නයිජීරියාවේ ජනවිකාසය

විකිපීඩියා වෙතින්
නයිජීරියාවේ ජන ඝනත්වය (වර්ග කිලෝමීටරයකට පුද්ගලයින්).

එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය ඇස්තමේන්තු කරන්නේ 2021 දී නයිජීරියාවේ ජනගහනය 213,401,323[1][2] වන අතර, 51.7% ග්‍රාමීය සහ 48.3% නාගරික ලෙස වර්ග කර ඇති අතර, ජනගහන ඝනත්වය වර්ග කිලෝමීටරයකට 167.5 කි. ජනගහනයෙන් 42.5% පමණ වයස අවුරුදු 14 හෝ ඊට අඩු, 19.6% වයස අවුරුදු 15-24, 30.7% වයස අවුරුදු 25-54, 4.0% වයස අවුරුදු 55-64, සහ 3.1% වයස අවුරුදු 65 හෝ ඊට වැඩි විය. 2017 වසරේ මධ්‍යස්ථ වයස අවුරුදු 18.4 කි.[3] නයිජීරියාව යනු ලොව හයවන වැඩිම ජනගහනය සහිත රටයි. උපත් අනුපාතය ජනගහනය 1000 කට 35.2 ක් වන අතර මරණ අනුපාතිකය 2017 වන විට ජනගහනය 1000 කට මරණ 9.6 වන අතර මුළු සශ්‍රීකත්ව අනුපාතය උපදින දරුවන්/කාන්තාවන් 5.07කි.[3] නයිජීරියාවේ ජනගහනය 1990 සිට 2008 දක්වා මිලියන 57කින් වැඩි වූ අතර එය දශක දෙකකට අඩු කාලයකදී 60%ක වර්ධන වේගයකි.[4] නයිජීරියාව අප්‍රිකාවේ[5] වඩාත්ම ජනාකීර්ණ රට වන අතර 2017 වන විට මහාද්වීපයේ මුළු ජනගහනයෙන් 17% ක් පමණ වේ; කෙසේ වෙතත්, හරියටම කෙතරම් ජනාකීර්ණද යන්න සමපේක්ෂන විෂයයකි.[6]

මිලියන ගණනක් නයිජීරියානුවන් ආර්ථික දුෂ්කරතා ඇති කාලවලදී, මූලික වශයෙන් යුරෝපයට, උතුරු ඇමරිකාවට සහ ඕස්ට්‍රේලියාවට සංක්‍රමණය වී ඇත. මිලියනයකට අධික නයිජීරියානුවන් එක්සත් ජනපදයට සංක්‍රමණය වී ඇති අතර නයිජීරියානු ඇමරිකානු ජනගහනය සමන්විත වන බව ගණන් බලා ඇත. එවැනි ඩයස්පොරික් ප්‍රජාවන් බොහොමයක පුද්ගලයන් උතුරු ඇමරිකාවේ යොරුබා පරම්පරාවේ ජාතික සංගමයක් වන "Egbe Omo Yoruba" සමාජයට සම්බන්ධ වී ඇත.[7][8] නයිජීරියාවේ විශාලතම නගරය ලාගෝස් ය. ලාගෝස් 1950[9] 300,000 සිට 2017 දී ඇස්තමේන්තුගත මිලියන 13.4 දක්වා වර්ධනය වී ඇත.[10]

නයිජීරියාවේ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් 250 කට වඩා ඇත, විවිධ භාෂා සහ සිරිත් විරිත්, පොහොසත් ජනවාර්ගික විවිධත්වයෙන් යුත් රටක් නිර්මාණය කරයි. විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් තුන වන්නේ හවුසා, යොරුබා සහ ඉග්බෝ, ඒවා ජනගහනයෙන් 60% කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් වන අතර එඩෝ, ඉජාව්, ෆුලේ, කනුරි, උර්හෝබෝ-ඉසෝකෝ, ඉබිබියෝ, එබිරා, නූපේ, ගබාගි, ජුකුන්, ඉගල, ඉඩෝමා, ඔගෝනි සහ ටිව් 35 සහ 40% අතර වේ; අනෙකුත් සුළු ජාතීන් ඉතිරි 5% වේ.[11] නයිජීරියාවේ මැද තීරය අත්යාප්, රොම්, ගොයිමයි, ඉගල, කොෆියාර්, පියීම් සහ ටිව් ඇතුළු ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වල විවිධත්වය සඳහා ප්‍රසිද්ධය.[12][13][14] බ්‍රිතාන්‍ය, ඇමරිකානු, ඉන්දියානු, චීන (ඇස්තමේන්තු 50,000),[15] සුදු සිම්බාබ්වේ,[16] ජපන්, ග්‍රීක, සිරියානු සහ ලෙබනන් සංක්‍රමණිකයන් කුඩා සුළුතර ඇත. සංක්‍රමණිකයන්ට වෙනත් බටහිර අප්‍රිකානු හෝ නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ජාතීන් ද ඇතුළත් වේ.

භාෂා[සංස්කරණය]

නයිජීරියාවේ භාෂාමය කණ්ඩායම් සිතියම

නයිජීරියාවේ භාෂා 525ක් කතා කර ඇත; ඉන් අටක් දැන් වඳ වී ගොස් ඇත.[17] නයිජීරියාවේ සමහර ප්‍රදේශවල ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් එක භාෂාවකට වඩා කතා කරයි. නයිජීරියාවේ නිල භාෂාව වන ඉංග්‍රීසි, 1960 දී අවසන් වූ බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණයේ බලපෑම හේතුවෙන් රටේ සංස්කෘතික හා භාෂාමය එකමුතුවට පහසුකම් සැලසීම සඳහා තෝරා ගන්නා ලදී. අවට රටවල බොහෝ ප්‍රංශ කතා කරන්නන් නයිජීරියාවේ මායිම් ප්‍රදේශවල කතා කරන ඉංග්‍රීසි භාෂාවට බලපෑම් කර ඇත. සහ සමහර නයිජීරියානු පුරවැසියන් අවට රටවල වැඩ කිරීමට තරම් ප්‍රංශ භාෂාව චතුර ලෙස හැසිරී ඇත. නයිජීරියාවේ කතා කරන ප්‍රංශ භාෂාව සමහර දේශීය භාෂා සහ ඉංග්‍රීසි සමඟ මිශ්‍ර විය හැක.[18]

නයිජීරියාවේ කතා කරන ප්‍රධාන භාෂා අප්‍රිකාවේ ප්‍රධාන භාෂා පවුල් තුනක් නියෝජනය කරයි: බහුතරයක් නයිජර්-කොංගෝ භාෂා වන ඉග්බෝ, යොරුබා, ඉබිබියෝ, ඉජාව්, ෆුල්ෆුල්ඩේ, ඔගෝනි සහ එඩෝ ය. ඊසානදිග ප්‍රදේශයේ කතා කරන කනුරි, මූලික වශයෙන් බෝර්නෝ සහ යෝබේ ප්‍රාන්තයේ, නිලෝ-සහරන් පවුලේ කොටසක් වන අතර හවුසා යනු අප්‍රිකානු භාෂාවකි. බොහෝ වාර්ගික කණ්ඩායම් ඔවුන්ගේ භාෂාවෙන් සන්නිවේදනය කිරීමට කැමැත්තක් දක්වන නමුත්, රාජ්‍ය භාෂාව ලෙස ඉංග්‍රීසි අධ්‍යාපනය, ව්‍යාපාරික ගනුදෙනු සහ නිල අරමුණු සඳහා බහුලව භාවිතා වේ. පළමු භාෂාව ලෙස ඉංග්‍රීසි භාෂාව භාවිතා කරන්නේ රටේ නාගරික ප්‍රභූ පැලැන්තියේ සුළුතරයක් පමණක් වන අතර සමහර ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල එය කිසිසේත් කතා නොකරයි. හවුසා යනු නයිජීරියාවේ කතා කරන ප්‍රධාන භාෂා තුනෙන් වැඩිපුරම කතා කරන භාෂාවයි.

නයිජීරියාවේ ජනගහනයෙන් බහුතරයක් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල වෙසෙන අතර, රටේ ප්‍රධාන සන්නිවේදන භාෂා දේශීය භාෂා ලෙස පවතී. මේවායින් විශාලතම ඒවායින් සමහරක්, විශේෂයෙන් යොරුබා සහ ඉග්බෝ, විවිධ උපභාෂා කිහිපයකින් සම්මත භාෂා ව්‍යුත්පන්න කර ඇති අතර එම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් විසින් බහුලව කතා කරනු ලැබේ. නයිජීරියානු පිඩ්ජින් ඉංග්‍රීසි, බොහෝ විට සරලව හැඳින්වෙන්නේ "පිඩ්ජින්" හෝ "බ්‍රෝකන්" (බ්‍රෝකන් ඉංග්‍රීසි) ලෙසිනි, උපභාෂාව සහ ස්ලැන්ග් මත විවිධ කලාපීය බලපෑම් ඇති වුවද ජනප්‍රිය භාෂා භාෂාවකි. පිඩ්ජින් ඉංග්‍රීසි හෝ නයිජීරියානු ඉංග්‍රීසි නයිජර් ඩෙල්ටා කලාපය තුළ බහුලව කතා කරයි.[19]

ආගම්[සංස්කරණය]

නයිජීරියාව ආගමික වශයෙන් විවිධ වූ සමාජයක් වන අතර, ඉස්ලාම් (ප්‍රධාන වශයෙන් උතුරේ) සහ ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (ප්‍රධාන වශයෙන් දකුණේ) වඩාත් පුළුල් ලෙස ප්‍රකාශ කරන ආගම් වේ. සාම්ප්‍රදායික අප්‍රිකානු ආගම් සහ අනෙකුත් ආගම් වලට අනුගාමිකයින් ඉතා සුළුතරයක් සමඟ නයිජීරියානුවන් මුස්ලිම් සහ ක්‍රිස්තියානි ලෙස සමානව බෙදී ඇත.[20] නයිජීරියාවේ ජනගහනයේ ක්‍රිස්තියානි කොටස එරට මුස්ලිම්වරුන්ට සාපේක්ෂව අඩු සාඵල්‍යතා අනුපාතය නිසා පහත වැටෙමින් තිබේ.[21] ඉස්ලාම් සහ ක්‍රිස්තියානි ආගම ප්‍රමුඛව පවතින අප්‍රිකාවේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල මෙන්ම, සම්ප්‍රදායික අප්‍රිකානු ආගම් සමඟ ආගමික සමමුහුර්තකරණය බහුලව දක්නට ලැබේ.[22]

Pew පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානය විසින් 2012 දී ආගම සහ පොදු ජීවිතය පිළිබඳ වාර්තාවක් ප්‍රකාශ කළේ 2010 දී නයිජීරියාවේ ජනගහනයෙන් 49.3% ක් ක්‍රිස්තියානි, 48.8% මුස්ලිම් සහ 1.9% ආදිවාසී සහ වෙනත් ආගම් (උතුරේ බෝරි වැනි) අනුගාමිකයන් වූ බවයි.[23] කෙසේ වෙතත්, 2015 දී Pew පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානය විසින් නිකුත් කරන ලද වාර්තාවක, මුස්ලිම් ජනගහනය 50% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, 2060 වන විට, එම වාර්තාවට අනුව, මුස්ලිම්වරුන් රටේ 60% ක් පමණ වනු ඇත.[24] ආගමික දත්ත ලේඛනාගාරයේ සංගමයේ 2010 සංගණනය වාර්තා කර ඇත්තේ මුළු ජනගහනයෙන් 48.8% ක් ක්‍රිස්තියානුවන් වන අතර එය මුස්ලිම් ජනගහනය 43.4% ට වඩා තරමක් විශාල වන අතර 7.5% වෙනත් ආගම් වල සාමාජිකයන් වේ.[25] කෙසේ වෙතත්, මෙම ඇස්තමේන්තු ප්‍රවේශමෙන් ගත යුතු වන්නේ නියැදි දත්ත වැඩි වශයෙන් රැස්කරනු ලබන්නේ ප්‍රධාන වශයෙන් ක්‍රිස්තියානුවන් වන දකුණේ ප්‍රධාන නාගරික ප්‍රදේශවලින් බැවිනි.[26][27][28] CIA විසින් වර්ල්ඩ් ෆැක්ට්බුක් හි 2018 ඇස්තමේන්තුවට අනුව, ජනගහනය 53.5% මුස්ලිම්, 45.9% ක්‍රිස්තියානි (10.6% රෝමානු කතෝලික සහ 35.3% රෙපරමාදු සහ අනෙකුත් ක්‍රිස්තියානි) සහ අනෙකුත් අය ලෙස 0.6% ලෙස ගණන් බලා ඇත.[29]

වයඹ නයිජීරියාවේ සහ ඊසානදිග නයිජීරියාවේ (කනුරි, ෆුලානි සහ අනෙකුත් කණ්ඩායම්) ඉස්ලාම් ආධිපත්‍යය දරයි. බටහිරින්, යොරුබා ජනතාව ප්‍රධාන වශයෙන් මුස්ලිම් වන අතර, සාම්ප්‍රදායික ආගම්වල අනුගාමිකයින් කිහිප දෙනෙකුට අමතරව සැලකිය යුතු ක්‍රිස්තියානි සුළුතරයක් ඇත.[30] රෙපරමාදු සහ දේශීයව වගා කරන ලද ක්‍රිස්තියානි ධර්මය බටහිර ප්‍රදේශවල බහුලව භාවිතා වන අතර රෝමානු කතෝලික ධර්මය ගිනිකොනදිග නයිජීරියාවේ වඩාත් කැපී පෙනෙන ක්‍රිස්තියානි ලක්ෂණයකි. රෝමානු කතෝලික සහ රෙපරමාදු ආගම යන දෙකම දකුණේ ඉබිබියෝ, එෆික්, ඉජෝ සහ ඔගෝනි යන රටවල දක්නට ලැබේ. ඉග්බෝස් (නැගෙනහිර ප්‍රධාන වශයෙන්) සහ ඉබිබියෝ (දකුණු) 98% ක් ක්‍රිස්තියානුවන් වන අතර, 2% ක් සම්ප්‍රදායික ආගම් අදහන අය වෙති.[31] නයිජීරියාවේ මැද තීරය නයිජීරියාවේ විශාලතම සුළුතර ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අඩංගු වන අතර, ඔවුන් බහුතරයක් ක්‍රිස්තියානුවන් සහ සාම්ප්‍රදායික ආගම් වල සාමාජිකයන්, සැලකිය යුතු මුස්ලිම් සුළුතරයක් සිටින බව සොයා ගන්නා ලදී.[32]

ගැටුම්[සංස්කරණය]

2010 මැද භාගයේ සිට බොකෝ හරාම් ඊසානදිග නයිජීරියාව භීතියට පත් කළේය. විදේශ සබඳතා පිළිබඳ කවුන්සිලයේ "නයිජීරියාවේ ආරක්ෂක ට්‍රැකර්" අනුව ඊළඟ වසර 12 තුළ, මෙම කණ්ඩායම නිසා 41,600 කට අධික පිරිසක් මිය ගියහ (2022 ඔක්තෝබර් වන විට).[33] මිලියන ගණනක් ජනයා දකුණට හෝ මයිදුගුරි වැනි විශාල නගරවලට පලා ගියහ.

කෙසේ වෙතත්, "ක්‍රිස්තියානින්ට එරෙහිව මුස්ලිම්වරු" යන සූත්‍රය කෙටියෙන් වැටේ.[34] කිතුනුවන් කෙරෙහි බොකෝ හරාම්ගේ මිනීමරු සතුරුකම තිබියදීත්, ඔවුන්ගේ වින්දිතයන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් සෑම විටම මුස්ලිම්වරුන් වූ අතර, අවම වශයෙන් නයිජීරියාවේ ඊසාන දෙසින් පිහිටි ප්‍රධාන වශයෙන් බෝර්නෝ ප්‍රාන්තයේ, රටේ ප්‍රධාන වශයෙන් මුස්ලිම් ප්‍රදේශයක කැරැල්ල සිදුවෙමින් පවතින නිසා නොවේ.[33] ඇදහිල්ල අත්හැරීම පිළිබඳ පුළුල් නිර්වචනයක් මත පදනම්ව, බොකෝ හරාම් විසින් මෙතරම් විශාල මුස්ලිම්වරුන් ඝාතනය කිරීම, 2016 දී කණ්ඩායම බෙදී යාමට එක් හේතුවක් බව විශ්වාස කෙරේ.[35] නයිජීරියාවේ ආරක්ෂක ට්‍රැකර් (NST) දත්ත පෙන්නුම් කරන්නේ (මාර්තු 2022 වන විට) පල්ලිවලට බොකෝ හරාම් ප්‍රහාර කාලයත් සමඟ අඩු වී ඇති අතර මුස්ලිම් පල්ලිවලට ප්‍රහාර වැඩි වී ඇති බවයි.[33] බොකෝ හරාම් අතින් සිදු වූ අඩු ක්‍රිස්තියානි මරණ සංඛ්‍යාව ඔවුන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් පලා ගොස් ඇති බව පිළිබිඹු කරයි.[35]

බොකෝ හරාම් අවම වශයෙන් 2022 මාර්තු සිට පරිහානියට පත්ව ඇත. එහි සටන්කාමීන්ගෙන් 40,000 ක් 2022 දී යටත් විය.[36] 2021 සිට, බටහිර අප්‍රිකාවේ ඉස්ලාමීය රාජ්‍යය (ISWAP) බොකෝ හරාම් වලට වඩා ප්‍රමුඛ වේ. නිදසුනක් වශයෙන්, 2022 පෙන්තකොස්ත දිනයේදී ඕවෝහි පල්ලියේ ප්‍රහාරය සම්බන්ධයෙන් ISWAP හට වගකීම හිමි වේ.[37][38]

සෞඛ්‍ය[සංස්කරණය]

ළමා වාට්ටුව, මහ රෝහල, ඉලෝරින්

නයිජීරියාවේ සෞඛ්‍ය සේවා සැපයීම එරට රජයේ සහ පුද්ගලික අංශයේ සමගාමී වගකීමකි.[39] නයිජීරියාව එහි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය ප්‍රතිසංවිධානය කරමින් සිටින්නේ 1987 බමකෝ මුලපිරීමේ සිට, එය ප්‍රජා මූලික ක්‍රම මගින් ජනගහනයට ඖෂධ සහ සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා ප්‍රවේශ්‍යතාව වැඩි කිරීමේ ක්‍රම විධිමත් ලෙස ප්‍රවර්ධනය කිරීම, අර්ධ වශයෙන් පරිශීලක ගාස්තු ක්‍රියාත්මක කිරීමෙනි.[40] නව උපායමාර්ගය ප්‍රජා පාදක සෞඛ්‍ය සේවා ප්‍රතිසංස්කරණ හරහා ප්‍රවේශ්‍යතාව නාටකාකාර ලෙස ඉහළ නංවා ඇති අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වඩාත් කාර්යක්ෂම හා සාධාරණ සේවා සැපයීමක් සිදු විය. සෞඛ්‍ය ආරක්ෂණ දර්ශකවල පසුකාලීන වැඩිදියුණු කිරීම් සහ සෞඛ්‍ය ආරක්ෂණ කාර්යක්ෂමතාව සහ පිරිවැය වැඩිදියුණු කිරීම සමඟින් සෞඛ්‍ය ආරක්ෂණයේ සියලුම ක්ෂේත්‍ර සඳහා පුළුල් ප්‍රවේශ උපාය මාර්ගයක් ව්‍යාප්ත කරන ලදී.[41]

නයිජීරියානුවන්ගෙන් 48% ක් වාර්තා කරන්නේ ඔවුන් හෝ නිවසේ සාමාජිකයෙකු පසුගිය මාස තුන තුළ අසනීප වී ඇති බවයි. මැලේරියාව රෝගීන්ගෙන් 88% ක් සහ ටයිපොයිඩ් උණ 32% ක් තුළ හඳුනාගෙන ඇත.[42] අධි රුධිර පීඩනය 8% සමඟ තුන්වන ස්ථානයට පත්විය. මැලේරියා රෝග ලක්ෂණ සඳහා නයිජීරියානුවන්ගෙන් 41%ක් රෝහලකට ද 22%ක් රසායනඥයින්ගේ සාප්පුවකටද 21%ක් ඔසුසලකටද 11%ක් ඖෂධ පැළෑටිවලින් සුවය ලබා ගැනීමටද යොමු වෙති.[42]

නයිජීරියාවේ HIV/AIDS අනුපාතය බොට්ස්වානා හෝ දකුණු අප්‍රිකාව වැනි අනෙකුත් අප්‍රිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් අඩුය, ඒවායේ ව්‍යාප්තිය (ප්‍රතිශතය) අනුපාත ද්විත්වය වේ. 2019 වන විට, වයස අවුරුදු 15-49 අතර වැඩිහිටියන් අතර HIV පැතිරීමේ අනුපාතය සියයට 1.5ක් විය.[43] නයිජීරියාවේ ආයු අපේක්ෂාව සාමාන්‍යයෙන් අවුරුදු 54.7කි,[43] සහ ජනගහනයෙන් 71% සහ 39% පිළිවෙළින් වැඩිදියුණු කළ ජල මූලාශ්‍ර සහ වැඩිදියුණු කළ සනීපාරක්ෂාව සඳහා ප්‍රවේශය ඇත.[44] 2019 වන විට, ළදරු මරණ අනුපාතය සජීවී උපත් 1,000කට මරණ 74.2කි.[45]

2012 දී, නයිජීරියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් නව ඇටමිදුළු දායක වැඩසටහනක් දියත් කරන ලද අතර, ලියුකේමියාව, ලිම්ෆෝමා හෝ දෑකැති සෛල රෝග ඇති පුද්ගලයින්ට ජීවිතාරක්ෂක ඇටමිදුළු බද්ධ කිරීම සඳහා ගැළපෙන පරිත්‍යාගශීලියෙකු සොයා ගැනීමට උපකාර වන අතර එමඟින් ඔවුන්ගේ තත්වයන් සුව කරයි. මෙම සැත්කම සාර්ථකව සිදු කළ දෙවන අප්‍රිකානු රට බවට නයිජීරියාව පත් විය.[46] 2014 ඉබෝලා ව්‍යාප්තියේ දී, බටහිර අප්‍රිකානු කලාපයේ තවත් රටවල් තුනක් විනාශ කරමින් සිටි ඉබෝලා තර්ජනය ඵලදායී ලෙස පාලනය කර ඉවත් කළ පළමු රට නයිජීරියාවයි; නයිජීරියාව විසින් භාවිතා කරන ලද අද්විතීය සම්බන්ධතා සොයාගැනීමේ ක්‍රමය ඉබෝලා තර්ජන සොයාගත් විට එක්සත් ජනපදය වැනි රටවල් විසින් පසුව භාවිතා කරන ලද ඵලදායී ක්‍රමයක් බවට පත් විය.[47][48][49]

දක්ෂ නයිජීරියානු වෛද්‍යවරුන් උතුරු ඇමරිකාවට සහ යුරෝපයට සංක්‍රමණය වීම නිසා නයිජීරියානු සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතිය "මොළ ගලනය" ලෙස හඳුන්වන වෛද්‍යවරුන්ගේ හිඟයකට අඛණ්ඩව මුහුණ දෙයි. 1995 දී, ඇස්තමේන්තු කර ඇති පරිදි නයිජීරියානු වෛද්‍යවරුන් 21,000 ක් එක්සත් ජනපදයේ පමණ සේවය කරමින් සිටි අතර එය නයිජීරියානු රාජ්‍ය සේවයේ සේවය කරන වෛද්‍යවරුන් සංඛ්‍යාවට සමාන වේ. මෙම මිල අධික පුහුණුව ලත් වෘත්තිකයන් රඳවා තබා ගැනීම රජයේ එක් ඉලක්කයක් ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.[50]

අධ්‍යාපනය[සංස්කරණය]

ලාගෝස් ප්‍රාන්ත විශ්වවිද්‍යාලයේ විද්‍යා පීඨය සඳහා අබිසෝගුන් ලී විද්‍යා ගොඩනැගිල්ල

නයිජීරියාවේ අධ්‍යාපනය අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශය විසින් අධීක්ෂණය කරනු ලැබේ. ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් රාජ්‍ය පාලිත රාජ්‍ය අධ්‍යාපනය සහ රජයේ පාසල් සඳහා ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාත්මක කිරීමේ වගකීම පළාත් පාලන ආයතන භාර ගනී. අධ්‍යාපන ක්‍රමය බාලාංශ, ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය, ද්විතීයික අධ්‍යාපනය සහ තෘතීයික අධ්‍යාපනය ලෙස බෙදා ඇත. 1970 ගණන්වල තෙල් උත්පාතයෙන් පසුව, තෘතීයික අධ්‍යාපනය වැඩිදියුණු කරන ලද අතර එය නයිජීරියාවේ සෑම උප කලාපයකටම ළඟා විය. නයිජීරියානු ජනගහනයෙන් 68%ක් සාක්ෂරතාවයෙන් යුක්ත වන අතර පිරිමින් සඳහා වන අනුපාතය (75.7%) කාන්තාවන්ට (60.6%) වඩා වැඩිය.[51]

නයිජීරියාව නොමිලේ, රජයේ සහය ලත් අධ්‍යාපනය ලබා දෙයි, නමුත් කිසිදු මට්ටමකින් පැමිණීම අනිවාර්ය නොවේ, සහ නාමිකයින් සහ ආබාධිතයන් වැනි ඇතැම් කණ්ඩායම්, අඩුවෙන් සේවය කරති. වයස අවුරුදු 5-14 අතර නයිජීරියානු ළමුන් මිලියන 10.5 කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් පාසල් නොයයි. වයස අවුරුදු 6-11 අතර ළමුන්ගෙන් 61%ක් පමණක් ප්‍රාථමික පාසලට නිතිපතා පැමිණේ.[52] අධ්‍යාපන ක්‍රමය සමන්විත වන්නේ ප්‍රාථමික පාසලේ වසර හයකින්, කනිෂ්ඨ ද්විතීයික පාසලේ වසර තුනකින්, ජ්‍යෙෂ්ඨ ද්විතීයික පාසලේ වසර තුනකින් සහ උපාධියක් දක්වා වසර හතරක්, පහක් හෝ හයක විශ්ව විද්‍යාල අධ්‍යාපනයෙන් සමන්විත වේ.[51] විශ්වවිද්‍යාල අධ්‍යාපනයේ බහුතර පාලනය රජය සතුයි. නයිජීරියාවේ තෘතීයික අධ්‍යාපනය විශ්ව විද්‍යාල (රාජ්‍ය සහ පුද්ගලික), පොලිටෙක්නික්, මොනොටෙක්නික් සහ අධ්‍යාපන විද්‍යාල වලින් සමන්විත වේ. ෆෙඩරල් හිමිකාරීත්වය 40 ක්, රජය සතු 39 ක් සහ පුද්ගලික හිමිකාරීත්වය 59 ක් සමඟින් රටේ මුළු විශ්ව විද්‍යාල 138 ක් ඇත. නයිජීරියාව 2023 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ 109 වැනි ස්ථානයට පත් වූ අතර එය 2021 දී 118 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[53][54]

අපරාධ[සංස්කරණය]

ලාගෝස් හි පැවති ඉයෝ උත්සවයේ නයිජීරියානු පොලිස් නිලධාරියෙක්
එක්සත් රාජධානිය සහ තුර්කිය සසඳන විට නයිජීරියානු රාජ්‍යය විසින් වසරකට සහ මිලියන 1ක වැසියන්ට සිදු කරන ඝාතන (මූලාශ්‍රය: නයිජීරියා ආරක්ෂක ට්‍රැකර් 1/2020-6/2023)

දේශපාලන ස්ථාවරත්වය තිබියදීත් නයිජීරියාවේ ආරක්ෂක තත්ත්වය ප්‍රමාණවත් නොවන බව සැලකේ. නයිජීරියානුවන්ගෙන් 68% කට තම රට තුළ "ආරක්ෂිත නොවේ" යැයි හැඟේ. 77%ක් හදිසි අවස්ථා සඳහා අනතුරු ඇඟවීමේ අංකයක් ("උපකාරක මාර්ගය") නොදනිති.[55] නයිජීරියානුවන්, ඉහත සමීක්ෂණයට අනුව, සොරකම් කිරීමට (24%) හෝ පැහැර ගැනීමට (එසේම 24%), සන්නද්ධ කොල්ලකරුවන්ගේ හෝ සුළු සොරකම්වලට ගොදුරු වීමට (දෙකම 8%) හෝ එඬේරුන්-ගොවීන් ගැටුමේදී (එසේම 8%) හානියට පත්වීමට බිය වේ.[55] මෙය "චාරිත්‍ර ඝාතන" (4%) සහ "බොකෝ හරාම්" (3.5%) අනුගමනය කරයි. ප්‍රතිචාර දක්වන්නන් "වැඩි ආරක්‍ෂක නිලධාරීන් සහ වඩා හොඳ පුහුණුවක්" (37%), "විරැකියාව අඩු කිරීම" (13%) සහ "යාච්ඤා / දිව්‍යමය මැදිහත් වීම" (8%) පොරොන්දු වූ ප්‍රතිප්‍රහාර ලෙස දකී.[55]

නයිජීරියාවේ මිනීමැරුම් සංඛ්‍යාව ප්‍රාන්තය අනුව බොහෝ සෙයින් වෙනස් වේ. ලාගෝස්, කානෝ සහ ඉබාදාන් වැනි අගනගර ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලට වඩා ආරක්ෂිත බව පෙනේ. කානෝට එක්සත් රාජධානියට වඩා හොඳ සංඛ්‍යාලේඛන ඇත, වසරකට මිනීමැරුම් 1.5 ක් සහ මිලියන 1 ක ජනගහනයක් ඇත - කලාපයේ ආගමික හා සදාචාරාත්මක පොලිසිය වැසියන්ගේ සදාචාරය නිරීක්ෂණය කිරීම සහ මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතා කරන්නන් මර්දනය කිරීම පමණක් නොව, එය පැහැදිලි කළ හැකිය. මිනීමැරුම් සහ මිනීමැරුම් මැඩලීමේ බලපෑමක්.[56] මිනීමැරුම් පිළිබඳ කණගාටුදායක සංඛ්‍යාලේඛන ඇති මයිදුගුරි සහ කඩුනා වැනි ඉස්ලාමීය අනෙකුත් නගර සමඟ මෙය වෙනස් වේ.

ගිනියා බොක්කෙහි යම් මුහුදු කොල්ලකෑමක් ඇති අතර, සියලු වර්ගවල යාත්‍රා වෙත ප්‍රහාර එල්ල කෙරේ. කෙසේ වෙතත්, මෑතකදී සඳහන් කළ යාත්‍රා වල ආරක්‍ෂක විධිවිධාන නිසා මුහුදු කොල්ලකරුවන් ධීවර ගම්මානවලට පහර දීමේ වැඩි සම්භාවිතාවක් පෙන්නුම් කරයි.[57]

ජාත්‍යන්තරව, නයිජීරියාව යම් ආකාරයක විශ්වාසනීය උපක්‍රමයක් සමඟ අත්තිකාරම් ගාස්තු වංචාවක් සඳහා කුප්‍රකට ය. වින්දිතයා බැංකු ගිණුම් තොරතුරු හුවමාරු කර ගැනීමට කතා කරනු ලබන්නේ මුදල් ඔවුන් වෙත මාරු කරනු ලැබේ යන පදනම මතය. යථාර්ථයේ දී, මුදල් වෙනුවට පිටතට ගනු ලැබේ. 2003 දී, නයිජීරියානු ආර්ථික සහ මූල්‍ය අපරාධ කොමිසම මෙය සහ අනෙකුත් සංවිධානාත්මක මූල්‍ය අපරාධවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා නිර්මාණය කරන ලදී.[58] EFCC තරමක් සක්‍රීයයි.[59][60][61]

දරිද්‍රතාවය[සංස්කරණය]

ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලට අනුව, නයිජීරියාවේ ජනගහනයෙන් 32% ක් අන්ත දරිද්‍රතාවයේ (2017 වන විට) ජීවත් වන අතර දිනකට ඇ.ඩො. 2.15 ට වඩා අඩුවෙන් ජීවත් වෙති.[62] 2022 මාර්තු මාසයේදී ලෝක බැංකුව ප්‍රකාශ කළේ කොවිඩ් කාලපරිච්ඡේදය තුළ දිළිඳු නයිජීරියානුවන් සංඛ්‍යාව මිලියන 5කින් මිලියන 95.1 දක්වා වැඩි වී ඇති බවයි.[63] ඒ අනුව, නයිජීරියානුවන්ගෙන් 40%ක් ලෝක බැංකුව විසින් හසුරුවන ලද ඇ.ඩො. 1.90 දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ජීවත් වෙති.[64]

ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල සහ ලෝක බැංකුව විසින් ජාත්‍යන්තරව භාවිතා කරන සීමාවන් ඇමරිකානු ඩොලරයක දේශීය මිලදී ගැනීමේ හැකියාව සැලකිල්ලට නොගනී.[තහවුරු කර නොමැත] එබැවින් ක්‍රමවේදය මතභේදයකින් තොර නොවේ.[65][66] නිදසුනක් වශයෙන්, නයිජීරියාවේ මුඩුක්කු නිසැකව පැවතුනද, නයිජීරියාවේ පිරිමින්ගෙන් 92% ක් සහ කාන්තාවන්ගෙන් 88% කට ජංගම දුරකථනයක් තිබීම[67] IMF සහ ලෝක බැංකුව විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද දරිද්‍රතා ප්‍රතිශත සමඟ එකඟ වීම දුෂ්කර ය.

මානව හිමිකම්[සංස්කරණය]

එන්ඩ් සාර්ස් යනු විමධ්‍යගත සමාජ ව්‍යාපාරයක් වන අතර නයිජීරියාවේ පොලිස් ම්ලේච්ඡත්වයට එරෙහි මහජන විරෝධතා මාලාවකි.

නයිජීරියාවේ මානව හිමිකම් වාර්තාව දුර්වල මට්ටමක පවතී.[68] එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුවට අනුව,[68] වඩාත්ම වැදගත් මානව හිමිකම් ගැටලු වන්නේ ආරක්ෂක හමුදා විසින් අධික ලෙස බලය යෙදවීම, ආරක්ෂක හමුදා විසින් අපයෝජනයන් සඳහා දණ්ඩමුක්තිය, අත්තනෝමතික අත්අඩංගුවට ගැනීම්, දීර්ඝ නඩු විභාගයකට පෙර රඳවා තබා ගැනීම, අධිකරණ දූෂණය සහ අධිකරණයට විධායක බලපෑමයි. ස්ත්‍රී දූෂණ, වධහිංසා සහ වෙනත් කුරිරු, අමානුෂික හෝ අවමන් සහගත ලෙස සිරකරුවන්, රැඳවියන් සහ සැකකරුවන්ට සැලකීම; දරුණු සහ ජීවිතයට තර්ජනයක් වන බන්ධනාගාර සහ රැඳවුම් මධ්‍යස්ථාන තත්වයන්; ගණිකා වෘත්තිය සහ බලහත්කාර ශ්‍රමය සඳහා මිනිස් ජාවාරම, සමාජ ප්‍රචණ්ඩත්වය සහ සුපරීක්ෂාකාරී ඝාතන, ළමා ශ්‍රමය, ළමා අපචාර සහ ළමා ලිංගික සූරාකෑම, ගෘහස්ථ ප්‍රචණ්ඩත්වය, වාර්ගිකත්වය, ප්‍රදේශය සහ ආගම මත පදනම්ව වෙනස් කොට සැලකීම.

නයිජීරියාව යනු කාන්තාවන්ට එරෙහි සියලු ආකාරයේ වෙනස්කම් කිරීම් ඉවත් කිරීම පිළිබඳ සම්මුතියේ රාජ්‍ය පාර්ශවයකි.[69] එය කාන්තා අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර ගිවිසුමක් වන මාපුටෝ ප්‍රොටෝකෝලය සහ අප්‍රිකානු සංගමයේ කාන්තා අයිතිවාසිකම් රාමුවට ද අත්සන් කර ඇත.[70] ලිංගිකත්වය මත පදනම්ව වෙනස් කොට සැලකීම සැලකිය යුතු මානව හිමිකම් ගැටලුවකි. බලහත්කාරයෙන් විවාහ වීම සාමාන්‍ය දෙයකි.[71] උතුරු නයිජීරියාවේ ළමා විවාහ බහුලව පවතී;[72] ගැහැණු ළමයින්ගෙන් 39% ක් වයස අවුරුදු 15 ට පෙර විවාහ වී ඇත, නමුත් 2008 දී ෆෙඩරල් මට්ටමින් අවුරුදු 18 ට අඩු ගැහැණු ළමයින් විවාහ කිරීම තහනම් කරන විවාහ අයිතිවාසිකම් පනත හඳුන්වා දෙන ලදී.[73] උතුරු නයිජීරියාවේ බහුල වශයෙන් බහු විවාහයක් පවතී.[74] ගෘහස්ථ හිංසනය බහුලව දක්නට ලැබේ. කාන්තාවන්ට අඩු ඉඩම් අයිතියක් ඇත.[75] මාතෘ මරණ 2015 දී සජීවී උපත් 100,000කට 814ක් විය.[76] 2015 දී තහනමක් ක්‍රියාත්මක වුවද කාන්තා ලිංගික අවයව ඡේදනය කිරීම සාමාන්‍ය දෙයකි.[77] අවම වශයෙන් මිලියන භාගයක්වත් යෝනි ෆිස්ටුල රෝගයෙන් පීඩා විඳිති, බොහෝ දුරට වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර නොමැතිකම හේතුවෙන්.[78][79]

නයිජීරියාවේ දේශපාලනික වශයෙන් කාන්තාවන් විශාල අසමානතාවයකට මුහුන දෙයි, ලිංගිකත්වයට යටත් වන අතර සමාජ-සංස්කෘතික, ආර්ථික සහ පීඩාකාරී මාර්ග වලින් ශක්තිමත් වේ.[80] රට පුරා කාන්තාවන් දේශපාලනික වශයෙන් විමුක්තිය ලැබුවේ 1979 දී පමණි.[81] එහෙත් පුරුෂාධිපත්‍ය ක්‍රමය තහවුරු කරන බොහෝ කාන්තාවන් සඳහා ස්වාමිපුරුෂයන් විසින් ඡන්ද දිගටම නියම කරයි.[82] අවිධිමත් අංශයේ බොහෝ කම්කරුවන් කාන්තාවන් වේ.[83] බ්‍රිතාන්‍යයෙන් නිදහස ලැබූ දා සිට ආණ්ඩුවේ කාන්තා නියෝජනය ඉතා දුර්වලයි. රජයේ සෑම තරාතිරමකම පත්කිරීමේ තනතුරු සඳහා කාන්තාවන් පසෙකට දමා ඇති අතර තවමත් තේරී පත් වූ නිලධාරීන්ගෙන් ඉතා සුළුතරයක් වේ.[82] නමුත් වර්තමානයේ මහජනතාවට ලබා ගත හැකි වැඩි අධ්‍යාපනයක් සමඟ, නයිජීරියානු කාන්තාවන් මහජනතාව තුළ වඩාත් ක්‍රියාකාරී භූමිකාවන් කිරීමට පියවර ගනිමින් සිටින අතර, විවිධ මුල පිරීම්වල සහාය ඇතිව, කාන්තාවන් විසින් තවත් ව්‍යාපාර ආරම්භ කරනු ලැබේ.

උතුරු ප්‍රාන්ත දොළහක මුස්ලිම්වරුන්ට අදාළ වන ෂරියා දණ්ඩ නීති සංග්‍රහය යටතේ, මත්පැන් පානය, සමලිංගිකත්වය,[84] ද්‍රෝහිකම සහ සොරකම වැනි වැරදිවලට අත් පා කැපීම, කස පහර, ගල් ගැසීම් සහ දිගු සිරදඬුවම් ඇතුළු දැඩි දඬුවම් පනවා ඇත.[85] නයිජීරියාව ලෝකයේ වඩාත්ම සමලිංගික භීතිකාව ඇති රටවල්වලින් එකක් ලෙස සැලකේ.[86][87][88] 2022 සැප්තැම්බර් දක්වා වසර 23 තුළ, නයිජීරියාවේ විශ්ව විද්‍යාල සේවකයින් 17 වතාවක් වැඩ වර්ජනයක නිරත වූ අතර, මුළු මාස 57ක් පුරාවට තිබුනි.[89] එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, 2022 ගිම්හාන අධ්‍යයන වාරය රට පුරා අවලංගු කරන ලදී.[90]

යොමු කිරීම්[සංස්කරණය]

  1. ↑ "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
  2. ↑ "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
  3. ↑ 3.0 3.1 "People and Society: Population". The World Fact Book. Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 17 October 2018.
  4. ↑ CO2 Emissions from Fuel Combustion සංරක්ෂණය කළ පිටපත 12 ඔක්තෝබර් 2009 at the Wayback Machine Population 1971–2008 IEA pdf සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 ජනවාරි 2012 at the Wayback Machine pp. 83–85
  5. ↑ Dunne, Daisy (2023-02-17). "The Carbon Brief Profile: Nigeria". Carbon Brief. සම්ප්‍රවේශය 2023-02-24.
  6. ↑ "Human Development Data (1990–2017)". United Nations Development Programme. සම්ප්‍රවේශය 17 October 2018.
  7. ↑ "Egbe Omo Yoruba, National Association of Yoruba descendants in North America". yorubanation.org. 19 May 2007. 9 March 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 May 2011.
  8. ↑ Kent, Mary Mederios; Haub, Carl (December 2005). "The Demographic Divide: What It Is and Why It Matters". Population Reference Bureau. 26 April 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 June 2011.
  9. ↑ McDonald, John F.; McMillen, Daniel P. (2010). Urban Economics and Real Estate: Theory and Policy. Wiley Desktop Editions (2 ed.). John Wiley & Sons. p. 9. ISBN 978-0-470-59148-2.
  10. ↑ "Major Urban Areas: Population". The World Fact Book. Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 17 October 2018.
  11. ↑ "Nigeria" in Geographica: The complete Atlas of the world, Random House, 2002, ISBN 0-375-72037-5
  12. ↑ Onuah, Felix (29 December 2006). "Nigeria gives census result, avoids risky details". Reuters. 26 January 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 November 2008.
  13. ↑ Lewis, Peter (2007). Growing Apart: Oil, Politics, and Economic Change in Indonesia and Nigeria. University of Michigan Press. p. 132. ISBN 978-0-472-06980-4.
  14. ↑ Suberu, Rotimi T. (2001). Federalism and Ethnic Conflict in Nigeria. US Institute of Peace Press. p. 154. ISBN 978-1-929223-28-2.
  15. ↑ Politzer, Malia (August 2008). "China and Africa: Stronger Economic Ties Mean More Migration". Migration Information Source. සම්ප්‍රවේශය 7 June 2011.
  16. ↑ Simpson, Sarah (August 2008). "Why white Zimbabwean farmers plan to stay in Nigeria". The Christian Science Monitor. සම්ප්‍රවේශය 7 June 2011.
  17. ↑ Ebihard, David M.; Simons, Gary F.; Fennig, Charles D., eds. (2019). "Nigeria". Ethnologue: Languages of the World (22th ed.). Dallas, TX: SIL International Publications. 12 September 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
  18. ↑ "Updated List of Tribes, Languages and Ethnic Groups in Nigeria - Kogi State Hub" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 April 2023. 11 April 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2023-04-11.
  19. ↑ Adegbija, Efurosibina E. (2003). Multilingualism: A Nigerian Case Study. Last paragraph: Africa World Press. p. 55. ISBN 978-1-59221-173-9. සම්ප්‍රවේශය 26 December 2008.
  20. ↑ CIA Factbook: Nigeria [1] (retrieved 9 May 2020)
  21. ↑ McKinnon, Andrew (2021). "Christians, Muslims and Traditional Worshippers in Nigeria: Estimating the Relative Proportions from Eleven Nationally Representative Social Surveys". Review of Religious Research. 63 (2): 303–315. doi:10.1007/s13644-021-00450-5. hdl:2164/16008. S2CID 233821494.
  22. ↑ Chitando, Ezra (editor: Afe Adogame), African Traditions in the Study of Religion, Diaspora and Gendered Societies, Routledge (2016), p. 31, ISBN 9781317184188 [2]
  23. ↑ "Table: Religious Composition by Country, in Percentages". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 18 December 2012. 1 January 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  24. ↑ Diamant, Jeff. "The countries with the 10 largest Christian populations and the 10 largest Muslim populations".
  25. ↑ "Religious Adherents, 2010 – Nigeria". World Christian Database. 16 October 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2013.
  26. ↑ "Regional Distribution of Christians". Pewforum.org. 19 December 2011. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2014.
  27. ↑ "Distribution of Christians".[permanent dead link]
  28. ↑ "The Future of the Global Muslim Population". Pewforum.org. 27 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2014.
  29. ↑ "Nigeria - The World Factbook". CIA. 6 February 2024.
  30. ↑ "Research note: Exploring survey data for historical and anthropological research: Muslim–Christian relations in south-west Nigeria". Academic.oup.com. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2022.
  31. ↑ "Nigeria: a secular or multi religious state – 2". 6 March 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 April 2014.
  32. ↑ "The Middle Belt: History and politics". Nasarawastate.org. 29 November 2004. 29 February 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 March 2012.
  33. ↑ 33.0 33.1 33.2 "Nigeria Security Tracker". Council on Foreign Relations. සම්ප්‍රවේශය 2022-10-21.
  34. ↑ Olojo, Akinola Ejodame (2016). Muslims, Christians and religious Violence in Nigeria: Patterns and mapping (2006-2014). Leiden, Ibadan: IFRA-Nigeria. pp. 91–111. ISBN 979-1-09231255-3.
  35. ↑ 35.0 35.1 "Conflict in Nigeria Is More Complicated Than "Christians vs. Muslims"". Council on Foreign Relations. සම්ප්‍රවේශය 2022-10-21.
  36. ↑ Report, Agency (2022-03-24). "Over 40,000 terrorists surrender to troops – DHQ". Premium Times Nigeria (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-10-21.
  37. ↑ Okogba, Emmanuel (2022-08-16). "Arrest of Owo church massacre suspects". Vanguard News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-10-21.
  38. ↑ Sunday, Ochogwu (2022-08-11). "Owo Church massacre: Two more ISWAP terrorists arrested, identities revealed". Daily Post Nigeria (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-10-21.
  39. ↑ Akhtar, Rais (1991), Health Care Patterns and Planning in Developing Countries, Greenwood Press, p. 264.
  40. ↑ "User fees for health: a background". 28 November 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 December 2006.
  41. ↑ "Effect of the Bamako-Initiative drug revolving fund on availability and rational use of essential drugs in primary health care facilities in south-east Nigeria". 28 August 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 December 2006.
  42. ↑ 42.0 42.1 "Malaria Disease: A Worrisome Health Challenge in Nigeria". NOIPolls. 2023-05-15. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-06.
  43. ↑ 43.0 43.1 "| Human Development Reports". hdr.undp.org. සම්ප්‍රවේශය 2021-02-04.
  44. ↑ "Countdown Country Profiles". profiles.countdown2030.org. සම්ප්‍රවේශය 2021-02-04.
  45. ↑ "Mortality rate, infant (per 1,000 live births) - Nigeria | Data". data.worldbank.org. සම්ප්‍රවේශය 2021-02-04.
  46. ↑ McNeil, Donald (11 May 2012). "Finding a Match, and a Mission: Helping Blacks Survive Cancer". The New York Times. සම්ප්‍රවේශය 15 May 2012.
  47. ↑ Schiavenza, Matt (14 October 2014). "Why Nigeria Was Able to Beat Ebola, but Not Boko Haram". The Atlantic. සම්ප්‍රවේශය 17 April 2015.
  48. ↑ "US sends experts to study Nigeria's anti-Ebola strategies". The Punch. 3 October 2014. 5 December 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 May 2015.
  49. ↑ Odiogor, Hugo (2 October 2014). "US sends medical experts to study how Nigeria tamed Ebola". Vanguard. සම්ප්‍රවේශය 8 May 2015.
  50. ↑ Anekwe, Mike Chinedu (April 2003). "BRAIN DRAIN: THE NIGERIAN EXPERIENCE (1)". Niger Delta Congress. 27 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 June 2011.
  51. ↑ 51.0 51.1 "Country Profile – Nigeria" (PDF). United States Library of Congress – Federal Research Division. July 2008. සම්ප්‍රවේශය 28 May 2011.
  52. ↑ "Education | UNICEF Nigeria". www.unicef.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2024-01-18.
  53. ↑ WIPO. "Global Innovation Index 2023, 15th Edition". wipo.int (ඉංග්‍රීසි බසින්). doi:10.34667/tind.46596. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-30.
  54. ↑ "Global Innovation Index 2021". World Intellectual Property Organization. United Nations. සම්ප්‍රවේශය 2022-03-05.
  55. ↑ 55.0 55.1 55.2 "7 In 10 Nigerians find "state of security" dreadful". noi-polls.com. 2022-05-27. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-03.
  56. ↑ "Nigeria Security Tracker". Council on Foreign Relations (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-01.
  57. ↑ Igwe, Uchenna (2023-01-17). "Murder, kidnapping and arson: Nigerian pirates switch targets from ships to shore". The Guardian (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0261-3077. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-04.
  58. ↑ "The Establishment Act". Economic and Financial Crimes Commission. සම්ප්‍රවේශය 1 July 2021.
  59. ↑ Sanni, Kunle (2023-01-04). "EFCC secures 3,785 convictions in 2022". Premium Times Nigeria (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-04.
  60. ↑ Agbana, Rotimi (2023-05-20). "Corrupt politicians planning to flee before May 29 - EFCC". Punch Newspapers (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-04.
  61. ↑ "Nigeria's President Tinubu suspends anti-corruption agency head". aljazeera.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-04.
  62. ↑ "Poverty headcount ratio at $2.15 a day (2017 PPP) (% of population) - Nigeria | Data". data.worldbank.org. සම්ප්‍රවේශය 2022-10-12.
  63. ↑ Olawoyin, Oladeinde (2022-03-30). "Number of poor people in Nigeria to reach 95 million in 2022 – World Bank". Premium Times Nigeria (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-10-12.
  64. ↑ "Nigeria Poverty Assessment". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 2022-10-12.
  65. ↑ "Perspective | The official U.S. poverty rate is based on a hopelessly out-of-date metric". The Washington Post (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0190-8286. සම්ප්‍රවේශය 2022-10-12.
  66. ↑ "SOLVED:Why is it difficult to determine a universal poverty threshold?". numerade.com. සම්ප්‍රවේශය 2022-10-12.
  67. ↑ "92% of Nigerian adult males own mobile device, says GSMA". Punch Newspapers (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2022-06-26. සම්ප්‍රවේශය 2022-10-12.
  68. ↑ 68.0 68.1 "2008 Human Rights Report: Nigeria". 2008 Country Reports on Human Rights Practices. United States, Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor. 25 February 2009. 26 February 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2009.
  69. ↑ "OHCHR | Committee on the Elimination of Discrimination against Women". ohchr.org.
  70. ↑ Guilbert, Kieran (17 March 2017). "Failure to pass equality bill betrays Nigerian women, activists say". Reuters.
  71. ↑ Refugees, United Nations High Commissioner for. "Refworld – Nigeria: Prevalence of forced marriage, particularly in Muslim and Yoruba communities; information on legislation, including state protection; ability of women to refuse a forced marriage".
  72. ↑ Mark, Monica (2 September 2013). "Nigeria's child brides: 'I thought being in labour would never end'". The Guardian. සම්ප්‍රවේශය 21 June 2021.
  73. ↑ Clarke, Joe Sandler (11 March 2015). "Nigeria: Child brides facing death sentences a decade after child marriage prohibited". The Guardian.
  74. ↑ Shoneyin, Lola (19 March 2010). "Polygamy? No thanks". The Guardian. සම්ප්‍රවේශය 21 June 2021.
  75. ↑ Aluko, Bioye Tajudeen & Amidu, Abdul–Rasheed (2006). "Women and Land Rights Reforms in Nigeria" (PDF). 5th FIG Regional Conference. සම්ප්‍රවේශය 21 June 2021.
  76. ↑ "Maternal mortality ratio (modeled estimate, per 100,000 live births) | Data". data.worldbank.org.
  77. ↑ Topping, Alexandra (29 May 2015). "Nigeria's female genital mutilation ban is important precedent, say campaigners". The Guardian.
  78. ↑ Oduah, Chika (11 June 2015). "In Nigeria, neglected women bear the shame of fistulas". america.aljazeera.com. සම්ප්‍රවේශය 21 June 2021.
  79. ↑ "The Dutch doctor and the river spirit". Radio Netherlands Archives. 6 March 2002. සම්ප්‍රවේශය 21 June 2021.
  80. ↑ Ajayi, Kunle (2007). "Gender Self-Endangering: The Sexist Issue in Nigerian Politics". The Social Science Journal. 14: 137–147 – via Department of Political Science, University of Ado.
  81. ↑ Epiphany Azinge, "The Right to Vote in Nigeria: A Critical Commentary on the Open Ballot System," Journal of African Law, Vol. 38, No. 2 (1994), pp. 173–180.
  82. ↑ 82.0 82.1 Ajayi, Kunle (2007). "Gender Self-Endangering: The Sexist Issue in Nigerian Politics". The Social Science Journal. 14 (137–147 &#x2013) – via Department of Political Science, University of Ado.
  83. ↑ Fapohunda, Tinuke M (1 January 2012). "Women and the Informal Sector in Nigeria: Implications for Development". British Journal of Arts and Social Sciences. 4 (1). ISSN 2046-9578.
  84. ↑ Bearak, Max; Cameron, Darla (16 June 2016). "Here are the 10 countries where homosexuality may be punished by death". The Washington Post. සම්ප්‍රවේශය 21 June 2021.
  85. ↑ "Sub Saharan Africa, Nigeria". Travel advice by country. United Kingdom, Foreign & Commonwealth Office. 20 March 2009. 24 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2009.
  86. ↑ "The Global Divide on Homosexuality". pewglobal. 4 June 2013.
  87. ↑ "Country policy and information note: sexual orientation and gender identity or expression, Nigeria, February 2022 (accessible version)". Gov.uk. සම්ප්‍රවේශය 10 October 2023.
  88. ↑ Hansford, Amelia (5 September 2023). "More than 60 people remanded in jail for attending alleged gay wedding in Nigeria". PinkNews. සම්ප්‍රවේශය 10 October 2023.
  89. ↑ Spooner, Moina; Oluwagbile, Segun (18 September 2022). "Nigeria's endless lecturer strikes: insights from some essential reads". The Conversation. සම්ප්‍රවේශය 2022-09-29.
  90. ↑ AfricaNews (2022-09-06). "Nigeria: students abandoned as teachers' strike drags on". Africanews. සම්ප්‍රවේශය 2022-09-29.
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=නයිජීරියාවේ_ජනවිකාසය&oldid=662986" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි