බෙලීස් හි ජනවිකාසය
2022 සංගණනයට අනුව, බෙලීස් හි ජනගහනය 397,483 කි. 2023 දී බෙලීස් හි සම්පූර්ණ සශ්‍රීකත්ව අනුපාතය එක් කාන්තාවකට ළමුන් 2.010 ක් විය.[1] එහි උපත් අනුපාතය ජනගහන 1,000 ට උපත් 17.8 (2022) වූ අතර මරණ අනුපාතය ජනගහන 1,000 ට මරණ 6.3 (2022) විය.[2] බොහෝ ක්‍රියෝල්ස් එක්සත් ජනපදයට සංක්‍රමණය වීම සහ මෙස්ටිසෝ උපත් අනුපාතිකය සහ සංක්‍රමණය හේතුවෙන් ක්‍රියෝල්/ හිස්පැනික් අනුපාතය 58/38 සිට 26/53 දක්වා (සංගණනය, 1991) මාරු වූ 1980 සිට සැලකිය යුතු වාර්ගික-ජන විකාශන වෙනසක් සිදුවෙමින් පවතී. ලතින් ඇමරිකාව.[3]
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
[සංස්කරණය]බෙලීස්, එහි කුඩා ජනගහනය තිබියදීත්, සංස්කෘතීන්ගේ දියවන බඳුනකි. යටත් විජිත ආන්ඩුව ජනගහනය බෙදී තබා ගැනීම සඳහා වාර්ගික වෙන්කිරීමේ අදහස සහ නිෂ්ක්‍රීය යෙදුම දිරිමත් කළද, එය කුඩා, විවිධ සහ විශාල වශයෙන් අන්තර් සම්බන්ධිත ජනගහනයට කිසි විටෙකත් ප්‍රබල බලපෑමක් ඇති කළේ නැත.[තහවුරු කර නොමැත] වර්ගවාදයේ සලකුණු ඇත, නමුත් එය අවම මට්ටමක පවතී: බොහෝ බෙලිසියානුවන් එය ඉවසන්නේ හෝ සාධාරණීකරණය නොකරයි. බෙලීස් හි ක්‍රියාකාරී සංස්කෘතීන් දුසිමක් හෝ වැඩි ගණනක් ඇති අතර විවිධ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් ආහාර, සංගීතය, ණයට ගත් වචන, ජනප්‍රවාද, විලාසිතා සහ කලාවන් හරහා බෙලිසියානු අනන්‍යතාවය ඇති කිරීමට දායක වී ඇත. ඔවුන් එකට මුසු වී, රටේ ආදර්ශ පාඨය වන "Sub umbra floreo" විසින් අල්ලා ගන්නා ලද බෙලිසියානු සමගිය නිර්මාණය කර ඇත.
මායා
[සංස්කරණය]ක්‍රිස්තු පූර්ව දෙවන සහස්‍රයේ සිට මායාවරුන් බෙලීස් සහ යුකැටන් ප්‍රදේශයේ සිටි බවට සැලකේ. බොහෝ දෙනෙක් ගැටුම්වලදී හෝ යුරෝපීයයන් ආක්‍රමණය කිරීමෙන් රෝග වැළඳීමෙන් මිය ගියහ. මායා කණ්ඩායම් තුනක් රට තුළ වාසය කරයි: යුකැටෙක් (1840 ගණන්වල ම්ලේච්ඡ කුල යුද්ධයෙන් බේරීමට මෙක්සිකෝවේ යුකැටන් සිට පැමිණි), මෝපන් (බෙලීස් ආදිවාසී නමුත් ජනාවාස වැටලීම සඳහා බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් ග්වාතමාලාවට බල කරනු ලැබීය; ඔවුන් ආපසු පැමිණියහ. 19 වන ශතවර්ෂයේදී ග්වාටමාලාවරුන් විසින් වහල්භාවයෙන් මිදීමට බෙලීස්, සහ Q'eqchi' (එසේම 19 වන සියවසේදී ග්වාතමාලාවේ වහල්භාවයෙන් පලා ගියේය).[5] අවසාන කණ්ඩායම් ප්‍රධාන වශයෙන් ටොලිඩෝ දිස්ත්‍රික්කයේ දක්නට ලැබේ. මායාවරු ඔවුන්ගේ මව් භාෂාවන් සහ ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා කරන අතර බොහෝ විට ඉංග්‍රීසි සහ බෙලිසියානු ක්‍රියෝල් භාෂාව ද චතුර ලෙස කතා කරති.
බෙලිසියානු ක්‍රියෝල්ස්
[සංස්කරණය]බෙලිසියානු ක්‍රියෝල්ස් යනු මූලික වශයෙන් බටහිර සහ මධ්යම අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන මිශ්‍ර-ජාති පරම්පරාවන් වන අතර ඔවුන් බ්‍රිතාන්‍ය හොන්ඩුරාස් (නවීන බෙලීස් හොන්ඩුරාස් බොක්ක දිගේ) මෙන්ම ඉංග්‍රීසි සහ ස්කොට්ලන්ත ලොග් කටර්, බේමන් ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ.[6][7] වසර ගණනාවක් පුරා ඔවුන් නිකරගුවාව, ජැමෙයිකානුවන් සහ අනෙකුත් කැරිබියානු ජනතාව, මෙස්ටිසෝස්, යුරෝපීයයන්, ගරිෆුනාස්, මායා ආදීන්ගෙන් පැමිණි මිස්කිටෝ සමඟ විවාහ වී ඇත. ක්‍රියෝල්වරුන්ගෙන් බහුතරයක් ඔවුන්ගේ මුතුන්මිත්තන් ඉහත කී කණ්ඩායම් කිහිපයක් වෙත යොමු කරයි. ක්‍රියෝල් සහ අප්‍රිකානු වහලුන් ජැමෙයිකාවේ සිට බ්‍රිතාන්‍ය හොන්ඩුරාස් (වර්තමාන බෙලීස්) වෙත පැමිණි අතර, ජැමෙයිකාව එවකට බ්‍රිතාන්‍ය හොන්ඩුරාස් පාලනය කළ ආසන්නතම බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතය වූ අතර එය වහල් නැව්වල අවසාන ගමනාන්තය විය. බෙලීස් වෙත ගෙන එන ලද බොහෝ වහලුන් ජැමෙයිකානු උක් වතුවලින් කරදර ඇති කරන්නන් සහ ප්‍රතිරෝධකයන් වූ බව ද සඳහන් වේ.
බෙලීස් නගරය යටත් විජිතයේ කේන්ද්‍රස්ථානය වූ අතර බොහෝ වහලුන් ලොග්වුඩ් සහ දැව කර්මාන්තයේ අවසන් විය. කාන්තාවන් සහ ළමයින් ගෘහ හා ගොවිපල වැඩ කරමින් රැඳී සිටියහ. බෙලීස් හි වහලුන්ට ඔවුන්ගේ වැඩ කටයුතු හේතුවෙන් ජනපදය වටා ගමන් කිරීමට සහ සැරිසැරීමට වඩා නිදහස තිබුණි. මෙය විවිධ ගෝත්‍රවලින් සහ අප්‍රිකාවේ ප්‍රදේශවලින් අප්‍රිකානු වහලුන් වේගයෙන් ඒකාබද්ධ වීමට හේතු වූ අතර වහලුන් සමඟ වහල් හිමියන්ගේ නිදහස් වර්ණ හා දූ පුතුන් සමඟ මිශ්‍ර විය.
සමහර ප්‍රමුඛ වර්ණ හෝ ලා සමක් ඇති ක්‍රියෝල් ප්‍රජාවන් බෙලීස් ගංගා නිම්නයේ එනම් කෲක්ඩ් ට්‍රී, ඉසබෙලා ඉවුර, බර්මියුඩියානු ගොඩබිම්, ලෙමොනල් වැනි වෙනත් ප්‍රදේශවල සිටියහ. ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් සැහැල්ලු හෝ නිල් ඇස් සහ සැහැල්ලු සමක් ඇත. බෙලීස් නගරයේ අප්‍රිකානුවන් සහ හිස්පැනික් ජාතිකයන් සමඟ ක්‍රියෝල්ගේ වේගවත් ඒකාබද්ධ වීම සහ අන්තර් විවාහ මෙන් නොව, බෙලීස් ගංගා නිම්න ප්‍රදේශයේ ක්‍රියෝල් වලට වඩා සැහැල්ලු පැහැයක් සහ වඩාත් දෘශ්‍යමාන යුරෝපීය ලක්ෂණ තිබුණි.
අප්‍රිකානුවන් සහ ගරිෆූනා සමඟ බෙලිසියානු ක්‍රියෝල් අප්‍රිකානු-බෙලිසියානු ජනගහනය සෑදී ඇත; ජනගහනයෙන් 30% ක් පමණ. ක්‍රියෝල්ස් බෙලිසියානු ඉතිහාසයේ සහ දේශපාලනයේ විශාල බලපෑමක් ඇති කර ඇත. ඔවුන් ක්‍රියාකාරී වූ අතර ශාන්ත ජෝර්ජ් කේ සටනේ, පළමු ලෝක යුද්ධයේ සහ දෙවන ලෝක යුද්ධයේ බ්‍රිතාන්‍ය බටහිර ඉන්දීය කොදෙව් බලඇණියේ කොටසක් සහ සමාන අයිතිවාසිකම් සඳහා වූ නීග්‍රෝ ව්‍යාපාරයේ කොටසක් විය. ඔවුන් ජැමෙයිකාවේ සහ එක්සත් රාජධානියේ උසස් අධ්‍යාපනය වෙනුවෙන් පෙනී සිටි සහ ලබා ගත් පළමු පුද්ගලයින්ගෙන් කෙනෙකි, බෙලීස් වෙත ආපසු පැමිණීමෙන් පසු උගත් විද්වතුන් පෙළ ගැසී වැඩිහිටි ඡන්ද අයිතිය, ස්වයං පාලනය සහ ස්වාධීනත්වය සඳහා ව්‍යාපාරය ආරම්භ කළහ. සියලුම වැදගත් ඓතිහාසික සිදුවීම් ආරම්භ වූයේ බෙලීස් නගරයේ වන අතර ඊට සම්බන්ධ වූ පළමු පුද්ගලයින්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් එවකට බෙලීස් හි ඉහළ සහ මධ්යම පන්තියේ ක්‍රියෝල් සම්භවයක් ඇති අය වූහ. සුප්‍රසිද්ධ ක්‍රියෝල් බෙලිසියානුවන් වූයේ සැමුවෙල් හේන්ස්, පිලිප් ගෝල්ඩ්සන්, ඩීන් බැරෝ, ඩේම් මිනිටා ගෝර්ඩන්, ක්ලියෝපැට්රා වයිට්, කෝඩෙල් හයිඩ් සහ පැට්‍රික් ෆේබර් ය.
1960 සිට 1970 දක්වා ඇෆ්‍රෝ බෙලිසියානුවන් එක්සත් ජනපදය, එක්සත් රාජධානිය සහ බටහිර ඉන්දීය කොදෙව් වෙත විශාල වශයෙන් සංක්‍රමණය වීම සහ මධ්යම ඇමරිකානු සරණාගතයින් බෙලීස් වෙත විශාල වශයෙන් සංක්‍රමණය වීම හේතුවෙන් 1980 දශකය දක්වා ක්‍රියෝල් බෙලීස් හි විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම විය. මධ්යම ඇමරිකානු යුද්ධය සහ දේශපාලන අස්ථාවරත්වය හේතුවෙන් රටේ ජනවිකාස සදහටම වෙනස් විය.
බෙලිසියානු ක්‍රියෝල් භාෂාව
[සංස්කරණය]සියලු අරමුණු සහ අරමුණු සඳහා, ක්‍රියෝල් යනු වාර්ගික සහ භාෂාමය නිකායකි. දුඹුරු පැහැති හිසකෙස් සහ නිල් ඇස් ඇති සමහර ස්වදේශිකයන් තමන් ක්‍රියෝල්ස් ලෙස හඳුන්වනු ඇත.[8]
බෙලිසියානු ක්‍රියෝල් හෝ ක්‍රියෝල් වහල්භාවයේ කාලය තුළ වර්ධනය වූ අතර, ඓතිහාසිකව හිටපු වහල්භාවයේ සිටි අප්‍රිකානුවන් විසින් පමණක් කතා කරන ලදී. එය බෙලිසියානු ජාතිකයන්ගෙන් 45%ක් පමණ කතා කරන බෙලිසියානු අනන්‍යතාවයේ අනිවාර්ය අංගයක් බවට පත් විය.[9][8] බෙලිසියානු ක්‍රියෝල් ප්‍රධාන වශයෙන් ඉංග්‍රීසියෙන් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත. එහි උපස්ථර භාෂා වන්නේ ස්වදේශික ඇමරිකානු භාෂාව වන මිස්කිටෝ සහ විවිධ බටහිර අප්‍රිකානු සහ බන්ටු භාෂා වන වහල් අප්‍රිකානුවන්ගේ මව් භාෂාවයි. ක්‍රියෝල් බෙලීස් පුරා දක්නට ලැබේ, නමුත් ප්‍රධාන වශයෙන් බෙලීස් නගරය, වෙරළබඩ නගර සහ ගම් වැනි නාගරික ප්‍රදේශවල සහ බෙලීස් ගංගා නිම්නයේ දක්නට ලැබේ.[10]
ගරිනාගු
[සංස්කරණය]ජනගහනයෙන් 4.5% ක් පමණ වන ගරිනාගු (ඒකීය ගරිෆුනා), බටහිර/මධ්යම අප්‍රිකානු, අරවාක් සහ අයිලන්ඩ් කැරිබ් පරම්පරාවේ සම්මිශ්‍රණයකි. ඔවුන් තම මව්බිමෙන් වහල්භාවයෙන් ඉවත් කළද, මෙම ජනයා කිසි විටෙකත් වහලුන් ලෙස ලේඛනගත කර නොමැත. පවතින න්‍යායන් දෙක නම්, 1635 දී, ඔවුන් එක්කෝ වාර්තාගත නැව් සුන්බුන් දෙකකින් දිවි ගලවා ගත් අය හෝ ඔවුන් පැමිණි නැව කෙසේ හෝ අත්පත් කර ගත් බවයි.[11]
ඉතිහාසය පුරාම ඔවුන් කළු කැරිබ්වරුන් ලෙස වැරදි ලෙස ලේබල් කර ඇත. 1763 පැරිස් ගිවිසුමෙන් පසු බ්‍රිතාන්‍යයන් ශාන්ත වින්සන්ට් සහ ග්‍රෙනඩින්ස් අත්පත් කර ගත් විට, ප්‍රංශ පදිංචිකරුවන් සහ ඔවුන්ගේ ගරිනාගු සහචරයින් ඔවුන්ට විරුද්ධ විය. ගරිනාගු අවසානයේ 1796 දී බ්‍රිතාන්‍යයන්ට යටත් විය. බ්‍රිතාන්‍යයන් වඩාත් අප්‍රිකානු පෙනුමක් ඇති ගරිෆුනාස් වඩාත් ස්වදේශික පෙනුමක් ඇති අයගෙන් වෙන් කළහ. ගරිනාගු 5,000ක් ග්‍රෙනඩයින් දිවයින බැලිසෝක්ස් වෙතින් පිටුවහල් කරන ලදී. ඔවුන්ගෙන් 2,500 ක් පමණ හොන්ඩුරාස් වෙරළට ඔබ්බෙන් වූ රොටාන් දූපතට ගිය ගමනේදී දිවි ගලවා ගත්හ. ගරිෆුන භාෂාව අරවාකන් භාෂා පවුලට අයත් වේ, නමුත් කැරිබ් භාෂාවලින් සහ ඉංග්‍රීසියෙන් ණයට ගත් වචන විශාල ප්‍රමාණයක් ඇත.
රොටාන් ඔවුන්ගේ ජනගහනයට සහයෝගය දැක්වීමට නොහැකි තරම් කුඩා සහ නිසරු බැවින්, ගරිනාගු හොන්ඩුරාස් හි ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන්ට ප්‍රධාන වෙරළ තීරයේ පදිංචි වීමට අවසර දෙන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් ඔවුන්ව සොල්දාදුවන් ලෙස යොදාගත් අතර, ඔවුන් මධ්යම ඇමරිකාවේ කැරිබියන් වෙරළ තීරයේ ව්යාප්ත විය. ගරිනාගු සෙයින් බයිට්, පුන්ටා ගෝර්ඩා සහ බෙලිස් හි පුන්ටා නෙග්‍රා හි පදිංචි වූයේ 1802 තරම් ඈත කාලයේය.[12]
එක් ප්‍රවේණික අධ්‍යයනයකට අනුව, ඔවුන්ගේ සම්භවය සාමාන්‍යයෙන් 76% උප සහරා අප්‍රිකානු, 20% අරවාක්/අයිලන්ඩ් කැරිබ් සහ 4% යුරෝපීය වේ.[11]
බෙලිසියානු හිස්පැනික්ස්
[සංස්කරණය]බෙලීස් හි හිස්පැනික් ජනගහනය ජනගහනයෙන් අඩක් පමණ වන අතර ප්‍රධාන කණ්ඩායම් දෙකකින් සමන්විත වේ, යුකැටෙක් මෙස්ටිසෝස්, වඩාත් හොඳින් හඳුන්වන්නේ මෙස්ටිසෝස් සහ මධ්යම ඇමරිකානු සරණාගතයින් සහ සංක්‍රමණිකයන්.
බෙලීස් හි හිස්පැනික් ජනගහනය ජනගහනයෙන් අඩක් පමණ වන අතර ප්‍රධාන කණ්ඩායම් දෙකකින් සමන්විත වේ, යුකැටෙක් මෙස්ටිසෝස්, වඩාත් හොඳින් හඳුන්වන්නේ මෙස්ටිසෝස් සහ මධ්යම ඇමරිකානු සරණාගතයින් සහ සංක්‍රමණිකයන්ය. මෙස්ටිසෝ යනු මිශ්‍ර ස්පාඤ්ඤ සහ යුකැටෙක් මායා සම්භවයක් ඇති අයයි. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයන් විසින් ශතවර්ෂය පුරා විවිධ අසාර්ථක උත්සාහයන්ගෙන් පසුව බෙලීස් වෙත කතෝලික ධර්මය සහ ස්පාඤ්ඤ භාෂාව ගෙන ආ පළමු පුද්ගලයා ඔවුන් විය. ඔවුන් මුලින් බෙලීස් වෙත පැමිණියේ 1847 දී, කුල යුද්ධයෙන් බේරීමට, යුකැටන්හි රාජ්‍යයට එරෙහිව දහස් ගණන් මායාවරුන් නැගී සිටි අතර ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකකට වඩා සමූලඝාතනය කළ විට සිදු විය. ඉතිරි වූ අනෙක් අය දේශසීමා හරහා බ්‍රිතාන්‍ය භූමියට පලා ගියහ. මෙස්ටිසෝ බෙලිස් හි සෑම තැනකම දක්නට ලැබේ, නමුත් බොහෝ දෙනෙක් ඔවුන්ගේ නිවෙස් සාදා ගන්නේ උතුරු දිස්ත්‍රික්ක වන කොරොසාල් සහ ඔරේන්ජ් වෝක් වලය. එල් සැල්වදෝරය, ග්වාටමාලා, හොන්ඩුරාස් සහ නිකරගුවාව වැනි තවත් සමහර හිස්පැනික්වරුන් ලතින් සහ මධ්යම ඇමරිකාවෙන් පැමිණ ඇත. මෙස්ටිසෝස් සහ ලතින් ඇමරිකානුවන් බෙලීස් හි විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වන හිස්පැනික් ජාතිකයන් වේ. සාමාන්‍ය මෙස්ටිසෝ නගර ප්‍රධාන චතුරශ්‍රයක කේන්ද්‍රගත වන අතර සමාජ ජීවිතය හිස්පැනික් සහ කතෝලික පල්ලියේ සම්ප්‍රදායන් සහ සිරිත් විරිත් කෙරෙහි අවධානය යොමු කරයි. බොහෝ මෙස්ටිසෝ සහ හිස්පැනික් පරම්පරාවේ ප්‍රධාන භාෂාව ස්පාඤ්ඤ වේ, නමුත් බොහෝ දෙනෙක් ඉංග්‍රීසි සහ බෙලිසියානු ක්‍රියෝල් චතුර ලෙස කතා කරති.[13] බෙලිසියානු ක්‍රියෝල් සහ ඉංග්‍රීසි බලපෑම් හේතුවෙන් බොහෝ මෙස්ටිසෝවරු "කිචන් ස්පාඤ්ඤ" ලෙස හඳුන්වන දේ කතා කරති.[14] යුකැටෙක් මෙස්ටිසෝ සහ යුකැටෙක්[15] මායා ආහාර වන ටැමල්ස්, එස්කැබෙචේ, චිර්මෝල්, රෙලෙනෝ සහ එම්පානදාස් මිශ්‍රණය ඔවුන්ගේ මෙක්සිකානු පැත්තෙන් පැමිණි අතර බඩ ඉරිඟු ටොර්ටිලස් ඔවුන්ගේ මායා පාර්ශ්වයෙන් ලබා දෙන ලදී. සංගීතය ප්‍රධාන වශයෙන්ම මාරිම්බා වලින් පැමිණේ, නමුත් ඔවුන් ගිටාරය සමඟ වාදනය කරයි, ගායනා කරයි. ගමේ සැණකෙළිවල පවත්වන නැටුම්වලට හොග්-හෙඩ්, සැපටේඩෝස්, මෙස්ටිසාඩා, පැසෝ ඩොබල් සහ තවත් බොහෝ දේ ඇතුළත් වේ. දකුණු මෙක්සිකෝව සහ උතුරු බෙලීස් වැනි මාරිම්බා සහ එහි සංගීතය මධ්යම ඇමරිකාව පුරා සංකේතාත්මක හා වැදගත් සම්ප්‍රදායික ජනප්‍රවාද භාණ්ඩයකි. බෙලිසියානු ආහාර විද්‍යාවට මිශ්‍ර වූ සමහර සාමාන්‍ය මධ්යම ඇමරිකානු ආහාර වන්නේ සුප්‍රසිද්ධ සැල්වදෝරියානු පුපුසාස්, සුප්‍රසිද්ධ හොන්ඩුරාන් බලියාඩාස්, ගැචෝ, ටජාඩාස්, ටෝස්ටෝන් වන අතර ඒවා බෙලීස් හි දකුණේ ස්පාඤ්ඤ භාෂාවේ ස්වරූපයට ද බලපා ඇත. බෙලීස් වෙත විශාල වශයෙන් සංක්‍රමණය වූ කෙටි කාලය තුළ මධ්යම ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් සංස්කෘතික වශයෙන් පමණක් නොව ආර්ථික වශයෙන් ද බෙලීස් වෙත සැලකිය යුතු දායකත්වයක් ලබා දී ඇත.
යුකැටෙක් මෙස්ටිසෝ සංස්කෘතිය අද්විතීය වන අතර ලතින් ඇමරිකානු සහ මධ්යම ඇමරිකානු රටවලට පැමිණෙන සංක්‍රමණිකයන් සහ සරණාගතයින්ගේ සංස්කෘතියට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය. බෙලිසියානු ජනගහනයෙන් හිස්පැනික් ජාතිකයන් 51.7% කි.
සුදු බෙලිසියානුවන්
[සංස්කරණය]බෙලීස් හි සුදු ජාතිකයින් හෝ කොකේසියානුවන් ජනගහනයෙන් 4.8% ක් පමණ වන අතර, අයර්ලන්තයෙන් සහ එක්සත් රාජධානියෙන් මිනිසුන් සහ පැවත එන්නන්, එක්සත් ජනපදයෙන් සහ කැනඩාවෙන් විදේශිකයන්, ලෙබනන්, මෙනනයිට්වරු සහ රටේ සංවර්ධනයට සහාය වීමට ගෙන එන බොහෝ අය වෙති. අයර්ලන්ත පදිංචිකරුවන් සහ ලුසියානා සහ අනෙකුත් දකුණු ප්‍රාන්තවල සංක්‍රමණිකයන් සහ ප්‍රවීණයන් බ්‍රිතාන්‍ය හොන්ඩුරාස් හි කොන්ෆෙඩරේට් ජනාවාස පිහිටුවා යටත් විජිතයට වාණිජ උක් නිෂ්පාදනය හඳුන්වා දුන් අතර අභ්‍යන්තරයේ ජනාවාස 11 ක් ස්ථාපිත කළේය. විශාලතම කොකේසියානු කණ්ඩායම වන්නේ මෙනොනයිට් ය: ඔවුන් සම්ප්‍රදායික සහ ගතානුගතික හෝ ඕතඩොක්ස් මෙනනයිට් සහ නවීන හෝ ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද මෙනනයිට් ලෙස බෙදා ඇත.
ප්ලැට්ඩිට්ස්ච් භාෂාව කතා කරන මෙනොනයිට් 12,000 කට අධික පිරිසක් බෙලීස් හි ජීවත් වන අතර, භූමියේ ගොවිතැන් කරමින් ඔවුන්ගේ ආගමික විශ්වාසයන්ට අනුව ජීවත් වෙති.[16]
මෙනොනයිට් ජනගහනයෙන් බහුතරයක් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති ඊනියා රුසියානු මෙනනයිට්වරුන්ගෙන් සමන්විත වන අතර ඔවුන් 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී රුසියානු අධිරාජ්‍යයේ පදිංචි විය. බොහෝ රුසියානු මෙනනයිට්වරු ජීවත් වන්නේ ස්පාඤ්ඤ ලුක්අවුට්, නැව් තටාකය, ලිට්ල් බෙලීස් සහ බ්ලූ ක්‍රීක් වැනි මෙනොනයිට් ජනාවාසවල ය. මෙම මෙනොනයිට් එදිනෙදා ජීවිතයේදී ප්ලැට්ඩිට්ස්ච් (පහත් ජර්මානු උපභාෂාවක්) කතා කරයි, නමුත් කියවීම (බයිබලය) සහ ලිවීම සඳහා බොහෝ විට සම්මත ජර්මානු භාවිතා කරයි. ප්ලැට්ඩිට්ස්ච් -කතා කරන මෙනොනයිට් 1958 න් පසු වසරවලදී මෙක්සිකෝවෙන් වැඩි වශයෙන් පැමිණ ඇති අතර ඔවුන් ස්පාඤ්ඤ භාෂාවේ ප්‍රවීණතාවයෙන් යුත් ත්‍රෛභාෂාවකි. 1960 ගණන්වල අගභාගයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් සහ කැනඩාවෙන් පැමිණි ප්‍රධාන වශයෙන් පෙන්සිල්වේනියා ලන්දේසි කතා කරන පැරණි ඕඩර් මෙනනයිට්වරු ද සිටිති. ඔවුන් මූලික වශයෙන් ජීවත් වන්නේ ඉහළ බාර්ටන් ක්‍රීක් සහ ආශ්‍රිත ජනාවාසවල ය. මෙම මෙනනයිට්වරු නව ප්‍රජාවක් පිහිටුවා ගත් විවිධ ඇනබැප්ටිස්ට් පසුබිම්වලින් මිනිසුන් ආකර්ෂණය කර ගත්හ. ඔවුන් පැරණි ඕඩර් අමිෂ්ට බෙහෙවින් සමාන ය, නමුත් ඒවාට වඩා වෙනස් ය.
නැගෙනහිර ඉන්දියානුවන්
[සංස්කරණය]ඉන්දු-බෙලිසියානුවන්, නැගෙනහිර ඉන්දියානු බෙලිසියානුවන් ලෙසද හැඳින්වේ, ඉන්දියානු සම්භවයක් ඇති බෙලීස්හි පුරවැසියන් වේ. ප්‍රජාව 2010 හි බෙලීස් ජනගහනයෙන් 3.9% ක් විය.[17] සහ දැනට 2% කට වඩා ටිකක් වැඩියි. ඔවුන් ගෝලීය ඉන්දියානු ඩයස්පෝරාවේ කොටසක් වන පුළුල් ඉන්දු-කැරිබියානු ප්‍රජාවේ කොටසකි.
1857 ඉන්දියානු කැරැල්ලෙන් පසු නැගෙනහිර ඉන්දියානුවන් බෙලීස් වෙත පැමිණීමට පටන් ගත් අතර, වහල්භාවය අහෝසි කිරීමෙන් පසු බ්‍රිතාන්‍ය රජය විසින් පිහිටුවන ලද ඉන්දියානු ගිවිසුම් ක්‍රමයේ කොටසක් ලෙස 1858 දී ඉන්දියානුවන් සමඟ පළමු නෞකාව පැමිණියහ.[18] මුලින් ගිවිසුම්ගතව පැමිණි ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් සීනි වතුවල වැඩ කිරීමට රැඳී සිටි අතර වෙනත් ඉන්දියානු සංක්‍රමණිකයන්ද එක් වූහ. ඉන්දියානුවන් මූලික වශයෙන් කොරොසාල් සහ ටොලිඩෝ දිස්ත්‍රික්කවල බොහෝ ගම් සහ නගර පුරා ව්යාප්ත වී ඇති අතර සාධාරණ ලෙස සංයුක්ත ග්‍රාමීය ප්‍රජාවන්හි ජීවත් වෙති. සම්පූර්ණ ඉන්දියානු සම්භවයක් ඇති මුල් ඉන්දියානු ගිවිසුම්ගත සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් පැවත එන්නන් ස්වල්පයක් සිටින අතර, ඔවුන්ගෙන් පැවත එන්නන් බොහෝ දෙනෙක් බෙලීස් හි අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් සමඟ, විශේෂයෙන් ක්‍රියෝල්ස් සහ මෙස්ටිසෝස් සමඟ විවාහ විය. කෙසේ වෙතත්, ඔවුන් තවමත් ඔවුන්ගේ භෞතික විද්‍යාව තුළින් හඳුනාගත හැකි අතර 'හින්දු' හෝ 'නැගෙනහිර ඉන්දියානුවන්' ලෙස හැඳින්වේ.[18] මෙම ඉන්දියානුවන් සමූහය සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ සමන්විත වූයේ භෝජ්පූර් ප්‍රදේශය, ආවාද් ප්‍රදේශය සහ උතුරු ඉන්දියාවේ හින්දුස්ථානි තීරයේ වෙනත් ප්‍රදේශවලින් පැමිණි අයගෙනි. ගිවිසුම්ගත කම්කරුවන් සුළුතරයක් දකුණු ඉන්දියාව සහ දකුණු ආසියාව පුරා අනෙකුත් ප්‍රදේශවලින් විය. නාගරික ප්‍රදේශවල බොහෝ ඉන්දියානුවන් ව්‍යවසායකයින් වන අතර ඔවුන් ආනයන හා සිල්ලර කර්මාන්තයේ ආයෝජනය කර ඇත.
නැගෙනහිර ආසියානු සහ අරාබි
[සංස්කරණය]20 වැනි සියවසේදී චීනය, ඉන්දියාව, සිරියාව සහ ලෙබනනය යන ප්‍රදේශවලින් තවත් ආසියාතික පදිංචිකරුවන්ගේ පැමිණීම සිදු විය. පලස්තීනයේ සංක්‍රමණිකයෙකුගේ පුත්‍රයෙකු වන මුසා, 1998 සිට 2008 දක්වා බෙලීස් හි අගමැති විය. එල් සැල්වදෝරය, ග්වාටමාලා, හොන්ඩුරාස් සහ නිකරගුවාවෙන් මධ්යම ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් සහ විදේශගත ඇමරිකානුවන් සහ අප්‍රිකානුවන් ද රට තුළ පදිංචි වීමට පටන් ගත්හ.[12] මෙක්සිකානුවන් 6,000ක් බෙලීස් හි ජීවත් වෙති.[19]
චීන කම්කරුවන් බ්‍රිතාන්‍ය හොන්ඩුරාස් වෙත ආනයනය කිරීම 19 වන සියවසේ මැද භාගයේ ආර්ථික මාරුවීම්වලට ප්‍රතිචාරයක් විය. ලොග්වුඩ් සහ මහෝගනී නිෂ්පාදනය පහත වැටීමත් සමඟ උක් වගාව වැඩි වැදගත්කමක් ඇති විය. චීනයෙන් කම්කරුවන් බඳවා ගැනීම සඳහා පහසුකම් සපයන ලද්දේ යටත් විජිත ආණ්ඩුකාර ජෝන් ගාඩිනර් ඔස්ටින් විසිනි, ඔහු මීට පෙර චීනයේ ගිනිකොනදිග වෙරළ තීරයේ ෆුජියන් හි ෂියාමෙන් හි කම්කරු තැරැව්කරුවෙකු ලෙස සේවය කර ඇත.[20] මෙලෙස චීන කම්කරුවන් 474 ක් 1865 දී බ්‍රිතාන්‍ය හොන්ඩුරාස් වෙත පැමිණ ඇත.[තහවුරු කර නොමැත] ඔවුන් යටත් විජිතයේ උතුරට යවන ලද නමුත් විශාල සංඛ්‍යාවක් මියයාම සහ පලායාම හේතුවෙන් 1866 සිට මධ්යම සහ දකුණු ප්‍රදේශවලට ඔවුන් නැවත අනුයුක්ත කරන ලදී.[20] 1869 වන විට, 211 පමණක් ගිණුම්ගත විය; 108 ක් මිය ගොස් ඇති අතර තවත් 155 ක් චාන් සැන්ටා කෲස්හි ස්වදේශික ජනයා සමඟ රැකවරණය පතා ඇත.
1990 ගණන්වල සිට සහ වර්තමානයේ බෙලීස් ආරක්ෂිත තෝතැන්නක් වී ඇති අතර බොහෝ දෙනෙක් බෙලිසියානු සමාජයට ඒකාබද්ධ වී ඇත. 1986 දී ආරම්භ වූ බෙලීස්ගේ පුරවැසිභාවය-ආයෝජන වැඩසටහන, 1990 ගණන්වල චීන සංක්‍රමණිකයන් අතර ජනප්‍රිය විකල්පයක් විය.[21] ඉල්ලුමට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, 1997 දී මිල ඇ.ඩො. 25,000 සිට ඇ.ඩො. 50,000 දක්වා ඉහළ ගියේය. සැබෑ බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසිභාවය නොමැති නමුත් බ්‍රිතාන්‍ය ජාතික (විදේශීය) තත්ත්වය පමණක් ඇති හොංකොං සංක්‍රමණිකයන්, කොන්දේසි වලදී රක්ෂණ ඔප්පුවක් ලෙස බෙලිසියානු විදේශ ගමන් බලපත්‍ර ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළහ. 1997 චීනය විසින් ස්වෛරීභාවය නැවත ආරම්භ කිරීමෙන් පසු ඔවුන්ගේ නිජබිම පහත වැටුණි.
නැගෙනහිර ආසියාතිකයන් සහ අරාබිවරුන් අතිමහත් නාගරික ජනගහනයක් වන අතර, හයෙන් පහක් නගරවල ජීවත් වන අතර, සියලු වගුගත ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතරින් ඉහළම අනුපාතය වේ. මෙය ගරිෆුනා ජනතාව සහ ක්‍රියෝල්ස් වලට වඩා තරමක් වැඩි ප්‍රතිශතයක් වන නමුත්, ඔවුන්ගෙන් අඩක් පමණ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජීවත් වන නැගෙනහිර ඉන්දියානුවන් හා තියුනු ලෙස වෙනස් වේ. නැගෙනහිර ආසියාතිකයන් සිල්ලර කර්මාන්තයේ සහ බෙලිස් හි ක්ෂණික ආහාර අවන්හල් දාමවල විශාල වන අතර අරාබිවරුන් ද වේ. බෙලිසියානු අරාබිවරුන් බොහෝ දුරට බෙලීස් නගරයේ සහ දූපත් සහ කේස්හි නගරවල දක්නට ලැබේ. බෙලිසියානු අරාබිවරුන් සුළුතරයක් වුවද බෙලීස් ඉතිහාසය පුරා දේශපාලනයට සහ අධ්‍යාපනයට දායක වී ඇත. සමහර බලගතු අරාබි පවුල් වන්නේ මුසාස්, එස්පාට්, ෂෝමන්, චෙබට් යනාදියයි. මහජන එක්සත් පක්ෂය කෙරෙහි ඔවුන්ගේ බලපෑම බෙලීස් පලස්තීනයේ ස්වයං නිර්ණ අයිතිය වෙනුවෙන් පෙනී සිටින්නෙකු බවට පත් කර ඇත.
විගමන, ආගමන සහ ජනවිකාස මාරුවීම්
[සංස්කරණය]ක්‍රියෝල් සහ අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් වැඩි වශයෙන් එක්සත් ජනපදයට සංක්‍රමණය වෙමින් පවතී, නමුත් වඩා හොඳ අවස්ථා සඳහා එක්සත් රාජධානියට සහ අනෙකුත් සංවර්ධිත ජාතීන්ට ද සංක්‍රමණය වේ. නවතම එක්සත් ජනපද සංගණනය මත පදනම්ව, ප්‍රධාන වශයෙන් ක්‍රියෝල්ස් සහ ගරිනාගු වලින් සමන්විත එක්සත් ජනපදයේ බෙලිසියානුවන් සංඛ්‍යාව ආසන්න වශයෙන් 160,000 (නීත්‍යානුකූල පදිංචිකරුවන් සහ ස්වාභාවික පුරවැසියන් 70,000 ඇතුළුව) වේ.[22]
අසල්වැසි මධ්යම ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ ගැටුම් හේතුවෙන් හිස්පැනික් ජාතිකයන් හෝ එල් සැල්වදෝර්, ග්වාටමාලා සහ හොන්ඩුරාස් වලින් පැමිණි ලතින් ඇමරිකානු සරණාගතයින් 1980 ගණන් වලදී සැලකිය යුතු සංඛ්‍යාවක් බෙලීස් වෙත පලා ගොස් ඇති අතර බෙලීස් හි හිස්පැනික් ජනගහනයට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු වී ඇත. මෙම සිදුවීම් දෙක පසුගිය වසර 30 තුළ ජාතියේ ජන විකාශනය වෙනස් කරයි.[23]
භාෂා
[සංස්කරණය]ඉංග්‍රීසි යනු බෙලීස් හි නිල භාෂාවයි. මෙය රට කලින් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතයක් වීමෙනි. මධ්යම ඇමරිකාවේ ඉංග්‍රීසි රාජ්‍ය භාෂාව වන එකම රට බෙලීස් ය. එසේම, ඉංග්‍රීසි රාජ්‍ය අධ්‍යාපනය, රජයේ සහ බොහෝ මාධ්‍ය ආයතනවල මූලික භාෂාව වේ. ඉංග්‍රීසි බහුලව භාවිතා වුවද, නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ රැස්වීම් වලදී පවා නොවිධිමත්, විධිමත්, සමාජීය හෝ අන්තර් වාර්ගික සංවාදයකදී, බෙලිසියානු ක්‍රියෝල් අවස්ථා කිහිපයකදී කථා කරයි.
ක්‍රියෝල් භාෂාවක් එහි ශබ්දකෝෂ භාෂාව සමඟ පවතින විට, බෙලීස් හි සිදු වන පරිදි, ක්‍රියෝල් සහ ශබ්දකෝෂ භාෂාව අතර අඛණ්ඩතාවයක් ඇති වේ. එබැවින් ඉංග්‍රීසි කතා කරන අයට සාපේක්ෂව බෙලීස් ක්‍රියෝල් කථිකයන් සංඛ්‍යාව සනාථ කිරීම හෝ වෙනස් කිරීම අපහසුය. ක්‍රියෝල් වඩාත් හොඳින් විස්තර කළ හැක්කේ ජාතියේ භාෂා භාෂාව ලෙසය.[24]
බෙලිසියානුවන්ගෙන් 52.9%ක් පමණ හිස්පැනික්, මෙස්ටිසෝ ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනී. බෙලීස් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතයක් වූ විට, පාසල්වල ස්පාඤ්ඤ භාෂාව තහනම් කරන ලද නමුත් එතැන් සිට එය පුළුල් ලෙස කථා කරන ලදී. "කිචන් ස්පාඤ්ඤ" යනු උතුරු දිස්ත්‍රික්කවල කථා කරන බෙලීස් ක්‍රියෝල් සමඟ මිශ්‍ර වූ ස්පාඤ්ඤ භාෂාවේ අතරමැදි ආකාරයකි. සමහර හොඳ උදාහරණ නම් කොරොසාල් සහ සැන් පේද්‍රෝ වේ.[14]
ජනගහනයෙන් අඩකට වඩා බහුභාෂා වේ.[25] ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා කරන ජාතීන්ගෙන් වට වූ කුඩා, බහු වාර්ගික රාජ්‍යයක් වීම, බහුභාෂාවෙන් ලැබෙන ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රතිලාභ ඉහළ මට්ටමක පවතී.[26]
බෙලීස් මායා භාෂා තුනක නිවහන ද වේ: Q'eqchi', මෝපන් (වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති භාෂාවක්) සහ යුකැටෙක් මායා.[27][28][29] ආසන්න වශයෙන් මිනිසුන් 16,100ක් අරවකන් පදනම් වූ ගරිෆුනා භාෂාව කතා කරන අතර,[30] සහ මෙනොනයිට් 6900 ක් ප්‍රධාන වශයෙන් ප්ලැට්ඩිට්ස්ච් කතා කරන අතර, මෙනොනයිට් සුළුතරයක් පෙන්සිල්වේනියා ලන්දේසි කතා කරයි.[31]
විශාලතම නගර
[සංස්කරණය]| ස්ථානය | දිස්ත්‍රික්කය | ජනගහණය | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 බෙලීස් නගරය  සැන් ඉග්නාසියෝ |
1 | බෙලීස් නගරය | බෙලීස් දිස්ත්‍රික්කය | 57,169 |  බෙල්මොපන්  ඔරේන්ජ් වෝක් නගරය | ||||
| 2 | සැන් ඉග්නාසියෝ | කායෝ දිස්ත්‍රික්කය | 17,878 | ||||||
| 3 | බෙල්මොපන් | කායෝ දිස්ත්‍රික්කය | 13,939 | ||||||
| 4 | ඔරේන්ජ් වෝක් නගරය | ඔරේන්ජ් වෝක් දිස්ත්‍රික්කය | 13,708 | ||||||
| 5 | සැන් පේද්‍රෝ නගරය | බෙලීස් දිස්ත්‍රික්කය | 11,767 | ||||||
| 6 | කොරෝසාල් නගරය | කොරෝසාල් දිස්ත්‍රික්කය | 10,287 | ||||||
| 7 | ඩැන්ග්රිගා | ස්ටැන් ක්‍රීක් දිස්ත්‍රික්කය | 9,593 | ||||||
| 8 | බෙන්ක් වීජෝ ඩෙල් කාර්මන් | කායෝ දිස්ත්‍රික්කය | 6,140 | ||||||
| 9 | ලේඩිවිල් | බෙලීස් දිස්ත්‍රික්කය | 5,458 | ||||||
| 10 | පුන්ටා ගෝර්ඩා | ටොලිඩෝ දිස්ත්‍රික්කය | 5,351 | ||||||
ආගම්
[සංස්කරණය]2010 සංගණනයට අනුව,[9] බෙලිසියානුවන්ගෙන් 40.1% ක් රෝමානු කතෝලිකයන් වේ, 31.8% ප්‍රොතෙස්තන්තයින් (8.4% පෙන්තකොස්ත; 5.4% ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්; 4.7% ඇන්ග්ලිකන්; 3.7% මෙනොනයිට්; 3.6% බැප්ටිස්ට්; 2.92%; 2.92%) , 1.7% යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් වන අතර, 10.3% වෙනත් ආගම්වලට (මායා ආගම, ගරිෆුනා ආගම, ඔබෙයා සහ මයිලිස්වාදය, සහ පසු-දවස්වල සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලියේ සුළුතරයන්, හින්දු, බෞද්ධ, මුස්ලිම්, බහායි, රස්තෆාරියන් සහ වෙනත්) සහ 15.5% ආගමික නොවන බව ප්‍රකාශ කරයි.
PROLADES ට අනුව, බෙලීස් 1971 දී 64.6% රෝමානු කතෝලික, 27.8% රෙපරමාදු, 7.6% වෙනත් විය.[32] 1990 දශකයේ අගභාගය වන තුරුම බෙලීස් යනු රෝමානු කතෝලික බහුතර රටක් විය. කතෝලිකයන් 1991 දී ජනගහනයෙන් 57% ක් වූ අතර 2000 දී 49% දක්වා පහත වැටුණි. රෙපරමාදු පල්ලි, වෙනත් ආගම් සහ නිරාගමික පුද්ගලයින්ගේ වර්ධනය හේතුවෙන් පසුගිය දශක කිහිපය තුළ ජනගහනයේ රෝමානු කතෝලිකයන්ගේ ප්‍රතිශතය අඩු වෙමින් පවතී.[33]
කතෝලිකයන්ට අමතරව, සෑම විටම විශාල රෙපරමාදු සුළුතරයක් පැමිණ ඇත. එය බ්‍රිතාන්‍ය, ජර්මානු සහ අනෙකුත් පදිංචිකරුවන් විසින් බ්‍රිතාන්‍ය හොන්ඩුරාස් හි බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතයට ගෙන එන ලදී. මුල සිටම, එය බොහෝ දුරට ඇංග්ලිකන් සහ මෙනොනයිට් ස්වභාවය විය. බෙලීස් හි රෙපරමාදු ප්‍රජාව විශාල පෙන්තකොස්ත සහ සෙවන්ත් ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට් ආගමනය අත්විඳ ඇත්තේ ලතින් ඇමරිකාව පුරා විවිධ එවැන්ජලිකල් රෙපරමාදු නිකායන් මෑතක දී ව්යාප්ත වීම සමඟ ය. භූගෝලීය වශයෙන් ගත් කල, ජර්මානු මෙනනයිට්වරු වැඩි වශයෙන් ජීවත් වන්නේ කායෝ සහ ඔරේන්ජ් වෝක් යන ග්‍රාමීය දිස්ත්‍රික්කවල ය.
ග්‍රීක ඕතඩොක්ස් පල්ලිය සැන්ටා එලේනාහි පවතී.[34]
ආගමික දත්ත ලේඛනාගාරයේ සංගමය ඇස්තමේන්තු කරන්නේ 2005 දී බෙලීස් හි බහායිවරුන් 7,776 ක් හෝ ජාතික ජනගහනයෙන් 2.5% ක් සිටි බවයි. ඔවුන්ගේ ඇස්තමේන්තු අනුව මෙය ඕනෑම රටක බහායිවරුන්ගේ ඉහළම අනුපාතය වේ.[35] ක්‍රිස්තියානි ධර්මයට පසුව බෙලීස්හි දෙවන වඩාත් පොදු ආගම බහායි ඇදහිල්ල බව ඔවුන්ගේ දත්තවල සඳහන් වේ.[36] බොහෝ ඉන්දියානු සංක්‍රමණිකයන් හින්දු ආගම අනුගමනය කරයි. සික් ජාතිකයින් බෙලිස් වෙත පැමිණි පළමු ඉන්දියානු සංක්‍රමණිකයන් වූ අතර (ගිවිසුම්ගත කම්කරුවන් ගණන් නොගනී), බෙලිස් හි හිටපු අගවිනිසුරු ජෝර්ජ් සිං සීක් සංක්‍රමණිකයෙකුගේ පුතෙකි,[37][38] සීක් කැබිනට් ඇමතිවරයෙකු ද විය. 16 වැනි සියවසේ සිට අප්‍රිකාවෙන් වහලුන් ලෙස ගෙන එන ලද මුස්ලිම්වරුන් බෙලිස්හි සිටි බව මුස්ලිම්වරු ප්‍රකාශ කරති, නමුත් එම ප්‍රකාශය සඳහා මූලාශ්‍ර නොමැත.[39] නූතන මුස්ලිම් ජනගහනය 1980 ගණන්වල සිට වර්ධනය විය. නිල සංඛ්‍යාලේඛනවලට අනුව 2000 දී මුස්ලිම්වරුන් 243 ක් සහ 2010 දී 577 ක් විය.[40] සහ ජනගහනයෙන් සියයට 0.16 කි. මුස්ලිම් පල්ලියක් බෙලිස් හි ඉස්ලාමීය දූත මණ්ඩලයේ (IMB) ඇත, එය බෙලීස් හි මුස්ලිම් ප්‍රජාව ලෙසද හැඳින්වේ. තවත් මුස්ලිම් පල්ලියක් වන මස්ජිඩ් අල්-ෆලාහ් 2008 දී බෙලිස් නගරයේ නිල වශයෙන් විවෘත විය.[41]
සෞඛ්‍ය
[සංස්කරණය]බෙලීස් හි සෞඛ්‍ය සේවා සපයනු ලබන්නේ රාජ්‍ය සහ පෞද්ගලික සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධති හරහා ය. සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (MoH) යනු සමස්ත සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රය අධීක්ෂණය කිරීමේ වගකීම දරන රාජ්‍ය ආයතනය වන අතර බෙලීස් හි විශාලතම මහජන සෞඛ්‍ය සේවා සපයන්නා ද වේ.[42] MoH විසින් බෙලිසියානුවන්ගෙන් බහුතරයකට දැරිය හැකි මිලකට රැකවරණයක් ලබා දෙන අතර මහජන වැඩසටහන් සහ ආයතන රාශියක් හරහා ගුණාත්මක සෞඛ්‍ය සේවාවක් සැපයීම කෙරෙහි දැඩි අවධානයක් යොමු කරයි.[43]
මහජන සෞඛ්‍ය අංශයට ප්‍රතිවිරුද්ධව, පුද්ගලික සෞඛ්‍ය අංශය ජනගහනයෙන් කුඩා කොටසකට රැකවරණය සපයයි. කෙසේ වෙතත්, රාජ්‍ය අංශයට සමානව, පුද්ගලික සෞඛ්‍ය සේවාවන් සාපේක්ෂ වශයෙන් අඩු මිලකට පිරිනමනු ලබන අතර, සත්කාරයේ ගුණාත්මකභාවය සහ ගුණාත්මක වැඩිදියුණු කිරීම කෙරෙහි හවුල් අවධාරණයක් ඇත.[42]
මානව හිමිකම් මැනීමේ මුලපිරීම[44] විසින් බෙලීස් එහි ආදායම් මට්ටම මත පදනම්ව සෞඛ්‍ය සඳහා ඇති අයිතිය සඳහා ඉටු කළ යුතු දෙයින් 83.0%ක් ඉටු කරන බව සොයා ගෙන ඇත.[45] ළමුන් සම්බන්ධයෙන් සෞඛ්‍යයට ඇති අයිතිය දෙස බලන විට, බෙලීස් එහි වර්තමාන ආදායම මත පදනම්ව අපේක්ෂා කරන දෙයින් 99.1%ක් ලබා ගනී.[46] වැඩිහිටි ජනගහනය අතර සෞඛ්‍ය සඳහා ඇති අයිතිය සම්බන්ධයෙන්, ජාතියේ ආදායම් මට්ටම මත පදනම්ව අපේක්ෂිත ප්‍රමාණයෙන් 86.6%ක් පමණක් රට අත්පත් කර ගනී.[47] ප්‍රජනක සෞඛ්‍ය සඳහා ඇති අයිතිය ඇගයීමේදී බෙලීස් "ඉතා නරක" කාණ්ඩයට වැටේ, මන්ද ජාතිය එය සතුව පවතින සම්පත් (ආදායම්) මත පදනම්ව ජාතිය විසින් අත්කර ගැනීමට අපේක්ෂා කරන දෙයින් 63.2%ක් පමණක් ඉටු කරයි.[48]
අධ්‍යාපනය
[සංස්කරණය]බෙලීස් හි බාලාංශ, ද්විතීයික සහ තෘතීයික පාසල් ගණනාවක් සිසුන් සඳහා අධ්‍යාපනය ලබා දෙයි - බොහෝ දුරට රජය විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. බෙලීස් හි තෘතීයික මට්ටමේ ආයතන දුසිමක් පමණ ඇති අතර, ඉන් වඩාත් ප්‍රමුඛ වන්නේ බෙලීස් විශ්ව විද්‍යාලයයි, එය 1986 හි ආරම්භ කරන ලද බෙලීස් විශ්ව විද්‍යාල විද්‍යාලයෙන් පරිණාමය විය. ඊට පෙර 1877 හි ආරම්භ කරන ලද ශාන්ත ජෝන් විද්‍යාලය තෘතීයික අධ්‍යාපන ක්ෂේත්‍රයේ ආධිපත්‍යය දැරීය. බටහිර ඉන්දීය කොදෙව් විශ්ව විද්‍යාලයේ විවෘත මණ්ඩපයට බෙලීස් හි වෙබ් අඩවියක් ඇත.[49] එය බාබඩෝස්, ට්‍රිනිඩෑඩ් සහ ජැමෙයිකාවේ ද කැම්පස් ඇත. බෙලීස් රජය UWI වෙත මූල්‍යමය වශයෙන් දායක වේ.
බෙලීස් හි අධ්‍යාපනය වයස අවුරුදු 6 සහ 14 අතර අනිවාර්ය වේ. 2010 වන විට, බෙලීස් හි සාක්ෂරතා අනුපාතය 79.7% ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත,[9] බටහිර අර්ධගෝලයේ අඩුම එකකි.
අධ්‍යාපන ප්‍රතිපත්තිය දැනට "අධ්‍යාපන අංශයේ උපායමාර්ගය 2011-2016" අනුගමනය කරයි, එය ඉදිරි වසර සඳහා අරමුණු තුනක් සකසයි: තාක්ෂණික සහ වෘත්තීය අධ්‍යාපනය සහ පුහුණුව ලබා දීමෙන් අධ්‍යාපන පද්ධතියේ ප්‍රවේශය, ගුණාත්මකභාවය සහ පාලනය වැඩිදියුණු කිරීම.[50]
අපරාධ
[සංස්කරණය]බෙලීස් හි ප්‍රචණ්ඩ අපරාධ මධ්‍යස්ථ අනුපාතයක් ඇත.[51] බෙලීස් හි ප්‍රචණ්ඩත්වයේ බහුතරයක් මත්ද්‍රව්‍ය සහ පුද්ගලයින් ප්‍රවාහනය, මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම් මාර්ග ආරක්ෂා කිරීම සහ මත්ද්‍රව්‍ය වෙළඳාම සඳහා ප්‍රදේශ ආරක්ෂා කිරීම ඇතුළු කල්ලි ක්‍රියාකාරකම් වලින් පැන නගී.[52]
2023 දී, බෙලිස් හි මිනීමැරුම් 87 ක් වාර්තා වූ අතර, රට වැසියන් 100,000 කට මිනීමැරුම් 19.7 ක මිනීමැරුම් අනුපාතයක් ලබා දෙයි,[53] අසල්වැසි රටවල් වන මෙක්සිකෝව සහ හොන්ඩුරාස් වලට වඩා අඩු නමුත් ග්වාතමාලාව සහ එල් සැල්වදෝරයට වඩා වැඩිය.[54] අනෙකුත් සියලුම දිස්ත්‍රික්ක හා සසඳන විට බෙලීස් දිස්ත්‍රික්කය (බෙලීස් නගරය අඩංගු) බොහෝ ඝාතන සිදුවී ඇත. 2023 දී, මිනීමැරුම් වලින් 66% ක් බෙලීස් දිස්ත්‍රික්කයේ සිදු විය.[53] බෙලීස් නගරයේ ප්‍රචණ්ඩත්වය (විශේෂයෙන් නගරයේ දකුණු ප්‍රදේශය) බොහෝ දුරට කල්ලි යුද්ධ නිසා ඇතිවේ.[51]
2023 දී ස්ත්‍රී දූෂණ 34ක්, මංකොල්ලකෑම් 170ක්, සොරකම් කිරීම් 628ක් සහ සොරකම් 118ක් වාර්තා විය.[53]
සමාජ ව්‍යුහය
[සංස්කරණය]බෙලීස්ගේ සමාජ ව්‍යුහය ධනය, බලය සහ කීර්තිය බෙදා හැරීමේ වෙනස්කම් ඉවසා සිටීම මගින් සලකුණු කර ඇත. බෙලීස් හි ජනගහනයේ කුඩා ප්‍රමාණය සහ සමාජ සම්බන්ධතාවල සමීප පරිමාණය නිසා, ධනවතුන් සහ දුප්පතුන් අතර සමාජ දුරස්ථභාවය සැලකිය යුතු වුවද, ජැමෙයිකාව සහ එල් සැල්වදෝරය වැනි අනෙකුත් කැරිබියන් සහ මධ්යම ඇමරිකානු සමාජවල තරම් විශාල නොවේ. මධ්යම ඇමරිකානු අසල්වාසීන්ගේ සමාජ ජීවිතය තුළ ඉතා ප්‍රමුඛව දක්නට ලැබෙන ප්‍රචණ්ඩකාරී පන්ති සහ වාර්ගික ගැටුම් බෙලීස් හි නොමැත.[55]
දේශපාලන හා ආර්ථික බලය දේශීය ප්‍රභූ පැලැන්තිය අතේ පවතී. සැලකිය යුතු මැද කණ්ඩායම විවිධ ජනවාර්ගික පසුබිම්වල ජනයාගෙන් සමන්විත වේ. මෙම මධ්යම කණ්ඩායම ඒකාබද්ධ සමාජ පන්තියක් නොවේ, නමුත් මධ්යම පන්තික සහ කම්කරු පන්තික කණ්ඩායම් ගණනාවක්, අධ්‍යාපනය, සංස්කෘතික ගෞරවාන්විතභාවය සහ ඉහළ සමාජ සංචලනය සඳහා ඇති හැකියාව කෙරෙහි ලිහිල් ලෙස නැඹුරු වී ඇත. මෙම විශ්වාසයන් සහ ඔවුන් විසින් ඇති කරන සමාජ භාවිතයන්, බෙලිසියානු ජනතාවගෙන් බහුතරයක් වන තෘණ මූලයන්ගෙන් මධ්යම කණ්ඩායම වෙන්කර හඳුනා ගැනීමට උපකාරී වේ.[55]
කාන්තාවන්
[සංස්කරණය]2021 දී, ලෝක ආර්ථික සංසදය එහි ගෝලීය ස්ත්‍රී පුරුෂ පරතරය වාර්තාවේ රටවල් 156 කින් බෙලීස් 90 වැනි ස්ථානයට පත් කරන ලදී. ලතින් ඇමරිකාවේ සහ කැරිබියන් කලාපයේ සියලුම රටවල් අතුරින්, බෙලීස් අවසන් වරට සිව්වන ස්ථානයට පත්විය. එය "ආර්ථික සහභාගීත්වය සහ අවස්ථාව" සහ "සෞඛ්‍යය සහ පැවැත්ම" යන කාණ්ඩවල ඉහළ ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා ඇත, නමුත් "දේශපාලන සවිබල ගැන්වීම්" අතින් ඉතා පහත් මට්ටමක පවතී.[56] 2019 දී, එක්සත් ජාතීන් විසින් බෙලීස් වෙත ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය අසමානතා දර්ශක ලකුණු 0.415 ලබා දුන් අතර, එය රටවල් 162 කින් 97 වැනි ස්ථානයට පත් කළේය.[57]
2019 වන විට, පිරිමින්ගෙන් 80.6% හා සසඳන විට බෙලීස් හි කාන්තාවන්ගෙන් 49.9% ක් ශ්‍රම බලකායට සහභාගී වේ.[57] බෙලීස් ජාතික සභාවේ ආසනවලින් 11.1%ක් කාන්තාවන් විසින් පුරවා ඇත.[57]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "Belize BZ: Total Fertility Rate: Children per Woman". 8 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 February 2024.
- ^ "Belize". 15 March 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 February 2024.
- ^ Woods, Louis A.; Perry, Joseph M.; Steagall, Jeffrey W. (1997). "The Composition and Distribution of Ethnic Groups in Belize: Immigration and Emigration Patterns, 1980–1991". Latin American Research Review. 32 (3): 63–88. doi:10.1017/S0023879100038048. JSTOR 2503998. S2CID 146531217.
- ^ https://sib.org.bz/press-release_census-launch/#:~:text=While%2051.7%20percent%20of%20the,mosaic%20of%20numerous%20other%20ethnicities සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 මැයි 2024 at the Wayback Machine.
- ^ Cho, Julian (1998). "Maya Homeland". 3 February 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 February 2010.. University of California Berkeley Geography Department and the Toledo Maya of Southern Belize. Retrieved 4 January 2007.
- ^ "Belize-Guatemala Territorial Issue – Chapter 1". www.belizenet.com. 1 August 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2023-02-04.
- ^ Johnson, Melissa A. (2003). "The Making of Race and Place in Nineteenth-Century British Honduras". Environmental History. 8 (4): 598–617. doi:10.2307/3985885. ISSN 1084-5453. JSTOR 3985885. S2CID 144161630. 21 November 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 November 2022.
- ^ a b Johnson, Melissa A. (2003). "The Making of Race and Place in Nineteenth-Century British Honduras" (PDF). Environmental History. 8 (4): 598–617. doi:10.2307/3985885. hdl:11214/203. JSTOR 3985885. S2CID 144161630.[permanent dead link]
- ^ a b c "Belize Population and Housing Census 2010: Country Report" (PDF). Statistical Institute of Belize. 2013. 27 January 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 December 2014.
- ^ Belize Kriol සංරක්ෂණය කළ පිටපත 28 සැප්තැම්බර් 2008 at the Wayback Machine – Kriol.org.bz (16 March 2013). Retrieved on 12 July 2013.
- ^ a b Crawford, M.H. (1997). "Biocultural adaptation to disease in the Caribbean: Case study of a migrant population" (PDF). Journal of Caribbean Studies. Health and Disease in the Caribbean. 12 (1): 141–155. 5 November 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ a b "Belize 2000 Housing and Population Census". Belize Central Statistical Office. 2000. සම්ප්‍රවේශය 9 September 2008.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "Mestizo location in Belize; Location". 14 පෙබරවාරි 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 පෙබරවාරි 2008.
- ^ a b "Northern Belize Caste War History; Location". 20 November 1996 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 February 2013.
- ^ Gabbert, Wolfgang (2001). "Social Categories, Ethnicity and the State in Yucatán, Mexico". Journal of Latin American Studies. 33 (3): 459–484. doi:10.1017/S0022216X01005983. JSTOR 3653717. PMID 17657902. S2CID 21033334. 2 May 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2023.
- ^ "Belize Population and Housing Census – Country Report 2010" (PDF). 27 January 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "The World Factbook — Central Intelligence Agency". www.cia.gov. 11 April 2023. 9 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 January 2021.
- ^ a b "The East Indians of Belize – Everything You Need to Know". 11 December 2021. 30 November 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 May 2024.
- ^ "Mexicanos residentes en BELICE 2020" (PDF) (Spanish බසින්). 13 February 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 23 September 2023.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ a b Robinson, St John (2010). Beng Tan, Chee; Look Lai, Walton (eds.). The Chinese in Latin America and the Caribbean. BRILL. p. 108. ISBN 978-90-04-18213-4.
- ^ Sutherland, Anne (1998). The Making of Belize: Globalization in the Margins. Bloomsbury Academic. p. 27. ISBN 9780897895798.
- ^ "Census.gov". Census.gov (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 27 December 1996 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-11-23.
- ^ "People of Belize". 15 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2008.
- ^ "Belize English Creole". Ethnologue (ඉංග්‍රීසි බසින්). 12 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-11-23.
- ^ Merrill, Tim (1993). Guyana and Belize: Country Studies. Washington, D.C.: Library of Congress. p. 201.
- ^ "Belize Demographics Country Profile | With Belize Census Data". belize.com (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 23 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-11-23.
- ^ "Q'eqchi'". Ethnologue (ඉංග්‍රීසි බසින්). 12 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-11-23.
- ^ "Maya, Mopán". Ethnologue (ඉංග්‍රීසි බසින්). 5 January 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-11-23.
- ^ "Maya, Yucatec". Ethnologue (ඉංග්‍රීසි බසින්). 29 December 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-11-23.
- ^ "Garifuna". Ethnologue (ඉංග්‍රීසි බසින්). 26 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-11-23.
- ^ "Plautdietsch". Ethnologue (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2 April 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-11-23.
- ^ Holland, Clifton L. (8 September 2011). "National Census of Belize Religious Affiliation, 1970–2010" (PDF). 2022-10-09 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 8 May 2017.
- ^ Belize 2000 Census සංරක්ෂණය කළ පිටපත 25 ජනවාරි 2012 at the Wayback Machine. caricomstats.org
- ^ "Orthodox Church of Belize homepage". Orthodoxchurch.bz. 22 August 1982. 2 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 August 2010.
- ^ "Most Baha'i Nations (2005)". The Association for Religion Data Archives. 9 December 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 November 2015.
- ^ "Belize: Religious Adherents (2010)". The Association for Religion Data Archives. 22 November 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 November 2015.
- ^ "Chief and two new justices sworn in". News 5 Belize. 2 February 1998. 10 April 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 April 2012.
- ^ "Immigrant Stories: Belize". Sikh Global Village. 17 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 April 2012.
- ^ "Muslim community officially opens Belize City Mosque - Channel5Belize.com". channel5belize.com. 14 October 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 August 2015.
- ^ "Belize Demographics Country Profile | With Belize Census Data". belize.com. 23 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 November 2019.
- ^ "7 News Belize". 7newsbelize.com. 6 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 August 2015.
- ^ a b Health Systems Profile Belize (2009). Area of Health Systems and Services HSS-SP Pan American Health Organization/World Health Organization. Retrieved from: http://www.paho.org/blz/index.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=64&Itemid=237
- ^ Ministry of Health, Belize: Health Agenda 2007 – 2011. Retrieved from: https://www.healthresearchweb.org/files/National_Health_Policies-Belize_2007-2011.pdf සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2016-03-24 at the Wayback Machine. Specifically, the MoH’s mission is to deliver quality primary, secondary, and tertiary health services with an increasing emphasis on primary and preventative care
- ^ "Human Rights Measurement Initiative – The first global initiative to track the human rights performance of countries". humanrightsmeasurement.org. සම්ප්‍රවේශය 2022-03-13.
- ^ "Belize - HRMI Rights Tracker". rightstracker.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-03-13.
- ^ "Belize - HRMI Rights Tracker". rightstracker.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-03-13.
- ^ "Belize - HRMI Rights Tracker". rightstracker.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-03-13.
- ^ "Belize - HRMI Rights Tracker". rightstracker.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-03-13.
- ^ "The Open Campus in Belize". Open Campus. The University of the West Indies. 27 May 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 March 2019.
- ^ "TVET Country Profiles". www.unevoc.unesco.org. 13 April 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-11-23.
- ^ a b "Belize: Country Specific Information". US Department of State. 1 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 May 2012.
- ^ "Serious Crimes Comparative Summary 2006–2007". Belize Police Department. 5 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ a b c "Belize Crime Observatory Statistical Report: 2023" (PDF). Government of Belize. 1 March 2024. 7 April 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 7 April 2024.
- ^ Manjarrés, Juliana; Newton, Christopher (21 February 2024). "InSight Crime's 2023 Homicide Round-Up". InSight Crime. 7 April 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 April 2024.
- ^ a b Rutheiser, Charles C., "Structure of Belizean Society". In Merrill.
- ^ "The Global Gender Gap Report 2021" (PDF). World Economic Forum. 2022-10-09 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF).
- ^ a b c "Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. 2020. 2022-10-09 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF).