මැකරෝනීසියාව
මැකරෝනීසියාව (පෘතුගීසි: Macaronésia; ස්පාඤ්ඤ: Macaronesia) යනු උතුරු අත්ලාන්තික් සාගරයේ, අප්‍රිකාවේ සහ යුරෝපයේ වෙරළට ඔබ්බෙන් වූ ගිනිකඳු දූපත් හතරක එකතුවකි. සෑම දූපත් සමූහයක්ම සෑදී ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගර දූපත් ගණනාවකින් වන අතර ඒවා සාගර පතුලේ ඇති මුහුදු කඳුවලින් සෑදී ඇති අතර ඒවායේ කඳු මුදුන් සාගර මතුපිටට ඉහළින් ඉහළ ගොස් ඇත.[1] මැකරෝනියානු දූපත් සමහරක් පෘතුගාලයට අයත් වන අතර සමහර ඒවා ස්පාඤ්ඤයට අයත් වන අතර ඉතිරිය කේප් වර්ඩ්ට අයත් වේ.[2][3][4] දේශපාලනික වශයෙන් පෘතුගාලයට සහ ස්පාඤ්ඤයට අයත් දූපත් යුරෝපා සංගමයේ කොටසකි. භූ විද්‍යාත්මකව, මැකරෝනීසියාව අප්‍රිකානු භූ තලයේ කොටසකි. එහි සමහර දූපත් - අසෝර්ස් - එම තහඩුවේ මායිම දිගේ එය යුරේසියානු සහ උතුරු ඇමරිකානු තහඩුවලට යාබදව පිහිටා ඇත.[5][6]
එක් ජෛව භූගෝලීය පද්ධතියක, කේප් වර්ඩ් දූපත් සමූහය ඇෆ්‍රොට්‍රොපිකල් ක්ෂේත්‍රයේ පවතින අතර අනෙක් දූපත් සමූහය පැලයාර්ටික් ක්ෂේත්‍රයේ පවතී. යුරෝපීය පරිසර ඒජන්සියට අනුව, යුරෝපීය දූපත් සමූහයන් තුන මැකරෝනීසියාව ජෛව භූගෝලීය කලාපය ලෙස හැඳින්වෙන අද්විතීය ජෛව කලාපයක් සමන්විත වේ.[7] ශාක ව්‍යාප්තිය පටිගත කිරීම සඳහා වූ ලෝක භූගෝලීය යෝජනා ක්‍රමය මුළු මැකරෝනීසියාවම අප්‍රිකානු උද්භිද මහාද්වීපයේ ස්ථානගත කරයි.[6]
මැකරෝනීසියාව හි ඒකාබද්ධ ජනගහනය 3,222,054; කැනරි දූපත් වල 2,172,944 (67%), කේප් වර්ඩ් හි 561,901 (17%), මැඩෙයිරා හි 250,769 (8%) සහ අසෝර්ස් හි 236,440 (7%) වේ.[8][9][10]
නිරුක්තිය
[සංස්කරණය]මැකරෝනීසියා යන නම ව්‍යුත්පන්න වී ඇත්තේ 'වාසනාවන්තයින්ගේ දූපත්' (μακάρων νήσοι, makárōn nēsoi) යන අර්ථය ඇති ග්‍රීක වචන වලින් ය. ජිබ්‍රෝල්ටාර් සමුද්‍ර සන්ධියට බටහිරින් පිහිටි ඕනෑම දූපතක් හැඳින්වීමට මෙම නම මුලින්ම භාවිතා කළේ පුරාණ ග්‍රීක භූගෝල විද්‍යාඥයන් විසිනි. මැකරෝනීසියා යනු පැසිෆික් සාගරයේ ඉංග්‍රීසි නම ග්‍රීක භාෂාවෙන් ද ව්‍යුත්පන්න වී ඇති අතර, පැසිෆික් සාගරයේ පිහිටි දූපත් සමූහයක් වන මයික්‍රොනීසියා සමඟ ව්‍යාජ සාදෘශ්‍යයක් ලෙසින් මැක්‍රොනීසියා යන්න වරින් වර වැරදි ලෙස අකුරු කර ඇත.
දූපත් සමූහය
[සංස්කරණය]
මැකරෝනීසියාව ප්‍රධාන දූපත් හතරකින් සමන්විත වේ. උතුරේ සිට දකුණට, මේවා:
- අසෝර්ස්, පෘතුගාලයේ ස්වයං පාලන කලාපයකි
- මැඩෙයිරා, පෘතුගාලයේ ස්වයං පාලන කලාපයකි (සාවේජ් දූපත් ඇතුළුව).
- කැනරි දූපත්, ස්පාඤ්ඤයේ ස්වායත්ත ප්‍රජාවකි
- කේප් වර්ඩ්, ස්වාධීන බටහිර අප්‍රිකානු රටකි
භූගෝලීය
[සංස්කරණය]
මැකරෝනීසියා දූපත් ගිනිකඳු සම්භවයක් ඇති අතර, භූගෝලීය උණුසුම් ස්ථාන කිහිපයක නිෂ්පාදනයක් ලෙස සැලකේ.[1] භූගෝලීය පිහිටීම, විවිධ සහන සහ උන්නතාංශ පරාසයන් හේතුවෙන් මැකරෝනියානු කඳු පුළුල් පරාසයක දේශගුණයක් නියෝජනය කරයි. අසෝර්ස් සහ මැඩෙයිරා හි සමුද්‍ර සෞම්‍ය, මධ්‍යධරණී සහ උපනිවර්තන දේශගුණයන් ඇත; සමහර කැනරි දූපත් වල මධ්‍යධරණී සහ උපනිවර්තන දේශගුණය; කැනරි වල (විශේෂයෙන් ලැන්සාරෝට් සහ ෆුර්ටෙවෙන්චුරා) සහ මැඩෙයිරා දූපත් සමූහය (සෙල්වාගන්ස් සහ පෝටෝ සැන්ටෝ) සහ කේප් වර්ඩ් (සල්, බෝවා විස්ටා සහ මායෝ) දූපත් වල ඇතැම් භූ විද්‍යාත්මකව පැරණි දූපත් වල ශුෂ්ක සහ අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණය; සහ දකුණු දිග දූපත් සමූහයන් දෙකෙහිම (සැන්ටෝ ඇන්ටෝ, සන්තියාගෝ සහ කේප් වර්ඩ් හි ෆෝගෝ) තරුණ දූපත් වල නිවර්තන දේශගුණයක්. ඇතැම් ස්ථානවල වැසි සෙවනැලි බලපෑම හේතුවෙන් දේශගුණික විපර්යාස පවතී. මැකරෝනීසියාවේ ලෝරිසිල්වා වනාන්තර යනු එම කලාපයේ දේශගුණය වඩාත් තෙතමනය සහිත වූ විට මධ්‍යධරණී ද්‍රෝණියේ වැඩි ප්‍රදේශයක් ආවරණය කළ වෘක්ෂලතා වර්ගයක ධාතු ශාක විශේෂ සහිත කඳුකර වළාකුළු වනාන්තර වර්ගයකි. මෙම ශාක විශේෂ, ඒවායින් බොහොමයක් ආවේණික වන අතර, දූපත් වල විචල්‍ය දේශගුණික තත්ත්වයන්ට අනුවර්තනය වීමට පරිණාමය වී ඇත.
මැකරෝනීසියානු දූපත් ලෝකයේ අද්විතීය ජෛව භූගෝල විද්‍යාවක් ඇත. ඔවුන් විවිධ ශාක හා සත්ව ප්‍රජාවන්ට නිවහන වේ. සැලකිය යුතු කරුණක් නම්, පැනීමේ මකුළු කුලය මැකරෝරිස් මැකරෝනීසියාවෙන් පවා නම් කර ඇත. මැකරෝනීසියානු දූපත් කිසිවක් කිසි විටෙක මහාද්වීපයක කොටසක් නොවූ නිසා, සියලුම දේශීය ශාක හා සතුන් දිගු දුර විසිරී යාමෙන් දූපත් වෙත ළඟා විය. ලෝරිසිල්වා නමින් හැඳින්වෙන ලෝරල්-පත්‍ර සහිත වනාන්තර, වරක් මීටර් 400 ත් 1200 ත් අතර උන්නතාංශයක (නැගෙනහිර කැනරි සහ කේප් වර්ඩ් ඉතා වියළි බැවින්) අසෝර්ස් , මැඩෙයිරා සහ කැනරි වල කොටස් බොහොමයක් ආවරණය කර ඇත. මෙම වනාන්තර අයිස් යුගයේ සිසිලනය සහ වියළීමට පෙර මධ්‍යධරණී ද්‍රෝණිය සහ වයඹ අප්‍රිකාව ආවරණය කළ පුරාණ වනාන්තරවලට සමාන වේ. මැකරෝනීසියානු ලෝරල් වනාන්තරවල දක්නට ලැබෙන ඇපලෝනියාස්, ක්ලෙත්‍රා, ඩ්‍රැකේනා, ඔකෝටියා, පර්සියා සහ පිකෝනියා යන ගණවල ගස් ද අයිස් යුගයට පෙර මධ්‍යධරණී මුහුද අවට සශ්‍රීකව පැවති බව (ෆොසිල සාක්ෂි අනුව) දනියි.
සංරක්ෂණ ගැටළු
[සංස්කරණය].jpg)
දැව සහ දර සඳහා වනාන්තර කැපීම, තණබිම් සහ කෘෂිකර්මාන්තය සඳහා වෘක්ෂලතා ඉවත් කිරීම සහ විදේශීය ශාක හා සතුන් දූපත්වලට හඳුන්වාදීම ඇතුළු මානව ක්‍රියාකාරකම් හේතුවෙන් මුල් දේශීය වෘක්ෂලතාවලින් බොහොමයක් අවතැන් වී ඇත. ලෝරිසිල්වා වාසස්ථානය කුඩා විසන්ධි වූ සාක්කු දක්වා අඩු වී ඇත. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, දූපත් වලට ආවේණික ජෛව බොහෝමයක් දැන් බරපතල ලෙස වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව හෝ වඳ වී ගොස් ඇත. වෙනත් රටවල විලෝපිකයන් - විශේෂයෙන්ම ගෘහාශ්‍රිත සහ වල් බළලුන් - දැනට ආවේණික සත්ත්ව විශේෂවලට බරපතලම තර්ජනයක් වේ. බළලුන් වැඩිපුරම ගොදුරු වන්නේ මීයන් සහ හාවුන් වැනි වෙනත් විදේශීය ක්ෂීරපායින් මත වුවද, එවැනි ගොදුරේ බහුලත්වය එතරම් විශාල බළලුන් ගහනයක් පවත්වා ගෙන යන අතර එය ඊනියා අධිප්‍රේඩේෂන් ක්‍රියාවලියක් ආරම්භ කර ඇති අතර එමඟින් එම ජනගහනයේ ඍණාත්මක බලපෑම සංඛ්‍යාවට තවත් වැඩි වේ. ආවේණික උරගයින් සහ පක්ෂීන්.[පැහැදීම ඇවැසිය][11]
2001 සිට, යුරෝපීය සංගමයේ සංරක්ෂණ ප්‍රයත්නයන්, එහි Natura 2000 රෙගුලාසි මගින් නියම කර ඇති අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස අසෝර්ස්, මැඩෙයිරා සහ කැනරි දූපත් හි විශාල ගොඩබිම් සහ මුහුදු ප්‍රදේශ 5000 km² ආරක්ෂා කර ඇත.[12]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ a b Carracedo, Juan Carlos; Troll, Valentin R. (2021-01-01). "North-East Atlantic Islands: The Macaronesian Archipelagos". Encyclopedia of Geology (ඉංග්‍රීසි බසින්). pp. 674–699. doi:10.1016/B978-0-08-102908-4.00027-8. ISBN 9780081029091. S2CID 226588940.
- ^ "Countries .::. UCLA Africa Studies Center". www.international.ucla.edu. සම්ප්‍රවේශය 18 June 2019.
- ^ "Canary Islands – Spain". greenwichmeantime.com. සම්ප්‍රවේශය 18 June 2019.
- ^ "Makavol 2010 Teneguia Workshop" (PDF). Avcan.org. 2012-04-25 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2013-09-02.
- ^ "Africa-Eurasia plate boundary – I. Jimenez-Munt". diapiro.ictja.csic.es. 2018-05-16 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2018-05-15.
- ^ a b Brummitt, R.K. (2001). World Geographical Scheme for Recording Plant Distributions: Edition 2 (PDF). International Working Group on Taxonomic Databases For Plant Sciences (TDWG). p. 37. Archived from the original on 2016-01-25. සම්ප්‍රවේශය 2016-04-06.
{{cite book}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ^ "The Macaronesian Region". ec.europa.eu. සම්ප්‍රවේශය 2019-07-08.
- ^ "Población por comunidades y ciudades autónomas y sexo". සම්ප්‍රවේශය 15 November 2022.
- ^ "Population, total - Cabo Verde". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 17 November 2022.
- ^ "Resident population (No.) by Place of residence, Sex and Age group; Decennial - Statistics Portugal, Population and housing census - 2021". INE. සම්ප්‍රවේශය 17 November 2022.
- ^ Jorge (28 March 2013). "Stray pets: Cat diet in Macaronesia (Atlantic Ocean)". සම්ප්‍රවේශය 18 June 2019.
- ^ "The Macaronesian Region". European Commission. සම්ප්‍රවේශය 17 May 2017.