පුවර්ටෝ රිකෝ
පුවර්ටෝ රිකෝ | |
|---|---|
සංවිධානාත්මක සහ සංස්ථාගත නොකළ එක්සත් ජනපද භූමිය | |
| පුවර්ටෝ රිකෝ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලය[a] Free Associated State of Puerto Rico Estado Libre Asociado de Puerto Rico (Spanish) | |
 පුවර්ටෝ රිකෝ මුද්‍රාව | |
| Nickname(s): | |
| ආදර්ශ පාඨය: | |
| Anthem: "La Borinqueña" (ස්පාඤ්ඤ) ("බොරින්ක්වන්ගේ ගීතය") (ප්‍රාදේශීය) "The Star-Spangled Banner" (official) | |
.svg)   | |
| ස්වෛරී රාජ්‍යය |  United States[b] |
| ඈඳා ගැනීමට පෙර | පුවර්ටෝ රිකෝහි කපිතාන් ජෙනරාල් |
| ස්පාඤ්ඤයෙන් ඉවත් වීම | 1898 දෙසැම්බර් 10 |
| වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව | 1952 ජූලි 25 |
| අගනුවර | සැන් ජුවාන් 18°27′N 66°6′W / 18.450°N 66.100°W |
| විශාලතම city | සැන් ජුවාන්-කැගුවාස්-ගුවානාබෝ නාගරික ප්‍රදේශය |
| Common languages | 94.3% ස්පාඤ්ඤ 5.5% ඉංග්‍රීසි 0.2% වෙනත්[2] |
| නිල භාෂා | |
| Ethnic groups (2020)[4] | ජාතිය අනුව:
සම්භවය අනුව:
|
| ජන අන්වර්ථ නම් | පුවර්ටෝ රිකානුවන් (ස්පාඤ්ඤ: puertorriqueño -a) බොරිකුවා (මධ්‍යස්ථ)[c] borinqueño -a borincano -a[5] puertorro -a[d][6] |
| රජය | බලය බෙදා හැරීම ජනාධිපති ක්‍රමය ව්‍යවස්ථාමය යැපෙන ප්‍රදේශය |
• ජනාධිපති | ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප් |
• ආණ්ඩුකාර | ජෙනිෆර් ගොන්සාලෙස්-කොලෝන් |
• රාජ්‍ය ලේකම් | වෙරෝනිකා ෆෙරායුලි |
| ව්‍යවස්ථාදායකය | ව්‍යවස්ථාදායක සභාව |
| සෙනෙට් සභාව | |
| නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය | |
| Judiciary | පුවර්ටෝ රිකෝ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය |
| එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසය | |
• නේවාසික කොමසාරිස් | පැබ්ලෝ හර්නැන්ඩෙස් රිවේරා |
| භූමි ප්‍රදේශය | |
• මුළු | 13,792 km2 (5,325 sq mi)[e] |
• Land | 8,868 km2 (3,424 sq mi) |
• Water | 4,924 km2 (1,901 sq mi) |
• ජලය (%) | 35.6 |
| Dimensions | |
• Length | 177[f] km (110 mi) |
• Width | 65 km (40 mi) |
| ඉහළම උන්නතාංශය | 1,338 m (4,390[g] ft) |
| ජනගහනය | |
• 2024 estimate |  3,203,295[h][15] (33rd), (136 වෙනි) |
• 2020 සංගණනය | 3,285,874[16] |
• ඝනත්වය | 361.4/km2 (936.0/sq mi) (36 වෙනි) |
| GDP (PPP) | 2024 ඇස්තමේන්තුව |
• මුළු |  ඇ.ඩො. බිලියන 158.019[17] (92 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 49,590[17] (39 වෙනි) |
| GDP (nominal) | 2024 estimate |
• Total | ඇ.ඩො. බිලියන 120.970[17] (64 වෙනි) |
• Per capita | ඇ.ඩො. 37,930[17] (27 වෙනි) |
| Gini (2024) | 58[18] high |
| HDI (2015) | 0.845[19] very high · 40 වෙනි |
| මුදල් | එක්සත් ජනපද ඩොලරය (US$) (USD) |
| වේලා කලාපය | UTC−04:00 (අත්ලාන්තික් වේලා කලාපය) |
| Date format | දිදි/මාමා/වවවව මාමා/දිදි/වවවව |
| රිය පැදවීමේ පැත්ත | දකුණ |
| ඇමතුම් කේතය | +1 (787), +1 (939) |
| USPS abbreviation | PR |
| ISO 3166 කේතය | |
| අන්තර්ජාල TLD | .pr |
පුවර්ටෝ රිකෝ[i] (ස්පාඤ්ඤ for 'පොහොසත් වරාය' කෙටි PR),[21] නිල වශයෙන් පුවර්ටෝ රිකෝ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලය,[a][j] යනු පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලය යන නාමය යටතේ එක්සත් ජනපදයේ සංස්ථාපිත නොවන භූමි ප්‍රදේශයක් ලෙස සංවිධානය කරන ලද ස්වයං පාලන කැරිබියානු දූපත් සමූහයක් සහ දූපතකි. ෆ්ලොරිඩාවේ මියාමි සිට ගිනිකොන දෙසින් සැතපුම් 1,000 ක් (කිලෝමීටර් 1,600) පමණ දුරින්, මහා ඇන්ටිලස් හි ඩොමිනිකන් ජනරජය සහ අඩු ඇන්ටිලස් හි එක්සත් ජනපද වර්ජින් දූපත් අතර පිහිටා ඇති එය, එකම නමින් හැඳින්වෙන ප්‍රධාන දූපත සහ වීක්ස්, කුලෙබ්‍රා සහ මොනා ඇතුළු කුඩා දූපත් රාශියකින් සමන්විත වේ. ආසන්න වශයෙන් මිලියන 3.2 ක පදිංචිකරුවන් සිටින එය, මහ නගර සභා 78 කට බෙදා ඇති අතර, ඉන් වඩාත්ම ජනාකීර්ණ වන්නේ සැන් ජුවාන් අගනුවර මහ නගර සභාව වන අතර, පසුව සැන් ජුවාන් අගනගර ප්‍රදේශය තුළ ඇති ඒවා වේ.[21] ස්පාඤ්ඤ සහ ඉංග්‍රීසි රජයේ නිල භාෂා වේ,[23] නමුත් ස්පාඤ්ඤය ප්‍රමුඛ වේ.[24][25]වසර 2,000 සිට 4,000 දක්වා කාලය තුළ අනුප්‍රාප්තික ඇමරිකානු ඉන්දියානු ජනයා විසින් පුවර්ටෝ රිකෝ ජනාවාස කරන ලදී;[26] මේවාට ඕර්ටොයිරොයිඩ්, සලාඩොයිඩ් සහ ටයිනෝ ඇතුළත් විය. 1493 දී ක්‍රිස්ටෝපර් කොලොම්බස්ගේ පැමිණීමෙන් පසු ස්පාඤ්ඤය එය හිමිකර ගත් අතර පසුව 1508 දී ජුවාන් පොන්ස් ද ලියොන් විසින් යටත් විජිතකරණය කරන ලදී.[21] 18 වන සියවස දක්වා අනෙකුත් යුරෝපීය බලවතුන් විසින් පුවර්ටෝ රිකෝව තරඟ කරන ලද නමුත් ඊළඟ වසර 400 තුළ ස්පාඤ්ඤ සන්තකයක් ලෙස පැවතුනි. ආදිවාසී ජනගහනයේ පරිහානිය, පසුව කැනරි දූපත් සහ ඇන්ඩලූසියාවෙන් පැමිණි ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන් සහ අප්‍රිකානු වහලුන් පැමිණීමත් සමඟ දූපත් සමූහයේ සංස්කෘතික හා ජන විකාශන භූ දර්ශනය බෙහෙවින් වෙනස් විය. ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යය තුළ, පේරු සහ නිව් ස්පාඤ්ඤය වැනි විශාල සහ ධනවත් යටත් විජිතවලට සාපේක්ෂව පුවර්ටෝ රිකෝ ද්විතියික නමුත් උපායමාර්ගිකව වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය.[27][28] 19 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, යුරෝපීය, අප්‍රිකානු සහ ස්වදේශික අංගයන්ගේ සම්මිශ්‍රණයක් මත කේන්ද්‍රගත වූ සුවිශේෂී පුවර්ටෝ රිකෝ අනන්‍යතාවයක් මතුවීමට පටන් ගත්තේය.[29][30] 1898 දී, ස්පාඤ්ඤ-ඇමරිකානු යුද්ධයෙන් පසුව, පුවර්ටෝ රිකෝ එක්සත් ජනපදය විසින් අත්පත් කර ගන්නා ලදී.[k][21][31]
1917 සිට පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන් එක්සත් ජනපද පුරවැසියන් වන අතර දූපත් සමූහය සහ ප්‍රධාන භූමිය අතර නිදහසේ ගමන් කළ හැකිය.[32] කෙසේ වෙතත්, පුවර්ටෝ රිකෝහි පදිංචිකරුවන්ට ෆෙඩරල් මැතිවරණවලින් ඡන්ද අයිතිය අහිමි වේ[33] සහ සාමාන්‍යයෙන් ෆෙඩරල් ආදායම් බදු ගෙවන්නේ නැත.[34][35][l] අනෙකුත් ප්‍රදේශ හතරක් සමඟ පොදුවේ, පුවර්ටෝ රිකෝ එක්සත් ජනපද කොන්ග්‍රසයට ඡන්ද අයිතිය නොමැති නියෝජිතයෙකු යවයි, එය නේවාසික කොමසාරිස් ලෙස හැඳින්වේ, සහ ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ සඳහා සහභාගී වේ; එය රාජ්‍යයක් නොවන බැවින්, 1950 පුවර්ටෝ රිකෝ ෆෙඩරල් සබඳතා පනත යටතේ එය අධීක්ෂණය කරන එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසයේ පුවර්ටෝ රිකෝවට ඡන්දයක් නොමැත. 1952 දී කොංග්‍රසය භෞමික ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කළ අතර, එමඟින් දූපත් සමූහයේ පදිංචිකරුවන්ට සෙනෙට් සභාවක් සහ නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයක් හැරුණු විට ආණ්ඩුකාරවරයෙකු තෝරා පත් කර ගැනීමට ඉඩ සැලසේ. පුවර්ටෝ රිකෝ හි දේශපාලන තත්ත්වය අඛණ්ඩ විවාදයකි.[36][37]
20 වන සියවසේ මැද භාගයේ සිට, එක්සත් ජනපද රජය, පුවර්ටෝ රිකෝ කාර්මික සංවර්ධන සමාගම සමඟ එක්ව, පුවර්ටෝ රිකෝව කාර්මික ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක් බවට සංවර්ධනය කිරීම සඳහා ආර්ථික ව්‍යාපෘති මාලාවක් දියත් කළේය. එය ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල විසින් දියුණු, ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක් සහිත සංවර්ධිත අධිකරණ බලයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇත;[38] එය මානව සංවර්ධන දර්ශකයේ 40 වන ස්ථානයේ සිටී. පුවර්ටෝ රිකෝ ආර්ථිකයේ ප්‍රධාන අංශ වන්නේ නිෂ්පාදන, ප්‍රධාන වශයෙන් ඖෂධ, ඛනිජ රසායනික ද්‍රව්‍ය සහ ඉලෙක්ට්‍රොනික උපකරණ වන අතර, පසුව සේවා, එනම් සංචාරක සහ ආගන්තුක සත්කාරය වේ.[39]
නිරුක්තිය
[සංස්කරණය]පුවර්ටෝ රිකෝ යනු ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් "පොහොසත් වරාය" යන්නයි.[40] පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන් බොහෝ විට දිවයින බොරින්ක්වෙන් ලෙස හඳුන්වන අතර එය එහි ස්වදේශික ටයිනෝ නාමය වන බොරිකෙන් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වූ අතර එය "ධෛර්යවන්ත ස්වාමියාගේ දේශය" ලෙස ජනප්‍රියව කියනු ලැබේ.[41][42][43] බොරිකුවා, බොරින්ක්වේනෝ සහ බොරින්කානෝ යන පද පුවර්ටෝ රිකෝ උරුමයේ කෙනෙකු හඳුනා ගැනීමට බහුලව භාවිතා වේ,[44][45] සහ පිළිවෙලින් බොරිකෙන් සහ බොරින්ක්වෙන් වලින් උපුටා ගන්නා ලදී.[46] මෙම දූපත ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් "වශී කිරීමේ දූපත" යන අර්ථය ඇති ලා ඉස්ලා ඩෙල් එන්කැන්ටෝ ලෙසද ජනප්‍රියව හැඳින්වේ.[47]
කොලොම්බස් දූපතට ශාන්ත ජෝන් බැප්ටිස්ට් ගෞරවයක් වශයෙන් සැන් ජුවාන් බවුටිස්ටා යන නම තැබූ අතර අගනුවර සියුඩාඩ් ඩි පුවර්ටෝ රිකෝ ("පොහොසත් වරාය නගරය") ලෙස නම් කරන ලදී.[40] අවසානයේ වෙළඳුන් සහ අනෙකුත් නාවික අමුත්තන් මුළු දිවයිනම පුවර්ටෝ රිකෝ ලෙස හැඳින්වීමට පටන් ගත් අතර, සැන් ජුවාන් ප්‍රධාන වෙළඳ/නැව් වරාය සහ අගනුවර සඳහා භාවිතා කරන නම බවට පත් විය.[m]
1898 පැරිස් ගිවිසුමෙන් පසු එක්සත් ජනපදය විසින් දිවයිනේ නම පෝර්ටෝ රිකෝ ලෙස වෙනස් කරන ලදී.[49] ඉංග්‍රීසිකරණය කරන ලද නම එක්සත් ජනපද රජය සහ පෞද්ගලික ව්‍යවසායන් විසින් භාවිතා කරන ලදී (ඉතාලි, ප්‍රංශ සහ පෘතුගීසි භාෂාවෙන් පෝර්ටෝ). 1931 දී ෆීලික්ස් කෝර්ඩෝවා ඩාවිලා විසින් කොන්ග්‍රසයේ ඒකාබද්ධ යෝජනාවක් මගින් නම නැවත පුවර්ටෝ රිකෝ ලෙස වෙනස් කරන ලදී.[50][n][55][56][57]
ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ආයතනයේ නිල නාමය එස්ටාඩෝ ලිබ්‍රේ අසෝසියාඩෝ ඩි පුවර්ටෝ රිකෝ ("නිදහස් ඇසෝසියේටඩ් ස්ටේට් ඔෆ් පුවර්ටෝ රිකෝ") වන අතර එහි නිල ඉංග්‍රීසි නාමය පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලය පුවර්ටෝ රිකෝ වේ.[40] ස්පාඤ්ඤ නිල නාමය එහි ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පී ලුයිස් මුනෝස් මැරින් විසින් යෝජනා කරන ලද අතර එය 1952 ජූලි 25 වන දින ව්‍යවස්ථා සභාවක් විසින් සම්මත කරන ලදී. සමහර බලධාරීන් එය සුහද වචනයක් ලෙස හැඳින්වූ අතර ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් "පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලය" යන නිල නාමය අත්තික්කා කොළයක් සෑදෙන බවට චෝදනා කර ඇත, එනම්, හානිකර නොවන පෙනුමක් ඇති දෙයක් සමඟ ඇත්ත වශයෙන්ම ලැජ්ජාවට පත් කරන හෝ අප්‍රසන්න ක්‍රියාවක් ආවරණය කිරීම හා සම්බන්ධ වේ.[58] පුවර්ටෝ රිකෝ එක්සත් ජනපදයේ භූමියක් ලෙස පවතී, සැලකිය යුතු අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ක්‍රියාත්මක කරයි, නමුත් විදේශ කටයුතු හෝ ආරක්ෂාව වැනි ක්ෂේත්‍රවලදී එක්සත් ජනපද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට යටත් වේ. මේ හේතුව නිසා, එය ජාත්‍යන්තර හෝ එක්සත් ජනපද දේශීය නීතිය යටතේ පූර්ණ අනුබද්ධ රාජ්‍යයක් ලෙස නොසැලකේ.[59][60]
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]
ක්‍රි.පූ. 430 ට පෙර ඕර්ටොයිරොයිඩ් ජනයා ජනාවාස වීමත් සමඟ පුවර්ටෝ රිකෝ හි ඉතිහාසය ආරම්භ විය. 1493 දී ක්‍රිස්ටෝපර් කොලොම්බස් නව ලෝකයට පැමිණෙන විට, ප්‍රමුඛ දේශීය සංස්කෘතිය වූයේ ටයිනෝස් ය. යුරෝපීයයන් විසින් ගෙන යන ලද නව බෝවන රෝග, ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ සූරාකෑම සහ යුද්ධ හේතුවෙන් 16 වන සියවසේ අග භාගයේදී ටයිනෝ ජනතාවගේ සංඛ්‍යාව භයානක ලෙස අඩු විය.[62]
ඊසානදිග කැරිබියන් හි පිහිටා ඇති පුවර්ටෝ රිකෝ, නව ලෝකය ගවේෂණය කිරීම, යටත් කර ගැනීම සහ යටත් විජිතකරණය කිරීමේ මුල් වසරවල සිට ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ ප්‍රධාන කොටසක් බවට පත්විය. 16, 17 සහ 18 වන සියවස්වල කලාපය පාලනය කිරීම සඳහා ස්පාඤ්ඤය සහ අනෙකුත් යුරෝපීය බලවතුන් අතර බොහෝ යුද්ධ අතරතුර මෙම දූපත ප්‍රධාන හමුදා මුරපොලක් විය.
1593 දී, දෙවන පිලිප්ගේ නියෝගයෙන් ලිස්බන් සිට යවන ලද පෘතුගීසි සොල්දාදුවන්, පුවර්ටෝ රිකෝ හි සැන් ෆෙලිපේ ඩෙල් මොරෝ බලකොටුවේ පළමු බලකොටුව රචනා කළහ. සමහරු තම භාර්යාවන් රැගෙන ආ අතර, තවත් සමහරු පුවර්ටෝ රිකෝ කාන්තාවන් සමඟ විවාහ වූ අතර, අද වන විට පෘතුගීසි වාසගම සහිත පුවර්ටෝ රිකෝ පවුල් රාශියක් ඇත. මහා ඇන්ටිලස් වලින් කුඩාම වන පුවර්ටෝ රිකෝ, යුරෝපයේ සිට කියුබාව, මෙක්සිකෝව, මධ්‍යම ඇමරිකාව සහ දකුණු ඇමරිකාවේ උතුරු ප්‍රදේශ වෙත ගමන් කිරීමේ පියවරක් විය. ස්පාඤ්ඤ-ඇමරිකානු යුද්ධය අවසන් වන තෙක් 19 වන සියවසේ වැඩි කාලයක් පුරාවටම, පුවර්ටෝ රිකෝ සහ කියුබාව නව ලෝකයේ අවසාන ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත දෙක විය; ඇමරිකානු මහාද්වීපවල පාලනය නැවත ලබා ගැනීමේ උපාය මාර්ගයක් ලෙස ඔවුන් ස්පාඤ්ඤයේ අවසාන මුරපොලවල් ලෙස සේවය කළහ. එහි ඉතිරි කැරිබියානු ප්‍රදේශ දෙක අහිමි වීමේ අවදානමක් ඇති බව වටහා ගත් ස්පාඤ්ඤ කිරීටය 1815 රාජකීය වරප්‍රසාද ආඥාව නැවත පණ ගැන්වීය. යුරෝපීයයන් ආකර්ෂණය කර ගැනීම සඳහා ස්පාඤ්ඤ, ඉංග්‍රීසි සහ ප්‍රංශ භාෂාවලින් නියෝගය මුද්‍රණය කරන ලද අතර, නව පදිංචිකරුවන්ගේ පැමිණීමත් සමඟ නිදහස් ව්‍යාපාරවල ජනප්‍රියත්වය සහ ශක්තිය නැති වනු ඇතැයි යන බලාපොරොත්තුව ඇතිව. ස්පාඤ්ඤ කිරීටයට පක්ෂපාතීත්වය සහ කතෝලික පල්ලියට පක්ෂපාතීත්වය දිවුරුම් දීමේ කොන්දේසිය මත දූපත් ජනාවාස කිරීමට කැමති අයට නොමිලේ ඉඩම් පිරිනමන ලදී.[63]
එක්සත් ජනපද යුගය
[සංස්කරණය].jpg)
1898 දී, ස්පාඤ්ඤ-ඇමරිකානු යුද්ධය අතරතුර, පුවර්ටෝ රිකෝව ආක්‍රමණය කරන ලද අතර පසුව එක්සත් ජනපදයේ සන්තකයක් බවට පත් විය, 20 වන සියවසේ මුල් වසර එක්සත් ජනපදයෙන් වැඩි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අයිතීන් ලබා ගැනීමේ අරගලයෙන් සලකුණු විය.
1900 Foraker පනත මගින් සිවිල් රජයක් පිහිටුවන ලද අතර, ඇමරිකානු ජෙනරාල්වරුන් සහ යුධ දෙපාර්තමේන්තුවේ පාලනය අවසන් කරන ලදී. ෆොරේකර් පනත සම්බන්ධ එක්සත් ජනපද ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුවක් වන ඔර්ටෙගා එදිරිව ලාරා, 202 එක්සත් ජනපද 339, 342 (1906),[o] සහ දිවයින "අත්පත් කරගත් රට" ලෙස සඳහන් කරමින්, එක්සත් ජනපද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව එහි භූමිය තුළ ක්‍රියාත්මක වන බවත් එයට පටහැනි නොවන ඕනෑම දේශීය පුවර්ටෝ රිකෝ නීති බලාත්මකව පවතින බවත් ඉක්මනින් තහවුරු කළේය.[64]
1917 ජෝන්ස් පනත මගින් පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන් එක්සත් ජනපද පුරවැසියන් බවට පත් කරන ලදී.[65] 1952 දී පුවර්ටෝ රිකෝ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව කෙටුම්පත් කිරීමට සහ කොංග්‍රසය සහ පුවර්ටෝ රිකෝ ඡන්දදායකයින් විසින් එය අනුමත කිරීමට ජෝන්ස් පනත මග පෑදීය. පුවර්ටෝ රිකෝ යනු ෆෙඩරල් දිස්ත්‍රික්කය සමඟ ෆෙඩරල් රජයේ අඩු නියෝජනයක් ඇති ප්‍රදේශ පහෙන් එකකි.
21 වන සියවස
[සංස්කරණය]
2009 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ යටත් විජිතකරණය පිළිබඳ විශේෂ කමිටුව, පුවර්ටෝ රිකෝ ජනතාවට ස්වයං නිර්ණය සහ ස්වාධීනත්වය සඳහා ඔවුන්ගේ අහිමි කළ නොහැකි අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ක්‍රියාත්මක කිරීමට ඉඩ සලසන ක්‍රියාවලියක් කඩිනම් කරන ලෙස එක්සත් ජනපද රජයෙන් ඉල්ලා සිටින කෙටුම්පත් යෝජනාවක් අනුමත කළේය.[66] 2012 නොවැම්බර් මාසයේදී, මහ මැතිවරණයට සමගාමීව, ප්‍රශ්න දෙකකින් යුත් ජනමත විචාරණයක් පැවැත්විණි.[67][68] අගෝස්තු මාසයේදී ඡන්දය දුන් පළමු ප්‍රශ්නය, එක්සත් ජනපද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ භෞමික වගන්තිය යටතේ වත්මන් තත්ත්වය පවත්වා ගැනීමට ඔවුන්ට අවශ්‍ය දැයි ඡන්දදායකයින්ගෙන් විමසීය. 54% ක් පවතින තත්ත්වයට විරුද්ධව ඡන්දය දුන් අතර, නොවැම්බර් මාසයේදී ඡන්දය දීමට නියමිත දෙවන ප්‍රශ්නයට ඵලදායී ලෙස අනුමැතිය ලබා දුන්හ. දෙවන ප්‍රශ්නය විකල්ප තත්ව විකල්ප තුනක් ඉදිරිපත් කළේය: රාජ්‍යත්වය, ස්වාධීනත්වය හෝ නිදහස් සංගමය.[69] 61.16% ක් රාජ්‍යත්වයට පක්ෂව, 33.34% ස්වෛරී නිදහස්-සම්බන්ධිත රාජ්‍යයක් සඳහා සහ 5.49% ස්වාධීනත්වය සඳහා ඡන්දය දුන්හ.[70]
2016 දී, ජනාධිපති බැරැක් ඔබාමා පුවර්ටෝ රිකෝ රජය මත පාලන මණ්ඩලයක් පිහිටුවීම සඳහා H.R. 5278: PROMESA නීතියට අත්සන් කළේය. මෙම මණ්ඩලයට එහි ස්ථාපිත කිරීම සහ මෙහෙයුම් සඳහා සැලකිය යුතු ෆෙඩරල් පාලනයක් ඇත. විශේෂයෙන්, පාලන මණ්ඩලය පිහිටුවීමේ අධිකාරිය ලැබෙන්නේ එක්සත් ජනපද භූමි ප්‍රදේශ සම්බන්ධයෙන් "අවශ්‍ය සියලුම නීති සහ රෙගුලාසි සෑදීමට" ෆෙඩරල් රජයේ ව්‍යවස්ථාපිත බලයෙනි; ජනාධිපතිවරයා මණ්ඩලයේ සියලුම ඡන්දදායක සාමාජිකයින් හත් දෙනා පත් කරනු ඇත; සහ පුවර්ටෝ රිකෝ හි ව්‍යවස්ථාදායකය, ආණ්ඩුකාරවරයා සහ අනෙකුත් රාජ්‍ය බලධාරීන්ගේ තීරණ ඵලදායී ලෙස අවලංගු කිරීමට මණ්ඩලයට පුළුල් ස්වෛරී බලතල ඇත.[71] 2017 දී පුවර්ටෝ රිකෝ හි රාජ්‍යත්වයට පක්ෂව තවත් ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වෙනු ඇත, නමුත් එයට පක්ෂව සමහර දේශපාලන විරුද්ධවාදීන් එය වර්ජනය කළහ. (2017 පුවර්ටෝ රිකෝ තත්ව ජනමත විචාරණය බලන්න)
2017 දී, පුවර්ටෝ රිකෝව අඛණ්ඩව විශාල සුළි කුණාටු වලට ගොදුරු විය: 5 වන කාණ්ඩයේ ඉර්මා සුළි කුණාටුව (2017 සැප්තැම්බර් 7) සහ 4 වන කාණ්ඩයේ මරියා සුළි කුණාටුව (2017 සැප්තැම්බර් 20).[72] කුණාටු හේතුවෙන් දිවයිනට දැඩි හානියක් සිදු වූ අතර, පහත සඳහන් බලපෑම් ඇති විය: සියලු විදුලිය විසන්ධි විය, 95% සෛල සේවා, අපජල පිරිපහදු මධ්‍යස්ථානවලින් 43% ක්, නායයෑම් 40,000 ක්, මාර්ගවලින් 97% ක් අවහිර විය, සෞඛ්‍ය පහසුකම්වලින් 28% ක් හානි විය, කුණාටු වලින් පසු ජනගහනයෙන් 90% කට වඩා ආධාර ඉල්ලා සිටීමට හේතු විය.[72] පුවර්ටෝ රිකෝවේ මරියා සුළි කුණාටුවේ බලපෑම් ද බලන්න
ණය අර්බුදය සහ 2010 ගණන්වල අගභාගයේ ඇති වූ ප්‍රධාන සුළි කුණාටු දෙකක එකතුවක් දිවයිනෙන් තවදුරටත් පිටවීමට හේතු වූ බව සැලකේ. සමස්තයක් වශයෙන් 21 වන සියවසේදී ජනගහනය මිලියන භාගයකින් පමණ අඩු වී ඇති අතර, බොහෝ දෙනෙක් ප්‍රධාන භූමියේ වඩා හොඳ අවස්ථා සොයති.[73]
2020 නොවැම්බර් 3 වන දින පැවති මහ මැතිවරණයේදී පුවර්ටෝ රිකෝ එහි රාජ්‍යත්වය පිළිබඳ ජනමත විචාරණය පැවැත්වීය; ඡන්ද පත්‍රිකාවේ එක් ප්‍රශ්නයක් අසන ලදී: "පුවර්ටෝ රිකෝව රාජ්‍යයක් ලෙස සංගමයට වහාම ඇතුළත් කළ යුතුද?" ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ පුවර්ටෝ රිකෝ ඡන්දදායකයින්ගෙන් සියයට 52 ක් ඔව් කියා පිළිතුරු දුන් බවයි.[74] 2020 ගණන්වල මුල් භාගයේදී එක්සත් ජනපදයේ, පුවර්ටෝ රිකෝ තත්ව පනත කොංග්‍රසය විසින් සකස් කරමින් සිටි අතර, H.R. 8393 2022 දී සභාව සම්මත කළේය - එය සෙනෙට් සභාව සම්මත කර නොතිබුණද; මෙම පනත් කෙටුම්පත PR බැඳී සිටින ජනමත විචාරණයක් කිරීමට සහාය වනු ඇත. පනත් කෙටුම්පත PR හි ඉරණම තීරණය නොකරයි, එය හුදෙක් ජනමත විචාරණයේ ප්‍රතිඵලයට ප්‍රතිචාර දැක්වීමට එක්සත් ජනපදය සූදානම් කරයි.[75] 2024 නොවැම්බර් 5 වන දින මැතිවරණයේදී, ඡන්ද පත්‍රිකාවේ රාජ්‍යත්වය, ස්වාධීනත්වය හෝ නිදහස් සංගමයක් සහිත ස්වාධීනත්වය ඇතුළත් බැඳීමක් නොමැති ජනමත විචාරණයක තේරීම් තුනක් තිබුණි; රාජ්‍යත්වය 59% කින් දිනා ගන්නා ලදී.[76] ඊට අමතරව, 2024 නොවැම්බර් 5 වන දින, රාජ්‍යත්වයට පක්ෂපාතී ජෙනිෆර් ගොන්සාලෙස්, 2024 මහ මැතිවරණයේදී 40% කට ආසන්න ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පුවර්ටෝ රිකෝ ආණ්ඩුකාර ධුරය දිනා ගත්තාය.[77]
භූගෝලය
[සංස්කරණය]
පුවර්ටෝ රිකෝ දූපත, පුවර්ටෝ රිකෝ ප්‍රධාන දූපත සහ වීක්ස්, කුලෙබ්‍රා, මොනා, ඩෙසෙචියෝ සහ කැජා ඩි මුවර්ටෝස් ඇතුළු විවිධ කුඩා දූපත් වලින් සමන්විත වේ. මෙම පහෙන්, කුලෙබ්‍රා සහ වීක්ස් පමණක් වසර පුරා ජනාවාස වී ඇත. සමුද්‍ර ඉතිහාසයේ ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති මොනා, පුවර්ටෝ රිකෝ ස්වභාවික සම්පත් දෙපාර්තමේන්තුවේ සේවකයින් හැර, වසරේ වැඩි කාලයක් ජනාවාස වී නොමැත.[78] මොනා අසල පිහිටි මොනිටෝ,[79] සහ සැන් ජුවාන් බොක්කෙහි පිහිටා ඇති ඉස්ලා ඩි කබ්‍රාස් සහ ලා ඉස්ලෙටා ඩි සැන් ජුවාන් වැනි තවත් බොහෝ කුඩා දූපත් තිබේ. දෙවැන්න ඕල්ඩ් සැන් ජුවාන් සහ පුවර්ටා ඩි ටියෙරා වැනි ප්‍රජාවන් සහිත එකම ජනාවාස දූපත වන අතර ඒවා පාලම් මගින් ප්‍රධාන දූපතට සම්බන්ධ වේ.[80][81]
.png)
පුවර්ටෝ රිකෝ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලයේ භූමි ප්‍රමාණය වර්ග සැතපුම් 3,515 (වර්ග කිලෝමීටර 9,100) ක් වන අතර, එයින් වර්ග සැතපුම් 3,459 (වර්ග කිලෝමීටර 8,960) ක් ගොඩබිම වන අතර වර්ග සැතපුම් 56 (වර්ග කිලෝමීටර 150) ක් ජලය වේ.[83] පුවර්ටෝ රිකෝ ඩෙලවෙයාර් සහ රෝඩ් දූපතට වඩා විශාල නමුත් කනෙක්ටිකට් වලට වඩා කුඩාය. නැගෙනහිර සිට බටහිරට ප්‍රධාන දූපතේ උපරිම දිග සැතපුම් 110 (කිලෝමීටර 180) වන අතර උතුරේ සිට දකුණට උපරිම පළල සැතපුම් 40 (කිලෝමීටර 64) වේ.[84] පුවර්ටෝ රිකෝ යනු මහා ඇන්ටිලස් වල කුඩාම වේ. එය ජැමෙයිකාවේ ප්‍රමාණයෙන් 80% ක් වන අතර,[85] හිස්පැනියෝලා ප්‍රමාණයෙන් 18% කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් සහ මහා ඇන්ටිලස් වල විශාලතම වන කියුබාවේ ප්‍රමාණයෙන් 8% කි.[86]
දිවයිනේ භූ විෂමතාවය බොහෝ දුරට කඳුකර වන අතර උතුරු සහ දකුණු වෙරළ තීරයන්හි විශාල පැතලි ප්‍රදේශ ඇත. නැගෙනහිර සිට බටහිරට දිවයින හරහා ගමන් කරන ප්‍රධාන කඳු වැටිය කෝඩිලෙරා මධ්‍යම (ඉංග්‍රීසියෙන් මධ්‍යම කඳු වැටිය ලෙසද හැඳින්වේ) ලෙස හැඳින්වේ. පුවර්ටෝ රිකෝවේ උසම උන්නතාංශය වන සෙරෝ ද පුන්ටා 4,390 අඩි (මීටර් 1,340),[83] මෙම පරාසයේ පිහිටා ඇත. තවත් වැදගත් කඳු මුදුනක් වන්නේ එල් යුන්ක් වන අතර එය එල් යුන්ක් ජාතික වනාන්තරයේ සියෙරා ඩි ලුකිලෝ හි උසම එකක් වන අතර එය අඩි 3,494 (මීටර් 1,065) ක උන්නතාංශයකි.[87]
පුවර්ටෝ රිකෝ හි මිනිසා විසින් සාදන ලද විල් 17 ක් සහ ගංගා 50 කට වඩා ඇති අතර ඒවායින් බොහොමයක් කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ප්‍රදේශයෙන් ආරම්භ වේ.[88] දිවයිනේ උතුරු කලාපයේ ගංගා සාමාන්‍යයෙන් දිගු වන අතර දකුණේ ගංගාවලට වඩා ඉහළ ජල ප්‍රවාහ අනුපාතයක් ඇත, මන්ද දකුණට මධ්‍යම හා උතුරු ප්‍රදේශවලට වඩා අඩු වර්ෂාපතනයක් ලැබේ.
පුවර්ටෝ රිකෝ ක්‍රිටේසියස් සිට ඉයෝසීන් ගිනිකඳු සහ ප්ලූටොනික් පාෂාණ වලින් සමන්විත වන අතර, තරුණ ඔලිගොසීන් සහ මෑත කාලීන කාබනේට් සහ අනෙකුත් අවසාදිත පාෂාණ වලින් වැසී ඇත.[89] දිවයිනේ ගුහා සහ කාර්ස්ට් භූ විෂමතාවයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් උතුරු කලාපයේ සිදු වේ. පැරණිතම පාෂාණ ආසන්න වශයෙන් වසර මිලියන 190 ක් (ජුරාසික්) පැරණි වන අතර දිවයිනේ නිරිතදිග කොටසේ සියෙරා බර්මේජා හි පිහිටා ඇත. ඒවා සාගර කබොලෙහි කොටසක් නියෝජනය කළ හැකි අතර පැසිෆික් සාගර ක්ෂේත්‍රයෙන් පැමිණෙන බව විශ්වාස කෙරේ.
පුවර්ටෝ රිකෝ කැරිබියන් සහ උතුරු ඇමරිකානු තහඩු අතර මායිමේ පිහිටා ඇති අතර ඒවායේ අන්තර්ක්‍රියා නිසා ඇතිවන භූ කම්පන ආතතීන් මගින් විකෘති වෙමින් පවතී. මෙම ආතතීන් භූමිකම්පා සහ සුනාමි ඇති කළ හැකිය. මෙම භූ කම්පන සිදුවීම්, නායයෑම් සමඟ, දිවයිනේ සහ ඊසානදිග කැරිබියන් හි වඩාත් භයානක භූ විද්‍යාත්මක උපද්‍රව කිහිපයක් නියෝජනය කරයි. 1918 සැන් ෆර්මින් භූමිකම්පාව 1918 ඔක්තෝබර් 11 වන දින සිදු වූ අතර එය රිච්ටර් පරිමාණයෙන් 7.5 ක ඇස්තමේන්තුගත විශාලත්වයක් ඇති කළේය.[90] එය උතුරු වෙරළට කිලෝමීටර කිහිපයක් ඔබ්බෙන් අගුවඩිල්ලා වෙරළට ඔබ්බෙන් ආරම්භ වූ අතර සුනාමියක් ඇති විය. එය පුළුල් දේපල හානියක් සහ පුළුල් පාඩු ඇති කළ අතර යටිතල පහසුකම්, විශේෂයෙන් පාලම් වලට හානි කළේය. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මරණ 116 ක් සහ දේපළ හානි ඩොලර් මිලියන 4 ක් පමණ විය. පොදු සුභසාධනය සඳහා රජය වේගයෙන් පියවර ගැනීමට අපොහොසත් වීම විරුද්ධවාදීන්ගේ දේශපාලන ක්‍රියාකාරිත්වයට සහ අවසානයේ පුවර්ටෝ රිකෝ ජාතිකවාදී පක්ෂයේ නැගීම සඳහා දායක විය. 2020 ජනවාරි 7 වන දින,[91] රට 1918 න් පසු ඇති වූ විශාලතම භූමිකම්පාව අත්විඳින ලද අතර,[92] එය රික්ටර් මාපකයේ 6.4 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත.[93] ආර්ථික පාඩු ඩොලර් බිලියන 3.1 කට වඩා වැඩි බව ඇස්තමේන්තු කර ඇත.[94]
අත්ලාන්තික් සාගරයේ විශාලතම සහ ගැඹුරුම අගල වන පුවර්ටෝ රිකෝ අගල, කැරිබියන් සහ උතුරු ඇමරිකානු තහඩු අතර මායිමේ පුවර්ටෝ රිකෝ සිට සැතපුම් 71 (කිලෝමීටර් 114) ක් පමණ උතුරින් පිහිටා ඇත.[95] එය සැතපුම් 170 (කිලෝමීටර් 270) ක් දිගයි.[96] මිල්වෞකි ගැඹුර ලෙස නම් කර ඇති එහි ගැඹුරුම ස්ථානයේ එය අඩි 27,600 (මීටර් 8,400) ක් පමණ ගැඹුරුයි.[95] පුවර්ටෝ රිකෝ සහ ඩොමිනිකන් ජනරජය අතර මොනා ඡේදයේ පිහිටා ඇති මොනා කැනියොන්, පහළ සිට ඉහළට උසින් අඩි 1.25 සහ 2.17 (කිලෝමීටර් 2.01 සහ 3.49) අතර බෑවුම් සහිත බිත්ති සහිත තවත් කැපී පෙනෙන සාගර භූමි ආකෘතියකි.[97]
දේශගුණය
[සංස්කරණය]
කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ පුවර්ටෝ රිකෝ හි දේශගුණය බොහෝ දුරට නිවර්තන වැසි වනාන්තර වේ. උෂ්ණත්වය වසර පුරා උණුසුම් සිට උණුසුම් වන අතර, පහළ උන්නතාංශවල සාමාන්‍යයෙන් 85 °F (29 °C) සහ කඳුකරයේ 70 °F (21 °C) පමණ වේ. නැගෙනහිර වෙළඳ සුළං දිවයින පුරා වසර පුරා හමයි. පුවර්ටෝ රිකෝ හි වැසි සමයක් ඇති අතර එය අප්‍රේල් සිට නොවැම්බර් දක්වා විහිදෙන අතර දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා වියළි කාලයක් පවතී. කෝඩිලෙරා මධ්‍යම කඳුකරය වැසි සෙවනැල්ලක් නිර්මාණය කරන අතර ඉතා කෙටි දුරක් තුළ සිදුවන උෂ්ණත්වයේ සහ වර්ෂාපතනයේ විචලනයන්ට ප්‍රධාන හේතුව වේ. කඳුකරයට ඒවායේ නවාතැන් සහ නාලිකා බලපෑම් හේතුවෙන් දේශීය සුළං වේගය සහ දිශාවෙහි පුළුල් විචලනයක් ඇති කළ හැකි අතර එය දේශගුණික විචලනයට එකතු කරයි. පහත් බිම් සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල සෘතුමය වශයෙන් දෛනික උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් තරමක් කුඩා වේ.
වියළි සහ තෙත් සෘතු අතර, 6 °F (3.3 °C) පමණ උෂ්ණත්ව වෙනසක් ඇත. මෙම වෙනසට ප්‍රධාන වශයෙන් හේතු වන්නේ උතුරෙන් සහ වයඹ දෙසින් ගමන් කරන සිසිල් වාතය සැලකිය යුතු ලෙස වෙනස් කරන නිවර්තන අත්ලාන්තික් සාගරයේ උණුසුම් ජලයයි. වර්ෂය තුළ වෙරළබඩ ජල උෂ්ණත්වය පෙබරවාරි මාසයේදී 75 °F (24 °C) සහ අගෝස්තු මාසයේදී 85 °F (29 °C) පමණ වේ. මෙතෙක් වාර්තා වූ ඉහළම උෂ්ණත්වය අරෙසිබෝ හි 110 °F (43 °C) වූ අතර,[98] මෙතෙක් වාර්තා වූ අඩුම උෂ්ණත්වය ඇඩ්ජුන්ටාස්, අයිබොනිටෝ සහ කොරොසාල් හි කඳුකරයේ 40 °F (4 °C) විය.[99] සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය අඟල් 66 (මි.මී. 1,676) වේ.[100] පුවර්ටෝ රිකෝ හි දේශගුණික විපර්යාස පරිසර පද්ධති සහ භූ දර්ශන කෙරෙහි විශාල බලපෑමක් ඇති කර ඇත.[101]
කැරිබියානු මුහුදේ සහ උතුරු අත්ලාන්තික් සාගරයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවලට සමානව පුවර්ටෝ රිකෝ අත්ලාන්තික් සුළි කුණාටු සමයට මුහුණ දෙයි. සාමාන්‍යයෙන්, එහි වාර්ෂික වර්ෂාපතනයෙන් හතරෙන් එකක්ම නිවර්තන සුළි සුළං වලින් දායක වන අතර, ඒවා එල් නිනෝට වඩා ලා නිනා කාලවලදී බහුලව දක්නට ලැබේ.[102] නිවර්තන කුණාටු ප්‍රබලතාවයේ සුළි කුණාටුවක් සාමාන්‍යයෙන් සෑම වසර පහකට වරක් පුවර්ටෝ රිකෝ අසල ගමන් කරයි. සාමාන්‍යයෙන් සෑම වසර හතකට වරක් දිවයින අවට සුළි කුණාටුවක් ගමන් කරයි. 1851 සිට, 1928 සැප්තැම්බර් මාසයේ ඇති වූ ඔකීචෝබි විල සුළි කුණාටුව (පුවර්ටෝ රිකෝවේ සැන් ෆෙලිපේ සෙගුන්ඩෝ සුළි කුණාටුව ලෙසද හැඳින්වේ) 5 වන කාණ්ඩයේ සුළි කුණාටුවක් ලෙස ගොඩබිමට ඇතුළු වූ එකම සුළි කුණාටුවයි.[103] 2017 දී, පුවර්ටෝ රිකෝවට 5 වන කාණ්ඩයේ ඉර්මා සුළි කුණාටුව සහ 4 වන කාණ්ඩයේ මාරියා සුළි කුණාටුව මගින් බලපෑම් එල්ල වූ අතර,[104] එය විශේෂයෙන් විදුලි ජාලයට පුළුල් හා විනාශකාරී බලපෑම් ඇති කළේය.[104]
ජෛව විවිධත්වය
[සංස්කරණය]පුවර්ටෝ රිකෝහි භූමිෂ්ඨ පරිසර කලාප තුනක් ඇත: පුවර්ටෝ රිකෝ තෙතමනය සහිත වනාන්තර, පුවර්ටෝ රිකෝ වියළි වනාන්තර සහ මහා ඇන්ටිලස් කඩොලාන.[105] පුවර්ටෝ රිකෝ හි යුනෙස්කෝ මිනිසා සහ ජෛවගෝල වැඩසටහන මගින් පිළිගත් ජෛවගෝල රක්ෂිත දෙකක් ඇත: එල් යුන්ක් ජාතික වනාන්තරය සහ ගුවානිකා ජෛවගෝල රක්ෂිතය නියෝජනය කරන ලුකිලෝ ජෛවගෝල රක්ෂිතය.
1998 වන විට හඳුනාගෙන ඇති පරිදි මෙම දූපත් සමූහයට ආවේණික ශාක විශේෂ 239 ක්, පක්ෂීන් 16 ක් සහ උභයජීවීන්/උරගයින් 39 ක් ඇත. මේවායින් බොහොමයක් (පිළිවෙලින් 234, 12 සහ 33) ප්‍රධාන දූපතේ දක්නට ලැබේ.[106] වඩාත්ම හඳුනාගත හැකි ආවේණික විශේෂය සහ පුවර්ටෝ රිකෝ ආඩම්බරයේ සංකේතය වන්නේ එහි හඬේ ශබ්දයෙන් පහසුවෙන් හඳුනාගත හැකි කුඩා ගෙම්බා වන කොක්වි ය, එයට එහි නම ලැබී ඇත. බොහෝ කොක්වි විශේෂ (17 න් 13) ජීවත් වන්නේ දිවයිනේ ඊසාන දෙසින් පිහිටි එක්සත් ජනපද වන සේවා පද්ධතියේ ඇති එකම නිවර්තන වැසි වනාන්තරය වන එල් යුන්ක් ජාතික වනාන්තරයේ ය.[107] එය කලින් කැරිබියානු ජාතික වනාන්තරය ලෙස හැඳින්විණි. එල් යුන්ක් යනු ශාක 240 කට වැඩි සංඛ්‍යාවකට නිවහන වන අතර ඉන් 26 ක් දිවයිනට ආවේණික වේ. එය දැඩි ලෙස වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති පුවර්ටෝ රිකෝ ඇමසන් ඇතුළු පක්ෂි විශේෂ 50 කට ද නිවහන වේ.
එල් යුන්ක් ජාතික වනාන්තරයට අමතරව, පුවර්ටෝ රිකෝ තෙතමනය සහිත වනාන්තර පරිසර කලාපය මැරිකාඕ සහ ටොරෝ නෙග්‍රෝ ප්‍රාන්ත වනාන්තර වැනි ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ මගින් නියෝජනය වේ. මෙම ප්‍රදේශ පුවර්ටෝ රිකෝ බෝවා (චිලබොත්‍රස් ඉනෝර්නාටස්), පුවර්ටෝ රිකෝ තියුණු-දිලිසෙන උකුස්සා (ඇක්සිපිටර් ස්ට්‍රයැටස් වෙනේටර්), පුවර්ටෝ රිකෝ පුළුල් පියාපත් සහිත උකුස්සා (බියුටියෝ ප්ලැටිප්ටෙරස් බෲනෙසෙන්ස්) සහ එල්ෆින් වුඩ්ස් වෝබ්ලර් (සෙටොෆාගා ඇන්ජලේ) වැනි වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති ආවේණික විශේෂවල නිවහන වේ. පුවර්ටෝ රිකෝ හි උතුරු කාර්ස්ට් රට දිවයිනේ ඉතිරිව ඇති වැසි වනාන්තර පත්‍රිකා වලින් එකකට ද නිවහන වන අතර, සියෙරා ඩි ලුකිලෝ වලින් පිටත ඉතා වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති පුවර්ටෝ රිකෝ ගිරවා නැවත හඳුන්වාදීම සඳහා පළමු අවධානය යොමු වන්නේ රියෝ අබාජෝ ප්‍රාන්ත වනාන්තරයයි.[108][109]
නිරිත දෙසින්, ගුවානිකා රාජ්‍ය වනාන්තර සහ ජෛවගෝල රක්ෂිතයේ අසාමාන්‍ය ශාක හා සතුන් විශේෂ 600 කට අධික සංඛ්‍යාවක් අඩංගු වන අතර, වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති විශේෂ 48 ක් සහ පුවර්ටෝ රිකෝවට ආවේණික විශේෂ 16 ක් ඇතුළුව, එය පුවර්ටෝ රිකෝ වියළි වනාන්තර පරිසර කලාපයේ සහ කැරිබියන් දූපත් වල හොඳම සංරක්ෂිත වියළි වනාන්තරයේ ප්‍රධාන උදාහරණයක් ලෙස සැලකේ.[110] පුවර්ටෝ රිකෝ හි අනෙකුත් ආරක්ෂිත වියළි වනාන්තර කැබෝ රොජෝ, ඩෙසෙචියෝ, කුලේබ්‍රා සහ වීක්ස් ජාතික වනජීවී සරණාගත ස්ථානවල කැරිබියානු දූපත් ජාතික වනජීවී සරණාගත සංකීර්ණය තුළ සහ කැජා ඩි මුවර්ටෝස් සහ මොනා සහ මොනිටෝ දූපත් ස්වභාව රක්ෂිතවල පිහිටුවා ගත හැකිය. [111] මෙම පරිසර කලාපයේ දක්නට ලැබෙන ආවේණික විශේෂ සඳහා උදාහරණ වන්නේ හිගෝ චම්බෝ (හැරිසියා පෝටෝරිසෙන්සිස්), පුවර්ටෝ රිකෝ ලාංඡන මැඩියා (පෙල්ටොෆ්‍රයින් ලෙමූර්) සහ පුවර්ටෝ රිකෝවට ආවේණික විශාලතම ගොඩබිම් සත්වයා වන මොනා බිම් ඉගුවානා (සයික්ලුරා ස්ටෙජ්නෙගෙරි) ය.[112]
කැරිබියන් දූපත් වල වසර හතක් පුරා පවතින ජෛව දීප්තියෙන් යුත් බොක්ක තුනක් පුවර්ටෝ රිකෝ සතුව ඇත: ෆජාර්ඩෝ හි ලගූනා ග්‍රෑන්ඩ්, ලාජාස් හි ලා පර්ගුරා සහ වීක්ස් හි පුවර්ටෝ මදුරුවා. මේවා ඩයිනෝෆ්ලැජලේට් පයිරෝඩිනියම් බහමෙන්ස් විසින් වාසය කරන කඩොලාන වලින් වට වූ අද්විතීය ජල කඳන් වේ.[113][114] කෙසේ වෙතත්, සංචාරක ව්‍යාපාරය, දූෂණය සහ චණ්ඩ මාරුත මෙම අද්විතීය පරිසර පද්ධතිවලට දැඩි තර්ජනයක් එල්ල කර ඇත.[115]
රජය සහ දේශපාලනය
[සංස්කරණය]පුවර්ටෝ රිකෝ හි ඇමරිකානු ආකෘතිය මත පදනම් වූ ජනරජ ආණ්ඩු ක්‍රමයක් ඇති අතර, එක්සත් ජනපදයේ අධිකරණ බලයට සහ ස්වෛරීභාවයට යටත්ව බලතල වෙන් කිරීම සිදු කරයි.[116][117] සියලුම රජයේ බලතල එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසය විසින් පවරනු ලබන අතර, රාජ්‍ය නායකයා එක්සත් ජනපදයේ ජනාධිපතිවරයා වේ. සංස්ථාගත නොකළ භූමියක් ලෙස, පුවර්ටෝ රිකෝවට එක්සත් ජනපද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ පූර්ණ ආරක්ෂාවක් නොමැත.[118]
පුවර්ටෝ රිකෝ රජය ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ. විධායකය මෙහෙයවනු ලබන්නේ ආණ්ඩුකාරවරයා විසිනි, දැනට ජෙනිෆර් ගොන්සාලෙස්-කොලොන්. ව්‍යවස්ථාදායක ශාඛාව ද්වි-මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායක සභාවකින් සමන්විත වන අතර, එහි ඉහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලය ලෙස සෙනෙට් සභාවක් සහ පහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලය ලෙස නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයක් ඇතුළත් වේ; සෙනෙට් සභාව මෙහෙයවනු ලබන්නේ ජනාධිපතිවරයෙකු වන ජෝස් ලුයිස් ඩල්මාවු වන අතර, සභාව මෙහෙයවනු ලබන්නේ මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ කථානායක, දැනට ටැටිටෝ හර්නැන්ඩෙස් විසිනි. ආණ්ඩුකාරවරයා සහ නීති සම්පාදකයින් සෑම වසර හතරකට වරක් ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් තේරී පත් වන අතර, අවසන් මැතිවරණය 2024 නොවැම්බර් මාසයේදී පැවැත්විණි. අධිකරණ ශාඛාවේ ප්‍රධානත්වය දරන්නේ පුවර්ටෝ රිකෝ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ ප්‍රධාන විනිසුරුවරයා වන දැනට මයිට් ඔරොනොස් රොඩ්‍රිගස් විසිනි. අධිකරණ සාමාජිකයින් සෙනෙට් සභාවේ උපදෙස් සහ කැමැත්ත ඇතිව ආණ්ඩුකාරවරයා විසින් පත් කරනු ලැබේ.
පුවර්ටෝ රිකෝව එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසයේ නියෝජනය කරනු ලබන්නේ නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ ඡන්දය ප්‍රකාශ නොකරන නියෝජිතයෙකු වන නේවාසික කොමසාරිස්, දැනට පැබ්ලෝ හර්නැන්ඩෙස් රිවේරා විසිනි. වත්මන් කොංග්‍රස් නීති මගින් කොමසාරිස්වරයාගේ සමස්ත කමිටුවේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ බලය ඉවත් කර ඇත, නමුත් කොමසාරිස්වරයාට කමිටුවේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ හැකිය.[119]
පුවර්ටෝ රිකෝ මැතිවරණ ෆෙඩරල් මැතිවරණ කොමිසම සහ පුවර්ටෝ රිකෝ ප්‍රාන්ත මැතිවරණ කොමිසම විසින් පාලනය කරනු ලැබේ.[120][121] අනෙකුත් එක්සත් ජනපද පුරවැසියන් ඇතුළුව පුවර්ටෝ රිකෝ හි පදිංචිකරුවන්ට එක්සත් ජනපද ජනාධිපතිවරණවලදී ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ නොහැකි නමුත් ප්‍රාථමික මැතිවරණවලදී ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ හැකිය. එක්සත් ජනපද ප්‍රාන්තයක හෝ වොෂින්ටන් ඩී.සී. හි පදිංචිකරුවන් බවට පත්වන පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන්ට ජනාධිපතිවරණවලදී ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ හැකිය.
පුවර්ටෝ රිකෝ හි සෙනෙට් සභික දිස්ත්‍රික්ක අටක්, නියෝජිත දිස්ත්‍රික්ක 40ක් සහ මහ නගර සභා 78ක් ඇත; එක්සත් ජනපද රජය විසින් අර්ථ දක්වා ඇති පරිදි පළමු පෙළ පරිපාලන අංශ නොමැත. මහ නගර සභා වාට්ටු හෝ බාධකවලට සහ ඒවා අංශවලට බෙදා ඇත. සෑම මහ නගර සභාවකටම වසර හතරක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වූ නගරාධිපතිවරයෙකු සහ නාගරික ව්‍යවස්ථාදායකයක් ඇත. 1521 දී ආරම්භ කරන ලද සැන් ජුවාන් මහ නගර සභාව පැරණිතම වේ;[122] ඊළඟ මුල්ම ජනාවාස වන්නේ 1570 දී සැන් ජර්මන්, 1579 දී කෝමෝ, 1614 දී අරෙසිබෝ, 1692 දී අගුවාඩා සහ 1692 දී පොන්ස් ය. 18 වන සියවසේ වැඩි වූ ජනාවාස හේතුවෙන් තවත් ප්‍රජාවන් 30ක් පිහිටුවන ලද අතර, 19 වන සියවසේ 34ක් පිහිටුවන ලදී. හයක් 20 වන සියවසේදී ආරම්භ කරන ලද අතර, මෑත කාලීන ජනාවාසය 1971 දී ෆ්ලොරිඩාවයි.[123]
දේශපාලන පක්ෂ සහ මැතිවරණ
[සංස්කරණය]
1952 සිට, පුවර්ටෝ රිකෝ හි ප්‍රධාන දේශපාලන පක්ෂ තුනක් තිබේ: ජනප්‍රිය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් PPD), නව ප්‍රගතිශීලී පක්ෂය (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් PNP) සහ පුවර්ටෝ රිකෝ නිදහස් පක්ෂය (PIP). පක්ෂ තුන විවිධ දේශපාලන තත්ත්වයන් වෙනුවෙන් පෙනී සිටී. උදාහරණයක් ලෙස, PPD, පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලයක් ලෙස එක්සත් ජනපදය සමඟ දිවයිනේ තත්ත්වය පවත්වා ගැනීමට උත්සාහ කරන අතර, PNP, පුවර්ටෝ රිකෝව එක්සත් ජනපද රාජ්‍යයක් බවට පත් කිරීමට උත්සාහ කරයි. මේ අතර, PIP, පුවර්ටෝ රිකෝව එක්සත් ජනපද අධිකාරියෙන් නිදහස් ස්වෛරී ජාතියක් බවට පත් කිරීමට උත්සාහ කරයි. පක්ෂ ශක්තිය අනුව, PPD සහ PNP සාමාන්‍යයෙන් ඡන්දවලින් 47% ක් පමණ හිමිකර ගන්නා අතර PIP 5% ක් පමණ හිමිකර ගනී.
2007 න් පසු, දිවයිනේ අනෙකුත් පක්ෂ මතු විය. පළමුවැන්න, පුවර්ටෝ රිකෝ පක්ෂය සඳහා පුවර්ටෝ රිකෝ පක්ෂය එම වසරේම ලියාපදිංචි කරන ලදී. තත්ත්වය-උදාසීන වේදිකාවකින් දූපත් වල ගැටළු විසඳීමට උත්සාහ කරන බව පක්ෂය කියා සිටී. නමුත් 2008 මහ මැතිවරණයේදී අවශ්‍ය ඡන්ද සංඛ්‍යාව ලබා ගැනීමට අපොහොසත් වූ විට එය ලියාපදිංචි පක්ෂයක් ලෙස පැවතීම නතර විය. වසර හතරකට පසු, 2012 මැතිවරණයෙන් Movimiento Unión Soberanista (සිංහල: ස්වෛරී සංගම් ව්‍යාපාරය) සහ Partido del Pueblo Trabajador (සිංහල: වැඩ කරන ජනතා පක්ෂය) බිහි වූ නමුත් කිසිවෙකුට 1% කට වඩා ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබුණි.
ලියාපදිංචි නොකළ අනෙකුත් පක්ෂ අතරට පුවර්ටෝ රිකෝ ජාතිකවාදී පක්ෂය, සමාජවාදී කම්කරු ව්‍යාපාරය සහ හොස්ටෝසියානු ජාතික නිදහස් ව්‍යාපාරය ඇතුළත් වේ.
දේශපාලන තත්ත්වය
[සංස්කරණය]එක්සත් ජනපදය සමඟ පුවර්ටෝ රිකෝහි දේශපාලන සම්බන්ධතාවයේ ස්වභාවය පුවර්ටෝ රිකෝ, එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසය සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය තුළ අඛණ්ඩ විවාදයේ විෂය වේ.[124] විශේෂයෙන්, මූලික ප්‍රශ්නය වන්නේ පුවර්ටෝ රිකෝ එක්සත් ජනපදයේ සංස්ථාපිත නොවූ භූමියක් ලෙස පැවතිය යුතුද, එක්සත් ජනපද රාජ්‍යයක් බවට පත් විය යුතුද, නැතහොත් ස්වාධීන රටක් විය යුතුද යන්නයි.[125]
ව්‍යවස්ථානුකූලව, එක්සත් ජනපද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ IV වන වගන්තියේ භෞමික වගන්තිය යටතේ පුවර්ටෝ රිකෝ එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසයේ පූර්ණ බලතලවලට යටත් වේ.[126] එක්සත් ජනපදයේ ෆෙඩරල් මට්ටමින් පනවන ලද නීති, එහි දේශපාලන තත්ත්වය කුමක් වුවත්, පුවර්ටෝ රිකෝවට ද අදාළ වේ. ඔවුන්ගේ පදිංචිකරුවන්ට එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසයේ ඡන්ද බලය නොමැත. පුවර්ටෝ රිකෝවට "ස්වාධීන ජාතියක පූර්ණ ස්වෛරීභාවය" නොමැත, උදාහරණයක් ලෙස, එක්සත් ජනපද ෆෙඩරල් රජය විසින් දරනු ලබන "වෙනත් ජාතීන් සමඟ එහි බාහිර සබඳතා" කළමනාකරණය කිරීමේ බලය ඇත. එක්සත් ජනපද ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය පෙන්වා දී ඇත්තේ එක්සත් ජනපද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යම් ප්‍රදේශයකට (කොංග්‍රසය හෝ අධිකරණ විසින්) ව්‍යාප්ත කළ පසු, එහි ආවරණය ආපසු හැරවිය නොහැකි බවයි. දේශපාලන ශාඛාවලට අභිමතය පරිදි ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ක්‍රියාත්මක කිරීමට හෝ අක්‍රිය කිරීමට හැකි බව පැවසීම, මෙම අධිකරණය නොව ඔවුන් "නීතිය යනු කුමක්දැයි" පවසන පාලන තන්ත්‍රයකට තුඩු දෙනු ඇත.[127]
ජෝන්ස්–ෂැෆ්‍රොත් පනතේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 1917 දී පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන් "සාමූහිකව එක්සත් ජනපද පුරවැසියන් බවට පත් කරන ලදී".[128] පුවර්ටෝ රිකෝවේ පදිංචි එක්සත් ජනපද පුරවැසියන්ට එක්සත් ජනපද ජනාධිපතිවරණවලදී ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ නොහැක, නමුත් ප්‍රධාන පක්ෂ දෙකම, රිපබ්ලිකන් සහ ඩිමොක්‍රටික් යන දෙකම, පක්ෂවල ජනාධිපති අපේක්ෂකයින්ට ඡන්දය දීම සඳහා නියෝජිතයින් තෝරා ගැනීම සඳහා පුවර්ටෝ රිකෝහි ප්‍රාථමික මැතිවරණ පවත්වයි. පුවර්ටෝ රිකෝ යනු සංස්ථාපිත නොවන ප්‍රදේශයක් වන අතර එක්සත් ජනපද රාජ්‍යයක් නොවන බැවින්, එක්සත් ජනපද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව පුවර්ටෝ රිකෝවේ පදිංචි එක්සත් ජනපද පුරවැසියන්ට සම්පූර්ණයෙන්ම ඡන්ද බලය ලබා නොදේ.[118][129]
ඇමරිකානු ෆෙඩරල් ව්‍යවස්ථාව සහ විනිශ්චයන් යටතේ ඇති මූලික අයිතිවාසිකම් පමණක් පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන්ට අදාළ වේ. පුවර්ටෝ රිකෝවේ අදාළ වන අයිතිවාසිකම් සහ අදාළ නොවන අයිතිවාසිකම් පිළිබඳව එක්සත් ජනපද ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ වෙනත් විවිධ තීන්දු මගින් තීරණය කර ඇත. පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන්ට එක්සත් ජනපද සන්නද්ධ හමුදාවන්හි දිගු සේවා ඉතිහාසයක් ඇති අතර, 1917 සිට, එය ක්‍රියාත්මක වන විට ඔවුන් එක්සත් ජනපද අනිවාර්ය කෙටුම්පතට ඇතුළත් කර ඇත.
පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය රජයට තමන්ගේම බදු නීති තිබුණද, ජනප්‍රිය වැරදි මතයකට පටහැනිව, පුවර්ටෝ රිකෝහි පදිංචිකරුවන් එක්සත් ජනපද ෆෙඩරල් බදු ගෙවයි: රේගු බදු (ඒවා පසුව පුවර්ටෝ රිකෝ භාණ්ඩාගාරයට ආපසු ලබා දෙනු ලැබේ), ආනයන/අපනයන බදු, ෆෙඩරල් භාණ්ඩ බදු, සමාජ ආරක්ෂණ බදු යනාදිය. පදිංචිකරුවන් සමාජ ආරක්ෂණ සහ වෛද්‍ය සේවා මෙන්ම පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය පුවර්ටෝ රිකෝ ආදායම් බදු වැනි ෆෙඩරල් වැටුප් බදු ගෙවයි. සියලුම ෆෙඩරල් සේවකයින්, ෆෙඩරල් රජය සමඟ ව්‍යාපාර කරන අය, එක්සත් ජනපදයට අරමුදල් යැවීමට අදහස් කරන පුවර්ටෝ රිකෝ පදනම් කරගත් සංස්ථා සහ එක්සත් ජනපද හමුදාවේ සාමාජිකයින් වන පුවර්ටෝ රිකෝ පදිංචිකරුවන් සහ පුවර්ටෝ රිකෝවෙන් පිටත ප්‍රභවයන්ගෙන් ආදායම් උපයා ගත් පුවර්ටෝ රිකෝ පදිංචිකරුවන් වැනි තවත් සමහරක් ෆෙඩරල් ආදායම් බදු ගෙවයි. ඊට අමතරව, ආදායම් බදු සඳහා වන කඩඉම් ලක්ෂ්‍යය එක්සත් ජනපද IRS කේතයට වඩා අඩු නිසා සහ පුවර්ටෝ රිකෝ හි ඒක පුද්ගල ආදායම ප්‍රධාන භූමියේ සාමාන්‍ය ඒක පුද්ගල ආදායමට වඩා බෙහෙවින් අඩු නිසා, IRS කේතය දිවයිනට යොදන විට වඩා පුවර්ටෝ රිකෝ පදිංචිකරුවන් වැඩි ප්‍රමාණයක් දේශීය බදු අධිකාරියට ආදායම් බදු ගෙවයි. මෙය සිදුවන්නේ "පුවර්ටෝ රිකෝ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය රජයට එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය සහ පළාත් පාලන ආයතනවලට වඩා පුළුල් වගකීම් සමූහයක් ඇති බැවිනි."[130][131][132][133][134][135][136]
2009 දී, පුවර්ටෝ රිකෝ එක්සත් ජනපද භාණ්ඩාගාරයට ඩොලර් බිලියන 3.742 ක් ගෙවීය.[137] පුවර්ටෝ රිකෝ හි පදිංචිකරුවන් සමාජ ආරක්ෂණයට ගෙවන අතර, එබැවින් විශ්‍රාම යාමේදී සමාජ ආරක්ෂණ ප්‍රතිලාභ සඳහා සුදුසුකම් ලබයි. ඔවුන් අතිරේක ආරක්ෂක ආදායමෙන් බැහැර කර ඇති අතර, එක්සත් ජනපද රාජ්‍යයක් නම් දිවයිනට ලැබෙන මෙඩිකේඩ් අරමුදල්වලින් කුඩා කොටසක් ලැබේ.[138] එසේම, මෙඩිකෙයාර් සපයන්නන්ට පුවර්ටෝ රිකෝ හි ප්‍රතිලාභීන්ට ලබා දෙන සේවාවන් සඳහා සම්පූර්ණ රාජ්‍යයට සමාන ප්‍රතිපූරණ ලැබෙන්නේ, දෙවැන්න පද්ධතියට සම්පූර්ණයෙන්ම ගෙවනු ලැබුවද.[139]
අපරාධ නීති සංග්‍රහයක් පැනවීමට පුවර්ටෝ රිකෝ හි බලය ලැබෙන්නේ කොංග්‍රසයෙන් මිස ප්‍රාන්තවල මෙන් ප්‍රාදේශීය ස්වෛරීභාවයෙන් නොවේ. මේ අනුව, අපරාධයක් සිදු කරන පුද්ගලයින්ට නඩු පැවරිය හැක්කේ ෆෙඩරල් හෝ භෞමික අධිකරණයක පමණි, එසේ නොවුවහොත් එය ද්විත්ව අනතුරක් වන අතර එය ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත නොහැකිය.[140]
1992 දී, ජනාධිපති ජෝර්ජ් එච්.ඩබ්ලිව්. බුෂ්, ෆෙඩරල් රජය සහ පුවර්ටෝ රිකෝ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලය අතර වත්මන් පරිපාලන සම්බන්ධතාවය ස්ථාපිත කරමින් විධායක දෙපාර්තමේන්තු සහ ආයතන ප්‍රධානීන්ට සංදේශයක් නිකුත් කළේය. මෙම සංදේශය මගින් සියලුම ෆෙඩරල් දෙපාර්තමේන්තු, ආයතන සහ නිලධාරීන්ට පුවර්ටෝ රිකෝව පරිපාලනමය වශයෙන් රාජ්‍යයක් ලෙස සලකන ලෙසත්, එසේ කිරීමෙන් ෆෙඩරල් වැඩසටහන් හෝ මෙහෙයුම් වලට බාධාවක් නොවන තාක් දුරට එය සලකන ලෙසත් උපදෙස් දෙයි.
ෆෙඩරල් විමර්ශන කාර්යාංශය, ෆෙඩරල් හදිසි කළමනාකරණ ඒජන්සිය, ප්‍රවාහන ආරක්ෂක පරිපාලනය, සමාජ ආරක්ෂණ පරිපාලනය සහ වෙනත් ඕනෑම ප්‍රාන්තයක මෙන්, බොහෝ ෆෙඩරල් විධායක ශාඛා ආයතන පුවර්ටෝ රිකෝහි සැලකිය යුතු පැවැත්මක් ඇත. එක්සත් ජනපද රාජ්‍යයකට සමාන පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය අධිකරණ පද්ධතියක් පුවර්ටෝ රිකෝ සතුව තිබුණද, පුවර්ටෝ රිකෝහි එක්සත් ජනපද ෆෙඩරල් දිස්ත්‍රික් අධිකරණයක් ද ඇති අතර, පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන් එම අධිකරණයේ සහ එක්සත් ජනපද ප්‍රධාන භූමියේ අනෙකුත් ෆෙඩරල් අධිකරණවල විනිසුරුවන් ලෙස සේවය කර ඇත. පුවර්ටෝ රිකෝ සම්භවයක් ඇති නිව්යෝර්ක් වැසියෙකු වන සෝනියා සොටෝමෙයර්, එක්සත් ජනපද ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ සහකාර විනිසුරුවරියක් ලෙස සේවය කරයි. පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන් ද බොහෝ විට ඉහළ මට්ටමේ ෆෙඩරල් තනතුරු සඳහා පත් කර ඇති අතර, අනෙකුත් ජාතීන්ට එක්සත් ජනපද තානාපතිවරුන් ලෙස සේවය කිරීම ද ඇතුළත් වේ.
පරිපාලන අංශ
[සංස්කරණය]
එක්සත් ජනපද ප්‍රාන්තවලින් අතිමහත් බහුතරයක් මෙන් නොව, පුවර්ටෝ රිකෝහි ප්‍රාන්තවලට සමාන පළමු පෙළ පරිපාලන කොට්ඨාශ නොමැත, නමුත් පරිපාලනයේ ද්විතීයික ඒකකය ලෙස මහ නගර සභා හෝ මහ නගර සභා 78ක් ඇත; එක්සත් ජනපද සංගණන අරමුණු සඳහා, මහ නගර සභා ප්‍රාන්ත සමාන ලෙස සැලකේ. මහ නගර සභා බාධකවලට සහ ඒවා අංශවලට බෙදා ඇත. 1991 ස්වයං පාලන මහ නගර සභා පනතට අනුව, සෑම මහ නගර සභාවකටම වසර හතරක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වූ නගරාධිපතිවරයෙකු සහ නාගරික ව්‍යවස්ථාදායකයක් ඇත.
විදේශීය සහ අන්තර් රාජ්‍ය සබඳතා
[සංස්කරණය]පුවර්ටෝ රිකෝ එක්සත් ජනපද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ වාණිජ හා භෞමික වගන්තියට යටත් වන අතර එම නිසා එය අනෙකුත් ජාතීන් සමඟ කටයුතු කළ හැකි ආකාරය මත සීමා වී ඇති අතර, ප්‍රාන්ත රජයන්ට ඇති අවස්ථා සහ සීමාවන් එකක් නොවුනත් බෙදා ගනී. ප්‍රාන්ත රජයන් සම්බන්ධයෙන් මෙන්ම, එය අනෙකුත් ජාතීන් සමඟ, විශේෂයෙන් කොලොම්බියාව සහ පැනමා වැනි ලතින් ඇමරිකානු රටවල් සමඟ වෙළඳ ගිවිසුම් කිහිපයක් ඇති කර ගෙන ඇත.[141][142]
එය ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා කරන බොහෝ විදේශ රටවල සහ එක්සත් ජනපදය තුළම වෙළඳ ප්‍රවර්ධන කාර්යාල පිහිටුවා ඇති අතර, දැන් ස්පාඤ්ඤය, ඩොමිනිකන් ජනරජය, පැනමාව, කොලොම්බියාව, වොෂින්ටන්, ඩී.සී., නිව්යෝර්ක් නගරය සහ ෆ්ලොරිඩා ඇතුළු එක්සත් ජනපදය තුළම වෙළඳ ප්‍රවර්ධන කාර්යාල පිහිටුවා ඇති අතර, චිලී, කොස්ටාරිකාව සහ මෙක්සිකෝවේ පෙර කාර්යාලවලට ඇතුළත් කර ඇත. එවැනි ගිවිසුම් සඳහා එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුවේ අවසරය අවශ්‍ය වේ; බොහෝ ඒවා හුදෙක් එක්සත් ජනපදය සහ අනෙකුත් ජාතීන් අතර පවතින නීති හෝ වෙළඳ ගිවිසුම් මගින් අවසර දෙනු ලැබේ, එය පුවර්ටෝ රිකෝ සහ විවිධ එක්සත් ජනපද රාජ්‍යයන් විසින් අනුගමනය කරන ලද වෙළඳ ගිවිසුම් අභිබවා යයි. පුවර්ටෝ රිකෝ රටවල් 41 ක කොන්සල් කාර්යාල පවත්වයි, ප්‍රධාන වශයෙන් ඇමරිකාවේ සහ යුරෝපයේ සිට, බොහෝ ඒවා සැන් ජුවාන්හි පිහිටා ඇත.[122]
ප්‍රාදේශීය මට්ටමින්, පුවර්ටෝ රිකෝ නීතියෙන් ස්ථාපිත කළේ, රාජ්‍යයන් සහ ප්‍රදේශ සම්බන්ධ කර ගැනීමට අවසර දී ඇති ජාත්‍යන්තර සබඳතා පුවර්ටෝ රිකෝ රාජ්‍ය ලේකම්වරයාගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත් විධායක දෙපාර්තමේන්තුවක් වන පුවර්ටෝ රිකෝ රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුව විසින් හසුරුවා ගත යුතු බවත්, ඔහු සංස්ථාගත නොකළ ප්‍රදේශයේ ලුතිනන් ආණ්ඩුකාරවරයා ලෙසද සේවය කරන බවත්ය. පුවර්ටෝ රිකෝ හි පිහිටි සාමාන්‍ය කොන්සල්වරුන් සහ ගෞරවනීය කොන්සල්වරුන් සමඟ සම්බන්ධ වීමට ද එයට භාර දී ඇත. පුවර්ටෝ රිකෝ ෆෙඩරල් කටයුතු පරිපාලනය, නේවාසික කොමසාරිස් කාර්යාලය සමඟ එක්ව, එක්සත් ජනපදයේ හෝ එහි ආයතන ඉදිරියේ එහි සියලුම අන්තර් රාජ්‍ය කටයුතු කළමනාකරණය කරයි. (එක්සත් ජනපදයේ ෆෙඩරල් රජය, එක්සත් ජනපදයේ පළාත් පාලන සහ ප්‍රාන්ත රජයන් සහ එක්සත් ජනපදයේ රාජ්‍ය හෝ පෞද්ගලික ආයතන ඇතුළුව)[තහවුරු කර නොමැත]
මෙම ආයතන දෙකම වොෂින්ටන්, ඩී.සී. පදනම් කරගත් තානාපතිවරුන් සහ එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුව, ජාත්‍යන්තර සංවර්ධන ඒජන්සිය සහ වෙනත් අය වැනි පුවර්ටෝ රිකෝ හි විදේශ කටයුතු හසුරුවන ෆෙඩරල් ආයතන සමඟ සම්බන්ධ වීමට පුවර්ටෝ රිකෝ රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුවට නිතර සහාය වේ. වත්මන් රාජ්‍ය ලේකම්වරයා නව ප්‍රගතිශීලී පක්ෂයේ ලැරී සීල්හැමර් රොඩ්‍රිගස් වන අතර, පුවර්ටෝ රිකෝ ෆෙඩරල් කටයුතු පරිපාලනයේ වත්මන් අධ්‍යක්ෂවරයා වන්නේ එන්පීපීයේ ජෙනිෆර් එම්. ස්ටොපිරන් වන අතර ඇය එක්සත් ජනපද රිපබ්ලිකන් පක්ෂයේ සාමාජිකාවකි.[තහවුරු කර නොමැත]
එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසය ඇතුළු ෆෙඩරල් රජය ඉදිරියේ ඔවුන් නියෝජනය කිරීම සඳහා පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන් විසින් තෝරා පත් කර ගන්නා ලද නියෝජිතයා වන පුවර්ටෝ රිකෝ හි නේවාසික කොමසාරිස්වරයා එක්සත් ජනපද නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ අසුන් ගනී, කොංග්‍රස් කමිටුවල සේවය කරයි සහ ඡන්දය දෙයි, සහ මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ නීති සම්පාදනයේ අවසාන විසර්ජනය පිළිබඳ ඡන්දය ප්‍රතික්ෂේප කිරීම හැර සෑම අතින්ම නීති සම්පාදකයෙකු ලෙස ක්‍රියා කරයි. වත්මන් නේවාසික කොමසාරිස්වරයා වන්නේ 2016 දී තේරී පත් වූ නව ප්‍රගතිශීලී පක්ෂයේ සහ රිපබ්ලිකන් පක්ෂයේ සාමාජිකාවක් වන ජෙනිෆර් ගොන්සාලෙස්-කොලන් ය. ඇයට එම වසරේ පුවර්ටෝ රිකෝවේ තේරී පත් වූ වෙනත් ඕනෑම නිලධාරියෙකුට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රමාණයක් ලැබුණි.[143]
බොහෝ පුවර්ටෝ රිකානුවන් විවිධ ජාතීන්ට සහ ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය වැනි ජාත්‍යන්තර සංවිධානවලට එක්සත් ජනපද තානාපතිවරුන් ලෙස සේවය කර ඇත, බොහෝ දුරට නමුත් ලතින් ඇමරිකාවේ නොවේ. උදාහරණයක් ලෙස, පුවර්ටෝ රිකානු ජාතිකයෙකු වන සහ දැන් වැඩබලන සහකාර රාජ්‍ය ලේකම්වරයෙකු වන මැරිකාර්මන් අපොන්ටේ, මීට පෙර එල් සැල්වදෝරයේ එක්සත් ජනපද තානාපති ලෙස සේවය කළේය.[144]
මිලිටරි
[සංස්කරණය]
එය සංස්ථාගත නොකළ එක්සත් ජනපද භූමියක් බැවින්, පුවර්ටෝ රිකෝවේ ආරක්ෂාව එක්සත් ජනපදය විසින් සපයනු ලබන්නේ පැරිස් ගිවිසුමේ කොටසක් ලෙස, එක්සත් ජනපද ජනාධිපතිවරයා එහි අණදෙන නිලධාරියා ලෙස කටයුතු කරන බැවිනි. පුවර්ටෝ රිකෝට තමන්ගේම ජාතික ආරක්ෂක බලකායක් සහ තමන්ගේම රාජ්‍ය ආරක්ෂක බලකායක් වන පුවර්ටෝ රිකෝ රාජ්‍ය ආරක්ෂක බලකායක් ඇති අතර එය දේශීය නීතියට අනුව පුවර්ටෝ රිකෝ ජාතික ආරක්ෂක බලකායේ අධිකාරිය යටතේ පවතී.
ප්‍රාදේශීය හමුදා දෙකෙහිම ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරියා වන්නේ පුවර්ටෝ රිකෝ ආණ්ඩුකාරවරයා වන අතර ඔහු තම බලය පුවර්ටෝ රිකෝ සහකාර ජෙනරාල්, දැනට මේජර් ජෙනරාල් ජෝස් ජේ. රෙයිස් වෙත පවරයි. අනුකාරක ජෙනරාල්වරයා, රාජ්‍ය ආරක්ෂක බලකාය කෙරෙහි බලය වෙනත් නිලධාරියෙකුට පවරන නමුත් සමස්තයක් ලෙස පුවර්ටෝ රිකෝ ජාතික ආරක්ෂක බලකාය කෙරෙහි බලය රඳවා ගනී. පුවර්ටෝ රිකෝ හි එක්සත් ජනපද හමුදා ස්ථාපනයන් එක්සත් ජනපද අත්ලාන්තික් අණදෙන බලකායේ (1993 USACOM න් පසු LANTCOM) කොටසක් වූ අතර, එය අත්ලාන්තික් සාගරය පුරා සිදු වූ සියලුම එක්සත් ජනපද හමුදා මෙහෙයුම් කෙරෙහි බලය තිබුණි. 1999 වන තෙක් LANTCOM හි මෙහෙයුමට සහාය දැක්වීමේදී පුවර්ටෝ රිකෝ ඉතා වැදගත් ස්ථානයක් ලෙස සලකනු ලැබීය, එක්සත් ජනපද අත්ලාන්තික් විධානය නැවත නම් කර එක්සත් ජනපද ඒකාබද්ධ හමුදා විධානය ලෙස නව මෙහෙයුමක් ලබා දෙන තෙක්. පුවර්ටෝ රිකෝ දැනට එක්සත් ජනපද උතුරු විධානයේ වගකීම යටතේ පවතී.
නාවික හමුදා කැරිබියන් (NFC) සහ ෆ්ලීට් එයාර් කැරිබියන් (FAIR) යන දෙකම කලින් රූස්වෙල්ට් මාර්ග නාවික ස්ථානයේ පිහිටා තිබුණි. කැරිබියන් මුහුදේ සියලුම එක්සත් ජනපද නාවික ක්‍රියාකාරකම් සඳහා NFC අධිකාරියට බලය තිබූ අතර කැරිබියන් හරහා සියලුම එක්සත් ජනපද හමුදා ගුවන් ගමන් සහ ගුවන් මෙහෙයුම් සඳහා FAIR අධිකාරියට බලය තිබුණි. රූස්වෙල්ට් මාර්ග සහ වීක්ස් දූපත් පුහුණු පහසුකම් වසා දැමීමත් සමඟ, එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාව මූලික වශයෙන් පුවර්ටෝ රිකෝවෙන් ඉවත් වී ඇත, ඒ හරහා ගමන් කරන නැව් හැර, දිවයිනේ ඇති එකම සැලකිය යුතු හමුදා පැවැත්ම වන්නේ ෆෝට් බුකනන් හි එක්සත් ජනපද හමුදාව, පුවර්ටෝ රිකෝ හමුදාව සහ ගුවන් ජාතික ආරක්ෂකයින් සහ එක්සත් ජනපද වෙරළාරක්ෂක බලකායයි. බෝම්බ හෙලීමේ පුහුණුවේ ශබ්දය පිළිබඳ විරෝධතා හේතුවෙන් නාවික කඳවුර වසා දැමීමට සිදුවිය. මෙය රැකියා 6,000 ක් අහිමි වීමට සහ වාර්ෂිකව ඩොලර් මිලියන 300 ක දේශීය ආදායම අඩුවීමට හේතු විය.[145]
එක්සත් ජනපද හමුදා ජාතික ආරක්ෂක බළකායේ ශාඛාවක් පුවර්ටෝ රිකෝ හි ස්ථානගත කර ඇත - පුවර්ටෝ රිකෝ හමුදා ජාතික ආරක්ෂක බළකාය ලෙස හැඳින්වේ - එය එක්සත් ජනපදයේ විවිධ ප්‍රාන්තවල හමුදා ජාතික ආරක්ෂක බළකායේ මෙහෙයුම් වලට සමාන මෙහෙයුම් සිදු කරයි, භූමි ආරක්ෂාව, ආපදා සහන සහ සිවිල් නොසන්සුන්තාව පාලනය කිරීම ඇතුළුව. දේශීය ජාතික ආරක්ෂක බළකායට එක්සත් ජනපද ගුවන් ජාතික ආරක්ෂක බළකායේ ශාඛාවක් ද ඇතුළත් වේ - පුවර්ටෝ රිකෝ ගුවන් ජාතික ආරක්ෂක බළකාය ලෙස හැඳින්වේ - එය එක්සත් ජනපද එක් එක් ප්‍රාන්තයේ ගුවන් ජාතික ආරක්ෂක බළකායේ මෙහෙයුම් වලට සමාන මෙහෙයුම් සිදු කරයි.
_1997.jpg)
20 වන සියවසේ විවිධ කාලවලදී, එක්සත් ජනපදයට පුවර්ටෝ රිකෝ හි හමුදා හෝ නාවික ස්ථාන 25 ක් පමණ තිබුණි.[146] මෙම ස්ථාපනයන්ගෙන් විශාලතම ස්ථාපනයන් වූයේ සීබා හි හිටපු රූස්වෙල්ට් මාර්ග නාවික ස්ථානය, වීක්ස් හි අත්ලාන්තික් බලඇණි අවි පුහුණු පහසුකම (AFWTF), සැලිනාස් හි කඳවුරේ සන්තියාගෝ හි ජාතික ආරක්ෂක පුහුණු පහසුකම, ජුවානා ඩයස් හි ෆෝට් ඇලන්, සැන් ජුවාන් හි හමුදාවේ ෆෝට් බුකනන්, අගුවාඩිල්ලා හි හිටපු එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාවේ රාමේ ගුවන් හමුදා කඳවුර සහ සැන් ජුවාන් හි පුවර්ටෝ රිකෝ ගුවන් ජාතික ආරක්ෂක භටයාගේ මුනිස් ගුවන් ජාතික ආරක්ෂක කඳවුරයි.[147]
රූස්වෙල්ට් පාර, වීක්ස් සහ සබානා සේකා හි හිටපු එක්සත් ජනපද නාවික හමුදා පහසුකම් අක්‍රිය කර අර්ධ වශයෙන් පළාත් පාලන ආයතනයට භාර දී ඇත. එක්සත් ජනපද වෙරළාරක්ෂක සහ පුවර්ටෝ රිකෝ ජාතික ආරක්ෂක පහසුකම් හැරුණු විට, පුවර්ටෝ රිකෝ හි ඉතිරිව ඇත්තේ හමුදා ස්ථාපනයන් දෙකක් පමණි: එක්සත් ජනපද හමුදාවේ කුඩා ෆෝට් බුකනන් (දේශීය ප්‍රවීණයන් සහ සංචිත ඒකක සඳහා සහාය වන) සහ ප්‍රෑන්ග් (පුවර්ටෝ රිකෝ ගුවන් ජාතික ආරක්ෂක) මුනිස් ගුවන් කඳවුර (C-130 බලඇණිය). මෑත වසරවලදී, එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසය ඔවුන්ගේ අක්‍රිය කිරීම් සලකා බැලූ නමුත්, පුවර්ටෝ රිකෝවේ විවිධ රාජ්‍ය සහ පෞද්ගලික ආයතන විසින් මේවාට විරුද්ධ වී ඇත - එහි ඇති සේවාවන් සඳහා ෆෝට් බුකනන් මත විශ්වාසය තබන විශ්‍රාමික හමුදා වැනි.
1779 දී ජෙනරාල් බර්නාඩෝ ද ගල්වෙස් (1746–1786) ගේ අණ යටතේ පුවර්ටෝ රිකෝ, කියුබාව සහ මෙක්සිකෝවේ ස්වේච්ඡා සේවකයන් බ්‍රිතාන්‍යයන්ට එරෙහිව සටන් කළ ඇමරිකානු විප්ලවය ඇතුළු බොහෝ එක්සත් ජනපද හමුදා ගැටුම්වලට පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන් සහභාගී වී ඇත.[148] ඉරාකයේ සහ ඇෆ්ගනිස්ථානයේ වර්තමාන ගැටුම්වලදී ඔවුන් තවමත් අසමානුපාතිකව නියෝජනය වේ.[149] වඩාත්ම කැපී පෙනෙන උදාහරණය වන්නේ දිවයිනේ මුල් ටයිනෝ නාමයෙන් (බොරින්ක්වෙන්) බොරින්ක්වීනර්ස් යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හඳුන්වන එක්සත් ජනපද හමුදාවේ 65 වන පාබල රෙජිමේන්තුවයි. සමස්ත පුවර්ටෝ රිකෝ රෙජිමේන්තුව පළමු ලෝක යුද්ධය, දෙවන ලෝක යුද්ධය, කොරියානු යුද්ධය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි යුද්ධයට සහභාගී විය; 2014 දී, කොරියානු යුද්ධයේදී එහි වීරත්වය වෙනුවෙන් කොංග්‍රස් රන් පදක්කම පිරිනමන ලදී.
පුවර්ටෝ රිකානුවන් සැලකිය යුතු සංඛ්‍යාවක් එක්සත් ජනපද සන්නද්ධ හමුදාවන්හි සේවය කරන අතර, ඔවුන් බොහෝ දුරට ජාතික ආරක්ෂක සාමාජිකයින් සහ සිවිල් සේවකයින් ලෙස සේවය කරති. විශ්‍රාමික නිලධාරීන් ඇතුළුව සමස්ත හමුදා ආශ්‍රිත ප්‍රජාවේ ප්‍රමාණය 100,000 ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.[147] ෆෝට් බුකනන් හි හමුදා සහ සිවිල් සේවකයින් 4,000 ක් පමණ සිටිති. ඊට අමතරව, ආසන්න වශයෙන් 17,000 ක් පමණ පුවර්ටෝ රිකෝ හමුදාවේ සහ ගුවන් ජාතික ආරක්ෂක භටයින්ගේ හෝ එක්සත් ජනපද සංචිත හමුදාවේ සාමාජිකයින් වේ.[150]
නීතිය
[සංස්කරණය]දූපත් නීති පද්ධතිය සිවිල් නීතිය සහ පොදු නීති පද්ධතිවල මිශ්‍රණයකි.
පුවර්ටෝ රිකෝ යනු ඇමරිකානු ඉංග්‍රීසි හැර වෙනත් භාෂාවකින් ප්‍රධාන වශයෙන් ක්‍රියාත්මක වන එකම වත්මන් එක්සත් ජනපද අධිකරණ බලයයි: එනම් ස්පාඤ්ඤ. එක්සත් ජනපද ෆෙඩරල් රජය ප්‍රධාන වශයෙන් ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් ක්‍රියාත්මක වන බැවින්, එක්සත් ජනපද ෆෙඩරල් අධිකරණවල ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් නඩු පැවරීමට සහ පුවර්ටෝ රිකෝ අධිකරණවල ෆෙඩරල් පූර්වගාමී ගැටළු සඳහා නඩු පැවරීමට සියලුම පුවර්ටෝ රිකෝ නීතිඥයින් ද්විභාෂා විය යුතුය.[151]
එක්සත් ජනපද නීති සංග්‍රහයේ 48 වන මාතෘකාව එක්සත් ජනපද ප්‍රදේශ සහ පුවර්ටෝ රිකෝ වැනි දූපත් ප්‍රදේශ සඳහා එක්සත් ජනපද නීති සංග්‍රහයේ කාර්යභාරය ගෙනහැර දක්වයි. 1901 දී එක්සත් ජනපද රජය පුවර්ටෝ රිකෝවේ පාලනය භාර ගැනීමෙන් පසු, එය නීති ප්‍රතිසංස්කරණ ආරම්භ කළ අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස කැලිෆෝනියාවේ එවකට ක්‍රියාත්මක වූ ඒවාට අනුව අපරාධ නීති සංග්‍රහ, අපරාධ ක්‍රියා පටිපාටිය සහ සිවිල් ක්‍රියා පටිපාටිය සම්මත කර ගැනීමට හේතු විය. පුවර්ටෝ රිකෝ එතැන් සිට අපරාධ සහ සිවිල් ක්‍රියා පටිපාටිය ව්‍යවස්ථාපිත නීතියෙන් අධිකරණය විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද නීතිවලට මාරු කිරීමේ ෆෙඩරල් ආදර්ශය අනුගමනය කර ඇතත්, එහි අපරාධ නීතියේ කොටස් කිහිපයක් තවමත් කැලිෆෝනියා දණ්ඩ නීති සංග්‍රහයේ බලපෑම පිළිබිඹු කරයි.
අධිකරණ ශාඛාව මෙහෙයවනු ලබන්නේ පුවර්ටෝ රිකෝ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ ප්‍රධාන විනිසුරුවරයා විසිනි, එය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් අවශ්‍ය එකම අභියාචනාධිකරණයයි. අනෙකුත් සියලුම අධිකරණ නිර්මාණය කරනු ලබන්නේ පුවර්ටෝ රිකෝ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විසිනි.[152] පුවර්ටෝ රිකෝ සඳහා ෆෙඩරල් දිස්ත්‍රික් අධිකරණයක් ද ඇති අතර, ෆෙඩරල් මට්ටමින් අපරාධ ක්‍රියාවක් සම්බන්ධයෙන් චෝදනා ලැබ සිටින කෙනෙකුට පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය අධිකරණයක එකම ක්‍රියාව සඳහා චෝදනා එල්ල නොවිය හැකි අතර, අනෙක් අතට, සංස්ථාගත නොකළ ප්‍රදේශයක් ලෙස පුවර්ටෝ රිකෝ රාජ්‍යයක් මෙන් කොංග්‍රසයෙන් වෙන් වූ ස්වෛරීභාවයක් නොමැති බැවිනි.[153] එක්සත් ජනපද ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය 2016 දී තීරණය කළේ එවැනි සමාන්තර චෝදනාවක් ද්විත්ව අනතුරක් ඇති කරන බවයි.[154]
අපරාධ
[සංස්කරණය]2014 දී ඕනෑම එක්සත් ජනපද ප්‍රාන්තයකට වඩා ජනගහනයෙන් 100,000 කට 19.2 ක මිනීමැරුම් අනුපාතය සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි විය.[155][156] බොහෝ මිනීමැරුම් වින්දිතයින් කල්ලි සාමාජිකයන් සහ මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවන් වන අතර පුවර්ටෝ රිකෝ හි මිනීමැරුම් වලින් 80% ක් පමණ මත්ද්‍රව්‍ය සම්බන්ධ වේ.[157]
1992 දී, FBI විසින් සන්නද්ධ මෝටර් රථ කොල්ලකෑම ෆෙඩරල් අපරාධයක් ලෙස නම් කරන ලද අතර සංඛ්‍යාලේඛන අනුව අනුපාත අඩු විය,[158] නමුත් 2019 වන විට, ගුවයිනාබෝ සහ අනෙකුත් නගරවල ගැටලුව දිගටම පැවතුනි.[159][160][161][162][163] 2019 ජනවාරි 1 සිට 2019 මාර්තු 14 දක්වා දිවයිනේ මෝටර් රථ කොල්ලකෑම් තිහක් සිදුවී ඇත.[164]
ආර්ථිකය
[සංස්කරණය]
ලෝක බැංකුව සහ ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල විසින් පුවර්ටෝ රිකෝව ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇත.[165] ලෝක ආර්ථික සංසදය විසින් එය ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම තරඟකාරී ආර්ථිකය ලෙස සලකනු ලබන අතර මානව සංවර්ධන දර්ශකයේ ඉහළ ශ්‍රේණිගත කිරීමකට අනුව. ලෝක බැංකුවට අනුව, 2020 දී පුවර්ටෝ රිකෝ හි ඒක පුද්ගල දළ ජාතික ආදායම ඩොලර් 21,740 කි.[166] පුවර්ටෝ රිකෝ හි ආර්ථිකය ප්‍රධාන වශයෙන් මෙහෙයවනු ලබන්නේ නිෂ්පාදන (ප්‍රධාන වශයෙන් ඖෂධ, රෙදිපිළි, ඛනිජ රසායනික ද්‍රව්‍ය සහ ඉලෙක්ට්‍රොනික උපකරණ) සහ සේවා (ප්‍රධාන වශයෙන් මූල්‍ය, රක්ෂණ, දේපළ වෙළඳාම් සහ සංචාරක) මගිනි; කෘෂිකර්මාන්තය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 1% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.[167][p][q] මෑත වසරවලදී, එය MICE (රැස්වීම්, දිරිගැන්වීම්, සම්මන්ත්‍රණ, ප්‍රදර්ශන) සඳහා ජනප්‍රිය ගමනාන්තයක් බවට පත්ව ඇති අතර, සැන් ජුවාන් වරායට ඉහළින් නවීන සම්මේලන මධ්‍යස්ථාන දිස්ත්‍රික්කයක් ඇත.[169]
සැන් ජුවාන් වරාය පරීක්ෂණ සඳහා වගකීම PPQ සතුය.[170] භාණ්ඩ ප්‍රවාහනයේ පරිමාව කෙතරම් ඉහළද යත්, 1984 - 2000 අතර කාලය තුළ සැන් ජුවාන් PPQ ස්ථානය සියලුම බාධා කිරීම් වලින් 7.74% ක් වාර්තා කළේය, #4 රටේ, #2 කෘමීන් සඳහා සහ #3 රෝග කාරක සඳහා.[170] ප්‍රධාන භූමියට යන අතරමැදියෙකු ලෙස PR හි පිහිටීම හේතුවෙන් බොහෝ විශේෂ මුලින් දකුණු ඇමරිකාවෙන් හෝ කැරිබියන් දූපත් වල වෙනත් තැනකින් පැමිණේ.[170] මෙය කැපූ මල් සහ අනෙකුත් ශාක කොටස් සඳහා නරකම ස්ථානවලින් එකකි - ගැටළු ගණන සහ විශේෂවල විවිධත්වය අනුව - ගමන් මලුවල ශාක කොටස්වල කෘමීන් සඳහා සහ ගමන් මලු සහ භාණ්ඩවල ශාක කොටස්වල රෝග කාරක සඳහා.[170] 1985 - 1986 ට වඩා 1999 - 2000 දී රෝගකාරක බාධා කිරීම් නාටකාකාර ලෙස (17%) වැඩි විය.[170]
පුවර්ටෝ රිකෝ හි භූගෝලීය පිහිටීම සහ දේශපාලන තත්ත්වය එහි ආර්ථික සමෘද්ධිය සඳහා තීරණය කරන සාධක වේ, ප්‍රධාන වශයෙන් එහි සාපේක්ෂව කුඩා ප්‍රමාණය; ස්වාභාවික සම්පත් නොමැතිකම සහ ආනයන මත යැපීම; සහ විශේෂයෙන් එහි නැව් කර්මාන්තය සම්බන්ධයෙන් එක්සත් ජනපද විදේශ ප්‍රතිපත්තියට සහ වෙළඳ සීමාවන්ට ඇති අවදානම.
2006 සිට 2011 දක්වා කාලය තුළ පුවර්ටෝ රිකෝ හි ආර්ථික වර්ධනය කාර්තු හතරකින් බාධා ඇති වූ අතර, වර්ධනය වන මූල්‍ය අසමතුලිතතාවය සහ එක්සත් ජනපද අභ්‍යන්තර ආදායම් සංග්‍රහය පුවර්ටෝ රිකෝවට අදාළ කර තිබූ IRS වගන්තියේ 936 ආයතනික දිරිගැන්වීම් කල් ඉකුත් වීමෙන් පසුව, 2013 දී නැවත අවපාතයකට අවතීර්ණ විය. මෙම IRS අංශය ආර්ථිකයට තීරණාත්මක විය, මන්ද එය පුවර්ටෝ රිකෝවේ පදිංචි වූ එක්සත් ජනපද සංස්ථා සඳහා බදු නිදහස් කිරීම් ස්ථාපිත කළ අතර ඔවුන්ගේ දූපත් අනුබද්ධිත සමාගම්වලට ආයතනික ආදායම සඳහා ෆෙඩරල් බදු ගෙවීමකින් තොරව ඕනෑම වේලාවක තම ඉපැයීම් මව් සංස්ථාවට යැවීමට ඉඩ දුන්නේය. පසුගිය දශකය තුළ ලෝකයේ සෙසු ප්‍රදේශවලින් 80% ට වඩා ඉහළ ඒක පුද්ගල මිලදී ගැනීමේ බල සමානාත්මතාවයක් පවත්වා ගනිමින් සාපේක්ෂව අඩු උද්ධමනයක් පවත්වා ගැනීමට පුවර්ටෝ රිකෝ සමත් වී ඇත.[171]
ශාස්ත්‍රීය වශයෙන්, පුවර්ටෝ රිකෝ හි ආර්ථික දුෂ්කරතා බොහොමයක් පැන නගින්නේ කල් ඉකුත් වූ, අවලංගු කර ඇති හෝ තවදුරටත් පුවර්ටෝ රිකෝවට අදාළ නොවන ෆෙඩරල් රෙගුලාසි මගිනි; ඉතිහාසය පුරාම ස්වයංපෝෂිත වීමට සහ ස්වයං-තිරසාර වීමට එයට ඇති නොහැකියාව;[r] දේශපාලන පක්ෂයක් බලයට පත්වන සෑම අවස්ථාවකම වෙනස් වීමට නැඹුරු වන එහි දැඩි දේශපාලනීකරණය වූ රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තිය;[s] මෙන්ම කාලය පුරාම එහි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 68% කට සමාන රාජ්‍ය ණයක් උපයාගෙන ඇති එහි ඉතා අකාර්යක්ෂම පළාත් පාලන ආයතනය වේ.[t][u][v][w] පුවර්ටෝ රිකෝ හි දැනට ඩොලර් බිලියන 72.204 ක රාජ්‍ය ණයක් (දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 103% ට සමාන) සහ ඩොලර් බිලියන 2.5 ක රජයේ හිඟයක් ඇත.[177][178]
ඇමරිකානු ප්‍රමිතීන්ට අනුව, පුවර්ටෝ රිකෝ ඌන සංවර්ධිතයි: එය එක්සත් ජනපදයේ දුප්පත්ම රාජ්‍යය වන මිසිසිපි වලට වඩා දුප්පත් වන අතර එහි ජනගහනයෙන් 41% ක් දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් සිටිති.[x] කෙසේ වෙතත්, එය ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇත. පුවර්ටෝ රිකෝ හි ප්‍රධාන වෙළඳ හවුල්කරුවන් වන්නේ එක්සත් ජනපදය, අයර්ලන්තය සහ ජපානය වන අතර, බොහෝ නිෂ්පාදන නැගෙනහිර ආසියාවෙන්, ප්‍රධාන වශයෙන් චීනය, හොංකොං සහ තායිවානයෙන් පැමිණේ. ප්‍රවාහනය සහ විදුලි උත්පාදනය සඳහා තෙල් මත පුවර්ටෝ රිකෝ යැපීම මෙන්ම ආහාර ආනයනය සහ අමුද්‍රව්‍ය මත යැපීම, පුවර්ටෝ රිකෝව අස්ථාවර කරන අතර ලෝක ආර්ථිකයේ සහ දේශගුණයේ වෙනස්කම් වලට බෙහෙවින් ප්‍රතික්‍රියාශීලී කරයි.
සංචාරක ව්‍යාපාරය
[සංස්කරණය]
පුවර්ටෝ රිකෝ හි සංචාරක ව්‍යාපාරය ද ආර්ථිකයේ වැදගත් කොටසකි. 2017 දී, මාරියා සුළි කුණාටුව දිවයිනට සහ එහි යටිතල පහසුකම් වලට දැඩි හානියක් සිදු කළ අතර, මාස ගණනාවක් සංචාරක ව්‍යාපාරයට බාධා කළේය. හානිය ඩොලර් බිලියන 100 ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත. 2019 අප්‍රේල් වාර්තාවකින් පෙන්නුම් කළේ ඒ වන විට හෝටල් කිහිපයක් පමණක් වසා දමා ඇති බවත්, අගනුවර සහ ඒ අවට සංචාරකයින්ගේ ජීවිතය බොහෝ දුරට සාමාන්‍ය තත්ත්වයට පත්ව ඇති බවත්ය.[180] 2019 ඔක්තෝබර් වන විට, සැන් ජුවාන්, පොන්ස් සහ අරෙසිබෝ වැනි ප්‍රධාන ගමනාන්තවල සංචාරකයින් සඳහා ජනප්‍රිය පහසුකම් සියල්ලම පාහේ දිවයිනේ ක්‍රියාත්මක වූ අතර සංචාරක ව්‍යාපාරය යථා තත්ත්වයට පත්වෙමින් තිබුණි. ඩිස්කවර් පුවර්ටෝ රිකෝට අනුව, සංචාරක ව්‍යාපාරය පුවර්ටෝ රිකෝ හි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% ක් දක්වා සපයන බැවින් මෙය ආර්ථිකයට වැදගත් විය.[181]
2018 දී ඩිස්කවර් පුවර්ටෝ රිකෝ විසින් දිවයිනේ සංස්කෘතිය සහ ඉතිහාසය ඉස්මතු කිරීමට, එය අනෙකුත් කැරිබියානු ගමනාන්තවලට වඩා වෙනස් සහ වෙනස් ලෙස හංවඩු ගැසීමට සංචාරක ව්‍යාපාරයක් දියත් කරන ලදී. 2019 දී, ඩිස්කවර් පුවර්ටෝ රිකෝ එම ව්‍යාපාරය දිගටම කරගෙන යාමට සැලසුම් කළේය.[182]
මූල්‍ය ණය
[සංස්කරණය]2017 මුල් භාගයේදී, පුවර්ටෝ රිකෝ රජයේ-ණය අර්බුදය රජයට බරපතල ගැටළු ඇති කළ අතර එය ඩොලර් බිලියන 70 දක්වා ඉහළ ගිය හිඟ බැඳුම්කර ණයවලින් පිරී තිබුණි.[183] දශකයක් පුරා පැවති අවපාතයක් තුළ ණය වැඩි වෙමින් පැවතුනි.[184]
2015 සිට පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලය බැඳුම්කර ඇතුළු බොහෝ ණය පැහැර හැර තිබුණි. ණය ගෙවීම් නියමිත බැවින්, ආණ්ඩුකාරවරයා රජයේ වසා දැමීමේ සහ කළමනාකරණය කරන ලද සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියට අරමුදල් සැපයීමට අපොහොසත් වීමේ අවදානමට මුහුණ දී සිටියේය.[185][186] "අප්‍රේල් මාසයට පෙර ක්‍රියාමාර්ග නොගෙන, පුවර්ටෝ රිකෝ හි කළමනාකරණය කරන ලද සත්කාර සංවිධාන සමඟ 2018 මූල්‍ය වර්ෂය සඳහා කොන්ත්‍රාත්තු ක්‍රියාත්මක කිරීමේ හැකියාව තර්ජනයට ලක් වනු ඇති අතර, එමඟින් 2017 ජූලි 1 වන දින සිට පුවර්ටෝ රිකෝ හි ජීවත් වන දුප්පත් එක්සත් ජනපද පුරවැසියන් 900,000 ක් දක්වා සෞඛ්‍ය සේවා අවදානමට ලක් වේ", භාණ්ඩාගාර ලේකම් සහ සෞඛ්‍ය හා මානව සේවා ලේකම් විසින් කොංග්‍රසයට යවන ලද ලිපියකට අනුව. "පුවර්ටෝ රිකෝ හි අසමාන සෞඛ්‍ය සේවා මූල්‍යකරණ ව්‍යුහය නිවැරදි කිරීමට සහ තිරසාර ආර්ථික වර්ධනය ප්‍රවර්ධනය කිරීමට රිපබ්ලිකන් සහ ඩිමොක්‍රටික් යන දෙපිරිස විසින්ම නිර්දේශ කරන ලද පියවර කොංග්‍රසය විසින් ක්‍රියාත්මක කළ යුතු" බව ද ඔවුහු පැවසූහ.[186]
මුලදී, PROMESA යටතේ නිර්මාණය කරන ලද අධීක්ෂණ මණ්ඩලය ජනවාරි 28 වන දින වන විට මූල්‍ය ආපසු හැරවීමේ සැලැස්මක් ඉදිරිපත් කරන ලෙස පුවර්ටෝ රිකෝ ආණ්ඩුකාර රිකාඩෝ රොසෙලෝගෙන් ඉල්ලා සිටියේය. එම කාල සීමාවට ටික කලකට පෙර, ගැටළු විසඳීම සඳහා මූල්‍ය සැලැස්මක් (ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම සඳහා ණයහිමියන් සමඟ සාකච්ඡා ඇතුළුව) ඉදිරිපත් කිරීමට පාලක මණ්ඩලය පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය රජයට පෙබරවාරි 28 වන දින දක්වා කාලය ලබා දුන්නේය. ණයගැතියන් විසින් නඩු පැවරීම මැයි 31 දක්වා දීර්ඝ කරන ලදී.[184] PROMESA යටතේ බංකොලොත්භාවයට සමාන ක්‍රියාවලියක් වළක්වා ගැනීම සඳහා පුවර්ටෝ රිකෝ ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ ගනුදෙනුවලට එළඹීම අත්‍යවශ්‍ය වේ.[187] පුවර්ටෝ රිකෝ ආර්ථික විද්‍යාඥයින්ගේ සංගමය විසින් පවත්වන ලද අභ්‍යන්තර සමීක්ෂණයකින් හෙළි වූයේ පුවර්ටෝ රිකෝ ආර්ථික විද්‍යාඥයින්ගෙන් බහුතරයක් මණ්ඩලයේ සහ රොසෙලෝ රජයේ ප්‍රතිපත්ති නිර්දේශ ප්‍රතික්ෂේප කරන බවත්, ආර්ථික විද්‍යාඥයින්ගෙන් 80% කට වඩා ණය විගණනය කිරීමට පක්ෂව තර්ක කරන බවත්ය.[188]
2017 අගෝස්තු මස මුලදී, දිවයිනේ මූල්‍ය අධීක්ෂණ මණ්ඩලය (PROMESA විසින් නිර්මාණය කරන ලදී) රජයේ සේවකයින් සඳහා මසකට වැටුප් රහිත නිවාඩු දින දෙකක් ස්ථාපිත කිරීමට සැලසුම් කළේය, එය මසකට දින හතරක මුල් සැලැස්මට වඩා අඩුය; දෙවැන්න ඩොලර් මිලියන 218 ක ඉතිරියක් ලබා ගැනීමට අපේක්ෂා කරන ලදී. ආණ්ඩුකාර රොසෙලෝ මෙම සැලැස්ම අසාධාරණ සහ අනවශ්‍ය ලෙස ප්‍රතික්ෂේප කළේය. ඩොලර් බිලියන 50 ක අරමුදල් නොලබන විශ්‍රාම වැටුප් වගකීම් පියවීම ආරම්භ කිරීම සඳහා ප්‍රතිලාභ 10% කින් අඩු කිරීමේ යෝජනාවක් ඇතුළුව විශ්‍රාම වැටුප් ප්‍රතිසංස්කරණ ද සාකච්ඡා කරන ලදී.[189]
රාජ්‍ය මූල්‍ය
[සංස්කරණය]පුවර්ටෝ රිකෝ හි ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 9.8 ක පමණ මෙහෙයුම් අයවැයක් ඇති අතර එහි වියදම් ඩොලර් බිලියන 10.4 ක් පමණ වන අතර එමඟින් ඩොලර් මිලියන 775 ක (අයවැයෙන් 7.9% ක් පමණ) ව්‍යුහාත්මක හිඟයක් ඇති වේ.[190] 2000 වසරේ සිට අඛණ්ඩව වසර 25ක් ව්‍යුහාත්මක හිඟයක් සහිත අයවැය අනුමත කිරීමේ පිළිවෙත සිදු කර ඇත. වර්තමාන කාලය ඇතුළුව එම වසර පුරාවටම, සියලුම අයවැය ව්‍යුහාත්මක ගැලපීම් සිදු කිරීමට වඩා මෙම ප්‍රක්ෂේපිත හිඟයන් ආවරණය කිරීම සඳහා බැඳුම්කර නිකුත් කිරීම ගැන සලකා බැලීය. 1973 සිට දශක හතරක් තිස්සේ රජය එහි සැබෑ අයවැය සමතුලිත කිරීම සඳහා බැඳුම්කර නිකුත් කරමින් සිටි බැවින්, මෙම පිළිවෙත පුවර්ටෝ රිකෝ හි සමුච්චිත ණය වැඩි කළේය.[y][192]
පුවර්ටෝ රිකෝ හි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 70% ක් පමණ ඩොලර් බිලියන 71 ක රාජ්‍ය ණයක් උපයා ගත් දැනටමත් ණයගැති ජාතියකට ප්‍රක්ෂේපිත හිඟයන් සැලකිය යුතු බරක් එකතු කළේය. ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතන තුනක් විසින් පුවර්ටෝ රිකෝ හි සාමාන්‍ය බැඳීම් බැඳුම්කර සමපේක්ෂන ආයෝජන නොවන ශ්‍රේණියට ("කුණු තත්ත්වය") පහත හෙලීමෙන් පසුව මෙය අඛණ්ඩ රජයේ-ණය අර්බුදයකට තුඩු දුන්නේය. මූල්‍ය පාලනය සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, 2014 මූල්‍ය වර්ෂය සඳහා පුවර්ටෝ රිකෝ හි මධ්‍යම රජයේ අයවැය වියදම්වලින් 9.6% ක් පමණ - නැතහොත් ඩොලර් බිලියන 1.5 ක් පමණ - ණය සේවා සඳහා වැය කිරීමට අපේක්ෂා කෙරේ.[z] ඉදිරි වසරවලදී පුවර්ටෝ රිකෝ දැන් විශාල ණය ප්‍රමාණයක් ආපසු ගෙවිය යුතු බැවින් දැඩි අයවැය කප්පාදුවක් අපේක්ෂා කෙරේ.
ප්‍රායෝගික හේතූන් මත අයවැය අංශ දෙකකට බෙදා ඇත: පුවර්ටෝ රිකෝ භාණ්ඩාගාර දෙපාර්තමේන්තුව විසින් පමණක් අරමුදල් සපයන ලද පැවරුම් ඇතුළත් "සාමාන්‍ය අයවැයක්" සහ පුවර්ටෝ රිකෝ රජය සතු සංස්ථා විසින් සාමාන්‍ය අයවැය මගින් අරමුදල් සපයන ලද පැවරුම් ඇතුළත් "ඒකාබද්ධ අයවැය", ණය වලින් අපේක්ෂා කරන ආදායම, රජයේ බැඳුම්කර විකිණීම, එක්සත් ජනපද ෆෙඩරල් රජය විසින් දීර්ඝ කරන ලද සහනාධාර සහ අනෙකුත් අරමුදල් මගින්.
අයවැය දෙකම එකිනෙකට දැඩි ලෙස වෙනස් වන අතර, ඒකාබද්ධ අයවැය සාමාන්‍යයෙන් සාමාන්‍ය අයවැයේ ප්‍රමාණය මෙන් තුන් ගුණයකි; වර්තමානයේ පිළිවෙලින් ඩොලර් බිලියන 29 සහ ඩොලර් බිලියන 9.0 කි. ඒකාබද්ධ අයවැයෙන් සෑම ඩොලර් හතරෙන් එකක්ම පාහේ එක්සත් ජනපද ෆෙඩරල් සහනාධාර වලින් ලැබෙන අතර රජය සතු සංස්ථා ඒකාබද්ධ අයවැයෙන් 31% කට වඩා සම්පාදනය කරයි.
තීරණාත්මක අංශ පැමිණෙන්නේ ඒකාබද්ධ අයවැයෙන් 7% ක් වන බැඳුම්කර විකිණීමෙනි - රජයට එහි සියලු වියදම් පියවා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් ආදායමක් උපයා ගැනීමට නොහැකි වීමට අමතරව සමබර අයවැයක් සකස් කිරීමට නොහැකි වීම හේතුවෙන් වාර්ෂිකව වැඩි වූ අනුපාතයකි. විශේෂයෙන්, රජය සතු සංස්ථා කිසිවක් ස්වයංපෝෂිත නොවන බැවින් සමස්ත අයවැයට සහ රාජ්‍ය ණයට විශාල බරක් එක් කරයි. උදාහරණයක් ලෙස, 2011 මූල්‍ය වර්ෂයේදී රජය සතු සංස්ථා ඩොලර් බිලියන 1.3 කට වඩා වැඩි සමස්ත පාඩු වාර්තා කළ අතර, පුවර්ටෝ රිකෝ මහාමාර්ග සහ ප්‍රවාහන අධිකාරිය (PRHTA) ඩොලර් මිලියන 409 ක පාඩු වාර්තා කළ අතර, පුවර්ටෝ රිකෝ විදුලි බල අධිකාරිය (PREPA; දිවයිනේ සියලුම විදුලිය පාලනය කරන රජයේ ඒකාධිකාරය) ඩොලර් මිලියන 272 ක පාඩු වාර්තා කළ අතර, පුවර්ටෝ රිකෝ ජලනල හා මලාපවහන අධිකාරිය (PRASA; දිවයිනේ සියලුම ජල උපයෝගිතා පාලනය කරන රජයේ ඒකාධිකාරය) ඩොලර් මිලියන 112 ක පාඩු වාර්තා කළේය.[194]
රජය සතු සංස්ථා විසින් සිදු කරන ලද පාඩු පියවා ගැනීම සඳහා බැඳුම්කර නිකුත් කිරීම මගින් සිදු කර ඇති අතර, එමඟින් අද වන විට පුවර්ටෝ රිකෝ හි සමස්ත රාජ්‍ය ණය ප්‍රමාණයෙන් 40% කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් සංයුක්ත කර ඇත.[195] සමස්තයක් වශයෙන්, 2000 මූල්‍ය වර්ෂයේ සිට 2010 මූල්‍ය වර්ෂය දක්වා පුවර්ටෝ රිකෝ හි ණය 9% ක සංයුක්ත වාර්ෂික වර්ධන වේගයකින් (CAGR) වර්ධනය වූ අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය එකතැන පල් වී ඇත.[196] මෙය සැමවිටම දිගුකාලීන විසඳුමක් ලබා දී නොමැත. උදාහරණයක් ලෙස 2017 ජූලි මස මුලදී, ඩොලර් බිලියන 9 ක බැඳුම්කර ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ සැලැස්මක් පැහැර හැරීමෙන් පසු PREPA බල අධිකාරිය ඵලදායී ලෙස බංකොලොත් විය; ඒජන්සිය අධිකරණ ආරක්ෂාව ලබා ගැනීමට සැලසුම් කළේය.[197]
ජීවන වියදම
[සංස්කරණය]
පුවර්ටෝ රිකෝ හි ජීවන වියදම ඉහළ මට්ටමක පවතින අතර පසුගිය දශකය තුළ එය ඉහළ ගොස් ඇත.[aa][199][200][201][202][203][204][205]
ජීවන වියදම සඳහා භාවිතා කරන සංඛ්‍යාලේඛන සමහර විට ඇතැම් වියදම් සැලකිල්ලට නොගනී, එනම් ඉහළ විදුලි පිරිවැය, එය කිලෝවොට් පැයකට 24¢ සිට 30¢ දක්වා පරාසයක පැවතීම, ජාතික සාමාන්‍යයට වඩා දෙගුණයක් හෝ තුන් ගුණයක්, දිගු ගුවන් ගමන් සඳහා ගමන් වියදම් වැඩි වීම, අමතර නැව්ගත කිරීමේ ගාස්තු සහ "මහාද්වීපික එක්සත් ජනපදයෙන් පිටත" ගනුදෙනුකරුවන් සඳහා ප්‍රවර්ධන සහභාගීත්ව අවස්ථා අහිමි වීම වැනි වියදම්. සමහර මාර්ගගත වෙළඳසැල් පුවර්ටෝ රිකෝ වෙත ඇණවුම් මත නොමිලේ නැව්ගත කිරීම ලබා දෙන අතර, බොහෝ වෙළෙන්දෝ හවායි, ඇලස්කාව, පුවර්ටෝ රිකෝ සහ අනෙකුත් එක්සත් ජනපද ප්‍රදේශ බැහැර කරති.
එක්සත් ජනපද සංගණන කාර්යාංශයේ 2015 යාවත්කාලීන කිරීමේදී ගෘහස්ථ මධ්‍ය ආදායම ඩොලර් 19,350 ක් ලෙසත් සාමාන්‍ය ආදායම ඩොලර් 30,463 ක් ලෙසත් දක්වා ඇත. පුද්ගලයන්ගෙන් 45.5%ක් දරිද්‍රතා මට්ටමට පහළින් සිටින බවද වාර්තාව පෙන්වා දෙයි. පෙළ විරහිත ආශ්‍රය සඳහා නම්ක් තිබිය යුතුය. 2011 දී, පුවර්ටෝ රිකෝ හි මධ්‍ය නිවාස වටිනාකම එ.ජ. ඩොලර් 100,000 සිට එ.ජ. ඩොලර් 214,000 දක්වා වූ අතර ජාතික මධ්‍ය නිවාස වටිනාකම ඩොලර් 119,600 කි.[ab]
පුවර්ටෝ රිකෝ හි ඉහළ ජීවන වියදමට දායක වන එක් සාධකයක් වන්නේ 1920 වෙළඳ නාවික පනත වන අතර එය ජෝන්ස් පනත ලෙසද හැඳින්වේ. එය විදේශීය ධජ සහිත නැව් ඇමරිකානු වරායන් දෙකක් අතර භාණ්ඩ ප්‍රවාහනය කිරීම වළක්වයි. මෙය කැබොටේජ් ලෙස හැඳින්වෙන පුරුද්දකි.[207] ජෝන්ස් පනත නිසා, මධ්‍යම සහ දකුණු ඇමරිකාව, බටහිර යුරෝපය සහ අප්‍රිකාවෙන් භාණ්ඩ රැගෙන එන විදේශීය නැව්වලට පුවර්ටෝ රිකෝවේ නතර වීමට, පුවර්ටෝ රිකෝ වෙත යන භාණ්ඩ ඉවත් කිරීමට, ප්‍රධාන භූමියට යන පුවර්ටෝ රිකෝ හි නිෂ්පාදිත භාණ්ඩ පැටවීමට සහ එක්සත් ජනපද වරායන් වෙත දිගටම යාමට නොහැකිය. ඒ වෙනුවට, ඔවුන් සෘජුවම එක්සත් ජනපද වරායන් වෙත යා යුතු අතර, එහිදී බෙදාහරින්නන් තොග වශයෙන් කඩා එක්සත් ජනපද ධජ සහිත නැව් මගින් පුවර්ටෝ රිකෝ වෙත නිෂ්පාදිත භාණ්ඩ සාගරය හරහා පුවර්ටෝ රිකෝ වෙත යැවිය යුතුය.[207] පුවර්ටෝ රිකෝහි පළාත් පාලන ආයතනය, ජෝන්ස් පනතේ සීමාවන්ගෙන් පුවර්ටෝ රිකෝව බැහැර කරන ලෙස එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසයෙන් කිහිප වතාවක්ම ඉල්ලා සිටියද එය සාර්ථක නොවීය.[ac]
2013 දී රජයේ වගවීමේ කාර්යාලය වාර්තාවක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර එහි නිගමනය වූයේ "ජෝන්ස් පනතේ කැබොටේජ් නීතිය අවලංගු කිරීම හෝ සංශෝධනය කිරීම පුවර්ටෝ රිකෝ නැව්ගත කිරීමේ පිරිවැය අඩු කළ හැකි" බවත් "එක්සත් ජනපද ධජ නොවන තරඟකාරිත්වයට වෙළඳාම විවෘත කිරීමෙන් පිරිවැය අඩු කළ හැකි බව නැව්කරුවන් විශ්වාස කළ" බවත්ය.[ad][ae] අවසාන වශයෙන්, වාර්තාව නිගමනය කළේ පුවර්ටෝ රිකෝ සහ එක්සත් ජනපදය යන දෙකටම, විශේෂයෙන් එක්සත් ජනපද නැව් කර්මාන්තයට සහ එක්සත් ජනපදයේ මිලිටරි සූදානම සඳහා "පුවර්ටෝ රිකෝ සඳහා ජෝන්ස් පනතේ යෙදුම වෙනස් කිරීමේ බලපෑම් ඉතා අවිනිශ්චිත" බවයි.[209][210] බොස්ටන් පදනම් කරගත් රීව් ඇන්ඩ් ඇසෝසියේට්ස් සහ පුවර්ටෝ රිකෝ පදනම් කරගත් එස්ටූඩියෝස් ටෙක්නිකෝස් හි ආර්ථික විද්‍යාඥයින් විසින් 2018 දී කරන ලද අධ්‍යයනයකින් නිගමනය වී ඇත්තේ 1920 ජෝන්ස් පනත පුවර්ටෝ රිකෝවේ සිල්ලර මිල ගණන් හෝ ජීවන වියදම කෙරෙහි කිසිදු බලපෑමක් නොමැති බවයි.[211]
ප්‍රවාහනය
[සංස්කරණය]
පුවර්ටෝ රිකෝ හි නගර සහ නගර එක්සත් ජනපද ප්‍රවාහන දෙපාර්තමේන්තුවේ අධිකරණ බලය යටතේ මහාමාර්ග සහ ප්‍රවාහන අධිකාරිය විසින් නඩත්තු කරනු ලබන මාර්ග, නිදහස් මාර්ග, අධිවේගී මාර්ග සහ මහාමාර්ග පද්ධතියකින් අන්තර් සම්බන්ධිත වන අතර පුවර්ටෝ රිකෝ පොලිස් දෙපාර්තමේන්තුව විසින් මුර සංචාරයේ යෙදේ. දිවයිනේ සැන් ජුවාන් අගනගර ප්‍රදේශයට පොදු බස් ප්‍රවාහන පද්ධතියක් සහ ට්‍රෙන් උර්බානෝ ('නාගරික දුම්රිය') නම් මෙට්‍රෝ පද්ධතියක් සේවය කරයි. පුවර්ටෝ රිකෝ පොදු ප්‍රවාහනයේ අනෙකුත් ආකාර අතර පුවර්ටෝ රිකෝ දූපත් සමූහයට මෙන්ම කැරොස් පබ්ලිකෝස් (පෞද්ගලික කුඩා බස්) සේවය කරන මුහුදු තොටුපළවල් ඇතුළත් වේ.
පුවර්ටෝ රිකෝ හි ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ තුනක්, කැරොලිනාවේ ලුයිස් මුනෝස් මැරින් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ, පොන්ස් හි මර්සිඩිටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ සහ අගුවඩිල්ලා හි රෆායෙල් හර්නැන්ඩෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ සහ දේශීය ගුවන් තොටුපළ 27 ක් ඇත. ලුයිස් මුනෝස් මැරින් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ කැරිබියන් දූපත් වල විශාලතම ගුවන් ප්‍රවාහන මධ්‍යස්ථානයයි.[212]
.jpg)
පුවර්ටෝ රිකෝ හි ප්‍රධාන දිවයින පුරා විවිධ නගරවල වරායන් නවයක් ඇත. සැන් ජුවාන් වරාය පුවර්ටෝ රිකෝවේ විශාලතම වරාය වන අතර, කැරිබියන් දූපත්වල කාර්යබහුලම වරාය සහ වාණිජ ක්‍රියාකාරකම් සහ භාණ්ඩ ප්‍රවාහනය අනුව එක්සත් ජනපදයේ 10 වන කාර්යබහුලම වරාය වේ.[212] දෙවන විශාලතම වරාය වන්නේ පොන්ස් හි ඇමරිකානු වරාය වන අතර, එය දැනට වසරකට භාණ්ඩ ධාරිතාව අඩි විස්සක බහාලුම් (TEU) මිලියන 1.5 දක්වා වැඩි කිරීම සඳහා පුළුල් වෙමින් පවතී.[213]
උපයෝගිතා
[සංස්කරණය]විදුලිය
[සංස්කරණය]පුවර්ටෝ රිකෝ විදුලි බල අධිකාරිය (PREPA, ස්පාඤ්ඤ: Autoridad de Energía Eléctrica, AEE)— යනු පුවර්ටෝ රිකෝ හි විදුලි බල සමාගමක් වන අතර පුවර්ටෝ රිකෝ හි රජය සතු සංස්ථාවකි. එය පුවර්ටෝ රිකෝ හි විදුලි උත්පාදනය, විදුලි සම්ප්‍රේෂණය සහ විදුලි බෙදා හැරීම සඳහා වගකිව යුතුය.[214] නීතියට අනුව, PREPA යනු පුවර්ටෝ රිකෝ හි එවැනි ව්‍යාපාර පැවැත්වීමට බලයලත් එකම ආයතනය වූ අතර, එය 2018 දක්වා එය රජයේ ඒකාධිකාරයක් බවට පත් කළේය. අධිකාරිය පාලනය කරනු ලබන්නේ පුවර්ටෝ රිකෝ සෙනෙට් සභාවේ උපදෙස් සහ කැමැත්ත ඇතිව ආණ්ඩුකාරවරයා විසින් පත් කරන ලද පාලක මණ්ඩලයක් විසින් වන අතර එය විධායක අධ්‍යක්ෂවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලැබේ.
2018 ජූලි 20 වන දින, පුවර්ටෝ රිකෝ නීතිය 120-2018 (Ley para Transformar el Sistema Electrico de Puerto Rico) අත්සන් කරන ලදී. මෙම නීතිය PREPA හට යටිතල පහසුකම් සහ සේවා වෙනත් සැපයුම්කරුවන්ට විකිණීමට බලය පවරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, 2020 ජුනි 22 වන දින ගිවිසුමක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් LUMA Energy බලශක්ති බෙදාහැරීමේ සහ සම්ප්‍රේෂණ යටිතල පහසුකම්වල මෙන්ම PREPA හි මෙහෙයුම්වල අනෙකුත් ක්ෂේත්‍රවල නව ක්‍රියාකරු බවට පත් කරන ලද අතර, එමඟින් පුවර්ටෝ රිකෝ විදුලිබල ජාලය අර්ධ වශයෙන් පුද්ගලීකරණය කරන ලදී. මහජනතාවගේ සහ හිටපු PREPA සේවකයින්ගේ සහ වෘත්තීය සමිති සාමාජිකයින්ගේ දෘෂ්ටි කෝණයෙන් විරෝධතා සහ අවිනිශ්චිතතාවයන් මධ්‍යයේ, පවරා ගැනීම 2021 ජුනි 1 වන දිනට නියම කරන ලදී.[215][216]
ජලය සහ අපද්‍රව්‍ය
[සංස්කරණය]ඒ හා සමානව, පුවර්ටෝ රිකෝ ජලනල හා අපජල අධිකාරිය (PRASA, ස්පාඤ්ඤ: Autoridad de Acueductos y Alcantarillados, AAA) යනු ජල සමාගමක් වන අතර පුවර්ටෝ රිකෝහි ජලයේ ගුණාත්මකභාවය, කළමනාකරණය සහ සැපයුම සඳහා වගකිව යුතු රජය සතු සංස්ථාවකි.[217] පුවර්ටෝ රිකෝ හි එවැනි ව්‍යාපාරයක් පැවැත්වීමට බලයලත් එකම ආයතනය එය වන අතර, එය ඵලදායී ලෙස රජයේ ඒකාධිකාරයක් බවට පත් කරයි. එහි පැවැත්ම 1945 මැයි 1 දින අංක 40 දරන නීතිය මගින් නියම කර ඇති අතර, ඊට අදාළ සංශෝධන ද ඇතුළත් වේ.[218]
විදුලි සංදේශ
[සංස්කරණය]පුවර්ටෝ රිකෝ හි විදුලි සංදේශවලට ගුවන්විදුලිය, රූපවාහිනිය, ස්ථාවර සහ ජංගම දුරකථන සහ අන්තර්ජාලය ඇතුළත් වේ. පුවර්ටෝ රිකෝ හි විකාශනය එක්සත් ජනපද ෆෙඩරල් සන්නිවේදන කොමිසම (FCC) විසින් නියාමනය කරනු ලැබේ.[219] 2007 වන විට, දිවයිනේ රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථාන 30 ක්, ගුවන්විදුලි මධ්‍යස්ථාන 125 ක් සහ දළ වශයෙන් රූපවාහිනී යන්ත්‍ර මිලියන 1 ක් තිබුණි. කේබල් රූපවාහිනී දායකත්ව සේවා ලබා ගත හැකි අතර, එක්සත් ජනපද සන්නද්ධ හමුදා ගුවන්විදුලි සහ රූපවාහිනී සේවය ද දිවයිනේ විකාශනය වේ.[220] පුවර්ටෝ රිකෝ හි තමන්ගේම ආධුනික ගුවන්විදුලි උපසර්ග ද ඇත, ඒවා යාබද එක්සත් ජනපදයේ ඒවාට වඩා වෙනස් වන්නේ අංකයට පෙර අකුරු දෙකක් ඇති බැවිනි. වඩාත්ම ප්‍රසිද්ධ උපසර්ගය KP4 වන නමුත්, දූපත් සමූහයේ (ඩෙසෙචියෝ සහ මොනා ඇතුළුව) භාවිතය සඳහා වෙන් කර ඇති අනෙකුත් ඒවා නම්: KP3/KP4/NP3/NP4/WP3/WP4 (පුවර්ටෝ රිකෝ, වීක්ස් සහ කුලෙබ්‍රා) සහ KP5/NP5/WP5 (ඩෙසෙචියෝ දූපත).[221] ආධුනික ගුවන්විදුලි ක්‍රියාකරුවන් (හැම් රේඩියෝ ක්‍රියාකරුවන් ලෙසද හැඳින්වේ) දිවයිනේ ප්‍රසිද්ධ කණ්ඩායමක් වන අතර ඔවුන්ගේ ඇමතුම් ලකුණ සහිත විශේෂ වාහන බලපත්‍ර තහඩු ලබා ගත හැකිය.[222] ඔවුන් ආපදා සහන සඳහා ප්‍රධාන අංගයක් වී ඇත.[223]
ජන විකාශනය
[සංස්කරණය]| සංගණනය | ජනගහනය | Note | %± |
|---|---|---|---|
| 1800 | 155,426 | — | |
| 1860 | 583,308 | — | |
| 1900 | 953,243 | — | |
| 1910 | 1,118,012 | 17.3% | |
| 1920 | 1,299,809 | 16.3% | |
| 1930 | 1,543,913 | 18.8% | |
| 1940 | 1,869,255 | 21.1% | |
| 1950 | 2,210,703 | 18.3% | |
| 1960 | 2,349,544 | 6.3% | |
| 1970 | 2,712,033 | 15.4% | |
| 1980 | 3,196,520 | 17.9% | |
| 1990 | 3,522,037 | 10.2% | |
| 2000 | 3,808,610 | 8.1% | |
| 2010 | 3,725,789 | −2.2% | |
| 2020 | 3,285,874 | −11.8% | |
| 1765–2020 (*1899 සංඝණනය 1900 ලෙස දක්වා ඇත)[224][225] | |||
පුවර්ටෝ රිකෝහි ජනගහනය, මුල් ඇමරිකානු ඉන්දියානු ජනාවාසකරණය, යුරෝපීය යටත් විජිතකරණය, වහල්භාවය, ආර්ථික සංක්‍රමණය සහ එක්සත් ජනපදයේ සංස්ථාපිත නොවූ භූමියක් ලෙස දූපත් සමූහයේ තත්ත්වය වැනි බලපෑම් පිළිබිඹු කරයි. පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන් ඉහළ ජනවාර්ගික හා සංස්කෘතික විවිධත්වයක් මෙන්ම විවිධ ජනවිකාස අතර අන්තර් විවාහ සහ සංස්කෘතීන් පිළිබඳ දිගු ඉතිහාසයකින් සංලක්ෂිත වේ; වාර්ගික හා ජනවාර්ගික අනන්‍යතාවය පසුව සංකීර්ණ හා බොහෝ විට නොපැහැදිලි වන අතර, ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත යුගයේ පුළුල් ආකල්ප සහ ප්‍රතිපත්ති, 20 වන සියවසේ ඇමරිකානු වාර්ගික දේශපාලනය සහ 21 වන සියවසේ එක්සත් ජනපදයේ සංස්කෘතික හා අනන්‍යතාවයේ නවීන ප්‍රවණතා මගින් හැඩගැසී ඇත.[226]
2020 එක්සත් ජනපද සංගණනයට අනුව, පුවර්ටෝ රිකෝ හි පදිංචිකරුවන් 3,285,874 ක් සිටි අතර එය 2010 සිට 11.8% ක අඩුවීමකි. පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ජනගහනය 2000 දී උපරිමයට පැමිණි අතර එය 3,808,610 ක් වූ අතර 2010 දී එය 3,725,789 දක්වා පහත වැටුණි.[227] ආර්ථික දුෂ්කරතා සහ ස්වාභාවික විපත් හේතුවෙන් සංක්‍රමණය වීම, අඩු උපත් අනුපාතයක් සමඟ සම්බන්ධ වීම, 21 වන සියවස දක්වා අඛණ්ඩව ජනගහනය පහත වැටීමට හේතු වී ඇත.[228]
ජනගහන ව්‍යාප්තිය
[සංස්කරණය]2020 සංගණනයට අනුව ජනගහනය 342,259 ක් සිටින සැන් ජුවාන් අගනුවර අනෙකුත් ප්‍රධාන නගර වේ.[229] බයමොන්, කැරොලිනා, පොන්ස් සහ කැගුවාස් ඇතුළත් වේ. දිවයිනේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගර දහයෙන් අටක් සැන් ජුවාන් අගනගර ප්‍රදේශය ලෙස සැලකෙන ප්‍රදේශය තුළ පිහිටා ඇති අතර අනෙක් දෙක දිවයිනේ දකුණේ (පොන්ස්) සහ බටහිරින් (මායාගුවෙස්) පිහිටා ඇත.
| Rank | Metropolitan Statistical Area | Pop. | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 සැන් ජුවන්  බයමොන් |
1 | සැන් ජුවන් | San Juan-Caguas-Guaynabo | 342,259 |  කැරොලිනා  පොන්ස් | ||||
| 2 | බයමොන් | San Juan-Caguas-Guaynabo | 185,187 | ||||||
| 3 | කැරොලිනා | San Juan-Caguas-Guaynabo | 154,815 | ||||||
| 4 | පොන්ස් | Ponce | 137,491 | ||||||
| 5 | කගුආස් | San Juan-Caguas-Guaynabo | 127,244 | ||||||
| 6 | ගුවයිනාබෝ | San Juan-Caguas-Guaynabo | 89,780 | ||||||
| 7 | ඇරෙසිබෝ | San Juan-Caguas-Guaynabo | 87,754 | ||||||
| 8 | ටෝවා බාජා | San Juan-Caguas-Guaynabo | 75,293 | ||||||
| 9 | මයගුයිස් | Mayagüez | 73,077 | ||||||
| 10 | ටෘජිලෝ ඇල්ටෝ | San Juan-Caguas-Guaynabo | 67,740 | ||||||
ජනගහන සැකැස්ම
[සංස්කරණය]2020 වන විට, ජනගහනයෙන් සියයට 98.9 ක් හිස්පැනික් හෝ ලතින් ජාතිකයන් වූ අතර, ඉන් සියයට 95.5 ක් පුවර්ටෝ රිකන් සහ 3.4% ක් පුවර්ටෝ රිකන් නොවන සම්භවයක් ඇති හිස්පැනික් ජාතිකයන් විය; ජනගහනයෙන් සියයට 1.1 ක් පමණක් හිස්පැනික් නොවන අය විය.[232] "සුදු" ලෙස හඳුනාගෙන ඇති පුද්ගලයින්ගෙන් පහෙන් එකකටත් වඩා අඩු (සියයට 17.1), එය සියයට 80 කට ආසන්න අඩුවීමකි; ඊට වෙනස්ව, පුවර්ටෝ රිකන් ජාතිකයන්ගෙන් අඩකට ආසන්න (සියයට 49.8) බහු වාර්ගික බව වාර්තා කළහ - 2010 දී සියයට 3 ක් පමණි - දළ වශයෙන් හතරෙන් එකක් "වෙනත් ජාතියක් පමණක්" (සියයට 25.5) තෝරා ගත්හ.[233]
1765, 1775, 1800, 1815, 1832, 1846 සහ 1857 දී ස්පාඤ්ඤය විසින් පුවර්ටෝ රිකෝ හි සංගණන සම්පූර්ණ කරන ලදී, නමුත් සමහර දත්ත වගුගත කර නොතිබූ අතර 1943 දී ප්‍රින්ස්ටන් විශ්ව විද්‍යාලයේ ජනගහන පර්යේෂණ කාර්යාලයේ ඇමරිකානු ජනවිකාස විද්‍යාඥවරියක වන අයිරින් බාන්ස් ටෝබර් විසින් කරන ලද වාර්තාවක විශ්වාසදායක ලෙස සැලකේ.[234]
අඛණ්ඩ යුරෝපීය සංක්‍රමණය සහ ඉහළ ස්වාභාවික වැඩිවීම 1800 දී 155,426 ක් වූ පුවර්ටෝ රිකෝ හි ජනගහනය 19 වන සියවස අවසන් වන විට මිලියනයකට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් දක්වා වර්ධනය වීමට උපකාරී විය. 1858 සැප්තැම්බර් 30 වන දින රාජකීය නියෝගයක් මගින් පවත්වන ලද සංගණනයකින් එකල පුවර්ටෝ රිකෝ ජනගහනයේ පහත එකතුව ලබා දෙන ලදී: 341,015 ක් නිදහස් වර්ණ සහිත; 300,430 ක් සුදු; සහ 41,736 ක් වහලුන් විය.[235] 1887 දී කරන ලද සංගණනයකින් 800,000 ක් පමණ ජනගහනයක් සොයා ගත් අතර, ඉන් 320,000 ක් කළු ජාතිකයන් විය.[236]
19 වන සියවසේදී, පවුල් සිය ගණනක් පුවර්ටෝ රිකෝ වෙත පැමිණියහ, ප්‍රධාන වශයෙන් කැනරි දූපත් සහ ඇන්ඩලූසියාවෙන් පමණක් නොව, කැටලෝනියාව, ඇස්ටූරියස්, ගැලීසියාව සහ බැලෙයරික් දූපත් වැනි ස්පාඤ්ඤයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවලින් ද පැමිණියහ; පසුව දකුණු ඇමරිකාවේ ස්පාඤ්ඤයේ පැරණි යටත් විජිතවලින් පැමිණි ස්පාඤ්ඤ පක්ෂපාතීහු ගණනාවක් ඔවුන් හා එක් වූහ. කෝර්සිකා, ප්‍රංශය, ලෙබනනය, පෘතුගාලය, අයර්ලන්තය, ස්කොට්ලන්තය, ජර්මනිය සහ ඉතාලිය ඇතුළු ස්පාඤ්ඤයෙන් පිටත පදිංචිකරුවන් කුඩා සංඛ්‍යාවක් ද සිටියහ; හිස්පැනික් නොවන රටවලින් මෙම සංක්‍රමණය බොහෝ දුරට රියල් සෙඩුලා ඩි ග්‍රේසියස් ඩි 1815 (1815 රාජකීය ආඥාව) හි ප්‍රතිඵලයක් වූ අතර, එමඟින් යුරෝපීය කතෝලිකයන්ට දිවයිනේ ජනාවාස නොවූ අභ්‍යන්තරයේ ඉඩම් වෙන් කිරීම් ලබා දෙන ලදී, ඔවුන් බදු ගෙවා කතෝලික පල්ලියට සහාය දුන්නේ නම්.
1960 සහ 1990 අතර, පුවර්ටෝ රිකෝ හි සංගණන ප්‍රශ්නාවලියෙහි ජාතිය හෝ ජනවාර්ගිකත්වය පිළිබඳව විමසා නොතිබුණි. 2000 එක්සත් ජනපද සංගණනයට පුවර්ටෝ රිකෝ හි වාර්ගික ස්වයං හඳුනාගැනීමේ ප්‍රශ්නයක් ඇතුළත් වූ අතර, ඒ අනුව බොහෝ පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන් සුදු සහ ලතින් ඇමරිකානුවන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර ස්වල්ප දෙනෙක් කළු හෝ වෙනත් ජාතියක් ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.
ජනගහනයෙන් සියයට එකකටත් වඩා අඩු සංඛ්‍යාවක් ආදිවාසීන් ලෙස හඳුනා ගත්තද, පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන්ගෙන් විශාල ප්‍රමාණයකට ස්වදේශීය සම්භවයක් ඇත:[237] දිවයින පුරා අහඹු ලෙස තෝරාගත් විෂයයන් 800 කින් ජාන සාම්පල ලබා ගත් පුවර්ටෝ රිකෝ විශ්ව විද්‍යාලය විසින් 2003 දී කරන ලද අධ්‍යයනයකින් හෙළි වූයේ සමීක්ෂණයට ලක් කළ අයගෙන් සියයට 61.1 කට ස්වදේශික සම්භවයක් ඇති මයිටොකොන්ඩ්‍රියල් DNA ඇති බවයි; ඊට අමතරව, සියයට 26.4 ක් අප්‍රිකානු සලකුණු ඇති අතර සියයට 12.5 ක් යුරෝපීය සම්භවයක් පෙන්නුම් කළහ.[238] මෙම අධ්‍යයනයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන් අතර ස්වදේශික සහ ටයිනෝ අනන්‍යතාවය නැවත ඇති විය; 2010 සංගණනයේදී, ප්‍රතිචාර දැක්වූවන් 19,839 දෙනෙකු "ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් හෝ ඇලස්කන් ස්වදේශිකයින්" ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, එය 2000 ගණන් බැලීම්වලට වඩා සියයට 49 ක පමණ වැඩිවීමකි.[238]
සංක්‍රමණ සහ සංක්‍රමණ
[සංස්කරණය]| වාර්ගික කණ්ඩායම් | ||||||
| වර්ෂය | ජනගහනය | සුදු | මිශ්‍ර (ප්‍රධාන වශයෙන් ද්විවාර්ගික සුදු යුරෝපීය සහ කළු අප්‍රිකානු) | කළු | ආසියානු | වෙනත් |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2000 | 3,808,610 | 80.5% (3,064,862) | 11.0% (418,426) | 8.0% (302,933) | 0.2% (7,960) | 0.4% (14,429) |
| 2010 | 3,725,789 | 75.8% (2,824,148) | 11.1% (413,563) | 12.4% (461,998) | 0.2% (7,452) | 0.6% (22,355) |
| 2016 | 3,195,153 | 68.9% (2,201,460) | n/a (n/a) | 9.8% (313,125) | 0.2% (6,390) | 0.8% (25,561) |
මෑත කාලීන සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක්, නීත්‍යානුකූල සහ නීති විරෝධී යන දෙඅංශයෙන්ම, ලතින් ඇමරිකාවෙන් පැමිණේ, අඩකට වඩා ඩොමිනිකන් ජනරජයෙන් පැමිණේ. ඩොමිනිකන්වරු පුවර්ටෝ රිකෝ නොවන හිස්පැනික්වරුන්ගෙන් 53% ක් නියෝජනය කරන අතර, පුවර්ටෝ රිකෝ හි ජනගහනයෙන් 1.8% ක් පමණ වේ.[239] විශේෂයෙන් හයිටි, ඩොමිනිකන් ජනරජය,[240] සහ කියුබාව[තහවුරු කර නොමැත] යන රටවලින් පැමිණෙන සමහර නීතිවිරෝධී සංක්‍රමණිකයන්, එක්සත් ජනපද ප්‍රධාන භූමියට යාමට තාවකාලික නැවතුම් ස්ථානයක් ලෙස පුවර්ටෝ රිකෝව භාවිතා කරයි. මෑත කාලීන සංක්‍රමණිකයින්ගේ අනෙකුත් ප්‍රධාන මූලාශ්‍ර අතර කියුබාව, කොලොම්බියාව, මෙක්සිකෝව, වෙනිසියුලාව, හයිටි, හොන්ඩුරාස්, පැනමාව, ඉක්වදෝරය, ස්පාඤ්ඤය සහ ජැමෙයිකාව ඇතුළත් වේ.[241][242] ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපද ප්‍රධාන භූමියෙන් පුවර්ටෝ රිකෝ හි පදිංචි වන පුවර්ටෝ රිකෝ නොවන එක්සත් ජනපද පුරවැසියන් බොහෝ දෙනෙක් සිටිති, ඔවුන්ගෙන් බහුතරයක් සුදු ඇමරිකානුවන් වන අතර කුඩා සංඛ්‍යාවක් කළු ඇමරිකානුවන් වේ. ඇත්ත වශයෙන්ම, හිස්පැනික් නොවන ජනතාව 1.1% ක් නියෝජනය කරන අතර ඔවුන්ගෙන් බහුතරයක් එක්සත් ජනපද ප්‍රධාන භූමියෙන් වෙති. එක්සත් ජනපද පුරවැසියන්ගෙන් කුඩා සංඛ්‍යාවක් එක්සත් ජනපද වර්ජින් දූපත් වලින් පැමිණේ. බොහෝ පුවර්ටෝ රිකානුවන් 'චක්‍රලේඛ සංක්‍රමණය' වල නිරත වන බැවින්, නුයෝරිකානුවන් සහ අනෙකුත් ප්‍රාන්ත පුවර්ටෝ රිකානුවන් විශාල සංඛ්‍යාවක් ආපසු පැමිණෙති.[243] පුවර්ටෝ රිකෝ හි පුවර්ටෝ රිකෝ නොවන හිස්පැනික්වරුන් කුඩා සංඛ්‍යාවක් ඇත්ත වශයෙන්ම එක්සත් ජනපද ප්‍රධාන භූමියෙන් ඇමරිකාවේ උපන් සංක්‍රමණිකයන් වන අතර මෑත කාලීන සංක්‍රමණිකයන් නොවේ. බොහෝ මෑත කාලීන සංක්‍රමණිකයන් සැන් ජුවාන් අගනගර ප්‍රදේශයේ සහ ඒ අවට පදිංචි වෙති.
සංක්‍රමණය සමකාලීන පුවර්ටෝ රිකෝ ඉතිහාසයේ ප්‍රධාන කොටසකි. දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් ටික කලකට පසු, දරිද්‍රතාවය, ලාභ ගුවන් ගමන් ගාස්තු සහ දූපත් රජය විසින් ප්‍රවර්ධනය කිරීම නිසා පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන් එක්සත් ජනපද ප්‍රධාන භූමියට, විශේෂයෙන් ඊසානදිග ප්‍රාන්තවලට සහ අසල ෆ්ලොරිඩාවට සංක්‍රමණය වීමට හේතු විය.[244] පුවර්ටෝ රිකෝහි ආර්ථිකය වැඩිදියුණු වූ විට සහ එහි උපත් අනුපාතය පහත වැටුණු විට පවා මෙම ප්‍රවණතාවය දිගටම පැවතුනි. පුවර්ටෝ රිකානුවන් "චක්‍රලේඛ සංක්‍රමණ" රටාවක් අනුගමනය කරමින් සිටින අතර, සමහර සංක්‍රමණිකයන් දිවයිනට නැවත පැමිණේ. මෑත වසරවලදී, ජනගහනය කැපී පෙනෙන ලෙස පහත වැටී ඇති අතර, උපත් අනුපාතය පහත වැටීම සහ සංක්‍රමණය හේතුවෙන් 2012 දී 1% කින් පමණ සහ 2013 දී අතිරේක 1% කින් (පුද්ගලයින් 36,000) පහත වැටී ඇත.[245] 2017 දී මාරියා සහ ඉර්මා චණ්ඩ මාරුතවල බලපෑම, සංස්ථාපිත නොවූ භූමියේ නරක අතට හැරෙන ආර්ථිකය සමඟ ඒකාබද්ධව, එක්සත් ජනපදය දූපත් සමූහය අත්පත් කර ගැනීමෙන් පසු එහි විශාලතම ජනගහන පහත වැටීමට හේතු විය.
2020 එක්සත් ජනපද සංගණනයට අනුව, එක්සත් ජනපදයේ පුවර්ටෝ රිකෝවෙන් පිටත ජීවත් වන පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන්ගේ සංඛ්‍යාව පුවර්ටෝ රිකෝවේ ජීවත් වන අයට වඩා දෙගුණයකට ආසන්නය.[246] ඉතිරිව සිටින අයට වඩා පිටව යන අය හොඳ අධ්‍යාපනයක් ලබා ඇති බැවින්, මෙය පුවර්ටෝ රිකෝවේ ආර්ථිකයට සිදුවන හානිය අවධාරණය කරයි.
එක්සත් ජනපද සංගණන කාර්යාංශයේ 2019 ජූලි 1 වන දින ඇස්තමේන්තුව මත පදනම්ව, 2010 සංගණන දත්ත වගුගත කිරීමෙන් පසු පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලයේ ජනගහනය 532,095 කින් අඩු වී ඇත.[247]
භාෂා
[සංස්කරණය]පුවර්ටෝ රිකෝ රජයේ විධායක ශාඛාවේ[248] නිල භාෂා[249] ස්පාඤ්ඤ සහ ඉංග්‍රීසි වන අතර, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව ප්‍රධාන භාෂාව වේ. 1902 ඉංග්‍රීසි පමණක් භාෂා නීතියක් තිබියදීත්, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සමස්ත පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය අධිකරණ පද්ධතියේ එකම නිල භාෂාව වන අතර එය එසේ වී ඇත.[250] කෙසේ වෙතත්, පුවර්ටෝ රිකෝ දිස්ත්‍රික්කය සඳහා එක්සත් ජනපද දිස්ත්‍රික් උසාවියේ සියලුම නිල ව්‍යාපාර ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් පවත්වනු ලැබේ. ජනගහනයෙන් 10% කටත් වඩා අඩු පිරිසකගේ ප්‍රාථමික භාෂාව ඉංග්‍රීසි වේ. දිවයිනේ ව්‍යාපාර, අධ්‍යාපනය සහ දෛනික ජීවිතයේ ප්‍රමුඛ භාෂාව ස්පාඤ්ඤ වන අතර එය ජනගහනයෙන් 95% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් කතා කරයි.[251]
වයස අවුරුදු පහ සහ ඊට වැඩි පුද්ගලයින්ගෙන් 94.3% ක් නිවසේදී ස්පාඤ්ඤ පමණක් කතා කරන අතර 5.5% ක් ඉංග්‍රීසි කතා කරන අතර 0.2% ක් වෙනත් භාෂා කතා කරයි. එක්සත් ජාතීන්ගේ දත්ත මත පදනම්ව 2012 දී පිව් පර්යේෂණ සමීක්ෂණයකින් වැඩිහිටි සාක්ෂරතා අනුපාතය 90.4% ක් පෙන්නුම් කළේය.
පුවර්ටෝ රිකෝ හි, රජයේ පාසල් උපදෙස් සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් පවත්වනු ලැබේ. ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් පමණක් ඉගැන්වීම අරමුණු කරගත් රජයේ පාසල් 1,400කට අධික සංඛ්‍යාවකින් දුසිමක පමණ නියමු වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කර ඇත. ගුරු කාර්ය මණ්ඩලයේ විරෝධතා බහුලව දක්නට ලැබේ, සමහර විට ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් ඉංග්‍රීසි භාෂාව චතුර ලෙස හැසිරවිය නොහැකි නිසා විය හැකිය.[252] ඉංග්‍රීසි දෙවන භාෂාවක් ලෙස උගන්වනු ලබන අතර එය ප්‍රාථමික මට්ටමේ සිට උසස් පාසල දක්වා අනිවාර්ය විෂයයකි. බිහිරි ප්‍රජාවේ භාෂා වන්නේ ඇමරිකානු සංඥා භාෂාව සහ එහි දේශීය ප්‍රභේදය වන පුවර්ටෝ රිකන් සංඥා භාෂාවයි.
පුවර්ටෝ රිකෝහි ස්පාඤ්ඤ භාෂාව වෙනත් තැන්වල කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් එය වෙනස් කරන වචන මාලාවේ සහ වාක්‍ය ඛණ්ඩයේ බොහෝ අනන්‍යතා ඇති බවට පරිණාමය වී ඇත. පුවර්ටෝ රිකන් ස්පාඤ්ඤ භාෂාව බොහෝ ටයිනෝ වචන මෙන්ම ඉංග්‍රීසි වචන ද භාවිතා කරයි. පුවර්ටෝ රිකෝහි කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇති විශාලතම බලපෑම කැනරි දූපත් වල ය. ටයිනෝ ණයට ගත් වචන බොහෝ විට භාවිතා කරනු ලබන්නේ වෘක්ෂලතා, ස්වාභාවික සංසිද්ධි සහ ස්වදේශීය සංගීත භාණ්ඩවල සන්දර්භය තුළ ය. ඒ හා සමානව, ප්‍රධාන වශයෙන් බටහිර අප්‍රිකානු භාෂාවන්ට ආරෝපණය කරන ලද වචන ආහාර, සංගීතය සහ නැටුම් සන්දර්භයන් තුළ, විශේෂයෙන් උප සහරා අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් සාන්ද්‍රණය වූ වෙරළබඩ නගරවල සම්මත කර ගන්නා ලදී.
ආගම
[සංස්කරණය]පුවර්ටෝ රිකෝහි ප්‍රමුඛ ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මයයි. කතෝලික ධර්මය ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ගෙන එන ලද අතර ක්‍රමයෙන් එය ප්‍රමුඛ ඇදහිල්ල බවට පත්විය. පුවර්ටෝ රිකෝ ඇතුළු ඇමරිකාවේ පළමු රදගුරු පදවි 1511 දී II වන ජූලියස් පාප් වහන්සේ විසින් අනුමත කරන ලදී.[255] 1512 දී, ප්‍රාදේශීය පල්ලි සඳහා පූජකවරුන් පිහිටුවන ලදී. 1759 වන විට, සෑම පල්ලියකටම පූජකයෙකු සිටියේය.[256] 1984 ඔක්තෝබර් මාසයේදී දෙවන ජෝන් පෝල් පාප් වහන්සේ පුවර්ටෝ රිකෝවට ගියහ. පුවර්ටෝ රිකෝහි සියලුම නගර සභාවලට අවම වශයෙන් එක් කතෝලික පල්ලියක් හෝ ඇති අතර, ඒවායින් බොහොමයක් නගර මධ්‍යයේ හෝ ප්ලාසා හි පිහිටා ඇත.
ස්පාඤ්ඤ කතෝලික පාලනය යටතේ මර්දනය කරන ලද රෙපරමාදු ආගම, එක්සත් ජනපද පාලනය යටතේ නැවත මතු වූ අතර, සමකාලීන පුවර්ටෝ රිකෝව පෙර සියවස්වලට වඩා අන්තර් පාපොච්චාරණය කළ නමුත්, කතෝලික ධර්මය ප්‍රමුඛ ආගම ලෙස දිගටම පවතී. පළමු රෙපරමාදු පල්ලිය වන ඉග්ලේෂියා ඩි ලා සැන්ටිසිමා ට්‍රිනිඩෑඩ්, 1872 දී ඇන්ටිගුවා ඇන්ග්ලිකන් රදගුරු පදවිය විසින් පොන්ස් හි පිහිටුවන ලදී.[257] එය ඇමරිකාවේ මුළු ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේම පළමු කතෝලික නොවන පල්ලිය විය.[258][259]
ජනගහනයේ නිකාය බිඳවැටීම සම්බන්ධයෙන් මූලාශ්‍ර වෙනස් වේ. 1998 දී පෝල්ස්ටර් පැබ්ලෝ රාමෝස් ප්‍රකාශ කළේ ජනගහනයෙන් සියයට 38 ක් කතෝලික, සියයට 28 ක් පෙන්තකොස්ත සහ සියයට 18 ක් ස්වාධීන පල්ලි බවයි; මුළු රෙපරමාදු භක්තිකයන් සංඛ්‍යාව සාමූහිකව මිලියන දෙකකට ආසන්න ජනතාවක් හෝ ජනගහනයෙන් සියයට 46 ක් විය. තවත් පර්යේෂකයෙක් 1997 දී රෙපරමාදු භක්තිකයන්ගේ අනුපාතය පිළිබඳ වඩාත් ගතානුගතික තක්සේරුවක් ලබා දුන් අතර, රෙපරමාදු ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් සියයට 33 සිට 38 දක්වා වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් බහුතරය පෙන්තකොස්ත; කෙසේ වෙතත්, 2022 වන විට පුවර්ටෝ රිකෝව සියයට 75 ක් එවැන්ජලිස්ත බවට පත් වනු ඇතැයි ඇස්තමේන්තු කළේය.[260]
2014 පිව් පර්යේෂණ වාර්තාවකින් හෙළි වූයේ පුවර්ටෝ රිකානුවන්ගෙන් 56% ක් පමණක් කතෝලිකයන් බවත්, 33% ක් රෙපරමාදු භක්තිකයන් බවත්, 8% ක් අනුබද්ධ නොවූ බවත්ය; මෙම සංඛ්‍යා CIA World Factbook විසින් බෙදාගෙන ඇති අතර, එහි තවදුරටත් සඳහන් කරන්නේ රෙපරමාදු භක්තිකයන් "බොහෝ දුරට පෙන්තකොස්ත" වන අතර අනෙකුත් ආගම් සියයට 2 ක් වන අතර අදේවවාදීන් සියයට එකක් පමණක් බවයි.[261] එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රධාන භූමියේ ජීවත් වන පුවර්ටෝ රිකානුවන් සමීක්ෂණය කළ පෙර වසරේ Pew පර්යේෂණයෙන් හෙළි වූයේ පුවර්ටෝ රිකානු වැඩිහිටියන්ගෙන් 45% ක් පමණ පමණක් තමන් කතෝලිකයන් ලෙසත්, 29% ක් රෙපරමාදු භක්තිකයන් ලෙසත්, 20% ක් ආගමකට අනුබද්ධ නොවන අය ලෙසත් හඳුනාගෙන ඇති බවයි.[262] ඊට වෙනස්ව, 2014 මාර්තු මාසයේ ඇසෝසියේටඩ් ප්‍රෙස් ලිපියක සඳහන් වූයේ පුවර්ටෝ රිකානුවන්ගෙන් "සියයට 70 කට වඩා" කතෝලිකයන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති බවයි.[263]
භූමියේ නැගෙනහිර ඕතඩොක්ස් පල්ලි දෙකක් වටා කේන්ද්‍රගත වූ කුඩා නැගෙනහිර ඕතඩොක්ස් ප්‍රජාවක් ඇත: සැන් ජර්මන් හි ශාන්ත ජෝන් ක්ලයිමකස්ගේ රුසියානු ඕතඩොක්ස් මෙහෙයුම සහ කැරොලිනා හි ශාන්ත ජෝර්ජ් ඇන්ටියෝකියන් ඕතඩොක්ස් පල්ලිය; දෙකටම ඉංග්‍රීසි සහ ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් සේවාවන් ඇත.[264][265] දිවයිනේ ඇති එකම පෙරදිග ඕතඩොක්ස් නිකාය නියෝජනය කරන අගුවාඩා හි කුඩා සිරියැක් ඕතඩොක්ස් පල්ලියක් ඇත. 2010 දී ඕතඩොක්ස් කිතුනුවන් ජනගහනයෙන් සියයට එකක් විය.[266] 2017 දී, පළමු නැගෙනහිර කතෝලික පල්ලිය පුවර්ටෝ රිකෝ හි පිහිටුවන ලදී.[267][268] 2023 දී, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය සැන් ජුවාන් හි දේවමාළිගාවක් කැප කළේය,[269] සහ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලයේ ආසන්න වශයෙන් 23,000 ක සාමාජිකත්වයක් ඇති බව වාර්තා විය.[270] 2015 දී, 25,832 වන යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් ජනගහනයෙන් 0.70% ක් පමණ නියෝජනය කළ අතර, සභා 324 ක් විය.[271]
පුවර්ටෝ රිකෝ හි කැරිබියන් හි විශාලතම යුදෙව් ප්‍රජාව වන අතර, දළ වශයෙන් 3,000 ක්,[272] වන අතර එය කොන්සර්වේටිව්, ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ඕතඩොක්ස් යුදෙව් ව්‍යාපාර නියෝජනය කරන එකම කැරිබියානු දූපතයි.[273] දිවයිනේ පළමු සිනගෝගය වන ෂාරේ සෙඩෙක්, 1952 දී ඇමරිකානු යුදෙව්වන් විසින් පිහිටුවන ලදී.[274][275][276]
2007 දී, පුවර්ටෝ රිකෝ හි මුස්ලිම්වරුන් 5,000 ක් පමණ සිටි අතර, එය ජනගහනයෙන් 0.13% ක් පමණ නියෝජනය කරයි.[277][278] දිවයින පුරා මුස්ලිම් පල්ලි අටක් පිහිටා ඇති අතර, බොහෝ මුස්ලිම්වරු රියෝ පියෙඩ්‍රාස් සහ කැගුවාස් හි ජීවත් වෙති; බොහෝ මුස්ලිම්වරු පලස්තීන සහ ජෝර්දාන සම්භවයක් ඇති අය වෙති.[279][280] බහායි ප්‍රජාවක් ද ඇත.[281]
පුවර්ටෝ රිකෝ හි බුද්ධාගම නිචිරන්, සෙන් සහ ටිබෙට් බුද්ධාගම සමඟ නියෝජනය වන අතර, උදාහරණයක් ලෙස නිව්යෝර්ක් පද්මසම්භව බෞද්ධ මධ්‍යස්ථානය සැන් ජුවාන් හි ශාඛාවක් ඇත.[282] අදේවවාදී ක්‍රියාකාරිකයෙකු සහ අධ්‍යාපනික සංවිධාන කිහිපයක් සහ පුවර්ටෝ රිකෝ හි පැස්ටාෆරියන් පල්ලිය නමින් අදේවවාදී උපහාසාත්මක ආගමක් ඇත.[283] ගුරාබෝ හි ඉස්කාන් දේවස්ථානයක් ක්‍රිෂ්ණා වෙනුවෙන් කැප කර ඇති අතර, සැන් ජුවාන් අගනගර ප්‍රදේශයේ දේශනා මධ්‍යස්ථාන දෙකක් ඇත.
ටයිනෝ ආගමික පිළිවෙත් කිහිප දෙනෙකු විසින් නැවත සොයාගෙන යම් ප්‍රමාණයකට ප්‍රතිනිර්මාණය කර ඇත.[284] ඒ හා සමානව, අප්‍රිකානු ආගමික සම්ප්‍රදායන්හි සමහර අංග නොනැසී පවතී, මන්ද අප්‍රිකානු වහලුන් විවිධ ජනයා සමඟ සම්බන්ධ විවිධ ජනවාර්ගික අප්‍රිකානු ආගමික පිළිවෙත් පවත්වා ගෙන ගිය බැවිනි; විශේෂයෙන්, සැන්ටේරියා හෝ ඉෆා හි යොරුබා විශ්වාසයන් සහ කොංගෝවෙන් ව්‍යුත්පන්න වූ පාලෝ මයොම්බේ. සමහර ස්වදේශික සහ අප්‍රිකානු පිළිවෙත් සහ විශ්වාසයන් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සමඟ සමමුහුර්ත කර ඇත. 1940 දී, ජුවානිටා ගාර්ෂියා පෙරසා, පුවර්ටෝ රිකෝ සම්භවයක් ඇති පළමු ආගම වන මිටා සභාව ආරම්භ කළේය.[285]
අධ්‍යාපනය සහ සාක්ෂරතාවය
[සංස්කරණය]පුවර්ටෝ රිකෝ හි පළමු පාසල වූයේ එස්කුවෙලා ද ග්‍රැමැටිකා (ව්‍යාකරණ පාසල) ය. එය 1513 දී බිෂොප් ඇලොන්සෝ මැන්සෝ විසින් සැන් ජුවාන් ආසන දෙව්මැදුර ඉදිකිරීමට නියමිත ප්‍රදේශයේ පිහිටුවන ලදී. පාසල නොමිලේ වූ අතර ලතින් භාෂාව, සාහිත්‍යය, ඉතිහාසය, විද්‍යාව, කලාව, දර්ශනය සහ දේවධර්මය ඉගැන්වූ පාඨමාලා විය.[286]
පුවර්ටෝ රිකෝ හි අධ්‍යාපනය මට්ටම් තුනකට බෙදා ඇත—ප්‍රාථමික (ප්‍රාථමික පාසල් ශ්‍රේණි 1–6), ද්විතීයික (අතරමැදි සහ උසස් පාසල් ශ්‍රේණි 7–12), සහ උසස් මට්ටම (උපාධි සහ උපාධි අධ්‍යයන). 2002 වන විට, පුවර්ටෝ රිකෝ ජනගහනයේ සාක්ෂරතා අනුපාතය 94.1% ක් විය; ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය අනුව, එය පිරිමින් සඳහා 93.9% ක් සහ කාන්තාවන් සඳහා 94.4% ක් විය.[287] 2000 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 60.0% ක් උසස් පාසල් උපාධියක් හෝ උසස් අධ්‍යාපනයක් ලබා ඇති අතර, 18.3% ක් උපාධියක් හෝ ඊට වැඩි උපාධියක් ලබා ඇත.
ප්‍රාථමික පාසල් මට්ටමින් උපදෙස් දීම වයස අවුරුදු 5 ත් 18 ත් අතර අනිවාර්ය වේ. 2010 වන විට, රජයේ පාසල් 1539 ක් සහ පෞද්ගලික පාසල් 806 ක් ඇත.[288]
විශාලතම සහ පැරණිතම විශ්ව විද්‍යාල පද්ධතිය වන්නේ විශ්ව විද්‍යාල 11 ක් සහිත පුවර්ටෝ රිකෝ පොදු විශ්ව විද්‍යාලය (UPR) ය. දිවයිනේ විශාලතම පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල පද්ධති වන්නේ යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩෙල් ටුරාබෝ, මෙට්‍රොපොලිටන් විශ්ව විද්‍යාලය සහ යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩෙල් එස්ටේ ක්‍රියාත්මක කරන සිස්ටෙමා යුනිවර්සිටාරියෝ ඇනා ජී. මෙන්ඩෙස් ය. අනෙකුත් පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල අතර බහු-කැම්පස් අන්තර් ඇමරිකානු විශ්ව විද්‍යාලය, පොන්ටිෆිකල් කතෝලික විශ්ව විද්‍යාලය, යුනිවර්සිඩෑඩ් පොලිටෙක්නිකා ඩි පුවර්ටෝ රිකෝ සහ යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩෙල් සැග්‍රඩෝ කොරාසන් ඇතුළත් වේ. පුවර්ටෝ රිකෝ හි වෛද්‍ය විද්‍යාල හතරක් සහ ABA-අනුමත නීති පාසල් තුනක් ඇත.
සෞඛ්‍යය
[සංස්කරණය].jpg)
2017 දී පුවර්ටෝ රිකෝ හි රෝහල් 69 ක් තිබුණි.[289] 2021 වන විට, CIA ලෝක තොරතුරු පොතට අනුව සාමාන්‍ය ආයු අපේක්ෂාව ආසන්න වශයෙන් අවුරුදු 82.1 ක් වන අතර එය 2010 දී අවුරුදු 78.7 සිට දියුණුවකි.[290]
Reforma de Salud de Puerto Rico (පුවර්ටෝ රිකෝ සෞඛ්‍ය ප්‍රතිසංස්කරණ) - දේශීයව La Reforma ('ප්‍රතිසංස්කරණය') ලෙස හැඳින්වේ - යනු රජය සතු රෝහල් සහ හදිසි මධ්‍යස්ථාන සේවයේ යෙදවීම වෙනුවට, පෞද්ගලික සෞඛ්‍ය රක්ෂණ සමාගම් ගිවිසුම්ගත කිරීම මගින් දුප්පත් සහ දුගී ජනතාවට වෛද්‍ය සහ සෞඛ්‍ය සේවා සපයන රජය විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන වැඩසටහනකි. ප්‍රතිසංස්කරණය පරිපාලනය කරනු ලබන්නේ පුවර්ටෝ රිකෝ සෞඛ්‍ය රක්ෂණ පරිපාලනය විසිනි.[291]
සංස්කෘතිය
[සංස්කරණය]නූතන පුවර්ටෝ රිකන් සංස්කෘතිය යනු සංස්කෘතික පූර්වගාමීන්ගේ අද්විතීය මිශ්‍රණයකි: යුරෝපීය (ප්‍රධාන වශයෙන් ස්පාඤ්ඤ, ඉතාලි, ප්‍රංශ, ජර්මානු සහ අයර්ලන්ත), අප්‍රිකානු සහ මෑතකදී සමහර උතුරු ඇමරිකානු සහ බොහෝ දකුණු ඇමරිකානුවන් ඇතුළුව. පසුගිය දශක කිහිපය තුළ බොහෝ කියුබානුවන් සහ ඩොමිනිකන්වරු දිවයිනට සංක්‍රමණය වී ඇත.
ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, පුවර්ටෝ රිකෝ ස්පාඤ්ඤ භාෂාව, කතෝලික ආගම සහ ඔවුන්ගේ සංස්කෘතික හා සදාචාරාත්මක වටිනාකම් සහ සම්ප්‍රදායන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් ලබා ගත්තේය. එක්සත් ජනපදය ඉංග්‍රීසි භාෂා බලපෑම, විශ්ව විද්‍යාල පද්ධතිය සහ සමහර නිවාඩු දින සහ පිළිවෙත් අනුගමනය කිරීම එකතු කළේය. 1903 මාර්තු 12 වන දින, පුවර්ටෝ රිකෝ විශ්ව විද්‍යාලය නිල වශයෙන් ආරම්භ කරන ලද අතර, එය වසර තුනකට පෙර ෆජාර්ඩෝ හි ආරම්භ කරන ලද කුඩා සංවිධානයක් වන "එස්කුවෙලා සාමාන්‍ය කාර්මික" වෙතින් ශාඛා විය.
පුවර්ටෝ රිකන් සංස්කෘතියෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් සංගීතයේ බලපෑම මත කේන්ද්‍රගත වන අතර දේශීය හා සාම්ප්‍රදායික රිද්මයන් සමඟ ඒකාබද්ධ වන අනෙකුත් සංස්කෘතීන් විසින් හැඩගස්වා ඇත. පුවර්ටෝ රිකන් සංගීතයේ ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී, ස්පාඤ්ඤ සහ අප්‍රිකානු සම්ප්‍රදායන්ගේ බලපෑම් වඩාත් කැපී පෙනුණි. කැරිබියන් සහ උතුරු ඇමරිකාව පුරා සංස්කෘතික චලනයන් පුවර්ටෝ රිකෝවට ළඟා වූ වඩාත් මෑත කාලීන සංගීත බලපෑම් සඳහා වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇත.[292][293]
පුවර්ටෝ රිකෝවේ බොහෝ සංකේත ඇත, නමුත් පුවර්ටෝ රිකෝ රජය විසින් නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත්තේ ෆ්ලෝර් ඩි මාගා පමණි.[294] පුවර්ටෝ රිකෝවේ අනෙකුත් ජනප්‍රිය, සාම්ප්‍රදායික හෝ නිල නොවන සංකේත වන්නේ පුවර්ටෝ රිකෝ ස්පින්ඩලිස්, කපොක් ගස, කොක්වි ගෙම්බා, ජිබාරෝ, ටයිනෝ ඉන්දියානු සහ එහි ජිබාරෝ සංස්කෘතික ස්මාරකය සහිත සෙරෝ ලාස් ටෙටාස් ය.[295][296]
ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය
[සංස්කරණය]පුවර්ටෝ රිකෝහි ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය ස්පාඤ්ඤ පාලනයේ සියවස් හතරක් සහ ඇමරිකානු පාලනයේ සියවසක් පුරා රැස් කරගත් සම්ප්‍රදායන්, ශෛලීන් සහ ජාතික බලපෑම්වල පුළුල් පරාසයක් පෙන්නුම් කරයි. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඉබෙරෝ-ඉස්ලාමීය, කලා ඩෙකෝ, පශ්චාත්-නූතන සහ තවත් බොහෝ ගෘහ නිර්මාණ ආකාර දිවයින පුරා දක්නට ලැබේ. නගරයෙන් නගරයට, බොහෝ කලාපීය වෙනස්කම් ද ඇත.
.jpg)
සැන්ටර්ස් වලට අමතරව, පැරණි සැන් ජුවාන් යනු 1864 සිට 1951 දක්වා සැන් ජුවාන් මහ නගර සභාව සෑදූ බැරියෝ දෙකෙන් එකකි, එම අවස්ථාවේදී රියෝ පියෙඩ්‍රාස් හි හිටපු ස්වාධීන මහ නගර සභාව ඈඳා ගන්නා ලදී. එහි බහුල සාප්පු, ඓතිහාසික ස්ථාන, කෞතුකාගාර, විවෘත කැෆේ, අවන්හල්, අලංකාර නිවාස, ගස් සෙවන සහිත ප්ලාසා සහ එහි පැරණි සුන්දරත්වය සහ වාස්තු විද්‍යාත්මක සුවිශේෂත්වය සමඟින්, පැරණි සැන් ජුවාන් දේශීය හා අභ්‍යන්තර සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා ප්‍රධාන ස්ථානයකි. ස්පාඤ්ඤ ගවේෂක ජුවාන් පොන්ස් ද ලියොන්ගේ සොහොන අඩංගු සැන් ජෝස් පල්ලිය සහ සැන් ජුවාන් බවුටිස්ටා ආසන දෙව්මැදුර ඇතුළු බොහෝ පොදු ප්ලාසා සහ පල්ලි වලින් ද දිස්ත්‍රික්කය සංලක්ෂිත වේ. 1865 දී ඉදිකරන ලද පුවර්ටෝ රිකෝ හි ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය සඳහා පැරණිතම කතෝලික පාසල වන කොලෙජියෝ ද පර්වුලෝස් ද එහි පිහිටා ඇත.
පැරණි සැන් ජුවාන් දිස්ත්‍රික්කයේ පැරණිතම කොටස් අර්ධ වශයෙන් දැවැන්ත බිත්ති වලින් වට වී ඇත. සංකේතාත්මක ෆෝට් සැන් ෆෙලිපේ ඩෙල් මොරෝ, ෆෝට් සැන් ක්‍රිස්ටෝබල් සහ ලා ෆෝටලෙසා ලෙසද හැඳින්වෙන එල් පැලසියෝ ද සැන්ටා කැටලිනා වැනි ආරක්ෂක ව්‍යුහයන් සහ කැපී පෙනෙන බලකොටු, බොහෝ ප්‍රහාරවලට ලක් වූ ජනාවාසයේ ප්‍රාථමික ආරක්ෂකයන් ලෙස ක්‍රියා කළේය. ලා ෆෝටලෙසා පුවර්ටෝ රිකෝ ආණ්ඩුකාරවරයාගේ විධායක මන්දිරය ලෙසද දිගටම සේවය කරයි. ඓතිහාසික බලකොටු බොහොමයක් සැන් ජුවාන් ජාතික ඓතිහාසික ස්ථානයේ කොටසකි.
1940 ගණන්වලදී, පැරණි සැන් ජුවාන්හි කොටස් අබලන් වූ අතර, බොහෝ ප්‍රතිසංස්කරණ සැලසුම් යෝජනා කරන ලදී. පැරණි සැන් ජුවාන් "කුඩා මෑන්හැටන්" ලෙස සංවර්ධනය කිරීමට පවා ප්‍රබල තල්ලුවක් තිබුණි. පැරණි නගරයේ පොදු යටත් විජිත ස්පාඤ්ඤ ගෘහ නිර්මාණ තේමාවන්ට නව ඉදිකිරීම් බලපාන්නේ නැති කිරීම සඳහා දැඩි ප්‍රතිසංස්කරණ නීති ක්‍රියාත්මක කරන ලදී. නව හෝටලයක් ඉදිකිරීම සඳහා සැන් ජුවාන්හි පැරණි කාර්මලයිට් කන්‍යාරාමය කඩා දැමිය යුතු බවට ව්‍යාපෘති යෝජනාවක් යෝජනා කළ විට, ආයතනය ගොඩනැගිල්ල ඓතිහාසික ගොඩනැගිල්ලක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, පසුව එය අලුත් කරන ලද පහසුකමක හෝටලයක් බවට පරිවර්තනය කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. මෙය පැරණි සැන් ජුවාන්හි හෝටලය එල් කොන්වෙන්ටෝ බවට පත් විය. පැරණි නගරය ප්‍රතිසංස්කරණය කර ප්‍රතිසංස්කරණය කර එය පුනර්ජීවනය කිරීමේ ආදර්ශය ඇමරිකාවේ අනෙකුත් නගර, විශේෂයෙන් හවානා, ලීමා සහ කාටජිනා ඩි ඉන්දියාස් විසින් අනුගමනය කර ඇත.
පොන්ස් ක්‍රියෝල් යනු 19 වන සියවසේ අගභාගයේ සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී පෝර්ටෝ රිකෝ හි පොන්ස් හි නිර්මාණය කරන ලද අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශෛලියකි. මෙම පෝර්ටෝ රිකෝ ගොඩනැගිලි විලාසය ප්‍රධාන වශයෙන් 1895 සහ 1920 අතර වර්ධනය වූ පොන්ස් හි නේවාසික නිවාසවල දක්නට ලැබේ. පොන්ස් ක්‍රියෝල් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය ප්‍රංශයේ, ස්පාඤ්ඤයේ සහ කැරිබියානු ස්වදේශීය භාෂාවේ සම්ප්‍රදායන්ගෙන් බොහෝ සෙයින් ණයට ගෙන ඇති අතර, විශේෂයෙන් කලාපයේ උණුසුම් හා වියළි දේශගුණයට ඔරොත්තු දීමට සහ දකුණු පුවර්ටෝ රිකෝ හි කැරිබියානු මුහුදු වෙරළට ආවේණික වූ හිරු හා මුහුදු සුළඟින් ප්‍රයෝජන ගැනීමට ඉදිකරන ලද නිවාස නිර්මාණය කරයි.[297] එය ලී සහ පෙදරේරු මිශ්‍රණයක් වන අතර, සම්භාව්‍ය පුනර්ජීවනය සහ ස්පාඤ්ඤ පුනර්ජීවනයේ සිට වික්ටෝරියානු දක්වා අනෙකුත් ශෛලීන්ගේ වාස්තු විද්‍යාත්මක අංග ඇතුළත් වේ.[298]
කලා
[සංස්කරණය]._Do%C3%B1a_Mar%C3%ADa_de_los_Dolores_Guti%C3%A9rrez_del_Mazo_y_P%C3%A9rez,_ca._1796..jpg)
පුවර්ටෝ රිකන් කලාව එහි වාර්ගික වශයෙන් විවිධ පසුබිමෙන් බොහෝ බලපෑම් පිළිබිඹු කරයි. කතෝලික පල්ලිය විසින් ස්වදේශික පුවර්ටෝ රිකන් වැසියන් ක්‍රිස්තියානි ආගමට හැරවීම සඳහා මූර්ති භාවිතා කිරීමෙන් සැන්ටෝස් ලෙස හඳුන්වන ජන කලා ආකාරයක් පරිණාමය විය. සැන්ටෝස් සාන්තුවරයන්ගේ රූප සහ අනෙකුත් ආගමික නිරූපක නිරූපණය කරන අතර ඒවා ස්වදේශික ලී, මැටි සහ ගල් වලින් සාදා ඇත. සරල ලෙස හැඩගැස්වීමෙන් පසු, ඒවා බොහෝ විට විචිත්‍රවත් වර්ණවලින් පින්තාරු කිරීමෙන් නිම කරනු ලැබේ. සැන්ටෝස් ප්‍රමාණයෙන් වෙනස් වන අතර, කුඩාම උදාහරණ අඟල් අටක් පමණ උස වන අතර විශාලතම උදාහරණ අඟල් විස්සක් පමණ උස වේ. සාම්ප්‍රදායිකව, සැන්ටෝස් පෘථිවිය සහ ස්වර්ගය අතර පණිවිඩකරුවන් ලෙස සැලකේ. එමනිසා, ඔවුන් ගෘහස්ථ පූජාසනවල විශේෂ ස්ථානයක් හිමි කර ගත් අතර, එහිදී මිනිසුන් ඔවුන්ට යාච්ඤා කළ, උදව් ඉල්ලා සිටි හෝ ඔවුන්ගේ ආරක්ෂාව කැඳවීමට උත්සාහ කළහ.
එසේම ජනප්‍රිය, කැරෙටාස් හෝ වෙජිගන්ටස් යනු සැණකෙළි අතරතුර පැළඳ සිටින වෙස් මුහුණු වේ. ස්පාඤ්ඤයේ සහ අප්‍රිකාවේ නපුරු ආත්මයන් සංකේතවත් කරන සමාන වෙස් මුහුණු භාවිතා කරන ලදී, නමුත් විවිධ අරමුණු සඳහා. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් ඔවුන්ගේ වෙස් මුහුණු භාවිතා කළේ පල්ලියට නැවත පැමිණීමට බිය ගැන්වීමට වන අතර ගෝත්‍රික අප්‍රිකානුවන් ඒවා නියෝජනය කළ නපුරු ආත්මයන්ගෙන් ආරක්ෂාවක් ලෙස භාවිතා කළහ. ඔවුන්ගේ ඓතිහාසික සම්භවයට අනුව, පුවර්ටෝ රිකෝ කැරෙටා සෑම විටම අවම වශයෙන් අං සහ දත් කිහිපයක්වත් දරයි. සාමාන්‍යයෙන් පැපියර්-මැචේ වලින් ඉදිකර ඇති නමුත්, පොල් කටු සහ සියුම් ලෝහ තිර සමහර විට භාවිතා වේ. රතු සහ කළු කැරෙටා සඳහා සාමාන්‍ය වර්ණ වූ නමුත් ඒවායේ වර්ණ මාලාව පුළුල් වී ඇත්තේ දීප්තිමත් වර්ණ සහ රටා රාශියක් ඇතුළත් කිරීමට ය.
සාහිත්‍යය
[සංස්කරණය]
පුවර්ටෝ රිකෝ සාහිත්‍යය වාචික කතා කීමේ කලාවේ සිට වර්තමාන තත්ත්වය දක්වා පරිණාමය විය. පුවර්ටෝ රිකෝහි ස්වදේශික දූපත් වැසියන්ගේ ලිඛිත කෘති ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත රජය විසින් තහනම් කර මර්දනය කරන ලදී. දිවයිනේ කාලානුක්‍රමික ඉතිහාසය ලේඛනගත කිරීම සඳහා ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් පත් කරන ලද අයට පමණක් ලිවීමට අවසර දෙන ලදී. ඩියාගෝ ඩි ටොරස් වර්ගාස්ට මෙම දැඩි තහනම මඟ හැරීමට අවසර දුන් අතර 1647 දී Descripción de la Ciudad e Isla de Puerto Rico ("පුවර්ටෝ රිකෝ දූපත සහ නගරය පිළිබඳ විස්තරය") ලිවීය. මෙම ඓතිහාසික පොත දිවයින පිළිබඳ සවිස්තරාත්මක භූගෝලීය විස්තරයක් කළ පළමු අවස්ථාවයි.[300]
පුවර්ටෝ රිකෝ හි මුල්ම ලේඛකයින් කිහිප දෙනෙකු රෆායෙල් කෝඩෙරෝගේ ඉගැන්වීම්වලින් බලපෑමට ලක් විය. මොවුන් අතර කැපී පෙනෙන වැදගත්කමක් ඇති පළමු පුවර්ටෝ රිකෝ ලේඛක මැනුවෙල් ඒ. ඇලොන්සෝ ද විය. 1849 දී ඔහු දුප්පත් පුවර්ටෝ රිකෝ ගම්බද ගොවියා ප්‍රධාන තේමාවන් කරගත් පද එකතුවක් වන එල් ගිබාරෝ ප්‍රකාශයට පත් කළේය. ඉයුජීනියෝ මාරියා ද හොස්ටෝස් 1863 දී ලා පෙරෙග්‍රිනසියන් ද බයෝආන් ලිවූ අතර එය කැරිබියානු අනන්‍යතාවය පිළිබිඹු කිරීම සඳහා උල්පතක් ලෙස බාර්ටොලෝමේ ඩි ලාස් කැසාස් භාවිතා කළේය. මෙම පළමු නවකතාවෙන් පසු, සමාජ වෙනසක් ඇති කිරීම සඳහා වැඩි හැකියාවන් ලබා දෙන බව ඔහු දුටු රචනයට පක්ෂව හොස්ටෝස් ප්‍රබන්ධ අතහැර දැමීය.
19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, පළමු මුද්‍රණ යන්ත්‍රය පැමිණීම සහ රාජකීය බෙල්ස් ලිපි ඇකඩමිය ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, පුවර්ටෝ රිකෝ සාහිත්‍යය සමෘද්ධිමත් වීමට පටන් ගත්තේය. දිවයිනේ ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත පාලනය සම්බන්ධයෙන් තම දේශපාලන අදහස් ප්‍රකාශ කළ පළමු ලේඛකයින් මාධ්‍යවේදීන් විය. පුවර්ටෝ රිකෝ සාහිත්‍යයේ පියා ලෙසද හැඳින්වෙන ඇලෙජැන්ඩ්‍රෝ ටැපියා වයි රිවේරා, පුවර්ටෝ රිකෝ හි ඓතිහාසික පුස්තකාලය ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ ඉතිහාස ලේඛනයේ නව යුගයක් ආරම්භ කළේය. කයෙටානෝ කෝල් වයි ටොස්ටේ තවත් පුවර්ටෝ රිකෝ ඉතිහාසඥයෙකු සහ ලේඛකයෙකි. ඔහුගේ කෘතිය වන ද ඉන්දු-ඇන්ටිලානෝ වාග් මාලාව ටයිනෝස් ජීවත් වූ ආකාරය තේරුම් ගැනීමට වටිනා ය. 1894 දී මැනුවෙල් සෙනෝ ගාන්ඩියා ලා චාර්කා ලියූ අතර පුවර්ටෝ රිකෝ හි දුරස්ථ හා කඳුකර කෝපි ප්‍රදේශවල කටුක ජීවිතය ගැන කතා කළේය. ඇන්ටෝනියෝ එස්. පෙඩ්‍රෙයිරා, ඇමරිකානු ආක්‍රමණයෙන් පසු පුවර්ටෝ රිකෝ අනන්‍යතාවයේ සංස්කෘතික පැවැත්ම ඔහුගේ ඉන්සියුලරිස්මෝ කෘතියේ විස්තර කළේය.
1940 ගණන්වල පුවර්ටෝ රිකෝ ඩයස්පෝරාව සමඟ, පුවර්ටෝ රිකෝ සාහිත්‍යය නුයෝරිකන් ව්‍යාපාරය ලෙස හැඳින්වෙන සංසිද්ධියකින් බෙහෙවින් බලපෑමට ලක් විය. පුවර්ටෝ රිකෝ සාහිත්‍යය අඛණ්ඩව සමෘද්ධිමත් වූ අතර, එතැන් සිට බොහෝ පුවර්ටෝ රිකෝ වැසියන් කතුවරුන්, මාධ්‍යවේදීන්, කවියන්, නවකතාකරුවන්, නාට්‍ය රචකයින්, රචනාකරුවන් සහ තිර රචකයින් ලෙස කැපී පෙනුණි. පුවර්ටෝ රිකන් සාහිත්‍යයේ බලපෑම දිවයිනේ සීමාවන් ඉක්මවා එක්සත් ජනපදයට සහ ලෝකයේ සෙසු ප්‍රදේශවලට පැතිර ගොස් ඇත. පසුගිය වසර පනහ තුළ, සැලකිය යුතු ලේඛකයින් අතර එඩ් වේගා (ඔමාහා බිගෙලෝ), මිගෙල් පිනෙරෝ (කෙටි ඇස්), පිරි තෝමස් (ඩවුන් තීස් මීන් ස්ට්‍රීට්ස්), ජියානිනා බ්‍රාචි (යෝ-යෝ බෝයිං!), රොසාරියෝ ෆෙරර් (විකාර අසල්වැසි ප්‍රදේශ) සහ එස්මරල්ඩා සන්තියාගෝ (මම පුවර්ටෝ රිකන් වූ විට) ඇතුළත් වේ.[301][302]
මාධ්‍ය
[සංස්කරණය]පුවර්ටෝ රිකෝ හි ජන මාධ්‍ය අතරට දේශීය ගුවන් විදුලි මධ්‍යස්ථාන, රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථාන සහ පුවත්පත් ඇතුළත් වන අතර, ඒවායින් බොහොමයක් ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් පවත්වනු ලැබේ. එක්සත් ජනපද සන්නද්ධ හමුදා ගුවන් විදුලි සහ රූපවාහිනී සේවයේ මධ්‍යස්ථාන තුනක් ද ඇත. දිනපතා බෙදා හැරීම සහිත පුවත්පත් වන්නේ එල් නුවෝ ඩියා, එල් වොසෙරෝ සහ ඉන්ඩිස්, මෙට්‍රෝ සහ ප්‍රයිමෙරා හෝරා ය. එල් වොසෙරෝ නොමිලේ බෙදා හරිනු ලැබේ, ඉන්ඩිස් සහ මෙට්‍රෝ ද එසේමය.
සතිපතා හෝ කලාපීය පදනමින් බෙදා හරින පුවත්පත් අතර ක්ලැරිඩාඩ්, ලා පර්ලා ඩෙල් සුර්, ලා ඔපීනියන්, විසියන් සහ ලා එස්ට්‍රෙල්ලා ඩෙල් නොර්ටේ යනාදිය ඇතුළත් වේ. දිවයිනේ දේශීය අන්තර්ගතයන් සපයන රූපවාහිනී නාලිකා කිහිපයක් මේවාට WIPR-TV, ටෙලිමුන්ඩෝ, යුනිවිෂන් අනුබද්ධ WLII-DT (ටෙලියොන්ස්), WAPA-TV සහ WKAQ-TV ඇතුළත් වේ.
සංගීතය
[සංස්කරණය]පුවර්ටෝ රිකෝ හි සංගීතය විවිධ සංස්කෘතික සම්පත්වල විෂමජාතීය හා ගතික නිෂ්පාදනයක් ලෙස පරිණාමය වී ඇත. වඩාත්ම කැපී පෙනෙන සංගීත ප්‍රභවයන් වූයේ ස්පාඤ්ඤය සහ බටහිර අප්‍රිකාවයි, නමුත් පුවර්ටෝ රිකෝ සංගීතයේ බොහෝ අංග යුරෝපයේ සහ කැරිබියන් දූපත්වල වෙනත් තැන්වල සහ පසුගිය සියවස පුරා එක්සත් ජනපදයේ සම්භවය පිළිබිඹු කරයි. අද පුවර්ටෝ රිකෝ සංගීත සංස්කෘතියේ බොම්බා, ප්ලෙනා, අගුයිනල්ඩෝ, ඩැන්සා සහ ජනප්‍රිය සල්සා වැනි ස්වදේශික ප්‍රභේදවල සිට රෙගේටන් වැනි මෑත කාලීන දෙමුහුන් දක්වා පුළුල් හා පොහොසත් විවිධත්වයක් ඇත.
පුවර්ටෝ රිකෝ හි කුවාට්‍රෝ (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් "හතර") වැනි ජාතික උපකරණ කිහිපයක් තිබේ. කුවාට්‍රෝ යනු "ජිබාරෝ" හෝ කඳුකරයේ මිනිසුන් විසින් සාදන ලද දේශීය උපකරණයකි. මුලින්, කුවාට්‍රෝ වානේ තත් හතරකින් සමන්විත විය, එබැවින් එහි නම, නමුත් වර්තමානයේ කුවාට්‍රෝ ද්විත්ව වානේ තත් පහකින් සමන්විත වේ. එය ප්‍රදේශවාසීන් පවා ගිටාරයක් සමඟ පහසුවෙන් ව්‍යාකූල කළ හැකිය. කෙළින් තබා ගත් විට, දකුණේ සිට වමට, තත් G, D, A, E, B වේ.
සම්භාව්‍ය සංගීත ක්ෂේත්‍රය තුළ, දිවයින ප්‍රධාන වාද්‍ය වෘන්ද දෙකක් වන ඕර්ක්වෙස්ටා සින්ෆොනිකා ඩි පුවර්ටෝ රිකෝ සහ ඕර්ක්වෙස්ටා ෆිලර්මෝනිකා ඩි පුවර්ටෝ රිකෝ සත්කාරකත්වය දරයි. කැසල්ස් උත්සවය වාර්ෂිකව සැන් ජුවාන් හි පැවැත්වෙන අතර, ලොව පුරා සම්භාව්‍ය සංගීතඥයන් එයට සහභාගී වේ.
ඔපෙරා සම්බන්ධයෙන්, පුරාවෘත්ත පුවර්ටෝ රිකෝ ටෙනර් ඇන්ටෝනියෝ පාඕලි කෙතරම් සමරනු ලැබුවාද යත්, ඔහු X වන පියුස් පාප් වහන්සේ සහ රුසියාවේ II වන සාර් නිකලස් වෙනුවෙන් පෞද්ගලික ප්‍රසංග පැවැත්වීය. 1907 දී, ඉතාලියේ මිලාන්හි රගීරෝ ලියොන්කාවාලෝ විසින් පැග්ලියාචිගේ රංගනයකට සහභාගී වූ විට, ලෝක ඉතිහාසයේ සම්පූර්ණ ඔපෙරාවක් පටිගත කළ පළමු ඔපෙරා කලාකරුවා පාඕලි විය.
ජාත්‍යන්තර සාර්ථකත්වයක් ඇති සංගීත කලාකරුවන් අතර මෙනුඩෝ, රිකී මාටින්, බැඩ් බනී සහ තවත් අය ඇතුළත් වේ.
මුද්‍රිත කලාව
[සංස්කරණය]
එක්සත් ජනපද තැපැල් මුද්දර හතරක පුවර්ටෝ රිකෝ අනුස්මරණය කර ඇත. 1937 දී දූපත් ප්‍රදේශ අනුස්මරණය කරන ලද අතර, ස්පාඤ්ඤ ආණ්ඩුකාරවරයාගේ මාලිගය වන 'ලා ෆෝටලේසා' ඇතුළත් තුන්වන මුද්දරය පුවර්ටෝ රිකෝට ගෞරව කරන ලදී.[303] එක්සත් ජනපද භූමියේ පුවර්ටෝ රිකෝ හි ආණ්ඩුකාරවරයා සඳහා වූ පළමු නිදහස් මැතිවරණය 1949 අප්‍රේල් 27 වන දින පුවර්ටෝ රිකෝ හි සැන් ජුවාන් හිදී පැවැත්විණි. ශත 3 ක මුද්දරයේ 'සමරු උත්සවය' පුවර්ටෝ රිකෝ හි පළමු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩුකාර ලුයිස් මුනොස් මැරින්ගේ මැතිවරණය ගැන සඳහන් කරයි.[304] 1971 සැප්තැම්බර් 12 වන දින නිකුත් කරන ලද එහි 450 වන සංවත්සරයේදී සැන් ජුවාන්, පුවර්ටෝ රිකෝ හි ශත 8 ක මුද්දරයක් සමඟ අනුස්මරණය කරන ලද අතර, එහි කැස්ටිලෝ සැන් ෆෙලිපේ ඩෙල් මොරෝ වෙතින් මුර පෙට්ටියක් ඇතුළත් වේ.[305] 2008–2012 "අපේ ජාතියේ කොඩි" මාලාවේ, පනස් පහෙන්, භෞමික ධජ පහක් ඇතුළත් විය. සදහටම මුද්දරවලට 2011 දී නිකුත් කරන ලද කුරුල්ලෙකු විසින් නිරූපණය කරන ලද පුවර්ටෝ රිකෝ ධජය ඇතුළත් විය.[306]
ආහාර පිසීම
[සංස්කරණය]
පුවර්ටෝ රිකන් ආහාර පිසීමේ මූලයන් යුරෝපයේ (ස්පාඤ්ඤයේ), අප්‍රිකාවේ සහ ස්වදේශික ටයිනොස්හි ඉවුම් පිහුම් සම්ප්‍රදායන් සහ පිළිවෙත් තුළ පවතී. මූලික අමුද්‍රව්‍ය අතර ධාන්‍ය සහ රනිල කුලයට අයත් බෝග, ඖෂධ පැළෑටි සහ කුළුබඩු, පිෂ්ඨමය නිවර්තන අල, එළවළු, මස් සහ කුකුළු මස්, මුහුදු ආහාර සහ සිප්පි සහ පලතුරු ඇතුළත් වේ. ප්‍රධාන කෑම වර්ග අතර මොෆොන්ගෝ, ඇරෝස් කොන් ගන්ඩුල්ස්, පැස්ටල් සහ ඌරු රෝස්ට් (හෝ ලෙචෝන්) ඇතුළත් වේ. පාන වර්ග අතර මාවි සහ පිනා කොලඩා ඇතුළත් වේ. අතුරුපස අතර ෆ්ලැන්, ඇරෝස් කොන් ඩල්සේ (පැණිරස බත් පුඩිං), පිරගුවාස්, බ්‍රසෝ ගිටානෝස්, ටෙම්බ්ලෙක්, පොල්වොරෝන්ස් සහ ඩල්සේ ඩි ලෙචේ ඇතුළත් වේ.
ක්‍රීඩා
[සංස්කරණය]
පුවර්ටෝ රිකෝ හි පුළුල් ජනප්‍රියත්වයක් ලබා ගත් පළමු ක්‍රීඩා වලින් එකක් බේස්බෝල් විය. පුවර්ටෝ රිකෝ බේස්බෝල් ලීගය ශීත ඍතු ලීගයක් ලෙස ක්‍රියාත්මක වන එකම ක්‍රියාකාරී වෘත්තීය ලීගය ලෙස සේවය කරයි. පුවර්ටෝ රිකෝ හි මේජර් ලීග් බේස්බෝල් ෆ්‍රැන්චයිස් හෝ අනුබද්ධ ක්‍රීඩා නොමැත; කෙසේ වෙතත්, වොෂින්ටන් ඩී.සී. වෙත ගොස් වොෂින්ටන් ජාතිකයන් බවට පත්වීමට පෙර 2003 සහ 2004 දී සැන් ජුවාන් මොන්ට්‍රියල් එක්ස්පෝස් තරඟ මාලාවන් කිහිපයක් සඳහා සත්කාරකත්වය ලබා දී ඇත.
පුවර්ටෝ රිකෝ ජාතික බේස්බෝල් කණ්ඩායම ලෝක බේස්බෝල් කුසලානයට සහභාගී වී රන් පදක්කමක් (1951), රිදී පදක්කම් හතරක් සහ ලෝකඩ පදක්කම් හතරක්, කැරිබියන් ශ්‍රේණිය (දහහතර වතාවක් දිනා ගැනීම) සහ ලෝක බේස්බෝල් ක්ලැසික් දිනා ඇත. 2006 මාර්තු මාසයේදී, සැන් ජුවාන්හි හිරාම් බිතෝර්න් ක්‍රීඩාංගනය අලුතින් පිහිටුවන ලද ලෝක බේස්බෝල් ක්ලැසික් හි ආරම්භක වටය මෙන්ම දෙවන වටය ද පැවැත්වීය. පුවර්ටෝ රිකෝ බේස්බෝල් ක්‍රීඩකයින්ට පිළිවෙලින් 1973, 1999 සහ 2011 දී ස්ථාපිත කරන ලද ප්‍රසිද්ධ ක්‍රීඩකයින් වන රොබර්ටෝ ක්ලෙමන්ට්, ඔර්ලන්ඩෝ සෙපෙඩා සහ රොබර්ටෝ ඇලෝමාර් ඇතුළත් වේ.[310][311][312]
බොක්සිං, පැසිපන්දු සහ වොලිබෝල් ද ජනප්‍රිය ක්‍රීඩා ලෙස සැලකේ. විල්ෆ්‍රෙඩෝ ගෝමස් සහ මැක්විලියම්ස් අරෝයෝ ලෝක ආධුනික බොක්සිං ශූරතාවලියේදී ඔවුන්ගේ අංශ ජයග්‍රහණය කර ඇත. රිදී පදක්කමක් හිමි ජෝස් පෙඩ්‍රාසා සහ තුන්වන ස්ථානය දිනාගත් බොක්සිං ක්‍රීඩකයින් තිදෙනෙකු වන ජෝස් ලුයිස් වෙල්ලෝන්, නෙල්සන් ඩියාපා සහ මැක්ජෝ අරෝයෝ අනෙකුත් පදක්කම්ලාභීන් අතර වේ. වෘත්තීය පරිපථයේ, පුවර්ටෝ රිකෝ තුන්වන වැඩිම බොක්සිං ලෝක ශූරයන් වන අතර එය ඒක පුද්ගල ශූරතා අනුව ගෝලීය ප්‍රමුඛයා වේ. මිගෙල් කොටෝ, ෆීලික්ස් ට්‍රිනිඩෑඩ්, විල්ෆ්‍රඩ් බෙනිටෙස් සහ ගෝමස් ඇතුළු තවත් අය මෙයට ඇතුළත් වේ.
පුවර්ටෝ රිකෝ ජාතික පැසිපන්දු කණ්ඩායම 1957 දී ජාත්‍යන්තර පැසිපන්දු සම්මේලනයට සම්බන්ධ විය. එතැන් සිට, එය FIBA ඇමරිකා ශූරතා තුනක සහ 1994 ගුඩ්විල් ක්‍රීඩා උළෙලේ රන් ඇතුළු ජාත්‍යන්තර තරඟවලදී පදක්කම් 30 කට වඩා දිනා ඇත, 2004 අගෝස්තු 8, ජාතික පැසිපන්දු සංගමයේ ක්‍රීඩකයින් ඒකාබද්ධ කිරීමෙන් පසු ඔලිම්පික් තරඟාවලියකදී එක්සත් ජනපදය පරාජය කළ පළමු කණ්ඩායම බවට පත්වීම කණ්ඩායමට සන්ධිස්ථානයක් විය. ග්‍රීසියේ ඇතන්ස් හි සංවිධානය කරන ලද 2004 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේ කොටසක් ලෙස 92–73 ලකුණු සමඟින් සමාරම්භක තරගය ජයග්‍රහණය කිරීම.[313] Baloncesto Superior Nacional පුවර්ටෝ රිකෝ හි ඉහළම මට්ටමේ වෘත්තීය පැසිපන්දු ලීගය ලෙස ක්‍රියා කරන අතර 1930 දී එහි ආරම්භයේ සිට සාර්ථකත්වය අත්විඳ ඇත.
පුවර්ටෝ රිකෝ FIFA සහ CONCACAF හි සාමාජිකයෙකි. 2008 දී, දූපත් සමූහයේ පළමු ඒකාබද්ධ ලීගය වන පුවර්ටෝ රිකෝ පාපන්දු ලීගය ස්ථාපිත කරන ලදී.
අනෙකුත් ක්‍රීඩා අතර වෘත්තීය මල්ලවපොර සහ මාර්ග ධාවනය ඇතුළත් වේ. ලෝක මල්ලවපොර කවුන්සිලය සහ ජාත්‍යන්තර මල්ලවපොර සංගමය ප්‍රධාන දිවයිනේ විශාලතම මල්ලවපොර ප්‍රවර්ධන වේ. සැන් ජුවාන් හි වාර්ෂිකව පවත්වනු ලබන ලොව හොඳම 10K, ගෝලීය වශයෙන් වඩාත්ම තරඟකාරී තරඟ 20 අතරට ශ්‍රේණිගත කර ඇත. යුනිසයිකල් පැසිපන්දු ලෝක ශූරතා දොළහක් දිනා ඇති "පුවර්ටෝ රිකෝ ඕල් ස්ටාර්ස්" කණ්ඩායම.[314]
සංවිධානාත්මක වීදි පන්දු "පුවර්ටෝ රිකෝ වීදි බෝල" වැනි කණ්ඩායම් කැපිටන්ස් ද අරෙසිබෝ සහ AND1 හි මික්ස්ටේප් ටුවර් කණ්ඩායම ඇතුළු ස්ථාපිත සංවිධානවලට එරෙහිව තරඟ කරමින් යම් ප්‍රදර්ශනයක් රැස් කර ඇත. පළමු සංචාරයෙන් වසර හයකට පසු, AND1 ඔවුන්ගේ නැවත නම් කරන ලද සජීවී සංචාරයේ කොටසක් ලෙස නැවත පැමිණියේ පුවර්ටෝ රිකෝ වීදි පන්දු යවන්නන්ට පරාජය වෙමිනි.[315] එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, මෙම ශෛලියේ වෘත්තිකයන් ජාත්‍යන්තර කණ්ඩායම්වල සහභාගීත්වය උපයා ඇති අතර, ඔර්ලන්ඩෝ "එල් ගැටෝ" මෙලෙන්ඩෙස් ද ඇතුළුව, හාර්ලම් ග්ලෝබෙට්‍රොටර්ස් සඳහා ක්‍රීඩා කළ පළමු පුවර්ටෝ රිකෝ උපන් ක්‍රීඩකයා බවට පත්විය.[316]
ගිම්හාන සහ ශීත ඔලිම්පික්, පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා, කැරිබියන් ලෝක ශ්‍රේණිය සහ මධ්‍යම ඇමරිකානු සහ කැරිබියන් ක්‍රීඩා ඇතුළු සියලුම ජාත්‍යන්තර තරඟ සඳහා පුවර්ටෝ රිකෝ නියෝජනය කරයි. පුවර්ටෝ රිකෝ 1979 දී පෑන් අම් ක්‍රීඩා උළෙල (නිල වශයෙන් සැන් ජුවාන් හි) පැවැත්වූ අතර, මධ්‍යම ඇමරිකානු සහ කැරිබියන් ක්‍රීඩා උළෙල 1993 දී පොන්ස් හි සහ 2010 දී මායාගුවෙස් හි පැවැත්විණි.
පුවර්ටෝ රිකෝ ක්‍රීඩක ක්‍රීඩිකාවන් ඔලිම්පික් තරඟයේදී පදක්කම් දහයක් (රන් දෙකක්, රිදී දෙකක්, ලෝකඩ හයක්) දිනා ඇති අතර, පළමුවැන්න 1948 දී බොක්සිං ක්‍රීඩක ජුවාන් එවැන්ජලිස්ටා වෙනෙගස් විසිනි. 2016 රියෝහිදී කාන්තා ටෙනිස් කේවල ශූරතාව දිනා ගනිමින් ඔලිම්පික් ක්‍රීඩා උළෙලේදී පුවර්ටෝ රිකෝ වෙනුවෙන් පළමු රන් පදක්කම දිනා ගැනීමට මොනිකා පුයිග් සමත් වූවාය.[317][318]
සටහන්
[සංස්කරණය]- ^ a b The definition of Commonwealth according to U.S. State Department policy (as codified in the department's Foreign Affairs Manual) reads: "The term 'Commonwealth' does not describe or provide for any specific political status or relationship."[22]
- ^ Despite being under the sovereignty of the United States since 1898, Puerto Rico has not been fully incorporated into the country for constitutional purposes.[1] See the page for the Insular Cases for more information.
- ^ The term boricua is gender-neutral, whereas the terms puertorriqueño, borinqueño, borincano, and puertorro are male-specific when ending in «o» and female-specific when ending in «a».
- ^ The term puertorro -a is used popularly, spontaneously, and politely to refer to Puerto Ricans or Puerto Rico. It is occasionally mistaken for a pejorative, but the term is not considered offensive by Puerto Ricans. It has been most famously used by Puerto Rican musicians, including Bobby Valentín in his song Soy Boricua (1972), Andy Montañez in En Mi Puertorro (2006), and Bad Bunny in ACHO PR (2023).
- ^ The area of the island of Puerto Rico, the main island of the archipelago of the same name, is 5,325 m² (13,792 km²). The land and internal costal water area of the island is 3,513 m² (9,100 km²), with land covering 3,424 m² (8,868 km²) and internal costal waters 89 m² (232 km²). The territorial sea of the island stretches for 1,812 m² (4,692 km²).[7] Including the islands of Vieques with a land area of 51 m² (132 km²),[8] Mona with 22 m² (56 km²),[9] Culebra with 12 m² (31 km²),[10] Caja de Muertos with 0.62 m² (1.62 km²),[11] and Desecheo with 0.56 m² (1.45 km²),[12] the entire archipelago of Puerto Rico has a land area of at least 3,510 m² (9,090 km²). The exclusive economic zone of the archipelago covers 68,605 m² (177,327 km²).[13]
- ^ Puerto Rico, the main island of the archipelago of the same name, is 178 kilometers long (110 statute miles; 96 nautical miles) and 65 kilometers wide (40 statute miles; 35 nautical miles). Boricuas often refer to Puerto Rico as 100x35 (Spanish: 100por35), a direct reference to the island's size in nautical miles. Various Puerto Rican singers have used the term, including Farruko and Pedro Capó in their song Jíbaro (2021).[14]
- ^ Cerro de Punta in the Cordillera Central mountain range is the highest elevation in Puerto Rico.
- ^ Puerto Rico is the 4th most populated island in the Caribbean, 27th most populated island in the world, and 136th most populated country or dependency in the world.
- ^ Pronunciation:
- ^ ස්පාඤ්ඤ: Estado Libre Asociado de Puerto Rico, lit. 'Free Associated State of Puerto Rico'
- ^ Puerto Rico was acquired along with Guam and the Philippines via the 1898 Treaty of Paris ending the Spanish-American War. The Philippines became independent via the 1946 Treaty of Manila; Puerto Rico and Guam remain U.S. territories today.
- ^ See the Political status of Puerto Rico article for more information.
- ^ Proyecto Salón Hogar (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්) "ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් බොරිකෙන් හි නම සැන් ජුවාන් බවුටිස්ටා ලෙස වෙනස් කර එය පුවර්ටෝ රිකෝ අගනුවර ලෙස හැඳින්වූහ. වසර ගණනාවක් පුරා, පුවර්ටෝ රිකෝ නගරය සැන් ජුවාන් බවට පත් වූ අතර, සැන් ජුවාන් බවුටිස්ටා පුවර්ටෝ රිකෝ බවට පත් විය."[48]
- ^ 1932 දී, එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසය නිල වශයෙන් පෝර්ටෝ රිකෝ හි පැරණි ඉංග්‍රීසිකරණය ස්පාඤ්ඤ නාමය පුවර්ටෝ රිකෝ ලෙස ප්‍රතිනිර්මාණය කළේය.[51][52] දූපත් සමූහය අත්පත් කරගත් දා සිට එය එහි ව්‍යවස්ථාදායක සහ අධිකරණ වාර්තාවල පෙර අක්ෂර වින්‍යාසය භාවිතා කර ඇත. 1898 දී එක්සත් ජනපදය දිවයින යටත් කර ගැනීමට පෙර, අතරතුර සහ පසුව ප්‍රවෘත්ති මාධ්‍ය සහ ලියකියවිලි වල පෝර්ටෝ රිකෝ සහ පෝර්ටෝ රිකෝ යන දෙකම එකිනෙකට වෙනස් ලෙස භාවිතා කළ බව පැට්‍රීෂියා ගෙරොවිචි පවසයි. උදාහරණයක් ලෙස, පෝර්ටෝ අක්ෂර වින්‍යාසය පැරිස් ගිවිසුම හි භාවිතා කරන ලදී, නමුත් පෝර්ටෝ එම වසරේම නිව් යෝර්ක් ටයිම්ස් විසින් භාවිතා කරන ලදී. "ෆෝකර් පනත කෙටුම්පත් කිරීමේදී කුතුහලය දනවන අතපසුවීමක් දිවයිනේ නම නිල වශයෙන් වැරදි ලෙස අක්ෂර වින්‍යාස කිරීමට හේතු වූ" බව නැන්සි මොරිස් පැහැදිලි කරයි.[53] කෙසේ වෙතත්, ගර්වාසියෝ ලුයිස් ගාර්ෂියා 1899 දී නිකුත් කරන ලද නැෂනල් ජියෝග්‍රැෆික් (සඟරාව) ලිපියකට ඉංග්‍රීසි අක්ෂර වින්‍යාසය සොයා ගනී, ඉන්පසු ඇමරිකානු ප්‍රධාන භූමියේ ඉංග්‍රීසි කතා කරන පුරවැසියන්ගේ වාර්ගික හා භාෂාමය අභිමානය නිසා බොහෝ ආයතන සහ ආයතන විසින් අක්ෂර වින්‍යාසය තබා ගන්නා ලදී.[54]
- ^ Text of Ortega v. Lara, 202 U.S. 339, 342 (1906) is available from: Cornell Findlaw Justia OpenJurist
- ^ pr.gov (in Spanish) "La manufactura es el sector principal de la economía de Puerto Rico."[168]
- ^ pr.gov (in Spanish) "Algunas de las industrias más destacadas dentro del sector de la manufactura son: las farmacéuticas, los textiles, los petroquímicos, las computadoras, la electrónica y las compañías dedicadas a la manufactura de instrumentos médicos y científicos, entre otros."[168]
- ^ Torrech San Inocencio (2011; in Spanish) "Con los más de $1,500 millones anuales que recibimos en asistencia federal para alimentos podríamos desarrollar una industria alimentaria autosuficiente en Puerto Rico."[172]
- ^ Millán Rodriguez (2013; in Spanish) "Los representantes del Pueblo en la Junta de Gobierno de la Autoridad de Energía Eléctrica [...] denunciaron ayer que la propuesta del Gobernador para hacer cambios en la composición del organismo institucionaliza la intervención político partidista en la corporación pública y la convierte en una agencia del Ejecutivo.."[173]
- ^ Vera Rosa (2013; in Spanish) "Aunque Puerto Rico mueve entre el sector público y privado $15 billones en el área de salud, las deficiencias en el sistema todavía no alcanzan un nivel de eficiencia óptimo."[174]
- ^ Vera Rosado (2013; in Spanish) "Para mejorar la calidad de servicio, que se impacta principalmente por deficiencias administrativas y no por falta de dinero[...]"[174]
- ^ González (2012; in Spanish) "[...] al analizarse la deuda pública de la Isla contra el Producto Interno Bruto (PIB), se ubicaría en una relación deuda/PIB de 68% aproximadamente."[175]
- ^ Bauzá (2013; in Spanish) "La realidad de nuestra situación económica y fiscal es resultado de años de falta de acción. Al Gobierno le faltó creatividad, innovación y rapidez en la creación de un nuevo modelo económico que sustentara nuestra economía. Tras la eliminación de la Sección 936, debimos ser proactivos, y no lo fuimos."[176]
- ^ Quintero (2013; in Spanish) "Los indicadores de una economía débil son muchos, y la economía en Puerto Rico está sumamente debilitada, según lo evidencian la tasa de desempleo (13.5%), los altos niveles de pobreza (41.7%), los altos niveles de quiebra y la pérdida poblacional."[179]
- ^ Walsh (2013) "In each of the last six years, Puerto Rico sold hundreds of millions of dollars of new bonds just to meet payments on its older, outstanding bonds – a red flag. It also sold $2.5 billion worth of bonds to raise cash for its troubled pension system – a risky practice – and it sold still more long-term bonds to cover its yearly budget deficits."[191]
- ^ PRGDB "Financial Information and Operating Data Report to 18 October 2013" p. 142[193]
- ^ MRGI (2008) "Many female migrants leave their families behind due to the risk of illegal travel and the high cost of living in Puerto Rico."[198]
- ^ FRBNY (2011) "...home values vary considerably across municipios: for the metro area overall, the median value of owner-occupied homes was estimated at $126,000 (based on data for 2007–09), but these medians ranged from $214,000 in Guaynabo to around $100,000 in some of the outlying municipios. The median value in the San Juan municipio was estimated at $170,000."[206]
- ^ Santiago (2021) "Local detractors of the Jones Act [...] for many years have unsuccessfully tried to have Puerto Rico excluded from the law's provisions[...]"[208]
- ^ JOC (2013) "Repealing or amending the Jones Act cabotage law might cut Puerto Rico shipping costs"[209]
- ^ JOC (2013) "The GAO report said its interviews with shippers indicated they [...] believed that opening the trade to non-U.S.-flag competition could lower costs."[209]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "U.S. Territories - Developments in the Law". Harvard Law Review (ඉංග්‍රීසි බසින්). 10 April 2017. සම්ප්‍රවේශය 11 June 2024.
- ^ "Puerto Rico 2015-2019 American Community Survey 5-Year Estimates". US Census. Department of Commerce. 2019. 9 July 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 July 2021.
- ^ "P. Rico Senate declares Spanish over English as first official language". Agencia EFE. San Juan, Puerto Rico. 4 September 2015. 1 November 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 February 2016.
- ^ "2020 Census Illuminates Racial and Ethnic Composition of the Country: Puerto Rico". United States Census. 21 October 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 August 2021.
- ^ "puertorriqueño". Diccionario de la Lengua Española por la Real Academia Española (ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 19 January 2024.
- ^ "puertorro". Asociación de Academias de la Lengua Española: Diccionario de Americanismos (ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 19 January 2024.
- ^ "State Area Measurements and Internal Point Coordinates". United States Census Bureau. සම්ප්‍රවේශය 24 February 2024.
- ^ "Vieques Municipio, Puerto Rico". US Census Bureau. සම්ප්‍රවේශය 24 February 2024.
- ^ "Mona Island". Earth Observatory. February 28, 2016. සම්ප්‍රවේශය 24 February 2024.
- ^ "Culebra Municipio, Puerto Rico". US Census Bureau. සම්ප්‍රවේශය 24 February 2024.
- ^ "Plan de Manejo Reserva Natural Isla Caja de Muertos" (PDF). Gobierno de Puerto Rico: Departamento de Recursos Naturales y Ambientales. සම්ප්‍රවේශය 24 February 2024.
- ^ "Desecheo National Wildlife Refuge". U.S. Fish & Wildlife Service. සම්ප්‍රවේශය 24 February 2024.
- ^ "Catches by Taxon in the waters of Puerto Rico (USA)". Sea Around Us. සම්ප්‍රවේශය 24 February 2024.
- ^ "Geografía de Puerto Rico". Sistemas de Información Geográfica (ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 24 February 2024.
- ^ "United States Census Quick Facts Puerto Rico". සම්ප්‍රවේශය January 9, 2025.
- ^ "Table 2. Resident Population for the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 2020 Census" (PDF). United States Census Bureau. 26 April 2021. 26 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 26 April 2021.
- ^ a b c d "IMF DataMapper - Puerto Rico". International Monetary Fund. November 3, 2024. සම්ප්‍රවේශය November 3, 2024.
- ^ "Socioeconomic Indicators - Puerto Rico | Market Forecast". August 2024. සම්ප්‍රවේශය September 23, 2024.
- ^ Fuentes-Ramírez, Ricardo R. (2017). "Human Development Index Trends and Inequality in Puerto Rico 2010–2015". Ceteris Paribus: Journal of Socio-Economic Research. 7. 25 May 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 May 2017.
- ^ Amaral, Patrícia & Ana Maria Carvalho (2014). Portuguese-Spanish Interfaces: Diachrony, synchrony, and contact. Philadelphia: John Benjamins Publishing Company. p. 130. ISBN 978-90-272-5800-7.
- ^ a b c d "CIA World Factbook – Puerto Rico". 5 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 August 2019.
- ^ "7 fam 1120 acquisition of u.s. nationality in u.s. territories and possessions". U.S. Department of State Foreign Affairs Manual Volume 7- Consular Affairs. U.S. Department of State. 3 January 2013. 22 December 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 December 2015.
- ^ "Ley de los Idiomas Oficiales del Gobierno de Puerto Rico" (PDF). Biblioteca Virtual de OGP “Miguel J. Rodríguez Fernández” Viejo San Juan, Puerto Rico. සම්ප්‍රවේශය 8 October 2024.
- ^ "Puerto Rico". 12 September 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 September 2015.
- ^ "SOBRE PUERTO RICO". www.studypuertorico.pr.gov (ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2024-10-16.
- ^ Stacy Taus-Bolstad (1 September 2004). Puerto Ricans in America. Lerner Publications. pp. 7–. ISBN 978-0-8225-3953-7. OCLC 1245779085.
- ^ Caban, Pedro A. (2009). Constructing a Colonial People: Puerto Rico and the United States, 1898–1932. Westview Press. p. 10. ISBN 978-0-7867-4817-4.
- ^ Santiago-Valles, Kelvin A. (1994). Subject People and Colonial Discourses: Economic Transformation and Social Disorder in Puerto Rico, 1898–1947. SUNY Press. p. ix. ISBN 978-0-7914-1589-4.
- ^ Lipski, John M. (2005). A History of Afro-Hispanic Language: Five Centuries, Five Continents. Cambridge University Press. p. 37. ISBN 978-1-107-32037-6.
- ^ "Documenting a Puerto Rican Identity | In Search of a National Identity: Nineteenth and Early-Twentieth-Century Puerto Rico | Articles and Essays | Puerto Rico at the Dawn of the Modern Age: Nineteenth- and Early-Twentieth-Century Perspectives". Digital Collections, Library of Congress. 11 April 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 April 2020.
- ^ José Trías Monge. Puerto Rico: The Trials of the Oldest Colony in the World. New Haven, CT; London: Yale University Press, 1999. p. 4.
- ^ 8 U.S. Code § 1402 – Persons born in Puerto Rico on or after 11 April 1899 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 8 ජූලි 2017 at the Wayback Machine (1941) Retrieved: 14 January 2015.
- ^ Igartúa–de la Rosa v. United States (Igartúa III) සංරක්ෂණය කළ පිටපත 16 මාර්තු 2012 at the Wayback Machine, 417 F.3d 145 (1st Cir. 2005) (en banc), GREGORIO IGARTÚA, ET AL., Plaintiffs, Appellants, v. UNITED STATES OF AMERICA, ET AL., Defendants, Appellees. No. 09-2186 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 සැප්තැම්බර් 2018 at the Wayback Machine (24 November 2010)
- ^ The trauma of Puerto Rico's 'Maria Generation' . සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 සැප්තැම්බර් 2019 at the Wayback Machine Robin Ortiz. ABC News. 17 February 2019. Accessed 24 September 2019.
- ^ PUERTO RICO: Fiscal Relations with the Federal Government and Economic Trends during the Phaseout of the Possessions Tax Credit. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 26 ජූලි 2011 at the Wayback Machine General Accounting Office publication number GAO-06-541. US Gen. Acctg. Office, Washington, DC. 19 May 2006. Public Release: 23 June 2006. (Note: All residents of Puerto Rico pay federal taxes, with the exception of federal income taxes which only some residents of Puerto Rico must still pay).
- ^ "Puerto Rico's Political Status and the 2012 Plebiscite: Background and Key Questions" (PDF). Congressional Research Service. 25 June 2013. 3 March 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 17 January 2016 – via fas.org.
- ^ "El Nuevo Día". Elnuevodia.com. 18 April 2017. 27 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2017.
- ^ "Advanced economies". IMF. 17 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 August 2019.
- ^ "Manufactura" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Government of Puerto Rico. 2 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 September 2013.
- ^ a b c "CIA World Factbook – Puerto Rico". 5 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 August 2019.
- ^ Allatson, Paul (2007). Key Terms in Latino/a Cultural and Literary Studies. Malden, Mass.: Blackwell Publishing. p. 47. ISBN 978-1-4051-0250-6.
- ^ Cayetano Coll y Toste, ed (1972). "Taino Indigenous Peoples of the Caribbean". Clásicos de Puerto Rico (2nd ed.). Ediciones Latinoamericanas, S.A.. http://www.taino-tribe.org/terms1.htm#anchor250018.
- ^ Grose, Howard Benjamin (1910). H. B. Grose, Advance in the Antilles: the new era in Cuba and Porto Rico, Presbyterian Home Missions, 1910. Literature Dept., Presbyterian Home Missions. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2011.
- ^ Boricua. Merriam-Webster Dictionary. Accessed 9 February 2022. Archived.
- ^ Borincano. Diccionario de la Real Academia Española. Accessed 9 February 2022.Archived.
- ^ Julian Granberry and Gary Vescelius. Languages of the Pre-Columbian Antilles. The University of Alabama Press. 2004. p.92. ISBN 978-0-8173-8191-2
- ^ Schechter, Patricia A. (2012). "¡Adelante Hermanas de la Raza!, Josefina Silva de Cintron and Puerto Rican Women's Feminismo. – The New York's World Fair: 1939–1940". Exploring the Decolonial Imaginary: Four Transnational Lives. New York: MacMillan. ISBN 978-1-137-01284-5. Note: The phase "The Island of Enchantment" has been traced back to a travel guide by that title that Theodore Roosevelt Jr. offered in House & Garden magazine in 1938.
- ^ "Historia de Puerto Rico". Proyectosalonhogar.com. 30 April 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 April 2014.
- ^ "Treaty of Peace Between the United States and Spain; December 10, 1898". The Avalon Project. Yale Law School. 8 July 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 July 2016.
- ^ "Crafting an Identity". History, Art & Archives. Office of the Historian and the Clerk of the House's Office of Art and Archives. 19 August 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 July 2016.
- ^ Pedro A. Malavet (2004). America's colony: the political and cultural conflict between the United States and Puerto Rico. NYU Press. pp. 43, 181 note 76. ISBN 978-0-8147-5680-5. 8 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 October 2020.
- ^ To change the name of the island of Porto Rico to Puerto Rico, S.J. Res 36, 72nd Congress, enacted 1932. (47 Stat. 158)
- ^ Patricia Gherovici (2003). The Puerto Rican syndrome. Other Press, LLC. pp. 140–141. ISBN 978-1-892746-75-7. 8 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 October 2020.
- ^ Historian, Office of the (1 January 2013). Hispanic Americans in Congress, 1822–2012 (ඉංග්‍රීසි බසින්). Government Printing Office. ISBN 978-0-16-092068-4. 8 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 August 2016.
- ^ Secretary's, Puerto Rico; Office, Puerto Rico Secretary's (1 January 1903). Register of Porto Rico (ඉංග්‍රීසි බසින්). Office of the Secretary.
- ^ Van Deusen, Richard James; Van Deusen, Elizabeth Kneipple (1931). Porto Rico: A Caribbean Isle (ඉංග්‍රීසි බසින්). Henry Holt. 8 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 August 2016.
- ^ Sciences, New York Academy of (1922). Scientific survey of Porto Rico and the Virgin Islands (ඉංග්‍රීසි බසින්). New York Academy of Sciences.
- ^ Latino/a Thought: Culture, Politics, and Society. Francisco H. Vazquez. Page 380. Lanham, Md: Rowman Littlefield Publishers. 2009. Accessed 25 May 2012.
- ^ Extended Statehood in the Caribbean ~ Fifty Years of Commonwealth ~ The Contradictions Of Free Associated Statehood in Puerto Rico. Rozenberg Quarterly. Accessed 15 August 2020.
- ^ The Constitutionality of Decolonization by Associated Statehood: Puerto Rico's Legal Status Reconsidered. Gary Lawson and Robert D. Sloane. Boston University School of Law. Working Paper Number 09-11. 3 August 2009. Archived on 18 October 2019 at the Wayback Machine.
- ^ Carmelo Rosario Natal. Ponce En Su Historia Moderna: 1945–2002. Secretaría de Cultura y Turismo. Gobierno Municipal de Ponce. Ponce, Puerto Rico. 2003. p. 141.
- ^ "How Europeans Brought Sickness to the New World". www.sciencemag.org. 3 June 2015.
- ^ "Teoría, Crítica e Historia: La abolición de la esclavitud y el mundo hispano". Ensayistas.
- ^ Roselló, Pedro Luis Perea (April–June 1963). Santiago, Maria García; Vega, Pedro Malavey; González, José M. Novoa; Goyco, Edwin Toro (eds.). "Res communes omnium". Doctrina. Revista de Derecho Puertorriqueño. Printed in Spain: Imprenta vda. de Daniel Cochs—Cros. 23.—Barcelona (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 2 (8). Ponce, Puerto Rico: Pontifical Catholic University of Puerto Rico School of Law: 7–24. ISSN 0034-7930.
- ^ "A Latinx Resource Guide: Civil Rights Cases and Events in the United States". library of Congress. සම්ප්‍රවේශය 2025-02-15.
- ^ "Members Hear Petitioners Speak up for Independence, Statehood, Free Association". General Assembly of the United Nations. 15 June 2009. 9 April 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 August 2017.
- ^ Ley Numero 283 del 28 de diciembre de 2011. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 12 අප්‍රේල් 2019 at the Wayback Machine Legislative Assembly of Puerto Rico. 28 December 2011. Retrieved 10 January 2012.
- ^ සැකිල්ල:Usurped John Marino. Caribbean Business. Released on 4 October 2011. Retrieved 8 December 2011.
- ^ casiano communications (4 October 2011). "Fortuño calls for status, legislative reform votes on 12 August 2012". Caribbeanbusinesspr.com. Archived from the original on 24 November 2011. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link) - ^ "Puerto Rico votes on whether to change relationship with US, elects governor and legislators". Washington Post. Associated Press. 14 January 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 November 2012.
- ^ "H.R. 5278, Puerto Rico Oversight, Management and Economic Stability Act of 2016 (PROMESA)". Policy.house.gov. 6 June 2016. 19 August 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2016.
- ^ a b RAND - Hurricanes Irma and Maria: Impact and Aftermath
- ^ "Mass exodus from Puerto Rico feared after historic hurricane, debt crisis". NBC News. 26 September 2017.
- ^ "2020 Puerto Rican status referendum". elecciones2020.ceepur.org. 5 November 2020. 3 November 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 November 2020.
- ^ "Puerto Rico Independence Bill Passes in the House". 17 December 2022.
- ^ "Jenniffer González of Puerto Rico's pro-statehood party edges ahead in gubernatorial election". PBS. 6 November 2024.
- ^ Kaufman, Alexander C. (6 November 2024). "Jenniffer González-Colón, A Pro-Statehood Trump Ally, Wins Puerto Rico Governor's Race". HuffPost. සම්ප්‍රවේශය 6 November 2024.
- ^ Cortés Zavala; María Teresa & José Alfredo Uribe Salas (2014). "Ciencia y economía del guano: La isla mona en puerto rico, siglo XIX". Memorias: Revista Digital de Historia y Arqueología Desde el Caribe. 11 (22): 81–106. doi:10.14482/memor.22.5948. ISSN 1794-8886.
- ^ Schärer-Umpierre, Michelle T.; et al. (2014). "Marine Managed Areas and Associated Fisheries in the US Caribbean". Marine Managed Areas and Fisheries. Advances in Marine Biology. 69: 140. doi:10.1016/B978-0-12-800214-8.00004-9. ISBN 978-0-12-800214-8. PMID 25358299. 28 July 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 December 2015.
- ^ Helmer, Etienne (2011). "La ciudad contemporanea, una polis sin politica?". Boletin Cientifico Sapiens Research. 1 (2): 88.
- ^ Esterrich, Carmelo (2009). "Edenes insostenibles: El campo de la ciudad en la intentona cultural de los cincuenta". CENTRO: Journal of the Center for Puerto Rican Studies. 21 (1): 180.
- ^ "Bathymetric Data Viewer". maps.ngdc.noaa.gov. 9 July 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 February 2021.
- ^ a b "The World Factbook – Puerto Rico#Geography". Cia.gov. 5 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
- ^ "Welcome to Puerto Rico!". topuertorico.org. 24 December 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2007.
- ^ "The World Factbook – Jamaica". CIA. 11 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 April 2008.
- ^ "The World Factbook – Cuba". CIA. 2 December 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 April 2008.
- ^ "Caribbean National Forest – El Yunque Trail # 15". GORP.com. 18 August 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2010.
- ^ "Los Lagos de Puerto Rico". 25 December 2004 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2007. (archived from on 29 June 2007). (ස්පාඤ්ඤ බසින්)
- ^ Andrzej Pisera; Michael Martínez; Hernan Santos (May 2006). "Late Cretaceous Siliceous Sponges From El Rayo Formation, Puerto Rico". Journal of Paleontology. 5 January 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 May 2008.
- ^ "Earthquake History of Puerto Rico". U.S. Geological Survey. 14 July 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 September 2007.
- ^ Morning Update for Puerto Rico - January 7, 2020: On Jan. 7, a magnitude 6.4 earthquake struck the region at 4:24 am local time (08:24:26 UTC). Significant damage is possible. Over the past several weeks, hundreds of small earthquakes have occurred in the Puerto Rico region, beginning in earnest with a M 4.7 earthquake late on December 28 and a M 5.0 event a few hours. Puerto Rico Earthquakes. 7 January 2020. Accessed 9 February 2022. Archived.
- ^ Puerto Rico hit by largest earthquake in 100 years. Cheryl Magness. Reporter. 8 January 2020. Accessed 9 February 2022. Archived.
- ^ 6.4-magnitude quake strikes Puerto Rico, killing at least 1 amid heavy seismic activity: "We've never been exposed to this kind of emergency in 102 years," Gov. Wanda Vázquez said as the island grapples with ongoing aftershocks and assesses the damage. Nicole Acevedo and Ben Kesslen. NBC News. 7 January 2020. Accessed 7 February 2022. Archived.
- ^ Analyst says earthquakes could cost Puerto Rico's economy up to $3.1 billion. Kate Trafecante. CNN. 7 January 2020. Accessed 9 February 2022. Archived.
- ^ a b Uri ten Brink. "Explorations: Puerto Rico Trench 2003 – Cruise Summary and Results". National Oceanic and Atmospheric Administration. 24 July 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 November 2009.
- ^ "NOAA Ocean Explorer: Puerto Rico Trench". Oceanexplorer.noaa.gov. 24 July 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2010.
- ^ Mondziel, Steven A. (2007). "Morphology, Structure, and Tectonic Evolution of the Mona Canyon, Puerto Rico" (PDF). uncg.edu. University of North Carolina Wilmington. 20 August 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 20 August 2023 – via Journal of Marine Geology.
- ^ Stillman, Dan (7 June 2023). "Historic heat is roasting Puerto Rico, where it feels like 125 degrees". The Washington Post. 17 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 June 2023.
- ^ "NOWData – NOAA Online Weather Data". National Oceanic and Atmospheric Administration. 9 October 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 October 2011.
- ^ Daly, Christopher; Helmer, Eileen H.; Quiñonez, Maya (2003). "Mapping the Climate of Puerto Rico, Vieques and Culebra". International Journal of Climatology. 23 (11): 1359–81. Bibcode:2003IJCli..23.1359D. doi:10.1002/joc.937.
- ^ "Effects of Climate Change in Puerto Rico". Center for Media Engagement. 2024-06-13. සම්ප්‍රවේශය 2024-11-04.
- ^ Rodgers, Edward B.; Adler, Robert F.; Pierce, Harold F. (November 2001). "Contribution of Tropical Cyclones to the North Atlantic Climatological Rainfall as Observed from Satellites". Journal of Applied Meteorology. 40 (11): 1785–1800. Bibcode:2001JApMe..40.1785R. doi:10.1175/1520-0450(2001)040<1785:COTCTT>2.0.CO;2.
- ^ Aurelio Mercado and Harry Justiniano. Coastal Hazards of Puerto Rico. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 ඔක්තෝබර් 2011 at the Wayback Machine Retrieved on 23 January 2008.
- ^ a b RAND - Hurricanes Irma and Maria: Impact and Aftermath, rand.org
- ^ Dinerstein, Eric; et al. (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
- ^ "Island Directory". Islands.unep.ch. 7 September 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
- ^ "Coquí in the Rainforest". Discover Puerto Rico (ඉංග්‍රීසි බසින්). 30 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 March 2023.
- ^ "Iguaca Aviary Techniques used in the Puerto Rican Parrot Recovery Program" (PDF). US Fish & Wildlife Services. 8 December 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 23 July 2022.
- ^ "View of News of the Rio Abajo Aviary for Puerto Rican Parrot". Journal of Caribbean Ornithology. 3 (3): 4. 18 December 1990. 20 August 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2022.
- ^ Ewel, J.L. & J.L. Whitmore. 1973. The ecological life zones of Puerto Rico and the U.S. Virgin Islands. USDA For. Serv. Res. Pap. ITF-18.
- ^ Ewel, J. J.; Whitmore, J. L. (1973). The Ecological Life Zones of Puerto Rico and the U. S. Virgin Islands (PDF). USDA Forest Service Institute of Tropical Forestry. Forest Service Research Paper ITF-18. 20 August 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 20 August 2023.
- ^ Alberts, Allison; Lemm, Jeffrey; Grant, Tandora; Jackintell, Lori (2004), "Testing the Utility of Headstarting as a Conservation Strategy for West Indian Iguanas", Iguanas: Biology and Conservation (University of California Press): p. 210,
- ^ Soler-Figueroa, Brenda María; Otero, Ernesto (1 January 2015). "The Influence of Rain Regimes and Nutrient Loading on the Abundance of Two Dinoflagellate Species in a Tropical Bioluminescent Bay, Bahía Fosforescente, La Parguera, Puerto Rico". Estuaries and Coasts (ඉංග්‍රීසි බසින්). 38 (1): 84–92. Bibcode:2015EstCo..38...84S. doi:10.1007/s12237-014-9827-0. ISSN 1559-2731. S2CID 85305359.
- ^ "Bioluminescent Bay, Puerto Rico - Unique Places around the World". WorldAtlas. 15 February 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2020.
- ^ Yancey-Bragg, N'dea. "After Hurricane Maria, Puerto Rico's rare bioluminescent bays may go dark". USA TODAY (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 27 February 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2020.
- ^ "Constitution of the Commonwealth of Puerto Rico, Article I, Section 2" (PDF). 29 December 2009 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2010.
- ^ "U.S. Department of State. Dependencies and Areas of Special Sovereignty". State.gov. 21 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2010.
- ^ a b "U.S. Department of State. Foreign Affairs Manual: Volume 7 – Consular Affairs (7 FAM 1120), 'Acquisition of U.S. Nationality in U.S. Territories and Possessions', pp. 1–3". 22 December 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 December 2015.
- ^ Rules of the House of Representatives. Rule III සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 ඔක්තෝබර් 2015 at the Wayback Machine.
- ^ "Help America Vote Act (HAVA) 2018 ELECTION SECURITY GRANT" (PDF). Puerto Rico State Elections Commission. 25 July 2018. 29 July 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
- ^ "2008 Presidential Primary Dates and Candidates Filling Datelines for Ballot Access" (PDF). 28 October 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
- ^ a b "Consulados. Link to Puerto Rico". 11 April 2004 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 February 2009.
- ^ "LinktoPR.com – Fundación de los Pueblos". 21 April 2004 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 April 2004.
- ^ "Special committee on decolonization approves text calling on United States to expedite Puerto Rican self-determination process" (Press release). Department of Public Information, United Nations General Assembly. 13 June 2006. 9 April 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 October 2007.
- ^ Keith Bea (25 May 2005). "Political Status of Puerto Rico: Background, Options, and Issues in the 109th Congress" (PDF). Congressional Research Service. 28 September 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 1 October 2007.
- ^ U.S. Const. art. IV, § 3, cl. 2 ("The Congress shall have Power to dispose of and make all needful Rules and Regulations respecting the Territory or other Property belonging to the United States ...").
- ^ Downes v. Bidwell, 182 U.S. 244, 261 (1901), commenting on an earlier Supreme Court decision, Loughborough v. Blake, 18 U.S. (5 Wheat.) 317 (1820); Rasmussen v. United States, 197 U.S. 516, 529–530, 536 (1905)(concurring opinions of Justices Harlan and Brown), that once the Constitution has been extended to an area, its coverage is irrevocable; Boumediene v. Bush – That where the Constitution has been once formally extended by Congress to territories, neither Congress nor the territorial legislature can enact laws inconsistent therewith. The Constitution grants Congress and the President the power to acquire, dispose of, and govern territory, not the power to decide when and where its terms apply.
- ^ The Louisiana Purchase and American Expansion: 1803–1898. By Sanford Levinson and Bartholomew H. Sparrow. New York: Rowman & Littlefield Publishers. 2005. pp. 166, 178. "U.S. citizenship was extended to residents of Puerto Rico by virtue of the Jones Act, chap. 190, 39 Stat. 951 (1971)(codified at 48 U.S.C. § 731 (1987)")
- ^ "Constitutional Topic: Citizenship". U.S. Constitution Online. 11 December 2008 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 June 2009.
- ^ "Puerto Ricans pay federal commodity taxes". Stanford.wellsphere.com. 1 April 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
- ^ "Internal Revenue Service. ', Topic 903 – Federal Employment Tax in Puerto Rico'". Irs.gov. 18 December 2009. 3 July 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2010.
- ^ a b "Reuters, 'Puerto Rico hopes to gain from U.S. healthcare reform', 24 September 2009". Reuters. 24 September 2009. 30 November 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2010.
- ^ Schaefer, Brett. "The Heritage Foundation, 11 March 2009. "D.C. Voting Rights: No Representation? No Taxation!", By Robert A. Book, PhD". Heritage.org. Archived from the original on 29 April 2012. සම්ප්‍රවේශය 16 October 2010.
{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link) - ^ "Puerto Rico Manufacturers Association, CEO Summit, Federal and Local Incentives: Where we are, Where We Want to be. Amaya Iraolagoitia, Partner, Tax Dept" (PDF). 15 May 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2010.
- ^ a b "Joint Committee on Taxation. An Overview of the Special Tax Rules Related to Puerto Rico and an Analysis of the Tax and Economic Policy Implications of Recent Legislative Options" (PDF). 3 September 2009 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2010.
- ^ Members of the military must pay federal income tax[132][135]
- ^ "Table 5. Internal Revenue Gross Collections, by Type of Tax and State, Fiscal year 2009" (XLS). Internal Revenue Service. 9 July 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 August 2017.
- ^ Puerto Rico hopes to gain from U.S. healthcare reform. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 16 ඔක්තෝබර් 2015 at the Wayback Machine Reuters. 24 September 2009. Retrieved 19 July 2012.
- ^ "News & Media". PRFAA. 6 July 2009. 11 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
- ^ Martínez Torres, Juez (Judge) (20 March 2015). "Opinión del Tribunal emitida por el Juez Asociado señor Martínez Torres" (PDF). Legal Document. El Tribunal Supremo de Puerto Rico. 22 January 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 7 February 2016.
- ^ "Colombia y Puerto Rico se dan la mano". El Nuevo Día (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 20 July 2013. 24 August 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 August 2013.
- ^ "Relaciones comerciales entre Colombia y Puerto Rico" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Universidad ICESI. 23 July 2013. 2 October 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 August 2013.
- ^ Wines, Michael (26 July 2019). "She's Puerto Rico's Only Link to Washington. She Could Be Its Future Governor". New York Times. 26 July 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
She noted that her campaign to become resident commissioner garnered more votes in 2016 than any other candidate for office in the unincorporated territory.
- ^ "Mari Carmen Aponte". State.gov. 21 May 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 May 2019.
- ^ "After Closing of Navy Base, Hard Times in Puerto Rico". The New York Times. 3 April 2005. 3 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 31 October 2017.
- ^ OSD, Washington Headquarters Services, Directorate for Information Operations and Reports (DIOR); "Atlas/Data Abstract for the United States and Selected Areas – Fiscal Year 1997;" Department of Defense; 1998. Note: The count of 25 military installations included the branch component of the Roosevelt Roads Naval facility on the island of Vieques, as distinct from the Roosevelt Roads Naval station in Cieba
- ^ a b Meléndez, Edwin; Meléndez, Edgardo; Colonial Dilemma; South End Press; Boston; 1993
- ^ Maryland General Assembly (8 April 1997). "Participation of Hispanics in the American Revolution". SJR2. 5 November 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 August 2012.
- ^ Danny Nieves. "Special Announcements". Valerosos.com. 13 July 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 April 2014.
- ^ Office of the Assistant Secretary of Defense, Reserve Affairs; "Official Guard and Reserve Manpower Strengths and Statistics – Summary End Fiscal Year 1996;" 1996
- ^ Hunter, Britt. "Research Guides: Commonwealth Caribbean Law Research Guide: Puerto Rico". guides.law.fsu.edu (ඉංග්‍රීසි බසින්). 19 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2024.
- ^ Wilson, Steven H. (2021). The U.S. Justice System An Encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-305-7.
- ^ Martínez Torres, Juez (Judge) (20 March 2015). "Opinión del Tribunal emitida por el Juez Asociado señor Martínez Torres" (PDF). Legal Document. El Tribunal Supremo de Puerto Rico. 22 January 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 7 February 2016.
- ^ Puerto Rico v. Sanchez Valle, 579 U.S. 59 (2016).
- ^ "Table 5". FBI.
- ^ Chalabi, Mona (22 July 2012). "Gun homicides and gun ownership listed by country". The Guardian.
- ^ "Latin American Herald Tribune – 80% of Puerto Rico Murders Called Drug-Related". Laht.com. 23 November 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 November 2016.
- ^ Navarro, Mireya (31 July 1994). "After Carjacking Surge, Puerto Rico Is Wary Behind the Wheel". The New York Times. සම්ප්‍රවේශය 23 June 2019.
- ^ Rico, Metro Puerto (8 February 2018). "Sacan familia de auto para hacer carjacking en Guaynabo". Metro (ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 23 June 2019.
- ^ "Video: Carjacking en centro comercial de Guaynabo". Telemundo PR (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 9 March 2017. සම්ප්‍රවේශය 23 June 2019.
- ^ Nicole Candelaria (26 March 2018). "Investigan carjacking en Guaynabo". El Vocero de Puerto Rico (ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 23 June 2019.
- ^ "Mujer víctima de carjacking a punta de pistola en Guaynabo". Primera Hora (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 19 January 2019. සම්ප්‍රවේශය 23 June 2019.
- ^ "Arrests of Elvin Manuel Otero Tarzia, Sebastian Angelo Saldana, Kevin Rivera Ruiz, and a Male Juvenile". FBI. සම්ප්‍රවේශය 23 June 2019.
- ^ "Alarmante la cifra de "carjackings" en la Isla". UNO Radio Group. Redacción Digital. 14 March 2019. සම්ප්‍රවේශය 23 June 2019.
- ^ "Advanced economies". IMF. 17 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 August 2019.
- ^ "GNI per capita, Atlas method (current US$) - Puerto Rico | Data". data.worldbank.org. 12 December 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 December 2021.
- ^ "PUERTO RICO FACT SHEET" (PDF). Gdb-pur.com. 25 May 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 August 2017.
- ^ a b උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;පුවර්ටෝ රිකෝ හි ආර්ථිකය manufacturing-by-pr.govනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "Puerto Rico's tourism industry continues to expand". Business Destinations. 28 April 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 April 2017.
- ^ a b c d e
- • McCullough, Deborah G.; Work, Timothy T.; Cavey, Joseph F.; Liebhold, Andrew M.; Marshall, David (2006). "Interceptions of nonindigenous plant pests at US ports of entry and border crossings over a 17-year period". Biological Invasions. 8 (4). Springer: 611–630. Bibcode:2006BiInv...8..611M. doi:10.1007/s10530-005-1798-4. S2CID 23684940.
- • Hulme, Philip E. (2009). "Trade, transport and trouble: managing invasive species pathways in an era of globalization". Journal of Applied Ecology. 46 (1). Wiley Publishing (British Ecological Society): 10–18. Bibcode:2009JApEc..46...10H. doi:10.1111/j.1365-2664.2008.01600.x. ISSN 0021-8901. S2CID 1620024.
- • Early, Regan; Bradley, Bethany A.; Dukes, Jeffrey S.; Lawler, Joshua J.; Olden, Julian D.; Blumenthal, Dana M.; Gonzalez, Patrick; Grosholz, Edwin D.; Ibañez, Ines; Miller, Luke P.; Sorte, Cascade J. B.; Tatem, Andrew J. (2016). "Global threats from invasive alien species in the twenty-first century and national response capacities". Nature Communications. 7 (1). Nature Portfolio: 12485. Bibcode:2016NatCo...712485E. doi:10.1038/ncomms12485. ISSN 2041-1723. PMC 4996970. PMID 27549569. S2CID 1053793.
- • Herms, Daniel A.; McCullough, Deborah G. (2014). "Emerald Ash Borer Invasion of North America: History, Biology, Ecology, Impacts, and Management". Annual Review of Entomology. 59 (1). Annual Reviews: 13–30. doi:10.1146/annurev-ento-011613-162051. ISSN 0066-4170. PMID 24112110. S2CID 207608918.
- • Liebhold, Andrew M.; Tobin, Patrick C. (2008). "Population Ecology of Insect Invasions and Their Management". Annual Review of Entomology. 53 (1). Annual Reviews: 387–408. doi:10.1146/annurev.ento.52.110405.091401. ISSN 0066-4170. PMID 17877456. S2CID 11688227.
- • Liebhold, Andrew M; Brockerhoff, Eckehard G; Garrett, Lynn J; Parke, Jennifer L; Britton, Kerry O (2012). "Live plant imports: the major pathway for forest insect and pathogen invasions of the US". Frontiers in Ecology and the Environment. 10 (3). Wiley Publishing (Ecological Society of America): 135–143. Bibcode:2012FrEE...10..135L. doi:10.1890/110198. ISSN 1540-9295. S2CID 86218354.
- • Aukema, Juliann E.; McCullough, Deborah G.; Von Holle, Betsy; Liebhold, Andrew M.; Britton, Kerry; Frankel, Susan J. (2010). "Historical Accumulation of Nonindigenous Forest Pests in the Continental United States". BioScience. 60 (11). Oxford University Press (American Institute of Biological Sciences): 886–897. doi:10.1525/bio.2010.60.11.5. ISSN 1525-3244. S2CID 28154739.
- • Turner, Rebecca M.; Brockerhoff, Eckehard G.; Bertelsmeier, Cleo; Blake, Rachael E.; Caton, Barney; James, Alex; MacLeod, Alan; Nahrung, Helen F.; Pawson, Stephen M.; Plank, Michael J.; Pureswaran, Deepa S.; Seebens, Hanno; Yamanaka, Takehiko; Liebhold, Andrew M. (2021). "Worldwide border interceptions provide a window into human-mediated global insect movement". Ecological Applications. 31 (7). Wiley Publishing (Ecological Society of America): e02412. Bibcode:2021EcoAp..31E2412T. doi:10.1002/eap.2412. ISSN 1051-0761. PMID 34255404. S2CID 235809250. 22 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 September 2022.
- ^ Alan Heston, Robert Summers and Bettina Aten, Penn World Table Version 7.1, Center for International Comparisons of Production, Income and Prices at the University of Pennsylvania, July 2012. Accessed on 19 August 2012. Note: GDP per capita data are "PPP Converted GDP Per Capita, average GEKS-CPDW, at current prices (in I$)", labeled as variable "cgdp2".
- ^ Torrcech San Inocencio, Rafael (7 December 2011). "La autosuficiencia alimentaria". El Nuevo Día (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 6 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 September 2013.
- ^ Millán Rodríguez, Yamilet (4 April 2013). "Denuncian politización de Junta AEE". El Vocero (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 4 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 September 2013.
- ^ a b Vera Rosado, Ileanexis (17 May 2013). "Ineficiencia arropa a los recursos económicos de salud". El Vocero (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 4 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 September 2013.
- ^ González, Jenisabel (13 June 2012). "Debemos más de lo que producimos". El Nuevo Día (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 6 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 September 2013.
- ^ Bauzá, Nydia (2 December 2013). "García Padilla insiste en que heredó un país "en cantos"". El Nuevo Día (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 4 December 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 December 2013.
- ^ World Bank Indicators; World Bank. "World Bank Indicators 2012: Puerto Rico". 15 February 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 February 2012.
- ^ Schwab, Klaus (2013). "The Global Competitiveness Report 2013–2014" (PDF). World Economic Forum. 20 September 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 7 September 2013.
- ^ Quintero, Laura (14 September 2013). "Las estadísticas hablan: Puerto Rico camino a ser el "Detroit del Caribe"". NotiCel (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 1 February 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 January 2014.
- ^ "Nearly two years after Hurricane Maria devastation, Puerto Rico welcomes record number of tourists". USA Today. 2 April 2019. 27 November 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 November 2019.
Brief power outages still hit occasionally as the government prepares to privatize an aging and poorly maintained grid that was destroyed by the hurricane, and water shortages have hit parts of Puerto Rico's north coast since 30 percent of the island is experiencing a moderate drought that is affecting 791,000 of its 3.2 million inhabitants.
- ^ "Nearly two years after Hurricane Maria devastation, Puerto Rico welcomes record number of tourists". ViaHero. 2 April 2019. 27 November 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 October 2019.
Almost all of Puerto Rico's hotels are open for business. The beaches are ready for swimming and sunbathing, and even remote places to visit like El Yunque rainforest are receiving visitors.
- ^ "Culture Is Central in Puerto Rico's New Marketing Campaign". Skift. 24 April 2019. 27 November 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 November 2019.
- ^ Nick Brown (18 January 2017). "Puerto Rico oversight board favors more time for restructuring talks". The Fiscal Times. Reuters. 17 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 February 2017.
- ^ a b "Puerto Rico Gets More Time". Star Herald. Scottsbluff, ME. Associated Press. 29 January 2017. සම්ප්‍රවේශය 16 February 2017.[permanent dead link]
- ^ Platt, Eric (19 January 2017). "New Puerto Rico governor seeks amicable debt crisis resolution". Financial Times. New York. 10 December 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 February 2017.
- ^ a b Watson, Dan (17 January 2017). "Secretary Lew Sends Letter to 115th Congress on Puerto Rico". Department of the Treasury. 17 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 February 2017.
- ^ Nick Brown (18 January 2017). "Puerto Rico oversight board favors more time for restructuring talks". The Fiscal Times. Reuters. 17 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 February 2017.
The bipartisan, seven-member oversight board was created under the federal Puerto Rico rescue law known as PROMESA, passed by the U.S. Congress last year. It is charged with helping the island manage its finances and navigate its way out of the economic jam, including by negotiating restructuring deals with creditors.
- ^ "Economistas se Oponen a las Reformas para 'estimular la economía'". El Nuevo Día. 20 February 2017.
- ^ Bases, Daniel (4 August 2017). "Puerto Rico to furlough workers, proposes pension plan reform". Cnbc.com. 6 August 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 August 2017.
- ^ Castrodad, José (7 April 2014). "La Estadidad es una, única, uniforme e irreversible". El Vocero. 9 April 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 April 2014.
- ^ Walsh, Mary (7 October 2013). "Worsening Debt Crisis Threatens Puerto Rico". The New York Times. 2 November 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 October 2013.
- ^ "¿Cómo Puerto Rico llegó a tener crédito chatarra?". El Nuevo Día (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 4 February 2014. 2 March 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 March 2014.
- ^ "Financial Information and Operating Data Report to October 18, 2013" (PDF). Puerto Rico Government Development Bank. 18 October 2013. 22 April 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 March 2014.
- ^ "San Juan 2023 o la decadencia de un País". Centro Para Una Nueva Economía. Center for a New Economy. 31 January 2013. 29 April 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 April 2014.
- ^ "SERVICIO DE LA DEUDA" (PDF). ".pr.gov. 25 May 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 August 2017.
- ^ "Reporte General sobre Deuda Pública" (PDF). ".pr.gov. 25 May 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 August 2017.
- ^ Walsh, Mary Williams (2 July 2017). "Puerto Rico's Power Authority Effectively Files for Bankruptcy". The New York Times. 3 July 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 August 2017.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;පුවර්ටෝ රිකෝ හි ආර්ථිකය refworld.orgනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "Fort Buchanan, Puerto Rico". Military Installations. Department of Defense. Retrieved 17 June 2014.
- ^ "Puerto Rico's Cost of Living Skyrockets". Huffingtonpost.com. 29 September 2013. 13 March 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 April 2014.
- ^ Alvarez, Lizette (8 February 2014). "Economy and Crime Spur New Puerto Rican Exodus". The New York Times.
- ^ "Home – El Nuevo Día". Elnuevodia.com. 31 August 2013. 8 February 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 April 2014.
- ^ "MIDA concluye alto costo de vida es la preocupación mayor del boricua". Primerahora.com. 13 February 2013. සම්ප්‍රවේශය 14 April 2014.
- ^ Dougherty, Conor (14 August 2007). "Puerto Rico's Economic Slump Weighs Hard on Consumers". Online.wsj.com. සම්ප්‍රවේශය 14 April 2014.
- ^ Coto, Danica (29 September 2013). "Life in Puerto Rico becomes costlier amid crisis". Nbclatino.com. 13 April 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 April 2014.
- ^ "Puerto Rico". Federal Reserve Bank of New York. August 2011. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2013.
- ^ a b Gutierrez, Elías. "Impact of the Coastwise Trade Laws on the Transportation System of the United States of America" (PDF). 2 October 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2013.
- ^ Santiago, Jaime (29 November 2012). "Jones Act requirement comes under new light". Caribbean Business. Archived from the original on 8 March 2014. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2013.
{{cite news}}: CS1 maint: unfit URL (link) - ^ a b c "GAO's Jones Act Report Is Inconclusive". The Journal of Commerce. 20 March 2013. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2013.[permanent dead link]
- ^ "GAO-13-260, Puerto Rico: Characteristics of the Island's Maritime Trade and Potential Effects of Modifying the Jones Act" (PDF). United States Government Accountability Office. March 2013.
- ^ Reeve & Associates; Estudios Técnicos, Inc. (June 2018). Impact of the U.S. Jones Act on Puerto Rico (PDF) (Report). 21 January 2021 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 August 2018.
- ^ a b "Aeropuertos Internacionales y Regionales (Spanish)". Puerto Rico Ports Authority. 7 October 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2011.
- ^ "About the Project – Overview". Port of the Americas Authority. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2008.
- ^ "Ley de la Autoridad de Energía Eléctrica de Puerto Rico" (PDF). Presupuesto.gobierno.pr. 24 September 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 August 2017.
- ^ Pagán, José Karlo (18 May 2021). "Empleados de la AEE se manifiestan contra LUMA en el Tribunal federal y en la sede de la Junta" [AEE Employees Protest Against LUMA at the Federal Courthouse and Fiscal Oversight Management Board Headquarters]. Primera Hora (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 10 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2021.
- ^ Rivera Clemente, Yaritza (4 June 2021). "Se organizan más protestas para exigir la salida de LUMA" [More Protests Are Organized to Demand LUMA's Departure]. El Vocero (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 10 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2021.
- ^ "Inicio - Acueductospr". acueductospr.com. 17 May 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 May 2021.
- ^ Asamblea Legislativa de Puerto Rico (2 October 2020). "Ley de Acueductos y Alcantarillados de Puerto Rico" (PDF). Biblioteca Virtual del Gobierno de Puerto Rico. සම්ප්‍රවේශය 17 May 2021.
- ^ "Puerto Rico profile", BBC News, 23 May 2013. Retrieved 8 January 2014.
- ^ "Communications: Puerto Rico", World Factbook, U.S. Central Intelligence Agency, 9 December 2013. Retrieved 8 January 2014.
- ^ "Amateur Call Sign Systems". Federal Communications Commission (ඉංග්‍රීසි බසින්). 28 September 2016. සම්ප්‍රවේශය 17 May 2021.
- ^ "Ley de Vehículos y Tránsito de Puerto Rico del 2000". www.lexjuris.com. සම්ප්‍රවේශය 17 May 2021.
- ^ Murphy, Paul P.; Krupa, Michelle (27 September 2017). "Ham radio operators are saving Puerto Rico one transmission at a time". CNN. සම්ප්‍රවේශය 17 May 2021.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;පුවර්ටෝ රිකෝ හි ජන විකාශනය Census2020-Tab2නමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "Population History, 1765–2010". Welcome to Puerto Rico!. 17 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 September 2014.
- ^ "Puerto Rico ponders race amid surprising census results". AP News (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2021-10-15. සම්ප්‍රවේශය 2024-10-22.
- ^ "Wall Street eyes PR population loss". Caribbean Business. 14 December 2012. Archived from the original on 5 November 2013. සම්ප්‍රවේශය 14 December 2012.
{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link) - ^ Cheatham, Amelia; Roy, Diana (29 September 2022). "Puerto Rico: A U.S. Territory in Crisis". Council on Foreign Relations. 3 November 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 March 2023.
- ^ "Puerto Rico Population Declined 11.8% From 2010 to 2020". Census.gov. United States Census Bureau. 1 December 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 November 2022.
- ^ "Puerto Rico Population Declined 11.8% from 2010 to 2020". 1 December 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 November 2022.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;පුවර්ටෝ රිකෝ හි ජන විකාශනය 2020CensusDataනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ U.S. Census Bureau (2020). "Profile of general population and housing characteristics". Decennial Census, DEC Demographic Profile, Table DP1, 2020 (data table). 4 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 November 2023.
- ^ "Puerto Rico ponders race amid surprising census results". AP News (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2021-10-15. සම්ප්‍රවේශය 2024-10-22.
- ^ Taeuber, Irene B. (1943). General Censuses and Vital Statistics in the Americas. United States Bureau of the Census. p. 147. ISBN 978-0-87917-036-3. 24 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 March 2023.
- ^ Van Middeldyk, R. A (1975). "Part 4". The History of Puerto Rico. Arno Press. ISBN 978-0-405-06241-4. 7 May 2008 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 May 2008.
- ^ "Puerto Rico". Kalgoorlie Western Argus (WA : 1896 - 1916). 28 April 1898. 28 July 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 October 2019.
- ^ "Juan C. Martínez-Cruzado | Caribbean Research Institute | The University of Winnipeg". www.uwinnipeg.ca (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2024-10-22.
- ^ a b Magazine, Smithsonian; Poole, Robert M. "Who Were the Taíno, the Original Inhabitants of Columbus' Island Colonies?". Smithsonian Magazine (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2024-10-22.
- ^ "World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Puerto Rico: Dominicans". Minority Rights Group International. 2008. 17 September 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2013.
- ^ "The Other Border: Puerto Rico's Seas". Latino USA. 28 March 2014. 24 July 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 October 2014.
- ^ PLACE OF BIRTH FOR THE FOREIGN-BORN POPULATION IN PUERTO RICO සංරක්ෂණය කළ පිටපත 19 ජූලි 2018 at the Wayback Machine Universe: Foreign-born population in Puerto Rico excluding population born at sea. 2010–2014 American Community Survey 5-Year Estimates
- ^ James Bargent (27 March 2017). "Dominican People Smugglers Trafficked Cubans to Puerto Rico". 21 October 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 October 2014.
- ^ "Puerto Rico's population swap: The middle class for millionaires". BBC. 5 May 2015. 23 June 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 June 2015.
- ^ Data Access and Dissemination Systems (DADS). "American FactFinder – Results". 12 February 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 April 2020.
- ^ "Economy and Crime Spur New Puerto Rican Exodus". The New York Times. 9 February 2014. 27 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 February 2017.
- ^ Peña, Jessica; Lowe, Ricardo Henrique Jr. (23 September 2023). "Eight Hispanic Groups Each Had a Million or More Population in 2020". United States Census Bureau. සම්ප්‍රවේශය 11 July 2024.
- ^ "QuickFacts Puerto Rico". United States Census Bureau. 30 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 April 2019.
- ^ Pueblo v. Tribunal Superior, 92 D.P.R. 596 (1965). Translation taken from the English text, 92 P.R.R. 580 (1965), pp. 588–89. See also LOPEZ-BARALT NEGRON, "Pueblo v. Tribunal Superior: Espanol: Idioma del proceso judicial", 36 Revista Juridica de la Universidad de Puerto Rico. 396 (1967), and VIENTOS-GASTON, "Informe del Procurador General sobre el idioma", 36 Rev. Col. Ab. (P.R.) 843 (1975).
- ^ "Official Language", Concise Oxford Companion to the English Language, Ed. Tom McArthur, Oxford University Press, 1998.
- ^ The Status of Languages in Puerto Rico. Muniz-Arguelles, Luis. University of Puerto Rico. c. 1988. Page 466. Retrieved 4 December 2012.
- ^ "U.S. Census Annual Population Estimates 2007". Factfinder.census.gov. 24 May 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 April 2014.
- ^ Puerto Rico Governor Luis Fortuño Proposes Plan For Island's Public Schools To Teach In English Instead Of Spanish. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 31 අගෝස්තු 2012 at the Wayback Machine Danica Coto. Huffington Latino Voices. 05/08/12 (8 May 2012). Retrieved 4 December 2012.
- ^ "Key findings about Puerto Rico". 29 March 2017. 27 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 September 2017.
- ^ "Religion in Latin America". 13 November 2014. 30 March 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 September 2017.
- ^
"Porto Rico". Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 1913.
- ^ Puerto Rico. Office of Historian (1949). Tesauro de datos historicos: indice compendioso de la literatura histórica de Puerto Rico, incluyendo algunos datos inéditos, periodísticos y cartográficos (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Impr. del Gobierno de Puerto Rico. p. 306. 11 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 January 2020.
- ^ "Sobre Nosotros". Episcopalpr.org. 17 March 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2011.
- ^ Luis Fortuño Janeiro. Album Histórico de Ponce (1692–1963). Page 165. Ponce, Puerto Rico: Imprenta Fortuño. 1963.
- ^ "La presencia Germanica en Puerto Rico". Preb.com. 17 July 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2011.
- ^ Ana Adams: "Brincando el Charco..." in Power, Politics and Pentecostals in Latin America, Edward Cleary, ed., 1997. p. 164
- ^ "Puerto Rico" (in en), The World Factbook (Central Intelligence Agency), 2024-10-16, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/puerto-rico/, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2024-10-23
- ^ López, Gustavo (15 September 2015). "Hispanics of Puerto Rican Origin in the United States, 2013". Pew Research. Pew Research Center, DC. 10 October 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 February 2017.
Puerto Ricans in this statistical profile are people who self-identified as Hispanics of Puerto Rican origin; this means either they themselves were born in Puerto Rico1 or they were born in the 50 U.S. states, the District of Columbia or elsewhere, but trace their family ancestry to Puerto Rico.
- ^ "Catholic Church and Puerto Rico officials at odds in widening sex abuse investigation". Fox News. Associated Press. 12 March 2014. 18 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 February 2017.
- ^ "¡Bienvenidos!" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Misión Ortodoxa San Juan Clímaco. සම්ප්‍රවේශය 9 August 2024.
- ^ "Iglesia Ortodoxa Patriarcado de Antioquia". 11 September 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Welcome". Parish.orthodoxtheologicalinstitute.org. 4 March 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 November 2012.
- ^ "Orthodox Church PR". www.orthodoxchurchpr.org. 7 November 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 November 2020.
- ^ Barillas, Martin (10 September 2017). "Puerto Rico Welcomes First-Ever Eastern Catholic Parish". Horizons. 6 April 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 November 2020.
- ^ "San Juan Puerto Rico Temple | ChurchofJesusChristTemples.org". Temples of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints. 3 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 May 2023.
- ^ "Statistics and Church Facts | Total Church Membership". newsroom.churchofjesuschrist.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). 17 May 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 May 2023.
- ^ 2016 Yearbook of Jehovah's Witnesses, pp. 184–85
- ^ Dennis Wasko (11 July 2011). "The Jewish Palate: The Jews of Puerto Rico". The Jerusalem Post. 23 December 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2017.
- ^ "Luxner News". Luxner.com. 3 August 2004. 7 November 2005 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2011.
- ^ Eduardo Giorgetti Y Su Mundo: La Aparente Paradoja De Un Millonario Genio Empresarial Y Su Noble Humanismo; by Delma S. Arrigoitia; Publisher: Ediciones Puerto; ISBN 978-0-942347-52-4
- ^ "Korber House". Prairieschooltraveler.com. 11 May 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2011.
- ^ "The Virtual Jewish History Tour Puerto Rico". Jewishvirtuallibrary.org. 26 December 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2011.
- ^ "Number of Muslims and Percentage in Puero Rico". Institute of Islamic Information and Education. 8 February 2006. 27 September 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
- ^ "Percent Puerto Rican population that are Muslims". 27 September 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2015. Retrieved 8 June, 2009.
- ^ "Muslim mosques in Pto. Rico". Pupr.edu. 2 October 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
- ^ "Muslims concentrated in Rio Piedras". Saudiaramcoworld.com. 5 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2011.
- ^ "Home". Bahá'ís of Puerto Rico. 7 July 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 May 2018.
- ^ "BuddhaNet". Buddhanet.net. 12 March 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2011.
- ^ "Iglesia Pastafariana de Puerto Rico". Facebook. 28 July 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2018.
- ^ Puerto Rican Indigenous Communities Seek Recognition, Return of Their Ancestral Lands: The Jíbaro and Taíno indigenous communities are not recognized by the Puerto Rican government. But two organizations dedicated to preserving their respective history and traditions are working to gain recognition as indigenous groups, as well as unrestricted access to their ancestral lands. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 ඔක්තෝබර් 2020 at the Wayback Machine Coraly Cruz Mejias. Global Press Journal. Washington, DC. 14 October 2019. Accessed 23 October 2020.
- ^ "Latin American issues Vol. 3". Webpub.allegheny.edu. 2 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2011.
- ^ Nicolas Kanellos, "Hispanic Firsts", Visible Ink Press (ISBN 0-7876-0519-0), p. 40.
- ^ "CIA FactBook". Cia.gov. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2011.
- ^ "Perfil del Sistema Educativo – Año Escolar 2010–2011". estadisticas.gobierno.pr. 4 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2016.
- ^ Dorell, Oren (5 October 2017). "Puerto Rico's health system 'on life support' after blow". USA Today. Melbourne, Florida. pp. 1B, 2B. 14 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 October 2017.
- ^ "The World Factbook: Central America: Puerto Rico". Central Intelligence Agency. 5 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 December 2019.
- ^ Triple-S Management Corporation Annual Report (Form 10-K) for the fiscal year ended on 31 December 2005, pursuant to Section 13 or 15(d) of the Securities Exchange Act of 1934, accessed on 4 November 2006.
- ^ Giovannetti, Jorge L. "Popular Music and Culture in Puerto Rico: Jamaican and Rap Music as Cross-Cultural Symbols", in Musical Migrations: Transnationalism and Cultural Hybridity in the Americas, ed. Frances R. Aparicio and Cándida F. Jáquez, 81–98.
- ^ "Puerto Rican Music TV". Puerto Rican Music TV. Archived from the original on 22 July 2010. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2010.
{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link) - ^ López Maldonado, Cesiach (21 August 2019). "Entre leyes y múltiples indultos" [Between laws and multiple pardons] (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Primera Hora. සම්ප්‍රවේශය 16 March 2021.
- ^ Pérez Rivera, Raúl (2 December 2015). "Debate por el Ave Nacional (primera parte)" [Debate for the National Bird (first part)] (ස්පාඤ්ඤ බසින්). CienciaPR. සම්ප්‍රවේශය 16 March 2021.
- ^ Sánchez Martínez, Héctor (20 January 2017). "¿Tenemos o no un ave nacional?" [Do we or do we not have a national bird?] (ස්පාඤ්ඤ බසින්). La Perla del Sur. 5 May 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 March 2021.
- ^ Randall Peffer (2002). Puerto Rico, a Travel Guide. Lonely Planet. p. 225. ISBN 978-1-74059-274-1.
- ^ "National Geographic Traveler Article: Puerto Rico". www.nationalgeographic.com. 2 March 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ José Campeche (1796). "Doña María de los Dolores Gutiérrez del Mazo y Pérez". Brooklyn Museum website. New York.
- ^ "Puerto Rico in the Great Depression". Newdeal.feri.org. සම්ප්‍රවේශය 18 April 2014.
- ^ Acosta Cruz, María (2014). Dream Nation: Puerto Rican Culture and the Fictions of Independence. New Brunswick, New Jersey: Rutgers University Press. ISBN 978-1-4619-5820-8. OCLC 871424250.
- ^ Zimmerman, Marc (2020). Defending Their Own in the Cold: The Cultural Turns of U.S. Puerto Ricans. University of Illinois Press. ISBN 978-0-252-08558-1. OCLC 1142708953.
- ^ 3-cent Puerto Rico Issue සංරක්ෂණය කළ පිටපත 17 මාර්තු 2014 at the Wayback Machine Arago: people, postage & the post. Viewed 4 March 2014.
- ^ Rod, Steven J. Puerto Rico Election Issue සංරක්ෂණය කළ පිටපත 28 ජූලි 2020 at the Wayback Machine Arago: people, postage & the post. Viewed 4 March 2014.
- ^ San Juan Issue සංරක්ෂණය කළ පිටපත 17 මාර්තු 2014 at the Wayback Machine Arago: people, postage & the post. Viewed 17 March 2014.
- ^ "Flags of our nation series 2008–2012, Arago: people, postage & the post", National Postal Museum. Viewed 7 March 2014.
- ^ Maldono, Joseph (15 December 2003). "Reporter's Notebook". York Daily Record. York, Pennsylvania. p. 35. සම්ප්‍රවේශය 3 November 2024.
- ^ Ramírez-Hendrix, Yined (27 July 2011). "El Gusto Boricua en el Sur de la Florida". El Nuevo Herald. Miami, Florida. p. D12. සම්ප්‍රවේශය 3 November 2024.
- ^ Caraballo, Viviana (6 January 1999). "Sofrito, imprescindible para latinos". El Nuevo Herald. Miami, Florida. p. 19. සම්ප්‍රවේශය 3 November 2024.
- ^ "Baseball Hall of Fame entry for Roberto Clemente". Baseballhall.org. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
- ^ "Baseball Hall of Fame entry for Orlando Cepeda". Baseballhall.org. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
- ^ "Baseball Hall of Fame entry for Roberto Alomar". Baseball Hall of Fame. Baseballhall.org. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
- ^ "Olympics 2004 – Basketball – Shock defeat for USA". BBC News. 15 August 2004. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2011.
- ^ Jesús Omar Rivera (29 October 2008). "Boricuas lucíos en una rueda". Primera Hora (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 14 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 October 2010.
- ^ Raul Sosa (27 July 2012). "AND1 & PR Streetball Put on a Show!". BoricuaBallers.com. 16 October 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 31 July 2012.
- ^ Joshua Hammann (14 October 2008). "Melendez adds a new country to Globetrotters' resume". ESPN. සම්ප්‍රවේශය 7 November 2008.
- ^ "Who is Mónica Puig the Puerto Rico player who won the gold medal in the Rio 2016 Olympic Games women's tennis final?". Rio2016.com. Rio 2016 Organising Committee for the Olympic and Paralympic Games. 14 August 2016. 26 August 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2016.
- ^ Waldstein, David (25 August 2016). "Monica Puig, Puerto Rico's Favorite Daughter (and Only Gold Medalist)". The New York Times. 26 August 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
