මලාවි හි ජනවිකාසය
ජනගහන
[සංස්කරණය]2021 ඇස්තමේන්තු වලට අනුව 3.32% ක වර්ධන වේගයක් සහිත මලාවි හි මිලියන 19 කට අධික ජනගහනයක් ඇත.[1][2][3] 2050 වන විට ජනගහනය මිලියන 45 කට වඩා වැඩි වනු ඇතැයි පුරෝකථනය කර ඇත, 2010 දී ඇස්තමේන්තු කර ඇති මිලියන 16 ට ආසන්න වශයෙන් තුන් ගුණයකින් වැඩි වේ. මලාවි හි ඇස්තමේන්තුගත 2016 ජනගහනය, වඩාත්ම මෑත ඇස්තමේන්තු මත පදනම්ව, 18,091,575 කි.[4]
නගර
[සංස්කරණය]| ස්ථානය | කලාපය | ජනගහණය | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 ලිලොන්ග්වේ  බ්ලැන්ටයර් |
1 | ලිලොන්ග්වේ | මධ්‍යම | 989,318 | |||||
| 2 | බ්ලැන්ටයර් | දකුණ | 800,264 | ||||||
| 3 | ම්සුසු | උතුර | 221,272 | ||||||
| 4 | සොම්බා | දකුණ | 105,013 | ||||||
| 5 | කරොන්ගා | උතුර | 61,609 | ||||||
| 6 | කසුන්ගු | මධ්‍යම | 58,653 | ||||||
| 7 | මන්ගොචි | දකුණ | 53,498 | ||||||
| 8 | සලිමා | මධ්‍යම | 36,789 | ||||||
| 9 | ලිවොන්ඩේ | දකුණ | 36,421 | ||||||
| 10 | බලකා | දකුණ | 36,308 | ||||||
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
[සංස්කරණය]මලාවි හි ජනගහනය සෑදී ඇත්තේ චේවා, තුඹුක, යාඕ, ලොම්වේ, සේන, ටොංගා, න්ගෝනි සහ න්ගොන්ඩේ ස්වදේශික ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් මෙන්ම චීන සහ යුරෝපීය ජනගහනයෙනි.
භාෂා
[සංස්කරණය]නිල භාෂාව ඉංග්‍රීසි වේ.[8]
ප්‍රධාන භාෂා අතර ජනගහනයෙන් 41% කට වැඩි පිරිසක් කතා කරන බන්ටු භාෂාවක් වන චිචේවා, චිතුඹුක (28.2%) චින්‍යාන්ජා (12.8%) සහ චියාඕ (16.1%).[9] අනෙකුත් ස්වදේශීය භාෂා වන්නේ මලාවියානු ලොම්වේ, රටේ ගිනිකොන දෙසින් 250,000 ක් පමණ කතා කරයි; ගිනිකොන දෙසින් 200,000ක් පමණ මිනිසුන් කතා කරන කොකෝලා; වයඹ කෙළවරේ 45,000ක් පමණ කතා කරන ලම්බියා; නඩාලි, 70,000 පමණ කතා කරන; උතුරු මලාවි හි 300,000 පමණ කතා කරන නයකියුසා - න්ගොන්ඩේ; දකුණු මලාවි හි 270,000 පමණ කතා කරන මලාවි සේනා; සහ ටොංගා, උතුරේ 170,000 පමණ කතා කරයි.[10]
රජයේ ප්‍රාථමික පාසලේ සියලුම සිසුන්ට මලාවි හි නිල නොවන ජාතික භාෂාව ලෙස විස්තර කෙරෙන චිචේවා භාෂාවෙන් උපදෙස් ලැබේ. කෙසේ වෙතත් පුද්ගලික ප්‍රාථමික පාසල්වල සිසුන් ඇමරිකානු හෝ බ්‍රිතාන්‍ය විෂය මාලාව අනුගමනය කරන්නේ නම් ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් උපදෙස් ලබා ගනී.[11]
ආගම්
[සංස්කරණය]මලාවිහි ආගම් (2018)[12]
මලාවි යනු සැලකිය යුතු මුස්ලිම් සුළුතරයක් සිටින බහුතර ක්‍රිස්තියානි රටකි. රජයේ සමීක්ෂණවලින් පෙනී යන්නේ රටේ 87% ක් ක්‍රිස්තියානුවන් වන අතර සුළුතරයක් වන 11.6% මුස්ලිම් ජනගහනයක් සිටින බවයි.[13] මලාවි හි විශාලතම ක්‍රිස්තියානි කන්ඩායම් වන්නේ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වන අතර, ඉන් 19%ක් මලාවියානුවන් අනුගාමිකයින් වන අතර, මධ්‍යම අප්‍රිකාවේ ප්‍රෙස්බිටේරියන් පල්ලිය (CCAP) 18% අයත් වේ.[13] CCAP යනු සාමාජිකයින් මිලියන 1.3 ක් සිටින මලාවි හි විශාලතම රෙපරමාදු නිකාය වේ. මලාවි හි ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද ප්‍රෙස්බිටේරියන් පල්ලිය සහ මලාවිහි එවැන්ජලිකල් ප්‍රෙස්බිටේරියන් පල්ලිය වැනි කුඩා ප්‍රෙස්බිටේරියන් නිකායන් ඇත. ඇංග්ලිකානුවන්, බැප්ටිස්ට්වරුන්, ඉවැන්ජලිස්තවරුන්, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ ලුතරන්වරුන් ද කුඩා සංඛ්‍යාවක් ඇත.[14]
බොහෝ මුස්ලිම් ජනගහනය සුන්නි වන අතර, කද්‍රියා හෝ සුක්කුටු කණ්ඩායම් වලින් සමන්විත වන අතර, අහමදියාව අනුගමනය කරන සුළු පිරිසක් ඇත.[15]
රට තුළ ඇති අනෙකුත් ආගමික කණ්ඩායම් අතරට යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් (95,000කට වඩා වැඩි),[16] 2015 අවසානයේ 2,000කට වඩා වැඩි සාමාජිකයන් සංඛ්‍යාවක් සිටින ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පසු-දවස්වල සාන්තුවරයන්ගේ සභාව,[17] රස්තෆාරි, හින්දු, බහායිස්, (0.2%[18]) සහ යුදෙව්වන් 300ක් පමණ[තහවුරු කර නොමැත] අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 4% ක් පමණ වේ, නමුත් මෙම සංඛ්‍යාවට දෙවිවරුන් නොමැති සම්ප්‍රදායික අප්‍රිකානු ආගම් අදහන පුද්ගලයින් ඇතුළත් විය හැකිය.[19]
සෞඛ්‍ය
[සංස්කරණය].jpg)
මලාවිහි මධ්‍යම රෝහල්, ප්‍රාදේශීය සහ පෞද්ගලික පහසුකම් ඇත. රාජ්‍ය අංශය නොමිලේ සෞඛ්‍ය සේවා සහ ඖෂධ ලබා දෙන අතර රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන ගාස්තු සඳහා සේවා සහ ඖෂධ ලබා දෙයි. පුද්ගලික වෛද්‍යවරු ගාස්තු මත පදනම් වූ සේවාවන් සහ ඖෂධ ලබා දෙති. සෞඛ්‍ය රක්‍ෂණ යෝජනා ක්‍රම 2000 සිට ආරම්භ කර ඇත.[20] පෞද්ගලික ඖෂධ සමාගම් හතරකින් සමන්විත ඖෂධ නිෂ්පාදන කර්මාන්තයක් රට තුළ පවතී. මලාවි හි සෞඛ්‍ය ආරක්ෂණ ඉලක්කය වන්නේ "සෞඛ්‍යය ප්‍රවර්ධනය කිරීම, රෝග වැලැක්වීම, අඩු කිරීම සහ සුව කිරීම, සහ ජනගහනයේ අකල් මරණ සිදුවීම අඩු කිරීම".[21]
ළදරු මරණ අනුපාතය ඉහළ මට්ටමක පවතින අතර උපතේදී ආයු අපේක්ෂාව අවුරුදු 50.03 කි. මවගේ ජීවිතය බේරා ගැනීම හැර ගබ්සා කිරීම මලාවි හි නීති විරෝධී ය.[22] දණ්ඩ නීති සංග්‍රහය මගින් නීතිවිරෝධී හෝ සායනික ගබ්සාවක් අපේක්ෂා කරන කාන්තාවන්ට වසර 7ක සිරදඬුවමක් සහ ගබ්සාව සිදු කරන අයට වසර 14ක සිරදඬුවමක් නියම කෙරේ.[23] 2015 දී වැඩිහිටියන් 980,000ක් (හෝ ජනගහනයෙන් 9.1%ක්) මෙම රෝගය සමඟ ජීවත් වන ඇස්තමේන්තුගත පරිදි HIV/AIDS හි වැඩිහිටි ව්‍යාප්ති අනුපාතයක් ඇත. HIV/AIDS වලින් සෑම වසරකම ආසන්න වශයෙන් 27,000ක් මිය යන අතර ළමුන් මිලියන භාගයකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් ඇත. රෝගය නිසා අනාථ විය (2015).[24] දිනකට ආසන්න වශයෙන් නව පුද්ගලයින් 250ක් ආසාදනය වන අතර, මලාවි හි රෝහල් ඇඳන් අවම වශයෙන් 70%ක් HIV/AIDS රෝගීන් විසින් අල්ලාගෙන සිටිති. ඉහළ ආසාදන අනුපාතය හේතුවෙන් ගොවිපල ශ්‍රම බලකායෙන් 5.8% ක් රෝගයෙන් මිය යාමට හේතු වී ඇත. රෝගයෙන් මිය යන සිවිල් සේවකයන්ගේ අවමංගල්‍ය කටයුතු සඳහා රජය සෑම වසරකම ඩොලර් 120,000 කට වඩා වියදම් කරයි.[25] 2006 දී ජාත්‍යන්තර සුපිරි තරුවක් වන මැඩෝනා, මලාවි හි ඒඩ්ස් අනාථ දරුවන්ට උපකාර කරන පදනමක් වන රයිසිං මලාවි ආරම්භ කළ අතර, I Am From We Are නමින් මලාවි අනාථ දරුවන් අත්විඳින ලද දුෂ්කරතා පිළිබඳ වාර්තා චිත්‍රපටයක් සඳහා ද මූල්‍යාධාර සපයන ලදී.[26] රයිසිං මලාවි, මලාවි හි අධ්‍යාපනය, සෞඛ්‍ය සේවා, යටිතල පහසුකම් සහ කෘෂිකර්මය වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා සහශ්‍ර ගම්මාන ව්‍යාපෘතිය සමඟ ද ක්‍රියා කරයි.[27]
බැක්ටීරියා සහ ප්‍රොටෝසෝල් පාචනය, හෙපටයිටිස් A, ටයිපොයිඩ් උණ, මැලේරියාව, වසංගතය, ෂිස්ටෝසෝමියාසිස් සහ ජලභීතිකා රෝගය ඇතුළු ප්‍රධාන බෝවන රෝග සඳහා ඉතා ඉහළ අවදානමක් ඇත.[9] මලාවි ළමා මරණ අඩු කිරීම සහ HIV/AIDS, මැලේරියාව සහ වෙනත් රෝග අඩු කිරීම සම්බන්ධයෙන් ප්‍රගතියක් ලබා ඇත; කෙසේ වෙතත්, මාතෘ මරණ අවම කිරීම සහ ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාවය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සම්බන්ධයෙන් රට "අසතුටුදායක ලෙස" ක්‍රියා කරයි.[28] කාන්තා ලිංගික ඡේදනය (FGM) බහුලව සිදු නොවුණත්, සමහර ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාවන් තුළ ක්‍රියාත්මක වේ.[29]
2016 නොවැම්බර් 23 දින, මලාවි හි අධිකරණයක් විසින් HIV ආසාදිතයෙකුට තම තත්ත්‍වය හෙළි නොකර කාන්තාවන් 100 දෙනෙකු සමඟ ලිංගිකව එක්වීම සම්බන්ධයෙන් බලහත්කාරයෙන් ශ්‍රමයෙන් වසර දෙකක සිර දඬුවමක් නියම කරන ලදී. කාන්තා අයිතිවාසිකම් ක්‍රියාකාරිකයින් රජයෙන් ඉල්ලා සිටියේ වාක්‍යය "ලිහිල්" ලෙස හඳුන්වමින් එය සමාලෝචනය කරන ලෙසයි.[30] රටේ ප්‍රධාන සෞඛ්‍ය පහසුකම් සමහරක් වන්නේ බ්ලැන්ටියර් ඇඩ්වෙන්ටිස්ට් රෝහල, ම්වයිවතු පුද්ගලික රෝහල, කුවීන් එලිසබත් සෙන්ට්‍රල්, සහ කමුසු සෙන්ට්‍රල් රෝහල් වේ.[31]
අධ්‍යාපනය
[සංස්කරණය]
1994 දී, සියලුම මලාවියානු ළමුන් සඳහා නොමිලේ ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය රජය විසින් ස්ථාපිත කරන ලද අතර, 2012 දී සංශෝධිත අධ්‍යාපන පනත සම්මත වීමෙන් පසු ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය අනිවාර්ය කර ඇත. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ප්‍රාථමික සඳහා ඇතුළත් වීමේ අනුපාත සමඟ සියලුම ළමුන්ගේ පැමිණීමේ අනුපාත වැඩිදියුණු වී ඇත. පාසල් 1992 දී 58% සිට 2007 දී 75% දක්වා ඉහළ ගොස් ඇත. එසේම පළමුවැනි ප්‍රමිතිය ආරම්භ කර පහේ ප්‍රතිශතය සම්පූර්ණ කරන සිසුන්ගේ ප්‍රතිශතය 1992 දී 64% සිට 2006 වන විට 86% දක්වා ඉහළ ගොස් ඇත. ලෝක බැංකුවට අනුව තරුණ බව පෙන්නුම් කරයි. සාක්ෂරතාවය ද 2000 දී 68% සිට 2015 දී 75% දක්වා වැඩි විය.[33] මෙම වැඩිවීමට මූලික වශයෙන් හේතු වී ඇත්තේ පාසල්වල වැඩි දියුණු කරන ලද ඉගෙනුම් ද්‍රව්‍ය, වඩා හොඳ යටිතල පහසුකම් සහ පාසල් පද්ධතිය පුරා ක්‍රියාත්මක කර ඇති පෝෂණ වැඩසටහන් ය.[28] කෙසේ වෙතත්, ද්විතීයික පාසලේ පැමිණීම ආසන්න වශයෙන් 25% දක්වා පහත වැටේ, පිරිමින් සඳහා පැමිණීමේ අනුපාතය තරමක් වැඩි වේ.[34][35] ගැහැණු ළමයින් පිරිමි ළමයින්ට වඩා ගැහැණු ළමයින් සඳහා වැඩි වේ,[36] පාසලට දිගු ඇවිදීමේදී ආරක්ෂක ගැටළු වලට හේතු වී ඇත, ගැහැණු ළමයින් ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය මත පදනම් වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය වැඩි ප්‍රචලිතයකට මුහුන දෙයි.[තහවුරු කර නොමැත]
මලාවි හි අධ්‍යාපනයට වසර අටක ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය, වසර හතරක ද්විතීයික පාසල සහ වසර හතරක විශ්ව විද්‍යාල ඇතුළත් වේ. මලාවි හි පොදු විශ්ව විද්‍යාල හතරක් ඇත: Mzuzu විශ්ව විද්‍යාලය (MZUNI), ලිලොන්ග්වේ කෘෂිකර්ම හා ස්වභාවික සම්පත් විශ්ව විද්‍යාලය (LUANAR), මලාවි විශ්ව විද්‍යාලය (UNIMA) සහ මලාවි විද්‍යා හා තාක්ෂණ විශ්ව විද්‍යාලය (MUST). ලිවින්ග්ස්ටෝනියා, මලාවි ලේක්වීව්, මලාවි කතෝලික විශ්ව විද්‍යාලය, මධ්‍යම ක්‍රිස්තියානි විශ්ව විද්‍යාලය, අප්‍රිකානු බයිබල් විද්‍යාලය, යුනිකාෆ් විශ්ව විද්‍යාලය සහ එම්අයිඑම් වැනි පුද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ද ඇත. ඇතුළත් වීමේ අවශ්‍යතාවය මලාවි පාසල් අධ්‍යාපන සහතිකයේ බැර හයක් වන අතර එය O මට්ටම්වලට සමාන වේ.[37]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
- ^ "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
- ^ "The World Factbook". Central Intelligence Agency. 4 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
- ^ "frm_Message". සම්ප්‍රවේශය 9 February 2016.
- ^ "Malawi". citypopulation.de. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2022.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;Census2018නමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "Census Analytical Report" (PDF). nsomalawi.mw. සම්ප්‍රවේශය 28 February 2022.
- ^ "Malawi Government". Malawi Government. සම්ප්‍රවේශය 31 July 2015.
- ^ a b "Malawi". The World Factbook. CIA. සම්ප්‍රවේශය 2 September 2019.
- ^ "Languages of Malawi". Ethnologue. SIL International. 29 November 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 November 2008.
- ^ "Culture | Embassy of the Republic of Malawi in the United States". www.malawiembassy-dc.org. 26 September 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2020-08-23.
- ^ "2018 Malawi Population and Housing Census" (PDF). Official Website of National Statistical Office, Malawi. National Statistical Office. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2023.
- ^ a b "Demographic and Health Survey: 2015–2016" (PDF). Malawi National Statistical Office. p. 36. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2018.
- ^ "Lutheran Church of Central Africa.—Malawi". Confessional Evangelical Lutheran Conference. 11 January 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Richard Carver (1990). Where Silence Rules: The Suppression of Dissent in Malawi. Human Rights Watch. p. 59. ISBN 9780929692739. සම්ප්‍රවේශය 7 June 2014.
- ^ "2018 Country and Territory Reports". Jehovah's Witnesses. සම්ප්‍රවේශය 25 April 2019.
- ^ "Statistics and Church Facts | Total Church Membership". newsroom.churchofjesuschrist.org.
- ^ "Baha'i population by country". Thearda.com. 14 April 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2013.
- ^ "Malawi". International Religious Freedom Report 2007. U.S. Department of State. 14 September 2007. සම්ප්‍රවේශය 18 December 2008.
- ^ McCabe, Ariane (December 2009). "Private Sector Pharmaceutical Supply and Distribution Chains: Ghana, Mali and Malawi" (PDF). Health Systems Outcome Publication. World Bank. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2012.
- ^ Malawi Investment Promotion Agency, 2008, p. 20 – Investment Guide
- ^ "Where Is Abortion Illegal? Protest Against 'Culture Of Death' By Malawi Religious Groups". Ibtimes.com. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
- ^ "Abortion law Malawi". Women on Waves. 15 June 2012. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
- ^ "HIV and AIDS estimates (2015)". UNAIDS. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2017.
- ^ Dickovick, Africa 2008, p. 278
- ^ Luscombe, Belinda (6 August 2006). "Madonna Finds a Cause". Time. 19 August 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 October 2008.
- ^ Hutton, Punch (July 2007). "Raising Malawi". Vanity Fair. සම්ප්‍රවේශය 24 October 2008.
- ^ a b "Malawi releases the 2008 MDGs Report". United Nations Development Programme Malawi. 23 December 2008. 11 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 January 2009.
- ^ "Cultural Practices and their Impact on the Enjoyment of Human Rights, Particularly the Rights of Women and Children in Malawi" (PDF). Malawi Human Rights Commission. 11 November 2014. 11 November 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Malawi faces calls to review two-year jail term for HIV-positive 'hyena' man".
- ^ "Medical Resources in Malawi – List Provided to U.S. Citizens" (PDF). U.S. Embassy, Lilongwe, Malawi. March 2017. 28 June 2021 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය October 17, 2021.
- ^ Thomson Reuters' Web of Science, Science Citation Index Expanded.
- ^ "Literacy rate, youth total (% of people ages 15–24) | Data". data.worldbank.org. සම්ප්‍රවේශය 22 September 2019.
- ^ Furlong, Andy (2013). Youth Studies: An Introduction. USA: Routledge. p. 233. ISBN 978-0-415-56479-3.
- ^ "The world youth report: youth and climate change" (PDF). United Nations. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2012.
- ^ "Malawi". Bureau of International Labour Affairs, US Dept. of Labour. 6 October 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 October 2008.
- ^ Sasnett, Martena Tenney; Sepmeyer, Inez Hopkins (1967). Educational Systems of Africa: Interpretations for Use in the Evaluation of Academic Credentials (ඉංග්‍රීසි බසින්). University of California Press. p. 903.