මායා ශිෂ්ටාචාරය
 | |
| භූගෝලීය කලාපය | මායා කලාපය, මෙසෝඇමෙරිකා |
|---|---|
| යුගය | Mesoamerican Preclassic Period to Colonial Period |
| දින | ආ. ක්‍රි.පූ. 2000 – ක්‍රි.ව 1697 |
| Type site | Uaxactun, Dzibilchaltun |
| පූර්වගමනය වූයේ | පුරාවිද්‍යා කාලය |
.jpg)
මායා ශිෂ්ටාචාරය (/ˈmaɪə/) යනු පුරාතනයේ සිට මුල් නූතන යුගය දක්වා පැවති මෙසෝඇමරිකානු ශිෂ්ටාචාරයකි. එය එහි පැරණි විහාරස්ථාන සහ ග්ලයිෆ් (ස්ක්රිප්ට්) මගින් හැඳින්වේ. මායා අක්ෂර යනු පූර්ව-කොලොම්බියානු ඇමරිකාවේ වඩාත් සංකීර්ණ සහ ඉතා දියුණු ලේඛන පද්ධතියයි . ශිෂ්ටාචාරය එහි කලාව, ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ගණිතය, දින දර්ශනය සහ තාරකා විද්‍යාත්මක ක්‍රමය සඳහා ද ප්‍රසිද්ධය.
මායා ශිෂ්ටාචාරය වර්ධනය වූයේ මායා කලාපයේ, අද ගිනිකොනදිග මෙක්සිකෝව, සියලුම ග්වාටමාලා සහ බෙලීස් සහ හොන්ඩුරාස් සහ එල් සැල්වදෝරයේ බටහිර කොටස් වලින් සමන්විත ප්රදේශයකි. එයට යුකැටන් අර්ධද්වීපයේ උතුරු පහත්බිම් සහ සියෙරා මැඩ්‍රේ හි ග්වාටමාලා කඳුකරය, මෙක්සිකානු චියාපාස් ප්‍රාන්තය, දකුණු ග්වාතමාලාව, එල් සැල්වදෝරය සහ පැසිෆික් මුහුදු තීරයේ දකුණු පහත් බිම් ඇතුළත් වේ. අද, ඔවුන්ගෙන් පැවත එන්නන්, සාමූහිකව මායා ලෙස හැඳින්වේ, පුද්ගලයන් මිලියන 6 කට වඩා වැඩි සංඛ්‍යාවක්, ඉතිරිව ඇති මායා භාෂා විසිඅටකට වඩා කතා කරන අතර, ඔවුන්ගේ මුතුන් මිත්තන් සිටි ප්‍රදේශයේම වාසය කරති.
පූ 2000 ට පෙර පුරාණ යුගයේ කෘෂිකර්මාන්තයේ සහ මුල් ගම්මානවල පළමු වර්ධනයන් දක්නට ලැබුණි. පූර්ව සම්භාව්ය යුගය ( ආ. 2000 BC to 250 AD ) මායා ප්‍රදේශයේ ප්‍රථම සංකීර්ණ සමාජ පිහිටුවීම සහ බඩ ඉරිඟු, බෝංචි, ස්කොෂ් සහ මිරිස් ඇතුළු මායා ආහාරයේ ප්‍රධාන භෝග වගා කිරීම සිදු විය. පළමු මායා නගර ක්‍රි.පූ. 750 දී පමණ වර්ධනය වූ අතර, ක්‍රි.පූ. 500 වන විට මෙම නගරවල විචිත්‍රවත් ස්ටූකෝ මුහුණත සහිත විශාල විහාරස්ථාන ඇතුළු ස්මාරක ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය හිමි විය. ක්‍රිස්තු පූර්ව 3 වන සියවස වන විට මායා ප්‍රදේශයේ හයිරොග්ලිෆික් ලිවීම භාවිතා විය. ප්‍රාග් සම්භාව්ය යුගයේ දී, පීටන් ද්‍රෝණියේ විශාල නගර ගණනාවක් වර්ධනය වූ අතර, කමිනල්ජුයු නගරය ග්වාතමාලා කඳුකරයේ ප්‍රමුඛත්වයට පත් විය. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 250 දී පමණ ආරම්භ වී, සම්භාව්ය යුගය බොහෝ දුරට නිර්වචනය වන්නේ මායාවරුන් දිගු ගණන් කළ දිනයන් සහිත මූර්ති ස්මාරක මතු කරන විටය. මෙම කාල පරිච්ෙඡ්දය තුළ මායා ශිෂ්ටාචාරය සංකීර්ණ වෙළඳ ජාලයක් මගින් සම්බන්ධ වූ බොහෝ නගර රාජ්යයන් වර්ධනය විය. මායා පහත්බිම්වල මහා ප්‍රතිවාදීන් දෙදෙනෙකු වන ටිකාල් සහ කැලැක්මුල් නගර බලවත් විය. සම්භාව්ය යුගයේදී මධ්‍යම මෙක්සිකානු නගරයක් වන ටියෝටිහුකාන් මායා රාජවංශික දේශපාලනය තුළ ආක්‍රමණශීලී මැදිහත්වීමක් ද දක්නට ලැබුණි. 9 වන ශතවර්ෂයේදී, මධ්‍යම මායා ප්‍රදේශයේ පුලුල්ව පැතිරුනු දේශපාලන බිඳවැටීමක් ඇති වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස සිවිල් යුද්ධ, නගර අත්හැරීම සහ ජනගහනය උතුරු දෙසට මාරු විය. පශ්චාත් සම්භාව්ය යුගයේදී උතුරේ චිචෙන් ඉට්සාගේ නැගීම සහ ග්වාතමාලා කඳුකරයේ ආක්‍රමණශීලී Kʼicheʼ රාජධානිය ව්‍යාප්ත විය. 16 වන ශතවර්ෂයේදී, ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යය මෙසෝඇමරිකානු කලාපය යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලද අතර, 1697 දී අවසන් මායා නගරය වූ නොජ්පෙටෙන් බිඳවැටීම දිගු ව්‍යාපාර මාලාවක් දුටුවේය.
සම්භාව්ය යුගයේ පාලනය "දිව්‍ය රජු" යන සංකල්පය මත කේන්ද්‍රගත විය, ඔහු මනුෂ්‍යයන් සහ අද්භූත රාජධානිය අතර මැදිහත්කරුවෙකු ලෙස ක්‍රියා කරයි. රජකම සාමාන්‍යයෙන් (නමුත් තනිකරම නොවේ)[1] පීතෘමූලික වූ අතර බලය සාමාන්‍යයෙන් වැඩිමහල් පුත්‍රයා වෙත පැවරිණි . අනාගත රජෙකු සාර්ථක යුද නායකයෙකු මෙන්ම පාලකයෙකු වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන ලදී. සංවෘත අනුග්‍රහක පද්ධති මායා දේශපාලනයේ ප්‍රමුඛ බලවේගය විය, නමුත් අනුග්‍රහය රාජධානියක දේශපාලන සැකැස්ම කෙරෙහි බලපාන ආකාරය නගර-රාජ්‍යයෙන් නගර-රාජ්‍යයට වෙනස් විය. සම්භාව්ය යුගයේ අගභාගය වන විට, රදළ පැලැන්තියේ විශාලත්වය වර්ධනය වූ අතර, රජුගේ කලින් තිබූ සුවිශේෂී බලය අඩු විය. මායා ලී, ජේඩ්, අබ්සිඩියන්, පිඟන් මැටි, මූර්තිමත් ගල් ස්මාරක, ස්ටූකෝ සහ සිහින්ව පින්තාරු කරන ලද බිතුසිතුවම් ඇතුළුව දිරාපත් වන සහ නොදිරන ද්‍රව්‍ය භාවිතා කරමින් නවීන කලා ආකෘතීන් දියුණු කරන ලදී.
මායා නගර ඓන්ද්‍රීයව ව්‍යාප්ත වීමට නැඹුරු විය. නගර මධ්‍යස්ථාන චාරිත්‍රානුකූල සහ පරිපාලන සංකීර්ණ වලින් සමන්විත වූ අතර, නේවාසික දිස්ත්‍රික්කවල අක්‍රමවත් හැඩැති ව්‍යාප්තියකින් වටවී ඇත. නගරයක විවිධ ප්රදේශ බොහෝ විට සම්බන්ධ වී ඇත්තේ මාර්ග මාර්ග මගිනි. වාස්තු විද්‍යාත්මකව, නගර ගොඩනැගිලිවලට මාලිගා, පිරමිඩ-පන්සල්, උත්සවාකාර බෝල්කෝට් සහ තාරකා විද්‍යාත්මක නිරීක්ෂණ සඳහා විශේෂයෙන් පෙළගස්වා ඇති ව්‍යුහයන් ඇතුළත් විය. මායා ප්‍රභූන් සාක්ෂරතාවයෙන් යුක්ත වූ අතර, හයිරොග්ලිෆික් ලිවීමේ සංකීර්ණ පද්ධතියක් වර්ධනය කළහ. ඔවුන්ගේ ලේඛන පද්ධතිය පූර්ව-කොලොම්බියානු අමෙරිකා මහාද්වීපයේ තිබූ වඩාත්ම දියුණු ලේඛන පද්ධතිය විය. මායාවරු ඔවුන්ගේ ඉතිහාසය සහ චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර පිළිබඳ දැනුම තිරපිටපත් පොත්වල සටහන් කර ඇති අතර, ඒවායින් අවිවාදිත උදාහරණ තුනක් පමණක් ඉතිරිව ඇති අතර ඉතිරි ඒවා ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් විනාශ කර ඇත. මීට අමතරව, මායා ග්‍රන්ථ සඳහා උදාහරණ විශාල ප්‍රමාණයක් ශිලා සහ පිඟන් මැටි මත සොයාගත හැකිය. මායාවරුන් ඉතා සංකීර්ණ අන්තර් සම්බන්ධිත චාරිත්‍ර දින දර්ශන මාලාවක් වර්ධනය කළ අතර, මානව ඉතිහාසයේ පැහැදිලි ශුන්‍යයේ මුල්ම අවස්ථාවන් ඇතුළත් ගණිතය භාවිතා කළහ. ඔවුන්ගේ ආගමේ කොටසක් ලෙස මායාවරු මිනිස් බිලි පූජා කළහ.
නිරුක්තිය
[සංස්කරණය]"මායා" යනු මෙම ප්‍රදේශයේ වාසය කළ විවිධ ජනවර්ග සාමූහිකව හැඳින්වීමට භාවිතා කරන නූතන යෙදුමකි, මන්ද මායා ජනයාට ඔවුන්ගේ ඉතිහාසයේ අතිමහත් බහුතරයක් සඳහා පොදු වාර්ගික අනන්‍යතාවයක් හෝ දේශපාලන එකමුතුවක් පිළිබඳ හැඟීමක් නොතිබුණි.[2] යුකැටන් අර්ධද්වීපයේ මුල් ස්පාඤ්ඤ සහ මායා භාෂා යටත්විජිත මූලාශ්‍ර "මායා" යන පදය භාවිතා කළේ යුකැටෙක් මායා කතා කරන භාෂාව සහ එම පදය ව්‍යුත්පන්න වූ එවකට අතහැර දැමූ මායාපාන් නගරය අවට ප්‍රදේශය යන දෙකම දැක්වීමටය. සමහර යටත් විජිත මායා-භාෂා මූලාශ්‍ර වෙනත් මායා කණ්ඩායම් හැඳින්වීමට "මායා" භාවිතා කර ඇත, සමහර විට ස්පාඤ්ඤ පාලනයට වඩා ප්‍රතිරෝධී මායා කණ්ඩායම් ගැන සඳහන් කිරීම.[3]
භූගෝල පිහිටීම
[සංස්කරණය]
මායා ශිෂ්ටාචාරය ගිනිකොනදිග මෙක්සිකෝව සහ උතුරු මධ්‍යම ඇමරිකාව ඇතුළු පුළුල් භූමි ප්‍රදේශයක් අත්පත් කරගෙන සිටියේය. මෙම ප්‍රදේශයට සමස්ත යුකැටන් අර්ධද්වීපය සහ වර්තමාන ග්වාතමාලා සහ බෙලීස් යන රටවල මෙන්ම හොන්ඩුරාස් සහ එල් සැල්වදෝරයේ බටහිර කොටස් ද ඇතුළත් විය.[4] අර්ධද්වීපයේ වැඩි කොටසක් සෑදී ඇත්තේ කඳු හෝ කඳු කිහිපයක් සහ සාමාන්‍යයෙන් පහත් වෙරළ තීරයක් සහිත විශාල තැනිතලාවකිනි.[5] මායාවරුන්ගේ භූමිය Mesoamerica[6] වලින් තුනෙන් එකක් ආවරණය කරන ලද අතර මායාවරුන් Olmecs, Mixtecs, Teotihuacan සහ Aztecs ඇතුළත් අසල්වැසි සංස්කෘතීන් සමඟ ගතික සබඳතාවයක නියැලී සිටියහ.[7] මුල් සම්භාව්ය යුගයේදී, ටිකාල් සහ කමිනල්ජුයු යන මායා නගර මධ්‍යම මෙක්සිකෝවේ උස්බිම් දක්වා විහිදුණු ජාලයක ප්‍රධාන මායා කේන්ද්‍ර විය;[8] Teotihuacan හි Tetitla සංයෝගයේ ප්‍රබල මායා පැවැත්මක් විය.[9] මායා නගරය වන චිචෙන් ඉට්සා සහ දුරස්ථ ටෝල්ටෙක් අගනුවර වන ටූලා අතර විශේෂයෙන් සමීප සම්බන්ධතාවයක් තිබුණි.[10]
Petén කලාපය ඝන වනාන්තර සහිත පහත් බිම් හුණුගල් තැනිතලාවකින් සමන්විත වේ;[11] විල් දහහතරක දාමයක් පීටන්හි මධ්‍යම ජලාපවහන ද්‍රෝණිය හරහා දිව යයි.[12] දකුණින් තැනිතලාව ක්‍රමයෙන් ග්වාටමාලා කඳුකරය දෙසට නැඟේ.[13] ඝන මායා වනාන්තරය උතුරු පෙටෙන් සහ බෙලීස්, ක්වින්ටනා රූ, දකුණු කැම්පෙචේ සහ යුකැටන් ප්‍රාන්තයේ දකුණේ කොටසක් ආවරණය කරයි. උතුරු දෙසින්, වෘක්ෂලතාදිය ඝන පඳුරු වලින් සමන්විත පහත් වනාන්තරයට හැරේ.[14]
Soconusco මුහුදු කලාපය පිහිටා ඇත්තේ Sierra Madre de Chiapas හි දකුණට,[15] සහ පටු වෙරළබඩ තැන්නකින් සහ සියෙරා මැඩ්‍රේ කඳු පාමුල සමන්විත වේ.[16] මායා කඳුකරය චියාපාස් සිට ග්වාතමාලාව දක්වා නැගෙනහිර දෙසට විහිදෙන අතර, සියෙරා ඩි ලොස් කුචුමාටේන්ස් හි ඉහළම ස්ථානයට ළඟා වේ. ඔවුන්ගේ ප්‍රධාන පූර්ව-කොලොම්බියානු ජනගහන මධ්‍යස්ථාන වූයේ ග්වාතමාලා නිම්නය සහ ක්වෙට්සාල්ටෙනන්ගෝ නිම්නය වැනි විශාලතම උස්බිම් නිම්නවල ය. දකුණු කඳුකරයේ, පැසිෆික් වෙරළ තීරයට සමාන්තරව ගිනිකඳු කේතු පටියක් ගමන් කරයි. උස්බිම් උතුරු දෙසට වේරාපාස් දක්වා විහිදෙන අතර ක්‍රමයෙන් නැගෙනහිරට බැස යයි.[17]
කෘෂිකර්මය
[සංස්කරණය].jpg)
පුරාණ මායාවරුන්ට ආහාර නිෂ්පාදනය සඳහා විවිධ වූ සහ නවීන ක්‍රම තිබුණි. මාරුවෙන් මාරුවට වගා කිරීම (ස්විඩන්) කෘෂිකර්මාන්තය ඔවුන්ගේ ආහාරවලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් සපයන බව විශ්වාස කරන ලදී,[18] නමුත් දැන් සිතන්නේ ස්ථිර උස් කෙත්වතු, ටෙරස්, දැඩි ගෙවතු වගාව, වන උද්‍යාන සහ කළමනාකරණය කරන ලද පුරන් වන විශාල ජනගහනයට සහාය වීම සඳහා තීරණාත්මක වන බවයි. සමහර ප්රදේශ වල සම්භාව්ය කාලය.[19] ඇත්ත වශයෙන්ම, මෙම විවිධ කෘෂිකාර්මික පද්ධති පිළිබඳ සාක්ෂි අදටත් පවතී: ඇළ මාර්ග මගින් සම්බන්ධ කර ඇති උස් කෙත් ගුවන් ඡායාරූපවල දැකිය හැකිය.[20] සමකාලීන වැසි වනාන්තර විශේෂ සංයුතිය, පූර්ව-කොලොම්බියානු යුගයේ ජනාකීර්ණ වූ ප්‍රදේශවල පුරාණ මායාවරුන්ට ආර්ථිකමය වටිනාකමක් ඇති විශේෂවල සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි ප්‍රමාණයක් ඇත,[21] සහ විල් අවසාදිතවල පරාග වාර්තා යෝජනා කරන්නේ බඩ ඉරිඟු, මඤ්ඤොක්කා, සූරියකාන්ත බීජ, කපු සහ වෙනත් අවම වශයෙන් ක්‍රි.පූ. 2500 සිට මෙසෝඇමරිකාවේ වන විනාශය ආශ්‍රිතව බෝග වගා කර ඇත.[22]
මායාවරුන්ගේ ආහාර වේලෙහි මූලික ආහාර වූයේ බඩ ඉරිඟු, බෝංචි සහ ස්කොෂ් ය. මේවා උද්‍යානවල වගා කරන ලද හෝ වනාන්තරයේ රැස් කරන ලද විවිධ ශාක වර්ග සමඟ පරිපූරණය කරන ලදී. Joya de Cerén හිදී, ගිනිකඳු පිපිරීමක් හේතුවෙන් මායාවරුන්ගේ නිවෙස්වල ගබඩා කර තිබූ ආහාර ද්‍රව්‍ය පිළිබඳ වාර්තාවක් සංරක්ෂණය කර ඇති අතර, ඒවා අතර මිරිස් සහ තක්කාලි ද විය. කපු ඇට කුඩු කිරීමේ ක්‍රියාවලියක යෙදී සිටියේය, සමහර විට පිසින තෙල් නිපදවීමට. මූලික ආහාර ද්‍රව්‍යවලට අමතරව, මායාවරු කපු, කොකෝවා සහ වැනිලා වැනි කීර්තිමත් භෝග ද වගා කළහ. කොකෝවා චොකලට් බීම වර්ග පරිභෝජනය කරන ප්‍රභූන් විසින් විශේෂයෙන් අගය කරන ලදී.[23] වෙළෙඳාම සඳහා කපු අඹරා, ඩයි කර, වටිනා රෙදිපිළි වියන ලදී.[24]
මායාවරුන්ට ගෘහාශ්‍රිත සතුන් සිටියේ ස්වල්පයකි; පූ 3000 වන විට සුනඛයන් හීලෑ කරන ලද අතර, පසුකාලීන පෝස්ට් ක්ලැසික් විසින් මස්කොවි තාරාවන් හීලෑ කරන ලදී.[25] Ocellated turkes ගෘහාශ්‍රිතකරණයට නුසුදුසු නමුත්, වනයේ වටකර තර කර ගැනීම සඳහා පෑන සකස් කරන ලදී. මේ සියල්ල ආහාර සතුන් ලෙස භාවිතා කරන ලදී; බල්ලන් දඩයම් කිරීම සඳහා අතිරේකව භාවිතා කරන ලදී. මුවන් ද පෑන හා තර වූවා විය හැකි ය.[26]
මායා අඩවි
[සංස්කරණය]බෙලීස්, එල් සැල්වදෝරය, ග්වාතමාලාව, හොන්ඩුරාස් සහ මෙක්සිකෝව යන රටවල් පහක් පුරා පැතිරී ඇති මායා අඩවි සිය ගණනක් ඇත.[27] විශේෂයෙන් කැපී පෙනෙන ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය හෝ මූර්ති සහිත ස්ථාන හයක් වන්නේ මෙක්සිකෝවේ Chichen Itza, Palenque, Uxmal සහ Yaxchilan, Guatemala හි Tikal සහ Honduras හි Copán ය. අනෙකුත් වැදගත්, නමුත් ළඟා වීමට අපහසු, අඩවි අතර Calakmul සහ El Mirador ඇතුළත් වේ. Uxmal පසු Puuc කලාපයේ ප්‍රධාන ස්ථාන වන්නේ Kabah, Labna සහ Sayil වේ. යුකැටන් අර්ධද්වීපයේ නැඟෙනහිර දෙසින් කෝබා සහ ටූලුම් කුඩා අඩවිය වේ.[28] අර්ධද්වීපයේ පාදමේ Río Bec අඩවි වලට Becan, Chicanná, Kohunlich සහ Xpuhil ඇතුළත් වේ. Palenque සහ Yaxchilan හැර Chiapas හි වඩාත්ම කැපී පෙනෙන ස්ථාන වන්නේ Bonampak සහ Toniná වේ. ග්වාතමාලා කඳුකරයේ ඉක්සිම්චේ, කමිනල්ජුයු, මික්ස්කෝ වීජෝ සහ කියුමාර්කාජ් (උටට්ලාන් ලෙසද හැඳින්වේ) වේ.[29] ග්වාතමාලාවේ උතුරු පෙටෙන් පහත් බිම්වල, ටිකාල් හැරුණු විට ප්‍රවේශය සාමාන්‍යයෙන් දුෂ්කර වුවද, බොහෝ ස්ථාන තිබේ. සමහර Petén අඩවි වන්නේ Dos Pilas, Seibal සහ Uaxactún වේ.[30] Altun Ha, Caracol, සහ Xunantunich වැනි බෙලීස් හි වැදගත් ස්ථාන වේ.[31]
ජාන
[සංස්කරණය]පර්යේෂකයන් 2024 දී චිචෙන් ඉට්සා හි මායා නගරයේ පැරණි පුද්ගලයින්ගේ ජාන විශ්ලේෂණය කළහ. PCA සහ මිශ්‍ර විශ්ලේෂණය මත පදනම්ව ඔවුන් නවීන ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය (විශේෂයෙන් වර්තමාන මායා) සමඟ එකට එකතු වී ඇති බව ප්‍රතිඵලවලින් හෙළි විය. 53 ශේෂයන් සාමාන්‍යයෙන් 92% දේශීය ඇමරිකානු සංරචකයක් ලෙස ආකෘතිගත කර ඇති අතර යුරෝපීය ජානමය දායකත්වයෙන් 7% ක් සහ 0.03% අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇත.[32]
කෞතුකාගාර එකතු
[සංස්කරණය]
ඔවුන්ගේ එකතුවේ මායා කෞතුක වස්තු සහිත කෞතුකාගාර රාශියක් ලොව පුරා ඇත. Mesoamerican Studies හි දියුණුව සඳහා වූ පදනම එහි මායා කෞතුකාගාර දත්ත ගබඩාවේ කෞතුකාගාර 250කට අධික සංඛ්‍යාවක් ලැයිස්තුගත කරයි,[33] සහ යුරෝපීය මායානිස්ට් සංගමය යුරෝපයේ පමණක් කෞතුකාගාර 50කට අඩුවෙන් ලැයිස්තුගත කරයි.[34]
මේකත් බලන්න
[සංස්කරණය]- එන්තියෝජනික්ස් සහ මායා
- Huastec ශිෂ්ටාචාරය
- මෙක්සිකෝව ආශ්‍රිත ලිපිවල දර්ශකය
- මායා කේත
- මායා ජනයා
- මායා සංගීතය
- Dzitbalché ගේ ගීත
මූලාශ්‍ර
[සංස්කරණය]- ^ The Ancient Maya Kinship System, Per Hage. The University of New Mexico 2003
- ^ Restall and Asselbergs 2007, p. 4.
- ^ Restall and Gabbert 2017, p. 92–97.
- ^ Thompson 1966, p. 25.
- ^ Foster 2002, p. 5.
- ^ Sharer and Traxler 2006, p. 29. Foster 2002, p. 5.
- ^ Marcus 2004b, pp. 342.
- ^ Taube 2004, p. 273.
- ^ Kristan-Graham and Kowalski 2007, pp. 13–14.
- ^ Lovell 2005, p. 17.
- ^ Sharer and Traxler 2006, pp. 46–47.
- ^ Rice and Rice 2009, p. 5.
- ^ Quezada 2011, p. 17.
- ^ Lovell 2000, p. 400.
- ^ Viqueira 2004, p. 21.
- ^ Sharer and Traxler 2006, pp. 34–36.
- ^ Fisher 2014, p. 196.
- ^ Sharer and Traxler 2006, pp. 81–82. Demarest 2004, pp. 130–38. Ross 2011, p. 75.
- ^ Adams, Brown and Culbert 1981, p. 1460.
- ^ Ross 2011, p. 75.
- ^ Colunga-García Marín and Zizumbo-Villarreal 2004, pp. S102–S103
- ^ Foster 2002, p. 310.
- ^ Foster 2002, pp. 310–11.
- ^ Foster 2002, pp. 311–312.
- ^ Foster 2002, p. 312.
- ^ Coe 1999, p. 243.
- ^ Coe 1999, p. 244.
- ^ Coe 1999, p. 245.
- ^ Coe 1999, pp. 245–46.
- ^ Coe 1999, p. 246.
- ^ Barquera, Rodrigo; Del Castillo-Chávez, Oana; Nägele, Kathrin; Pérez-Ramallo, Patxi; Hernández-Zaragoza, Diana Iraíz; Szolek, András; Rohrlach, Adam Benjamin; Librado, Pablo; Childebayeva, Ainash; Bianco, Raffaela Angelina; Penman, Bridget S. (2024-06-06). "Ancient genomes reveal insights into ritual life at Chichén Itzá". Nature (ඉංග්‍රීසි බසින්). 630 (8018): 912–919. Bibcode:2024Natur.630..912B. doi:10.1038/s41586-024-07509-7. ISSN 1476-4687.
- ^ Ros.
- ^ WAYEB.
ග්‍රන්ථ නාමාවලිය
[සංස්කරණය]- Abrams, Elliot M. (1994). How the Maya Built Their World: Energetics and Ancient Architecture. Austin: University of Texas Press. ISBN 978-0-292-70461-9. OCLC 29564628.
- Adams, Richard E. W. (2005) [1977]. Prehistoric Mesoamerica (3rd ed.). Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-3702-5. OCLC 58975830.
- Adams, R. E. W.; W. E. Brown; T. Patrick Culbert (25 September 1981). "Radar mapping, Archaeology, and Ancient Maya Land Use" (PDF). Science. New Series. 213 (4515): 1457–1463. Bibcode:1981Sci...213.1457A. doi:10.1126/science.213.4515.1457. ISSN 1095-9203. OCLC 863047799. PMID 17780866. S2CID 24698299. 12 March 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 March 2015.
- Andrews, Anthony P. (Winter 1984). "The Political Geography of the Sixteenth Century Yucatan Maya: Comments and Revisions". Journal of Anthropological Research. 40 (4): 589–596. doi:10.1086/jar.40.4.3629799. ISSN 0091-7710. JSTOR 3629799. OCLC 1787802. S2CID 163743879.
- Aoyama, Kazuo (July 2005). "Classic Maya Warfare and Weapons: Spear, dart, and arrow points of Aguateca and Copan". Ancient Mesoamerica. 16 (2): 291–304. doi:10.1017/S0956536105050248. ISSN 0956-5361. OCLC 43698811. S2CID 162394344.
- Arroyo, Bárbara (July–August 2001). Enrique Vela (ed.). "El Poslclásico Tardío en los Altos de Guatemala" [The Late Postclassic in the Guatemalan Highlands]. Arqueología Mexicana (ස්පාඤ්ඤ බසින්). IX (50): 38–43. ISSN 0188-8218. OCLC 40772247.
- "Scientists discover ancient Mayan city hidden under Guatemalan jungle". The Guardian. Associated Press. 2018. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2018.
- Becker, Marshall Joseph (2004). "Maya Heterarchy as Inferred from Classic-Period Plaza Plans". Ancient Mesoamerica. 15: 127–138. doi:10.1017/S0956536104151079. ISSN 0956-5361. OCLC 43698811. S2CID 162497874.
- Berlo, Janet Catherine (1989). "Early Writing in Central Mexico: 'In Tlilli, In Tlapalli before A.D. 1000". In Richard A. Diehl; Janet Catherine Berlo (eds.). Mesoamerica after the Decline of Teotihuacan, A.D. 700–900. Washington, D.C.: Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University. pp. 19–48. ISBN 978-0-88402-175-9. OCLC 18557289.
- Blanton, Richard E.; Stephen A. Kowalewski; Gary M. Feinman; Laura M. Finsten (1993) [1981]. Ancient Mesoamerica: A Comparison of Change in Three Regions. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-44053-0. OCLC 470193044.
- Blume, Anna (March 2011). "Maya Concepts of Zero". Proceedings of the American Philosophical Society. 155 (1): 51–88. ISSN 0003-049X. JSTOR 23056849. OCLC 1480553.
- Bricker, Victoria R. (December 2007). "A Quarter-Century of Mayan Linguistics". Mexicon. 29 (6): 138–47. ISSN 0720-5988. JSTOR 23759758. OCLC 5821915.
- Brittenham, Claudia (Spring–Autumn 2009). Francesco Pellizzi (ed.). Style and substance, or why the Cacaxtla paintings were buried. Vol. 55/56 Absconding. Cambridge, Massachusetts: The Peabody Museum of Archaeology and Ethnology and the Harvard Art Museum. pp. 135–55. doi:10.1086/RESvn1ms25608840. ISBN 978-0-87365-854-6. ISSN 0277-1322. OCLC 601057415. S2CID 192220187.
{{cite book}}:|journal=ignored (help) - Carmack, Robert M. (2001). Kikʼulmatajem le Kʼicheʼaabʼ: Evolución del Reino Kʼicheʼ [Evolution of the Kʼiche Kingdom] (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Guatemala City, Guatemala: Cholsamaj. ISBN 978-99922-56-22-0. OCLC 253481949.
- Carter, Nicholas P. (2014). "Sources and Scales of Classic Maya History". In Kurt Raaflaub (ed.). Thinking, Recording, and Writing History in the Ancient World. New York: Wiley-Blackwell. pp. 340–71.
- Caso Barrera, Laura; Mario Aliphat Fernández (2006). "Cacao, vanilla and annatto: three production and exchange systems in the Southern Maya lowlands, XVI–XVII centuries". Journal of Latin American Geography. 5 (2): 29–52. doi:10.1353/lag.2006.0015. ISSN 1545-2476. JSTOR 25765138. OCLC 356573308. S2CID 201743707.
- Caso Barrera, Laura; Aliphat, Mario (2007). J. P. Laporte; B. Arroyo; H. Mejía (eds.). "Relaciones de Verapaz y las Tierras Bajas Mayas Centrales en el siglo XVII" [Relation between Verapaz and the Central Maya Lowlands in the 17th Century] (PDF). Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala (ස්පාඤ්ඤ බසින්). XX (2006): 48–58. OCLC 173275417. 17 October 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 June 2014.
- Chase, Arlen F.; Diane Z. Chase (2012). "Complex Societies in the Southern Maya Lowlands: Their Development and Florescence in the Archaeological Record". In Deborah L. Nichols; Christopher A. Pool (eds.). The Oxford Handbook of Mesoamerican Archaeology. New York: Oxford University Press. pp. 255–67. ISBN 978-0-19-539093-3. OCLC 761538187.
- Christenson, Allen J. (2007) [2003]. "Popul Vuh: Sacred Book of the Quiché Maya People" (PDF). Mesoweb articles. Mesoweb: An Exploration of Mesoamerican Cultures. 24 October 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 January 2010.
- Christie, Jessica Joyce (2003). "Conclusions". In Jessica Joyce Christie (ed.). Maya Palaces and Elite Residences: An interdisciplinary approach. Linda Schele series in Maya and pre-Columbian studies. Austin: University of Texas Press. pp. 315–336. ISBN 978-0-292-71244-7. OCLC 55889753.
- Cioffi-Revilla, Claudio; Todd Landman (December 1999). "Evolution of Maya Polities in the Ancient Mesoamerican System". International Studies Quarterly. 43 (4): 559–598. doi:10.1111/0020-8833.00137. ISSN 1468-2478. JSTOR 3014022. OCLC 52067195.
- Coe, Michael D. (1994) [1992]. Breaking the Maya Code. London: Thames & Hudson. ISBN 978-0-14-023481-7. OCLC 31288285.
- Coe, Michael D. (1999). The Maya (Sixth ed.). New York: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-28066-9. OCLC 40771862.
- Colas, Pierre R.; Alexander Voß (2011) [2006]. "Un juego de vida o muerte: El juego de pelota maya". In Nikolai Grube (ed.). Los Mayas: Una Civilización Milenaria [A Game of Life or Death: The Maya Ballgame] (hardback) (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Potsdam, Germany: Tandem Verlag. pp. 186–91. ISBN 978-3-8331-6293-0. OCLC 828120761.
- Colunga-García Marín, Patricia; Daniel Zizumbo-Villarreal (Winter 2004). "Domestication of Plants in Maya Lowlands". Economic Botany. 58, Supplement: S101–S110. doi:10.1663/0013-0001(2004)58[s101:dopiml]2.0.co;2. JSTOR 4256911. S2CID 25771956.
- D'Arcy Harrison, Peter (2003). "Palaces of the Royal Court at Tikal". In Jessica Joyce Christie (ed.). Maya Palaces and Elite Residences: An interdisciplinary approach. Linda Schele series in Maya and pre-Columbian studies. Austin, Texas: University of Texas Press. pp. 98–119. ISBN 978-0-292-71244-7. OCLC 55889753.
- Dahlin, Bruce H.; Christopher T. Jensen; Richard E. Terry; David R. Wright; Timothy Beach (December 2007). "In Search of an Ancient Maya Market". Latin American Antiquity. 18 (4): 363–84. doi:10.2307/25478193. ISSN 2325-5080. JSTOR 25478193. S2CID 161238112.
- del Águila Flores, Patricia (2007). "Zaculeu: Ciudad Postclásica en las Tierras Altas Mayas de Guatemala" [Zaculeu: Postclassic City in the Maya Highlands of Guatemala] (PDF) (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Guatemala City, Guatemala: Ministerio de Cultura y Deportes. OCLC 277021068. 21 July 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2011.
- Demarest, Arthur (2004). Ancient Maya: The Rise and Fall of a Rainforest Civilization. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-53390-4. OCLC 51438896.
- Demarest, Arthur A.; Tomás, Barrientos; Federico Fahsen (2006). Laporte, J.P.; Arroyo, B.; Mejía, H. (eds.). "El apogeo y el Colapso del reinado de Cancuen: Resultados e interpretaciones del Proyecto Cancuen, 2004–2005" [The Apogee and Collapse of the Kingdom of Cancuen: Results and Interpretations of the Cancuen Project, 2004–2005] (PDF). Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala (ස්පාඤ්ඤ බසින්). XIX (2005): 826–37. OCLC 71050804. 23 September 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- Diehl, Richard A. (2004). The Olmecs: America's First Civilization. Ancient peoples and places series. London: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-02119-4. OCLC 56746987.
- Doyle, James A. (December 2012). "Regroup on "E-Groups": Monumentality and Early Centers in the Middle Preclassic Maya Lowlands". Latin American Antiquity. 23 (4): 355–79. doi:10.7183/1045-6635.23.4.355. ISSN 2325-5080. JSTOR 23645603. OCLC 54395676. S2CID 164102473.
- Drew, David (1999). The Lost Chronicles of the Maya Kings. London, UK: Phoenix Press. ISBN 978-0-7538-0989-1. OCLC 59565970.
- Ellsworth Hamann, Byron (March 2008). "How Maya Hieroglyphs Got Their Name: Egypt, Mexico, and China in Western Grammatology since the Fifteenth Century". Proceedings of the American Philosophical Society. 152 (1). ISSN 0003-049X. OCLC 1480557.
- Emboden, William A. (1 January 1979). "Nymphaea ampla and other Narcotics in Maya Ritual and Shamanism". Mexicon. 1 (4): 50–52. ISSN 0720-5988. JSTOR 23757393. OCLC 5821915.
- Emmerich, André (2005). "Improving the Odds: Preservation through Distribution". In Kate Fitz Gibbon (ed.). Who Owns the Past?: Cultural Policy, Cultural Property, and the Law. New Brunswick, New Jersey and London: Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-3687-3. OCLC 57893247.
- Estrada-Belli, Francisco (2011). The First Maya Civilization: Ritual and Power Before the Classic Period. Abingdonm and New York: Routledge. ISBN 978-0-415-42994-8. OCLC 614990197.
- Finley, Michael John. "Maya Astronomy". ircamera.as.arizona.edu. Department of Astronomy and Steward Observatory, University of Arizona. 23 October 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2020-08-24.
- Fisher, Chelsea (December 2014). "The role of infield agriculture in Maya cities". Journal of Anthropological Archaeology. 36: 196–210. doi:10.1016/j.jaa.2014.10.001.
- Foias, Antonia E. (2014) [2013]. Ancient Maya Political Dynamics. Gainesville: University Press of Florida. ISBN 978-0-8130-6089-7. OCLC 878111565.
- Forsyth, Donald W. (1993). J. P. Laporte; H. Escobedo; S. Villagrán de Brady (eds.). "La arquitectura Preclásica en Nakbe: Un estudio comparativo de dos periodos" [The Preclassic Architecture of Nakbe: A Comparative Study of Two Periods] (PDF). Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala (ස්පාඤ්ඤ බසින්). VI (1992): 113–21. OCLC 30671693. 4 September 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 July 2010.
- Foster, Lynn (2002). Handbook to Life in the Ancient Maya World. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-518363-4. OCLC 57319740.
- Fox, John W. (2008) [1987]. Maya Postclassic state formation. Cambridge, UK and New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-10195-0. OCLC 297146853.
- Freidel, David A.; Linda Schele; Joy Parker (1993). Maya Cosmos: Three Thousand Years on the Shaman's Path. New York: William Morrow & Co. ISBN 978-0-688-10081-0. OCLC 27430287.
- Fuente, Beatriz de la; Leticia Staines Cicero & Alfonso Arellano Hernández (1999). "Art: Sentries of Eternity". In A. Arellano Hernández; et al. (eds.). The Mayas of the Classic Period. Mexico City, Mexico: Consejo Nacional para la Cultura y las Artes (CONACULTA). pp. 141–226. ISBN 978-970-18-3005-5. OCLC 42213077.
- Gillespie, Susan D. (1991). "Ballgames and Boundaries". In Vernon Scarborough; David R. Wilcox (eds.). The Mesoamerican Ballgame. Tucson, Arizona: University of Arizona Press. pp. 317–45. ISBN 978-0-8165-1360-4. OCLC 51873028.
- Gillespie, Susan D. (September 2000). "Rethinking Ancient Maya Social Organization: Replacing "Lineage" with "House"". American Anthropologist. 102 (3): 467–484. doi:10.1525/aa.2000.102.3.467. ISSN 0002-7294. JSTOR 683405. OCLC 1479294.
- Guillemín, Jorge F. (1965). Iximché: Capital del Antiguo Reino Cakchiquel [Iximche: Capital of the Ancient Kaqchikel Kingdom] (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Guatemala City, Guatemala: Tipografía Nacional de Guatemala. OCLC 1498320.
- Hammond, Norman; Duncan Pring; Rainer Berger; V. R. Switsur; A. P. Ward (15 April 1976). "Radiocarbon chronology for early Maya occupation at Cuello, Belize". Nature. 260 (5552): 579–581. Bibcode:1976Natur.260..579H. doi:10.1038/260579a0. ISSN 0028-0836. S2CID 4270766.
- Hansen, Richard D. (1991). J.P. Laporte; S. Villagrán; H. Escobedo; D. de González; J. Valdés (eds.). "Resultados preliminares de las investigaciones arqueológicas en el sitio Nakbe, Petén, Guatemala" [Preliminary Results of the Archaeological Investigations of Nakbe, Peten, Guatemala] (PDF). Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala (ස්පාඤ්ඤ බසින්). II (1988): 163–178. OCLC 27267772. 7 July 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 July 2010.
- Hansen, Richard D. (1998). "Continuity and Disjunction: The Pre-Classic Antecedents of Classic Maya Architecture" (PDF). In Stephen D. Houston (ed.). Function and Meaning in Classic Maya Architecture. Washington, DC: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. pp. 49–122. ISBN 978-0-88402-254-1. OCLC 318200121. 10 June 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2015.
- Hohmann-Vogrin (2011) [2006]. "Unidad de espacio y tiempo: la arquitectura Maya". In Nikolai Grube (ed.). Los Mayas: Una Civilización Milenaria [Unity of Space and Time: Maya Architecture] (hardback) (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Potsdam: Tandem Verlag. pp. 194–215. ISBN 978-3-8331-6293-0. OCLC 828120761.
- Houston, Stephen; John Robertson; David Stuart (June 2000). "The Language of Classic Maya Inscriptions". Current Anthropology. 41 (3): 321–356. doi:10.1086/300142. ISSN 0011-3204. JSTOR 10.1086/300142. PMID 10768879. S2CID 741601.
- Hutson, Scott R. (December 2011). "The Art of Becoming: The Graffiti of Tikal, Guatemala". Latin American Antiquity. 22 (4): 403–426. doi:10.7183/1045-6635.22.4.403. ISSN 2325-5080. JSTOR 23072567. S2CID 163256732.
- Jackson, Sarah E. (2013). Politics of the Maya Court: Hierarchy and Change in the Late Classic Period. Norman, Oklahoma: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-4341-5. OCLC 813300656.
- Jones, Grant D. (1998). The Conquest of the Last Maya Kingdom. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3522-3.
- Justeson, John (2010). "Numerical cognition and the development of 'zero' in Mesoamerica". The Archaeology of Measurement: Comprehending Heaven, Earth and Time in Ancient Societies. New York: Cambridge University Press. pp. 43–53. ISBN 978-0-521-11990-0. OCLC 501396677.
- Kettunen, Harri; Helmke, Christopher (2008). "Introduction to Maya Hieroglyphs: Workshop handbook" (PDF). Mesoweb articles. Mesoweb: An Exploration of Mesoamerican Cultures. 8 August 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 March 2015.
- Kettunen, Harri; Helmke, Christopher (2014). "Introduction to Maya Hieroglyphs: Workshop handbook" (PDF). Mesoweb articles (14th ed.). Mesoweb: An Exploration of Mesoamerican Cultures. 1 May 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 March 2015. Alt URL
- Kimbell Art Museum (2015). "Presentation of Captives to a Maya Ruler". Fort Worth, Texas: Kimbell Art Museum. 7 March 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 March 2015.
- Koch, Peter O. (2013). John Lloyd Stephens and Frederick Catherwood: Pioneers of Mayan Archaeology. Jefferson, North Carolina: McFarland. ISBN 978-0-7864-7107-2. OCLC 824359844.
- Kristan-Graham, Cynthia; Jeff Karl Kowalski (2007). "Chichén Itzá, Tula, and Tollan: Changing Perspectives on a Recurring Problem in Mesoamerican Archaeology and Art History". Twin Tollans: Chichén Itzá, Tula, and the Epiclassic to Early Postclassic Mesoamerican World. Washington, DC: Trustees for Harvard University. pp. 13–84. ISBN 978-0-88402-323-4. OCLC 71243931.
- Laporte, Juan Pedro; Vilma Fialko (1994). J.P. Laporte; H. Escobedo (eds.). "Mundo Perdido, Tikal: Los enunciados actuales" [Mundo Perdido, Tikal: Current questions] (PDF). Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala (ස්පාඤ්ඤ බසින්). VII (1993): 335–48. OCLC 33865804. 15 September 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 February 2012.
- Looper, Matthew G. (1999). "New Perspectives on the Late Classic Political History of Quirigua, Guatemala". Ancient Mesoamerica. 10 (2): 263–280. doi:10.1017/S0956536199101135. ISSN 0956-5361. OCLC 86542758. S2CID 161977572.
- Looper, Matthew G. (2003). Lightning Warrior: Maya Art and Kingship at Quirigua. Linda Schele series in Maya and pre-Columbian studies. Austin: University of Texas Press. ISBN 978-0-292-70556-2. OCLC 52208614.
- Love, Michael (December 2007). "Recent Research in the Southern Highlands and Pacific Coast of Mesoamerica". Journal of Archaeological Research. 15 (4): 275–328. doi:10.1007/s10814-007-9014-y. ISSN 1573-7756. S2CID 144511056.
- Lovell, W. George (2000). "The Highland Maya". In Richard E.W. Adams; Murdo J. Macleod (eds.). The Cambridge History of the Native Peoples of the Americas, Vol. II: Mesoamerica, part 2. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 392–444. ISBN 978-0-521-65204-9. OCLC 33359444.
- Lovell, W. George (2005). Conquest and Survival in Colonial Guatemala: A Historical Geography of the Cuchumatán Highlands, 1500–1821 (3rd ed.). Montreal, Canada: McGill-Queen's University Press. ISBN 978-0-7735-2741-6. OCLC 58051691.
- Macri, Martha J.; Matthew George Looper (2003). The New Catalog of Maya Hieroglyphs. The civilization of the American Indian series. Vol. 1: The Classic period inscriptions. Norman, Oklahoma: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-3497-0. OCLC 773482216.
- Marcus, Joyce (2004a). "Maya Commoners: The Stereotype and the Reality" (PDF). In Jon C. Lohse; Fred Valdez Jr. (eds.). Ancient Maya Commoners. Austin: University of Texas Press. pp. 255–84. ISBN 978-0-292-70571-5. OCLC 60745417 – via Project MUSE.
- Marcus, Joyce (2004) [2003]. "The Maya and Teotihuacan". In Geoffrey E. Braswell (ed.). The Maya and Teotihuacan : reinterpreting early classic interaction. Austin: University of Texas Press. pp. 337–356. ISBN 978-0-292-70587-6. OCLC 254181446.
- Martin, Simon; Nikolai Grube (2000). Chronicle of the Maya Kings and Queens: Deciphering the Dynasties of the Ancient Maya. London and New York: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-05103-0. OCLC 47358325.
- Masson, Marilyn A.; Carlos Peraza Lope (2004). "Commoners in Postclassic Maya society: Social versus economic class constructs". In Jon C. Lohse; Fred Valdez Jr. (eds.). Ancient Maya Commoners. Austin: University of Texas Press. pp. 197–223. ISBN 978-0-292-70571-5. OCLC 803179517.
- Masson, Marilyn A. (6 November 2012). "Maya collapse cycles". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 109 (45): 18237–18238. Bibcode:2012PNAS..10918237M. doi:10.1073/pnas.1213638109. ISSN 1091-6490. JSTOR 41829886. PMC 3494883. PMID 22992650.
- Masson, Marilyn A.; Carlos Peraza Lope (2014). "Militarism, Misery and Collapse". In Marilyn A. Masson; Carlos Peraza Lope (eds.). Kukulcan's Realm: Urban Life at Ancient Mayapán. Boulder: University Press of Colorado. ISBN 978-1-60732-319-8. OCLC 892430422.
- Matthew, Laura E. (2012). Memories of Conquest: Becoming Mexicano in Colonial Guatemala (hardback). First Peoples. Chapel Hill: University of North Carolina Press. ISBN 978-0-8078-3537-1. OCLC 752286995.
- McVicker, Donald (January 1985). "The "Mayanized" Mexicans". American Antiquity. 50 (1): 82–101. doi:10.2307/280635. ISSN 2325-5080. JSTOR 280635. S2CID 163756728.
- Milbrath, Susan (1999). "Stars, the Milky Way, Comets, and Meteors" (PDF). Star Gods of the Maya: Astronomy in Art, Folklore, and Calendars. Austin: University of Texas Press. pp. 249–293. ISBN 978-0-292-75225-2. OCLC 40848420 – via Project MUSE.
- Miles, Susanna W. (1952). "An Analysis of the Modern Middle American Calendars: A Study in Conservation". In Sol Tax (ed.). Acculturation in the Americas. Proceedings and selected papers of the International Congress of Americanists. Chicago: University of Chicago Press. pp. 273–284. OCLC 180504894.
- Miller, Mary (1999). Maya Art and Architecture. London and New York: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-20327-9. OCLC 41659173.
- Miller, Mary; Karl Taube (1993). The Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya. Londo: Thames and Hudson. ISBN 978-0-500-05068-2. OCLC 901448866.
- Oakley, Francis; Rubin, Benjamin B. (2012). "Sacral Kingship and the Origins of Religious, Social, and Political Orders". In Patrick McNamara; Wesley J. Wildman (eds.). Science and the World's Religions: Origins and Destinies. Vol. 1. Santa Barbara, California: Praeger/ABC-CLIO. pp. 69–90. ISBN 978-0-313-38732-6. OCLC 768417915.
- Olmedo Vera, Bertina (1997). A. Arellano Hernández; et al. (eds.). The Mayas of the Classic Period. Mexico City: Consejo Nacional para la Cultura y las Artes (CONACULTA). pp. 9–99. ISBN 978-970-18-3005-5. OCLC 42213077.
- Phillips, Charles (2007) [2006]. The Complete Illustrated History of the Aztecs & Maya: The definitive chronicle of the ancient peoples of Central America & Mexico – including the Aztec, Maya, Olmec, Mixtec, Toltec & Zapotec. London: Anness Publishing Ltd. ISBN 978-1-84681-197-5. OCLC 642211652.
- Popenoe de Hatch, Marion; Christa Schieber de Lavarreda (2001). J.P. Laporte; A.C. Suasnávar; B. Arroyo (eds.). "Una revisión preliminar de la historia de Takʼalik Abʼaj, departamento de Retalhuleu" [A Preliminary Revision of the History of Takalik Abaj, Retalhuleu Department] (PDF). Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala (ස්පාඤ්ඤ බසින්). XIV (2000): 990–1005. OCLC 49563126. 11 December 2009 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 February 2009.
- Pugh, Timothy W.; Leslie G. Cecil (2012). "The contact period of central Petén, Guatemala in color". Social and Cultural Analysis, Department of. Faculty Publications. Paper 6.
- Quezada, Sergio (2011). La colonización de los mayas peninsulares [The Colonisation of the Peninsula Maya] (PDF). Biblioteca Básica de Yucatán (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Vol. 18. Merida, Yucatan, Mexico: Secretaría de Educación del Gobierno del Estado de Yucatán. ISBN 978-607-7824-27-5. OCLC 796677890. 4 November 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 January 2013.
- Recinos, Adrian (1986) [1952]. Pedro de Alvarado: Conquistador de México y Guatemala [Pedro de Alvarado: Conqueror of Mexico and Guatemala] (ස්පාඤ්ඤ බසින්) (2nd ed.). Antigua Guatemala, Guatemala: CENALTEX Centro Nacional de Libros de Texto y Material Didáctico 'José de Pineda Ibarra'. OCLC 243309954.
- Reents-Budet, Dorie; Antonia E. Foias; Ronald L. Bishop; M. James Blackman; Stanley Guenter (2007). J.P. Laporte; B. Arroyo; H. Mejía (eds.). "Interacciones políticas y el Sitio Ikʼ (Motul de San José): Datos de la cerámica" [Political Interactions and the Ikʼ Site (Motul de San Jose): Ceramic Data] (PDF). Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala (ස්පාඤ්ඤ බසින්). XX (2006): 1416–1436. OCLC 173275417. 14 September 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 November 2009.
- Restall, Matthew; Florine Asselbergs (2007). Invading Guatemala: Spanish, Nahua, and Maya Accounts of the Conquest Wars. University Parkv: Pennsylvania State University Press. ISBN 978-0-271-02758-6. OCLC 165478850.
- Restall, Matthew; Gabbert Wolfgang (2007). "The Only True People": Linking Maya Identities Past and Present. University Press of Colorado. ISBN 978-1-60732-566-6.
- Rice, Prudence M.; Don S. Rice (2009). "Introduction to the Kowoj and their Petén Neighbors". In Prudence M. Rice; Don S. Rice (eds.). The Kowoj: identity, migration, and geopolitics in late postclassic Petén, Guatemala. Boulder: University Press of Colorado. pp. 3–15. ISBN 978-0-87081-930-8. OCLC 225875268.
- Rice, Prudence M.; Don S. Rice; Timothy W. Pugh; Rómulo Sánchez Polo (2009). "Defensive Architecture and the Context of Warfare at Zacpetén". In Prudence M. Rice; Don S. Rice (eds.). The Kowoj: identity, migration, and geopolitics in late postclassic Petén, Guatemala. Boulder: University Press of Colorado. pp. 123–140. ISBN 978-0-87081-930-8. OCLC 225875268.
- Ros, Narin. "Maya Museum Database". Foundation for the Advancement of Mesoamerican Studies. 8 July 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 June 2015. Full list from FAMSI archived from the original on 2015-06-08.
- Rosenwig, Robert M. (2010). The Beginnings of Mesoamerican Civilization: Inter-Regional Interaction and the Olmec. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-11102-7. OCLC 402542556.
- Ross, Nanci J. (January 2011). "Modern tree species composition reflects ancient Maya 'forest gardens' in northwest Belize". Ecological Applications. 21 (1): 75–84. doi:10.1890/09-0662.1. ISSN 1051-0761. JSTOR 29779638. PMID 21516889.
- Roys, Ralph L. (1933). The Book of Chilam Balam of Chumayel. Washington, D.C.: Carnegie Institution. OCLC 760592295.
- Salisbury, David; Mimi Koumenalis; Barbara Moffett (19 September 2002). "Newly revealed hieroglyphs tell story of superpower conflict in the Maya world" (PDF). Exploration: The Online Research Journal of Vanderbilt University. OCLC 50324967. 2 November 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2015.
- Saturno, William A.; David Stuart; Boris Beltrán (3 March 2006). "Early Maya Writing at San Bartolo, Guatemala". Science. New Series. 311 (5765): 1281–1283. Bibcode:2006Sci...311.1281S. doi:10.1126/science.1121745. ISSN 1095-9203. JSTOR 3845835. OCLC 863047799. PMID 16400112. S2CID 46351994.
- Schele, Linda; Peter Mathews (1999). The Code of Kings: The language of seven Maya temples and tombs. New York: Simon & Schuster. ISBN 978-0-684-85209-6. OCLC 41423034.
- SFU Museum of Archaeology and Ethnology. "Featured Artifacts: Mayan Eccentric Flints". Burnaby, British Columbia, Canada: Simon Fraser University Museum of Archaeology and Ethnology. 2 November 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 31 March 2015.
- Sharer, Robert J. (2000). "The Maya Highlands and the Adjacent Pacific Coast". In Richard E.W. Adams; Murdo J. Macleod (eds.). The Cambridge History of the Native Peoples of the Americas, Vol. II: Mesoamerica, part 1. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 449–499. ISBN 978-0-521-35165-2. OCLC 33359444.
- Sharer, Robert J.; Loa P. Traxler (2006). The Ancient Maya (6th, fully revised ed.). Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-4817-9. OCLC 57577446.
- Šprajc, Ivan (2018). "Astronomy, architecture, and landscape in Prehispanic Mesoamerica". Journal of Archaeological Research. 26 (2): 197–251. doi:10.1007/s10814-017-9109-z. S2CID 149439162.
- Stuart, David; George Stuart (2008). Palenque: Eternal City of the Maya. London: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-05156-6. OCLC 227016561.
- Szymanski, Jan (2013). "Between Death and Divinity. Rethinking the Significance of Triadic Groups in Ancient Maya Culture" (PDF). PhD Dissertation. Warsaw: University of Warsaw. 3 November 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 January 2014.
- Taladoire, Eric; Benoit Colsenet (1991). "'Bois Ton Sang, Beaumanoir': The Political and Conflictual Aspects of the Ballgame in the Northern Chiapas Area". In Vernon Scarborough; David R. Wilcox (eds.). The Mesoamerican Ballgame. Tucson: University of Arizona Press. pp. 161–74. ISBN 978-0-8165-1360-4. OCLC 51873028.
- Tanaka, Yuki (2008). A Comparative Study of Maya Hieroglyphic Writing and Japanese Orthography in the Quirigua Hieroglyphic Corpus. Ann Arbor, Michigan. ISBN 978-0-549-99989-8.
{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link) - Taube, Karl A. (2004) [2003]. "Tetitla and the Maya Presence at Teotihuacan". In Geoffrey E. Braswell (ed.). The Maya and Teotihuacan : reinterpreting early classic interaction. Austin: University of Texas Press. pp. 273–314. ISBN 978-0-292-70587-6. OCLC 254181446.
- Tedlock, Barbara (1992) [1982]. Time and the Highland Maya (Revised ed.). Albuquerque, New Mexico: University of New Mexico Press. ISBN 978-0-8263-1358-4. OCLC 45732799.
- Thompson, J. Eric S. (July–September 1932). "A Maya Calendar from the Alta Vera Paz, Guatemala". American Anthropologist. New Series. 34 (3): 449–454. doi:10.1525/aa.1932.34.3.02a00090. ISSN 0002-7294. JSTOR 661903. OCLC 1479294.
- Thompson, J. Eric S. (1966). "The Maya Central Area at the Spanish Conquest and Later: A Problem in Demography". Proceedings of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland (1966): 23–37. doi:10.2307/3031712. JSTOR 3031712.
- Thompson, J. Eric S. (1990) [1970]. Maya History and Religion. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-2247-2. OCLC 715926981.
- Thompson, J. Eric S. (2 May 1974). "Maya Astronomy". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series A, Mathematical and Physical Sciences. 276 (1257, The Place of Astronomy in the Ancient World): 83–98. Bibcode:1974RSPTA.276...83T. doi:10.1098/rsta.1974.0011. ISSN 0261-0523. JSTOR 74276. S2CID 202574557.
- Tiesler, Vera; Andrea Cucina (December 2006). "Procedures in Human Heart Extraction and Ritual Meaning: A Taphonomic Assessment of Anthropogenic Marks in Classic Maya Skeletons". Latin American Antiquity. 17 (4): 493–510. doi:10.2307/25063069. ISSN 2325-5080. JSTOR 25063069. S2CID 163730170.
- Tobin, Thomas J. (2001). "The Construction of the Codex in Classic- and Postclassic-Period Maya Civilization". Pittsburgh: Duquesne University. 17 October 2002 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 March 2015.
- Valdés, Juan Antonio (1994). J.P. Laporte; H. Escobedo; S. Villagrán (eds.). "El Grupo A de Uaxactun: Manifestaciones arquitectónicas y dinásticas durante el Clásico Temprano" [Uaxactun Group A: Architectural Manifestations and Dynasties during the Early Classic] (PDF). I Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 1987 (ස්පාඤ්ඤ බසින්): 98–111. OCLC 31177419. 3 November 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 July 2010.
- Van Stone, Mark (2011). "It's not the End of the World: emic evidence for local diversity in the Maya Long Count". Proceedings of the International Astronomical Union. 7 (278): 186–191. Bibcode:2011IAUS..278..186V. doi:10.1017/S1743921311012610.
- Van Stone, Mark (January 2016). "What We Think We Know About Maya Mathematics and Astronomy". Inspiration of Astronomical Phenomena VIII: City of Stars (ඉංග්‍රීසි බසින්). 501: 265. Bibcode:2016ASPC..501..265V. ISSN 1050-3390.
- Viqueira, Juan Pedro (2004) [1995]. "Chiapas y sus regiones" [Chiapas and its Regions]. In Juan Pedro Viqueira; Mario Humberto Ruz (eds.). Chiapas: los rumbos de otra historia [Chiapas: The courses of a different history] (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Mexico City: Centro de Investigaciones Filológicas with Centro de Investigaciones y Estudios Superiores en Antropología Social (CIESAS). pp. 19–40. ISBN 978-968-36-4836-5. OCLC 36759921.
- WAYEB. "Museums & Collections". European Association of Mayanists (WAYEB). 11 May 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 June 2015.
- Webster, David (March 2000). "The Not So Peaceful Civilization: A Review of Maya War". Journal of World Prehistory. 14 (1): 65–119. doi:10.1023/a:1007813518630. ISSN 1573-7802. JSTOR 25801154. S2CID 159563593.
- Webster, David; William L. Fash Jr.; Claude F. Baudez; Berthold Riese; William T. Sanders (1989). The House of the Bacabs, Copan, Honduras. Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University. pp. i–iv, 1–111, 113–116. ISBN 978-0-88402-177-3. JSTOR 41263469. OCLC 18557303.
{{cite book}}:|journal=ignored (help) - Williams, Josh (2010). "Mississippian and Maya Eccentric Flints". Springfield: Board of Governors, Missouri State University. 2 November 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 December 2012.
- Wise, Terence; McBride, Angus (2008) [1980]. The Conquistadores. Men-at-Arms. Vol. 101. Oxford and New York: Osprey Publishing. ISBN 978-0-85045-357-7. OCLC 12782941.
- Witschey, Walter R. T.; Clifford T. Brown (2012). Historical Dictionary of Mesoamerica. Plymouth, Devon, UK: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-7167-0. OCLC 754105610.
- Zorich, Zach (November–December 2012). "The Maya Sense of Time". Archaeology. 65 (6). New York: Archaeological Institute of America: 25–29. ISSN 0003-8113. JSTOR 41804605. OCLC 1481828.