සිම්බාබ්වේ හි භූගෝලය
සිම්බාබ්වේ යනු දකුණු අප්‍රිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටකි, අක්ෂාංශ 15° සහ 23°S සහ දේශාංශ 25° සහ 34°E අතර පිහිටා ඇත. එය දකුණින් දකුණු අප්‍රිකාව, බටහිරින් සහ නිරිත දෙසින් බොට්ස්වානා, වයඹ දෙසින් සැම්බියාව සහ නැගෙනහිර සහ ඊසාන දෙසින් මොසැම්බික් මායිම් වේ. එහි වයඹ කෙළවර නැමීබියාවේ සිට දළ වශයෙන් මීටර් 150 ක් පමණ දුරින්, ජාතීන් හතරකින් යුත් හතරැස් ලක්ෂයක් සාදයි. රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ උසින් පිහිටා ඇති අතර, මධ්‍යම සානුවකින් (ඉහළ වෙල්ඩින්) නිරිත දෙසින් උතුරු දෙසට විහිදෙන උස මීටර් 1,000 ත් 1,600 ත් අතර වේ. රටේ අන්ත නැඟෙනහිර කඳුකරය, මෙම ප්‍රදේශය නැගෙනහිර කඳුකරය ලෙස හැඳින්වේ, නයංගනි කන්ද උසම ස්ථානය වන මීටර් 2,592කි.[1]
කඳුකරය ස්වභාවික පරිසරය සඳහා ප්‍රසිද්ධය, නයංග, ට්‍රවුට්බෙක්, චිමනිමනි, සෙලින්ඩා කන්දෙහි වූම්බා සහ චිරින්දා වනාන්තරය වැනි සංචාරක ගමනාන්තයන් ඇත. රටේ 20% ක් පමණ පහත් බිම් වලින් සමන්විත වේ, (පහළ වෙල්ඩින්) මීටර් 900 ට අඩු. වික්ටෝරියා දිය ඇල්ල, ලොව විශාලතම හා වඩාත්ම දර්ශනීය දිය ඇලි වලින් එකක් වන අතර, එය රටේ අන්ත වයඹ දෙසින් පිහිටා ඇති අතර එය සැම්බේසි ගඟේ කොටසකි.[2][3]
භූ විද්‍යාව
[සංස්කරණය]භූ විද්‍යාත්මක කාලය තුළ සිම්බාබ්වේ ප්‍රධාන පශ්චාත්-ගොන්ඩ්වානා ඛාදන චක්‍ර දෙකක් (අප්‍රිකානු සහ පශ්චාත්-අප්‍රිකානු ලෙස හැඳින්වේ) සහ ඉතා යටත් ප්ලියෝ-ප්ලයිස්ටොසීන චක්‍රයක් අත්විඳ ඇත.[4]
දේශගුණය
[සංස්කරණය]සිම්බාබ්වේ බොහෝ දේශීය වෙනස්කම් සහිත උපනිවර්තන දේශගුණයක් ඇත. දකුණු ප්‍රදේශ ඒවායේ උණුසුම සහ ශුෂ්ක බව සඳහා ප්‍රසිද්ධ වන අතර මධ්‍යම සානුවේ කොටස් ශීත ඍතුවේ දී තුහින ලබා ගනී. සැම්බේසි නිම්නය එහි අධික තාපය සඳහා ප්‍රසිද්ධය, නැගෙනහිර කඳුකරය සාමාන්‍යයෙන් සිසිල් උෂ්ණත්වයන් සහ රටේ ඉහළම වර්ෂාපතනය අත්විඳියි. රටේ වැසි සමය සාමාන්‍යයෙන් ඔක්තෝබර් අග සිට මාර්තු දක්වා දිවෙන අතර උෂ්ණ දේශගුණය උන්නතාංශය වැඩි වීම මගින් මධ්‍යස්ථ වේ. සිම්බාබ්වේ පුනරාවර්තන නියඟයකට මුහුණ දී සිටී. 2019 දී නියඟය නිසා අවම වශයෙන් අලි ඇතුන් 55ක් මිය ගොස් ඇත.[5] දරුණු කුණාටු දුර්ලභ වේ.[6]
ජෛව විවිධත්වය
[සංස්කරණය]
සිම්බාබ්වේ භෞමික පරිසර කලාප හතක් අඩංගු වේ: කලහාරි ෂිටිම්-බයිකියා වනාන්තර, දකුණු අප්‍රිකාවේ බුෂ්වෙල්ඩ්, දකුණු මියෝම්බෝ වනාන්තර, සැම්බේසියන් බයිකියා වනාන්තර, සැම්බේසියන් සහ මෝපේන් වනාන්තර, සැම්බේසියන් හැලෝෆිටික්ස්, සහ නැගෙනහිර සිම්බාබ්වේ වනාන්තරය.[7]
තෙත් සහ කඳුකර නැගෙනහිර උස්බිම් නිවර්තන සදාහරිත සහ දැවමය වනාන්තර ප්‍රදේශවලට ආධාර කරන නමුත් රට බොහෝ දුරට සැවානා වේ. නැඟෙනහිර කඳුකරයේ දක්නට ලැබෙන ගස් අතර තේක්ක, මහෝගනී, ස්ට්‍රැන්ග්ලර් අත්තික්කා විශාල නිදර්ශක, වනාන්තර නිව්ටෝනියා, ලොකු කොළ, සුදු දුගඳ, චිරින්ද දුගඳ, නොබ්තෝර්න් සහ තවත් බොහෝ ගස් ඇතුළත් වේ.
රටේ පහත් බිම්වල උණ ගස්, මෝපේන්, කොම්බ්‍රෙටම් සහ බයෝබාබ් බහුලව දක්නට ලැබේ. බ්‍රැචිස්ටෙජියා විශේෂ සහ වෙනත් අය විසින් ආධිපත්‍යය දරන මියෝම්බෝ වනාන්තරයෙන් රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය වී ඇත. බොහෝ මල් සහ පඳුරු අතර හිබිස්කස්, ගිනි ලිලී, සර්ප ලිලී, මකුළු මානෙල්, ලියොනොටිස්, කැසියා, ගස් විස්ටෙරියා සහ දොඹෙයා වේ. සිම්බාබ්වේ හි ක්ෂීරපායින් විශේෂ 350 ක් පමණ සොයාගත හැකිය. සර්පයන් සහ කටුස්සන් ද, පක්ෂි විශේෂ 500 කට අධික ප්‍රමාණයක් සහ මත්ස්‍ය විශේෂ 131 ක් ද ඇත.
සිම්බාබ්වේහි විශාල ප්‍රදේශ කලක් වන සතුන් බහුල වනාන්තරවලින් වැසී තිබුණි. වන විනාශය සහ දඩයම් කිරීම නිසා වන සතුන්ගේ ප්‍රමාණය අඩු වී ඇත. ජනගහන වර්ධනය, නාගරික ව්‍යාප්තිය සහ ඉන්ධන සඳහා භාවිතා කිරීම හේතුවෙන් වන විනාශය සහ වනාන්තර විනාශය ප්‍රධාන අවධානයට ලක්වන[8] සහ සාරවත් පස ප්‍රමාණය අඩු කරන ඛාදනය වීමට හේතු වී ඇත. දේශීය ගොවීන් තම දුම්කොළ ගබඩා උණුසුම් කිරීම සඳහා වෘක්ෂලතාදිය පුළුස්සා දැමීම සම්බන්ධයෙන් පරිසරවේදීන්ගේ විවේචනයට ලක්ව ඇත.[9] රටෙහි 2019 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ මධ්‍යන්‍ය ලකුණු 6.31/10 ක් තිබූ අතර, එය රටවල් 172 කින් ගෝලීය වශයෙන් 81 වැනි ස්ථානයට පත්ව ඇත.[10]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "Inyangani, Zimbabwe". Peakbagger. සම්ප්‍රවේශය 23 August 2020.
- ^ Helicon, ed. (2018). The Hutchinson Unabridged Encyclopedia with Atlas and Weather Guide – via Credo Reference.
- ^ "Victoria Falls". Victoria Falls Tourism. 2019. සම්ප්‍රවේශය 3 December 2019.
- ^ Moore, A E; et al. (2009). "Landscape evolution in Zimbabwe from the Permian to present, with implications for kimberlite prospecting" (PDF). Geological Society of South Africa. 112 (1): 65. Bibcode:2009SAJG..112...65M. doi:10.2113/gssajg.112.1.65.
- ^ "At least 55 elephants die in Zimbabwe drought" (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 21 October 2019. සම්ප්‍රවේශය 22 October 2019.
- ^ Baughan, M. (2005). Continent in the Balance: Zimbabwe-Juvenile literature. Philadelphia, PA: Mason Crest Publishers; ISBN 1590848101.
- ^ Dinerstein, Eric; et al. (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
- ^ Chipika, J; Kowero, G. (2000). "Deforestation of woodlands in communal areas of Zimbabwe: is it due to agricultural policies?". Agriculture, Ecosystems & Environment. 79 (2–3): 175. Bibcode:2000AgEE...79..175C. doi:10.1016/S0167-8809(99)00156-5.
- ^ "Chaos as tobacco sales start". NewsdezeZimbabwe. 27 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 March 2015.
- ^ Grantham, H. S.; et al. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity - Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.