බෝර්නෝ ප්‍රාන්තය (නයිජීරියාව)
බෝර්නෝ යනු ප්‍රාන්ත 36 ක භූමි ප්‍රමාණයෙන් දෙවන විශාලතම වන අතර එය නයිජර් ප්‍රාන්තයට පිටුපසින් පමණි. එහි විශාලත්වය තිබියදීත්, ප්‍රාන්තය 2016 වන විට මිලියන 5.86 ක් පමණ වන ඇස්තමේන්තුගත ජනගහනය සහිත එකොළොස්වන වැඩිම ජනගහණයෙන් යුක්ත වේ.[1] භූගෝලීය වශයෙන්, ප්‍රාන්තය උතුරේ අර්ධ කාන්තාර සහේලියන් සැවානා සහ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ බටහිර සුඩානියානු සැවානා අතර ගිනිකොන දෙසින් කඳුකර මන්දාරා සානුවේ කොටසක් සමඟ බෙදී ඇත. ප්‍රාන්තයේ ඈත ඊසාන දෙසින් චැඩ් විලෙහි නයිජීරියානු කොටස සහ චැඩ් විල සැවානා පරිසර කලාපය ගංවතුරට ලක්ව ඇත; විල පෝෂණය වන්නේ යෝබේ ගඟෙන් වන අතර එය විල් පතුලට ළඟා වන තෙක් නයිජර් සමඟ ප්‍රාන්තයේ මායිම සාදයි. ප්‍රාන්තයේ මධ්‍යයේ චැඩ් බේසින් ජාතික වනෝද්‍යානයේ කොටසක් වන අතර එය විශාල ජාතික වනෝද්‍යානයක් වන අතර එහි කළු ඔටුන්න හිමි දොඹකර, තිත් සහිත හයිනා, පටාස් වඳුරා සහ රෝන් ඇන්ටිලෝප් සහ නයිජීරියාවේ ඉතිරිව ඇති අවසාන අප්‍රිකානු පඳුරු අලි ඇතුන්ගේ තාවකාලික රංචු ඇත. කෙසේ වෙතත්, 2010 දශකයේ මුල් භාගයේ බොකෝ හරාම් කැරලි සමයේදී බොහෝ සත්වයින්ට පලා යාමට බල කරමින් වනෝද්‍යානයේ කොටසක් වන සම්බිසා වනාන්තරය අත්පත් කර ගන්නා ලදී.[2] 2019 සහ 2020 විශාල සංක්‍රමණික අලි රංචුවක් නැවත බෝර්නෝ වෙත පැමිණෙන තෙක් විශාල සතුන් දැකගත නොහැකි විය.[3][4]
700 ගණන්වල සිට, දැන් බෝර්නෝ ප්‍රාන්තය කැනෙම් අධිරාජ්‍යයේ භූමි ප්‍රදේශය තුළ වූ අතර, නූතන දකුණු ලිබියාවේ ( ෆෙසාන් ) දකුණේ සිට වර්තමාන චැඩ්හි බොහෝ ප්‍රදේශය හරහා නූතන බෝර්නෝ ප්‍රාන්තය දක්වා විහිදුණු අධිරාජ්‍යයක් විය. 1300 ගණන්වල අගභාගයේදී, අසාර්ථක යුද්ධවලින් පසු කනෙම් අධිරාජ්‍යයට යාමට සිදු වූ අතර, ශක්තිය නැවත ලබා ගැනීමට පෙර බෝර්නු අධිරාජ්‍යය බවට පත් වී ඉදිරි වසර 500 සඳහා පුළුල් ප්‍රදේශය පාලනය කළේය. 1800 ගණන්වල මුල් භාගයේදී ෆුලානි ජිහාඩ් අධිරාජ්‍යය සැලකිය යුතු ලෙස දුර්වල කළ විට, බෝර්නු පිරිහීමට පටන් ගත්තේය. නූතන දකුණු බෝර්නෝ ප්‍රාන්තයේ බොහෝ ප්‍රදේශ යුද්ධවලදී අල්ලා ගන්නා ලද අතර සොකෝටෝ කැලිෆේට් යටතේ ඇඩමාවා එමීර් රාජ්‍යයට ඇතුළත් කරන ලදී. වසර 80 කට පමණ පසු, සුඩාන යුධ නායකයෙකු වූ රබිහ් අස්-සුබයිර් අධිරාජ්‍යය යටත් කර ගෙන 1900 කුසේරි සටනේදී ප්‍රංශ හමුදා විසින් මරා දමන තෙක් පාලනය කළේය. ආඩමාව එමිරේට් යටත් විජිත බලවතුන් විසින් පරාජය කරන ලද අතර, ජර්මනියට සහ බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යයට ආඩමාවා යුද්ධ අහිමි විය. රබිහ්ගේ ඉඩම් (පසුව බෝර්නෝ එමිරේට් ලෙස ප්‍රතිනිර්මාණය විය) සහ ඇඩමාවා එමිරේට් යන දෙකම යටත් විජිත බලවතුන් අතර බෙදී ගිය අතර නූතන බෝර්නෝ ප්‍රාන්තය ජර්මනිය සහ බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යය අතර බෙදී ගියේය.
බ්‍රිතාන්‍ය පාලිත ප්‍රදේශය උතුරු නයිජීරියාවේ ආරක්‍ෂක ප්‍රදේශයට ඇතුළත් කරන ලද අතර එය 1960 හි නයිජීරියාව ලෙස ස්වාධීන වීමට පෙර බ්‍රිතාන්‍ය නයිජීරියාවට ඒකාබද්ධ විය. පළමු ලෝක සංග්‍රාමයේ කැමරුන් ව්‍යාපාරයේදී මිත්‍ර හමුදා කැමරුන් ආක්‍රමණය කර අත්පත් කර ගන්නා තෙක් ජර්මානු පාලිත ප්‍රදේශය (නූතන කැමරූන් දේශ සීමාව දිගේ පිහිටි භූමිය) ජර්මානු කැමරුන්ගේ කොටසක් ලෙස ඩොයිෂ්-බෝර්නු පිහිටුවන ලදී. යුද්ධයෙන් පසු, දැන් බෝර්නෝ ප්‍රාන්තයේ නැගෙනහිර පර්යන්තය බ්‍රිතාන්‍ය කැමරූන් තුළ උතුරු කැමරූන් වල කොටසක් බවට පත් වූ අතර 1961 ජනමත විචාරණයක් නයිජීරියාව සමඟ ඒකාබද්ධ වීමට හේතු විය. මුලදී, නූතන බෝර්නෝ ප්‍රාන්තය 1967 දක්වා නිදහසින් පසු උතුරු කලාපයේ කොටසක් වූ අතර කලාපය දෙකඩ වී එම ප්‍රදේශය ඊසානදිග ප්‍රාන්තයේ කොටසක් බවට පත් විය. ඊසාන-නැගෙනහිර ප්‍රාන්තය දෙකඩ වීමෙන් පසුව, 1976 පෙබරවාරි 3 වැනි දින වෙනත් ප්‍රාන්ත දහයක් සමඟින් බෝර්නෝ ප්‍රාන්තය පිහිටුවන ලදී. රාජ්‍යත්වය ලබා වසර පහළොවකට පසු, නව යෝබේ ප්‍රාන්තය පිහිටුවීම සඳහා ප්‍රාන්තයේ බටහිර ප්‍රදේශයේ LGAs කණ්ඩායමක් බිඳ දමන ලදී. වසර ගණනාවකට පසු, 2000 ගණන්වල මුල් භාගයේදී, 2009 දී එහි කැරැල්ල ආරම්භ වූ දා සිට ප්‍රාන්තය බොකෝ හරාම් ඉස්ලාමීය කණ්ඩායමේ කේන්ද්‍රස්ථානය බවට පත් විය. 2012 සිට 2015 දක්වා, කැරැල්ල නාටකාකාර ලෙස උත්සන්න වූයේ රාජ්‍යයේ වැඩි ප්‍රමාණයක් කණ්ඩායමේ පාලනය යටතට පත්වීමත් සමඟ, එය ඉක්මනින්ම 2015 දී ලෝකයේ මාරාන්තික ත්‍රස්ත කණ්ඩායම බවට පත් වූ අතර මිලියන ගණනකට ඔවුන්ගේ නිවෙස්වලින් බල කෙරුනි.[5] 2015 මහා බහුජාතික ප්‍රහාරයකින් සහ මුල් බොකෝ හරාම් කණ්ඩායම සහ ඉස්ලාමීය රාජ්‍යය - බටහිර අප්‍රිකානු පළාත බිඳී යාම අතර ත්‍රස්තවාදීන් අතර ඇති වූ ගැටුමකින් පසුව, කණ්ඩායමට 2017 වන විට එහි බලකොටුවලින් සම්බිසා වනාන්තරයට සහ චැඩ් විලෙහි සමහර දූපත් වෙත බල කෙරුනි. කෙසේ වෙතත්, ත්‍රස්තවාදීන් සිවිල් සහ හමුදා ඉලක්ක වෙත නිරන්තර ප්‍රහාර එල්ල කරමින් රටපුරා තර්ජනයක් වී ඇත.[6]
අර්ධ වශයෙන් කෘෂිකාර්මික පදනමක් සහිත රාජ්‍යයක් ලෙස, බොකෝ හරාම් කැරැල්ලට පෙර ග්‍රාමීය බෝර්නෝ ප්‍රාන්ත ආර්ථිකය පශු සම්පත් සහ බෝග මත දැඩි ලෙස රඳා පැවති අතර ප්‍රාන්ත අගනුවර වන මයිදුගුරි ප්‍රධාන කලාපීය වෙළඳ සහ සේවා මධ්‍යස්ථානයකි.[7] කෙසේ වෙතත්, සංවර්ධනයට බලපාන සහ ප්‍රාන්තයේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ගොවීන්ට බල කරන කැරැල්ලෙන් වසර ගණනාවකට පසු, බෝර්නෝට රටේ දහතුන්වන පහළම මානව සංවර්ධන දර්ශකය ඇති නමුත් 2016 සිට කැරැල්ල තරමක් අඩු වී ඇති හෙයින්, සංවර්ධනය අලුත් වී ඇත.[8][9][10]
2022 වන විට, බෝර්නෝ ප්‍රාන්තයේ වැඩි කොටසක් ISWAP විසින් අත්පත් කරගෙන ඇත.[11]
පළාත් පාලන ප්‍රදේශ
[සංස්කරණය]බෝර්නෝ ප්‍රාන්තය පළාත් පාලන ප්‍රදේශ විසි හතකින් (27) සමන්විත වන අතර, සෙනෙට් සභික දිස්ත්‍රික්ක තුනකට කාණ්ඩගත කර ඇත.[12]
බෝර්නෝ මධ්‍යම සෙනෙට් සභික දිස්ත්‍රික්කය
- මයිදුගුරි
- න්ගාලා
- කලා/බල්ගේ
- මාෆා
- කොන්ඩුග
- බාමා
- ජෙරේ
- දික්වා
බෝර්නෝ දකුණ සෙනෙට් සභික දිස්ත්‍රික්කය
- අස්කිරා/උබා
- බයෝ
- බියු
- චිබොක්
- දම්බෝව
- ග්වෝසා
- හවුල්
- ක්වායා කුසර්
- ශානි
බෝර්නෝ උතුර සෙනෙට් සභික දිස්ත්‍රික්කය
- අබාදම්
- ගුබියෝ
- ගුසාමාලා
- කගා
- කුකාවා
- මගුමේරි
- මාර්ටේ
- මොබ්බාර්
- මොංගුනෝ
- න්ගන්සායි
මීට අමතරව, සංස්කෘතික හා සම්ප්‍රදායික කාරණා සම්බන්ධයෙන් පළාත් පාලන ආයතනවලට උපදෙස් දෙන එමිරේට්ස් කවුන්සිල (බෝර්නෝ, බාමා, දික්වා, බියු, අස්කිරා, ග්වෝසා, ශානි සහ උබා එමිරේට්ස්)[13] ඇත.[14]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "Population 2006-2016". National Bureau of Statistics. සම්ප්‍රවේශය 14 December 2021.
- ^ Olugbode, Michael (10 May 2014). "Sambisa Forest From Nature Conservation to Terrorists Haven". ThisDay. 9 May 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 December 2021.
- ^ Collyer, Rosie (25 December 2019). "Elephant herd sighted in Nigeria's Boko Haram warzone". Radio France Internationale. සම්ප්‍රවේශය 15 December 2021.
- ^ "Elephants return to war zone". The Elephant Protection Initiative. 27 October 2020. සම්ප්‍රවේශය 15 December 2021.
- ^ Pisa, Katie; Hume, Tim (17 November 2015). "Boko Haram overtakes ISIS as world's deadliest terror group, report says". CNN. සම්ප්‍රවේශය 16 December 2021.
- ^ Odunsi, Wale (19 November 2021). "Boko Haram, ISIS, ISWAP threat in Nigeria increasing – Osinbajo notifies US". Daily Post. සම්ප්‍රවේශය 16 December 2021.
- ^ "Maiduguri: living in Boko Haram territory". eNCA. 19 October 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 December 2021.
- ^ "Human Development Indices". Global Data Lab. සම්ප්‍රවේශය 15 December 2021.
- ^ "Achieving common development objectives in Borno State". Mercy Corps. සම්ප්‍රවේශය 16 December 2021.
- ^ Tayo, Teniola (21 October 2021). "Maiduguri's economic revival could be a lifeline for Lake Chad Basin". Institute for Security Studies. සම්ප්‍රවේශය 16 December 2021.
- ^ "ISWAP Still Controls Vast Areas of Guzamala in Northeast". 30 June 2022.
- ^ 2006 Population Census, Federal Republic of Nigeria, National Bureau of Statistics.
- ^ Borno State overview සංරක්ෂණය කළ පිටපත ජූලි 15, 2012 at the Wayback Machine, Borno State Government
- ^ Borno State information සංරක්ෂණය කළ පිටපත ඔක්තෝබර් 21, 2012 at the Wayback Machine, Federal Republic of Nigeria, National Bureau of Statistics; accessed 28 September 2015.