මොනෙරෝ
| මොනෙරෝ | |
|---|---|
 මොනෙරෝ ලාංඡනය | |
| ISO 4217 | |
| කේතය | XMR |
| අනු කොටස් | |
| උප ඒකක | |
| 1⁄1000 | මිලිනෙරෝ |
| විකාශය | |
| හඳුන්වාදුන් දිනය | අප්‍රේල් 18, 2014 |
| අගැයුම | |
| උද්ධමනය | බ්ලොක් එකකට 0.6 XMR |
| මූලාශ්‍රය | Tail Emission |
මොනෙරෝ (ඉංග්‍රීසි: Monero) යනු ඩිජිටල් මුදල් ලෝකයේ පෞද්ගලිකත්වය සහ රහස්‍යභාවය අවධාරනය කරන ප්‍රමුඛ ක්‍රිප්ටෝමුදලකි. 2014 අප්‍රේල් මාසයේදී ආරම්භ වූ මෙය, ගනුදෙනු සහ සටහන් සම්පූර්ණයෙන්ම රහස්‍යවත් තබාගැනීමට නව්‍ය තාක්ෂණික ක්‍රම භාවිතා කරයි. මොනෙරෝව අනන්‍යතාවය සහ ගනුදෙනු විස්තර විකේන්ද්‍රීකරණය සහ අනුරූපතාවය (fungibility) මඟින් සඟවා තබා ගැනීමට හැකියාව ඇති මුදලකි. එය පරිශීලකයින්ගේ පෞද්ගලිකත්වය උදෙසා නිර්මාණය කළ නිසා, ව්‍යාපාරිකයින්ට සහ සාමාන්‍ය පරිශීලකයින්ට සන්සුන් ලෙස ගනුදෙනු සිදු කිරීමට ඉඩ සලසයි. නමුත්, මෙම රහස්‍යභාවය හේතුවෙන් මොනෙරෝ අපරාධකාරී ක්‍රියාවලිය සඳහා භාවිතා වන බවට විවේචනයට ලක්වී ඇත. එයට පරස්පර අදහස් තිබෙන නමුත්, මොනෙරෝ ඩිජිටල් මුදල් ලෝකයේ පෞද්ගලිකත්වය සහ මූල්‍ය නිදහස ආරක්ෂා කරන මූලික මෙවලමක් ලෙස සැලකේ.[1][2]
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]මොනෙරෝ මුලදී "බිට්මොනෙරෝ" (BitMonero) නමින් හැඳින්වූ අතර, එය Bitcoin හා Monero යන වචන දෙකේ සන්ධියකි. කෙසේවෙතත්, ප්‍රජාවේ ප්‍රතිචාරය අනුව, එය කෙටි හා සරල නාමයකින් හැඳින්විය යුතු බවට තීරණය කෙරුණු අතර, නම "මොනෙරෝ" ලෙස සංශෝධිත විය.
මෙම නාමය එස්පෙරන්තෝ භාෂාවේ "මොනෙරෝ" (monero - කාසි/මුදල්) යන්නෙන් ආවේනික විය. මොනෙරෝ ආරම්භක සංවර්ධකයින්, විකේන්ද්‍රීකරණය සහ ගෝලීය ප්‍රවේශය මූලික කරගනිමින්, භාෂා සීමාවන් ඉක්මවූ නාමයක් තෝරා ගැනීමට කැමති වූහ.
2014 සිට, මොනෙරෝගේ සංවර්ධනය සහ යාවත්කාලීන කිරීම් ප්‍රජා-මූලික විකේන්ද්‍රීකරණ ව්‍යාපෘතියක් ලෙස ක්‍රියාත්මක වී ඇත. නිල වශයෙන් එක් එක් පුද්ගලයෙකුට හිමිකාරිත්වය නොමැති අතර, එය විවෘත මූලාශ්‍ර (open-source) ක්‍රියාවලියක් තුළ ක්‍රියාත්මක වේ. වසර ගණනාවක් පුරා, මොනෙරෝ තාක්ෂණික නව්‍යතා රැසක් එක්කරමින් ප්‍රමුඛ රහස්‍යමය ක්‍රිප්ටෝ මුදලක් බවට පත් වී ඇත.[3]
තාක්ෂණික විස්තර
[සංස්කරණය]මොනෙරෝ ගනුදෙනු රහස්‍යභාවය ආරක්ෂා කිරීමට වළලු අත්සන් (Ring Signatures), රහස්‍ය ලිපින (Stealth Addresses), සහ රින්ග් CT (Ring Confidential Transactions) වැනි නව්‍ය තාක්ෂණික ක්‍රම භාවිතා කරයි.[4]
කැණීම (Mining) RandomX යාන්ත්‍රණය මඟින් ක්‍රියාත්මක වන අතර, මෙය ASIC කැණීම වළක්වා සාමාන්‍ය මධ්‍යම සැකසුම් ඒකකයක් භාවිතයෙන් කැණීමේ හැකියාව සලසයි. එමඟින් විශාල මධ්‍යස්ථ ආයතනවල බලය සීමා කර, සාමාන්‍ය පරිශීලකයින්ට කැණීමේ අවස්ථාව ලබාදීමෙන් වැඩි විකේන්ද්‍රීකරණයක් (Decentralization) ඇති කරයි.[5]
2022 මැයි මාසයෙන් පසු, මොනෙරෝ ජාලය "ටේල් එමිෂන්" (Tail Emission) ක්‍රියාවලිය ක්‍රියාත්මක කළේය. එයින් අදහස් කරන්නේ සෑම බ්ලොක් එකක් සඳහාම 0.6 XMR සදහටම නිකුත් වනු ඇත. මෙම සංකල්පය කැණීම් ක්‍රියාවලිය දිගුකාලීනව පවත්වාගෙන යාම සඳහා ප්‍රේරණයක් සැලසීම අරමුණු කරයි.[6]
විවේචන
[සංස්කරණය]මොනෙරෝහි දැඩි රහස්‍යභාවය හේතුවෙන්, එය අනවසර සහ අක්‍රමික ක්‍රියාවලියන්ට භාවිත විය හැකි බව පිළිබඳ විවේචනයට ලක්ව ඇත. විවිධ වාර්තා අනූව, අන්තවාදී සංවිධාන සහ ඉස්ලාමීය රාජ්‍යය වැනි කණ්ඩායම් මොනෙරෝ ඔස්සේ අරමුදල් රැස් කිරීමට උත්සාහ කළ බව සඳහන් වේ.[7][8]
මෙම විවේචන මඟින් ඩිජිටල් පෞද්ගලිකත්වයේ අවශ්‍යතාවය සහ එහි සන්ධිස්ථ අපකීර්තිමත් භාවිතය අතර ඇති සංතුලිතතාවය පිළිබඳ වාද විවාද තවදුරටත් උත්පාදනය කළේය. සයිබර් ආරක්ෂාව, පුද්ගලිකත්වය, සහ නියාමනය අතර ඇති සංකීර්ණ සබඳතාවය මත මතභේද මතුව ඇති අතර, මෙය නිදහස් මුදල් පද්ධති සහ නියාමනය අතර සීමා නිර්ණය කිරීමේ අවශ්‍යතාවය යළි අවධානයට යොමු කළේය.[9][10]
මූලාශ්‍ර
[සංස්කරණය]- ^ Boaz Sobrado (2025-01-18). "Is Monero Keeping Bitcoin's Cypherpunk Dream Alive?" (ඉංග්‍රීසි බසින්). Forbes. 2025-01-18 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2025-02-06.
- ^ Tom Wilson (2019-06-11). "'Privacy coin' Monero offers near total anonymity" (ඉංග්‍රීසි බසින්). Reuters. 2023-10-31 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2025-02-06.
- ^ "A Brief History" (ඉංග්‍රීසි බසින්). getmonero.org. 2025-01-28 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2025-02-06.
- ^ Mario Canul; Saxon Knight. "Introduction to Monero and how it's different" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). University of Hawai’i at Manoa. 2024-11-25 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2025-02-06.
{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ^ "RandomX" (ඉංග්‍රීසි බසින්). Moneropedia. 2025-01-26 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2025-02-06.
- ^ "Tail Emission" (ඉංග්‍රීසි බසින්). Moneropedia. 2025-01-26 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2025-02-06.
- ^ MacKenzie Sigalos (2021-06-13). "Why some cyber criminals are ditching bitcoin for a cryptocurrency called monero" (ඉංග්‍රීසි බසින්). CNBC. 2025-01-26 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2025-02-06.
- ^ "Thirty-fourth report of the Analytical Support and Sanctions Monitoring Team submitted pursuant to resolution 2734 (2024) concerning ISIL (Da'esh), Al-Qaida and associated individuals and entities" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලය. 2024-07-22. 2025-01-25 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2025-02-06.
- ^ Ben Schreckinger (2023-02-02). "A new crypto threat to government launches" (ඉංග්‍රීසි බසින්). Politico. 2024-04-04 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2025-02-06.
- ^ Matthias Pfau (2024-04-24). "Can We Balance Security And Privacy? Thoughts 10 Years After Snowden" (ඉංග්‍රීසි බසින්). Forbes. 2025-02-05 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2025-02-06.