සිම්බාබ්වේ හි ආණ්ඩුව
සිම්බාබ්වේ යනු ජනාධිපති ආණ්ඩු ක්‍රමයක් සහිත ජනරජයකි. 2013 දී ජනමත විචාරණයකින් පසු නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් සම්මත කර ගැනීමත් සමඟ අර්ධ-ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි විය. 2005 ව්‍යවස්ථාමය වෙනස්කම් යටතේ ඉහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලයක් වන සෙනෙට් සභාව නැවත ස්ථාපිත කරන ලදී.[1] සභාව යනු පාර්ලිමේන්තුවේ පහළ සභා ගර්භයයි.
1987 දී මුගාබේ ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කර, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයක් - ජනාධිපති ක්‍රමයක් පිහිටුවීම සඳහා චාරිත්‍රානුකූල ජනාධිපති ක්‍රමය සහ අගමැති තනතුරු අහෝසි කළේය. ඔහුගේ ZANU-PF පක්ෂය නිදහසින් පසු සෑම මැතිවරණයක්ම ජයග්‍රහණය කර ඇත-1990 මැතිවරණයේ දී දෙවන ස්ථානයට පත් වූ පක්ෂය වන එඩ්ගාර් ටෙකෙරේගේ සිම්බාබ්වේ එක්සත් ව්‍යාපාරය (ZUM) ඡන්ද වලින් 20%ක් ලබා ගෙන ඇත.[2][3]
දේශපාලනය
[සංස්කරණය]1995 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය අතරතුර, ZUM ඇතුළු බොහෝ විරුද්ධ පක්ෂ ඡන්දය වර්ජනය කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ආණ්ඩු පක්ෂයට ආසන්න වශයෙන් අතුගා දැමීමට සිදු විය.[4] 2000දී විපක්ෂය නැවත මැතිවරණයට පැමිණි විට, ඔවුන් ආසන 57ක් දිනා ගත් අතර, ZANU-PF ට වඩා අඩුවෙන් ආසන පහක් පමණි.[4] ඡන්ද කොල්ලකෑම්, බිය ගැන්වීම් සහ වංචා චෝදනා මධ්‍යයේ 2002 දී නැවත ජනාධිපතිවරණය පැවැත්විණි.[5] 2005 සිම්බාබ්වේ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය මාර්තු 31 වන දින පවත්වන ලද අතර, ඡන්ද මංකොල්ලකෑම්, මැතිවරණ වංචා සහ බිය ගැන්වීම් පිළිබඳ බහුවිධ ප්‍රකාශයන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී වෙනසක් සඳහා වූ ව්‍යාපාරය සහ ජොනතන් මොයෝ විසින් සිදු කරන ලද අතර, මැතිවරණ කොට්ඨාශ 120 න් 32 ක්ම විමර්ශනය කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය.[6] මොයෝ චෝදනා නොතකා මැතිවරණයට සහභාගී වූ අතර ස්වාධීන මන්ත්‍රීවරයෙකු ලෙස අසුනක් දිනා ගත්තේය.[7]
2005 දී, MDC කොටස් දෙකකට බෙදී ගියේය: ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී වෙනසක් සඳහා වූ ව්‍යාපාරය - මුතම්බරා (MDC-M), සෙනෙට් සභාවට මැතිවරණයට ඉදිරිපත් වූ ආතර් මුතම්බරාගේ නායකත්වයෙන්, සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී වෙනසක් සඳහා වූ ව්‍යාපාරය - ස්වන්ගිරායි (MDC-T) නායකත්වය. මැතිවරණවලට ඉදිරිපත් වීමට විරුද්ධ වූ මෝගන් ෂ්වන්ගිරායි, දූෂිත මැතිවරණයකට සහභාගී වීම පසුගිය මැතිවරණ නිදහස් හා සාධාරණ බවට මුගාබේ කළ ප්‍රකාශය අනුමත කිරීම හා සමාන බව ප්‍රකාශ කළේය. MDC කඳවුරු දෙක 2006 දී ඔවුන්ගේ සම්මේලන පැවැත්වුයේ MDC-T නායකත්වයට ස්වන්ගිරායි තේරී පත් වූ අතර එය අනෙක් කණ්ඩායමට වඩා ජනප්‍රිය විය.[8]
2008 මහ මැතිවරණයේදී නිල ප්‍රතිඵලවලට මුගාබේ සහ ෂ්වන්ගිරායි අතර තරගයක් අවශ්‍ය විය. MDC-T විසින් මෙම ප්‍රතිඵලවලට අභියෝග කරමින් මුගාබේ ආන්ඩුව විසින් පුලුල්ව පැතිරුනු මැතිවරණ වංචාවකට හිමිකම් කීවේය.[9][10] 2008 ජූනි 27 දිනට දෙවන තරඟය පැවැත්වීමට නියමිතව තිබුණි. ජූනි 22 දින, ක්‍රියාවලියේ අඛණ්ඩ අසාධාරණය උපුටා දක්වමින් සහ "මැතිවරණ ක්‍රියාවලියක ප්‍රචණ්ඩකාරී, නීත්‍යානුකූල නොවන ව්‍යාජයකට" සහභාගී වීම ප්‍රතික්ෂේප කරමින්, ෂ්වාන්ගිරායි ජනාධිපතිවරණ තරඟයෙන් ඉවත් විය, මැතිවරන කොමිසම දෙවන වාරය පැවැත් වූ අතර, ජනාධිපති මුගාබේට විශාල බහුතරයක් ලැබිණි.[11] MDC-T සෙනෙට් මැතිවරණයට සහභාගී නොවූ අතර MDC-M සෙනෙට් සභාවේ ආසන පහක් දිනා ගත්තේය. පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් සහ ඔවුන්ගේ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශය නිසා කලකිරුණු පුද්ගලයන්ගේ පලායාම හේතුවෙන් MDC-M දුර්වල විය.[8] 2008 අප්‍රේල් 28 දින, ෂ්වන්ගිරායි සහ මුතම්බරා ජොහැන්නස්බර්ග්හි පැවති ඒකාබද්ධ ප්‍රවෘත්ති සාකච්ඡාවකදී MDC සංයුති දෙක සහයෝගයෙන් ක්‍රියා කරන බව නිවේදනය කරන ලද අතර, MDC හට පැහැදිලි පාර්ලිමේන්තු බහුතරයක් ලබා ගැනීමට හැකි විය.[12][13] ෂ්වන්ගිරායි පැවසුවේ පාර්ලිමේන්තු බහුතරය නොමැතිව මුගාබේට ජනාධිපතිව සිටිය නොහැකි බවයි.[13]
2008 සැප්තැම්බර් මැද භාගයේදී, දකුණු අප්‍රිකාවේ සහ මොසැම්බික්හි නායකයින් විසින් අධීක්ෂණය කරන ලද දිග්ගැස්සුනු සාකච්ඡා වලින් පසුව, මුගාබේ සහ ෂ්වන්ගිරායි බලය බෙදාගැනීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර එහිදී මුගාබේ හමුදාවේ පාලනය රඳවා ගත්තේය. අවම වශයෙන් වසර පහක්වත් ගතවනු ඇතැයි ඇස්තමේන්තු කරන ලද නැවත ගොඩනැඟීමේ ප්‍රයත්නයන් සඳහා අරමුදල් සැපයීමට පෙර මෙම ඒකාබද්ධ කිරීම තුළින් සැබෑ වෙනසක් ඇති වනු දැකීමට අවශ්‍ය වූ පරිත්‍යාගශීලී ජාතීන් 'බලා සිටීම සහ බලන්න' ආකල්පයක් අනුගමනය කළහ. 2009 පෙබරවාරි 11 දින මුගාබේ විසින් ස්වන්ගිරායි අගමැති ලෙස දිවුරුම් දෙන ලදී.[14][15] 2008 නොවැම්බරයේදී, සිම්බාබ්වේ රජය විසින් ඒඩ්ස්, ක්ෂය රෝගය සහ මැලේරියාවට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගෝලීය අරමුදල විසින් පරිත්‍යාග කරන ලද ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 7.3ක් වැය කරන ලදී. සංවිධානයේ නියෝජිතයෙකු මුදල් වියදම් කළේ කෙසේදැයි අනුමාන කිරීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය, එය අපේක්ෂිත අරමුණ සඳහා නොවේ, සහ මුදල් ආපසු ලබා දෙන ලෙස කරන ලද ඉල්ලීම්වලට ගරු කිරීමට රජය අපොහොසත් වී ඇත.[16]
මුගාබේගේ 30 වසරක ජනාධිපති ධුර කාලය අවසන් කරමින් 2017 නොවැම්බරයේ සිදු වූ කුමන්ත්‍රණයකින් සිම්බාබ්වේ දේශපාලනයේ තත්ත්වය ප්‍රශ්න කර ඇත. මෙම කුමන්ත්‍රණයෙන් පසුව එමර්සන් ම්නන්ගග්වා ජනාධිපති ලෙස පත් කරන ලද අතර 2018 සිම්බාබ්වේ මහ මැතිවරණයෙන් 50.8% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නිල වශයෙන් තේරී පත් වූ අතර, ඔහුව පරාජයක් වළක්වා සිම්බාබ්වේ තුන්වන ජනාධිපතිවරයා බවට පත් කළේය.
2020 ජූලි 31 වැනි දින සැලසුම් කරන ලද විරෝධතා මධ්‍යයේ සෑම විටම අන්තර්ජාලය වසා දැමීම සම්බන්ධයෙන් රජයට එහි පුරවැසියන් අතර සෘණාත්මක අදහස් ලැබී ඇත.[17]
2023 ජූලි මාසයේදී සිම්බාබ්වේ ජනාධිපති එමර්සන් ම්නන්ගග්වා යුක්රේනය රුසියානු ආක්‍රමණයට සහය පළ කළේය.[18]
සන්නද්ධ හමුදා
[සංස්කරණය]
සිම්බාබ්වේ ආරක්ෂක හමුදාවන් පිහිටුවන ලද්දේ කැරලිකාර හමුදා තුනක් - සිම්බාබ්වේ අප්‍රිකානු ජාතික විමුක්ති හමුදාව (ZANLA), සිම්බාබ්වේ මහජන විප්ලවවාදී හමුදාව (ZIPRA) සහ රොඩේසියානු ආරක්ෂක හමුදා (RSF) - දෙවන චිමුරෙන්ගා සහ සිම්බාබ්වේ නිදහසෙන් පසු 1980 දී එක්සත් කිරීමෙනි. 1982 දී විශ්‍රාම ගිය එයාර් මාර්ෂල් නෝමන් වෝල්ෂ්ගේ අණ යටතේ සිම්බාබ්වේ ජාතික හමුදාව (ZNA) සහ සිම්බාබ්වේ ගුවන් හමුදාව (AFZ) පිහිටුවීමට ඒකාබද්ධ කාල සීමාව සිදු විය. 1985 දී එයාර් චීෆ් මාර්ෂල් ජොෂියා තුංගමිරායි වෙත අණදෙන නිලධාරියා භාර දුන් ඩවුඩ්පොට 2003 දී ජෙනරාල් කොන්ස්ටන්ටයින් චිවෙන්ගා උසස් කර සිම්බාබ්වේ ආරක්ෂක හමුදාවේ ආඥාපති ලෙස පත් කරන ලදී. ඔහු වෙනුවට ලුතිනන් ජෙනරාල් පී.වී. සිබන්ඩා යුධ හමුදාපති ලෙස පත් විය.[19]
ZNA සතුව 30,000 ක සක්‍රීය රාජකාරි ශක්තියක් ඇත. ගුවන් හමුදාවේ ස්ථාවර පුද්ගලයින් 5,139ක් පමණ සිටී.[20] සිම්බාබ්වේ ජනරජ පොලිසිය (පොලිස් ආධාරක ඒකකය, පැරාමිලිටරි පොලිසිය ඇතුළුව) සිම්බාබ්වේ ආරක්ෂක බලකායේ කොටසක් වන අතර සංඛ්‍යාව 25,000කි.[21]
1980 මුල් භාගයේ බහුතර පාලනයෙන් පසුව, බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා පුහුණුකරුවන් ගරිල්ලා සටන්කරුවන් දැනට පවතින රොඩේසියානු සන්නද්ධ හමුදාවන් මත ඇති බලඇණි ව්‍යුහයකට ඒකාබද්ධ කිරීම අධීක්ෂණය කළහ. පළමු වසර සඳහා, ඉහළම දක්ෂතා දක්වන අපේක්ෂකයා බලඇණි අණදෙන නිලධාරියා බවට පත්වන ක්‍රමයක් අනුගමනය කරන ලදී. ඔහු හෝ ඇය ZANLA වෙතින් නම්, ඔහුගේ හෝ ඇයගේ දෙවන අණ දෙන නිලධාරියා ඉහළම කාර්ය සාධනය කළ ZIPRA අපේක්ෂකයා විය, සහ අනෙක් අතට.[22] මෙමගින් විධාන ව්‍යුහයේ චලනයන් දෙක අතර සමබරතාවයක් සහතික විය.
ZNA මුලින් බලඇණි 28 කින් සමන්විත වූ බලසේනා හතරකට පිහිටුවන ලදී. බ්‍රිගේඩ් ආධාරක ඒකක සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ හිටපු රොඩේසියානු හමුදාවේ විශේෂඥයින්ගෙන් සමන්විත වූ අතර රොඩේසියානු අප්‍රිකානු රයිෆල්වල ඒකාබද්ධ නොවූ බලඇණි 1 වන, 3 වන සහ 4 වන බලසේනා වෙත අනුයුක්ත කරන ලදී. පස්වන බළකාය 1981 දී පිහිටුවන ලද අතර 1988 දී විසුරුවා හරින ලද්දේ ගුකුරාහුන්ඩි ලෙස හැඳින්වෙන මාටබෙල්ලන්ඩ් බ්‍රිගේඩය අත්පත් කර ගැනීමේදී සමූහ ම්ලේච්ඡත්වය සහ මිනීමැරුම් ප්‍රදර්ශනය කිරීමෙන් පසුවය.[23][24] බ්‍රිගේඩිය 2006 වන විට නැවත පිහිටුවන ලදී, එහි අණදෙන නිලධාරි බ්‍රිගේඩියර් ජෙනරාල් ජෝන් මුපාන්ඩේ එහි "සාරවත් ඉතිහාසය" අගය කළේය.[25]
මානව හිමිකම්
[සංස්කරණය]
මුගාබේ පරිපාලනය සහ ප්‍රමුඛ ZANU-PF පක්ෂය යටතේ සිම්බාබ්වේහි ක්‍රමානුකූලව සහ උග්‍රවන මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් පිළිබඳ පුලුල්ව පැතිරුනු වාර්තා තිබේ.[27] ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල්[28] සහ හියුමන් රයිට්ස් වොච්[29] වැනි මානව හිමිකම් සංවිධානවලට අනුව සිම්බාබ්වේ රජය නවාතැන්, ආහාර, ගමන් කිරීමේ සහ පදිංචියේ නිදහස, රැස්වීමේ නිදහස සහ නීතියේ ආරක්ෂාව පිළිබඳ අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය කරයි. 2009 දී, ජාත්‍යන්තර ජන සංහාර විද්වතුන්ගේ සංගමයේ සභාපති ග්‍රෙගරි ස්ටැන්ටන් ප්‍රකාශ කළේ "මුගාබේ රජය මනුෂ්‍යත්වයට එරෙහි අපරාධ සම්බන්ධයෙන් වැරදිකරු බවට පැහැදිලි සාක්ෂි ඇති බවත්, මුගාබේ ජාත්‍යන්තරය ඉදිරියේ නඩු විභාගයට ගෙන ඒමට ප්‍රමාණවත් සාක්ෂි ඇති බවත්ය. අපරාධ අධිකරණය."[30]
සිම්බාබ්වේ හි පිරිමි සමලිංගිකත්වය නීති විරෝධී ය. 1995 සිට, රජය සමලිංගික පිරිමි සහ ගැහැණු යන දෙපාර්ශවයටම එරෙහිව උද්ඝෝෂණ ක්‍රියාත්මක කර ඇත.[31] ජනාධිපති මුගාබේ සිම්බාබ්වේ ප්‍රශ්න රැසකට සමලිංගිකයින්ට දොස් පවරා ඇති අතර සමලිංගිකත්වය "අප්‍රිකානු" සහ යුරෝපීය යටත් විජිතවාදීන් විසින් ගෙන ආ දුරාචාර සංස්කෘතියක් ලෙස සැලකූ අතර ඔහුගේ රටේ "සුදු ජාතිකයන් කිහිප දෙනෙකු" විසින් පමණක් ක්‍රියාත්මක කරන ලදී.[32]
2007 මාර්තු 11 MDC රැලියක් මර්දනය කිරීම සහ 2008 මැතිවරණ ව්‍යාපාරය අතරතුර තවත් කීපයකට එරෙහිව විරුද්ධ රැස්වීම් නිතරම පොලිස් බලකායේ පලිගැනීම් වලට ලක් වේ.[33] පොලිස් ක්‍රියා එක්සත් ජාතීන්ගේ මහලේකම් බෑන් කී මූන්, යුරෝපා සංගමය සහ එක්සත් ජනපදය විසින් දැඩි ලෙස හෙළා දැක ඇත.[34] ෆොක්ස් සවුත්වෙස්ට් මාධ්‍ය අයිතිවාසිකම් සහ ප්‍රවේශය පිළිබඳව ද කනස්සල්ලක් පවතී. සිම්බාබ්වේ රජයට මාධ්‍ය නිදහස සහ භාෂණයේ නිදහස යටපත් කරන බවට චෝදනා එල්ල වේ.[28] මහජන විකාශන ආයතනය වන සිම්බාබ්වේ විකාශන සංස්ථාව ප්‍රචාරක මෙවලමක් ලෙස භාවිතා කිරීම සම්බන්ධයෙන් එය නැවත නැවතත් චෝදනා කර ඇත.[35] ඩේලි නිවුස් වැනි රජය විවේචනය කරන පුවත්පත් වසා දැමුවේ ඔවුන්ගේ කාර්යාලවලට බෝම්බ පිපිරවීමෙන් පසුව සහ රජය ඔවුන්ගේ බලපත්‍රය අලුත් කිරීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙනි.[36][37] BBC News, Sky News සහ CNN සිම්බාබ්වේ සිට රූගත කිරීම් හෝ වාර්තා කිරීම තහනම් කරන ලදී. 2009 දී BBC සහ CNN වාර්තා කිරීමේ සීමාවන් ඉවත් කරන ලදී.[38] Sky News සිම්බාබ්වේ තුල සිදුවන සිදුවීම් දකුණු අප්‍රිකාව වැනි අසල්වැසි රටවලින් දිගින් දිගටම වාර්තා කරයි.[39][40]
2020 ජූලි 24 වන දින, එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් පිළිබඳ මහ කොමසාරිස් කාර්යාලය (OHCHR) අදහස් ප්‍රකාශ කිරීමේ නිදහස සහ වීදිවල සාමකාමීව එක්රැස් කිරීමේ නිදහස යටපත් කිරීමට සිම්බාබ්වේ බලධාරීන් COVID-19 අර්බුදය කඩතුරාවක් ලෙස භාවිතා කර ඇතැයි යෝජනා කරන චෝදනා සම්බන්ධයෙන් කනස්සල්ල පළ කළේය. OHCHR ප්‍රකාශක ලිස් ත්‍රොසෙල් ප්‍රකාශ කළේ දූෂණයට හෝ වෙනත් ඕනෑම දෙයකට විරෝධය දැක්වීමට ජනතාවට අයිතියක් ඇති බවයි. වඩා හොඳ වැටුප් සහ සේවා කොන්දේසි ඉල්ලා සාමකාමීව විරෝධතාවයේ නිරත වූ හෙදියන් සහ සෞඛ්‍ය සේවකයින් විසුරුවා හැරීමට සහ අත්අඩංගුවට ගැනීමට සිම්බාබ්වේ බලධාරීන් බලය යොදා ගත්හ. විරෝධතාවයකට සහභාගී වීම නිසා විරුද්ධ පක්ෂයේ සාමාජිකයින් කිහිප දෙනෙකු සහ ගවේෂණාත්මක මාධ්‍යවේදීන් ද අත්තනෝමතික ලෙස අත්අඩංගුවට ගෙන රඳවා තබා ගත් බව එම වාර්තා පෙන්වා දෙයි.[41]
2020 අගෝස්තු 5 වන දින, ට්විටර් හි #ZimbabweanLivesMatter ව්‍යාපාරය රට තුළ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් කෙරෙහි ජාත්‍යන්තර කීර්තිමත් පුද්ගලයින්ගේ සහ දේශපාලනඥයන්ගේ අවධානය යොමු කරමින් එමර්සන් ම්නන්ගග්වාගේ රජයට දැඩි පීඩනයක් එල්ල කළේය. දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් අත්අඩංගුවට ගැනීම්, පැහැර ගැනීම් සහ වධහිංසා පැමිණවීම් සහ මාධ්‍යවේදී හෝප්වෙල් චිනොනෝ සහ බුකර් ත්‍යාගය විසින් කෙටි ලැයිස්තුගත කර ඇති කතුවරිය ට්සිට්සි දංගරෙම්බ්ගා සිරගත කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ව්‍යාපාරය පැවැත්විණි.[42]
පරිපාලන අංශ
[සංස්කරණය]
සිම්බාබ්වේ මධ්‍යගත රජයක් ඇති අතර පරිපාලන අරමුණු සඳහා පළාත් අටකට සහ පළාත් තත්ත්වය සහිත නගර දෙකකට බෙදා ඇත. සෑම පළාතකටම රජයේ පරිපාලනය සාමාන්‍යයෙන් සිදු කෙරෙන පළාත් අගනුවරක් ඇත.
| පළාත | අගනුවර |
|---|---|
| බුලවායෝ | බුලවායෝ |
| හරාරේ | හරාරේ |
| මනිකලන්ඩ් | මුටාරේ |
| මශෝනලන්ඩ් මධ්‍යම | බින්දුර |
| මශෝනලන්ඩ් නැගෙනහිර | මැරොන්දෙරා |
| මශෝනලන්ඩ් බස්නාහිර | චින්හෝයි |
| මස්වින්ගෝ | මස්විංගෝ නගරය |
| මටබෙලෙලන්ඩ් උතුර | ලුපනේ දිස්ත්‍රික්කය |
| මටබෙලෙලන්ඩ් දකුණ | ග්වාන්ඩා |
| මිඩ්ලන්ඩ් | ග්වේරු |
බොහෝ පළාත්වල නම් ජනනය වූයේ යටත් විජිත සමයේදී මශෝනලන්ඩ් සහ මාටබෙල්ලන්ඩ් බෙදීමෙනි: මශෝනලන්ඩ් යනු බ්‍රිතාන්‍ය දකුණු අප්‍රිකානු සමාගම පුරෝගාමී තීරුව විසින් ප්‍රථමයෙන් අත්පත් කරගත් භූමි ප්‍රදේශය වන අතර පළමු මාටබේලේ යුද්ධයේදී යටත් කරගත් ප්‍රදේශය මාටබෙල්ලන්ඩ් විය. බොහෝ පළාත්වල සැලකිය යුතු වාර්ගික සුළු ජාතීන් සිටියද, මෙය දළ වශයෙන් ෂෝනා ජනයාගේ සහ මතබේලේ ජනයාගේ පූර්ව යටත් විජිත ප්‍රදේශයට අනුරූප වේ. සෑම පළාතකම ප්‍රධානත්වය දරනු ලබන්නේ ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරනු ලබන පළාත් ආණ්ඩුකාරවරයෙකු විසිනි.[43] පළාත් රජය පාලනය කරනු ලබන්නේ රාජ්‍ය සේවා කොමිෂන් සභාව විසින් පත් කරන ලද පළාත් පරිපාලකයෙකු විසිනි. පළාත් මට්ටමින් අනෙකුත් රජයේ කාර්යයන් ජාතික රජයේ දෙපාර්තමේන්තු වල පළාත් කාර්යාල මගින් සිදු කෙරේ.[44]
පළාත් දිස්ත්‍රික්ක 59කට සහ වාට්ටු 1,200කට බෙදා ඇත (සමහර විට මහ නගර සභා ලෙසද හැඳින්වේ). සෑම දිස්ත්‍රික්කයකම ප්‍රධානත්වය දරන්නේ රාජ්‍ය සේවා කොමිෂන් සභාව විසින් පත් කරන ලද දිස්ත්‍රික් පරිපාලකයෙකු විසිනි. ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියෙකු පත් කරන ග්‍රාමීය දිස්ත්‍රික් කවුන්සිලයක් ද ඇත. ග්‍රාමීය දිස්ත්‍රික් සභාව සමන්විත වන්නේ දිස්ත්‍රික්කයේ තේරී පත් වූ වාට්ටු මන්ත්‍රීවරුන්, දිස්ත්‍රික් පරිපාලක සහ ප්‍රධානීන්ගේ (සාම්ප්‍රදායික නීතිය යටතේ පත් කරන ලද සම්ප්‍රදායික නායකයින්) එක් නියෝජිතයෙකි. දිස්ත්‍රික් මට්ටමින් අනෙකුත් රජයේ කාර්යයන් ජාතික රජයේ දෙපාර්තමේන්තු දිස්ත්‍රික් කාර්යාල මගින් සිදු කෙරේ.[45]
වාට්ටු මට්ටමින් තේරී පත් වූ වාට්ටු මන්ත්‍රීවරයා, ක්‍රාල්හෙඩ් (ප්‍රධානීන්ට යටත් සම්ප්‍රදායික නායකයින්) සහ ගම් සංවර්ධන කමිටු නියෝජිතයන්ගෙන් සමන්විත වාට්ටු සංවර්ධන කමිටුවක් ඇත. වාට්ටු ගම්වලට බෙදා ඇති අතර, ඒ සෑම එකක්ම තේරී පත් වූ ගම් සංවර්ධන කමිටුවක් සහ ප්‍රධානියා (ක්‍රැල්හෙඩ්ට යටත් සම්ප්‍රදායික නායකයෙක්) ඇත.[46]
සම්බාධක
[සංස්කරණය]2000 දශකයේ මුල් භාගයේ සිට, සිම්බාබ්වේ දේශීය දේශපාලනය මෙන්ම බටහිර ජාතීන් සමඟ රටේ සබඳතා හැඩගස්වා ඇති එක්සත් ජනපදය සහ යුරෝපා සංගමය විසින් පනවන ලද සම්බාධකවලට යටත්ව සිම්බාබ්වේ පවතී.[47] 2002 දී සිම්බාබ්වේ මහ මැතිවරණය පැවැත්වූ අතර එම මැතිවරණයට පෙර යුරෝපා සංගමය නිරීක්ෂකයන් යවන ලද නමුත් මැතිවරණ නිරීක්ෂක කණ්ඩායමට රට හැර යාමට සිදු විය. 2002 පෙබරවාරියේදී EU විසින් සිම්බාබ්වේ වෙත ඉලක්කගත හෝ සීමාකාරී පියවර තැබීය. අවම වශයෙන් රාජ්‍ය නිලධාරීන් 20 දෙනෙකුට යුරෝපයට ඇතුළුවීම තහනම් කරන ලද අතර යුරෝපා සංගම් අරමුදල් නතර කරන ලදී. මැතිවරණයට පෙර 2002 සිට 2007 දක්වා සිම්බාබ්වේ රජයට ඩොලර් මිලියන 128ක් වැය වූ අතර එය අවලංගු විය. එසේ වුවද, EU විසින් රජයට සෘජුව අරමුදල් සැපයීම පමණක් නතර කළ නමුත් එය දිගටම මුදල් යැවීම සිදු කළේ ආධාර ආයතන සහ රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන හරහා පමණි.[48]
වසර කිහිපයකට පසු, EU සහ සිම්බාබ්වේ ඔවුන්ගේ සමහර ආරවුල් විසඳා ගත් අතර EU සම්බාධක බොහොමයක් ඉවත් කරන ලදී. අනෙකුත් රාජ්‍ය නිලධාරීන් ඉවත් කරද්දී ලැයිස්තුවේ රැඳී සිටියේ මුගාබේ සහ ඔහුගේ බිරිඳ පමණි. කෙසේ වෙතත්, යුරෝපා සංගමය තවමත් සිම්බාබ්වේ මුදල් ලබා දුන්නේ නැත. එබැවින්, රජය 2019 මාර්තු 4 සිට 2019 මාර්තු 21 දක්වා ඉඩායි සුළි කුණාටුව දුටු පරිදි රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන හරහා මුදල් යොමු කරයි.[49]
ඇමෙරිකාව සිම්බාබ්වේ රාජ්‍යයට ද සම්බාධක පැනවීය. සිම්බාබ්වේ මත එක්සත් ජනපද සම්බාධක වර්ග දෙකක් තිබේ. පළමු එක සිම්බාබ්වේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ ආර්ථික ප්‍රතිසාධන පනත (ZIDERA) වන අතර දෙවැන්න ඉලක්කගත සම්බාධක වැඩසටහනයි. ZIDERA ඉල්ලීම් කිහිපයක් ඉදිරිපත් කළා, පළමු එක තමයි සිම්බාබ්වේ මානව හිමිකම්වලට ගරු කළ යුතුයි, දෙවනුව සිම්බාබ්වේ කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජයට කරන ඇඟිලි ගැසීම් නැවැත්විය යුතුයි, තුන්වන සිම්බාබ්වේ සුදු ගොවිපලවල් අත්පත් කර ගැනීම නැවැත්විය යුතුයි. මෙම ඉල්ලීම් කිසිවක් ඉටු නොකළේ නම්, එක්සත් ජනපදය IMF සහ ලෝක බැංකුව සිම්බාබ්වේ වෙත මුදල් ණයට දීම අවහිර කරනු ඇත.[50] 2018 දී නව ZIDERA ක්‍රියාත්මක වූයේ, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම හෝ මිත්‍රත්වයක් ඇති නොවේ, නිදහස් මැතිවරණ, නිදහස් මාධ්‍ය සහ මානව හිමිකම් තිබිය යුතුය යන ආදර්ශ පාඨය සමඟින්, සිම්බාබ්වේ SADC විනිශ්චය මණ්ඩලයේ තීන්දුව බලාත්මක කළ යුතුය. ඉලක්කගත සම්බාධක වැඩසටහන 2003 දී ක්‍රියාත්මක කරන ලද අතර, එය සිම්බාබ්වේ සමාගම් සහ එක්සත් ජනපද සමාගම් සමඟ ගනුදෙනු කිරීමට අවසර නැති පුද්ගලයින් ලැයිස්තුගත කරයි. සිම්බාබ්වේ සම්බාධක දශක දෙකකට වැඩි කාලයක් තිස්සේ පවතී. 2021 මාර්තු මාසයේදී, එක්සත් ජනපදය සිම්බාබ්වේ වෙත සිය සම්බාධක අලුත් කළේය.[50]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "Constitution of Zimbabwe Amendment (No. 17) Act, 2005". kubatana.net. NGO Network Alliance Project. 16 September 2005. 27 September 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Tekere says Mugabe 'insecure' in new book". 27 December 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2008.
- ^ Mugabe, Robert. (2007). Encyclopædia Britannica 2007 Ultimate Reference Suite, Chicago: Encyclopædia Britannica.
- ^ a b Frankel, Matthew (26 May 2010). "Myanmar boycott is misguided". Los Angeles Times. 23 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ Zimbabwe: Election Fraud Report, 04/18/05. University of Pennsylvania, 18 April 2005.
- ^ "Mugabe's former ally accuses him of foul play", Independent Online Zimbabwe, 12 March 2005.
- ^ Makgetlaneng, Sehlare. "ZIMBABWE'S 2005 PARLIAMENTARY ELECTIONS: Lessons for the Movement for Democratic Change" (PDF). Africa Institute of South Africa: 124.
- ^ a b Latham, Brian (4 March 2002). "Contrast in styles as contenders hold rallies in Harare townships". The Independent. UK. 29 December 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 May 2024.
{{cite news}}: More than one of|archivedate=and|archive-date=specified (help); More than one of|archiveurl=and|archive-url=specified (help) - ^ "Mugabe critics predict fraud in Zimbabwe elections". CNN. 28 March 2008.
- ^ "Zimbabwe stands 'on a precipice'". BBC News. 31 March 2008. සම්ප්‍රවේශය 6 June 2012.
- ^ "Mugabe rival quits election race". BBC News. 22 June 2008.
- ^ "Zimbabwe's MDC factions reunite". 2 May 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 February 2009., SABC News, 28 April 2008.
- ^ a b "Opposition reunites in Zimbabwe". BBC News. 28 April 2008. සම්ප්‍රවේශය 6 June 2012.
- ^ Services, Msnbc com News (2009-02-11). "Tsvangirai sworn in as Zimbabwe's PM". msnbc.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2020-07-10.
- ^ "Tsvangirai sworn in as Zimbabwe PM - CNN.com". www.cnn.com. සම්ප්‍රවේශය 2020-07-10.
- ^ Dugger, Celia W. (3 November 2008). "Aid Group Says Zimbabwe Misused $7.3 Million". The New York Times.
- ^ Shiangala, Mike (2020-07-31). "Zimbabwe to allegedly shutdown the Internet on 31st July". Smatt Geeks Media (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 10 August 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2020-07-31.
- ^ "Zimbabwe and Uganda leaders meet with Russian President Putin". Africanews. 28 July 2023.
- ^ "Zimbabwe Ministry of Defence". 2 November 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 November 2007.
- ^ "Zimbabwe Defence Forces News". ZDF News. සම්ප්‍රවේශය 17 April 2009.
- ^ Chari, Freeman Forward (24 December 2007). "MILITARISATION OF ZIMBABWE: Does the opposition stand a chance?". zimbabwejournalists.com. 5 January 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Godwin, Peter (1996). Mukiwa – A White Boy in Africa. London, UK: Macmillan. ISBN 978-0-333-67150-4.
- ^ Nyarota, Geoffrey (2006). Against the Grain, Zebra, p. 134; ISBN 1770071121.
- ^ "Ministry of Defence, Zimbabwe". 2 November 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 November 2007.
- ^ "5th Brigade gets new commander". Zimbabwe Defence Forces News. 22 February 2006. සම්ප්‍රවේශය 18 April 2009.
- ^ "Police baton charge Harare protesters". ABC News. 3 December 2008.
- ^ Howard-Hassmann, Rhoda E. (24 November 2010). "Mugabe's Zimbabwe, 2000–2009: Massive Human Rights Violations and the Failure to Protect". Human Rights Quarterly. 32 (4): 898–920. doi:10.1353/hrq.2010.0030. ISSN 1085-794X. S2CID 143046672.
- ^ a b "Zimbabwe". Amnesty International. 3 December 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 December 2007.
- ^ "Zimbabwe – Events of 2006". Human Rights Watch. 11 October 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 December 2007.
- ^ Howard-Hassmann 2010, p. 909
- ^ "State Sponsored Homophobia 2016: A world survey of sexual orientation laws: criminalisation, protection and recognition" (PDF). International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association. 17 May 2016. 2 September 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 April 2018.
- ^ "BBC News – Africa – Zimbabwe gay rights face dim future". news.bbc.co.uk.
- ^ Whitaker, Raymond (22 June 2008). "Zimbabwe election violence spreads to Harare". The New Zealand Herald. සම්ප්‍රවේශය 7 December 2008.
- ^ "Unbowed Tsvangirai urges defiance". BBC. 14 March 2007. සම්ප්‍රවේශය 2 December 2007.
- ^ Zimbabwe Press, Media, TV, Radio, Newspapers Press Reference, 2006.
- ^ "Zimbabwe newspaper bombed". BBC News. 28 January 2001. සම්ප්‍රවේශය 6 June 2012.
- ^ Wines, Michael (7 February 2004). "Zimbabwe: Newspaper Silenced". The New York Times. සම්ප්‍රවේශය 6 June 2012.
- ^ "Zimbabwe lifts reporting ban on BBC and CNN", The Daily Telegraph, 30 July 2009.
- ^ Nkosi, Milton (1 April 2005). "Why did Zimbabwe ban the BBC?". BBC News. සම්ප්‍රවේශය 6 June 2012.
- ^ "Al Jazeera kicked out of Zimbabwe". 23 June 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 June 2016., zimbabwemetro.com, 22 June 2008.
- ^ "Zimbabwe: COVID-19 must not be used to stifle freedoms, says UN rights office". UN News. 24 July 2020. සම්ප්‍රවේශය 24 July 2020.
- ^ "#ZimbabweanLivesMatter: celebrities join campaign against human rights abuses". The Guardian. 5 August 2020. සම්ප්‍රවේශය 5 August 2020.
- ^ "Constitution of the Republic of Zimbabwe" (PDF). Parliament of Zimbabwe. 21 December 2008 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 December 2008.
- ^ "Provincial Councils and Administration Act (Chapter 29:11)" (PDF). Parliament of Zimbabwe. 27 December 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 December 2008.
- ^ "Rural District Councils Act (Chapter 29:13)" (PDF). Parliament of Zimbabwe. 27 December 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 December 2008.
- ^ "Traditional Leaders Act (Chapter 29:17)" (PDF). Parliament of Zimbabwe. 4 September 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 December 2008.
- ^ Ndakaripa, Musiwaro (2021-04-03). "Zimbabwe's Economic Meltdown: Are Sanctions Really to Blame?". The Washington Quarterly. 44 (2): 95–120. doi:10.1080/0163660X.2021.1934997. ISSN 0163-660X. S2CID 235465633.
- ^ "Zimbabwe: Background". www.everycrsreport.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-11-14.
- ^ "Cyclones Idai and Kenneth". OCHA (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2019-03-18. 5 December 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2021-11-14.
- ^ a b "Zimbabwe". EU Sanctions (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-11-14.