරාවෙන් පැවත එන බෝයර් ගොවීන් විනාශ වූ ට්‍රාන්ස්වාල් සහ ඔරේන්ජ් ෆ්‍රී ස්ටේට් ප්‍රදේශවලින් නගරවලට පලා ගොස් සුදු නාගරික දුප්පතුන්ගේ පන්තිය බවට පත් විය.[30]

ස්වාධීනත්වය

[සංස්කරණය]

සුදු දකුණු අප්‍රිකානුවන් අතර බ්‍රිතාන්‍ය විරෝධී ප්‍රතිපත්ති ස්වාධීනත්වය කෙරෙහි අවධානය යොමු කළේය. ලන්දේසි සහ බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත සමයේ, 1879 ස්වදේශීය ස්ථාන පනත සහ සම්මත නීති පද්ධතිය ඇතුළුව, ආදිවාසීන්ගේ ජනාවාස සහ සංචලනය පාලනය කිරීමට යම් නීති සම්පාදනය කෙරුණද, වාර්ගික වෙන් කිරීම බොහෝ දුරට අවිධිමත් විය.[31][32][33][34][35]

දෙවන බෝයර් යුද්ධය අවසන් වී වසර අටකට පසු සහ වසර හතරක සාකච්ඡා වලින් පසුව, දකුණු අප්‍රිකානු පනත 1909 නාමික නිදහස ලබා දුන් අතර 1910 මැයි 31 දින දකුණු අප්‍රිකාවේ සංගමය නිර්මාණය කරන ලදී. සංගමය කේප් හි පැරණි ප්‍රදේශ ට්‍රාන්ස්වාල් සහ නටාල් ජනපද, මෙන්ම ඔරේන්ජ් ෆ්‍රී ස්ටේට් ජනරජය ඇතුළත් ආධිපත්‍යයක් විය.[36] 1913 ස්වදේශිකයන්ගේ ඉඩම් පනත කළු ජාතිකයින්ට ඉඩම් හිමිකම දැඩි ලෙස සීමා කළේය; ඒ අවස්ථාවේදී ඔවුන් පාලනය කළේ රටේ 7%ක් පමණයි. ආදිවාසීන් සඳහා වෙන් කර ඇති ඉඩම් ප්‍රමාණය පසුව සුළු වශයෙන් වැඩි කරන ලදී.[37]

1931 දී, එක්සත් රාජධානියේ නීති සම්පාදනය කිරීම සඳහා එක්සත් රාජධානියේ පාර්ලිමේන්තුව සතු අවසාන බලතල අහෝසි කරන ලද වෙස්ට්මිනිස්ටර් ප්‍රඥප්තිය සම්මත කිරීමත් සමඟ සංගමය එක්සත් රාජධානියෙන් පූර්ණ ස්වෛරීත්වයට පත් විය. ලයිබීරියාව, ඉතියෝපියාව සහ ඊජිප්තුව යන තවත් අප්‍රිකානු රටවල් තුනක් පමණක් එම අවස්ථාවට පෙර ස්වාධීනව පැවතුනි. 1934 දී, දකුණු අප්‍රිකානු පක්ෂය සහ ජාතික පක්ෂය එක්සත් පක්ෂය පිහිටුවීමට ඒකාබද්ධ වූ අතර, අප්‍රිකානුවන් සහ ඉංග්‍රීසි කතා කරන සුදු ජාතිකයන් අතර සංහිඳියාවක් ඇති කිරීමට උත්සාහ කළහ. 1939 දී, එක්සත් රාජධානියේ මිත්‍රයෙකු ලෙස, දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයට සංගමය ඇතුල්වීම මත පක්ෂය දෙකඩ විය, ජාතික පක්ෂ අනුගාමිකයින් එයට විරුද්ධ විය.[38]

වර්ණභේදවාදී යුගය

[සංස්කරණය]
"සුදු පුද්ගලයන්ගේ භාවිතය සඳහා" - ඉංග්‍රීසි සහ අප්‍රිකානු භාෂාවෙන් වර්ණභේදවාදී ලකුණ

1948 දී ජාතික පක්ෂය බලයට පත් විය. එය ලන්දේසි සහ බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත පාලනය යටතේ ආරම්භ වූ වාර්ගික බෙදීම ශක්තිමත් කළේය. කැනඩාවේ ඉන්දියානු පනත රාමුවක් ලෙස ගනිමින්,[39] ජාතිකවාදී රජය සියලු ජාතීන් වර්ග තුනකට වර්ග කර (සුදු, කළු, ඉන්දියානු සහ වර්ණිත මිනිසුන් (මිශ්‍ර ජාතියේ මිනිසුන්)) සහ එක් එක් අය සඳහා අයිතිවාසිකම් සහ සීමාවන් වර්ධනය කළේය. සුදු සුළුතරය (20% ට වඩා අඩු)[40] අති විශාල කළු බහුතරයක් පාලනය කළේය. නීත්‍යානුකූලව ආයතනික වෙන් කිරීම වර්ණභේදවාදය ලෙස හැඳින්විණි. පළමු ලෝක බටහිර ජාතීන් හා සැසඳිය හැකි පරිදි, සුදු ජාතිකයන් මුළු අප්‍රිකාවේම ඉහළම ජීවන තත්ත්වය භුක්ති විඳින අතර, කළු බහුතරයක් ආදායම්, අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ ආයු අපේක්ෂාව ඇතුළු සෑම ප්‍රමිතියකින්ම පාහේ අවාසි සහගතව සිටියහ.[41] 1955 දී කොංග්‍රස් සන්ධානය විසින් සම්මත කරන ලද නිදහස් ප්‍රඥප්තිය, වාර්ගික නොවන සමාජයක් සහ වෙනස් කොට සැලකීම අවසන් කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය.

1961 මැයි 31 දින, ජනමත විචාරණයකින් (සුදු ජාතික ඡන්ද දායකයින්ට පමණක් විවෘත) රට ජනරජයක් බවට පත් වූ අතර එය යන්තමින් සම්මත විය;[42] බ්‍රිතාන්‍ය ආධිපත්‍යය දරන නටාල් පළාත බොහෝ දුරට යෝජනාවට විරුද්ධව ඡන්දය ප්‍රකාශ කළේය. දෙවන එලිසබෙත්ට දකුණු අප්‍රිකාවේ රැජින යන පදවිය අහිමි වූ අතර අවසාන ආණ්ඩුකාරවරයා වූ චාල්ස් රොබර්ට්ස් ස්වර්ට් රාජ්‍ය ජනාධිපති බවට පත්විය. වෙස්ට්මිනිස්ටර් ක්‍රමයට සහනයක් ලෙස, ජනාධිපතිවරයා පත් කිරීම පාර්ලිමේන්තුව විසින් පැවති අතර, 1983 පී.ඩබ්ලිව්. බෝතාගේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා පනත වන තෙක්, අගමැති ධුරය අහෝසි කර, පාර්ලිමේන්තුවට වගකිව යුතු අද්විතීය "ශක්තිමත් ජනාධිපති ධූරයක්" ස්ථාපිත කරන තෙක් පාහේ බල රහිත විය. අනෙකුත් පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය රටවල බලපෑම් මත දකුණු අප්‍රිකාව 1961 දී සංවිධානයෙන් ඉවත් වූ අතර 1994 දී නැවත එයට සම්බන්ධ විය.

රට තුළත් ඉන් පිටතත් වර්ණභේදවාදයට විරුද්ධ වුවද, වර්ණභේදවාදය අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යාම සඳහා රජය නීති සම්පාදනය කළේය. ආරක්ෂක හමුදා අභ්‍යන්තර විසම්මුතිය මැඩපැවැත්වූ අතර, අප්‍රිකානු ජාතික කොන්ග්‍රසය (ANC), අසානියන් මහජන සංවිධානය, සහ පෑන්-අප්‍රිකානුවාදි කොන්ග්‍රසය වැනි වර්ණභේද විරෝධී සංවිධාන ගරිල්ලා යුද්ධ[43] සහ නාගරික කඩාකප්පල්කාරී ක්‍රියා සිදු කිරීමත් සමඟ ප්‍රචණ්ඩත්වය පුළුල් විය.[44] ප්‍රතිවාදී ප්‍රතිරෝධක ව්‍යාපාර තුන ගෘහස්ථ බලපෑම සඳහා ජෝකී කරන විට ඉඳහිට අන්තර් කන්ඩායම් ගැටුම්වල ද නිරත විය.[45] වර්ණභේදවාදය වඩ වඩාත් මතභේදයට තුඩු දුන් අතර, රටවල් කිහිපයක් දකුණු අප්‍රිකානු රජය සමඟ ඇති ව්‍යාපාර වර්ජනය කිරීමට පටන් ගත්තේ එහි වාර්ගික ප්‍රතිපත්ති හේතුවෙනි. මෙම වර්ජනය සහ සීමා කිරීම් පසුව ජාත්‍යන්තර සම්බාධක සහ විදේශීය ආයෝජකයින් සතු කොටස් ඉවත් කිරීම දක්වා ව්‍යාප්ත විය.[46][47]

පශ්චාත් වර්ණභේදවාදය

[සංස්කරණය]
එෆ්. ඩබ්. ද ක්ලර්ක් සහ නෙල්සන් මැන්ඩෙලා 1992 ජනවාරි මාසයේදී අතට අත දුන්හ.

1974 දී මැන්ගෝසුතු බුතෙලෙසි සහ හැරී ෂ්වාර්ස් විසින් අත්සන් කරන ලද මහලබටිනි ප්‍රකාශනය, දකුණු අප්‍රිකාවේ කළු සහ සුදු දේශපාලන නායකයින් විසින් ඇති කර ගත් එවැනි ගිවිසුම් වලින් පළමුවැන්න වන සාමකාමී බලය සහ සැමට සමානාත්මතාවය සාමකාමීව සංක්‍රමණය කිරීමේ මූලධර්ම ඇතුළත් කර ඇත. අවසානයේදී, එෆ්. ඩබ්. ද ක්ලර්ක් 1993 දී ප්‍රතිපත්ති සහ ආන්ඩුව මාරු කිරීම සඳහා නෙල්සන් මැන්ඩෙලා සමඟ ද්විපාර්ශ්වික සාකච්ඡා ආරම්භ කළේය.

1990 දී, ජාතික පක්ෂ ආන්ඩුව ANC සහ අනෙකුත් දේශපාලන සංවිධානවල තහනම ඉවත් කරන විට වෙනස්කම් කිරීම විසුරුවා හැරීම සඳහා පළමු පියවර ගත්තේය. එය කඩාකප්පල්කාරී ක්‍රියාවක් සම්බන්ධයෙන් වසර 27ක සිරදඬුවම් විඳීමෙන් පසු නෙල්සන් මැන්ඩෙලා සිරෙන් නිදහස් කළේය. සාකච්ඡා ක්රියාවලියක් අනුගමනය කරන ලදී. 1992 ජනමත විචාරණයකින් සුදු ඡන්දදායකයින්ගේ අනුමැතිය ඇතිව, වර්ණභේදවාදය අවසන් කිරීමට රජය දිගටම සාකච්ඡා කළේය. දකුණු අප්‍රිකාව සිය ප්‍රථම විශ්වීය මැතිවරණය 1994 දී පැවැත්වූ අතර එය ANC අතිමහත් බහුතරයකින් ජයග්‍රහණය කළේය. එදා ඉඳන් බලයේ ඉන්නවා. රට නැවත පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලයට සම්බන්ධ වූ අතර දකුණු අප්‍රිකානු සංවර්ධන ප්‍රජාවේ සාමාජිකයෙකු බවට පත් විය.[48]

වර්ණභේදවාදයෙන් පසු දකුණු අප්‍රිකාවේ විරැකියාව ඉහළ මට්ටමක පැවතුනි. බොහෝ කළු ජාතිකයන් මධ්‍යම හෝ ඉහළ පන්තිවලට නැඟී ඇති අතර, නිල ප්‍රමිතික අනුව කළු ජාතිකයන්ගේ සමස්ත විරැකියා අනුපාතය 1994 සහ 2003 අතර නරක අතට හැරුණු නමුත් පුළුල් වූ නිර්වචන භාවිතයෙන් සැලකිය යුතු ලෙස අඩු විය.[49] සුදු දකුණු අප්‍රිකානුවන් අතර දරිද්‍රතාවය, පෙර දුර්ලභ විය.[50] ධනය යලි බෙදා හැරීම සහ ආර්ථික වර්ධනය යන දෙකම සහතික කිරීම සඳහා මූල්‍ය හා මූල්‍ය විනය සාක්ෂාත් කර ගැනීමට රජය අරගල කළේය. එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව සංවර්ධන දර්ශකය 1990 දශකයේ මැද භාගය දක්වා ක්‍රමානුකූලව ඉහළ ගියේය.[51] පසුව 1995 සිට 2005 දක්වා පහත වැටුණේ 2013 දී එහි 1995 උච්චතම අවස්ථාව යථා තත්ත්වයට පත් කිරීමට පෙරය.[52] දකුණු අප්‍රිකානු එච්.අයි.වී/ඒඩ්ස් වසංගතය හේතුවෙන් මෙම පහත වැටීමට විශාල වශයෙන් හේතු විය හැකි අතර, දකුණු අප්‍රිකානු ආයු අපේක්ෂාව 1992 දී වසර 62 ක ඉහළ අගයක සිට 2005 දී 53 දක්වා අඩු මට්ටමකට පහත වැටුණු අතර,[53] සහ එහි මුල් වසරවලදී වසංගතය ආමන්ත්‍රණය කිරීමට පියවර ගැනීමට රජය අසමත් විය.[54]

2010 FIFA ලෝක කුසලානය ජොහැන්නස්බර්ග්හි උප නගරයක් වන සොවෙටෝ නගරයේ වුවුසීලස් සමඟ නරඹන ආධාරකරුවන්
2015 අප්‍රේල් 23 වැනි දින දකුණු අප්‍රිකාවේ විජාතික භීතිකාවට එරෙහිව ජොහැන්නස්බර්ග්හි

2008 මැයි මාසයේදී කැරලි 60කට වඩා මිය ගියහ.[55] නිවාස අයිතීන් සහ නෙරපා හැරීම් පිළිබඳ මධ්‍යස්ථානය ඇස්තමේන්තු කළේ 100,000කට වැඩි පිරිසක් තම නිවෙස්වලින් පලවා හරින ලද බවයි.[56] ඉලක්කයන් ප්‍රධාන වශයෙන් නීත්‍යානුකූල සහ නීතිවිරෝධී සංක්‍රමණිකයන් සහ සරණාගතයින් සරණාගතයින් විය, නමුත් වින්දිතයින්ගෙන් තුනෙන් එකක් දකුණු අප්‍රිකානු පුරවැසියන් විය.[55] 2006 සමීක්ෂණයකදී, දකුණු අප්‍රිකානු සංක්‍රමණ ව්‍යාපෘතිය නිගමනය කළේ වෙනත් ඕනෑම ජාතික කණ්ඩායමකට වඩා දකුණු අප්‍රිකානුවන් සංක්‍රමණයට විරුද්ධ බවයි.[57] සරණාගතයින් සඳහා වූ එක්සත් ජාතීන්ගේ මහ කොමසාරිස්වරයා 2008 දී වාර්තා කළේ, සරණාගතයින් 200,000 කට අධික සංඛ්‍යාවක් දකුණු අප්‍රිකාවේ සරණාගතභාවය සඳහා ඉල්ලුම් කළ බවයි, එය පෙර වසරට වඩා හතර ගුණයකින් වැඩි විය.[58] මෙම ජනයා ප්‍රධාන වශයෙන් සිම්බාබ්වේ සිට පැමිණියද, බොහෝ දෙනෙක් බුරුන්ඩි, කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය, රුවන්ඩාව, එරිත්‍රියාව, ඉතියෝපියාව සහ සෝමාලියාව යන රටවලින් පැමිණෙති.[58] රැකියා, ව්‍යාපාරික අවස්ථා, පොදු සේවා සහ නිවාස පිළිබඳ තරඟය සරණාගතයින් සහ සත්කාරක ප්‍රජාවන් අතර ආතතියට හේතු වී ඇත.[58] දකුණු අප්‍රිකාවේ විජාතික භීතිකාව තවමත් ගැටලුවක් වන අතර, එක්සත් ජාතීන්ගේ සරණාගතයින් පිළිබඳ මහ කොමසාරිස් 2011 දී වාර්තා කළේ මෑත කාලීන ප්‍රචණ්ඩත්වය මුලින් බිය වූ තරම් පුළුල්ව පැතිරී නොතිබූ බවයි.[58] එසේ වුවද, දකුණු අප්‍රිකාව වාර්ගික ප්‍රශ්න සමඟ දිගටම පොරබදමින් සිටින බැවින්, යෝජිත විසඳුම්වලින් එකක් නම්, ජාතිවාදය සහ සමානාත්මතාවය සඳහා වූ කැපවීම දකුණු අප්‍රිකාවේ තහනම තහවුරු කිරීම සඳහා අපේක්ෂිත වෛරී අපරාධ සහ වෛරී කථන පනත් කෙටුම්පත වැනි නීති සම්මත කිරීමයි.[59][60]

2018 පෙබරවාරි 14 වන දින ජේකබ් සූමා ජනාධිපති ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. පෙබරවාරි 15 ​​වනදා සිට ANC සභාපති සිරිල් රමෆෝසා දකුණු අප්‍රිකාවේ ජනාධිපති විය. 2018 මාර්තු 16 වන දින, ජනාධිපති ජේකොබ් සූමා ජනාධිපති ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්වී මාසයකට වැඩි කාලයක් ගතවීමෙන් පසු, ජාතික මහජන නඩු පැවරීමේ අධ්‍යක්ෂ ෂෝන් ඒබ්‍රහම්ස් නිවේදනය කළේ, සූමාට නැවතත් අපරාධ චෝදනා 16ක් සම්බන්ධයෙන් - වංචා චෝදනා 12ක්, දූෂණ චෝදනා දෙකක් සහ එක බැගින් නඩු පැවරීමට සිදුවන බවයි. 2006 අධිචෝදනා පත්‍රයේ දී මෙන් ම ජාවාරම් සහ මුදල් විශුද්ධිකරණය. ඔහු උසාවියට ​​නොපැමිණීම නිසා 2020 පෙබරවාරි මාසයේදී ඔහු අත්අඩංගුවට ගැනීම සඳහා වරෙන්තුවක් නිකුත් කරන ලදී. 2021 දී ඔහු අධිකරණයට අපහාස කිරීමේ චෝදනාවට වරදකරු වූ අතර මාස 15 ක සිරදඬුවමක් නියම විය. ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, සූමාගේ ආධාරකරුවන් විරෝධතාවල නිරත වූ අතර එය කැරලි, මංකොල්ලකෑම්, විනාශ කිරීම් සහ පුලුල් ප්‍රචණ්ඩත්වයට තුඩු දුන් අතර, පුද්ගලයන් 354 දෙනෙකු මිය ගියහ.[61]

ඉහළ විරැකියාව, අඩු ආර්ථික වර්ධනය, අඩු ව්‍යාපාර ආයෝජන, ඉහළ යාම හේතුවෙන් රට අසාර්ථක රාජ්‍යයකට කඩා වැටීමේ අවදානමක් ඇති බවට ජාත්‍යන්තර ආයතන, ව්‍යාපාර සහ දේශපාලන චරිත වර්ධනය වන සංඛ්‍යාව සමඟ 2020 සිට දකුණු අප්‍රිකාව දැඩි දේශපාලන හා ආර්ථික අර්බුදයකට මුහුණ දී තිබේ. ප්‍රචණ්ඩකාරී අපරාධ, අක්‍රමිකතා, දේශපාලන දූෂණ සහ රාජ්‍ය ග්‍රහණයේ මට්ටම් ඉහල ගොස් ඇත.[62][63][64][65][66] 2007 වසරේ සිට රට බලශක්ති අර්බුදයකට මුහුණ දී ඇති අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බර පැටවීම හේතුවෙන් සාමාන්‍ය පෙරළෙන විදුලිය ඇණහිට ඇත.[67] ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලට අනුව, දකුණු අප්‍රිකාව "දැවැන්ත දූෂණයෙන්" සහ රාජ්‍ය ග්‍රහණයෙන් පීඩා විඳිමින් සිටී.[68]

දූෂණ චෝදනා විමර්ශනය කිරීම සහ රාජ්‍ය ග්‍රහණය කර ගැනීම සඳහා 2018 දී පිහිටුවන ලද සොන්ඩෝ කොමිසම එහි සොයාගැනීම් 2022 දී නිකුත් කරන ලදී. එය ට්‍රාන්ස්නෙට්, එස්කොම් සහ ඩෙනෙල් ඇතුළු රජයේ සෑම තරාතිරමකම මෙන්ම නීතිය බලාත්මක කිරීම, බුද්ධි අංශ, සහ සිවිල් සේවය. එය පද්ධතිමය දූෂණ, වංචා, ජාවාරම්, අල්ලස්, මුදල් විශුද්ධිකරණය සහ රාජ්‍ය අල්ලා ගැනීම් පිළිබඳ සාක්ෂි ලේඛනගත කළේය. එය අප්‍රිකානු ජාතික කොන්ග්‍රස් පක්ෂය සහ ජේකබ් සූමා විමර්ශනය කරන ලද අතර, ඔවුන් ගුප්තා පවුලට ඔවුන්ගේ සෘජු ආධාරය හරහා රාජ්‍ය ග්‍රහණයට හවුල් වූ බව නිගමනය කළේය.[69][70] "කොමිසම ඇස්තමේන්තු කළේ රාජ්‍ය ග්‍රහණයෙන් 'කිලිටි' වූ රාජ්‍යය විසින් වියදම් කරන ලද මුළු මුදල් ප්‍රමාණය රුපියල් බිලියන 57 ක් පමණ වනු ඇති බවයි. රුපියල් බිලියන 57 න් 97% කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් ලැබුණේ ට්‍රාන්ස්නෙට් සහ එස්කොම් වෙතින් ය. මෙම අරමුදල්වලින් ගුප්ත ව්‍යවසායයට ලැබුණි. අවම වශයෙන් R15 බිලියනය ප්‍රාන්තයට වන මුළු පාඩුව ප්‍රමාණ කිරීමට අපහසු නමුත් එය R15 බිලියන ඉක්මවනු ඇත."[70]

2022 දී රුසියාව යුක්රේනය ආක්‍රමණය කිරීම සහ පවතින යුද්ධය සම්බන්ධයෙන් දකුණු අප්‍රිකාව මධ්‍යස්ථ ස්ථාවරයක් පවත්වා ඇත. 2023 දෙසැම්බර් 29 වන දින, ඊශ්‍රායලය-හමාස් යුද්ධයේ කොටසක් ලෙස ගාසා තීරයේ ඊශ්‍රායලයේ හැසිරීම සම්බන්ධයෙන් දකුණු අප්‍රිකාව ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට සිය නඩුව විධිමත් ලෙස ඉදිරිපත් කළ අතර, ඊශ්‍රායලය ගාසා තීරයේ පලස්තීනුවන්ට එරෙහිව ජන සංහාරයක් සිදු කර ඇති බවත් ඒවා සිදු කරන බවත් චෝදනා කළේය. ඔක්තෝබර් 7 වැනිදා ඊශ්‍රායලයේ සිදු වූ සමූලඝාතනයට වගකිව යුතු කණ්ඩායම වන හමාස් සංවිධානයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයින්ට දකුණු අප්‍රිකාව නැවත නැවතත් සත්කාර කර ඇත.[71][72]

2024 මහ මැතිවරණයෙන් පසුව, අප්‍රිකානු ජාතික කොංග්‍රසය දකුණු අප්‍රිකානු පාර්ලිමේන්තුවේ තනි විශාලතම පක්ෂය ලෙස පැවතියද, වර්ණභේදවාදයේ අවසානයෙන් පසු ප්‍රථම වතාවට ජාතික ඡන්ද ප්‍රතිශතය 50% ට වඩා පහත වැටුණු බව දුටුවේය.[73] ජනාධිපති රමපෝසා, නෙල්සන් මැන්ඩෙලාගේ කැබිනට් මණ්ඩලයෙන් පසු ප්‍රථම වරට ජාතික එක්සත් ආන්ඩුවක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, පෙර ප්‍රධාන විරුද්ධ පක්ෂය වූ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සන්ධානය සහ අනෙකුත් සුළු පක්ෂ සමඟ ගිවිසුමකට එළඹියේය.[74] ආර්ථික නිදහස් සටන්කාමීන්ගේ නායක ජුලියස් මලේමාට එරෙහිව ජාතික සභාව විසින් රමෆෝසා දෙවන ධුර කාලය සඳහා නැවත තේරී පත් විය.[75]

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ Wymer, John; Singer, R (1982). The Middle Stone Age at Klasies River Mouth in South Africa. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-76103-9.
  2. ^ Deacon, HJ (2001). "Guide to Klasies River" (PDF). Stellenbosch University. p. 11. 21 February 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 5 September 2009.
  3. ^ "Fossil Hominid Sites of South Africa". UNESCO World Heritage Centre. 4 December 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 December 2019.
  4. ^ Marean, Curtis W. (September 2010). "Pinnacle Point Cave 13B (Western Cape Province, South Africa) in context: The Cape Floral kingdom, shellfish, and modern human origins". Journal of Human Evolution. 59 (3–4): 425–443. Bibcode:2010JHumE..59..425M. doi:10.1016/j.jhevol.2010.07.011. PMID 20934095.
  5. ^ Broker, Stephen P. "Hominid Evolution". Yale-New Haven Teachers Institute. 7 April 2008 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 June 2008.
  6. ^ Langer, William L., ed. (1972). An Encyclopedia of World History (5th ed.). Boston: Houghton Mifflin Company. p. 9. ISBN 978-0-395-13592-1.
  7. ^ Leakey, Louis Seymour Bazett (1936). "Stone Age cultures of South Africa". Stone age Africa: an outline of prehistory in Africa (reprint ed.). Negro Universities Press. p. 79. ISBN 9780837120225. සම්ප්‍රවේශය 21 February 2018. In 1929, during a brief visit to the Transvaal, I myself found a number of pebble tools in some of the terrace gravels of the Vaal River, and similar finds have been recorded by Wayland, who visited South Africa, and by van Riet Lowe and other South African prehistorians.
  8. ^ Alfred, Luke. "The Bakoni: From prosperity to extinction in a generation". Citypress. 20 October 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 September 2020.
  9. ^ "Adam's Calendar in Waterval Boven, Mpumalanga". www.sa-venues.com. 17 December 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 September 2020.
  10. ^ Domville-Fife, C.W. (1900). The encyclopedia of the British Empire the first encyclopedic record of the greatest empire in the history of the world ed. London: Rankin. p. 25.
  11. ^ Mackenzie, W. Douglas; Stead, Alfred (1899). South Africa: Its History, Heroes, and Wars. Chicago: The Co-Operative Publishing Company.
  12. ^ Pakeman, SA. Nations of the Modern World: Ceylon (1964 ed.). Frederick A Praeger, Publishers. pp. 18–19.
  13. ^ a b c Wilmot, Alexander & John Centlivres Chase. History of the Colony of the Cape of Good Hope: From Its Discovery to the Year 1819 (2010 ed.). Claremont: David Philip (Pty) Ltd. pp. 1–548. ISBN 978-1-144-83015-9.
  14. ^ Kaplan, Irving. Area Handbook for the Republic of South Africa (PDF). pp. 46–771. 28 April 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 30 May 2015.
  15. ^ "African History Timeline". West Chester University of Pennsylvania. 7 January 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 June 2008.
  16. ^ a b Hunt, John (2005). Campbell, Heather-Ann (ed.). Dutch South Africa: Early Settlers at the Cape, 1652–1708. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. pp. 13–35. ISBN 978-1-904744-95-5.
  17. ^ a b c Nelson, Harold. Zimbabwe: A Country Study. pp. 237–317.
  18. ^ Elphick, R (1993). Khoikhoi and the Founding of White South Africa (English බසින්) (1st ed.). Johannesburg: Ravan Press. p. 240.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  19. ^ a b c d e Stapleton, Timothy (2010). A Military History of South Africa: From the Dutch-Khoi Wars to the End of Apartheid. Santa Barbara: Praeger Security International. pp. 4–6. ISBN 978-0-313-36589-8.
  20. ^ Keegan, Timothy (1996). Colonial South Africa and the Origins of the Racial Order (1996 ed.). David Philip Publishers (Pty) Ltd. pp. 85–86. ISBN 978-0-8139-1735-1.
  21. ^ a b c Lloyd, Trevor Owen (1997). The British Empire, 1558–1995. Oxford: Oxford University Press. pp. 201–203. ISBN 978-0-19-873133-7.
  22. ^ "Shaka: Zulu Chieftain". Historynet.com. 9 February 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
  23. ^ "Shaka (Zulu chief)". Encyclopædia Britannica. 11 January 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
  24. ^ W. D. Rubinstein (2004). Genocide: A History. Pearson Longman. p. 22. ISBN 978-0-582-50601-5. 8 August 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 June 2013.
  25. ^
    Hillier, Alfred Peter; Cana, Frank Richardson (1911). "Orange Free State". එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා. 20 (11th ed.). pp. 151-160. 
  26. ^ Williams, Garner F (1905). The Diamond Mines of South Africa, Vol II. New York: B. F Buck & Co. pp. Chapter XX. 31 July 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 November 2008.
  27. ^ "South African Military History Society – Journal- THE SEKUKUNI WARS". samilitaryhistory.org. 23 July 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 August 2020.
  28. ^ Knight, Ian (6 May 2011). Zulu Rising: The Epic Story of Isandlwana and Rorke's Drift. Pan Macmillan. ISBN 9781447202233. 28 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 December 2023.
  29. ^ "5 of the worst atrocities carried out by the British Empire". The Independent. 19 January 2016. 27 September 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 September 2019.
  30. ^ Ogura, Mitsuo (1996). "Urbanization and Apartheid in South Africa: Influx Controls and Their Abolition". The Developing Economies (ඉංග්‍රීසි බසින්). 34 (4): 402–423. doi:10.1111/j.1746-1049.1996.tb01178.x. ISSN 1746-1049. PMID 12292280.
  31. ^ Bond, Patrick (1999). Cities of gold, townships of coal: essays on South Africa's new urban crisis. Africa World Press. p. 140. ISBN 978-0-86543-611-4.
  32. ^ Report of the Select Committee on Location Act (Report). Cape Times Limited. 1906. සම්ප්‍රවේශය 30 July 2009.
  33. ^ Godley, Godfrey; Archibald, Welsh; Thomson, William; Hemsworth, H. D. (1920). Report of the Inter-departmental committee on the native pass laws (Report). Cape Times Limited. p. 2.
  34. ^ Papers relating to legislation affecting natives in the Transvaal (Report). Great Britain Colonial Office; Transvaal (Colony). Governor (1901–1905: Milner). January 1902.
  35. ^ De Villiers, John Abraham Jacob (1896). The Transvaal. London: Chatto & Windus. pp. 30 (n46). සම්ප්‍රවේශය 30 July 2009.
  36. ^
    Cana, Frank Richardson (1911). "South Africa". in Chisholm, Hugh. එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා. 25 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 467. 
  37. ^ "Native Land Act". South African Institute of Race Relations. 19 June 1913. 14 October 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  38. ^ "National Party (NP) | South African History Online". www.sahistory.org.za. 8 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 December 2023.
  39. ^ Gloria Galloway, "Chiefs Reflect on Apartheid" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2 මැයි 2019 at the Wayback Machine, The Globe and Mail, 11 December 2013
  40. ^ Beinart, William (2001). Twentieth-century South Africa. Oxford University Press. p. 202. ISBN 978-0-19-289318-5.
  41. ^ "apartheid | South Africa, Definition, Facts, Beginning, & End". Britannica (ඉංග්‍රීසි බසින්). 7 May 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-05-15.
  42. ^ "Hendrik Frensch Verwoerd". South African History Online. 29 November 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 March 2013. On 5 October 1960 a referendum was held in which White voters were asked: "Do you support a republic for the Union?" – 52 percent voted 'Yes'.
  43. ^ Gibson, Nigel; Alexander, Amanda; Mngxitama, Andile (2008). Biko Lives! Contesting the Legacies of Steve Biko. Hampshire: Palgrave Macmillan. p. 138. ISBN 978-0-230-60649-4.
  44. ^ Switzer, Les (2000). South Africa's Resistance Press: Alternative Voices in the Last Generation Under Apartheid. Issue 74 of Research in international studies: Africa series. Ohio University Press. p. 2. ISBN 978-0-89680-213-1. 11 December 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2020.
  45. ^ Mitchell, Thomas (2008). Native vs Settler: Ethnic Conflict in Israel/Palestine, Northern Ireland and South Africa. Westport: Greenwood Publishing Group. pp. 194–196. ISBN 978-0-313-31357-8.
  46. ^ Bridgland, Fred (1990). The War for Africa: Twelve months that transformed a continent. Gibraltar: Ashanti Publishing. p. 32. ISBN 978-1-874800-12-5.
  47. ^ Landgren, Signe (1989). Embargo Disimplemented: South Africa's Military Industry (1989 ed.). Oxford University Press. pp. 6–10. ISBN 978-0-19-829127-5.
  48. ^ "South Africa". www.sadc.int. 25 December 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 December 2023.
  49. ^ "Post-Apartheid South Africa: the First Ten Years – Unemployment and the Labor Market" (PDF). IMF. 29 July 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 16 February 2013.
  50. ^ "Zuma surprised at level of white poverty". Mail & Guardian. 18 April 2008. 29 July 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 May 2010.
  51. ^ "South Africa". Human Development Report. United Nations Development Programme. 2006. 29 November 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 November 2007.
  52. ^ "2015 United Nations Human Development Report" (PDF). 22 December 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 August 2018.
  53. ^ "South African Life Expectancy at Birth, World Bank". 6 August 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 August 2018.
  54. ^ "Ridicule succeeds where leadership failed on AIDS". South African Institute of Race Relations. 10 November 2006.[භින්න වූ සබැඳිය]
  55. ^ a b Chance, Kerry (20 June 2008). "Broke-on-Broke Violence". Slate. 8 September 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 July 2011.
  56. ^ "COHRE statement on Xenophobic Attacks". 2 June 2008. 18 January 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 July 2011.
  57. ^ Southern African Migration Project; Institute for Democracy in South Africa; Queen's University (2008). Jonathan Crush (ed.). The perfect storm: the realities of xenophobia in contemporary South Africa (PDF). Idasa. p. 1. ISBN 978-1-920118-71-6. 30 July 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 June 2013.
  58. ^ a b c d "UNHCR Global Appeal 2011 – South Africa". United Nations High Commissioner for Refugees. 11 May 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
  59. ^ Harris, Bronwyn (2004). Arranging prejudice: Exploring hate crime in post-apartheid South Africa (PDF) (Report). Cape Town: Centre for the Study of Violence and Reconciliation. 28 May 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2024-06-10.
  60. ^ Traum, Alexander (2014). "Contextualising the hate speech debate: the United States and South Africa". The Comparative and International Law Journal of Southern Africa. 47 (1): 64–88. ISSN 0010-4051. JSTOR 24585817. 10 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2024.
  61. ^ Campbell, John (2021-07-15). "South Africa Sees the Best of Times and the Worst of Times". Council on Foreign Relations (ඉංග්‍රීසි බසින්). 4 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-04.
  62. ^ Sguazzin, Antony (2020-09-10). "South Africa Heading Toward Becoming a Failed State, Group Says". Bloomberg. 24 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-04.
  63. ^ Hattingh, Chris (2021-07-20). "South Africa Descends Into Looting and Violence Amid Economic Turmoil". Foundation for Economic Education. 4 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-04.
  64. ^ Levy, Brian; Hirsch, Alan; Naidoo, Vinothan; Nxele, Musa (2021-03-18). "South Africa: When Strong Institutions and Massive Inequalities Collide". Carnegie Endowment for International Peace. 27 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-04.
  65. ^ Poplak, Richard (2021-07-13). "This is what a failed state looks like". Daily Maverick (ඉංග්‍රීසි බසින්). 4 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-04.
  66. ^ Head, Tom (2022-03-06). "SA heading towards 'failed state' territory - according to our own Treasury". The South African. 4 December 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-04.
  67. ^ Pawle, Lucy (2020-10-09). "Ferraris and frustration: Two faces of South Africa's corruption battle". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 4 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-04.
  68. ^ Momoniat, Ismail (2023-04-10). "How and Why Did State Capture and Massive Corruption Occur in South Africa ?". International Monetary Fund (ඉංග්‍රීසි බසින්). 4 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-04.
  69. ^ Maseko, Nomsa (2022-06-23). "South Africa's Zondo commission: Damning report exposes rampant corruption". BBC News. 4 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-04.
  70. ^ a b "The Zondo Commission: A bite-sized summary". Public Affairs Research Institute, University of the Witwatersrand. 2022-09-05. 4 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-04.
  71. ^ Imray, Gerald (2023-12-05). "Hamas officials join Nelson Mandela's family at ceremony marking 10th anniversary of his death". AP News (ඉංග්‍රීසි බසින්). 4 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-04.
  72. ^ Ahren, Raphael (2015-10-19). "Jerusalem fumes as South Africa hosts Hamas chiefs". The Times of Israel. 24 May 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-04.
  73. ^ Chothia, Farouk; Byaruhanga, Catherine (2024-05-31). "South Africa election result: Will ANC share power with MK party or DA?". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 1 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-04.
  74. ^ "South Africa's ANC moves closer to forming coalition government". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2024-06-14. 15 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-15.
  75. ^ "Ramaphosa is re-elected for second term as South African president, heading broad coalition". Al Jazeera (ඉංග්‍රීසි බසින්). 15 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-06-15.
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=දකුණු_අප්‍රිකාවේ_ඉතිහාසය&oldid=728188" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි