ලිබියාවේ සංස්කෘතිය
බොහෝ අරාබි භාෂාව කතා කරන ලිබියානුවන් තමන් පුළුල් අරාබි ප්‍රජාවක කොටසක් ලෙස සලකයි. 20 වැනි සියවසේ මැද භාගයේ පෑන්-අරාබිවාදයේ ව්‍යාප්තිය සහ ලිබියාවේ ඔවුන් බලයට පත්වීමෙන් මෙය ශක්තිමත් වූ අතර එහිදී ඔවුන් අරාබි භාෂාව රාජ්‍යයේ එකම නිල භාෂාව ලෙස ස්ථාපිත කළහ. ගඩාෆිගේ පාලනය යටතේ, ස්වදේශික බර්බර් භාෂාව ඉගැන්වීම සහ භාවිතය පවා දැඩි ලෙස තහනම් විය.[1] අධ්‍යයන ආයතනවල කලින් ඉගැන්වූ විදේශීය භාෂා තහනම් කිරීමට අමතරව, ලිබියානුවන්ගේ මුළු පරම්පරාවටම ඉංග්‍රීසි භාෂාව පිළිබඳ ඔවුන්ගේ අවබෝධයේ සීමාවන් ඉතිරි කරයි. කතා කරන අරාබි උපභාෂා සහ බර්බර් යන දෙකම තවමත් ඉතාලි භාෂාවෙන් වචන රඳවා තබා ගනී, ඒවා ලිබියා ඉතාලිනා යුගයට පෙර සහ පසුව ලබා ගන්නා ලදී.
ලිබියානුවන්ට කලින් සංචාරක බෙඩොයින් අරාබි කථිකයන්ගේ සහ වාඩි වී සිටි බර්බර් ගෝත්‍රිකයන්ගේ සම්ප්‍රදායන් තුළ උරුමයක් ඇත. බොහෝ ලිබියානුවන් ගෝත්‍රික හෝ ආක්‍රමණය පදනම් කරගත් උරුමයෙන් ආරම්භ වූ විශේෂිත පෙළපත් නාමයක් සමඟ සම්බන්ධ වේ.
"දීමේ ස්වභාවය" (අරාබි: الاحسان Ihsan, බර්බර් භාෂාව: ⴰⵏⴰⴽⴽⴰⴼ Anakkaf ) පිළිබිඹු කරමින්, ලිබියානු ජනතාව අතර මෙන්ම ආගන්තුක සත්කාරය පිළිබඳ හැඟීම, මෑතකදී ලිබියා රාජ්‍යය ලොව දීමනා දර්ශකයේ පළමු 20 අතරට පැමිණියේය. 2013[2] CAF ට අනුව, සාමාන්‍ය මාසයකදී, සියලුම ලිබියානුවන්ගෙන් හතරෙන් තුනක් (72%) ඔවුන් නොදන්නා කෙනෙකුට උදව් කළහ - සමීක්ෂණයට ලක් කරන ලද රටවල් 135 පුරාවටම තුන්වන ඉහළම මට්ටම විය.
ගඩාෆි පාලනය යටතේ දශක ගණනාවක සංස්කෘතික මර්දනය සහ ඒකාධිපති පාලනය යටතේ යටිතල පහසුකම් සංවර්ධනය නොවීම හේතුවෙන් සිනමාහල් හෝ කලාගාර ඇත්තේ ස්වල්පයකි.[3] වසර ගණනාවක් තිස්සේ ප්‍රසිද්ධ සිනමාහල් නොතිබූ අතර විදේශීය චිත්‍රපට පෙන්වන සිනමා ශාලා ඉතා ස්වල්පයක් පමණි. ජන සංස්කෘතියේ සම්ප්‍රදාය තවමත් ජීවමානව සහ හොඳින් පවතින අතර, ලිබියාවේ සහ විදේශයන්හි නිතර පැවැත්වෙන උත්සවවලදී කණ්ඩායම් සංගීතය සහ නැටුම් ඉදිරිපත් කරයි.[4]
ලිබියානු රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථාන විශාල සංඛ්‍යාවක් දේශපාලන සමාලෝචනය, ඉස්ලාමීය මාතෘකා සහ සංස්කෘතික සංසිද්ධීන් සඳහා කැපවී ඇත. රූපවාහිනී නාලිකා ගණනාවක් සම්ප්‍රදායික ලිබියානු සංගීතයේ විවිධ ශෛලීන් විකාශය කරයි. ටුවාරෙග් සංගීතය සහ ගඩමේස් නර්තනය දකුණේ ජනප්‍රියයි. සාමාන්‍යයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ප්‍රංශ වැඩසටහන් සඳහා කාල පරතරයන් තිබුණද ලිබියානු රූපවාහිනිය බොහෝ දුරට අරාබි භාෂාවෙන් ගුවන් වැඩසටහන් විකාශනය කරයි. 1996 දී මාධ්‍යවේදීන් ආරක්ෂා කිරීමේ කමිටුව විසින් කරන ලද විශ්ලේෂණයකින් පෙනී ගියේ ලිබියාවේ මාධ්‍ය එරට ඒකාධිපති පාලන සමයේදී අරාබි ලෝකයේ වඩාත්ම දැඩි ලෙස පාලනය කළ මාධ්‍ය බවයි.[5] 2012 වන විට පැරණි පාලන තන්ත්‍රයේ වාරණය බිඳ වැටීම සහ "නිදහස් මාධ්‍ය" ආරම්භය හේතුවෙන් රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථාන සිය ගණනක් විකාශනය වීමට පටන් ගෙන ඇත.
බොහෝ ලිබියානුවන් එම රටේ වෙරළ තීරයට නිතර පැමිණෙන අතර ඔවුන් ලිබියාවේ පුරාවිද්‍යා ස්ථාන නැරඹීමට ද පැමිණෙති. විශේෂයෙන් ලොව හොඳම සංරක්ෂිත රෝමානු පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථානවලින් එකක් ලෙස පුළුල් ලෙස සැලකෙන ලෙප්ටිස් මැග්නා ය.[6] බොහෝ අය මෝටර්රථවලින් ගමන් කළත් නගර අතර පොදු ප්‍රවාහනයේ වඩාත් පොදු ආකාරය බස් රථයයි. ලිබියාවේ දුම්රිය සේවා නොමැත, නමුත් මේවා නුදුරු අනාගතයේ දී ඉදිකිරීමට සැලසුම් කර ඇත.[7]
ලිබියාවේ අගනුවර වන ට්‍රිපොලි නගරයේ බොහෝ කෞතුකාගාර සහ ලේඛනාගාර ඇත. මේවාට රජයේ පුස්තකාලය, ජනවාර්ගික කෞතුකාගාරය, පුරාවිද්‍යා කෞතුකාගාරය, ජාතික ලේඛනාගාරය, අභිලේඛන කෞතුකාගාරය සහ ඉස්ලාමීය කෞතුකාගාරය ඇතුළත් වේ. යුනෙස්කෝව සමඟ සාකච්ඡා කර ඉදිකරන ලද රතු කාසල් කෞතුකාගාරය වෙරළ ආසන්නයේ අගනුවර සහ නගර මධ්‍යයේ පිහිටා ඇත, එය රටේ වඩාත්ම ප්‍රසිද්ධම එකය.[8]
ආහාර පිසීම
[සංස්කරණය]
ලිබියානු ආහාර පිසීම යනු විවිධ ඉතාලි, බෙඩොයින් සහ සාම්ප්‍රදායික අරාබි සූපශාස්ත්‍ර බලපෑම්වල මිශ්‍රණයකි.[9] පැස්ටා ලිබියාවේ බටහිර පැත්තේ ප්‍රධාන ආහාරය වන අතර සහල් සාමාන්‍යයෙන් නැගෙනහිර ප්‍රධාන ආහාරය වේ.
සාමාන්‍ය ලිබියානු ආහාරවලට රතු (තක්කාලි) සෝස් පදනම් කරගත් පැස්ටා කෑම වර්ග කිහිපයක් ඇතුළත් වේ (ඉතාලි සුගෝ ඇල්'ආරබ්බියාටා කෑමට සමාන); බත්, සාමාන්‍යයෙන් බැටළු මස් හෝ කුකුල් මස් සමඟ පිළිගන්වනු ලැබේ (සාමාන්‍යයෙන් ස්ටූ කළ, බැදපු, ග්‍රිල් කළ හෝ සෝස් තුළ තම්බා); සහ කූස්කුස්, උතුරන රතු (තක්කාලි) සෝස් සහ මස් (සමහර විට වට්ටක්කා / සුචිනි සහ කඩල අඩංගු) තබාගෙන වාෂ්පයෙන් පිසින ලද, එය සාමාන්‍යයෙන් පිපිඤ්ඤා පෙති, සලාද කොළ සහ ඔලිව් සමඟ පිරිනමනු ලැබේ.
බාර්ලි පිටිවලින් සාදන ලද සහ රතු තක්කාලි සෝස් සමඟ පිරිනමන ලද කෑමක් වන බසීන්, සාමාන්‍යයෙන් අතින් එකම කෑමක් බෙදා හදා ගන්නා කිහිප දෙනෙකු සමඟ සාමාන්‍ය ලෙස වාර්ගිකව අනුභව කරනු ලැබේ. සාම්ප්‍රදායික මංගල උත්සව හෝ උත්සව වලදී මෙම ආහාරය බහුලව භාවිතා වේ. අසිදා යනු බසීන් හි පැණි රස අනුවාදයක් වන අතර එය සුදු පිටි වලින් සාදා මී පැණි, ගිතෙල් හෝ බටර් මිශ්‍ර කර පිරිනැමීම කරයි. අසිදා පිරිනැමීම කිරීමට තවත් ප්‍රියතම ක්‍රමයක් වන්නේ rub (නැවුම් දින සිරප්) සහ ඔලිව් තෙල්ය. උස්බන් යනු සත්ව මස් මත තක්කාලි මත පදනම් වූ සුප් හෝ තැම්බූ සහල් සහ එළවළු වලින් පුරවා පිරිනැමීමයි. ෂුර්බා යනු රතු තක්කාලි සෝස් මත පදනම් වූ සුප් වර්ගයකි, සාමාන්‍යයෙන් කුඩා පැස්ටා ධාන්ය සමඟ පිරිනමනු ලැබේ.[10]
ලිබියානුවන් විසින් අනුභව කරනු ලබන ඉතා සුලභ කෙටි කෑමක් khubs bi'tun ලෙස හැඳින්වේ, එහි වචනාර්ථයෙන් "ටූනා මාළු සමග පාන්" යන්නයි, සාමාන්‍යයෙන් හැරිසා (චිලී සෝස්) සහ ඔලිව් තෙල් සමඟ මිශ්‍ර කර ඇති ටූනා මාළු පිරවූ බේක් කළ බෑගට් හෝ පිටා පාන් ලෙස සේවය කරයි. බොහෝ ස්නැක් වෙළෙන්දන් මෙම සැන්විචස් පිළියෙළ කරන අතර ඒවා ලිබියාව පුරා සොයාගත හැකිය. ලිබියානු ආපනශාලා ජාත්‍යන්තර ආහාර සැපයීමට හෝ බැටළු මස්, කුකුල් මස්, එළවලු ඉස්ටුවක්, අර්තාපල් සහ මැකරෝනි වැනි සරල ගාස්තු ලබා දිය හැකිය.[තහවුරු කර නොමැත] යටිතල පහසුකම්වල දැඩි ඌනතාවය හේතුවෙන් බොහෝ ඌන සංවර්ධිත ප්‍රදේශවල සහ කුඩා නගරවල අවන්හල් නොමැත. ඒ වෙනුවට ආහාර නිෂ්පාදන ලබා ගැනීමට ඇති එකම මූලාශ්‍රය ආහාර ගබඩා විය හැකිය. මුළු රටේම මත්පැන් භාවිතය නීති විරෝධීයි.[11]
සම්ප්‍රදායික ලිබියානු ආහාරවල ප්‍රධාන අමුද්‍රව්‍ය හතරක් ඇත: ඔලිව් (සහ ඔලිව් තෙල්), රටඉඳි, ධාන්ය සහ කිරි.[12] ධාන්ය පුළුස්සා, අඹරා, පෙරා, පාන්, කේක්, සුප් සහ බේසීන් සෑදීම සඳහා යොදා ගනී. රටඉඳි නෙලා, වියළා, ඒවා ඇති පරිදි ආහාරයට ගත හැකි අතර, සිරප් හෝ මඳක් බැදගෙන බීස සහ කිරි සමඟ ආහාරයට ගත හැකිය. ආහාර ගැනීමෙන් පසු ලිබියානුවන් බොහෝ විට කළු තේ පානය කරති. මෙය සාමාන්‍යයෙන් දෙවන වතාවට (දෙවන තේ වීදුරුව සඳහා) නැවත නැවතත් සිදු කරන අතර, තේ තුන්වන වටයේදී, එය බැදපු රටකජු හෝ shay bi'l-luz ලෙස හඳුන්වන බැදපු ආමන්ඩ් (එකම වීදුරුවේ තේ සමඟ මිශ්‍ර කර) පිරිනමනු ලැබේ.[12]
ක්‍රීඩා
[සංස්කරණය]පාපන්දු යනු ලිබියාවේ ජනප්‍රියම ක්‍රීඩාවයි. රට 1982 අප්‍රිකානු ජාතීන්ගේ කුසලානයට සත්කාරකත්වය ලබා දුන්නා. ජාතික කණ්ඩායම 1982 AFCON දිනා ඇත; ඔවුන් ඝානාව හමුවේ දඬුවම් පහර 7-6ක් ලෙස පරාජයට පත් විය. 2014 දී ලිබියාව අවසන් මහා තරගයේදී ඝානාව පරදවා අප්‍රිකානු ජාතීන්ගේ ශූරතාව දිනා ගත්තේය. ජාතික කණ්ඩායම කිසි විටෙක ප්‍රධාන තරඟයක් ජයග්‍රහණය කර හෝ ලෝක කුසලාන තරඟාවලියකට සුදුසුකම් ලබා නොතිබුණද, තවමත් ක්‍රීඩාව සඳහා විශාල ආශාවක් පවතින අතර පාපන්දු ක්‍රීඩාවේ ගුණාත්මක භාවය වැඩිදියුණු වෙමින් පවතී.[13]
තුරඟ තරග ලිබියාවේ ද ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවකි. එය බොහෝ විශේෂ අවස්ථා සහ නිවාඩු දින සම්ප්‍රදායකි.[14]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ Lane, Edwin (23 December 2011). "After Gaddafi, Libya's Amazigh demand recognition". BBC News. 20 December 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ "CAF America- a global grantmaking organization". 15 July 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 July 2014.
- ^ "Libya looking at economic diversification". Alexander's Gas & Oil Connections. 17 September 1999. 9 December 2000 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Libyan Dance Schools in Libya, Dancewear Suppliers, Dancing Organizations, Libyan National Commission for UNESCO, M. A. Oraieth". Bangkokcompanies.com. 15 May 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 July 2012.
- ^ "North Korea Tops CPJ list of '10 Most Censored Countries". Committee to Protect Journalists. 1996. 8 July 2008 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 February 2013.
- ^ Donkin, Mike (23 July 2005). "Libya's tourist treasures". BBC News. 10 April 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 February 2013.
- ^ "Libya and Russia viewing resumption of railway projects". 1 October 2018. 26 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 November 2019.
- ^ Bouchenaki, Mounir. "Museum Architecture: beyond the <> and ... beyond" (PDF). UNESCO. 2 May 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 February 2013.
- ^ "Enjoy a taste of Libya's traditional dishes | The Libya Observer". www.libyaobserver.ly (ඉංග්‍රීසි බසින්). 12 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-05-25.
- ^ Fabricant, Florence (2006-01-04). "In Libya, for Starters, It's the Soup". The New York Times (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0362-4331. සම්ප්‍රවේශය 2022-10-13.
- ^ "Alcohol poisoning kills 51 in Libya". BBC News. 11 March 2013. සම්ප්‍රවේශය 6 April 2023.
- ^ a b "Libyan Food". Temehu Tourism Services. 24 June 2010. 6 August 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 August 2011.
- ^ "Libya – Political process". Encyclopedia Britannica (ඉංග්‍රීසි බසින්). 28 November 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2020-10-05.
- ^ "Sports in Libya". Fanack.com (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 19 September 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2020-10-05.