Jump to content

සෝමාලියාවේ ජනවිකාසය

විකිපීඩියා වෙතින්
ජනගහනය[1][2]
වසර මිලියන
1950 2.3
2000 9.0
2021 17.1

සෝමාලියාවේ විශ්වාසනීය ජනගහන දත්ත නොමැත.[3][4] 2021 දී රටේ ඇස්තමේන්තුගත ජනගහනය මිලියන 17.1 ක් පමණ විය;[1][2] 1975 සංගණනයට අනුව මුළු ජනගහනය මිලියන 3.3 කි.[5] 2013 සහ 2014 දී සිදු කරන ලද එක්සත් ජාතීන්ගේ ජනගහන අරමුදලේ සමීක්ෂණයකට අනුව මුළු ජනගහනය 12,316,895 ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.[6]

ප්‍රදේශවාසීන්ගෙන් 85%ක් පමණ ජනවාර්ගික සෝමාලි ජාතිකයන් වන අතර ඔවුන් ඓතිහාසිකව රටේ උතුරු ප්‍රදේශයේ වාසය කර ඇත.[7] ඔවුන් සාම්ප්‍රදායිකව සංචාරගත එඬේර වංශ, ලිහිල් අධිරාජ්‍ය, සුල්තාන් රාජ්‍ය සහ නගර රාජ්‍ය ලෙස සංවිධානය වී ඇත.[8] 1990 ගණන්වල මුල් භාගයේ ඇති වූ සිවිල් ආරවුල් සෝමාලියානු ඩයස්පෝරාවේ ප්‍රමාණය විශාල ලෙස ඉහළ නැංවීය, හොඳම උගත් සෝමාලි ජාතිකයන් බොහෝ දෙනෙක් රට හැර ගිය බැවිනි.[9]

සෝමාලියානු නොවන ජනවාර්ගික සුළුතර කණ්ඩායම් සෝමාලියාවේ ඉතිරි ජනගහනයෙන් සමන්විත වන අතර, ඔවුන් බොහෝ දුරට දකුණු ප්‍රදේශ වල සංකේන්ද්‍රනය වී ඇත.[7] ඔවුන්ට බ්‍රවානිස්, බන්ටස්, බජුනි, ඉතියෝපියානුවන් (විශේෂයෙන් ඔරොමෝස්), යේමනය, ඉන්දියානුවන්, පර්සියානුවන්, ඉතාලි ජාතිකයන් සහ බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකයන් ඇතුළත් වේ. සෝමාලියාවේ විශාලතම වාර්ගික සුළුතර කණ්ඩායම වන බන්ටස් යනු අරාබි සහ සෝමාලියානු වෙළෙන්දන් විසින් ගිනිකොනදිග අප්‍රිකාවේ සිට ගෙන එන ලද වහලුන්ගෙන් පැවත එන්නන් වේ.[10] 1940 දී ඉතාලි සෝමාලිලන්තයේ ඉතාලියානුවන් 50,000ක් පමණ ජීවත් වූහ.[11] බොහෝ යුරෝපීයයන් නිදහසෙන් පසු පිටව ගිය අතර, බටහිර ජාතිකයින් සුළු පිරිසක් තවමත් සෝමාලියාවේ සිටින අතර ප්‍රධාන වශයෙන් සෝමාලියාවේ ක්‍රියාත්මක වන ජාත්‍යන්තර සංවිධාන සඳහා සේවය කරති.

වයස් කාණ්ඩයකට ජනගහනය

එක්සත් ජනපදය (විශේෂයෙන් මිනසෝටා ප්‍රාන්තයේ) සහ එක්සත් රාජධානියේ (විශේෂයෙන් ලන්ඩනයේ), ස්වීඩනය, කැනඩාව, නෝර්වේ, නෙදර්ලන්තය, ජර්මනිය, ඩෙන්මාර්කය, ෆින්ලන්තය, ඕස්ට්‍රේලියාව, ස්විට්සර්ලන්තය, ඔස්ට්‍රියාව සහ ඉතාලිය වැනි විවිධ බටහිර රටවල මෙන්ම අරාබි අර්ධද්වීපයේ සහ අප්‍රිකානු ජාතීන් කිහිපයක්, උගන්ඩාව සහ දකුණු අප්‍රිකාව ලෙස සැලකිය යුතු සෝමාලියානු ඩයස්පෝරාවක් පවතී. සෝමාලියානු ඩයස්පෝරාව සෝමාලියාවේ දේශපාලනයට සහ සංවර්ධනයට ගැඹුරින් සම්බන්ධ වේ. සෝමාලියාවේ ජනාධිපති, මොහොමඩ් අබ්දුල්ලාහි මොහොමඩ්, හිටපු ඩයස්පෝරා සෝමාලි ජාතිකයෙකු වූ අතර, ඔහු 2019 දී ස්වේච්ඡාවෙන් අත්හැර දැමූ එක්සත් ජනපද පුරවැසිභාවය දැරීය.[12][13]

සෝමාලියාවේ ජනගහනය වාර්ෂිකව 1.75% ක වර්ධන වේගයකින් සහ පුද්ගලයන් 1000කට උපත් 40.87 ක උපත් අනුපාතයකින් ව්‍යාප්ත වෙමින් පවතී. සෝමාලියාවේ සමස්ථ සශ්‍රීකත්ව අනුපාතය එක් කාන්තාවකට උපදින දරුවන් 6.08කි (2014 ඇස්තමේන්තු අනුව), සීඅයිඒ වර්ල්ඩ් ෆැක්ට්බුක්ට අනුව ලොව සිව්වන ඉහළම අගයයි. බොහෝ ප්‍රදේශවාසීන් තරුණ, මධ්‍ය වයස අවුරුදු 17.7; ජනගහනයෙන් 44% ක් පමණ වයස අවුරුදු 0-14 අතර වේ, 52.4% වයස අවුරුදු 15-64 අතර වේ, සහ 2.3% පමණක් වයස අවුරුදු 65 හෝ ඊට වැඩි වේ. ස්ත්‍රී පුරුෂ අනුපාතය දළ වශයෙන් සමතුලිත වන අතර, සමානුපාතිකව ස්ත්‍රීන් තරම් පිරිමි සංඛ්‍යාවක් ඇත.

සෝමාලියාවේ නාගරීකරණය පිළිබඳ විශ්වාසදායක සංඛ්‍යානමය තොරතුරු අල්පය. බොහෝ නගර ඉක්මනින් නගර බවට වර්ධනය වීමත් සමඟ වාර්ෂිකව 4.79% (2005-2010 ඇස්තමේන්තු) නාගරීකරණයේ අනුපාතයක් පෙන්නුම් කරමින් දළ ඇස්තමේන්තු කර ඇත. සිවිල් යුද්ධයේ ආරම්භයේ සිට බොහෝ වාර්ගික සුළුතරයන් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලින් නාගරික මධ්‍යස්ථාන වෙත, විශේෂයෙන් මොගඩිෂු සහ කිස්මායෝ වෙත සංක්‍රමණය වී ඇත.[14] 2008 වන විට, ජාතියේ ජනගහනයෙන් 37.7% ක් නගර සහ නගරවල ජීවත් වන අතර, ප්‍රතිශතය සීඝ්‍රයෙන් වැඩි වේ.

භාෂා

[සංස්කරණය]

සෝමාලි සහ අරාබි යනු සෝමාලියාවේ නිල භාෂා වේ.[15] සෝමාලියානු භාෂාව සෝමාලියානු ජනතාවගේ මව් භාෂාව වන අතර එය ජාතියේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ ජනවාර්ගික කණ්ඩායමයි. එය ඇෆ්රෝ-ඒෂියාටික් භාෂා පවුලෙහි කුෂිටික් ශාඛාවේ සාමාජිකයෙකු වන අතර, එහි ආසන්නතම ඥාතීන් වන්නේ ඔරොමෝ, අෆාර් සහ සහෝ භාෂා වේ.[16] 1900 ට පෙර සිට දිවෙන ශාස්ත්‍රීය අධ්‍යයනයන් සමඟින් සෝමාලි යනු කුෂිටික් භාෂාවලින් හොඳම ලේඛනගත කර ඇත.[17]

වදාද් අක්ෂර වින්‍යාසයේ 14 වන සියවසේ ගල් පුවරුව

සෝමාලියානු උපභාෂා ප්‍රධාන කණ්ඩායම් තුනකට බෙදා ඇත: උතුරු, බෙනාදිර් සහ මායි. උතුරු සෝමාලි (හෝ උතුරු-මැද සෝමාලි) සම්මත සෝමාලි සඳහා පදනම සාදයි. බෙනාඩිර් (වෙරළ සෝමාලි ලෙසද හැඳින්වේ) බෙනාඩිර් වෙරළ තීරයේ, අඩලේ සිට මොගඩිෂු ඇතුළු මර්කා සිට දකුණ දක්වා මෙන්ම ආසන්න අභ්‍යන්තරයේ ද කතා කරයි. වෙරළබඩ උපභාෂාවලට සම්මත සෝමාලි භාෂාවේ නොමැති අතිරේක ශබ්ද කෝෂ ඇත. මායි භාෂාව ප්‍රධාන වශයෙන් කතා කරන්නේ සෝමාලියාවේ දකුණු ප්‍රදේශයේ ඩිජිල් සහ මිරිෆල් (රහන්වේන්) ගෝත්‍රිකයන් විසිනි.[18] බෙනාදිරි යනු සෝමාලිලන්තයේ කතා කරන ප්‍රධාන උපභාෂාව වන උතුරු සෝමාලි භාෂාවට වෙනස්ව රටේ කතා කරන ප්‍රධාන උපභාෂාවයි.[19]

සෝමාලි භාෂාව පිටපත් කිරීම සඳහා වසර ගණනාවක් පුරා ලේඛන පද්ධති ගණනාවක් භාවිතා කර ඇත. මෙයින්, සෝමාලි හෝඩිය වඩාත් බහුලව භාවිතා වන අතර, උත්තරීතර විප්ලවවාදී කවුන්සිලය 1972 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී එය විධිමත් ලෙස හඳුන්වා දුන් දා සිට සෝමාලියාවේ නිල ලේඛන පිටපත විය.[20] සෝමාලි භාෂාව ලිවීම සඳහා සියවස් ගණනාවක් තිස්සේ භාවිතා කර ඇති අනෙකුත් අක්ෂර වින්‍යාසයන්හි දිගුකාලීනව ස්ථාපිත අරාබි අක්ෂර සහ වදාද්ගේ ලේඛන ඇතුළත් වේ. 20 වැනි සියවසේ වර්ධනය වූ දේශීය ලේඛන ක්‍රමවලට ඔස්මාන්‍යා, බෝරම සහ කද්දරේ අක්ෂර ඇතුළත් වේ.[21]

සෝමාලියාවට අමතරව අරාබි භාෂාව සෝමාලියාවේ නිල ජාතික භාෂාවකි.[15] අරාබි ලෝකය සමඟ සියවස් ගණනාවක් පැරණි සබඳතා, අරාබි මාධ්‍යවල දුරදිග යන බලපෑම සහ ආගමික අධ්‍යාපනය හේතුවෙන් සෝමාලි ජාතිකයන් මිලියන 2ක් පමණ එය කතා කරයි.[22][23][24][25]

ඉංග්‍රීසි බහුලව කතා කරන අතර උගන්වනු ලැබේ. එය බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්ත ආරක්ෂක ප්‍රදේශයේ පරිපාලන භාෂාවක් වූ අතර ගෝලීයකරණය හේතුවෙන් දැන් සෝමාලියාව පුරා ද ප්‍රමුඛ වේ. ඉංග්‍රීසි යනු සෝමාලියාව පුරා බොහෝ විශ්ව විද්‍යාලවල ඉගැන්වීමේ මාධ්‍යය වන අතර,[26][27] සහ සෝමාලියාවේ ක්‍රියාත්මක වන ප්‍රධාන රාජ්‍ය නොවන සංවිධානවල ප්‍රධාන වැඩ කරන භාෂාවකි.[28][29][30][31] ඉතාලි සෝමාලිලන්තයේ සහ භාරකාර කාලය තුළ ඉතාලි භාෂාව නිල භාෂාවක් වූ නමුත් නිදහසින් පසු එහි භාවිතය සැලකිය යුතු ලෙස අඩු විය. එය දැන් වැඩිහිටි පරම්පරාවන්, රජයේ නිලධාරීන් සහ උගත් කවයන් අතර නිතර අසන්නට ලැබේ.[23][22]

අනෙකුත් සුළුතර භාෂා අතරට බ්‍රවානිස් ජනතාව විසින් වෙරළ තීරයේ කතා කරන බන්ටු ස්වහීලී භාෂාවේ ප්‍රභේදයක් වන බ්‍රවානිස් මෙන්ම බජුනි සුළුතර ජනවාර්ගික කණ්ඩායමේ මව් භාෂාව වන කිබාජුනි ස්වහීලී උපභාෂාවද ඇතුළත් වේ.

නාගරික ප්‍රදේශ

[සංස්කරණය]
 
සෝමාලියාව හි විශාලතම නගර
.
ස්ථානය කලාපය ජනගහණය ස්ථානය කලාපය ජනගහණය
මොගඩිෂු
මොගඩිෂු
හර්ගීසා
හර්ගීසා 		1 මොගඩිෂු බනාදීර් 2,330,708[32][33] 11 බෙලාඩ් වේන් හිරාන් 278,118 [32] බොසාසෝ
බොසාසෝ
2 හර්ගීසා මරූඩි ජී 1,346,651[32] 12 හුඩුන් සූල් 271,199[32]
3 බොසාසෝ බාරි 615,067[32] 13 අෆ්ගුයි පහල ශෙබෙලේ 265,684[32]
4 බෝරම අවුදල් 597,842[32] 14 බැල්කැඩ් මධ්‍යම ශෙබෙලේ 255,291[32]
5 බර්කෝ ටොග්ධීර් 589,975[32] 15 බර්බෙරා මරූඩි ජී 251,189[32]
6 බයිඩෝවා බේ 546,957[32] 16 ලාස් කැනූඩ් සූල් 246,020[32]
7 ගල්කාසියෝ මුඩග් 501,542[32] 17 කිස්මයෝ පහල ජුබා 243,043[32]
8 ලාස්කොරේ සනාග් 343,101 [32] 18 ඇෆ්මඩෝව් පහල ජුබා 231,017[32]
9 ගරෝවේ නුගල් 289,103[32] 19 ජොවර් මධ්‍යම ශෙබෙලේ 221,044[32]
10 කොරියෝලි පහල ශෙබෙලේ 286,402[32] 20 සකෝව් මධ්‍යම ජුබා 211,369[32]

ආගම්

[සංස්කරණය]
සෝමාලියාවේ ආගම් 2010[34]
ආගම ප්‍රතිශතය
ඉස්ලාම්
  
 99.8%
වෙනත්
  
 0.2%
මොගඩිෂු හි ඉස්ලාමීය සහයෝගිතා පල්ලිය හෝන් කලාපයේ විශාලතම මුස්ලිම් පල්ලිය වේ.

Pew පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයට අනුව, සෝමාලියාවේ ජනගහනයෙන් 99.8% ක් මුස්ලිම් ය. බහුතරය අයත් වන්නේ ඉස්ලාමයේ සුන්නි ශාඛාවට සහ ඉස්ලාමීය නීති විද්‍යාවේ ෂාෆි පාසලටය.[35] ඉස්ලාමයේ අද්භූත නිකාය වන සූෆිවාදය ද බොහෝ ප්‍රාදේශීය ජමා (සාවියා) හෝ විවිධ තරිකා හෝ සූෆි නියෝගවල සභාවන් සමඟ හොඳින් ස්ථාපිත වී ඇත.[36] සෝමාලියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව එලෙසම ඉස්ලාමය ෆෙඩරල් සෝමාලියා ජනරජයේ රාජ්‍ය ආගම ලෙසත්, ඉස්ලාමීය ෂරියා නීතිය ජාතික නීති සම්පාදනය සඳහා මූලික මූලාශ්‍රය ලෙසත් අර්ථ දක්වා ඇත. ෂරියා හි මූලික මූලධර්මවලට නොගැලපෙන කිසිදු නීතියක් පැනවිය නොහැකි බව ද එහි නියම කරයි.[15]

ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සෝමාලියාවේ සුළුතර ආගමක් වන අතර, Pew පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයට අනුව 2010 හි අනුගාමිකයින් ජනගහනයෙන් 0.1% ට වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි. සෝමාලියාවේ කිතුනුවන්ගේ සංඛ්‍යාව පුද්ගලයන් 1,000ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.[37] මුළු රටටම එක කතෝලික රදගුරු පදවියක් ඇත, මොගඩිෂු රදගුරු පදවිය, 2004 දී කතෝලික භක්තිකයන් සියයක් පමණ සිටි බව ගණන් බලා ඇත.[38]

1913 දී, යටත් විජිත යුගයේ මුල් භාගයේදී, සෝමාලියානු ප්‍රදේශ වල කිතුනුවන් සිටියේ නැත, බ්‍රිතාන්‍ය සෝමාලිලන්ත ආරක්ෂක ප්‍රදේශයේ කතෝලික දූත මණ්ඩල කිහිපයක පාසල් සහ අනාථ නිවාස වලින් පැමිණ සිටියේ 100-200 පමණ අනුගාමිකයන් පමණි.[39] එම කාලය තුළ ඉතාලි සෝමාලිලන්තයේ දන්නා කතෝලික දූත මණ්ඩල ද නොතිබුණි.[40] 1970 ගණන් වලදී, සෝමාලියාවේ එවකට මාක්ස්වාදී රජයේ පාලන සමයේදී, පල්ලිය විසින් පවත්වාගෙන ගිය පාසල් වසා දමා මිෂනාරිවරුන් ගෙදර යවන ලදී. 1989 සිට රට තුළ අගරදගුරුවරයෙකු නොසිටි අතර, සිවිල් යුද්ධයේදී මොගඩිෂු හි ආසන දෙව්මැදුරට දැඩි ලෙස හානි සිදුවිය. 2013 දෙසැම්බර් මාසයේදී අධිකරණ හා ආගමික කටයුතු අමාත්‍යාංශය විසින් රට තුළ ක්‍රිස්තියානි උත්සව පැවැත්වීම තහනම් කරමින් නියෝගයක් ද නිකුත් කරන ලදී.[41]

Pew පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයට අනුව, 2010 දී සෝමාලියාවේ ජනගහනයෙන් 0.1% ට වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ජන ආගම් අනුගාමිකයින් විය. මේවා ප්‍රධාන වශයෙන් සමන්විත වූයේ රටේ දකුණු ප්‍රදේශ වල සතුරුවාදය ක්‍රියාත්මක කරන සමහර සෝමාලියානු නොවන වාර්ගික සුළුතර කණ්ඩායම් වලින් ය. බන්ටු සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, මෙම ආගමික සම්ප්‍රදායන් අග්නිදිග අප්‍රිකාවේ ඔවුන්ගේ මුතුන් මිත්තන්ගෙන් උරුම විය.[42]

මීට අමතරව, Pew පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයට අනුව, 2010 දී සෝමාලියාවේ ජනගහනයෙන් 0.1% ට වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් යුදෙව් ආගම, හින්දු ආගම, බුද්ධාගම අනුගාමිකයින් හෝ කිසිදු ආගමකට සම්බන්ධ නැත.

සෞඛ්‍ය

[සංස්කරණය]
සෝමාලියාවේ ආයු අපේක්ෂාව, 1950 සිට 2019 දක්වා

1991 දී ෆෙඩරල් ආන්ඩුව බිඳ වැටෙන තුරු, සෝමාලියාවේ සෞඛ්‍ය සේවා අංශයේ ආයතනික සහ පරිපාලන ව්‍යුහය සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය විසින් අධීක්ෂණය කරන ලදී. ප්‍රාදේශීය වෛද්‍ය නිලධාරීන් යම් අධිකාරියක් භුක්ති වින්ද නමුත් සෞඛ්‍ය සේවය බොහෝ දුරට මධ්‍යගත විය. සෝමාලියාවේ හිටපු ජනාධිපති සියාඩ් බැරේ ගේ සමාජවාදී රජය 1972 දී පුද්ගලික වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ක්‍රම නවතා දමා ඇත.[43] ජාතික අයවැයෙන් වැඩි කොටසක් හමුදා වියදම් සඳහා වෙන් කරන ලද අතර, අනෙකුත් සේවාවන් අතර සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා සම්පත් ස්වල්පයක් ඉතිරි විය.[44]

සෝමාලියාවේ මහජන සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතිය බොහෝ දුරට විනාශ වූයේ ඉන් පසුව ඇති වූ සිවිල් යුද්ධයේදීය. කලින් ජනසතු කරන ලද අනෙකුත් අංශ මෙන්ම, අවිධිමත් සපයන්නන් රික්තකය පුරවා ඇති අතර, පහසුකම් සඳහා ප්‍රවේශය සැලකිය යුතු වැඩි වීමක් පෙන්නුම් කරමින්, සෞඛ්‍ය සේවා පිළිබඳ පැරණි රජයේ ඒකාධිකාරය ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත.[45] බොහෝ නව සෞඛ්‍ය සේවා මධ්‍යස්ථාන, සායන, රෝහල් සහ ෆාමසි ක්‍රියාවලිය තුළ ස්වදේශීය සෝමාලියානු මුල පිරීම් හරහා ස්ථාපිත කර ඇත.[45] මෙම පහසුකම්වල වෛද්‍ය උපදේශන සහ ප්‍රතිකාර සඳහා වන පිරිවැය අඩුය, සෞඛ්‍ය මධ්‍යස්ථානවල සංචාරයකට ඩොලර් 5.72 (ජනගහන ආවරණය 95% සමඟ), සහ බාහිර රෝගී සංචාරයකට ඩොලර් 1.89–3.97 සහ තෘතීයික රෝහල් හරහා ප්‍රාථමිකයේ ඇඳ දිනකට ඩොලර් 7.83–13.95.[46]

2005-2010 කාලපරිච්ඡේදය ගැටුම පුපුරා යාමට පෙර (1985-1990) අර්ධ දශකය සමඟ සසඳන විට, ආයු අපේක්ෂාව ඇත්ත වශයෙන්ම පිරිමින් සහ කාන්තාවන් සඳහා සාමාන්‍යයෙන් අවුරුදු 47 සිට පිරිමින් සඳහා අවුරුදු 48.2 ක් සහ කාන්තාවන් සඳහා අවුරුදු 51 දක්වා වැඩි විය.[47][48] ඒ හා සමානව, සරම්ප වලට එරෙහිව පූර්ණ ප්‍රතිශක්තිකරණය ලබා ගත් වසරක් වයසැති දරුවන්ගේ සංඛ්‍යාව 1985-1990 දී 30% සිට 2000-2005 දී 40% දක්වා වැඩි විය,[47][49] සහ ක්ෂය රෝගය සඳහා එය 31% සිට 50% දක්වා 20% කින් පමණ වර්ධනය විය.[47][49]

අඩු උපත් බර සහිත ළදරුවන් සංඛ්‍යාව 1,000කට 16 සිට 0.3 දක්වා පහත වැටුණු අතර, එම කාල රාමුව තුළ සමස්තයක් ලෙස 15%ක පහත වැටීමකි.[47][50] 1985-1990 කාලපරිච්ඡේදයට සාපේක්ෂව 2005 සහ 2010 අතර, උපත් 1,000කට ළදරු මරණ ද 152 සිට 109.6 දක්වා පහත වැටුණි.[47][48] සැලකිය යුතු කරුණක් නම්, උපත් 100,000කට මාතෘ මරණ අනුපාතය 1985-1990 අර්ධ දශකයේ පූර්ව යුද්ධයේ 1,600 සිට 2000-2005 කාලය තුළ 1,100 දක්වා පහත වැටුණි.[47][51] පුද්ගලයන් 100,000 කට වෛද්‍යවරුන් සංඛ්‍යාව ද එම කාල සීමාව තුළ 3.4 සිට 4 දක්වා ඉහළ ගොස් ඇත,[47][49] සනීපාරක්ෂක සේවා සඳහා ප්‍රවේශය ඇති ජනගහනයේ ප්‍රතිශතය ද 18% සිට 26% දක්වා වැඩි විය.[47][49]

වින්නඹු මාතාවන්ගේ ශ්‍රම බලකාය පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ජනගහන අරමුදලේ දත්ත වලට අනුව, සෝමාලියාවේ වින්නඹු මාතාවන් (හෙද-වින්නඹු මාතාවන් ඇතුළුව) 429 ක් සිටින අතර, සජීවී උපත් 1,000 කට එක් වින්නඹු මාතාවක ඝනත්වය ඇත. සූතිකා ආයතන අටක් දැනට රට තුළ පවතින අතර ඉන් දෙකක් පුද්ගලික ආයතන වේ. වින්නඹු මාතාව රජය විසින් නියාමනය කරනු ලබන අතර, වෘත්තීය වශයෙන් පුහුණු වීමට බලපත්‍රයක් අවශ්‍ය වේ. බලපත්‍රලාභී පවුල් සෞඛ්‍ය සේවිකාවන් පිළිබඳව සොයා බැලීම සඳහා සජීවී ලේඛනයක් ද ක්‍රියාත්මක වේ. මීට අමතරව, ලියාපදිංචි සාමාජිකයින් 350 ක් සිටින දේශීය පවුල් සෞඛ්‍ය සේවිකාවන්ගේ සංගමයක් මගින් රටෙහි වින්නඹු මාතාවන් නිල වශයෙන් නියෝජනය කරනු ලැබේ.[52]

2005 ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ ඇස්තමේන්තුවකට අනුව, සෝමාලියාවේ කාන්තාවන් සහ ගැහැණු ළමුන්ගෙන් 97.9%ක් පමණ කාන්තා ලිංගික ඡේදනයට භාජනය වී ඇත,[53] විවාහයට පෙර චාරිත්‍රයක් ප්‍රධාන වශයෙන් අප්‍රිකාවේ අං සහ ආසන්න පෙරදිග ප්‍රදේශවලට ආවේණික වේ[54][55] ප්‍රජාව තුළ කාන්තාවන් විසින් දිරිමත් කරන ලද, එය මූලික වශයෙන් නිර්මලකම ආරක්ෂා කිරීම, වේශ්‍යාකම වැළැක්වීම සහ පහරදීම් වලින් ආරක්ෂාව සැපයීම අරමුණු කර ගෙන ඇත.[56][57] 2013 වන විට, UNICEF සෝමාලියානු බලධාරීන් සමඟ එක්ව වාර්තා කළේ, සමාජීය සහ ආගමික දැනුවත් කිරීමේ ව්‍යාපාරයකින් පසුව, ස්වාධීන උතුරු පුන්ට්ලන්ඩ් සහ සෝමාලිලන්ඩ් ප්‍රදේශවල අවුරුදු 1 සිට 14 දක්වා ගැහැණු ළමුන්ගේ ව්‍යාප්තිය 25% දක්වා පහත වැටී ඇති බවයි.[58] සෝමාලියාවේ පිරිමි ජනගහනයෙන් 93%ක් පමණ චර්මච්ඡේදනය කර ඇති බව වාර්තා වේ.[59]

සෝමාලියාව මහාද්වීපයේ අඩුම HIV ආසාදන අනුපාතයන්ගෙන් එකකි. මෙයට හේතු වී ඇත්තේ සෝමාලියානු සමාජයේ මුස්ලිම් ස්වභාවය සහ සෝමාලිවරුන් ඉස්ලාමීය සදාචාරය පිළිපැදීමයි.[60] 1987 දී සෝමාලියාවේ ඇස්තමේන්තුගත HIV ව්‍යාප්තිය අනුපාතය (පළමු සිද්ධි වාර්තා වර්ෂය) වැඩිහිටියන්ගෙන් 1%ක් වූ අතර,[60] UNAIDS හි 2012 වාර්තාවක් පවසන්නේ 2004 සිට 0.7% සිට 1% දක්වා ඇස්තමේන්තු කර ඇති බවයි.[61]

සෞඛ්‍ය සේවාව දැන් බොහෝ දුරට පෞද්ගලික අංශයට සංකේන්ද්‍රණය වී ඇතත්, රටේ මහජන සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතිය යළි ගොඩනැගීමේ ක්‍රියාවලියක පවතින අතර එය සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය විසින් අධීක්ෂණය කරනු ලැබේ. සෞඛ්‍ය අමාත්‍යවරයා කමර් අදන් අලි වේ.[62] වයඹ දිග සෝමාලියාවේ සෝමාලිලන්ඩ් ප්‍රදේශය මෙන්ම ස්වයං පාලන පුන්ට්ලන්ඩ් ප්‍රදේශය තමන්ගේම සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයක්[63] පවත්වාගෙන යයි.[64]

රටෙහි ඇති ප්‍රමුඛ සෞඛ්‍ය පහසුකම් සමහරක් වන්නේ නැගෙනහිර බාර්ඩෙරා මව්වරුන් සහ ළමා රෝහල, අබුද්වක් මාතෘ හා ළමා රෝහල, එඩ්නා අදන් මාතෘ රෝහල සහ බටහිර බාර්ඩෙරා මාතෘ ඒකකයයි.

අධ්‍යාපනය

[සංස්කරණය]

අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශය සෝමාලියාවේ අධ්‍යාපනය සඳහා නිල වශයෙන් වගකිව යුතු අතර, ජාතියේ ප්‍රාථමික, ද්විතීයික, තාක්ෂණික සහ වෘත්තීය පාසල් මෙන්ම ප්‍රාථමික හා තාක්ෂණික ගුරු පුහුණුව සහ විධිමත් නොවන අධ්‍යාපනය අධීක්ෂණය කරයි. රජයේ අයවැයෙන් 15%ක් පමණ වෙන් කරනු ලබන්නේ ශාස්ත්‍රීය උපදෙස් සඳහාය.[65] ස්වයං පාලන පුන්ට්ලන්ඩ් සහ සෝමාලිලන්ඩ් සාර්ව ප්‍රදේශ ඔවුන්ගේම අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශ පවත්වාගෙන යයි.

මොගඩිෂු විශ්ව විද්‍යාලයේ ප්‍රධාන මණ්ඩපය

සෝමාලියාවේ උසස් අධ්‍යාපනය දැන් බොහෝ දුරට පුද්ගලිකයි. මොගඩිෂු විශ්ව විද්‍යාලය ඇතුළු රටේ විශ්ව විද්‍යාල කිහිපයක් අප්‍රිකාවේ හොඳම විශ්ව විද්‍යාල 100 අතරට, කටුක පරිසරයක් තිබියදීත්, බිම් මට්ටමේ මුල පිරීම්වල ජයග්‍රහණයක් ලෙස ප්‍රශංසා කර ඇත.[66] දකුණේ උසස් අධ්‍යාපනය ලබා දෙන අනෙකුත් විශ්ව විද්‍යාලවලට බෙනාඩිර් විශ්ව විද්‍යාලය, සෝමාලියා ජාතික විශ්ව විද්‍යාලය, කිස්මායෝ විශ්ව විද්‍යාලය සහ ගෙඩෝ විශ්ව විද්‍යාලය ඇතුළත් වේ. පුන්ට්ලන්ඩ් හි, උසස් අධ්‍යාපනය සපයනු ලබන්නේ පුන්ට්ලන්ඩ් ප්‍රාන්ත විශ්ව විද්‍යාලය සහ නැගෙනහිර අප්‍රිකානු විශ්ව විද්‍යාලය විසිනි. සෝමාලිලන්තයේ, එය අමූද් විශ්ව විද්‍යාලය, හර්ගීසා විශ්ව විද්‍යාලය, සෝමාලිලන්ත තාක්ෂණ විශ්ව විද්‍යාලය සහ බුරාඕ විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සපයනු ලැබේ.

කුර්ආන් පාසල් (දුග්සි කුරානය හෝ මලාඅමද් කුරානය ලෙසද හැඳින්වේ) සම්ප්‍රදායික ආගමික ඉගැන්වීමේ මූලික පද්ධතිය ලෙස පවතී. මූලික ආගමික සහ සදාචාරාත්මක උපදෙස් සපයන වඩාත් ස්ථායී දේශීය, විධිමත් නොවන අධ්‍යාපන ක්‍රමයක් ලෙස හැඳින්වෙන, ඔවුන්ගේ ශක්තිය රඳා පවතින්නේ ප්‍රජා සහයෝගය සහ දේශීයව සාදන ලද සහ බහුලව පවතින ඉගැන්වීම් ද්‍රව්‍ය භාවිතය මත ය. අනෙකුත් අධ්‍යාපනික උප අංශවලට සාපේක්ෂව වැඩිම සිසුන් සංඛ්‍යාවක් උගන්වන කුර්ආන් ක්‍රමය බොහෝවිට නාගරික ප්‍රදේශවලට සාපේක්ෂව සෝමාලියානුවන්ට ප්‍රවේශ විය හැකි එකම ක්‍රමය වේ. ආගමික ඉගැන්වීම්වල අඩුපාඩු පියවා ගැනීම සඳහා, සෝමාලියානු රජය ස්වකීය පාර්ශ්වයෙන් පසුව, කුර්ආන් අධ්‍යාපනය නියාමනය කරනු ලබන පරිත්‍යාග සහ ඉස්ලාමීය කටයුතු අමාත්‍යාංශය පිහිටුවන ලදී.[67]

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ a b "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
  2. ^ a b "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
  3. ^ Linard, Catherine; Alegana, Victor A.; Noor, Abdisalan M.; Snow, Robert W.; Tatem, Andrew J. (2010). "A high resolution spatial population database of Somalia for disease risk mapping". International Journal of Health Geographics. 9 (1): 45. Bibcode:2010IJHGg...9...45L. doi:10.1186/1476-072X-9-45. PMC 2949749. PMID 20840751.
  4. ^ Zeid, Alaa Abou; Cochran, James J. (2014). "Understanding the crisis in Somalia". Significance. 11 (1): 4–9. doi:10.1111/j.1740-9713.2014.00717.x. S2CID 153333081.
  5. ^ "Somalia – population සංරක්ෂණය කළ පිටපත 11 මැයි 2011 at the Wayback Machine". Library of Congress Country Studies.
  6. ^ "Population Estimation Survey 2014 for the 18 pre-war regions of Somalia" (PDF). United Nations Population Fund. October 2014. p. 22. 4 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 20 October 2020.
  7. ^ a b Abdullahi 2001, pp. 8–11.
  8. ^ Abdullahi 2001, p. 138.
  9. ^ Somali Diaspora සංරක්ෂණය කළ පිටපත 11 මැයි 2011 at the Wayback Machine – Inner City Press
  10. ^ "The Somali Bantu: Their History and Culture – People". Cal.org. සම්ප්‍රවේශය 21 February 2013.[permanent dead link]
  11. ^ Tripodi, Paolo. The Colonial Legacy in Somalia. p. 66
  12. ^ Villa Somalia [@TheVillaSomalia] (1 August 2019). "Warsaxaafadeed ku saabsan celinta jinsiyaddii labaad ee Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane @M_Farmaajo.pic.twitter.com/AtMOPKyN3E" (Tweet) (එස්තෝනියානු බසින්). 2019-08-02 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2019-08-01 – via Twitter.
  13. ^ "Somalia's president renounces US citizenship". The Washington Examiner (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2019-08-01. 1 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2019-08-01.
  14. ^ Bantu ethnic identities in Somalia. (PDF). Retrieved 15 December 2011.
  15. ^ a b c "The Federal Republic of Somalia – Provisional Constitution" (PDF). 3 October 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 March 2013.
  16. ^ I. M. Lewis (1998) Peoples of the Horn of Africa: Somali, Afar and Saho, Red Sea Press, p. 11, ISBN 1-56902-104-X.
  17. ^ Lecarme & Maury 1987, p. 22.
  18. ^ Andrew Dalby (1998) Dictionary of languages: the definitive reference to more than 400 languages, Columbia University Press, p. 571, ISBN 0-7136-7841-0.
  19. ^ Blench, Roger (2006). "The Afro-Asiatic Languages: Classification and Reference List" (PDF). p. 3. 7 October 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 25 April 2021.
  20. ^ Economist Intelligence Unit (Great Britain) Middle East annual review (1975) p. 229
  21. ^ Laitin 1977, pp. 86–7.
  22. ^ a b "Somalia". Ethnologue. 8 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 February 2020.
  23. ^ a b Helena Dubnov (2003) A grammatical sketch of Somali, Kِppe, pp. 70–71.
  24. ^ Diana Briton Putman, Mohamood Cabdi Noor (1993) The Somalis: their history and culture, Center for Applied Linguistics, p. 15.: "Somalis speak Somali. Many people also speak Arabic, and educated Somalis usually speak either English or Italian as well. Swahili may also be spoken in coastal areas near Kenya."
  25. ^ Fiona MacDonald et al. (2000) Peoples of Africa, Vol. 10, Marshall Cavendish, p. 178.
  26. ^ "Mogadishu University – Towards A Better Future". Mogadishu University (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2019-08-02.
  27. ^ "Puntland State University | PSU is an Agent of Change" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2019-08-02.
  28. ^ "Somalia | Save the Children". somalia.savethechildren.net. 2 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2019-08-02.
  29. ^ "Somalia". Relief International (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2019-08-02.
  30. ^ "Where We Work | Care International". www.care-international.org. 2 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2019-08-02.
  31. ^ "Somalia | DRC". drc.ngo (ඩැනිශ් බසින්). 2 August 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2019-08-02.
  32. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t "Somalia". Citypopulation. citypopulation.
  33. ^ "Somalia". reliefweb. reliefweb.
  34. ^ "The Global Religious Landscape" (PDF). Pew Research Center. p. 49. 6 August 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 December 2013.
  35. ^ Abdullahi 2001, p. 1.
  36. ^ I. M. Lewis (1998) Saints and Somalis: Popular Islam in a Clan-based Society, The Red Sea Press, pp. 8–9, ISBN 1-56902-103-1.
  37. ^ "Almost expunged: Somalia's Embattled Christians". The Economist. 2009-10-22. 25 October 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2009-10-22.
  38. ^ සැකිල්ල:Catholic-hierarchy
  39. ^ Charles George Herbermann (1913) The Catholic Encyclopedia: An International Work of Reference on the Constitution, Doctrine, Discipline, and History of the Catholic Church, Vol. 14, Robert Appleton Co., p. 139.
  40. ^ Charles Henry Robinson (2007) [1915], History of Christian Missions, Read Books, p. 356.
  41. ^ Khalif, Abdulkadir (25 December 2013). "Somalia bans Christmas celebrations". Daily Nation. 11 December 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 January 2014.
  42. ^ "Refugees Vol. 3, No. 128, 2002 UNHCR Publication Refugees about the Somali Bantu" (PDF). United Nations High Commissioner for Refugees. 1 September 2002. 14 June 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 27 June 2010.
  43. ^ Maxamed Siyaad Barre (1970) My country and my people: the collected speeches of Major-General Mohamed Siad Barre, President, the Supreme Revolutionary Council, Somali Democratic Republic, Vol. 3, Ministry of Information and National Guidance, p. 141.
  44. ^ "Better Off Stateless: Somalia Before and After Government Collapse" (PDF). 16 January 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 27 June 2010.
  45. ^ a b "Entrepreneurship and Statelessness: A Natural Experiment in the Making in Somalia". Scribd.com. 1 October 2008. 29 November 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2010.
  46. ^ "Estimates of Unit Costs for Patient Services for Somalia". World Health Organization. 6 December 2010. 26 June 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 June 2011.
  47. ^ a b c d e f g h UNDP (2001). Human Development Report 2001-Somalia. New York: UNDP.
  48. ^ a b "UNdata – Somalia". United Nations. 20 September 1960. 25 February 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 June 2011.
  49. ^ a b c d World Bank and UNDP (2003). Socio-Economic Survey-Somalia-2004. Washington, D.C./New York: UNDP and World Bank.
  50. ^ World Bank and UNDP (2003). Socio-Economic Survey-Somalia-1999. Washington, D.C./New York: UNDP and World Bank.
  51. ^ UNDP (2006). Human Development Report 2006. New York: UNDP.
  52. ^ "The State Of The World's Midwifery". United Nations Population Fund. 20 January 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 June 2016.
  53. ^ "Prevalence of FGM". World Health Organization. 9 December 2010. 16 July 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2010.
  54. ^ Rose Oldfield Hayes (1975). "Female genital mutilation, fertility control, women's roles, and the patrilineage in modern Sudan: a functional analysis". American Ethnologist. 2 (4): 617–633. doi:10.1525/ae.1975.2.4.02a00030.
  55. ^ Herbert L. Bodman, Nayereh Esfahlani Tohidi (1998) Women in Muslim societies: diversity within unity, Lynne Rienner Publishers, p. 41, ISBN 1-55587-578-5.
  56. ^ Suzanne G. Frayser, Thomas J. Whitby (1995) Studies in human sexuality: a selected guide, Libraries Unlimited, p. 257, ISBN 1-56308-131-8.
  57. ^ Goldenstein, Rachel. "Female Genital Cutting: Nursing Implications". Journal of Transcultural Nursing. 25.1 (2014): 95–101. Web. 19 February 2014.
  58. ^ "Somalia: Female genital mutilation down". The Jakarta Post. Associated Press. 16 April 2013. සම්ප්‍රවේශය 17 May 2013.
  59. ^ "Male Circumcision and AIDS: The Macroeconomic Impact of a Health Crisis by Eric Werker, Amrita Ahuja, and Brian Wendell :: NEUDC 2007 Papers :: Northeast Universities Development Consortium Conference" (PDF). Center for International Development at Harvard University. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2010.
  60. ^ a b Ali-Akbar Velayati; Valerii Bakayev; Moslem Bahadori; Seyed-Javad Tabatabaei; Arash Alaei; Amir Farahbood; Mohammad-Reza Masjedi (2007). "Religious and cultural traits in HIV/AIDS epidemics in sub-Saharan Africa" (PDF). Archives of Iranian Medicine. 10 (4): 486–97. PMID 17903054. 13 April 2008 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  61. ^ "Mogadishu – HIV in a time of unrest". www.unaids.org.
  62. ^ "The Regional Office And Its Partners – Somalia". Emro.who.int. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2010.
  63. ^ Ministry of Health – Puntland State of Somalia සංරක්ෂණය කළ පිටපත 17 අප්‍රේල් 2018 at the Wayback Machine. Health.puntlandgovt.com. Retrieved 15 December 2011.
  64. ^ "Somaliland – Government Ministries". Somalilandgov.com. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2010.
  65. ^ "Somalia – Education Overview". Wes.org. 6 May 2004. 11 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2010.
  66. ^ "Somalia: The Resilience of a People". The African Executive. 26 June 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2010.
  67. ^ "Koranic School Project" (PDF). සම්ප්‍රවේශය 27 June 2010.
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=සෝමාලියාවේ_ජනවිකාසය&oldid=728080" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි