Jump to content

කියුබාවේ ඉතිහාසය

විකිපීඩියා වෙතින්

පූර්ව කොලොම්බියානු යුගය

[සංස්කරණය]

මිනිසුන් මුලින්ම කියුබාවේ පදිංචි වූයේ මීට වසර 6,000 කට පමණ පෙර උතුරු දකුණු ඇමරිකාවේ හෝ මධ්‍යම ඇමරිකාවේ සිට සංක්‍රමණය වීමෙනි.[1] කියුබාවට මිනිසුන්ගේ පැමිණීම දූපත් ස්වදේශික සත්ත්ව විශේෂ, විශේෂයෙන්ම එහි ආවේණික අලසයන් වඳවී යාම සමඟ සම්බන්ධ වේ.[2] ටයිනෝ ජනයාගේ අරවාකන් භාෂාව කතා කරන මුතුන් මිත්තන් මීට වසර 1,700 කට පමණ පෙර දකුණු ඇමරිකාවේ සිට වෙනම සංක්‍රමණයකින් කැරිබියන් දූපත් වෙත පැමිණ ඇත. පෙර කියුබාවේ පදිංචිකරුවන් මෙන් නොව, ටයිනෝ පුළුල් ලෙස මැටි භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය කළ අතර දැඩි කෘෂිකර්මාන්තයේ නිරත විය.[1] කියුබාවේ ටයිනෝ ජනයා පිළිබඳ පැරණිතම සාක්ෂිය ක්‍රි.ව. 9 වැනි සියවස දක්වා දිව යයි.[3] කියුබාවේ පළමු පදිංචිකරුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් කොලොම්බියානු සබඳතාව තෙක් දිවයිනේ බටහිර ප්‍රදේශයේ රැඳී සිටි අතර, එහිදී ඔවුන් දඩයම්-එකතු කරන්නා වූ ජීවන රටාවක් ගත කළ ගුවානාහටබේ ජනතාව ලෙස සටහන් විය.[4][1]

ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය සහ පාලනය (1492-1898)

[සංස්කරණය]

ප්‍රථමයෙන් 1492 ඔක්තෝම්බර් 12 වන දින ගුවානාහානි නම් වූ දූපතකට ගොඩබැසීමෙන් පසුව,[5] ක්‍රිස්ටෝපර් කොලොම්බස් 1492 ඔක්තෝබර් 27 දින කියුබාවට ගොඩ බැස්ස අතර ඔක්තෝබර් 28 දින ඊසානදිග වෙරළට ගොඩ බැස්සේය.[6] කොලොම්බස් නව ස්පාඤ්ඤ රාජධානිය[7] සඳහා දිවයිනට හිමිකම් කී අතර එය ඉස්ලා ජුවානා ("ජෝන් දූපත") ලෙස නම් කළේ ජෝන්, ඇස්ටූරියාස් කුමරුගේ නමින්.[8]

ඩියාගෝ වේලාස්කේස් ඩි කුයිලර්, කියුබාවේ ආක්‍රමණිකයා

1511 දී, පළමු ස්පාඤ්ඤ ජනාවාසය බැරකෝවා හි ඩියාගෝ වේලාස්කේස් ඩි කුයිලර් විසින් ආරම්භ කරන ලදී. 1514 (දිවයිනේ දකුණු වෙරළ) සහ පසුව 1519 (වර්තමාන ස්ථානය) ආරම්භ කරන ලද සැන් ක්‍රිස්ටෝබල් ඩි ලා හබානා ඇතුළු අනෙකුත් ජනාවාස ඉක්මනින්ම පසුව අගනුවර බවට පත් විය (1607). ස්වදේශික ටයිනෝ හට මධ්‍යකාලීන යුරෝපයේ වැඩවසම් ක්‍රමයට සමාන වූ එන්කොමිනේඩා ක්‍රමය යටතේ[9] වැඩ කිරීමට බල කෙරුනි.[10] ශතවර්ෂයක් ඇතුළත, ආදිවාසී ජනයා බහුවිධ සාධක හේතුවෙන්, මූලික වශයෙන් යුරේසියානු බෝවන රෝග, ස්වභාවික ප්‍රතිරෝධයක් (ප්‍රතිශක්තිය) නොතිබූ, මර්දනකාරී යටත් විජිත යටත් වීමේ කටුක තත්වයන් නිසා උග්‍ර වූ මරණ අනුපාතයට මුහුණ පෑහ.[11] 1529 දී, සරම්ප පැතිරීම, කලින් වසූරිය රෝගයෙන් බේරී සිටි ස්වදේශිකයන් කිහිප දෙනෙකුගෙන් තුනෙන් දෙකක් මිය ගියේය.[12][13]

1539 මැයි 18 වන දින, ජයග්‍රාහී හර්නාන්ඩෝ ද සෝටෝ, අනුගාමිකයින් 600ක් පමණ සමඟ හවානා නුවරින් පිටත්ව, රන්, නිධානය, කීර්තිය සහ බලය සොයා ඇමරිකානු අග්නිදිග හරහා විශාල ගවේෂණ චාරිකාවකට ගියේය.[14] 1548 සැප්තැම්බර් 1 වන දින ගොන්සාලෝ පෙරෙස් ද ඇන්ගුලෝ කියුබාවේ ආණ්ඩුකාරවරයා ලෙස පත් කරන ලදී. ඔහු 1549 නොවැම්බර් 4 වන දින කියුබාවේ සන්තියාගෝ වෙත පැමිණ සියලු ස්වදේශිකයන්ගේ නිදහස වහාම ප්‍රකාශ කළේය.[15] ඔහු සන්තියාගෝ වෙනුවට හවානා හි පදිංචි වූ කියුබාවේ පළමු ස්ථිර ආණ්ඩුකාරයා බවට පත් වූ අතර, ඔහු හවානාහි පෙදරේරු වලින් සාදන ලද පළමු පල්ලිය ඉදි කළේය.[16][a]

කියුබාවේ සිතියමක්, 1680

1570 වන විට, කියුබාවේ බොහෝ පදිංචිකරුවන් ස්පාඤ්ඤ, අප්‍රිකානු සහ ටයිනෝ උරුමයන්ගේ මිශ්‍රණයකින් සමන්විත විය.[18] කියුබාව සෙමෙන් වර්ධනය වූ අතර කැරිබියන් දූපත් වල වැවිලි දූපත් මෙන් නොව විවිධාංගීකරණය වූ කෘෂිකර්මාන්තයක් තිබුණි. වැදගත්ම දෙය නම්, යටත් විජිතය නාගරීකරණය වූ සමාජයක් ලෙස වර්ධනය වූ අතර එය මූලික වශයෙන් ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත අධිරාජ්‍යයට සහාය විය. 18 වන සියවසේ මැද භාගය වන විට දිවයිනේ වහලුන් 50,000 ක් සිටියහ. ඇස්තමේන්තු අනුව 1790 සහ 1820 අතර අප්‍රිකානුවන් 325,000 ක් පමණ වහලුන් ලෙස කියුබාවට ආනයනය කර ඇති අතර එය 1760 සහ 1790 අතර පැමිණි මුදල මෙන් හතර ගුණයක් විය.[19]

1812 දී, අපොන්ටේ වහල් කැරැල්ල සිදු වූ නමුත් අවසානයේ එය මර්දනය කරන ලදී.[20] 1817 දී කියුබාවේ ජනගහනය 630,980 (ඉන් 291,021 සුදු, 115,691 නිදහස් වර්ණ (මිශ්‍ර-වර්ග) සහ 224,268 කළු වහලුන්).[21]

ඉතිහාසඥ හර්බට් එස්. ක්ලයින් පවසන පරිදි, කියුබානු වහලුන් මූලික වශයෙන් නාගරීකරණය වූ පරිසරයක වැඩ කිරීම හේතුවෙන්, 19 වන සියවස වන විට, coartacion භාවිතය වර්ධනය වී ඇත (හෝ "වහල්භාවයෙන් මිදීම", "අද්විතීය කියුබානු සංවර්ධනය").[22] සුදු ශ්‍රමිකයන්ගේ හිඟයක් හේතුවෙන්, කළු ජාතිකයින් නාගරික කර්මාන්තවල ආධිපත්‍යය දැරූ අතර, "19 වැනි සියවසේ මැද භාගයේදී සුදු ජාතිකයින් විශාල වශයෙන් කියුබාවට පැමිණි විට, ඔවුන්ට නීග්‍රෝ කම්කරුවන් අවතැන් කිරීමට නොහැකි විය."[23] විවිධාංගීකරණය වූ පද්ධතියකි. කුඩා ගොවිපලවල් සහ අඩු වහලුන් සහිත කෘෂිකර්මාන්තය නගරවලට නිෂ්පාදන සහ අනෙකුත් භාණ්ඩ සැපයීමට සේවය කළේය.[24]

1820 ගණන් වලදී, ලතින් ඇමරිකාවේ ස්පාඤ්ඤයේ සෙසු අධිරාජ්‍යය කැරලි ගසා ස්වාධීන රාජ්‍යයන් පිහිටුවන විට, කියුබාව ස්පාඤ්ඤයට පක්ෂපාතී විය. එහි ආර්ථිකය පදනම් වූයේ අධිරාජ්‍යයට සේවය කිරීම මතය. 1860 වන විට කියුබාවේ නිදහස් වර්ණ 213,167ක් සිටියහ (සුදු නොවන ජනගහනයෙන් 39%ක් වන 550,000).[24]

ස්වාධීන ව්‍යාපාර

[සංස්කරණය]
1868 දී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ප්‍රකාශ කළ කාලෝස් මැනුවෙල් ද සෙස්පෙඩිස්කි යුබාවේ මව්බිමේ පියා ලෙස හැඳින්වේ.

ස්පාඤ්ඤයෙන් පූර්ණ නිදහස ලබා ගැනීම 1868 දී වැවිලිකරු කාලෝස් මැනුවෙල් ද සෙස්පෙඩ්ස් විසින් මෙහෙයවන ලද කැරැල්ලක ඉලක්කය විය. සීනි වැවිලිකරුවෙකු වූ ඩි සෙස්පෙඩීස් ස්වාධීන කියුබාවක් සඳහා ඔහු සමඟ සටන් කිරීමට තම වහලුන් නිදහස් කළේය. 1868 දෙසැම්බර් 27 වන දින, ඔහු න්‍යායාත්මකව වහල්භාවය හෙළා දකින නමුත් ප්‍රායෝගිකව එය පිළිගනිමින් සහ ස්වාමිවරුන් හමුදා සේවය සඳහා ඉදිරිපත් කරන ඕනෑම වහලෙකු නිදහස් කරන ලෙස නියෝගයක් නිකුත් කළේය.[25] 1868 කැරැල්ලේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස දස අවුරුදු යුද්ධය ලෙස හැඳින්වෙන දීර්ඝ ගැටුමක් ඇති විය.

එක් හමුදා ඉතිහාසඥයෙකුට අනුව, "1868 ඔක්තෝම්බර් 9 වන දින නිදහස සඳහා වූ ඉල්ලීමට ප්‍රතිචාර දැක්වූ පුද්ගලයන් තිස් අට දෙනාට යුදමය අත්දැකීම් නොමැති තරම්ය. ඔවුන් සහ අනෙකුත් කියුබානුවන් සටන් කුසලතා නොදැන, ඉතා ඉක්මනින් කුඩා දේශපාලන කණ්ඩායමක් සමඟ එකතු විය. සැන්ටෝ ඩොමින්ගෝ වෙතින් සරණාගතයින් කිහිප දෙනෙක් ස්පාඤ්ඤය නැවත ඈඳාගැනීමෙන් පසු එහි වෙනුවෙන් සටන් කළහ (1861-65) ස්පාඤ්ඤය දෙවන වරටත් සැන්ටෝ ඩොමින්ගෝ හැර ගිය විට, සමහර ඩොමිනිකන් යටත් විජිත නිලධාරීන් කියුබාවේ ස්පාඤ්ඤ හමුදාවේ සේවය සොයා ගැනීමට නොහැකි විය මූලික පුහුණුව සහ නායකත්වය."[26] කැනඩාව, කොලොම්බියාව, ප්‍රංශය, මෙක්සිකෝව සහ එක්සත් ජනපදයේ කුලී හේවායන් ද කියුබානු විප්ලවවාදී හමුදාවට බැඳුණි. ගිවිසුම්ගත සේවකයන් ලෙස කියුබාවට ගෙන ආ චීන ජාතිකයෝ ද ඒ සඳහා සටන් කළහ.[26]

1876 ​​වන විට කියුබානු විප්ලවවාදී ව්‍යාපාරය අභ්‍යන්තර ආරවුල්වලට මුහුණ දෙමින් සිටි අතර එය බොහෝ දුරට වාර්ගික ආතතීන් විසින් මෙහෙයවනු ලැබීය. ජෙනරාල් මැක්සිමෝ ගෝමස් ඩොමිනිකන් ජාතිකයෙකු වූ බැවින් ඔහුගේ නියෝග පිළිපැදීම නිලධාරීන් ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු ඔහුගේ අණට යටත් විය. ඒ අතරම, මුලට්ටෝ නායකයෙකු වූ ඇන්ටෝනියෝ මැසියෝට එරෙහි ව්‍යාපාරය ශක්තිමත් වූයේ සුදු කණ්ඩායම් ඔහුගේ ජාතිය නිසා ඔහුගේ නායකත්වය යටපත් කිරීමට උත්සාහ කළ බැවිනි. මෙම වාර්ගික බෙදීම් විප්ලවවාදී හමුදාව තුළ චිත්ත ධෛර්යය පිරිහීමට දායක විය.[27]

කැලික්ස්ටෝ ගාර්සියා, එක්සත් ජනපද බ්‍රිගේඩියර් ජෙනරාල් විලියම් ලුඩ්ලෝ (කියුබාව, 1898) සමඟ කියුබානු බෙදුම්වාදී කැරලිකරුවන්ගේ (දකුණේ) ජෙනරාල්වරයෙකි.

බොහෝ යුරෝපීය සහ ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන් එසේ කළද එක්සත් ජනපදය නව කියුබානු රජය පිළිගැනීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය.[28] 1878 දී, සැන්ජොන් ගිවිසුම මගින් ගැටුම අවසන් වූ අතර, ස්පාඤ්ඤය කියුබාවට වැඩි ස්වයං පාලනයක් ලබා දෙන බවට පොරොන්දු විය. 1879-80 දී, කියුබානු දේශප්‍රේමි කැලික්ස්ටෝ ගාර්ෂියා කුඩා යුද්ධය ලෙස හැඳින්වෙන තවත් යුද්ධයක් ආරම්භ කිරීමට උත්සාහ කළ නමුත් ප්‍රමාණවත් සහයෝගයක් ලබා ගැනීමට අසමත් විය.[29] කියුබාවේ වහල්භාවය 1875 දී අහෝසි කරන ලද නමුත් ක්‍රියාවලිය අවසන් වූයේ 1886 දී පමණි.[30][31] පිටුවහල් කරන ලද විසම්මුතිකයෙකු වූ හොසේ මාර්ටි 1892 දී නිව් යෝර්ක් නගරයේ කියුබානු විප්ලවවාදී පක්ෂය ආරම්භ කළේය. පක්ෂයේ අරමුණ වූයේ ස්පාඤ්ඤයෙන් කියුබානු නිදහස ලබා ගැනීමයි.[32] 1895 ජනවාරි මාසයේදී, මාර්ටි ඩොමිනිකන් ජනරජයේ මොන්ටේ ක්‍රිස්ටි සහ සැන්ටෝ ඩොමින්ගෝ වෙත ගියේ මැක්සිමෝ ගෝමස්ගේ ප්‍රයත්නයන්ට සම්බන්ධ වීමටය.[32] මාර්ටි ඔහුගේ දේශපාලන අදහස් මොන්ටෙක්‍රිස්ටි ප්‍රකාශනයේ සටහන් කර ඇත.[33] ස්පාඤ්ඤ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කිරීම 1895 පෙබරවාරි 24 දින කියුබාවේ ආරම්භ වූ නමුත් 1895 අප්‍රේල් 11 වන තෙක් මාටිට කියුබාවට ළඟා වීමට නොහැකි විය.[32] මාර්ටි 1895 මැයි 19 දින ඩොස් රියෝස් සටනේදී මිය ගියේය.[32] ඔහුගේ මරණය කියුබාවේ ජාතික වීරයා ලෙස අමරණීය කළේය.[33]

ස්පාඤ්ඤ යළි සංකේන්ද්‍රණය කිරීමේ ප්‍රතිපත්තිවල කියුබානු ගොදුරු

බොහෝ දුරට ගරිල්ලා සහ කඩාකප්පල්කාරී උපක්‍රම මත විශ්වාසය තැබූ ඉතා කුඩා කැරලිකාර හමුදාවට වඩා 200,000ක් පමණ ස්පාඤ්ඤ භටයන් සංඛ්‍යාව වැඩි විය. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් මර්දනය කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළහ. කියුබාවේ හමුදා ආණ්ඩුකාර ජෙනරාල් වැලෙරියානෝ වයිලර්, ජාත්‍යන්තර නිරීක්ෂකයින් විසින් "බලකොටු සහිත නගර" ලෙස විස්තර කරන ලද රීකන්සන්ට්‍රාඩෝස් ලෙස හැඳින්වූ ග්‍රාමීය ජනතාව ගාල් කළේය. මේවා බොහෝ විට 20 වැනි සියවසේ ගාල් කඳවුරුවල මූලාකෘතිය ලෙස සැලකේ.[34] 200,000[35] සහ 400,000 අතර කියුබානු සිවිල් වැසියන් ස්පාඤ්ඤ ගාල් කඳවුරුවල කුසගින්නෙන් සහ රෝගවලින් මිය ගිය අතර, රතු කුරුස සංවිධානය සහ හිටපු යුද ලේකම්වරයකු වූ එක්සත් ජනපද සෙනෙට් සභික රෙඩ්ෆීල්ඩ් ප්‍රොක්ටර් විසින් තහවුරු කරන ලද සංඛ්‍යා. දිවයිනේ ස්පාඤ්ඤ හැසිරීම් වලට එරෙහිව ඇමරිකානු සහ යුරෝපීය විරෝධතා ඇති විය.[36]

එක්සත් ජනපද යුධ නෞකාව USS Maine ඇමරිකානු අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කිරීම සඳහා යවන ලද නමුත් පැමිණීමෙන් පසු එය හවානා වරායේ පුපුරා ගොස් ඉක්මනින් ගිලී ගිය අතර කාර්ය මණ්ඩලයෙන් හතරෙන් තුනකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් මිය ගියේය. පරීක්ෂණ මණ්ඩලයකින් පසුව නෞකාව ගිලී යාමට හේතුව සහ වගකීම අපැහැදිලි විය. එක්සත් ජනපදයේ ජනප්‍රිය මතය, සක්‍රීය කහ මාධ්‍ය මගින් පෝෂණය වූ අතර, ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින් දොස් පැවරිය යුතු බව නිගමනය කළ අතර ක්‍රියාමාර්ගයක් ඉල්ලා සිටියේය.[37] ස්පාඤ්ඤය සහ එක්සත් ජනපදය 1898 අප්‍රේල් අගදී එකිනෙකාට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළහ.[b]

ජනරජය (1902–1959)

[සංස්කරණය]
ප්‍රධාන ලිපිය: කියුබා ජනරජය (1902-1959)

පළමු වසර කිහිපය (1902-1925)

[සංස්කරණය]
1902 මැයි 20 වැනි දින දහවල් ආණ්ඩුකාරවරයාගේ මාලිගාවේ කියුබානු ධජය එසවීම

ස්පාඤ්ඤ-ඇමරිකානු යුද්ධයෙන් පසුව, ස්පාඤ්ඤය සහ එක්සත් ජනපදය 1898 පැරිස් ගිවිසුමට අත්සන් තැබූ අතර, ස්පාඤ්ඤය විසින් පුවර්ටෝ රිකෝ, පිලිපීනය සහ ගුවාම් එක්සත් ජනපදයට ඩොලර් මිලියන 20 ක මුදලකට ලබා දී ඇත.[40] එක්සත් ජනපද හමුදා රජයේ (USMG) අධිකරණ බලය අවසන් වීමත් සමඟ කියුබාව 1902 මැයි 20 දින කියුබා ජනරජය ලෙස විධිමත් නිදහසක් ලබා ගත්තේය.[41] කියුබාවේ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ, කියුබානු කටයුතුවලට මැදිහත් වීමට සහ එහි මූල්‍ය සහ විදේශ සබඳතා අධීක්ෂණය කිරීමට එක්සත් ජනපදයට අයිතිය හිමි විය. ප්ලැට් සංශෝධනය යටතේ, එක්සත් ජනපදය කියුබාවෙන් ගුවන්තනාමෝ බොක්ක නාවික කඳවුර බද්දට ගත්තේය.

දේශපාලන පවිත්‍රකරණයෙන් සහ 1906 දී දූෂිත හා දූෂිත මැතිවරණයකින් පසුව, පළමු ජනාධිපති ටොමස් එස්ට්‍රාඩා පල්මා, යුද්ධයේ ප්‍රවීණයන්ගේ සන්නද්ධ කැරැල්ලකට මුහුණ දුන්නේය.[42] නිදහස් යුද්ධයේ දී මෙන්ම, 1906 කැරලිකාර හමුදාවේ අප්‍රිකානු-කියුබානුවන් අධික ලෙස නියෝජනය විය. ඔවුන් සඳහා අගෝස්තු විප්ලවය කියුබාවේ රජය තුළ 'නිවැරදි කොටස' පිළිබඳ බලාපොරොත්තු යළි පණ ගැන්වීය. 1906 අගෝස්තු 16 වන දින, කුමන්ත්‍රණය බිඳ දැමීමට රජය සූදානම් වේ යැයි බියෙන් හිටපු විමුක්ති හමුදාවේ ජෙනරාල් පිනෝ ගුවේරා කැරැල්ලේ ධජය එසවීය. එසැණින්, පල්මා සෑම ලිබරල් දේශපාලකයෙකුම අතේ දුරින් අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත. ඉතිරිය භූගත විය. මැදිහත්වීම වැලැක්වීමේ උත්සාහයක් ලෙස, රූස්වෙල්ට් ආන්ඩුව සහ විපක්ෂය අතර සම්මුතියක් ඇති කර ගැනීම සඳහා හවානා වෙත දූතයින් දෙදෙනෙකු යැවීය. එවැනි මධ්‍යස්ථභාවය ඔහුගේ රජයට වාරණයක් ලෙස සලකමින්, එස්ට්‍රාඩා පල්මා ඉල්ලා අස් වූ අතර ඔහුගේ මුළු කැබිනට් මණ්ඩලයම ඉල්ලා අස්වී, ජනරජයට රජයක් නොමැතිව ඉතිරි කර එක්සත් ජනපදයට දිවයිනේ පාලනය ලබා ගැනීමට බල කළේය. කියුබාවට මැදිහත් වීමට ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයට බලකෙරුණු බවත් සාමකාමී මැතිවරණයක් සඳහා අවශ්‍ය කොන්දේසි නිර්මානය කිරීම ඔවුන්ගේ එකම අරමුණ බවත් රූස්වෙල්ට් වහාම ප්‍රකාශ කළේය.[43] 1909 දී, කියුබාවේ දෙවන ජනාධිපතිවරයා ලෙස හොසේ මිගෙල් ගෝමස් පත් වූ විට ස්වදේශීය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන ලද අතර, එක්සත් ජනපදය කියුබානු කටයුතුවලට දිගටම මැදිහත් විය. 1912 යුද්ධයේදී, පාර්ටිඩෝ ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ ඩි කලර් විසින් ඔරියන්ට් පළාතේ වෙනම කළු ජනරජයක් පිහිටුවීමට උත්සාහ කළ නමුත්,[44] ජෙනරල් මොන්ටේගුඩෝ යටතේ කියුබානු ජාතික හමුදාව විසින් සැලකිය යුතු ලේ වැගිරීමකින් එය මර්දනය කරන ලදී.

1924 දී ජෙරාඩෝ මචාඩෝ ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය.[45] ඔහුගේ පාලන කාලය තුළ සංචාරක ව්‍යාපාරය කැපී පෙනෙන ලෙස වර්ධනය වූ අතර, සංචාරකයින්ගේ පැමිණීමට ඉඩ සැලසීම සඳහා ඇමරිකානුවන්ට අයත් හෝටල් සහ ආපනශාලා ඉදිකරන ලදී.[45] සංචාරක උත්පාතය කියුබාවේ සූදුව සහ ගණිකා වෘත්තිය වැඩි වීමට හේතු විය.[45] 1929 වෝල් වීදියේ කඩාවැටීම සීනි මිල කඩා වැටීම, දේශපාලන නොසන්සුන්තාව සහ මර්දනයට හේතු විය.[46] 1930 පරම්පරාව ලෙස හඳුන්වන විරෝධතා සිසුන්, වඩ වඩාත් ජනප්‍රිය නොවන මචාඩෝට එරෙහිව ප්‍රචණ්ඩත්වයට යොමු විය.[46] මහා වැඩ වර්ජනයක් (කොමියුනිස්ට් පක්ෂය මචාඩෝට පක්ෂව සිටි),[47] සීනි කම්කරුවන් අතර නැගිටීම්, සහ හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් 1933 අගෝස්තු මාසයේදී මචාඩෝ පිටුවහල් කරන ලදී.[46]

1933-1940 විප්ලවය

[සංස්කරණය]
1933 පෙන්ටාර්කි. සන්නද්ධ හමුදාවන් පාලනය කළ ෆුල්ජෙන්සියෝ බැටිස්ටා දකුණේ අන්තයේ පෙනී සිටියි.

1933 සැප්තැම්බරයේදී, සැරයන් ෆුල්ජෙන්සියෝ බැටිස්ටාගේ නායකත්වයෙන් යුත් සැරයන්වරුන්ගේ කැරැල්ල, සෙස්පීඩීස් බලයෙන් පහ කරන ලදී.[48] තාවකාලික ආන්ඩුවක ප්‍රධානියා ලෙස පස් දෙනෙකුගෙන් යුත් විධායක කමිටුවක් (1933 පෙන්ටාර්කි) තෝරා ගන්නා ලදී.[49] පසුව රමොන් ග්‍රවු සැන් මාර්ටින් තාවකාලික ජනාධිපති ලෙස පත් කරන ලදී.[49] ග්‍රාව් 1934 දී ඉල්ලා අස් වූ අතර, ඊළඟ වසර 25 තුළ කියුබානු දේශපාලනයේ ආධිපත්‍යය දැරූ බැටිස්ටාට, මුලදී රූකඩ-ජනාධිපතිවරුන් මාලාවක් හරහා මග පැහැදිලි විය.[48] 1933 සිට 1937 දක්වා වූ කාලපරිච්ඡේදය "සැබෑ ලෙසම නොනවතින සමාජ සහ දේශපාලන යුද්ධ" කාලයකි.[50] සමතුලිතව, 1933-1940 කාලය තුළ කියුබාව බිඳෙනසුලු දේශපාලන ව්‍යුහයන්ගෙන් පීඩා විඳි අතර, එය වසර දෙකකදී (1935-1936) විවිධ ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු දුටු බව පිළිබිඹු වන අතර, හමුදා ප්‍රධානියා ලෙස බැටිස්ටාගේ මිලිටරිවාදී සහ මර්දනකාරී ප්‍රතිපත්ති තුළින් පිළිබිඹු විය.

1940 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව

[සංස්කරණය]

1940 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් සම්මත කරන ලද අතර, එය ශ්‍රම සහ සෞඛ්‍ය රැකවරණය ඇතුළු රැඩිකල් ප්‍රගතිශීලී අදහස් නිර්මාණය කරන ලදී.[51] බැටිස්ටා එම වසරේම ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, 1944 දක්වා එම තනතුර දැරීය.[52] ඔහු මෙතෙක් ජාතියේ ඉහළම දේශපාලන නිලය දිනාගත් එකම සුදු ජාතික නොවන කියුබානුවා වේ.[53][54][55] ඔහුගේ රජය විශාල සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ සිදු කළේය. කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ සාමාජිකයින් කිහිප දෙනෙකු ඔහුගේ පාලනය යටතේ නිලතල දැරූහ.[56] දෙවන ලෝක යුධ සමයේදී කියුබානු සන්නද්ධ හමුදා විශාල වශයෙන් සටන් වලට සම්බන්ධ නොවීය-එහෙත් ජනාධිපති බැටිස්ටා විසින් ෆ්‍රැන්කොයිස්ට් ස්පාඤ්ඤයට එක්සත් ජනපද-ලතින් ඇමරිකානු ඒකාබද්ධ ප්‍රහාරයක් යෝජනා කළේ එහි අත්තනෝමතික පාලන තන්ත්‍රය පෙරලා දැමීමයි.[57] යුද්ධයේදී කියුබාවට වෙළඳ නැව් හයක් අහිමි වූ අතර, U-176 ජර්මානු සබ්මැරීනය ගිල්වීමේ වගකීම කියුබානු නාවික හමුදාවට හිමි විය.[58]

බැටිස්ටා 1940 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ දැඩි ලෙස ඔහුව නැවත තේරී පත්වීම වැළැක්වීය.[59] රමොන් ග්‍රාව් සැන් මාටින් මීළඟ මැතිවරණයේ ජයග්‍රාහකයා විය, 1944 දී.[52] ග්‍රාව් තවදුරටත් කියුබානු දේශපාලන ක්‍රමයේ නීත්‍යානුකූල භාවයේ පදනම තවදුරටත් විඛාදනයට ලක් කළේ, විශේෂයෙන්ම ගැඹුරු දෝෂ සහිත, සම්පූර්ණයෙන්ම අකාර්යක්ෂම නොවූවත්, කොන්ග්‍රසය සහ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය යටපත් කිරීමෙනි.[60] ග්‍රාව්ගේ අනුගාමිකයෙකු වූ කාලෝස් ප්‍රියෝ සොකරාස් 1948 දී ජනාධිපති විය.[52] ඔටෙන්ටිකෝ පක්‍ෂයේ වාර දෙක ආයෝජන ගලා ඒම ගෙන ආ අතර එය ආර්ථික උත්පාතයක් ඇති කළේය, සමාජයේ සියලුම කොටස් සඳහා ජීවන තත්ත්වය ඉහළ නැංවීය, සහ බොහෝ නාගරික ප්‍රදේශවල මධ්‍යම පන්තියක් නිර්මාණය කළේය.[61]

බැටිස්ටා පාලනය

[සංස්කරණය]
1954 දී කියුබාවේ හවානා හි මුඩුක්කු (බෝහියෝ) වාසස්ථාන, හවානා බේස්බෝල් ක්‍රීඩාංගණයෙන් පිටත. පසුබිමේ ඇත්තේ අසල ඇති කැසිනෝ ශාලාවක ප්‍රචාරණයකි.

1944 දී ඔහුගේ ධූර කාලය අවසන් වූ පසු බැටිස්ටා ෆ්ලොරිඩාවේ ජීවත් වූ අතර, 1952 දී ජනාධිපති අපේක්ෂකත්වය සඳහා කියුබාවට ආපසු පැමිණියේය. යම් මැතිවරණ පරාජයකට මුහුණ දෙමින්, ඔහු මැතිවරණයට පෙරාතුව හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් මෙහෙයවීය.[62] නැවත බලයට පත් වූ අතර, එක්සත් ජනපද ආන්ඩුවෙන් මූල්‍ය, මිලිටරි සහ සැපයුම් ආධාර ලබා ගනිමින්, බැටිස්ටා 1940 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවා වැඩ වර්ජනය කිරීමේ අයිතිය ඇතුළු බොහෝ දේශපාලන නිදහස අවලංගු කළේය. ඉන්පසු ඔහු විශාලතම උක් වගාවන් හිමි ධනවත්ම ඉඩම් හිමියන් සමඟ පෙලගැසී, ධනවත් සහ දුප්පත් කියුබානුවන් අතර පරතරය පුලුල් කල එකතැන පල්වෙන ආර්ථිකයකට නායකත්වය දුන්නේය.[63] බැටිස්ටා 1952 දී කියුබානු කොමියුනිස්ට් පක්ෂය තහනම් කළේය.[64] කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, කියුබාව ලතින් ඇමරිකාවේ මස්, එළවලු, ධාන්‍ය වර්ග, මෝටර් රථ, දුරකථන සහ ගුවන්විදුලි යන ඒක පුද්ගල පරිභෝජන අනුපාත ඉහළම අගයක් ගත් නමුත් ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකක් පමණ දුප්පතුන් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර මෙම පරිභෝජනයෙන් සාපේක්ෂ වශයෙන් අඩුවෙන් භුක්ති විඳිති.[65] කෙසේ වෙතත්, ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ සිය "ඉතිහාසය මා නිදොස් කරයි" යන කතාවේදී ඉඩම්, කාර්මීකරණය, නිවාස, විරැකියාව, අධ්‍යාපනය සහ සෞඛ්‍ය සම්බන්ධ ජාතික ගැටලු සමකාලීන ගැටලු බව සඳහන් කළේය.[66]

1958 දී කියුබාව අනෙකුත් ලතින් ඇමරිකානු කලාපවලට සාපේක්ෂව ඉතා දියුණු රටක් විය.[67] සේවයෙන් පහකිරීම් සහ යාන්ත්‍රිකකරණය තහනම් කිරීම ඇතුළු ලතින් ඇමරිකාවේ විශාලතම කම්කරු සමිති වරප්‍රසාද කියුබාවට ද බලපෑවේය. ඒවා විශාල වශයෙන් "රැකියා විරහිතයින්ගේ සහ ගොවීන්ගේ වියදමින්" ලබා ගන්නා ලද අතර, එය විෂමතාවයන්ට මග පාදයි.[68] 1933 සහ 1958 අතර කියුබාව ආර්ථික ප්‍රශ්න ඇති කරමින් ආර්ථික රෙගුලාසි විශාල ලෙස දීර්ඝ කළේය.[53][69] ශ්‍රම බලකායට ඇතුළත් වන උපාධිධාරීන්ට රැකියා සොයා ගැනීමට නොහැකි වීම නිසා විරැකියාව ගැටලුවක් විය.[53] එක්සත් ජනපදයට සැසඳිය හැකි මධ්‍යම පංතිය, විරැකියාව සහ දේශපාලන තාඩන පීඩන ගැන වඩ වඩාත් අතෘප්තිමත් විය. 1948 සිට පසුගිය රජය විසින් වෘත්තීය සමිති "කහ පැහැය" හරහා හසුරුවන ලද කම්කරු සංගම්, අවසානය දක්වාම බැටිස්ටාට සහයෝගය දැක්වීය.[53][54] ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝගේ නායකත්වයෙන් යුත් විප්ලවවාදී හමුදා යුධමය වශයෙන් ජයග්‍රහණය කරමින් සිටියදී 1958 දෙසැම්බර් මාසයේදී එක්සත් ජනපද තානාපති කාර්යාලයේ බලපෑම් මත ඔහු ඉල්ලා අස්වන තෙක් බැටිස්ටා බලයේ සිටියේය (රට මැද පිහිටි උපායමාර්ගික ස්ථානයක් වූ සැන්ටා ක්ලාරා නගරය කැරලිකරුවන් අතට පත්විය. දෙසැම්බර් 31, සැන්ටා ක්ලාරා සටන ලෙස හැඳින්වෙන ගැටුමක දී).[70][71]

1950 ගණන් වලදී, සන්නද්ධ නැගිටීම වෙනුවෙන් පෙනී සිටින සමහරක් ඇතුළු විවිධ සංවිධාන, දේශපාලන වෙනසක් ඇති කිරීම සඳහා මහජන සහයෝගය සඳහා තරඟ කළහ.[72] 1956 දී, ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ සහ ආධාරකරුවන් 80ක් පමණ බැටිස්ටා රජයට එරෙහිව කැරැල්ලක් ආරම්භ කිරීමේ උත්සාහයක් ලෙස ග්‍රැන්මා යාත්‍රාවෙන් ගොඩබසින ලදී.[72] 1958 දී, කැස්ත්‍රෝගේ ජුලි 26 ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛ විප්ලවවාදී කණ්ඩායම ලෙස ඉස්මතු විය.[72] බැටිස්ටාගේ රජයට එරෙහිව 1958 ආයුධ සම්බාධක පැනවීමෙන් එක්සත් ජනපදය කැස්ත්‍රෝට සහාය දුන්නේය. බැටිස්ටා ඇමරිකානු සම්බාධක මගහැර ඩොමිනිකන් ජනරජයෙන් ආයුධ ලබා ගත්තේය.

1958 අග භාගය වන විට, කැරලිකරුවන් සියෙරා මාස්ට්‍රා වෙතින් බිඳී පොදු මහජන කැරැල්ලක් දියත් කළහ. කැස්ත්‍රෝගේ සටන්කාමීන් සැන්ටා ක්ලාරා අල්ලා ගැනීමෙන් පසුව, බැටිස්ටා ඔහුගේ පවුලේ අය සමඟ 1959 ජනවාරි 1 වන දින ඩොමිනිකන් ජනරජයට පලා ගියේය. පසුව ඔහු පෘතුගීසි දූපතක් වන මැඩෙයිරා වෙත පිටුවහල් කර අවසානයේ ලිස්බන් අසල එස්ටෝරිල් හි පදිංචි විය. ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝගේ හමුදා 1959 ජනවාරි 8 වන දින අගනුවරට ඇතුළු විය. ලිබරල් මැනුවෙල් උරුටියා ලියෝ තාවකාලික ජනාධිපති බවට පත් විය.[73] කැස්ත්‍රෝගේ විප්ලවයේ එක් ඉලක්කයක් වූයේ ආර්ථික නිදහස සාක්ෂාත් කර ගැනීමයි, නමුත් කියුබාව ඒ වෙනුවට COMECON හරහා නැගෙනහිර යුරෝපීය රටවල් විසින් සපයන ලද අතිරේක ආර්ථික ආධාර සමඟ සෝවියට් සහනාධාර මත දැඩි ලෙස රඳා පැවතුනි.[74]

මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (CIA) සහ රෆායෙල් ටෘජිලෝ විසින් අරමුදල් සපයන ලද සටන්කාමී කැස්ත්‍රෝ විරෝධී කණ්ඩායම් කියුබාවේ කඳුකර ප්‍රදේශවල සන්නද්ධ ප්‍රහාර සහ ගරිල්ලා කඳවුරු පිහිටුවා ගත්හ. මෙය අසාර්ථක එස්කැම්බ්‍රේ කැරැල්ලට (1959-65) හේතු විය, එය දිගු කාලයක් පැවති අතර කියුබානු විප්ලවයට වඩා සොල්දාදුවන් වැඩි සංඛ්‍යාවක් සම්බන්ධ විය.[75][76]

විප්ලවවාදී රජය (1959–වර්තමානය)

[සංස්කරණය]

ඒකාබද්ධ කිරීම සහ ජනසතු කිරීම (1959-1970)

[සංස්කරණය]
1961 දී ඇල්බර්ටෝ කෝර්ඩා විසින් ඡායාරූපගත කරන ලද චේ ගුවේරා සහ ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ

ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් ආයතනයට අනුව, 1959 සිට 1987 දක්වා නිල මරණ දණ්ඩනය 237 ක් වන අතර ඉන් 21 ක් හැර අනෙක් සියල්ල ක්‍රියාත්මක විය.[77] 1959 විප්ලවයෙන් පසුව සෘජුවම ඝාතනයට ලක්වූවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් පොලිස් නිලධාරීන්, දේශපාලනඥයන් සහ බැටිස්ටා පාලන තන්ත්‍රයේ තොරතුරු සපයන්නන් වධහිංසා සහ මිනීමැරුම් වැනි අපරාධ සම්බන්ධයෙන් චෝදනා ලැබූ අතර, ඔවුන්ගේ ප්‍රසිද්ධ නඩු විභාග සහ මරණ දණ්ඩනය කියුබානු ජනතාව අතර පුලුල්ව පැතිරුනු මහජන සහයෝගයක් හිමි විය.[78]

1959 සිට කියුබාව ග්වාන්ටනාමෝ බොක්කෙහි එක්සත් ජනපදය සිටීම නීති විරෝධී ලෙස සැලකේ.[79]

ලතින් ඇමරිකාවට ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ගෙන ඒමේ ව්‍යාපාරයක කොටසක් ලෙස එක්සත් ජනපද රජය මුලින් කියුබානු විප්ලවයට හිතකර ප්‍රතිචාර දැක්වීය.[80] කැස්ත්‍රෝ විසින් කොමියුනිස්ට් පක්ෂය නීතිගත කිරීම සහ බැටිස්ටා ඒජන්තයින්, පොලිස් නිලධාරීන් සහ සොල්දාදුවන් සියගණනක් මරණ දණ්ඩනයට ලක් කිරීම දෙරට අතර සබඳතාවයේ පිරිහීමට හේතු විය.[80] කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණ නීතිය ප්‍රකාශයට පත් කිරීම, අක්කර දහස් ගණනක් ගොවිබිම් (විශාල එක්සත් ජනපද ඉඩම් හිමියන් ඇතුළුව) අත්පත් කර ගැනීම නිසා සබඳතා තවදුරටත් නරක අතට හැරුණි.[80][81] ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, 1960 සහ 1964 අතර, එක්සත් ජනපදය විසින් සම්බාධක පරාසයක් පනවන ලදී, අවසානයේ රටවල් අතර වෙළඳාම සම්පූර්ණයෙන් තහනම් කිරීම සහ එ.ජනපදය[82] 1960 පෙබරවාරියේදී කස්ත්‍රෝ, සෝවියට් උප අගමැති ඇනස්ටාස් මිකෝයාන් සමඟ වාණිජ ගිවිසුමක් අත්සන් කළේය.[80]

සිරකරුවන්, 1961 දී

1960 මාර්තු මාසයේදී, එක්සත් ජනපද ජනාධිපති ඩ්වයිට් ඩී. අයිසන්හවර් විසින් කැස්ත්‍රෝ ආන්ඩුව පෙරලා දැමීම සඳහා කියුබානු සරණාගතයින් කණ්ඩායමක් සන්නද්ධ කිරීමට සහ පුහුණු කිරීමට CIA සැලැස්මකට ඔහුගේ අනුමැතිය ලබා දුන්නේය. CIA විසින් B-26 සැහැල්ලු බෝම්බ හෙලන යානා සහ නැව් කැරැලිකරුවන්ට ආක්‍රමණය සඳහා ලබා දුන්නේය. අප්‍රේල් 15 වන දින අලුයම නිකරගුවාවේ පුවර්ටෝ කැබේසාස් සිට 2506 බළකාය පියාසර කර සැන් ඇන්ටෝනියෝ ඩි ලොස් බැනෝස්, සියුඩාඩ් ලිබර්ටාඩ්, පිනාර් ඩෙල් රියෝ සහ සන්තියාගෝ ද කියුබාවේ කියුබානු හමුදා ගුවන් තොටුපල වෙත පූර්වගාමී ගුවන් ප්‍රහාර එල්ල කරමින් ගුවන් යානා පහකට හානි කරමින් විනාශ විය.[83] ආක්‍රමණය (ඌරු බොක්ක ආක්‍රමණය ලෙස හැඳින්වේ) 1961 අප්‍රේල් 17 වන දින, ජනාධිපති ජෝන් එෆ්. කෙනඩිගේ පාලන සමයේදී සිදු විය.[81] කියුබානු පිටුවහල් කළ 1,400 ක් පමණ ඌරු බොක්කෙන් බැස ගියහ. කියුබානු හමුදා සහ ප්‍රාදේශීය මිලීෂියාවන් අප්‍රේල් 19 වන විට ආක්‍රමණය පරාජය කළ අතර, ආක්‍රමණිකයන් 100කට අධික සංඛ්‍යාවක් මරා දමා ඉතිරි සිරකරුවා අල්ලා ගත්හ.[81] කැරලිකාර B-26 යානා පහක් කියුබානු ගුවන් හමුදාව විසින් බිම හෙළන ලද අතර එකක් ගුවන් යානා නාශක ප්‍රහාරයකින් බිම හෙළන ලදී.[84] 1962 ජනවාරි මාසයේදී කියුබාව ඇමරිකානු ජනපද සංවිධානයෙන් (OAS) අත්හිටුවන ලද අතර එම වසරේම OAS විසින් කියුබාවට එරෙහිව එක්සත් ජනපද සම්බාධකවලට සමාන සම්බාධක පැනවීමට පටන් ගත්තේය.[85] කියුබාවට එල්ල කළ අසාර්ථක උභයජීවී ප්‍රහාරය, එහි මිසයිල යෙදවීමට සෝවියට් තීරණයට දායක විය,[86] සහ 1962 ඔක්තෝම්බර් මාසයේ ඇති වූ කියුබානු මිසයිල අර්බුදය III ලෝක යුද්ධයට පාහේ හේතු විය.[87][88] 1962 දී ඇමරිකානු ජෙනරාල්වරු නෝර්ත්වුඩ්ස් මෙහෙයුම යෝජනා කළ අතර එය ඇමරිකානු නගරවල සහ සරණාගතයින්ට එරෙහිව ත්‍රස්තවාදී ප්‍රහාර එල්ල කිරීම සහ කියුබානු රජයට ප්‍රහාර එල්ල කිරීම සඳහා ව්‍යාජ ලෙස දොස් පවරමින් එක්සත් ජනපදය කියුබාව ආක්‍රමණය කිරීමට හේතුවක් විය. මෙම සැලැස්ම ජනාධිපති කෙනඩි විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී.[89] 1963 වන විට කියුබාව සෝවියට් සංගමය ආදර්ශයට ගත් පූර්ණ කොමියුනිස්ට් ක්‍රමයක් කරා ගමන් කරමින් සිටියේය.[90]

එලෝයි ගුටිරෙස් මෙනෝයෝ විසින් 1960 ගණන්වල මුල් භාගයේදී කැස්ත්‍රෝ-විරෝධී කණ්ඩායම Alpha 66 ආරම්භ කරන ලද අතර, එය කුඩා යාත්‍රා භාවිතා කරමින් කියුබානු සහ සෝවියට් වෙළඳ නැව්වලට පහර දීම, කාර්ය මණ්ඩල සාමාජිකයින් ඝාතනය කිරීම හෝ තුවාල කිරීම සඳහා යොදා ගන්නා ලදී. 1964 දී, මෙනෝයෝ ඩොමිනිකන් ජනරජයේ ගරිල්ලා පුහුණු කඳවුරක් පිහිටුවා, 1965 දී කියුබාවට ඇතුළු වූ පසු, ඔහු අල්ලා ගන්නා ලදී; කෙසේ වෙතත්, Alpha 66 නව නායකත්වය යටතේ සිය වැටලීම් දිගටම කරගෙන ගියේය.[91] 1960 ගණන්වල මැද භාගය වන විට, සෝවියට් ආධාර කියුබානු ගුවන් හමුදාව සහ නාවික හමුදාව ශක්තිමත් කරන ලද අතර, සැලකිය යුතු එ.ජ. සහය නොමැතිව කියුබානු විරුද්ධවාදීන් විසින් දිවයිනට එරෙහි වැටලීම් වියදම් අධික විය.[92]

1963 දී කියුබාව, මොරොක්කෝවට එරෙහි වැලි යුද්ධයේදී ඇල්ජීරියාවට සහය වීම සඳහා යුද ටැංකි 22ක් සහ අනෙකුත් යුධ උපකරණ සමඟින් 686 සෙබළුන් යවන ලදී.[93] ඇල්ජීරියානු හමුදාවට පුහුණුව ලබා දෙමින් කියුබානු හමුදා වසරකට වැඩි කාලයක් ඇල්ජීරියාවේ රැඳී සිටියහ.[94] ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ විසින් බලයලත් චේගුවේරා අප්‍රිකාවේ ගරිල්ලා ක්‍රියාකාරකම්වල නිරත වූ අතර 1967 දී බොලිවියාවේ විප්ලවයක් ආරම්භ කිරීමට උත්සාහ කරමින් සිටියදී ඝාතනයට ලක් විය.[18] 1965 මැද භාගය වන විට කියුබාව ඇන්ගෝලා විමුක්තිය සඳහා වූ ජනතා ව්‍යාපාරයට (MPLA) ආයුධ සැපයීම ආරම්භ කර තිබුණි. 1966 දී කියුබානු ආධාර ගිනියාවේ සහ කේප් වර්ඩ්ගේ නිදහස සඳහා වූ අප්‍රිකානු පක්ෂයට ද ළඟා විය. තවද, 1960 ගණන්වල අග භාගය වන විට, කියුබානු උපදේශකයින් මොසැම්බික් විමුක්ති පෙරමුණේ සාමාජිකයින්ට හමුදා පුහුණුව ලබා දෙමින් සිටියහ.[94] 1966 කොංගෝ ජනරජයේ කුමන්ත්‍රණය කියුබානු හමුදා විසින් වැළැක්වීය. කොංගෝ හමුදාව කියුබානුවන්ට එරෙහිව සටන් කිරීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමත් සමඟ කුමන්ත්‍රණය බිඳ වැටුණි.[94] 1967 පෙබරවාරියේ දී, කියුබානු උපදේශකයින් ගිනියා-බිසාවු නිදහස් සටනේ ගරිල්ලන් සමඟ ක්‍රියා කිරීමට පටන් ගත් අතර, 1969 නොවැම්බර් මාසයේදී පෘතුගීසීන් කියුබානු කපිතාන් පේද්‍රෝ රොඩ්‍රිගස් පෙරල්ටා අල්ලා ගත්හ.[94]

1968 සිට "විප්ලවවාදී ප්‍රහාරය" නමින් ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කරන ලද්දේ ඉතිරිව ඇති සියලුම පුද්ගලික කුඩා ව්‍යාපාර ජනසතු කිරීමට වන අතර, ඒ වන විට එය කුඩා ව්‍යවසායන් 58,000ක් පමණ විය.[95] මෙම ව්‍යාපාරය කියුබාවේ කාර්මීකරණය දිරිමත් කරන අතර සීනි නිෂ්පාදනය කෙරෙහි ආර්ථිකය යොමු කරනු ඇත, විශේෂයෙන් 1970 වන විට වාර්ෂික සීනි අස්වැන්න ටොන් මිලියන 10 ක කාල සීමාවක් දක්වා. සීනි නිෂ්පාදනය පිළිබඳ ආර්ථික අවධානයට ජාත්‍යන්තර ස්වේච්ඡා සේවකයන් සහ සියලුම අංශවල කම්කරුවන් බලමුලු ගැන්වීම ඇතුළත් විය. කියුබානු ආර්ථිකය.[96] ආර්ථික බලමුලු ගැන්වීම කියුබානු දේශපාලන ව්‍යුහයන් සහ පොදුවේ සමාජය විශාල වශයෙන් මිලිටරීකරණය කිරීමත් සමග සමපාත විය.[97] ටොන් මිලියන දහයක අස්වැන්න ඉලක්කය කරා ළඟා වූයේ නැත.[98](පිටු37-38) නාගරික ශ්‍රමය විශාල ප්‍රමාණයක් ගම්බද ප්‍රදේශවලට බලමුලු ගන්වන විට ආර්ථිකයේ විශාල අංශ නොසලකා හැරීමෙන් පසු කියුබානු ආර්ථිකය පරිහානියට පත් විය.[98](පිටුව38)

1970 ගණන්වල ජීවන තත්ත්වය "අතිශයින්ම ස්පාටන්" වූ අතර අතෘප්තිය බහුල විය.[99] 1970 දේශනයකදී ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිවල අසාර්ථකත්වය පිළිගත්තේය.[99] 1975 දී, එක්සත් ජනපදය ඇතුළු සාමාජික රටවල් 16 ක අනුමැතිය ඇතිව OAS කියුබාවට එරෙහි සම්බාධක ඉවත් කළේය. කෙසේ වෙතත්, එක්සත් ජනපදය තමන්ගේම සම්බාධක පවත්වා ගෙන ගියේය.[85]

විදේශ මැදිහත්වීම් (1971-1991)

[සංස්කරණය]
ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ සහ 1972 දී නැගෙනහිර ජර්මානු දේශපාලන මණ්ඩලයේ සාමාජිකයින්

සීතල යුධ සමයේදී කියුබාවට සෝවියට් ආධාර වශයෙන් ඩොලර් බිලියන 33ක් ලැබුණු අතර,[74] කියුබානු හමුදා අප්‍රිකාවේ සෑම අස්සක් මුල්ලක් නෑරම, එක්කෝ හමුදා උපදේශකයන් ලෙස හෝ සටන්කාමීන් ලෙස යොදවන ලදී.[100] සෝවියට් ගුවන් නියමුවන් සහ කාර්මික ශිල්පීන් කියුබාවේ ආරක්ෂක රාජකාරි භාරගත් අතර, අප්‍රිකාවේ යෙදවීමට කියුබානු පිරිස් නිදහස් කළහ.[94] 1979 දී, සෝවියට් සටන් හමුදා දිවයිනේ සිටීම ගැන එක්සත් ජනපදය විරුද්ධ විය.[18]

කියුබාන් විප්ලවවාදී සන්නද්ධ හමුදා (FAR) ක්විෆන්ගොන්ඩෝ සටන අතරතුර ඇන්ගෝලාව හි අණ දෙන නිලධාරීන්
ලුආන්ඩා හි කියුබානු මිනිසුන් සහිත සෝවියට් PT-76
ඔගඩන් යුද්ධය අතරතුර ඉතියෝපියාව හි කියුබානු කාලතුවක්කු කාර්ය මණ්ඩලය

1975 නොවැම්බරයේදී කියුබාව ඉතිහාසයේ වේගවත්ම හමුදා බලමුලු ගැන්වීම්වලින් එකක් ලෙස ඇන්ගෝලාවේ 65,000කට වඩා වැඩි භට පිරිසක් සහ සෝවියට් නිෂ්පාදිත ටැංකි 400ක් යෙදවීය.[101] දකුණු අප්‍රිකාව න්‍යෂ්ටික අවි නිෂ්පාදනය කළේ ඇන්ගෝලාවේ කියුබානු හමුදා විශාල සංඛ්‍යාවක් සිටීම නිසා එහි ආරක්ෂාවට එල්ල වූ තර්ජනය හේතුවෙනි.[102] 1976 දී සහ නැවතත් 1988 දී කුයිටෝ ක්වානාවාලේ සටනේදී කියුබානුවන් ඔවුන්ගේ MPLA සහචරයින් සමඟ එක්ව UNITA කැරලිකරුවන් සහ වර්ණභේදවාදී දකුණු අප්‍රිකානු හමුදා පරාජය කළහ. 1977 දෙසැම්බරයේදී, කියුබාව සෝමාලියානු ආක්‍රමණයක් පරාජය කිරීම සඳහා යාන්ත්‍රික සෝවියට් බලඇණිවල සහාය ඇතිව ඇන්ගෝලා, මහජන කොංගෝ සමූහාණ්ඩුව සහ කැරිබියන් දූපත් වල සිට ඉතියෝපියාවට[94] සිය සටන් භටයන් යවන ලදී. 1978 ජනවාරි 24 වන දින ඉතියෝපියානු සහ කියුබානු හමුදා සෝමාලියානු හමුදාවන්ට ප්‍රතිප්‍රහාර එල්ල කරමින් 3,000කට තුවාල සිදු කළහ.[94] පෙබරවාරි මාසයේදී කියුබානු හමුදා විශාල ප්‍රහාරයක් දියත් කළ අතර සෝමාලියානු හමුදාවට නැවත එහිම ප්‍රදේශයට ඇතුළු විය.[94] කියුබානු හමුදා 1989 සැප්තැම්බර් දක්වා ඉතියෝපියාවේ රැඳී සිටියහ.[94]

කියුබාවේ කුඩා ප්‍රමාණය සහ මැදපෙරදිග සිට එය වෙන් කරන දිගු දුර තිබියදීත්, කැස්ත්‍රෝගේ කියුබාව සීතල යුද්ධයේදී කලාපය තුළ ක්‍රියාකාරී භූමිකාවක් ඉටු කළේය. 1972 දී, ටැංකි, ගුවන් සහ කාලතුවක්කු විශේෂඥයන්ගෙන් සමන්විත ප්රධාන කියුබානු හමුදා මෙහෙයුමක් දකුණු යේමනය වෙත යවන ලදී. 1970 ගණන්වල මැද භාගයේදී කියුබානු හමුදා උපදේශකයින් ඉරාකයට යවන ලද නමුත් 1980 දී ඉරාකය ඉරානය ආක්‍රමණය කිරීමෙන් පසු ඔවුන්ගේ මෙහෙයුම අවලංගු කරන ලදී.[94] යොම් කිප්පූර් යුද්ධයෙන් (1973 ඔක්තෝබර්) පසුව ඇති වූ සිරියානු-ඊශ්‍රායල් ගැටුමට (1973 නොවැම්බර් - 1974 මැයි) කියුබානුවන් ද සම්බන්ධ විය.[103] ඊශ්‍රායල මූලාශ්‍ර වාර්තා කළේ ගෝලාන් කඳුකරයේ කියුබානු යුද ටැංකි බළකායක් සිටින බවත්, එයට බ්‍රිගේඩ දෙකකින් සහය ලැබුණු බවත්ය.[104] ඊශ්‍රායලය සහ කියුබානු-සිරියානු යුද ටැංකි හමුදාව ගෝලාන් පෙරමුණේ සටනක නිරත විය.[105](පිටු37–38)

වියට්නාම් යුද්ධයෙන් එක්සත් ජනපදය පරාජයට පත් වූ පසු, කැස්ත්‍රෝ, ග්වාතමාලාවේ, එල් සැල්වදෝරයේ, නිකරගුවාවේ සහ කොලොම්බියාවේ මාක්ස්වාදී කැරලි සඳහා ආයුධ, යුධෝපකරණ සහ පුහුණුව ලබා දීමෙන් සහාය දැක්වීමට පටන් ගත්තේය.[106] 1983 කුමන්ත්‍රණයෙන් පසුව ග්‍රෙනේඩියානු අගමැති මොරිස් බිෂොප් ඝාතනය කර හඩ්සන් ඔස්ටින්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ආන්ඩුව පිහිටුවීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, එක්සත් ජනපද හමුදා 1983 දී කැස්ත්‍රෝ හිතවාදී රජය පෙරලා දමා ග්‍රෙනාඩාව ආක්‍රමණය කළහ. දින කිහිපයක සටන්වලදී, 6,000 ඇමරිකානු සටන් භටයින් කියුබානුවන් 784 (හමුදා පුහුණුව සහිත ඉදිකිරීම් කම්කරුවන් 636 ක්, හමුදා උපදේශකයින් 43 ක් සහ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකයින් 18) පරාජය කරන ලදී.[107]

1989-91 දී කියුබාව ක්‍රමක්‍රමයෙන් ඇන්ගෝලාවෙන් සිය හමුදා ඉවත් කර ගන්නා ලදී.[94] අප්‍රිකාවේ කියුබානු හමුදා මැදිහත්වීමේ වැදගත් මනෝවිද්‍යාත්මක සහ දේශපාලනික අංගයක් වූයේ කියුබානු හමුදා අතර කළු හෝ මිශ්‍ර-ජාති සොල්දාදුවන් සැලකිය යුතු ලෙස සිටීමයි. එක් මූලාශ්‍රයකට අනුව, 300,000 කට අධික කියුබානු හමුදා නිලධාරීන් සහ සිවිල් විශේෂඥයින් අප්‍රිකාවේ යොදවා ඇත. ඇන්ගෝලාව වෙත යවන ලද කියුබානුවන් 50,000 න් අඩක් ඒඩ්ස් රෝගයට ගොදුරු වූ බවත් අප්‍රිකාවේ ඔවුන්ගේ හමුදා ක්‍රියාවල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස කියුබානුවන් 10,000 ක් මිය ගිය බවත් මූලාශ්‍රය පවසයි.[94]

කියුබානු නායක ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ 1998 මැයි මාසයේ ස්විට්සර්ලන්තයේ ජිනීවා නුවරදී

දේශපාලන නැවත සකස් කිරීම් (1991–වර්තමානය)

[සංස්කරණය]

1991 සැප්තැම්බර් මාසයේදී සෝවියට් හමුදා කියුබාවෙන් ඉවත් වීමට පටන් ගත් අතර,[18] 1991 දෙසැම්බරයේ සෝවියට් බිඳවැටීමෙන් පසු කැස්ත්‍රෝගේ පාලනය දැඩි ලෙස පරීක්ෂාවට ලක් විය (කියුබාවේ විශේෂ කාල පරිච්ඡේදය ලෙස හැඳින්වේ). වාර්ෂිකව ඩොලර් බිලියන 4 සිට ඩොලර් බිලියන 6 දක්වා වටිනා සෝවියට් සහනාධාර ඉවත් කර ගැනීමෙන් පසු රට දැඩි ආර්ථික පසුබෑමකට මුහුණ දුන්නේය, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ආහාර සහ ඉන්ධන හිඟය වැනි බලපෑම් ඇති විය.[108][109] රජය 1993 වන තෙක් ආහාර, ඖෂධ සහ මුදල් ඇමරිකානු පරිත්‍යාග පිළිගත්තේ නැත.[108] 1994 අගෝස්තු 5 වන දින හවානා හි ස්වයංසිද්ධ විරෝධතාවයකින් රාජ්‍ය ආරක්ෂාව විරෝධතාකරුවන් විසුරුවා හරින ලදී. අර්බුදයේ ආරම්භයේ සිට 1995 දක්වා කියුබාව එහි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) 35% කින් හැකිලී ගියේය. එහි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය පූර්ව අර්බුද මට්ටමට පැමිණීමට තවත් වසර පහක් ගත විය.[110]

එතැන් සිට කියුබාව මහජන චීන සමූහාණ්ඩුවේ නව ආධාර සහ ආධාර මූලාශ්‍රයක් සොයාගෙන ඇත. මීට අමතරව, එවකට වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති හියුගෝ චාවේස් සහ බොලිවියාවේ හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස් මිත්‍ර රටවල් බවට පත් වූ අතර රටවල් දෙකම ප්‍රධාන තෙල් හා ගෑස් අපනයනකරුවන් වේ. 2003 දී, රජය විසින් සිවිල් ක්‍රියාකාරීන් විශාල ප්‍රමාණයක් අත්අඩංගුවට ගෙන සිරගත කරන ලදී, එම කාල පරිච්ඡේදය "කළු වසන්තය" ලෙස හැඳින්වේ.[111][112]

2008 පෙබරවාරියේදී, ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ 2006 ජූලි මාසයේ සිට පීඩා විඳි බරපතල ආමාශ ආන්ත්‍රික රෝගය හේතුවෙන් රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාවේ සභාපති ධූරයෙන් ඉල්ලා අස්විය.[113] පෙබරවාරි 24 වෙනිදා, ජාතික සභාව විසින් ඔහුගේ සොහොයුරා වන රාවුල් කැස්ත්‍රෝ නව ජනාධිපතිවරයා ලෙස තේරී පත් විය.[114] ඔහුගේ සමාරම්භක දේශනයේදී, කියුබාවේ නිදහස පිළිබඳ සමහර සීමා ඉවත් කරන බවට රාවුල් පොරොන්දු විය.[115] 2009 මාර්තු මාසයේදී රාවුල් කැස්ත්‍රෝ ඔහුගේ සොහොයුරාගේ පත් කළ සමහර අය ඉවත් කළේය.[116]

2009 ජූනි 3 දින, ඇමරිකානු රාජ්‍යයන්ගේ සංවිධානය, කණ්ඩායමේ කියුබානු සාමාජිකත්වය වසර 47ක තහනම අවසන් කිරීමට යෝජනාවක් සම්මත කරන ලදී.[117] කෙසේ වෙතත්, එම යෝජනාවේ සඳහන් වූයේ, කියුබාව "OAS හි භාවිතයන්, අරමුණු සහ මූලධර්මවලට අනුකූල වන තෙක්" සම්පූර්ණ සාමාජිකත්වය ප්‍රමාද වන බවයි.[85] ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ ලියා ඇත්තේ කියුබාව OAS වෙත නැවත එක් නොවන බවයි, එය "එක්සත් ජනපද ට්‍රෝජන් අශ්වයෙකු" සහ කියුබාව සහ අනෙකුත් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට එරෙහිව එක්සත් ජනපදය විසින් ගන්නා ලද ක්‍රියාමාර්ගවලට "උපකාරක" බව ඔහු පැවසීය.[118]

රාවුල් කැස්ත්‍රෝ සහ එක්සත් ජනපද ජනාධිපති බැරැක් ඔබාමා 2016 මාර්තු 21 කියුබාවේ හවානා හි ඔවුන්ගේ ඒකාබද්ධ මාධ්‍ය හමුවේදී

2013 ජනවාරි 14 දින සිට කියුබාව 1961 දී ස්ථාපිත කරන ලද අවශ්‍යතාවය අවසන් කරන ලදී, විදේශගත වීමට කැමති ඕනෑම පුරවැසියෙකු මිල අධික රජයේ බලපත්‍රයක් සහ ආරාධනා ලිපියක් ලබා ගත යුතුය.[119][120][121] 1961 දී කියුබානු රජය 1959 විප්ලවයෙන් පසු මිනිසුන් විශාල වශයෙන් සංක්‍රමණය වීම වැළැක්වීම සඳහා සංචාර සඳහා පුළුල් සීමා පැනවීය;[122] එය දුර්ලභ අවස්ථාවන්හිදී පමණක් පිටවීමේ වීසා අනුමත කළේය.[123] අවශ්‍යතා සරල කරන ලදී: කියුබානුවන්ට පිටවීමට අවශ්‍ය වන්නේ විදේශ ගමන් බලපත්‍රයක් සහ ජාතික හැඳුනුම්පතක් පමණි; සහ ඔවුන්ට ඔවුන්ගේ කුඩා දරුවන් ප්‍රථම වරට ඔවුන් සමඟ රැගෙන යාමට අවසර ඇත.[124] කෙසේ වෙතත්, විදේශ ගමන් බලපත්‍රයක් සඳහා සාමාන්‍යයෙන් මාස පහක වැටුපක් වැය වේ. නිරීක්ෂකයින් අපේක්ෂා කරන්නේ විදේශයන්හි ඥාතීන්ට මුදල් ගෙවන කියුබානුවන් නව ප්‍රතිපත්තියෙන් ප්‍රයෝජන ගැනීමට බොහෝ දුරට ඉඩ ඇති බවයි.[125] වැඩසටහනේ පළමු වසර තුළ 180,000 කට අධික පිරිසක් කියුබාව හැර ගොස් ආපසු පැමිණියහ. 2014 වන විට, කියුබානු නිලධාරීන් සහ ඇමරිකානු නිලධාරීන් සමඟ සාකච්ඡා, ජනාධිපති බරක් ඔබාමා ඇතුළු, ඇලන් ග්‍රෝස්, දේශපාලන සිරකරුවන් පනස් දෙදෙනෙකු සහ කියුබානුවන් තිදෙනෙකු නිදහස් කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ නම් නොකළ පුරවැසි නොවන නියෝජිතයෙකු නිදහස් කිරීමට හේතු විය. දැනට එක්සත් ජනපදයේ සිරගතව සිටින නියෝජිතයන්. මීට අමතරව, එක්සත් ජනපදය සහ කියුබාව අතර සම්බාධක වහාම ඉවත් නොකළ අතර, ආනයනය, අපනයනය සහ ඇතැම් සීමිත වාණිජ්‍ය සඳහා අවසර දීම සඳහා එය ලිහිල් කරන ලදී.[126]

රාවුල් කැස්ත්‍රෝ 2018 අප්‍රේල් 19 වන දින ජනාධිපති ධුරයෙන් ඉවත් වූ අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයෙන් පසුව ජාතික සභාව විසින් ජනාධිපති ලෙස මිගෙල් ඩයස්-කැනෙල් තේරී පත් විය. රාවුල් කැස්ත්‍රෝ කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ ප්‍රථම ලේකම්වරයා ලෙස කටයුතු කළ අතර ජනාධිපතිවරයාගේ අධීක්ෂණය ඇතුළු පුළුල් අධිකාරියක් තබා ගත්තේය.[127]

2019 දී කියුබාව නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලදී. විකල්ප ඡන්දය සඳහා සුදුසුකම් ලත් ඡන්දදායකයින්ගෙන් 84.4% ක් ආකර්ෂණය විය. ඡන්දය දුන් අයගෙන් 90%ක් නව ව්‍යවස්ථාව අනුමත කළ අතර 9%ක් විරුද්ධ වූහ. නව ව්‍යවස්ථාවේ සඳහන් වන්නේ කොමියුනිස්ට් පක්ෂය එකම නීත්‍යානුකූල දේශපාලන පක්ෂය බවත්, සෞඛ්‍ය හා අධ්‍යාපනයට ප්‍රවේශය මූලික අයිතිවාසිකම් ලෙස විස්තර කරන බවත්, ජනාධිපති ධුර කාල සීමාවන් පනවන බවත්, අත්අඩංගුවට ගැනීමෙන් පසු නීතිමය නියෝජනයට ඇති අයිතිය තහවුරු කරන බවත්, පුද්ගලික දේපළ පිළිගෙන බහුජාතික සමාගම්වල අයිතීන් ශක්තිමත් කරන බවත්ය.[128] නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මානව ගරුත්වයට හානි වන ඕනෑම ආකාරයක වෙනස් කොට සැලකීමක් තහනම් වේ.[129]

2021 අප්‍රේල් 16 දින ආරම්භ වූ කියුබාවේ කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ අටවැනි සම්මේලනයේදී රාවුල් කැස්ත්‍රෝ ප්‍රකාශ කළේ තමන් කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ ලේකම් ධූරයෙන් විශ්‍රාම ගන්නා බවයි.[130] ඔහුගේ අනුප්‍රාප්තිකයා වූ මිගෙල් ඩයස්-කැනල් අප්‍රේල් 19 දින ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන ලදී.[131]

2021 ජූලි මාසයේදී, පැට්‍රියා වයි විදා ධජය යටතේ රජයට එරෙහිව විශාල විරෝධතා කිහිපයක් පැවතුනි. කියුබානු පිටුවහල් වූවන් විදේශයන්හි ද විරෝධතා පැවැත්වීය.[132][133][134] ව්‍යාපාරය හා සම්බන්ධ ගීතය ලතින් ග්‍රැමී සම්මානයක් ඇතුළුව ජාත්‍යන්තර පිළිගැනීමක් ලැබීය.[135]

2022 සැප්තැම්බර් 25 දින කියුබාව සමලිංගික විවාහ නීතිගත කිරීම සහ අන්වාදේශ ගැබ් ගැනීම් සහ සමලිංගික දරුකමට හදා ගැනීම සඳහා පවුල් සංග්‍රහය සංශෝධනය කරන ලද ජනමත විචාරණයක් අනුමත කරන ලදී. කියුබාවේ ජාතික සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතිය යටතේ ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය වෙනස් කිරීමේ සැත්කම් සහ සංක්‍රාන්ති ලිංගික හෝමෝන ප්‍රතිකාර නොමිලේ සපයනු ලැබේ. යෝජිත වෙනස්කම් සඳහා රජය සහාය දුන් අතර කොන්සර්වේටිව් සහ විපක්ෂයේ කොටස් විරුද්ධ විය. 1959 සිට 1990 දක්වා කියුබානු රජයේ නිල ප්‍රතිපත්ති සමලිංගිකත්වයට සතුරු විය, LGBT ප්‍රජාව විෂමතාව, සාම්ප්‍රදායික ස්ත්‍රී පුරුෂ භූමිකාවන් සහ සදාචාරවාදය සඳහා දැඩි නිර්ණායක මත කොන් කරන ලදී.[129][136]

සටහන්

[සංස්කරණය]
  1. ^ 1555 දී ප්‍රංශ ජාතිකයන් හවානා අල්ලා ගැනීමෙන් පසුව, ආණ්ඩුකාරවරයාගේ පුත් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ඩි ඇන්ගුලෝ, නිව් ස්පාඤ්ඤයේ උපරාජය වෙත ගියේය.[17]
  2. ^ පසුගිය දශක කිහිපය තුළ, එක්සත් ජනපද ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනෙක් - ජේම්ස් කේ. පොල්ක්, ෆ්‍රෑන්ක්ලින් පියර්ස්, ජේම්ස් බුචානන්, යුලිසෙස් එස්. ග්‍රාන්ට් සහ විලියම් මැකින්ලි - ස්පාඤ්ඤයෙන් කියුබා දූපත මිලදී ගැනීමට උත්සාහ කළහ.[38][39]

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ a b c Fernandes, Daniel M.; Sirak, Kendra A.; Ringbauer, Harald; Sedig, Jakob; Rohland, Nadin; Cheronet, Olivia; Mah, Matthew; Mallick, Swapan; Olalde, Iñigo; Culleton, Brendan J.; Adamski, Nicole; Bernardos, Rebecca; Bravo, Guillermo; Broomandkhoshbacht, Nasreen; Callan, Kimberly (2021-02-04). "A genetic history of the pre-contact Caribbean". Nature (ඉංග්‍රීසි බසින්). 590 (7844): 103–110. Bibcode:2021Natur.590..103F. doi:10.1038/s41586-020-03053-2. ISSN 0028-0836. PMC 7864882. PMID 33361817.
  2. ^ Orihuela, Johanset; Viñola, Lázaro W.; Jiménez Vázquez, Osvaldo; Mychajliw, Alexis M.; Hernández de Lara, Odlanyer; Lorenzo, Logel; Soto-Centeno, J. Angel (December 2020). "Assessing the role of humans in Greater Antillean land vertebrate extinctions: New insights from Cuba". Quaternary Science Reviews (ඉංග්‍රීසි බසින්). 249: 106597. Bibcode:2020QSRv..24906597O. doi:10.1016/j.quascirev.2020.106597. ISSN 0277-3791.
  3. ^ Keegan, William F.; Hofman, Corinne L. (2017-02-23). "Cuba, the Bahama Archipelago, and Jamaica". The Caribbean before Columbus. Oxford University Press. pp. 151–196. doi:10.1093/acprof:oso/9780190605247.003.0006. ISBN 978-0-19-060524-7.
  4. ^ Roksandic, van (2016-09-20). "The Role of the Nicaraguan Rise in the Early Peopling of the Greater Antilles". Cuban Archaeology in the Caribbean (ඉංග්‍රීසි බසින්). University Press of Florida. pp. 8–16. doi:10.5744/florida/9781683400028.003.0002. ISBN 978-1-68340-002-8.
  5. ^ Henken, Ted (2008). Cuba: A Global Studies Handbook. ABC-CLIO. p. 30. ISBN 978-1-85109-984-9. (gives the landing date in Cuba as 27 October)
  6. ^ Cuba Oficina Del Censo (2009). Cuba: Population, History and Resources 1907. BiblioBazaar, LLC. p. 28. ISBN 978-1-110-28818-2. (gives the landing date in Cuba as 28 October)
  7. ^ Gott 2004, p. 13
  8. ^ Andrea, Alfred J.; Overfield, James H. (2005). "Letter by Christopher Columbus concerning recently discovered islands". The Human Record. Vol. 1. Houghton Mifflin Company. p. 8. ISBN 978-0-618-37040-5.
  9. ^ "Encomienda or Slavery? The Spanish Crown's Choice of Labor Organization in Sixteenth-Century Spanish America" (PDF). LatinAmericanStudies.org. 9 May 2006 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
  10. ^ McAlister 1984, p. 164
  11. ^ Diamond, Jared M. (1998). Guns, Germs, and Steel: The Fates of Human Societies. New York, NY: W.W. Norton & Co. ISBN 978-0-393-03891-0. 16 January 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 August 2017.
  12. ^ Byrne, Joseph Patrick (2008). Encyclopedia of Pestilence, Pandemics, and Plagues: A-M. ABC-CLIO. p. 413. ISBN 978-0-313-34102-1.[permanent dead link]
  13. ^ J. N. Hays (2005). Epidemics and Pandemics: Their Impacts on Human History සංරක්ෂිත පිටපත, https://books.google.com/books?id=GyE8Qt-kS1kC&pg=PA82, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 9 December 2024 . p.82. ISBN 1-85109-658-2
  14. ^ Davidson, James West. After the Fact: The Art of Historical Detection Volume 1. Mc Graw Hill, New York 2010, Chapter 1, p. 1
  15. ^ Wright 1916, පිටු අංකය: 183.
  16. ^ Wright 1916, පිටු අංකය: 229.
  17. ^ Wright 1916, පිටු අංකය: 246.
  18. ^ a b c d "Cuba". Britannica. 25 April 2023. 23 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 August 2017.
  19. ^ Ferrer, Ada (2014). Freedom's Mirror: Cuba and Haiti in the Age of Revolution. New York: Cambridge University Press. p. 36. ISBN 978-1107029422.
  20. ^ Childs, Matt D. (2006). The 1813 Aponte Rebellion in Cuba and the Struggle against Atlantic Slavery. The University of North Carolina Press. p. 320 pages. ISBN 978-0-8078-5772-4.
  21. ^ Scheina 2003, පිටු අංකය: 352.
  22. ^ Herbert S. Klein, Slavery in the Americas: A Comparative Study of Virginia and Cuba, Chicago: University of Chicago Press, 1967, p. 196
  23. ^ Melvin Drimmer (Apr 1968). "Reviewed Work: Slavery in the Americas: A Comparative Study of Virginia and Cuba by Herbert S. Klein". The William and Mary Quarterly. 25 (2): 307–309. doi:10.2307/1919107. JSTOR 1919107.
  24. ^ a b Melvin Drimmer (Apr 1968). "Reviewed Work: Slavery in the Americas: A Comparative Study of Virginia and Cuba by Herbert S. Klein". The William and Mary Quarterly. 25 (2): 307–309. doi:10.2307/1919107. JSTOR 1919107.
  25. ^ Chomsky, Carr & Smorkaloff 2004, පිටු අංක: 115–117.
  26. ^ a b Scheina 2003, පිටු අංකය: 353.
  27. ^ Scheina 2003, පිටු අංකය: 357.
  28. ^ "Historia de las Guerrras de Cuba". cubagenweb.org. 8 September 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 May 2007.
  29. ^ "The Little War of 1878 – History of Cuba". historyofcuba.com. 15 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 May 2007.
  30. ^ Scott 2000, පිටු අංකය: 3.
  31. ^ Chomsky, Carr & Smorkaloff 2004, පිටු අංක: 37–38.
  32. ^ a b c d Sandler, Stanley, ed. (2002). "Part 25". Ground Warfare: An International Encyclopedia. Vol. 1. ABC-CLIO. p. 549. ISBN 978-1-57607-344-5. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
  33. ^ a b Arias, David (2005). Spanish-Americans: Lives And Faces. Victoria, BC, Canada: Trafford Publishing. p. 171. ISBN 978-1-4120-4717-3. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
  34. ^ Home, Robert K. (1997). Of Planting and Planning: The Making of British Colonial Cities. Chapman and Hall. p. 195. ISBN 978-0-419-20230-1. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
  35. ^ Murrin, John M.; Johnson, Paul E.; McPherson, James M.; Fahs, Alice; Gerstle, Gary (27 February 2013). Liberty, Equality, Power: A History of the American People, Volume II: Since 1863, Concise Edition. Cengage Learning. ISBN 9781285629544. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 February 2020 – via Google Books.
  36. ^ The Spanish–American War. "Cuban Reconcentration Policy and its Effects". 24 October 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 January 2007.
  37. ^ Morison, Samuel Loring; Morison, Samuel Eliot; Polmar, Norman (2003). The American Battleship. St. Paul, Minn.: MBI Publishing Company. p. 18. ISBN 978-0-7603-0989-6. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 September 2009.
  38. ^ Falk 1988, පිටු අංකය: 64.
  39. ^ "Franklin Pierce: Foreign Affairs". Miller Center. 12 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  40. ^ "Treaty of Peace Between the United States and Spain". The Avalon Project. Yale Law School. 10 December 1898.
  41. ^ Louis A. Pérez (1998). Cuba Between Empires: 1878–1902. University of Pittsburgh Pre. p. xv. ISBN 978-0-8229-7197-9. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
  42. ^ Diaz-Briquets, Sergio; Pérez-López, Jorge F. (2006). Corruption in Cuba: Castro and Beyond. Austin: University of Texas Press. p. 63. ISBN 0-292-71321-5. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
  43. ^ "Elections and Events 1902-1911". libraries.ucsd.edu. 2019-05-30 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  44. ^ Beede, Benjamin, ed. (1994). The War of 1898, and U.S. interventions, 1898–1934: an encyclopedia. New York: Garland. p. 134. ISBN 0-8240-5624-8. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2009.
  45. ^ a b c Sanderlin, Terry K. (24 April 2012). The Last American Rebel in Cuba. AuthorHouse. p. 7. ISBN 978-1-4685-9430-0. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
  46. ^ a b c Chaffee, Wilber Albert; Prevost, Gary (1992). Cuba: A Different America. Rowman & Littlefield. p. 4. ISBN 978-0-8476-7694-1. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
  47. ^ Argote-Freyre, Frank (2006). Fulgencio Batista. Vol. 1. New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press. p. 50. ISBN 978-0-8135-3701-6.
  48. ^ a b Jones, Melanie (2001). "Cuba: History". In West, Jacqueline (ed.). South America, Central America and the Caribbean 2002. Routledge. p. 303. ISBN 978-1-85743-121-6. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
  49. ^ a b Suchlicki, Jaime (2002). Cuba: From Columbus to Castro and Beyond. Potomac Books. p. 95. ISBN 978-1-57488-436-4. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
  50. ^ Domínguez 1978, p. 76
  51. ^ Domínguez 1978, පිටු අංකය: [page needed].
  52. ^ a b c Villafana, Frank R. (31 December 2011). Expansionism: Its Effects on Cuba's Independence. Transaction Publishers. p. 201. ISBN 978-1-4128-4656-1. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
  53. ^ a b c d Horowitz 1988, p. 662
  54. ^ a b Bethell, Leslie (1993). Cuba. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-43682-3.
  55. ^ Sweig 2004, p. 4
  56. ^ Sweig 2004, පිටු අංකය: [page needed].
  57. ^ "Batista's Boot". Time. 18 January 1943. 25 August 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 April 2013.
  58. ^ Polmar, Norman; Allen, Thomas B. World War II: The Encyclopedia of the War Years 1941–1945. p. 230.
  59. ^ Domínguez 1978, p. 101
  60. ^ Domínguez 1978, pp. 110–1
  61. ^ Alvarez 2004.
  62. ^ "A Coup in Cuba". History Today. 1 August 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 September 2017.
  63. ^ Olson, James Stuart (2000). Historical Dictionary of the 1950s. Greenwood Publishing Group. pp. 67–68. ISBN 0-313-30619-2.
  64. ^ Sweig 2004, p. 6
  65. ^ Lewis, Paul H. (2006). Authoritarian Regimes in Latin America. Oxford, UK: Rowman & Littlefield. p. 186. ISBN 978-0-7425-3739-2. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 September 2009.
  66. ^ "Fidel Castro: "History Will Absolve Me"" (PDF). college.cengage.com. 4 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 4 June 2021.
  67. ^ Smith & Llorens 1998.
  68. ^ Baklanoff 1998.
  69. ^ Thomas 1998, p. 1173.
  70. ^ Padrón, José Luis; Betancourt, Luis Adrián (2008). Batista, últimos días en el poder (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Havana: Unión.
  71. ^ Maureen Ihrie; Salvador Oropesa (31 October 2011). World Literature in Spanish: An Encyclopedia: An Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 262. ISBN 978-0-313-08083-8. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
  72. ^ a b c Chomsky, Aviva (23 November 2010). A History of the Cuban Revolution. John Wiley & Sons. pp. 37–38. ISBN 978-1-4443-2956-8. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
  73. ^ Falk 1988, පිටු අංකය: 67.
  74. ^ a b "The Cuban Economy: A Soviet Showcase?" (PDF). Central Intelligence Agency. 15 August 1984.
  75. ^ Ros (2006) pp. 159–201.
  76. ^ "Anti-Cuba Bandits: terrorism in past tense". 22 February 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  77. ^ When the State Kills: The Death Penalty v. Human Rights. New York, United States: Amnesty International Publications. 1989. ISBN 9780862101640. OCLC 1017244324. සැකිල්ල:NCJ.
  78. ^ Chase, Michelle (2010). "The Trials". in Grandin, Greg; Gilbert, Joseph. A Century of Revolution. Durham, NC: Duke University Press. pp. 163–198.
    doi:10.1215/9780822392859
    .
    ISBN 978-0822347378
    . http://read.dukeupress.edu/content/a-century-of-revolution. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 17 September 2015.     
  79. ^ "US rejects Cuba demand to hand back Guantanamo Bay base සංරක්ෂණය කළ පිටපත 7 දෙසැම්බර් 2016 at the Wayback Machine". BBC News. 30 January 2015.
  80. ^ a b c d Rabe, Stephen G. (1988). Eisenhower and Latin America: The Foreign Policy of Anticommunism. UNC Press Books. pp. 123–125. ISBN 978-0-8078-4204-1. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
  81. ^ a b c Crooker, Richard A. (2005). Cuba. Infobase Publishing. pp. 43–44. ISBN 978-1-4381-0497-3. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
  82. ^ U.S. International Trade Commission. The Economic Impact of U.S. Sanctions with Respect to Cuba. DIANE. p. Section 2–3, p. 2. ISBN 978-1-4578-2290-2.
  83. ^ Scheina 2003b, පිටු අංකය: 247.
  84. ^ Scheina 2003b, පිටු අංකය: 250.
  85. ^ a b c "Case Studies in Sanctions and Terrorism: Case 60–3, US v. Cuba (1960– : Castro)" (PDF). Peterson Institute for International Economics. October 2011. 14 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 14 February 2017.
  86. ^ Scheina 2003b, පිටු අංකය: 253.
  87. ^ Polmar, Norman; Gresham, John D. (17 January 2006). DEFCON-2: Standing on the Brink of Nuclear War During the Cuban Missile Crisis. Hoboken: Wiley. p. 223. ISBN 978-0-471-67022-3. OCLC 60373348. 8 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 July 2021.
  88. ^ Duncan, Terri Kaye; Stein, R. Conrad (15 July 2020). Thirteen Days of Tension: The Cuban Missile Crisis. Movements and Moments That Changed America. New York: Rosen Publishing Group. pp. 8, 49, 94. ISBN 978-1-72534-219-4. OCLC 1203013466.
  89. ^ Ruppe, David (1 May 2001). "U.S. Military Wanted to Provoke War With Cuba". ABC News (ඉංග්‍රීසි බසින්). 21 April 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-03.
  90. ^ Faria, Miguel A. (2002). Cuba in Revolution – Escape From a Lost Paradise. Macon, Georgia: Hacienda Publishing. pp. 163–228.
  91. ^ Scheina 2003b, පිටු අංකය: 251.
  92. ^ Scheina 2003b, පිටු අංකය: 254.
  93. ^ Koppel, Martín; Calero, Róger (25 February 2019). Written at Havana International Book Fair. "Cuba and Algerian revolutions: an intertwined history". The Militant. Vol. 83, no. 8. New York City. 19 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 March 2020.
  94. ^ a b c d e f g h i j k l Scheina 2003b, pp. 327–377
  95. ^ Henken, Ted; Vignoli, Gabriel (2015). "ENTERPRISING CUBA: CITIZEN EMPOWERMENT, STATE ABANDONMENT, OR U.S. BUSINESS OPPORTUNITY?" (PDF). american.edu. Center for Latin American and Latino Studies. සම්ප්‍රවේශය August 19, 2020.
  96. ^ Prevost, Grey (2007). "Fidel Castro and the Cuban Revolution". Headwaters. 24 (1): 25–26. සම්ප්‍රවේශය August 19, 2020.
  97. ^ Cuba's Forgotten Decade How the 1970s Shaped the Revolution. Lexington Books. 2018. pp. 72–73. ISBN 9781498568746.
  98. ^ a b Pineo, Ronn (2019-03-01). "Cuban Public Healthcare: A Model of Success for Developing Nations". Journal of Developing Societies. 35 (1): 16–61. doi:10.1177/0169796X19826731. ISSN 0169-796X.
  99. ^ a b Bethell, Leslie (13 August 1998). The Cambridge History of Latin America. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-62327-8.[page needed]
  100. ^ Marcella, Gabriel (1977). "Cuba and the Regional Balance of Power: Cuba's International Involvement". Parameters. VII (2). U.S. Army War College: 13. 9 February 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 February 2020.
  101. ^ Simha, Rakesh Krishnan (21 October 2015). "Why the Cuban military machine should intervene in Syria". Russia Beyond. 17 March 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 March 2020.
  102. ^ The Nuclear Non-Proliferation Regime: Prospects for the 21st Century. Springer. 2016. p. 95.
  103. ^ "Foreign Intervention by Cuba" (PDF). 22 January 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  104. ^ Cuba: The International Dimension. Transaction Publishers. 1990. p. 138. ISBN 9780887383243.
  105. ^ Ra'anan, Gavriel D. (31 December 1978). "The Evolution of the Soviet Use of Surrogates in Military Relations with the Third World, with Particular Emphasis on Cuban Participation in Africa". RAND Corporation. 29 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2021.
  106. ^ Scheina 2003b, පිටු අංකය: 339.
  107. ^ Scheina 2003b, පිටු අංකය: 358.
  108. ^ a b "Health consequences of Cuba's Special Period". CMAJ: Canadian Medical Association Journal. 179 (3): 257. 2008. doi:10.1503/cmaj.1080068. PMC 2474886. PMID 18663207.
  109. ^ Patricia Maroday (12 January 2015). "Doing Business with Cuba – The Complete Guide". 14 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  110. ^ Gershman & Gutierrez 2009, පිටු අංකය: [page needed].
  111. ^ Carlos Lauria; Monica Campbell; María Salazar (18 March 2008). "Cuba's Long Black Spring". The Committee to Protect Journalists. 30 August 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 April 2009.
  112. ^ "Cuba – No surrender by independent journalists, five years on from "black spring"" (PDF). Reporters Without Borders. March 2008. 2 July 2009 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  113. ^ "Castro resigns as Cuban president: official media". Agence France-Presse. 19 February 2008. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2008.[භින්න වූ සබැඳිය]
  114. ^ "Raul Castro named Cuban president". BBC News. 24 February 2008. 22 June 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 February 2008.
  115. ^ "Byte by byte". The Economist. 19 March 2008. 22 March 2008 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 April 2008.
  116. ^ "Raúl Castro replaces top Cuban officials". The Guardian. London. 2 March 2009. 10 March 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 September 2009.
  117. ^ "China View 2009-06-04: OAS plenary votes to end Cuba's exclusion". News.xinhuanet.com. 4 June 2009. 21 August 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
  118. ^ "China View 2009-06-04: Cuba's Fidel Castro calls OAS a "U.S. Trojan horse"". News.xinhuanet.com. 4 June 2009. 21 August 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 July 2013.
  119. ^ CNN: "Cuba eases travel restriction for citizens" by Ben Brumfield සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 මාර්තු 2016 at the Wayback Machine 16 October 2012 |Until now, Cubans had to pay $150 for an exit visa. A resident in the country that the Cuban wanted to visit would also have to write a letter of invitation. Fees associated with the letter ran as high as $200. That's a steep price in a country where the average official monthly income is about $20.
  120. ^ BBC: "Leaving Cuba: The difficult task of exiting the island" by Sarah Rainsford සංරක්ෂණය කළ පිටපත 7 දෙසැම්බර් 2016 at the Wayback Machine 12 July 2012
  121. ^ Washington Office on Latin America: "Cubans Allowed to Travel Abroad Without Exit Visas" By Geoff Thale and Clay Boggs සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2 අප්‍රේල් 2016 at the Wayback Machine 16 October 2012
  122. ^ Henken, Ted (2013). Cuba. ABC-CLIO. p. 245. ISBN 9781610690126.
  123. ^ Gupta, Girish (2013-01-14). "Cubans line up for the chance to leave". USA TODAY (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2017-07-10 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2024-07-24.
  124. ^ PBS: "Cuba Opens Travel Abroad for Most Citizens, Eliminating Exit Visa Requirement" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 28 නොවැම්බර් 2016 at the Wayback Machine 14 January 2013
  125. ^ USA Today: "Cubans can leave, but to where and with what?" by Girish Gupta සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 ජූලි 2017 at the Wayback Machine, 11 November 2012
  126. ^ Andrea Mitchell; Eric McClam (18 December 2014). "Cuba Frees American Alan Gross, Held for Five Years". NBC News. 21 August 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 December 2014.
  127. ^ "Raul Castro leaving Cuban presidency, not power". Associated Press. 18 April 2018. 4 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 October 2023. The 86-year-old former guerrilla remains head of Cuba's Communist Party, a position that leaves him with broad authority — including much oversight of the man who is replacing him as president.
  128. ^ Augustin, Ed (25 February 2019). "Cuba overwhelmingly approves new constitution affirming 'irrevocable' socialism". The Guardian. 13 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 August 2021.
  129. ^ a b Smith, Lydia (4 January 2018). "Inside Cuba's LGBT revolution: How the island's attitudes to sexuality and gender were transformed". The Independent. Havana. 14 May 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2023.
  130. ^ "Raúl Castro confirms he is resigning as head of Cuba's Communist party". The Guardian. 16 April 2021. 25 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 October 2023.
  131. ^ "Raul Castro confirms he's retiring, ending long era of Castro leadership in Cuba". Australian Broadcasting Corporation. Associated Press. 17 April 2021. 16 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 April 2021.
  132. ^ "Protestas en Cuba: manifestantes se concentraron frente a la embajada en Argentina al grito de "Patria y vida"". Buenos Aires. 11 July 2021. 12 July 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2023.
  133. ^ "Cubanos protestan en el Zócalo conta el régimen de Díaz Canel". www.proceso.com.mx. 11 July 2021. 18 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2023.
  134. ^ PERÚ, NOTICIAS EL COMERCIO (2021-07-12). "San Isidro: ciudadanos cubanos realizan una protesta frente a la embajada de su país | VIDEO | Lima | nndc | LIMA". El Comercio (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 18 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-07-13.
  135. ^ Flores, Griselda; Cobo, Leila (19 November 2021). "Camilo Is Top Winner, Cuban Anthem 'Patria y Vida' Wins Song of the Year at 2021 Latin Grammys: Winners List". Billboard. 20 November 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 November 2021.
  136. ^ "Cuba Family Code: Country votes to legalise same-sex marriage". BBC News. 26 September 2022. 28 September 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 September 2022.
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=කියුබාවේ_ඉතිහාසය&oldid=730574" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි