මාලි හි දේශපාලනය සහ ආණ්ඩුව
ආණ්ඩුව[සංස්කරණය]
2012 මාර්තු 22 හමුදා කුමන්ත්‍රණය තෙක්,[1][2] මාලි යනු 1992 ජනවාරි 12 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් පාලනය වන ව්‍යවස්ථාපිත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් වූ අතර එය 1999 දී සංශෝධනය කරන ලදී.[3] ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ අධිකරණ යන ආයතන අතර බලතල බෙදා වෙන්කර ඇත.[3] ආණ්ඩු ක්‍රමය හැඳින්විය හැක්කේ "අර්ධ ජනාධිපති" ලෙසය.[3] විධායක බලය ජනාධිපතිවරයෙකුට පැවරී ඇති අතර, ඔහු සර්වජන ඡන්ද බලයෙන් වසර පහක ධුර කාලයකට තේරී පත්වන අතර වාර දෙකකට සීමා වේ.[3][4]
ජනාධිපතිවරයා රාජ්‍ය ප්‍රධානියෙකු සහ සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධානියා ලෙස කටයුතු කරයි.[3][5] ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරන ලද අගමැතිවරයෙකු රජයේ ප්‍රධානියා ලෙස කටයුතු කරන අතර, අමාත්‍ය මණ්ඩලය පත් කරයි.[3][6] ඒකමණ්ඩල ජාතික සභාව මාලි හි එකම ව්‍යවස්ථාදායක ආයතනය වන අතර එය පස් අවුරුදු ධුර කාලයකට තේරී පත් වූ නියෝජිතයන්ගෙන් සමන්විත වේ.[7][8] 2007 මැතිවරනයෙන් පසුව, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ ප්‍රගතිය සඳහා වූ සන්ධානයට ආසන 160 න් 113 ක් සභාවෙහි හිමි විය.[9] සභාව විසින් සෑම වසරකම නිත්‍ය සැසිවාර දෙකක් පවත්වනු ලබන අතර, එම කාලය තුළ එය මන්ත්‍රීවරයෙකු හෝ රජය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද නීති සම්පාදනය කිරීම පිළිබඳ විවාද කර ඡන්දය ප්‍රකාශ කරයි.[7][10]
මාලිගේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ස්වාධීන අධිකරණයක් සඳහා විධිවිධාන සලසා ඇත,[7][11] නමුත් විධායකය විනිසුරුවන් පත් කිරීමට සහ අධිකරණ කාර්යයන් සහ නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම යන දෙකම අධීක්ෂණය කිරීමට බලයේ බලයෙන් අධිකරණයට බලපෑම් කිරීම දිගටම කරගෙන යයි.[7] මාලි හි ඉහළම උසාවි වන්නේ අධිකරණ සහ පරිපාලන බලතල දෙකම ඇති ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ ව්‍යවස්ථාදායක ක්‍රියාවන් පිළිබඳ අධිකරණ සමාලෝචනයක් සපයන සහ මැතිවරණ බේරුම්කරුවෙකු ලෙස ක්‍රියා කරන වෙනම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණයකි.[7][12] ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල බොහෝ ප්‍රාදේශීය ආරවුල් විසඳන්නේ ගම් ප්‍රධානීන් සහ වැඩිහිටියන් වුවද, විවිධ පහළ උසාවි පවතී.[7]
සංක්‍රාන්ති ආන්ඩුව නව මැතිවරණයක් සඳහා වන කාලසටහන, මුලදී 2022 පෙබරවාරි මාසයේ පැවැත්වීමට නියමිතව තිබූ අතර එය 2024 පෙබරවාරි දක්වා තල්ලු කළේය.[13] 2024 මැතිවරණයක් සඳහා රජයේ කැපවීම වෙනුවෙන්, ECOWAS රට මත සම්බාධක ඉවත් කිරීමට එකඟ විය.[14]
විදේශ සබඳතා[සංස්කරණය]
.jpg)
2012 දක්වා, මාලිගේ විදේශ ප්‍රතිපත්ති දිශානතිය කාලයත් සමඟ වඩ වඩාත් ප්‍රායෝගික සහ බටහිර ගැති බවට පත් විය.[15] 2002 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩු ක්‍රමයක් ස්ථාපිත කිරීමෙන් පසු, පොදුවේ බටහිර හා විශේෂයෙන්ම එක්සත් ජනපදය සමඟ මාලිගේ සබඳතා සැලකිය යුතු ලෙස වැඩිදියුණු වී ඇත.[15] මාලි හිටපු යටත් විජිත පාලකයෙකු වූ ප්‍රංශය සමඟ දිගුකාලීන නමුත් දෙගිඩියාවෙන් තොර සම්බන්ධයක් ඇත.[15] මාලි 2012 මාලි කුමන්ත්‍රණය අත්හිටුවන තෙක් අප්‍රිකානු සංගමය වැනි කලාපීය සංවිධානවල ක්‍රියාකාරී විය.[15][16]
අයිවරි කෝස්ට්, ලයිබීරියාව සහ සියෙරා ලියොන් වැනි කලාපීය ගැටුම් පාලනය කිරීමට සහ විසඳීමට කටයුතු කිරීම මාලි හි ප්‍රධාන විදේශ ප්‍රතිපත්ති ඉලක්කවලින් එකකි.[15] අසල්වැසි ප්‍රාන්තවල ගැටුම් පැතිරීමේ විභවය නිසා මාලිට තර්ජනයක් දැනෙන අතර එම අසල්වැසියන් සමඟ සබඳතා බොහෝ විට නොසන්සුන් වේ.[15] දේශසීමා කොල්ලකෑම් සහ ත්‍රස්තවාදය ඇතුළු උතුරේ දේශසීමා ආශ්‍රිත සාමාන්‍ය අනාරක්ෂිත භාවය කලාපීය සබඳතාවල ගැටලුකාරී ගැටළු ලෙස පවතී.[15]
2019 මුල් භාගයේදී, චැඩ්හි සාම සාධක භටයන් 10 දෙනෙකු මරා දැමූ මාලි හි එක්සත් ජාතීන්ගේ කඳවුරකට ප්‍රහාරයක් එල්ල කිරීමේ වගකීම අල් කයිඩාව භාර ගත්තේය. ප්‍රහාරයෙන් පුද්ගලයින් 25 දෙනෙකු තුවාල ලබා ඇති බවයි වාර්තා වන්නේ. අල්කයිඩා ප්‍රහාරයට හේතුව ලෙස ප්‍රකාශ කළේ චැඩ් රාජ්‍යය ඊශ්‍රායලය සමඟ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා යළි ඇති කර ගැනීමයි. මෙම කඳවුරට ප්‍රහාරයක් එල්ල වූයේ රටේ විශේෂයෙන් අස්ථායී ප්‍රදේශයක පිහිටි ගම්මානයක් වන ඇන්ගුවෙල්හෝක් හි ය.[15][17]
යුධ[සංස්කරණය]
මාලිගේ හමුදා බලකායන් සමන්විත වන්නේ, ගොඩබිම් සහ ගුවන් හමුදාව,[18] ඇතුළත් වන හමුදාවකින්, පැරාමිලිටරි ජෙන්ඩර්මරි සහ රිපබ්ලිකන් ආරක්ෂක බළකාය, ඒ සියල්ල මාලි ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ සහ ප්‍රවීණයන්ගේ පාලනය යටතේ පවතින අතර, සිවිල් වැසියෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලැබේ.
යොමු කිරීම්[සංස්කරණය]
- ↑ UN Security Council condemns Mali coup සංරක්ෂණය කළ පිටපත 28 නොවැම්බර් 2020 at the Wayback Machine. Telegraph (23 March 2012). Retrieved 24 March 2013.
- ↑ Video: US condemns Mali coup amid reports of looting. Telegraph (22 March 2012). Retrieved 24 March 2013.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 Mali country profile, p. 14.
- ↑ Constitution of Mali, Art. 30.
- ↑ Constitution of Mali, Art. 29 & 46.
- ↑ Constitution of Mali, Art. 38.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 Mali country profile, p. 15.
- ↑ Constitution of Mali, Art. 59 & 61.
- ↑ (ප්‍රංශ බසින්) Koné, Denis. Mali: "Résultats définitifs des Législatives" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 දෙසැම්බර් 2012 at the Wayback Machine. Les Echos (Bamako) (13 August 2007). Retrieved 24 June 2008.
- ↑ Constitution of Mali, Art. 65.
- ↑ Constitution of Mali, Art. 81.
- ↑ Constitution of Mali, Art. 83–94.
- ↑ "Mali's transition govt sets February 2024 for presidential election". AfricaNews. 1 July 2022. සම්ප්‍රවේශය 18 August 2023.
- ↑ Melly, Paul (6 July 2022). "Mali coup: How junta got Ecowas economic sanctions lifted". BBC. සම්ප්‍රවේශය 18 August 2023.
- ↑ 15.0 15.1 15.2 15.3 15.4 15.5 15.6 15.7 Mali country profile, p. 17.
- ↑ "ion suspends Mali over coup". Al Jazeera. 23 March 2012. 25 March 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 March 2012.
- ↑ "Al Qaeda Claims U.N. Peacekeeper Attack That Killed 10 in Mali". NY Times. 20 January 2019. 21 January 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 January 2019.
- ↑ Central Intelligence Agency (2009). "Mali". The World Factbook. 30 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 January 2010.