සියෙරා ලියෝන් හි ඉතිහාසය
මුල් ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]
සියෙරා ලියොන් හි ඉතිහාසය අවම වශයෙන් වසර 2,500 ක අඛණ්ඩ මානව වාසස්ථානයක් මගින් සනිටුහන් කර ඇත,[1] අප්‍රිකාව පුරා සංක්‍රමණය වීමෙන් බලපෑම් ඇති විය.[2] 9 වන සියවස වන විට යකඩ තාක්‍ෂණය භාවිතා කිරීම සහ ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1000 වන විට වෙරළ තීරයේ කෘෂිකර්මාන්තය ස්ථාපිත කිරීම.[3] ශතවර්ෂ ගණනාවක් පුරා දේශගුණික විපර්යාස පාරිසරික කලාප වෙනස් කළ අතර, සංක්‍රමණයට සහ ආක්‍රමණ ගතිකත්වයට බලපෑම් ඇති කළේය.[4]
කලාපයේ ඝන නිවර්තන වැසි වනාන්තර සහ වගුරු බිම්, අශ්වයන්ට මාරාන්තික රෝගයක් ගෙන යන tsetse මැස්සන්ගේ පැමිණීම සහ මැන්ඩේ ජනයා විසින් භාවිතා කරන ලද සෙබු ගවයින්, මැන්ඩින්කා අධිරාජ්‍යයේ සහ අනෙකුත් අප්‍රිකානු අධිරාජ්‍යයන්ගේ ආක්‍රමණවලට එරෙහිව ස්වභාවික ආරක්ෂාව සපයන ලදී,[4][5] සහ මාලි අධිරාජ්‍යයේ සීමිත බලපෑම, බාහිර ආධිපත්‍යයන්ගෙන් එහි ස්වදේශික සංස්කෘතීන් ආරක්ෂා කිරීම. 18 වන ශතවර්ෂයේ සුසු වෙළඳුන්, වෙළෙන්දන් සහ සංක්‍රමණිකයන් විසින් ඉස්ලාම් ආගම හඳුන්වාදීම සංස්කෘතිය තවදුරටත් පොහොසත් කළ අතර අවසානයේ උතුරේ ශක්තිමත් අඩිතාලමක් ඇති කළේය. ඊසානදිග ප්‍රදේශයේ සමරි ටූරේ විසින් අත්පත් කර ගැනීම යාලුන්කා, කුරන්කෝ සහ ලිම්බා ජනතාව අතර ඉස්ලාමය ශක්තිමත් කළේය.[6]
යුරෝපීය වෙළඳාම
[සංස්කරණය]15 වන ශතවර්ෂය සියරා ලියොන් සමඟ යුරෝපීය අන්තර් ක්‍රියාකාරිත්වයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළ අතර, පෘතුගීසි ගවේෂකයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ඩි සින්ට්‍රා විසින් 1462 දී කලාපය සිතියම්ගත කර එය සිංහනාද කඳු ලෙස නම් කරන ලදී.[7][8] මෙම නම් කිරීම ප්‍රදේශය පිළිබඳ පෙර යුරෝපීය දැනුම යෝජනා කරමින් ඓතිහාසික ප්‍රතිනිර්මාණයකට යටත් වී ඇත. සින්ට්‍රා අනුගමනය කරමින් යුරෝපීය වෙළෙන්දෝ ප්‍රධාන වශයෙන් වහල් වෙළඳාමේ නියැලී ශක්තිමත් තනතුරු පිහිටුවා ගත් අතර එය සමාජ-ආර්ථික භූ දර්ශනය සැලකිය යුතු ලෙස හැඩගස්වා ඇත.[9]
ලන්දේසි ජනරජය, එංගලන්තය සහ ප්‍රංශය වැනි යුරෝපයේ වෙළෙන්දෝ සියෙරා ලියොන් වෙත පැමිණ වෙළඳ ස්ථාන පිහිටුවීමට පටන් ගත්හ. මෙම ස්ථාන ඉක්මනින්ම මූලික වශයෙන් ගනුදෙනු කිරීමට පටන් ගත්තේ අභ්‍යන්තර ප්‍රදේශවලින් ආදිවාසී වෙළෙන්දන් විසින් වෙරළට ගෙන එන ලදුව, භූමිය සම්බන්ධයෙන් ගැටුම්වලට ලක් වූ වහලුන් සමඟ ය. යුරෝපීයයන් ප්‍රදේශයක රජුට කුලියට, කප්පම් සහ වෙළඳ අයිතිවාසිකම් සඳහා කෝල් නමින් ගෙවීම් කළේය. දේශීය අප්‍රිකානු-යුරෝපීය වෙළෙන්දෝ බොහෝ විට අතරමැදියන් ලෙස ක්‍රියා කළහ, යුරෝපීයයන් ස්වදේශික වෙළෙන්දන්ට වෙළඳාම් කිරීම සඳහා භාණ්ඩ ප්‍රගමනය කළහ, බොහෝ විට වහලුන් සහ ඇත්දළ සඳහාය.[10][11]
මුල් පෘතුගීසි අන්තර්ක්‍රියා
[සංස්කරණය]පෘතුගීසි වෙළෙන්දෝ විශේෂයෙන්ම ඇත් දත්වල දේශීය ශිල්පයට ඇදී ගිය අතර, අං, සාපි සෝල්ට්සෙල්ලර් සහ හැඳි වැනි ඇත්දළ කෞතුක භාණ්ඩවල කැපී පෙනෙන වෙළඳාමකට මඟ පෑදීය. සාපි ජනයා අයත් වූයේ නූතන සියරා ලියොන් ප්‍රදේශයේ වෙසෙන බටහිර අත්ලාන්තික් භාෂා කතා කරන මිනිසුන් සමූහයකට ය. පෘතුගීසි සම්බන්ධතා ඇතිවීමට පෙර එම ප්‍රදේශයේ කැටයම් සංස්කෘතියක් ස්ථාපිත වී තිබූ අතර සියරා ලියොන් වෙත පැමිණි බොහෝ සංචාරකයින් ඔවුන්ගේ කැටයම් කුසලතා ගැන පැහැදුණු දේශීය ඇත්දළ අං යුරෝපයට ආපසු ගෙන ගියහ.[12] 16 වන ශතවර්ෂයේ ආරම්භයේ දී, පචෙකෝ විසින් සඳහන් කරන ලද එක් කැපී පෙනෙන විස්තරයක් මෙසේ සඳහන් කළේය: මේ රටේ [සියෙරා ලියොන්] ඔවුන් තල් කොළ වලින් අලංකාර පැදුරු සහ ඇත්දළවලින් මාල [...]: මෙම භූමියේ ඔවුන් ඇත්දළ මාල වඩාත් සියුම් ලෙස සාදයි. වෙනත් ඕනෑම රටකට වඩා කැටයම් කර ඇති අතර, ඉතා සියුම් හා අලංකාර තල් පත්‍ර, 'බිකාස්' ලෙස හඳුන්වනු ලබන [ඒවා] ඉතා අලංකාර සහ හොඳ ය.
ලන්ඩනයේ කළු දුප්පතුන්
[සංස්කරණය]18 වන ශතවර්ෂයේ අගභාගයේදී, ඇමරිකානු විප්ලවීය යුද්ධයේදී බ්‍රිතාන්‍ය කිරීටය වෙනුවෙන් සටන් කළ අප්‍රිකානු ඇමරිකානුවන් සියෙරා ලියොන් හි නැවත පදිංචි කරන ලද අතර, කළු ලෝයලිස්ට් නම් ප්‍රජාවක් පිහිටුවා ගන්නා ලදී. මෙම නැවත පදිංචි කිරීමේ යෝජනා ක්‍රමය ලන්ඩනයේ සමාජ ප්‍රශ්නවලින් අර්ධ වශයෙන් අභිප්‍රේරණය වූ අතර, සියෙරා ලියොන් නැවත පදිංචි කිරීමේ යෝජනා ක්‍රමය අභියෝගවලින් පිරී තිබුණද කළු දුප්පතුන් සඳහා නව ආරම්භයක් ලබා දුන්නේය.
කළු පක්ෂපාතී අය නැවත පදිංචි කිරීම
[සංස්කරණය]18 වැනි සියවසේ අගභාගයේදී බොහෝ අප්‍රිකානු ඇමරිකානුවන් බ්‍රිතාන්‍ය කිරීටයේ ආරක්ෂාව ප්‍රකාශ කළහ. ඇමරිකානු විප්ලවවාදී යුද්ධයේදී බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාවලට සම්බන්ධ වූ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති මෙම කළු පක්ෂපාතිවාදීන් දහස් ගණනක් සිටියහ.[13] බොහෝ දෙනෙක් නිදහස (විමුක්තිය) පිළිබඳ පොරොන්දුවලින් රවටා බ්‍රිතාන්‍යයන්ට බැඳීමට පලා ගිය වහලුන් විය. බුක් ඔෆ් නීග්‍රෝස් නමින් හැඳින්වෙන නිල ලේඛනවල බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් නව එක්සත් ජනපදයෙන් ඉවත් කර බ්‍රිතාන්‍ය උතුරු ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල යටත් විජිතවල නැවත පදිංචි කළ නිදහස් වහලුන් දහස් ගණනක් ලැයිස්තුගත කරයි.
18 වැනි සියවසේ ලන්ඩනයේ සිදු වූ අපරාධ විශාල ප්‍රමාණයකට කළු දුප්පතුන් වගකිව යුතු බවට වහල්භාවයට පක්ෂ නීතිඥයෝ චෝදනා කළහ. පුළුල් ප්‍රජාවට සමහර කාන්තාවන් ඇතුළත් වූ අතර, කළු දුප්පතුන් තනිකරම පිරිමින්ගෙන් සමන්විත වූ බව පෙනේ, ඔවුන්ගෙන් සමහරක් දේශීය කාන්තාවන් සමඟ සබඳතා ගොඩනඟා ගත් අතර බොහෝ විට ඔවුන් සමඟ විවාහ විය. වහල් හිමිකරු එඩ්වඩ් ලෝන්ග් කළු ජාතික පිරිමින් සහ සුදු කාන්තාවන් අතර විවාහය විවේචනය කළේය.[14] කෙසේ වෙතත්, ප්ලයිමවුත්, එංගලන්තය සහ සියෙරා ලියොන් අතර මුහුදු ගමනේදී, කළු දුප්පතුන් පදිංචිකරුවන් සමඟ යුරෝපීය පෙම්වතියන් සහ භාර්යාවන් 70ක් පැමිණියහ.[15]
_-_Copy.jpg)
ලන්ඩනයේ බොහෝ දෙනෙක් සිතුවේ ඔවුන් සියෙරා ලියොන් වෙත ගෙන යාමෙන් ඔවුන් දරිද්‍රතාවයෙන් මුදවා ගත හැකි වනු ඇති බවයි.[17] සියෙරා ලියොන් නැවත පදිංචි කිරීමේ යෝජනා ක්‍රමය කීට විද්‍යාඥ හෙන්රි ස්මිත්මන් විසින් යෝජනා කරන ලද අතර ග්‍රැන්විල් ෂාප් වැනි මානව හිතවාදීන්ගේ උනන්දුව ඇති කර ගත් අතර, නව ජනපදය පවත්වාගෙන යාමට කළු ජාතිකයින්ට දායක විය හැකි වහල්භාවයට ගැති ලොබිය පෙන්වීමේ මාධ්‍යයක් ලෙස එය දුටුවේය. දිළිඳු පුරවැසියන් විශාල පිරිසක් වෙනත් තැන්වල නැවත පදිංචි කිරීමේ හැකියාව නිසා ඔවුන්ගේ උනන්දුව උත්සන්න වූවත්, රජයේ නිලධාරීන්ද ඉක්මනින්ම මෙම යෝජනා ක්‍රමයට සම්බන්ධ විය.[18] ටෝරි පක්ෂයේ නායක, අගමැති සහ නායක විලියම් පිට් මෙම යෝජනා ක්‍රමය කෙරෙහි ක්‍රියාකාරී උනන්දුවක් දැක්වූයේ කළු දුප්පතුන් අප්‍රිකාවට ආපසු ගෙන්වා ගැනීමේ මාධ්‍යයක් ලෙස ඔහු දුටු බැවිනි, මන්ද "ඔවුන්ව කොහේ හෝ යැවීමට අවශ්‍ය විය. ලන්ඩනයේ වීදි ආක්‍රමණය කිරීමට වැඩි කාලයක් දුක් වින්දා".[14]
නිදහසේ පළාත පිහිටුවීම
[සංස්කරණය]1787 ජනවාරි මාසයේදී අත්ලාන්තික් සහ බෙලිසාරියස් සියරා ලියොන් වෙත යාත්‍රා කළ නමුත් අයහපත් කාලගුණය නිසා ඔවුන්ට ප්ලයිමූත් වෙත හැරවීමට සිදු වූ අතර එම කාලය තුළ මගීන් 50 ක් පමණ මිය ගියහ. තවත් 24 දෙනෙක් නිදහස් වූ අතර 23 දෙනෙක් පලා ගියහ. අවසානයේදී, වැඩි බඳවා ගැනීම් සමඟ, 1787 අප්‍රේල් මාසයේදී මගීන් 411ක් සියෙරා ලියොන් වෙත යාත්‍රා කරන ලදී. ප්ලයිමූත් සහ සියෙරා ලියොන් අතර ගමනේදී මගීන් 96ක් මිය ගියහ.[14][19][20][21]
1787 දී බ්‍රිතාන්‍ය කිරීටය සියරා ලියොන් හි "නිදහසේ පළාත" ලෙස හැඳින්වූ ජනාවාසයක් ආරම්භ කළේය. 1787 මැයි 15 වන දින කළු සහ සුදු ජනපදිකයන් 400 ක් පමණ සියරා ලියොන් වෙත ළඟා විය. ඔවුන් ග්‍රැන්විල් නගරය පිහිටුවීමෙන් පසු, ඔවුන්ගේ ආක්‍රමණයට එරෙහි වූ ස්වදේශික අප්‍රිකානු ජනතාව (ටෙම්නේ) සමඟ ඇති වූ රෝග සහ යුද්ධ හේතුවෙන් පළමු ජනපදිකයින් බොහෝ දෙනෙක් මිය ගියහ. සැප්තැම්බර් මාසයේදී නැව් ඔවුන්ගෙන් පිටත් වන විට, ඔවුන් "පුද්ගලයින් 276 ක්, එනම් කළු මිනිසුන් 212 ක්, කළු කාන්තාවන් 30 ක්, සුදු මිනිසුන් 5 ක් සහ සුදු කාන්තාවන් 29 ක්" දක්වා අඩු කර ඇත.[14]
පදිංචිකරුවන් ප්‍රාදේශීය අප්‍රිකානු අධිපතියෙකුගෙන් බලහත්කාරයෙන් ඉඩම් අල්ලා ගත් නමුත් ඔහු ප්‍රතිප්‍රහාර එල්ල කරමින් ජනාවාසයට පහර දුන් අතර එය කළු මිනිසුන් 39 ක්, කළු කාන්තාවන් 19 ක් සහ සුදු කාන්තාවන් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත පදිංචිකරුවන් 64 දෙනෙකුට සීමා විය. කළු පදිංචිකරුවන් නොසැලකිලිමත් වෙළඳුන් විසින් අල්ලාගෙන වහලුන් ලෙස විකුණනු ලැබූ අතර, ඉතිරි ජනපදිකයන්ට ඔවුන්ගේම ආරක්ෂාව සඳහා සන්නද්ධ වීමට බල කෙරුනි.[14] ඉතිරිව සිටි ජනපදවාසීන් 64 දෙනා විසින් දෙවන ග්‍රැන්විල් නගරයක් පිහිටුවන ලදී.[22][23]
නෝවා ස්කොටියානුවන්
[සංස්කරණය]ඇමරිකානු විප්ලවයෙන් පසුව, කැනඩාවේ නෝවා ස්කොටියා හි කළු පක්ෂපාතී අය සියරා ලියොන් වෙත ගෙන යන ලද අතර, ෆ්‍රීටවුන් ආරම්භ කරන ලද අතර කලාපය නිර්වචනය කිරීමට පැමිණෙන ක්‍රියෝ ජනයාට සහ ක්‍රියෝ භාෂාවට සැලකිය යුතු දායකත්වයක් ලබා දෙන ලදී.
ඇමරිකානු විප්ලවයෙන් පසුව, 3,000කට වැඩි කළු ජාතික පක්ෂපාතීවරුන් ද නෝවා ස්කොටියා හි පදිංචි කර ඇති අතර, අවසානයේ ඔවුන්ට ඉඩම් ලබා දෙන ලදී. ඔවුන් බර්ච්ටවුන් ආරම්භ කළ නමුත්, අසල පිහිටි ෂෙල්බර්න් වෙතින් දරුණු ශීත කාලයන්ට සහ වාර්ගික වෙනස්කම්වලට මුහුණ දුන්හ. තෝමස් පීටර්ස් සහන සහ තවත් ආධාර ඉල්ලා බ්‍රිතාන්‍ය බලධාරීන්ට බලපෑම් කළේය. බ්‍රිතාන්‍ය අහෝසි කිරීමේවාදී ජෝන් ක්ලාක්සන් සමඟ එක්ව, සියෙරා ලියොන් සමාගම බටහිර අප්‍රිකාවේ ඔවුන්ගේ අවස්ථාවන් ලබා ගැනීමට කැමති කළු ජාතික පක්ෂපාතී අය නැවත පදිංචි කිරීම සඳහා පිහිටුවන ලදී. 1792 දී නෝවා ස්කොටියාවේ සිට පුද්ගලයන් 1,200 කට ආසන්න පිරිසක් අත්ලාන්තික් සාගරය හරහා සියෙරා ලියොන්හි දෙවන (සහ එකම ස්ථිර) ජනපදය සහ 1792 මාර්තු 11 වන දින ෆ්‍රීටවුන් ජනාවාස ගොඩනැගීමට ගියහ. පදිංචිකරුවන්. ක්ලාක්සන් මුලදී ග්‍රැන්විල් නගරයේ දිවි ගලවා ගත් අයට නව ජනාවාසයට සම්බන්ධ වීම තහනම් කළේය. පදිංචිකරුවන් ෆ්‍රීටවුන් ගොඩනැගුවේ ඇමරිකානු දකුණේ ඔවුන්ගේ ජීවිතයෙන් ඔවුන් දන්නා විලාසිතාවන් ය; ඔවුන් ඇමරිකානු විලාසිතා සහ ඇමරිකානු පුරුදු ද දිගටම කරගෙන ගියහ. මීට අමතරව, බොහෝ දෙනෙක් ෆ්‍රීටවුන් හි ක්‍රමවේද අනුගමනය කළහ.
1790 ගණන් වලදී, වැඩිහිටි කාන්තාවන් ඇතුළු පදිංචිකරුවන් ප්‍රථම වරට මැතිවරණ සඳහා ඡන්දය ප්‍රකාශ කළහ.[24] 1792 දී, බ්‍රිතාන්‍යයේ කාන්තා ඡුන්ද බලය ව්‍යාපාරයන් පෙරදැරිව ගත් පියවරක් ලෙස, තුනෙන් එකක් කාන්තාවන් වූ සියලූම ගෘහ මූලිකයන්ට ඡන්ද අයිතිය ලබා දෙන ලදී.[25] සියෙරා ලියොන්හි කළු පදිංචිකරුවන් යුරෝපීය රටවල ඔවුන්ගේ සුදු සමානත්වයට වඩා බොහෝ ස්වයං පාලනයක් භුක්ති වින්දා. කළු සංක්‍රමණිකයන් විවිධ මට්ටමේ දේශපාලන නියෝජිතයන්, 'දසයෙන් කොටස' තෝරා පත් කර ගත් අතර, ඔවුන් සෑම පදිංචිකරුවන් දුසිමක්ම නියෝජනය කළ සහ විශාල ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරන 'සිය ගණනක්' නියෝජනය කළහ. නෝවා ස්කොටියා හි මෙවැනි නියෝජනයක් නොතිබුණි.[26] ෆ්‍රීටවුන් හි සමාජය ගොඩනැගීමේ ආරම්භක ක්‍රියාවලිය දරුණු අරගලයක් විය. ඔටුන්න ප්‍රමාණවත් තරම් මූලික සැපයුම් සහ ප්‍රතිපාදන සපයා නොතිබූ අතර නීතිවිරෝධී වහල් වෙළඳාම සහ නැවත වහල්භාවයේ අවදානම හේතුවෙන් පදිංචිකරුවන්ට දිගින් දිගටම තර්ජන එල්ල විය.[27]
ජැමෙයිකානු මෙරූන් සහ නිදහස් අප්‍රිකානුවන්
[සංස්කරණය]ලන්ඩන් ආයෝජකයින් විසින් පාලනය කරන ලද සියෙරා ලියොන් සමාගම පදිංචිකරුවන්ට ඉඩම සින්නක්කරව ගැනීමට ඉඩ දීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය. 1799 දී සමහර පදිංචිකරුවන් කැරලි ගැසූහ. 1800 දී කුඩ්ජෝ නගරය (ට්‍රෙලව්නි ටවුන්) සිට නෝවා ස්කොටියා හරහා ප්‍රවාහනය කරන ලද ජැමෙයිකානු මෙරූන් භටයින් 500කට අධික පිරිසක් ගෙන ඒමෙන් ඔටුන්න හිමි කැරැල්ල මැඩපැවැත්වීමට සමත් විය. මෙම ක්‍රියාවලියේදී සියරා ලියොන්හි ජැමෙයිකානු මෙරූන්වරු හොඳම නිවාස සහ ගොවිපළවල් සුරක්ෂිත කර ගත්හ.[28]
1808 ජනවාරි 1 වන දින, සියරා ලියොන් සමාගමේ ආණ්ඩුකාර සහ ප්‍රමුඛ පෙළේ අහෝසි කරන්නෙකු වූ තෝමස් ලුඩ්ලම් සමාගමේ ප්‍රඥප්තිය යටත් විය. මෙය වසර 16 ක යටත් විජිතයක් පවත්වාගෙන යාම අවසන් විය. බ්‍රිතාන්‍ය කිරීටය සියරා ලියොන් සමාගම අප්‍රිකානු ආයතනය ලෙස ප්‍රතිසංවිධානය කළේය; එය දේශීය ආර්ථිකය වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා යොමු කරන ලදී. එහි සාමාජිකයින් දේශීය ව්‍යවසායකයින් දිරිගැන්වීමට බලාපොරොත්තු වූ බ්‍රිතාන්‍යයන් සහ සියෙරා ලියොන් වෙළඳාමේ (බ්‍රිතාන්‍ය) ඒකාධිකාරය දැරූ මැකෝලි සහ බබිංටන් සමාගම කෙරෙහි උනන්දුවක් දක්වන අය යන දෙකම නියෝජනය කළහ.[29]
ඒ සමගම (වහල් වෙළඳාම අහෝසි කරන ලද 1807 වහල් වෙළඳ පනත අනුගමනය කරමින්), රාජකීය නාවික හමුදාව විසින් කලින් වහල්භාවයට පත් අප්‍රිකානුවන් දහස් ගණනක් නීතිවිරෝධී වහල් නැව්වලින් නිදහස් කිරීමෙන් පසු ෆ්‍රීටවුන් වෙත භාර දෙන ලදී. මෙම නිදහස් වූ අප්‍රිකානුවන් හෝ නැවත අල්ලාගත් අය සුදු පදිංචිකරුවන්, නෝවා ස්කොටියානු පදිංචිකරුවන් සහ ජැමෙයිකානු මෙරූන්වරුන් වෙත ආධුනිකයින් ලෙස ඩොලර් 20 කට අලෙවි කරන ලදී. බොහෝ නිදහස් වූ අප්‍රිකානුවන්ට දුර්වල ලෙස සැලකූ අතර අපයෝජනයට පවා ලක් වූයේ මුල් පදිංචිකරුවන්ගෙන් සමහරක් ඔවුන්ව ඔවුන්ගේ දේපළ ලෙස සැලකූ බැවිනි. ඔවුන්ගේ විවිධ නිජබිම් සහ සම්ප්‍රදායන්ගෙන් ඉවත් වූ නිදහස් අප්‍රිකානුවන්ට බටහිර පදිංචිකරුවන් සහ මෙරූන් විලාසිතාවන්ට අනුගත වීමට බල කෙරුනි. නිදසුනක් වශයෙන්, සමහර නිදහස් අප්‍රිකානුවන්ට ඔවුන්ගේ නම බටහිර ශබ්දයක් ලෙස වෙනස් කිරීමට බල කෙරුනි.[30] එය ප්‍රජාවේ කොටසක් ලෙස සලකන නිසා ඇතැමුන් මෙම වෙනස්කම් සතුටින් වැළඳ ගත්තද ඇතැමුන් මෙම වෙනස්කම් ගැන සතුටු නොවූ අතර තම අනන්‍යතාවය තබා ගැනීමට අවශ්‍ය විය. බොහෝ නිදහස් වූ අප්‍රිකානුවන් කෙතරම් අසතුටට පත්ව සිටියේද යත්, සියෙරා ලියොන් හැර ගොස් නැවත ඔවුන්ගේ මුල් ගම්වලට යාමෙන් ඔවුන් නැවත වහල්භාවයට විකිණීමේ හැකියාව අවදානමට ලක් කළහ.[30] නිදහස් වූ අප්‍රිකානුවන් අවසානයේ ඔවුන්ගේ සිරිත් විරිත් වෙනස් කර නෝවා ස්කොටියන්ස්, මෙරූන් සහ යුරෝපීයයන්ගේ සිරිත් විරිත් අනුගමනය කළත්, ඔවුන්ගේ ජනවාර්ගික සම්ප්‍රදායන් කිහිපයක් තබා ගත්හ.[31] නිදහස් වූ අප්‍රිකානුවන් සාර්ථක වෙළෙන්දන් බවට පත් වූ අතර[30] බටහිර අප්‍රිකාව පුරා ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ව්‍යාප්ත කිරීමත් සමඟ, ඔවුන් නෝවා ස්කොටියන්ස් සහ මෙරූන් සමඟ විවාහ වූ අතර, එම කණ්ඩායම් දෙක අවසානයේ අප්‍රිකානු සහ බටහිර සමාජවල එකතුවක් බවට පත් විය.[31]:3–4, 223–255
මෙම නිදහස් වූ අප්‍රිකානුවන් අප්‍රිකාවේ බොහෝ ප්‍රදේශවලින් පැමිණි නමුත් ප්‍රධාන වශයෙන් බටහිර වෙරළ තීරයෙන් පැමිණි අය වූහ. 18 වන සහ 19 වන සියවස් අතර, නිදහස් කරන ලද අප්‍රිකානු ඇමරිකානුවන්, සමහර ඇමරිකානු ලයිබීරියානු "සරණාගතයින්" සහ විශේෂයෙන් ඇෆ්‍රෝ-කැරිබියානුවන්, ප්‍රධාන වශයෙන් ජැමෙයිකානු මෙරූන්වරු ද ෆ්‍රීටවුන් හි සංක්‍රමණය වී පදිංචි වූහ. මෙම ජනයා එක්ව ක්‍රියෝල්/ක්‍රියෝ ජනවාර්ගිකත්වය සහ ඉංග්‍රීසි පාදක ක්‍රියෝල් භාෂාවක් (ක්‍රියෝ) පිහිටුවා ගත් අතර එය රටේ බොහෝ ජනවර්ග අතර භාවිතා වන භාෂා භාෂාව සහ තථ්‍ය ජාතික භාෂාව වේ.[32][33][34][35]
යටත් විජිත යුගය (1800-1961)
[සංස්කරණය]යටත් විජිත යුගයේදී සියරා ලියොන් බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය යටතේ විකාශනය වූ අතර වහල් වෙළඳාම අහෝසි කිරීමෙන් පසු අවතැන් වූ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් සමන්විත අද්විතීය ජනාවාස රටාවක් ඇත. සියෙරා ලියොන් බටහිර අප්‍රිකාවේ අධ්‍යාපන මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස වර්ධනය වූ අතර, 1827 හි ෆෝරා බේ විද්‍යාලය පිහිටුවීමත් සමඟ කලාපය පුරා ඉංග්‍රීසි කතා කරන අප්‍රිකානුවන් ආකර්ෂණය කර ගත්තේය.
1800 ගණන්වල සියෙරා ලියොන් ජනාවාස කිරීම සුවිශේෂී වූයේ, 1807 දී බ්‍රිතාන්‍ය වහල් වෙළඳාම අහෝසි කිරීමෙන් පසු යටත් විජිතයට ගෙන එන ලද අවතැන් වූ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් ජනගහනය සමන්විත වීමයි. සියෙරා ලියොන් වෙත පැමිණි පසු, සෑම නැවත අල්ලා ගත් තැනැත්තාටම ලියාපදිංචි අංකයක් ලබා දෙන ලදී. ඔවුන්ගේ භෞතික ගුණාංග පිළිබඳ තොරතුරු නිදහස් අප්‍රිකානුවන්ගේ ලේඛනයට ඇතුළත් කරනු ලැබේ. බොහෝ විට ලේඛනගත කිරීම ආත්මීය වන අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස සාවද්‍ය ඇතුළත් කිරීම් සිදු වන අතර, ඒවා ලුහුබැඳීමට අපහසු වේ. 1808 නිදහස් අප්‍රිකානුවන්ගේ ලේඛනය සහ 1812 අල්ලාගත් නීග්‍රෝවරුන්ගේ ලැයිස්තුව (1808 ලේඛනය අනුකරණය කරන ලද) අතර ඇති වෙනස්කම්, විශේෂයෙන් නම්වල ඇතුළත් කිරීම්වල විෂමතා හෙළි කළේය; බොහෝ ප්‍රතිග්‍රාහකයන් ඔවුන්ගේ නම් ඉංග්‍රීසි අනුවාදවලට වෙනස් කිරීමට තීරණය කළ අතර එය ඔවුන් පැමිණි පසු සොයා ගැනීමේ දුෂ්කරතාවයට දායක විය.[36]
19 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, ෆ්‍රීටවුන් කලාපයේ බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත ආණ්ඩුකාරයාගේ වාසස්ථානය ලෙස සේවය කළ අතර ඔහු ගෝල්ඩ් කෝස්ට් (දැන් ඝානාව) සහ ගැම්බියා ජනාවාස ද පරිපාලනය කළේය. සියෙරා ලියොන් බ්‍රිතාන්‍ය බටහිර අප්‍රිකාවේ අධ්‍යාපන මධ්‍යස්ථානය ලෙස වර්ධනය විය.[37] බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් 1827 දී ෆවුරා බේ විද්‍යාලය පිහිටුවන ලද අතර එය බටහිර වෙරළ තීරයේ ඉංග්‍රීසි කතා කරන අප්‍රිකානුවන්ගේ චුම්බකයක් බවට පත්විය. සියවසකට වැඩි කාලයක්, එය බටහිර උප සහරා අප්‍රිකාවේ ඇති එකම යුරෝපීය විලාසිතාවේ විශ්ව විද්‍යාලය විය. සැමුවෙල් අජේයි ක්‍රවුදර් ඇතුළත් වූ පළමු ශිෂ්‍යයා විය.[38] ෆවුරා බේ විද්‍යාලය ඉක්මනින්ම බ්‍රිතාන්‍ය බටහිර අප්‍රිකාවේ උසස් අධ්‍යාපනය අපේක්ෂා කරන ක්‍රියෝල්ස්/ක්‍රියෝ ජනතාව සහ අනෙකුත් අප්‍රිකානුවන් ඇද ගන්නා ලදී. මේවාට නයිජීරියානුවන්, ඝානාවරුන්, අයිවෝරියානුවන් සහ වෙනත් අය, විශේෂයෙන් දේවධර්ම හා අධ්‍යාපන ක්ෂේත්‍රවල ඇතුළත් විය. ෆ්‍රීටවුන් සහ ඒ අවට ප්‍රදේශවල ඇති විශිෂ්ට පාසල් සංඛ්‍යාව හේතුවෙන් ෆ්‍රීටවුන් හැඳින්වූයේ "අප්‍රිකාවේ ඇතන්ස්" ලෙසිනි.[39]
බ්‍රිතාන්‍යයන් වැඩිපුරම අන්තර් ක්‍රියා කළේ ෆ්‍රීටවුන් හි ක්‍රියෝ ජනතාව සමඟ වන අතර ඔවුන් බොහෝ වෙළඳාම කළේ අභ්‍යන්තරයේ ආදිවාසී ජනතාව සමඟ ය. උගත් ක්‍රියෝ ජනයා යටත් විජිත ආන්ඩුව තුළ බොහෝ තනතුරු දැරූ අතර, ඔවුන්ට තත්වය සහ හොඳ වැටුප් සහිත තනතුරු ලබා දුන්හ. 1884-85 බර්ලින් සමුළුවෙන් පසුව, යුරෝපීය බලවතුන් විසින් "ඵලදායි වාඩිලෑම" ලෙස විස්තර කරන ලද දේ තෘප්තිමත් කිරීම සඳහා රට අභ්‍යන්තර ප්‍රදේශ මත වැඩි ආධිපත්‍යයක් ස්ථාපිත කිරීමට අවශ්‍ය බව බ්‍රිතාන්‍යයන් තීරණය කළහ. 1896 දී එය සියෙරා ලියොන් ආරක්ෂක ප්‍රදේශය ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරමින් මෙම ප්‍රදේශ ඈඳා ගන්නා ලදී.[40] මෙම වෙනසත් සමඟ, බ්‍රිතාන්‍යයන් තම පරිපාලනය කලාපය තුළ ව්‍යාප්ත කිරීමට පටන් ගත් අතර, බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් තනතුරුවලට බඳවා ගත් අතර ක්‍රියෝ මිනිසුන් රජයේ තනතුරුවලින් සහ ෆ්‍රීටවුන් හි අවශ්‍ය නේවාසික ප්‍රදේශවලින් පවා තල්ලු කළහ.[40]
සියෙරා ලියොන් බ්‍රිතාන්‍ය ඈඳාගැනීමේදී, රටේ උතුරේ සහ දකුණේ ප්‍රධානීන් යටත් විජිත පරිපාලකයින් විසින් පනවන ලද "පැල්පත් බද්දට" විරුද්ධ විය. උතුරේ, අල්මාමි සුලුකු නම් ලිම්බා ප්‍රධානියෙක් තම භූමිය ආරක්ෂා කර ගැනීමට සටන් කරමින් සිටි අතර, රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික බලය යොදා ආරක්ෂක පරිපාලකයින් රැවටීමට සහ "පැල්පත් බද්දට" එරෙහිව සටන් කරන කස්සේ ප්‍රමුඛ ටෙම්නේ ප්‍රධානියෙකු වන බායි බුරේට සහාය වීමට සටන්කරුවන් යවන ලදී. මෙම යුද්ධය පසුව 1898 හට් බදු යුද්ධය ලෙස හඳුන්වන ලදී.
මැඩම් යෝකෝ (ආ. 1849-1906) සංස්කෘතිය සහ අභිලාෂය ඇති කාන්තාවක්. ඇය ක්පා මෙන්ඩේ ප්‍රධානියා පාලනය කිරීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් පොළඹවා ගැනීම සඳහා මිත්‍රශීලී සන්නිවේදනය සඳහා ඇයගේ හැකියාව යොදා ගත්තාය. ඇය බ්‍රිතාන්‍යයන් සමඟ ඇති මිත්‍රත්වය විශ්වාස නොකළ ප්‍රාදේශීය ප්‍රධානීන් සමඟ සන්නිවේදනය කිරීමට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකභාවය භාවිතා කළාය. යෝකෝ මැඩම් බ්‍රිතාන්‍යයන්ට සහාය දුන් නිසා, සමහර උප ප්‍රධානීන් කැරලි ගැසූ අතර, යෝකෝට පොලිස් බැරැක්කවල රැකවරණය ලැබුණි. ඇයගේ පක්ෂපාතිත්වය වෙනුවෙන් වික්ටෝරියා රැජින විසින් ඇයට රිදී පදක්කමක් පිරිනමන ලදී. 1906 වන තෙක් යෝකෝ මැඩම් නව බ්‍රිතාන්‍ය ආරක්ෂක ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන ප්‍රධානියා ලෙස පාලනය කළාය.
බ්‍රිතාන්‍ය විසින් ආරක්ෂක ප්‍රදේශය ඈඳා ගැනීම ආදිවාසී ප්‍රධානීන්ගේ ස්වෛරීභාවයට බාධාවක් විය. ඔවුන් ප්‍රධානීන් ප්‍රාදේශීය පාලන ඒකක ලෙස නම් කරන ලදී, පෙර භාවිතාව මෙන් ඔවුන් සමඟ තනි තනිව කටයුතු කිරීම වෙනුවට. හට් බදු යුද්ධයේ ප්‍රධාන උසිගැන්වීම්කරුවෙකු ලෙස පසුව අසාධාරණ ලෙස නිරූපණය කරන ලද බායි බුරේ වැනි දිගුකාලීන මිත්‍ර පාක්ෂිකයින් සමඟ පවා ඔවුන් සබඳතා පවත්වා ගත්තේ නැත.[41]
1898 දී ආරක්ෂක ප්‍රදේශයේ හමුදා ආණ්ඩුකාර කර්නල් ෆ්‍රෙඩ්රික් කාඩිව් නිවාස සඳහා නව බද්දක් ස්ථාපිත කළ අතර ප්‍රධානීන්ට මාර්ග නඩත්තු කිරීමට තම ජනතාව භාවිතා කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. බදු බොහෝ විට නිවාසවල වටිනාකමට වඩා වැඩි වූ අතර, ප්‍රධානීන් 24 දෙනෙකු කාර්ඩියු වෙත පෙත්සමක් අත්සන් කරමින්, මෙය කෙතරම් විනාශකාරීද යන්න ප්‍රකාශ කළේය. ඔවුන්ගේ යැපුම් කෘෂිකර්මයෙන් කාලය ගත කිරීමට ඔවුන්ගේ ජනතාවට හැකියාවක් තිබුණේ නැත. ඔවුන් බදු ගෙවීමට විරුද්ධ වීම, නව යටත් විජිත අවශ්‍යතා පිළිබඳ ආතතීන් සහ ප්‍රධානීන් කෙරෙහි පරිපාලනයේ සැකය, හට් බද්දට හේතු විය. බ්‍රිතාන්‍යයන් මුලින්ම වෙඩි තැබුවා. ප්‍රධාන වශයෙන් ටෙම්නේ ජනයාගේ උතුරු පෙරමුණ මෙහෙයවනු ලැබුවේ බායි බුරේ විසිනි. බොහෝ දුරට මෙන්ඩේ මිනිසුන්ගෙන් සමන්විත දකුණු පෙරමුණ වෙනත් හේතූන් මත ගැටුමට තරමක් පසුව ඇතුල් විය.
මාස කිහිපයක් පුරා, බූරේගේ සටන්කාමීන්ට වඩා බලවත් බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාවන්ට වඩා වාසියක් තිබූ නමුත් දෙපාර්ශ්වයම සිය ගණනකට මාරාන්තික විය.[42] බුරේ 1898 නොවැම්බර් 11 දින යටත් වූයේ ඔහුගේ ජනතාවගේ භූමිය සහ වාසස්ථාන විනාශ කිරීම අවසන් කිරීමට ය. බ්‍රිතාන්‍ය රජය ලිහිල් බව නිර්දේශ කළද, ප්‍රධානියා සහ සහචරයින් දෙදෙනකු ගෝල්ඩ් කෝස්ට්හි පිටුවහල් කිරීමට කාඩිව් අවධාරනය කළේය; ඔහුගේ රජය ප්‍රධානියාගේ රණශූරයන් 96 දෙනෙකු එල්ලා මරා දැමීය. බුරේට 1905 දී නැවත පැමිණීමට අවසර ලැබුණේ, ඔහු කස්සේහි ප්‍රධානියා නැවත ආරම්භ කළ විටය.[41] හට් බදු යුද්ධයේදී ටෙම්නේ සහ මෙන්ඩේගේ පරාජය, ආරක්ෂක සහ යටත් විජිත ආන්ඩුවට එරෙහි මහජන ප්‍රතිරෝධය අවසන් කළ නමුත් යටත් විජිත සමය පුරාවටම කඩින් කඩ කැරලි සහ කම්කරු නොසන්සුන්තාව පැවතුනි. 1955 සහ 1956 කෝලාහල වලට ආරක්ෂක ප්‍රදේශයේ "දස දහස් ගණනක්" සියෙරා ලියොන් වැසියන් සම්බන්ධ විය.[43]
දේශීය අප්‍රිකානු ප්‍රභූන් විසින් දිගටම ක්‍රියාත්මක කරන ලද ගෘහස්ථ වහල්භාවය 1928 දී අහෝසි කරන ලදී.[44] 1935 දී කැපී පෙනෙන සිදුවීමක් වූයේ ඩි බියර්ස් විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන සියෙරා ලියොන් තේරීම් භාරය වෙත ඛනිජ කැණීම් පිළිබඳ ඒකාධිකාරයක් ලබා දීමයි. ඒකාධිකාරය වසර 98 ක් පැවතිය යුතු විය. නැඟෙනහිර දියමන්ති හා අනෙකුත් ඛනිජ කැණීම් ව්‍යාප්ත වූ අතර, රටේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවලින් කම්කරුවන් එහි ඇදී ගියේය.
1924 දී, එක්සත් රාජධානියේ රජය සියෙරා ලියොන්හි පරිපාලනය යටත් විජිත සහ ආරක්ෂක ප්‍රදේශ ලෙස බෙදා, එක් එක් දේශපාලන ක්‍රම සමඟ. ජනපදය ෆ්‍රීටවුන් සහ එහි වෙරළබඩ ප්‍රදේශය විය; ප්‍රාදේශීය ප්‍රධානීන් විසින් ආධිපත්‍යය දරන අභ්‍යන්තර ප්‍රදේශ ලෙස ආරක්ෂක ප්‍රදේශය අර්ථ දක්වා ඇත. 1947 දී යටත් විජිතය සහ ආරක්ෂක ප්‍රදේශය යන දෙකටම එකම දේශපාලන ක්‍රමයක් සඳහා යෝජනා ඉදිරිපත් කිරීමත් සමඟ ආයතන දෙක අතර ඇති වූ ප්‍රතිවිරෝධය උණුසුම් විවාදයක් දක්වා වර්ධනය විය. බොහෝ යෝජනා පැමිණියේ යටත් විජිතයේ ජනගහනයට වඩා බොහෝ සෙයින් වැඩි වූ ප්‍රොටෙක්ටරේට් නායකයින්ගෙන්. අයිසැක් වොලස්-ජොන්සන් ගේ නායකත්වයෙන් යුත් ක්‍රියෝස් මෙම යෝජනා වලට විරුද්ධ වූයේ, ඒවායින් යටත් විජිතයේ ක්‍රියෝස්ගේ දේශපාලන බලය අඩු කිරීමට හේතු වනු ඇති බැවිනි.
1951 දී, ලමිනා සන්කෝ (උපත: එතෙල්ඩ්‍රඩ් ජෝන්ස්) ශ්‍රීමත් මිල්ටන් මාර්ගයි, සියාකා ස්ටීවන්ස්, මොහොමඩ් සනුසි මුස්තාපා, ජෝන් කරෙෆා-ස්මාර්ට්, කන්දේ බුරේ, ශ්‍රීමත් ඇල්බට් බන්ජායි, අමදු තේජාන් සහ ශ්‍රීමත් මිල්ටන් මාර්ගයි ඇතුළු විවිධ කණ්ඩායම්වල උගත් ආරක්ෂක නායකයින් සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කළේය. ආරක්ෂක ප්‍රදේශයේ බලවත් ප්‍රධානීන් සමඟ එක්ව සියරා ලියොන් මහජන පක්ෂය හෙවත් ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණ ආරක්ෂක පක්ෂය ලෙස පිහිටුවීමට කටයුතු කළේය. ශ්‍රීමත් මිල්ටන් මාර්ගායිගේ නායකත්වයෙන් යුත් SLPP, නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා බ්‍රිතාන්‍යයන් සහ ෆ්‍රීටවුන් හි පිහිටි උගත් ක්‍රියෝ-ආධිපත්‍ය සහිත යටත් විජිතය සමඟ සාකච්ඡා කළහ.[45] මිල්ටන් මාර්ගායිගේ තීක්ෂණ දේශපාලනය නිසා උගත් ආරක්ෂක ප්‍රභූන්ට ක්‍රියෝ නොසැලකිලිමත්කම හමුවේ පරම ප්‍රධානීන් සමඟ එකතු වීමට හැකි විය. පසුව, එක්සත් රාජධානියෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා විපක්ෂ නායකයින් සහ මධ්‍යස්ථ ක්‍රියෝ මූලද්‍රව්‍ය දිනා ගැනීමට මාර්ගායි එම දක්ෂතා භාවිතා කළේය.[46]
1951 නොවැම්බරයේදී, මාර්ගයි විසින් නව ව්‍යවස්ථාවක් කෙටුම්පත් කිරීම අධීක්‍ෂණය කරන ලද අතර, එය වෙනම යටත් විජිත සහ ආරක්ෂක ව්‍යවස්ථාදායකයන් ඒකාබද්ධ කර යටත් විජිතකරණය සඳහා රාමුවක් සැපයීය.[47] 1953 දී සියෙරා ලියොන් වෙත ප්‍රාදේශීය අමාත්‍ය බලතල ලබා දුන් අතර මාර්ගයි සියෙරා ලියොන් ප්‍රාන්තයේ මහ ඇමති ලෙස තේරී පත් විය.[47] නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් සියරා ලියොන් පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ජාතීන් තුළ පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයක් ඇති බවට සහතික විය.[47] 1957 මැයි මාසයේදී සියරා ලියොන් සිය පළමු පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය පැවැත්වීය. එකල සියරා ලියොන් ජනපදයේ ජනප්‍රියම දේශපාලන පක්ෂය වූ මෙන්ම පළාත්වල ප්‍රබල ප්‍රධානීන්ගේ සහය ලැබූ ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණ පාර්ලිමේන්තුවේ වැඩිම ආසන සංඛ්‍යාවක් දිනාගත් අතර මාර්ගායි යළිත් මහ ඇමැති ධුරයට පත් වූයේ වැඩි ඡන්දයෙන්.
නිදහස සහ පශ්චාත් නිදහස් යුගය
[සංස්කරණය]සියෙරා ලියොන් 1961 දී එක්සත් රාජධානිය විසින් නිදහස ලබා දෙන ලදී, එය ස්වාධීනව පසුකාලීනව සැලකිය යුතු දේශපාලන අස්ථාවරත්වයකට මුහුණ දුන්නද, එය තනි-පක්ෂ රාජ්‍යයක් පිහිටුවීම සහ සිවිල් නොසන්සුන්තා කාල පරිච්ඡේද ඇතුළුව, ස්වකීය පාලන ව්‍යුහයන් සහිත රාජ්‍යයකට සංක්‍රමණය විය.
1960 නිදහස් සමුළුව
[සංස්කරණය]1960 අප්‍රේල් 20 වැනි දින, ලන්ඩනයේ පැවති නිදහස සඳහා වූ සාකච්ඡා වලදී II එලිසබෙත් රැජිනගේ රජය සහ බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත ලේකම් ඉයන් මැක්ලියෝඩ් සමඟ පවත්වන ලද ව්‍යවස්ථාමය සම්මන්ත්‍රණවලදී මිල්ටන් මාර්ගයි විසින් සාමාජිකයින් 24 දෙනෙකුගෙන් යුත් සියෙරා ලියොන් නියෝජිත කණ්ඩායමක් මෙහෙයවන ලදී.[48][49]
1960 මැයි 4 දින ලන්ඩනයේ පැවති සාකච්ඡා අවසානයේ, 1961 අප්‍රේල් 27 දින සියරා ලියොන් නිදහස ලබා දීමට එක්සත් රාජධානිය එකඟ විය.[48][49]
නිදහස (1961) සහ මාර්ගායි පරිපාලනය (1961-1964)
[සංස්කරණය]1961 අප්‍රේල් 27 වන දින, ශ්‍රීමත් මිල්ටන් මාර්ගායි සියරා ලියොන් මහා බ්‍රිතාන්‍යයෙන් නිදහස ලබා ගෙන රටේ ප්‍රථම අගමැති බවට පත් විය. සියෙරා ලියොන් හට තමන්ගේම පාර්ලිමේන්තුවක් සහ එහිම අගමැතිවරයෙකු සිටි අතර, එහි නීති වලින් 100%ක්ම සම්පාදනය කිරීමේ හැකියාව තිබුනා, කෙසේ වෙතත්, කැනඩාව සහ ඕස්ට්‍රේලියාව වැනි රටවල මෙන්, සියෙරා ලියොන් "ඩොමීනියන්" ලෙස පැවති අතර එලිසබෙත් රැජින රැජින විය.[50][51] සියෙරා ලියොන් වැසියන් දහස් ගණනක් වීදි බැස සැමරුම් කළහ. සියෙරා ලියොන් ඩොමීනියන් පාර්ලිමේන්තු ආණ්ඩු ක්‍රමයක් තබා ගත් අතර පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ජාතීන්ගේ සාමාජිකයෙකු විය. ප්‍රධාන විපක්ෂය වන සමස්ත මහජන කොංග්‍රසයේ (APC) නායක සියාකා ස්ටීවන්ස් සහ SLPP ආන්ඩුවේ තවත් ප්‍රකාශිත විවේචකයෙකු වනඅයිසැක් වොලස්-ජොන්සන්, අත්අඩංගුවට ගෙන ස්වාධීනත්වය කඩාකප්පල් කිරීමේ චෝදනාවට ලක්වූ තවත් දහසය දෙනෙකු සමඟ ෆ්‍රීටවුන් හි නිවාස අඩස්සියේ තබන ලදී.[52]
1962 මැයි මාසයේදී සියෙරා ලියොන් ස්වාධීන රාජ්‍යයක් ලෙස සිය පළමු මහ මැතිවරණය පැවැත්වීය. සියෙරා ලියොන් මහජන පක්ෂය (SLPP) පාර්ලිමේන්තුවේ බහු ආසන සංඛ්‍යාවක් දිනා ගත් අතර, මිල්ටන් මාර්ගායි නැවත අගමැති ලෙස තේරී පත් විය.
මාර්ගයි ඔහුගේ බලයේ සිටි කාලය තුළ සියෙරා ලියොන් වැසියන් අතර ජනප්‍රිය වූ අතර, බොහෝ දුරට ඔහුගේ ස්වයං ප්‍රහේලිකාව සඳහා ප්‍රසිද්ධ විය. ඔහු දූෂිතයෙක් හෝ ඔහුගේ බලය හෝ තත්ත්‍වය ප්‍රදර්ශනය කළේවත් නැත.[53] බහු පක්ෂ දේශපාලන ආයතන සහ තරමක් ශක්‍ය නියෝජිත ව්‍යූහයන් සහිත නීතියේ ආධිපත්‍යය සහ බලය බෙදීම මත ඔහු රජය පදනම් කළේය. සියරා ලියොන් වැඩි ආරවුලකින් තොරව මෙහෙයවීමට මාර්ගයි ඔහුගේ ගතානුගතික දෘෂ්ටිවාදය භාවිතා කළේය. විවිධ ජනවර්ග නියෝජනය කිරීමට ඔහු රජයේ නිලධාරීන් පත් කළේය. දේශපාලන පක්ෂ සහ උනන්දුවක් දක්වන කණ්ඩායම් අතර බලය බෙදාගැනීමෙන් මාර්ගායි දේශපාලනයේ තැරැව්කාර විලාසයක් භාවිතා කළේය. විශේෂයෙන්ම ඔහුගේ රජයේ ප්‍රධාන සගයන් වූ පළාත්වල බලවත් ප්‍රධානීන්ගේ මැදිහත්වීම.[තහවුරු කර නොමැත]
මිල්ටන් මාර්ගයිගේ ගේ අභාවයෙන් පසු සහ ඇල්බට් මාර්ගයිගේ ධුර කාලය (1964-1967)
[සංස්කරණය]1964 දී මිල්ටන් මාර්ගයිගේ අනපේක්ෂිත මරණයෙන් පසු, ඔහුගේ බාල අර්ධ සොහොයුරා වන ශ්‍රීමත් ඇල්බට් මාර්ගායි පාර්ලිමේන්තුව විසින් අගමැති ලෙස පත් කරන ලදී. ශ්‍රීමත් ඇල්බට්ගේ නායකත්වය විදේශ අමාත්‍ය ජෝන් කරෙෆා-ස්මාර්ට් විසින් කෙටියෙන් අභියෝග කරන ලද අතර, ශ්‍රීමත් ඇල්බට් ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණේ නායකත්ව තනතුරට පත්වීම ප්‍රශ්න කළේය. කරේෆා-ස්මාර්ට් විසින් ඇල්බට් මාර්ගායි අගමැති වීමට එරෙහිව SLPP පක්ෂය තුළ ප්‍රමුඛ කුඩා සුළුතර කණ්ඩායමක් මෙහෙයවීය. කෙසේ වෙතත්, ඇල්බට් මාර්ගායි SLPP නායකයා සහ අගමැති යන දෙඅංශයෙන්ම නෙරපා හැරීමේ උත්සාහයේදී ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණ තුළ පුළුල් සහයෝගයක් ලබා ගැනීමට කරේෆා-ස්මාර්ට් අසමත් විය. ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණේ සාමාජිකයින්ගෙන් විශාල බහුතරයක් කරේෆා-ස්මාර්ට් සම්බන්ධයෙන් ඇල්බට් මාර්ගායිට සහාය දැක්වූහ. ඇල්බට් මාගයි අග්‍රාමාත්‍යවරයා ලෙස දිවුරුම් දීමෙන් පසු, ඔහු තම වැඩිමහල් සොහොයුරා වන ශ්‍රීමත් මිල්ටන්ගේ රජයේ සේවය කළ ජ්‍යෙෂ්ඨ රාජ්‍ය නිලධාරීන් කිහිප දෙනෙකු සේවයෙන් පහ කළේ ඔවුන් කරේෆා-ස්මාර්ට් ඇතුළු ඔහුගේ පරිපාලනයට තර්ජනයක් ලෙස සලකමිනි.
ශ්‍රීමත් ඇල්බට් විරෝධතාවලට ප්‍රතිචාර වශයෙන් වැඩි වැඩියෙන් අත්තනෝමතික ක්‍රියාවලට යොමු වූ අතර, ඒකපාර්ශ්වික රාජ්‍යයක් පිහිටුවීමට උත්සාහ කරන අතරම, විරුද්ධවාදී සියලු මහජන කොංග්‍රසයට එරෙහිව නීති කිහිපයක් පනවන ලදී.[48][49] ශ්‍රීමත් ඇල්බට්, පැරමවුන්ට් ප්‍රධානීන්ට විධායක බලතල ලබා දීමේ යටත් විජිත උරුමයට විරුද්ධ වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් ඔහුගේ නැසීගිය සොහොයුරු ශ්‍රීමත් මිල්ටන්ගේ සගයන් වූහ. ඒ අනුව ඔවුන් ශ්‍රීමත් ඇල්බට් රට පුරා සිටින පාලක සභාවලට තර්ජනයක් ලෙස සැලකීමට පටන් ගත්හ. ක්‍රියෝල් ජනවාර්ගික කන්ඩායමේ සාමාජිකයින් විසින් ආධිපත්‍යය දැරූ අගනුවර සිවිල් සේවයේ සමස්ත විවිධාංගීකරණයක් තුළ, ෆ්‍රීටවුන් හි රටේ සිවිල් සේවයට ක්‍රියෝල් නොවන බොහෝ අය පත් කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඇල්බට් මාර්ගායි ක්‍රියෝල් ප්‍රජාව තුළ අප්‍රසාදයට පත් වූ අතර ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් ශ්‍රීමත් මිල්ටන්ට සහාය දැක්වූහ. මාර්ගයි ඔහුගේම වාර්ගික කණ්ඩායම මෙන්ඩේ[54] සමජාතීය ලෙස හමුදාව බවට පත් කිරීමට උත්සාහ කළ අතර, ප්‍රමුඛ තනතුරු සඳහා මෙන්ඩේ සාමාජිකයින්ට අනුග්‍රහය දැක්වීම සම්බන්ධයෙන් චෝදනා එල්ල විය.
1967 දී මාර්ගයිගේ ප්‍රතිපත්තිවලට එරෙහිව ෆ්‍රීටවුන් හි කැරලි ඇති විය. ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ඔහු රට පුරා හදිසි තත්ත්වයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය. ශ්‍රීමත් ඇල්බට් ට දූෂණ චෝදනා එල්ල වූ අතර මෙන්ඩේ ජනවාර්ගික කණ්ඩායමට පක්ෂව ස්ථිර ක්‍රියාමාර්ගයක ප්‍රතිපත්තියක් විය.[55] ඔහු සියෙරා ලියොන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රාජ්‍යයක සිට ඒකපාර්ශ්වික රාජ්‍යයක් බවට පත් කිරීමට ද උත්සාහ කළේය.[56]
1967 මහ මැතිවරණය සහ හමුදා කුමන්ත්‍රණ (1967-1968)
[සංස්කරණය]APC, එහි නායක සියාකා ස්ටීවන්ස් සමග, සමීපව තරඟ කළ 1967 මහ මැතිවරණයේදී SLPP අභිබවා පාර්ලිමේන්තුවේ කුඩා බහුතර ආසන සංඛ්‍යාවක් දිනා ගත්තේ ය. ස්ටීවන්ස් 1967 මාර්තු 21 දින අගමැති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.
බලයට පත්වී පැය කිහිපයක් ඇතුළත සියරා ලියොන් සන්නද්ධ හමුදාවේ අණදෙන නිලධාරී බ්‍රිගේඩියර් ජනරාල් ඩේවිඩ් ලංසානාගේ නායකත්වයෙන් යුත් ලේ රහිත හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ස්ටීවන්ස් බලයෙන් පහ කරන ලදී. ඔහු 1964 දී ඔහුව එම තනතුරට පත් කළ ඇල්බට් මාගයිගේ සමීප හිතවතෙකි. ෆ්‍රීටවුන් හි ස්ටීවන්ස් නිවාස අඩස්සියේ තැබූ ලංසානා, ගෝත්‍රික නියෝජිතයින් සභාවට තේරී පත්වන තෙක් අගමැතිගේ අධිෂ්ඨානය බලා සිටිය යුතු බව අවධාරනය කළේය. පසුව ස්ටීවන් නිදහස් කර රටින් පලා ගොස් අසල්වැසි ගිනියාවට පිටුවහල් විය. කෙසේ වෙතත්, 1967 මාර්තු 23 වන දින, බ්‍රිගේඩියර් ජෙනරාල් ඇන්ඩෲ ජුක්සන්-ස්මිත්ගේ නායකත්වයෙන් සියරා ලියොන් හමුදාවේ හමුදා නිලධාරීන් කණ්ඩායමක්, කමාන්ඩර් ලංසානාට එරෙහිව ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණයක් දියත් කළහ. ඔවුන් ආණ්ඩුවේ බලය අල්ලාගෙන, ලංසාන අත්අඩංගුවට ගෙන, ව්‍යවස්ථාව අත්හිටවූහ. කණ්ඩායම විසින් ජාතික ප්‍රතිසංස්කරණ කවුන්සිලය (NRC) පිහිටුවන ලදී, එහි සභාපති සහ රටේ රාජ්‍ය නායකයා ලෙස ඇන්ඩෲ ජුක්සන්-ස්මිත් පත් විය.[57]
1968 අප්‍රේල් 18 වන දින බ්‍රිගේඩියර් ජෙනරාල් ජෝන් අමදු බංගුරා විසින් නායකත්වය දුන් දූෂණ විරෝධී විප්ලවවාදී ව්‍යාපාරය (ACRM) ලෙස හැඳින්වූ සියරා ලියොන් හමුදාවේ පහත් පෙළේ සොල්දාදුවන් පිරිසක් NRC ජුන්ටාව පෙරලා දැමූහ. ACRM ජුන්ටාව බොහෝ ජ්‍යෙෂ්ඨ NRC සාමාජිකයන් අත්අඩංගුවට ගත්තේය. ඔවුන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කර ස්ටීවන්ස් වෙත නැවත බලය ලබා දුන් අතර, අවසානයේ ඔහු අගමැති ධුරයට පත් විය.[58]
ස්ටීවන්ස් බංගුරා 1970 දී අත්අඩංගුවට ගෙන කුමන්ත්‍රණ සහ රාජද්‍රෝහී චෝදනාවට ලක් කළේය. ස්ටීවන්ස් නැවත බලයට පැමිණීමට හේතු වූයේ බංගුරාගේ ක්‍රියාකලාපය නොතකා ඔහු වැරදිකරු වී මරණ දණ්ඩනයට නියම විය.[59] පළමු කුමන්ත්‍රණයට (1967) සම්බන්ධ ප්‍රධාන හමුදා නිලධාරීන් වූ බ්‍රිගේඩියර් ලංසානා සහ හිංගා නෝමන් ත්‍රිවිධ හමුදාවෙන් අවිචාරවත් ලෙස නෙරපා හරින ලද අතර ඔවුන් සිරගත කරන ලදී. නෝමන් ආණ්ඩුකාර ජනරාල් ශ්‍රීමත් හෙන්රි ලයිට්ෆුට්-බොස්ටන්ගේ ආරක්ෂකයෙකු විය.[60] පසුව ලංසානාට එරෙහිව නඩු පවරා රාජද්‍රෝහී චෝදනාවට වරදකරු වූ අතර 1975 දී මරණ දණ්ඩනයට නියම විය.[60]
එක්-පක්ෂ රාජ්‍යය සහ 'ජනරජයේ' උදාව (1968-1991)
[සංස්කරණය]
කුමන්ත්‍රණ මාලාවකින් පසුව ස්ටීවන්ස් 1968 දී නැවතත් අගමැති ලෙස බලයට පත් වූයේ විශාල බලාපොරොත්තුවක් සහ අභිලාෂයක් ඇතිවය. බහු පක්ෂ දේශපාලනයට නායකත්වය දුන් ඔහු කෙරෙහි දැඩි විශ්වාසයක් ඇති විය. ස්ටීවන්ස් සමාජවාදී මූලධර්ම යටතේ ගෝත්‍රිකයන් එකට ගෙන ඒමේ වේදිකාවක් මත උද්ඝෝෂනය කර ඇත. ඔහුගේ පළමු දශකය හෝ ඊට වැඩි කාලයක් බලයේ සිටි කාලය තුළ, ස්ටීවන්ස් ඔහුගේ පූර්වගාමීන් වන SLPP හි ඇල්බට් මාර්ගායි සහ NRC හි ජුක්සන්-ස්මිත් විසින් ගිවිසුම්ගත කරන ලද "නිෂ්ඵල පූර්ව මූල්‍ය යෝජනා ක්‍රම" ලෙස හැඳින්වූ සමහරක් නැවත සාකච්ඡා කළේය. SLPP සහ NRC විසින් මෙම ප්‍රතිපත්තිවලින් සමහරක් රට ආර්ථික වශයෙන් අවාසි සහගත තත්ත්වයකට පත් කර ඇති බව පැවසේ.[60]
ස්ටීවන්ස් විසින් රටේ තෙල් පිරිපහදුව, රජයට අයත් කේප් සියෙරා හෝටලය සහ සිමෙන්ති කම්හලක් ප්‍රතිසංවිධානය කරන ලදී.[61] ඔහු වික්ටෝරියා උද්‍යානයේ (දැන් ෆ්‍රීටවුන් විනෝද උද්‍යානය ලෙස හැඳින්වේ - 2017 සිට) ජුක්සන්-ස්මිත්ගේ පල්ලියක් සහ මුස්ලිම් පල්ලියක් ඉදිකිරීම අවලංගු කළේය. ස්ටීවන්ස් පසුව පළාත් සහ ෆ්‍රීටවුන් නගරය අතර ප්‍රවාහනය සහ චලනයන් වැඩිදියුණු කරන උත්සාහයන් ආරම්භ කළේය. පළාත්වල මාර්ග සහ රෝහල් ඉදිකරන ලද අතර, පැරමවුන්ට් ප්‍රධානීන් සහ පළාත් ජනතාව ෆ්‍රීටවුන්හි ප්‍රමුඛ බලවේගයක් බවට පත් විය.
කුමන්ත්‍රණ ප්‍රයත්න කිහිපයක පීඩනය යටතේ, සැබෑ හෝ වටහා ගත්, ස්ටීවන්ස්ගේ පාලනය වඩ වඩාත් අධිකාරීවාදී ලෙස වර්ධනය වූ අතර, ඔහුගේ සමහර උග්‍ර ආධාරකරුවන් සමඟ ඔහුගේ සබඳතාව පිරිහී ගියේය. ප්‍රචණ්ඩත්වය සහ බිය ගැන්වීම් හරහා ඔහු ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණ පක්ෂය තරඟකාරී දේශපාලනයෙන් ඉවත් කළේ මහ මැතිවරණයේදී බව ඇතැමුන් විශ්වාස කළහ. හමුදාවේ සහයෝගය පවත්වා ගැනීම සඳහා, ස්ටීවන්ස් සියරා ලියොන් සන්නද්ධ හමුදාවේ ප්‍රධානියා ලෙස ජනප්‍රිය ජෝන් අමදු බංගුරා තබා ගත්තේය.
සිවිල් පාලනයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, අතුරු මැතිවරණ පැවැත්විණි (1968 සරත් සෘතුවේ සිට) සහ සමස්ත APC කැබිනට් මණ්ඩලයක් පත් කරන ලදී. සන්සුන්ව සම්පූර්ණයෙන්ම යථා තත්ත්වයට පත් නොවීය. 1968 නොවැම්බරයේදී, පළාත්වල ඇති වූ නොසන්සුන්තාව හේතුවෙන් රට පුරා හදිසි තත්වයක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට ස්ටීවන්ස් සමත් විය. සියෙරා ලියොන් හමුදාවේ බොහෝ ජ්‍යෙෂ්ඨ නිලධාරීන් ස්ටීවන්ස්ගේ ප්‍රතිපත්ති සහ ඔහු සියෙරා ලියොන් හමුදාව හසුරුවන ආකාරය ගැන මහත් කලකිරීමට පත් වූ නමුත් කිසිවෙකුට ස්ටීවන්ස්ට මුහුණ දීමට නොහැකි විය. ස්ටීවන්ස් නැවත අගමැති ලෙස පත් කළ බ්‍රිගේඩියර් ජෙනරාල් බංගුරා, ස්ටීවන්ස් පාලනය කළ හැකි එකම පුද්ගලයා ලෙස පුළුල් ලෙස සැලකේ. හමුදාව බංගුරාට කැප වූ අතර, මෙය ඔහු ස්ටීවන්ස්ට අනතුරුදායක විය. 1970 ජනවාරි මාසයේදී බංගුරා අත්අඩංගුවට ගෙන කුමන්ත්‍රණ කිරීම සහ ස්ටීවන්ස් රජයට එරෙහිව කුමන්ත්‍රණයක් කිරීමට කුමන්ත්‍රණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් ඔහුට චෝදනා එල්ල විය. මාස කිහිපයක් පැවති නඩු විභාගයකින් පසු බංගුරා වරදකරු කොට මරණ දණ්ඩනයට නියම විය. 1970 මාර්තු 29 වන දින බ්‍රිගේඩියර් බංගුරා ෆ්‍රීටවුන්හිදී එල්ලා මරා දමන ලදී.
බංගුරා ඝාතනය කිරීමෙන් පසු, මරණ දඬුවමට ලක් වූ ජෙනරාල්ට පක්ෂපාතී සොල්දාදුවන් පිරිසක් ස්ටීවන්ස්ගේ රජයට එරෙහිව ෆ්‍රීටවුන් සහ රටේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල කැරැල්ලක් පැවැත්වීය. ජනාධිපතිට එරෙහි කැරැල්ලට සහභාගී වීම නිසා සොල්දාදුවන් දුසිම් ගනනක් ෆ්‍රීටවුන් හි යුධ අධිකරණයක් විසින් අත්අඩංගුවට ගෙන වරදකරුවන් කරන ලදී. අත්අඩංගුවට ගත් සොල්දාදුවන් අතර එතරම් ප්‍රසිද්ධ නැති හමුදා කෝප්‍රල්වරයෙකු වන ෆොඩේ සන්කෝ, ප්‍රබල බංගුරා ආධාරකරුවෙකු වූ අතර පසුව ඔහු විප්ලවවාදී එක්සත් පෙරමුණ (RUF) පිහිටුවනු ඇත. කෝප්‍රල් සන්කොහ් වරදකරු වී වසර හතක් සිරගත කරනු ලැබුවේ ෆ්‍රීටවුන් හි පඩෙම්බ පාර බන්ධනාගාරයේ ය.
1971 අප්‍රේල් මාසයේදී නව ජනරජ ව්‍යවස්ථාවක් සම්මත කරන ලද අතර ඒ යටතේ ස්ටීවන්ස් ජනාධිපති විය. 1972 අතුරු මැතිවරණයේ දී, විපක්ෂයේ SLPP, APC සහ මිලීෂියාව විසින් බිය ගැන්වීම් සහ පරිපාටිමය බාධා කිරීම් ගැන පැමිණිලි කළේය. 1973 මහ මැතිවරණය SLPP වර්ජනය කරන තරමට මෙම ගැටලු උග්‍ර විය. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, තේරී පත් වූ ආසන 85න් 84ක් APC විසින් දිනා ගන්නා ලදී.[62]
1974 දී ජනාධිපති ස්ටීවන්ස් බලයෙන් පහ කිරීමට කුමන්ත්‍රණයක් අසාර්ථක වූ අතර එහි නායකයින් මරා දමන ලදී. 1974 මැද භාගයේදී, ස්ටීවන්ස් විසින් එවකට ගිනියා ජනාධිපති අහමඩ් සේකූ ටූරේගේ සමීප සගයෙකු වූ බැවින්, ස්ටීවන්ස් විසින් ඉල්ලා සිටි පරිදි ගිනියානු සොල්දාදුවන්, ඔහුගේ බලය රඳවා තබා ගැනීමට උපකාර කිරීම සඳහා රට තුළ ස්ථානගත කරන ලදී. 1976 මාර්තු මාසයේදී ස්ටීවන්ස් ජනාධිපති ලෙස දෙවන පස් අවුරුදු ධුර කාලය සඳහා විපක්ෂයකින් තොරව තේරී පත් විය. 1975 ජූලි 19 වන දින, කුමන්ත්‍රණයක් කිරීමට තැත් කිරීමේ චෝදනාවට වරදකරු වූ ඩේවිඩ් ලන්සානා, හිටපු කැබිනට් අමාත්‍ය මොහොමඩ් සොරි ෆෝනා (ලේඛක අමිනත්ත ෆෝනාගේ පියා), බ්‍රිගේඩියර් ජෙනරාල් ඊබ්‍රහිම් බාෂ් ටකී සහ ලුතිනන් හබීබ් ලංසානා කමාරා ඇතුළු ජ්‍යෙෂ්ඨ හමුදා සහ රාජ්‍ය නිලධාරීන් 14 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.
1977 දී, රජයට එරෙහිව රටපුරා ශිෂ්‍ය උද්ඝෝෂණයක් සියරා ලියොන්හි දේශපාලනය කඩාකප්පල් කළේය. හමුදාව සහ ස්ටීවන්ස්ගේම පුද්ගලික විශේෂ ආරක්ෂක අංශය (SSD) විසින් මෙම පෙලපාලිය ඉක්මනින් මැඩපවත්වන ලදී, ඔහුව ආරක්ෂා කිරීමට සහ ඔහුගේ බලය පවත්වා ගැනීමට ඔහු විසින් නිර්මාණය කරන ලද දැඩි ලෙස සන්නද්ධ පැරාමිලිටරි බලකායකි.[63] SSD නිලධාරීන් ස්ටීවන්ස්ට පක්ෂපාතී වූ අතර ස්ටීවන්ස්ගේ රජයට එරෙහි ඕනෑම කැරැල්ලක් හෝ විරෝධතාවක් මැඩපැවැත්වීම සඳහා රට පුරා යොදවා ඇත. එම වසරේ අගභාගයේදී මහා මැතිවරණයක් කැඳවන ලද අතර එහිදී දූෂණය නැවතත් ආවේණික විය. APC ආසන 74 ක් සහ SLPP 15 ක් දිනා ගත්තේය. 1978 දී, APC-ප්‍රමුඛ පාර්ලිමේන්තුව රට ඒක-පක්ෂ රාජ්‍යයක් බවට පත් කරමින් නව ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලදී. 1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව APC සියෙරා ලියොන් හි එකම නීත්‍යානුකූල දේශපාලන පක්ෂය බවට පත් කරන ලදී.[64] මෙම පියවර රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල ආන්ඩුවට එරෙහිව තවත් ප්‍රධාන පෙලපාලියකට තුඩු දුන් නමුත් එය හමුදාව සහ ස්ටීවන්ස්ගේ SSD බලකාය විසින් ද මැඩපවත්වන ලදී.
ස්ටීවන්ස් සාමාන්‍යයෙන් විවේචනයට ලක්වන්නේ ඒකාධිපති ක්‍රම සහ රජයේ දූෂණ සම්බන්ධයෙන්, නමුත් ඔහු රට ස්ථාවරව තබා සිවිල් යුද්ධයකට කඩා වැටීමෙන් වලක්වා ගත්තේය. ඔහු තවමත් භාවිතා කරන රාජ්‍ය ආයතන නිර්මාණය කළේය. ස්ටීවන්ස් විසින් විවිධ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වල සාමාජිකයින් ඔහුගේ සර්ව-ප්‍රමුඛ APC රජයට ඇතුළත් කර ගැනීමෙන් රජය තුළ වාර්ගික ධ්‍රැවීකරණය අඩු කළේය.
සියාකා ස්ටීවන්ස් වසර දහඅටක් බලයේ සිටීමෙන් පසු 1985 නොවැම්බර් මාසයේදී දේශපාලනයෙන් විශ්‍රාම ගත්තාය. 1985 නොවැම්බරයේදී ෆ්‍රීටවුන් හි පැවති පක්ෂයේ අවසන් නියෝජිත සමුළුවේදී APC විසින් ස්ටීවන්ස්ගේ අනුප්‍රාප්තිකයා වීමට නව ජනාධිපති අපේක්ෂකයෙකු නම් කරන ලදී. අපේක්ෂකයා වූයේ සියරා ලියොන් සන්නද්ධ හමුදාවේ ප්‍රධානී මේජර් ජෙනරාල් ජෝසප් සයිදු මෝමෝ සහ ඔහුගෙන් පසු ඔහුගෙන් පසු වීමට ස්ටීවන්ස්ගේම තේරීමයි. සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධානියා ලෙස, ජෙනරාල් මෝමෝ ඔහුව එම තනතුරට පත් කළ ස්ටීවන්ස්ට පක්ෂපාතී විය. ස්ටීවන්ස් මෙන්ම මෝමෝ ද සුළුතර ලිම්බා ජනවාර්ගික කණ්ඩායමේ සාමාජිකයෙකි.
එකම අපේක්ෂකයා ලෙස, මොමෝහ් විරුද්ධත්වයෙන් තොරව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර 1985 නොවැම්බර් 28 දින Freetown හි සියරා ලියොන්හි දෙවන ජනාධිපතිවරයා ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. APC සාමාජිකයින් අතර ඒක-පක්ෂ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයක් 1986 මැයි මාසයේදී පැවැත්විණි. ජනාධිපති මොමෝහ් ඔහුගෙන් පසු සියරා ලියොන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා ලෙස ඔහුගේ හිටපු හමුදා සගයා සහ ප්‍රධාන සගයා වූ මේජර් ජෙනරාල් මොහොමඩ් ටරාවලි පත් කළේය. ජෙනරල් ටරාවලි ද ශක්තිමත් පක්ෂපාතී සහ ප්‍රධාන මෝමෝ ආධාරකරුවෙකි. ජනාධිපති මෝමෝ සියරා ලියොන් පොලිසියේ ප්‍රධානියා ලෙස ජේම්ස් බම්බේ කමාරා නම් කළේය. බම්බේ කමරා ද ශක්තිමත් මොමෝහ් පක්ෂපාතී සහ ආධාරකරුවෙකු විය. මොමෝහ් හිටපු ජනාධිපති සියාකා ස්ටීවන්ස් වෙතින් බිඳී ගියේ බලවත් SSD විශේෂ පැරාමිලිටරි බලකායක් ලෙස සියෙරා ලියොන් පොලිසියට ඒකාබද්ධ කිරීමෙනි. ජනාධිපති ස්ටීවන්ස් යටතේ, SSD සියෙරා ලියොන් මිලිටරි සහ සියෙරා ලියොන් පොලිස් බලකායෙන් ස්වාධීනව ඔහුගේ බලය පවත්වා ගැනීමට භාවිතා කරන බලවත් පුද්ගලික බලකායක් විය. බම්බේ කමරාගේ නායකත්වය යටතේ සියෙරා ලියොන් පොලිසියට ජනාධිපති මෝමෝගේ රජය විවේචනය කරන්නන්ට එරෙහිව ශාරීරික හිංසනය, අත්අඩංගුවට ගැනීම් සහ බිය ගැන්වීම් සම්බන්ධයෙන් චෝදනා එල්ල විය.
ජනාධිපති මොමෝහ් හමුදාව සමඟ ඇති ශක්තිමත් සබඳතා සහ දූෂණයට එරෙහිව ඔහුගේ වාචික ප්‍රහාර නිසා සියෙරා ලියොන් වැසියන් අතර ඔහුට අවශ්‍ය මූලික සහයෝගය ලැබිණි. ජනාධිපති මොමෝහ් යටතේ නව APC කැබිනට් මණ්ඩලයේ නව මුහුණු නොමැති වීම සහ ස්ටීවන්ස්ගේ රජයෙන් පැරණි මුහුණු බොහොමයක් නැවත පැමිණීමත් සමඟ, මොමෝහ් හුදෙක් ස්ටීවන්ස්ගේ පාලනය පවත්වාගෙන යන බවට විවේචන ඉක්මනින්ම මතු විය.
මොමෝහ් පරිපාලනය යටතේ ඉදිරි වසර කිහිපය දූෂණයෙන් සංලක්ෂිත වූ අතර, ජ්‍යෙෂ්ඨ කැබිනට් අමාත්‍යවරුන් කිහිප දෙනෙකු නෙරපා හැරීමෙන් Momoh එය නිෂ්ක්‍රීය කළේය. දූෂණයට එරෙහි ඔහුගේ යුද්ධය විධිමත් කිරීම සඳහා ජනාධිපති මෝමෝ "දේශපාලන නායකයින් සහ රාජ්‍ය සේවකයන් සඳහා ආචාර ධර්ම පද්ධතියක්" ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1987 මාර්තු මාසයේදී ජනාධිපති මොමෝහ් බලයෙන් පහ කිරීමට උත්සාහ කිරීමෙන් පසුව, උප ජනාධිපති ෆ්‍රැන්සිස් මිනා ඇතුළු ජ්‍යෙෂ්ඨ රාජ්‍ය නිලධාරීන් 60කට වැඩි පිරිසක් අත්අඩංගුවට ගෙන, කුමන්ත්‍රණය සැලසුම් කළ බවට වරදකරු වී, 1989 දී එල්ලා මරා දමන ලදී.
සියෙරා ලියොන් සිවිල් යුද්ධය (1991-2002) සහ NPRC පාලන තන්ත්‍රය (1992-1996)
[සංස්කරණය]කුරිරු සිවිල් යුද්ධය සියරා ලියොන් කෙරෙහි සැලකිය යුතු ලෙස බලපෑවේ අභ්‍යන්තර හා බාහිර සාධක පුළුල් ප්‍රචණ්ඩත්වයට දායක වීමෙනි. විශේෂයෙන්ම එක්සත් රාජධානියේ සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ජාත්‍යන්තර මැදිහත්වීම් සාමය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කිරීමේදී තීරණාත්මක විය.
1990 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, දේශපාලන හා ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා රට තුළ සහ ඉන් පිටත යන දෙඅංශයෙන්ම එල්ල වූ පීඩනය හේතුවෙන්, ජනාධිපති මෝමෝ 1978 ඒකපාක්ෂික ව්‍යවස්ථාව තක්සේරු කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාමය සමාලෝචන කොමිසමක් පිහිටුවීය. කොමිෂන් සභාවේ නිර්දේශ මත පදනම්ව, බහු-පක්ෂ පද්ධතියක් නැවත ස්ථාපිත කිරීමේ ව්‍යවස්ථාවක් 60% ක බහුතර ඡන්දයකින් APC පාර්ලිමේන්තුව විසින් අනුමත කරන ලදී, එය 1991 ඔක්තෝබර් 1 දින සිට බලාත්මක විය. දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණය, APC පාලනය දිගටම බලය අනිසි ලෙස භාවිතා කිරීම මගින් වැඩි වැඩියෙන් සලකුණු විය.
අසල්වැසි ලයිබීරියාවේ පැවති කුරිරු සිවිල් යුද්ධය සියරා ලියොන්හි සටන් පුපුරා යාමේදී සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. එවකට ලයිබීරියාවේ ජාතික දේශප්‍රේමී පෙරමුණේ නායකයා වූ චාල්ස් ටේලර් - උතුරු සියෙරා ලියොන්හි ටොන්කොලිලි දිස්ත්‍රික්කයේ ජනවාර්ගික ටෙම්නියක් වන සියරා ලියෝනියානු හමුදාවේ හිටපු කෝප්‍රල් ෆොඩේ සයිබානා සන්කෝගේ අණ යටතේ විප්ලවවාදී එක්සත් පෙරමුණ (RUF) පිහිටුවීමට උදව් කළ බව වාර්තා වේ. සංකෝ බ්‍රිතාන්‍යයේ පුහුණුව ලැබූ හිටපු හමුදා කෝප්‍රල්වරයෙකි, ඔහු ලිබියාවේ ගරිල්ලා පුහුණුව ද ලබා ඇත. ටේලර්ගේ අරමුණ වූයේ ලයිබීරියාවේ ඔහුගේ කැරලිකාර ව්‍යාපාරයට විරුද්ධ වූ සියරා ලියොන්හි නයිජීරියානු ආධිපත්‍යය දරන සාම සාධක හමුදා කඳවුරුවලට RUF පහර දීමයි.
1992 අප්‍රේල් 29 වන දින, සියරා ලියොන් හමුදාවේ තරුණ සොල්දාදුවන් පිරිසක්, හමුදා නිලධාරීන් හත් දෙනෙකුගේ නායකත්වයෙන් - ලුතිනන් සහර් සැන්ඩි, කපිතාන් වැලන්ටයින් ස්ට්‍රැසර්, ලුතිනන් සොලමන් "එස්ඒජේ" මූසා, කපිතාන් කොම්බා මොන්ඩේ, ලුතිනන් ටොම් නියුමා, කැප්ටන් ජුලියස් මාඩා සහ කපිතාන් කොම්බා කම්බෝ[66]-ජනාධිපති මෝමෝ ගිනියාවට පිටුවහල් කරන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් දියත් කළ අතර තරුණ සොල්දාදුවන් ජාතික තාවකාලික පාලක සභාව (NPRC) පිහිටුවන ලදී, එහි සභාපති සහ රාජ්‍ය නායකයා ලෙස 25 හැවිරිදි කපිතාන් වැලන්ටයින් ස්ට්‍රැසර් කටයුතු කළේය.[67] NPRC ජුන්ටාව වහාම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවා, සියලුම දේශපාලන පක්ෂ තහනම් කළේය, සීමා සහිත භාෂණයේ නිදහස සහ මාධ්‍ය නිදහස සහ නීතියෙන් නියෝග ප්‍රතිපත්තියක් පනවන ලද අතර, සොල්දාදුවන්ට චෝදනා හෝ නඩු විභාගයකින් තොරව පරිපාලනමය වශයෙන් රඳවා තබා ගැනීමේ අසීමිත බලතල සහ අභියෝගවලට එරෙහිව අභියෝග කරන ලදී. උසාවියේදී එවැනි රඳවා ගැනීම් වලක්වා ඇත.
ස්ට්‍රැසර්ගේ ළමා කාලයේ මිතුරෙකු වූ SAJ මූසා NPRC රජයේ නියෝජ්‍ය සභාපති සහ නියෝජ්‍ය නායකයා බවට පත් විය. ස්ට්‍රැසර් ලොව ලාබාලතම රාජ්‍ය නායකයා බවට පත්වූයේ ඔහුගේ 25 වැනි උපන්දිනයෙන් දින තුනකට පසුව බලය අල්ලා ගැනීමත් සමඟය. එන්පීආර්සී ජුන්ටාව විසින් ජාතික උත්තරීතර කවුන්සිලය රාජ්‍යයේ ඉහළම අණදෙන නිලධාරියා සහ සියලු කාරණා සම්බන්ධයෙන් අවසාන අධිකාරිය ලෙස ස්ථාපිත කරන ලද අතර, ස්ට්‍රැසර් සහ ජනාධිපති මෝමෝ බලයෙන් පහ කළ මුල් සොල්දාදුවන් ඇතුළුව ඉහළම ශ්‍රේණියේ NPRC සොල්දාදුවන්ගෙන් පමණක් සමන්විත විය.[67]
NPRC ජුන්ටාවෙහි ඉහළ පෙළේ සොල්දාදුවෙකු වන ස්ට්‍රැසර්ගේ විශ්වාසවන්ත සගයෙකු වූ ලුතිනන් සහර් සැන්ඩි ඝාතනය කරන ලද්දේ මේජර් S.I.M. ටුරේ, නෙරපා හරින ලද ජනාධිපති මෝමෝගේ ප්‍රධාන පක්ෂපාතියෙකි. ලුතිනන් සැන්ඩිගේ ඝාතකයා සොයා රට පුරා දැඩි සන්නද්ධ හමුදා දඩයමක් සිදු කරන ලදී. කෙසේ වෙතත් ප්‍රධාන සැකකරු වන මේජර් එස්.අයි.එම්. ටුරේ, සැඟවී සිටි අතර, ඔහුගේ ජීවිතය ගැන බියෙන් රටින් ගිනියාවට පලා ගියේය. නෙරපා හරින ලද ජනාධිපති මෝමෝට පක්ෂපාතී සොල්දාදුවන් දුසිම් ගනනක් අත්අඩංගුවට ගනු ලැබූ අතර, කර්නල් කහෝටා එම්. දුම්බුයා සහ මේජර් යායා ටුරේ ද ඇතුළුව. ලුතිනන් සැන්ඩිට රාජ්‍ය අවමංගල්‍යයක් ලබා දුන් අතර ෆ්‍රීටවුන් හි ආසන දෙව්මැදුරේ ඔහුගේ අවමංගල්‍ය යාඥා සේවයට ස්ට්‍රැසර් සහ එන්පීආර්සී නියෝජ්‍ය නායක සාජන් සොලමන් මූසා ඇතුළු එන්පීආර්සී ජුන්ටාවෙහි ඉහළ පෙළේ සොල්දාදුවන් බොහෝ දෙනෙක් සහභාගී වූහ.
NPRC ජුන්ටාව ECOWAS සමඟ සබඳතා පවත්වා ගෙන ගිය අතර ලයිබීරියානු යුද්ධයේදී සටන් කරන සියරා ලියොන් පදනම් කරගත් ECOMOG හමුදා සඳහා සහාය ශක්තිමත් කළේය. 1992 දෙසැම්බර් 28 දින, ස්ට්‍රැසර්ගේ එන්පීආර්සී රජයට එරෙහි කුමන්ත්‍රණයක් යැයි කියනු ලබන අතර, එහි අරමුණ වූයේ රඳවාගෙන සිටි කර්නල් යහියා කානු, කර්නල් කහෝටා එම්.එස්. දුම්බුයා සහ හිටපු පොලිස්පති බම්බේ කමාරා අසාර්ථක විය. සාජන් මොහොමඩ් ලමින් බංගුරාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කනිෂ්ඨ හමුදා නිලධාරීන් කිහිප දෙනෙකු කුමන්ත්‍රණ කුමන්ත්‍රණය පිටුපස සිටි බවට හඳුනාගෙන ඇත. කුමන්ත්‍රණ කුමන්ත්‍රණය වෙඩි තැබීමෙන් සොල්දාදුවන් 17 දෙනෙකු මරා දැමීමට හේතු විය. කර්නල් කහට දුම්බුයා, මේජර් යායා කානු සහ සැරයන් මොහොමඩ් ලැමින් බංගුරා ද මරණ දණ්ඩනයට ලක් වූ අයගෙන් සමහරකි. හිටපු පොලිස්පති බම්බේ කමාරා ඇතුළු පා දෙම්බා පාර බන්ධනාගාරයේ රඳවා සිටි මෝමෝ රජයේ ප්‍රමුඛ සාමාජිකයන් කිහිප දෙනෙකු ද මරා දමන ලදී.[68]
1994 ජූලි 5 වන දින, සාමාන්‍ය ජනතාව අතර, විශේෂයෙන් ෆ්‍රීටවුන් හි ජනප්‍රිය වූ SAJ මූසා, ස්ට්‍රැසර් පෙරලා දැමීම සඳහා කුමන්ත්‍රණයක් සැලසුම් කළ බවට චෝදනා කිරීමෙන් පසු අත්අඩංගුවට ගෙන පිටුවහල් කරන ලදී, එම චෝදනාව SAJ මූසා ප්‍රතික්ෂේප කළේය. ස්ට්‍රැසර් මූසා වෙනුවට නියෝජ්‍ය එන්පීආර්සී සභාපති ලෙස කපිතාන් බයෝ පත් කරන ලදී, ඔහු ස්ට්‍රැසර් විසින් බ්‍රිගේඩියර් ලෙස ක්ෂණිකව උසස් කරන ලදී.
NPRC හි උත්සාහයන් RUF කැරලිකරුවන් පලවා හැරීමේදී නෙරපා හරින ලද මොමෝහ් පරිපාලනය තරම්ම පාහේ අකාර්යක්ෂම බව ඔප්පු විය. රටේ වැඩි ප්‍රදේශයක් RUF සටන්කාමීන් අතට පත් වූ අතර 1994 වන විට ඔවුන් දියමන්ති වලින් පොහොසත් නැගෙනහිර පළාතේ වැඩි ප්‍රමාණයක පාලනය ලබාගෙන ෆ්‍රීටවුන් අගනුවරට සමීප වෙමින් සිටියහ. ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, RUF කැරලිකරුවන්ගේ ප්‍රගතියට ප්‍රතිචාර දැක්වීම ශක්තිමත් කිරීම සඳහා NPRC විසින් සිය ගණනක් කුලී හේවායන් සඳහා දකුණු අප්‍රිකාව පදනම් කරගත් පුද්ගලික හමුදා කොන්ත්‍රාත්කරු විධායක ප්‍රතිඵලවල සේවය කුලියට ගත්තේය. මාසයක් ඇතුළත ඔවුන් සියෙරා ලියොන් දේශසීමා දිගේ වාසස්ථාන වෙත RUF සටන්කාමීන් ආපසු ගෙන ගොස් සියෙරා ලියොන්හි කොනෝ දියමන්ති නිපදවන ප්‍රදේශවලින් RUF ඉවත් කළහ.
ස්ට්‍රැසර්ගේ ජ්‍යෙෂ්ඨතම NPRC සහචරයින් දෙදෙනා සහ අණදෙන නිලධාරීන් වන ලුතිනන් සහර් සැන්ඩි සහ ලුතිනන් සොලමන් මූසා ඔහුව ආරක්ෂා කිරීමට තවදුරටත් නොසිටි නිසා, NPRC හි උත්තරීතර කවුන්සිලය තුළ ස්ට්‍රැසර්ගේ නායකත්වය බිඳෙනසුලු විය. 1996 ජනවාරි 16 දින, වසර හතරක පමණ බලයෙන් පසු, ෆ්‍රීටවුන් හි ආරක්ෂක මූලස්ථානයේදී බ්‍රිගේඩියර් බයෝගේ නායකත්වයෙන් යුත් ඔහුගේ සෙසු NPRC සොල්දාදුවන් විසින් සිදු කරන ලද මාලිගා කුමන්ත්‍රණයකදී ස්ට්‍රැසර් අත්අඩංගුවට ගන්නා ලදී.[69] ස්ට්‍රැසර් වහාම හමුදා හෙලිකොප්ටරයකින් ගිනියාවේ කොනක්‍රි වෙත පිටුවහල් කරන ලදී. 1996 කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු ජාතියට ඔහුගේ ප්‍රථම ප්‍රසිද්ධ විකාශනයේ දී, බ්‍රිගේඩියර් බයෝ ප්‍රකාශ කළේ සියරා ලියොන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ සිවිල් රජයකට නැවත ගෙන ඒම සඳහා ඔහුගේ සහයෝගය සහ සිවිල් යුද්ධය අවසන් කිරීමට ඔහුගේ කැපවීම කුමන්ත්‍රණය සඳහා ඔහුගේ අභිප්‍රේරණය වූ බවයි.[70]
කබාගේ ධුර කාලය: රජය, "නව ජනරජයක උදාව", AFRC සහ සිවිල් යුද්ධයේ අවසානය (1996-2007)
[සංස්කරණය]සිවිල් පාලනයට නැවත පැමිණීමේ පොරොන්දු Bio විසින් ඉටු කරන ලදී. මැතිවරණය පැවැත්වීමට පෙර, සියරා ලියොන් වැසියන් සහ ජාත්‍යන්තර පාර්ශවකරුවන් විශාල විවාදයක පැටලී සිටියේ, දිගුකාලීන සිවිල් යුද්ධය අවසන් කිරීමට උත්සාහ කිරීම කෙරෙහි රට අවධානය යොමු කළ යුතුද, නැතහොත් මැතිවරණ පැවැත්වීම සහ එම නිසා සිවිල් නායකත්වයෙන් යුත් පරිපාලනයක් වෙත නැවත පාලනය කළ යුතුද යන්න පිළිබඳව ය. දීර්ඝ කාලීන සාමය සහ ජාතික සමෘද්ධිය සඳහා පදනම සපයන බහු-පක්ෂ පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමය. 1995 වසරේ ෆ්‍රීටවුන් හි බින්ටුමනී හෝටලයේ පැවති ජාතික උපදේශක සමුළුවෙන් අනතුරුව, ස්ට්‍රැසර්ගේ මූලිකත්වයෙන් "බිංටුමනි I" ලෙස නම් කරන ලද, එය ෆ්‍රීටවුන් හි බිංටුමනී හෝටලයේදීම තවත් ජාතික උපදේශක සමුළුවක් "බිංතුමනි II" ලෙස නම් කර, Bio විසින් ආරම්භ කරන ලදී. රට පීඩාවට පත් කර ඇති ප්‍රශ්නවලට ශක්‍ය විසඳුමක් සෙවීමේ උත්සාහයක් ලෙස ජාතික සහ ජාත්‍යන්තර පාර්ශවකරුවන් සම්බන්ධ කරගත් පරිපාලනය.[71] "මැතිවරණයට පෙර සාමය එදිරිව මැතිවරණයට පෙර සාමය" ප්‍රධාන විවාදයේ මාතෘකාවක් බවට පත් වූ අතර මෙය ඉතා ඉක්මනින් ජාතික කතිකාවතක් බවට පත් විය. අවසානයේ Bio පරිපාලනය සහ UN ඇතුළු ප්‍රධාන පාර්ශ්වකරුවන් සමඟ සාකච්ඡා අවසන් විය, යුද්ධය අවසන් කිරීම සඳහා සාමකාමී විසඳුමක් සෙවීමේ උත්සාහයන් දිගටම පැවතිය යුතු අතර, හැකි ඉක්මනින් මහ මැතිවරණයක් පැවැත්විය යුතු බවට එකඟ විය.[71] කබා ජයග්‍රහණය කළ 1996 මුල මැතිවරණයෙන් පසු බයෝ බලය ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණේ අහමඩ් තේජාන් කබාට භාර දුන්නේය. ජනාධිපති කබා බලයට පත් වූයේ සිවිල් යුද්ධය අවසන් කරන බවට විශාල පොරොන්දුවක් ලබා දෙමිනි. බලයට පත්වීමෙන් පසු, ජනාධිපති කබා වහාම RUF සමඟ සංවාදයක් ආරම්භ කළ අතර සාම සාකච්ඡා සඳහා ඔවුන්ගේ නායක ෆොඩේ සන්කෝට ආරාධනා කළේය.[72]
1997 මැයි 25 දින, රඳවාගෙන සිටි මේජර් ජොනී පෝල් කොරෝමාට පක්ෂපාතී කෝප්‍රල් ටැම්බා ග්බෝරිගේ නායකත්වයෙන් යුත් සියරා ලියොන් හමුදාවේ සොල්දාදුවන් 17 දෙනෙකු හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් දියත් කළ අතර එමඟින් ජනාධිපති කබා ගිනියාවට පිටුවහල් කළ අතර ඔවුන් සන්නද්ධ හමුදා විප්ලවීය කවුන්සිලය (AFRC) පිහිටුවන ලදී. කෝප්‍රල් ග්බෝරි ඉක්මනින් නිව් ඉංග්ලන්ඩ්, ෆ්‍රීටවුන් හි සියෙරා ලියොන් විකාශන සේවා මූලස්ථානය වෙත ගියේ කම්පනයට පත් ජාතියකට කුමන්ත්‍රණය ප්‍රකාශ කිරීමට සහ මුර සේවයට වාර්තා කරන ලෙස රට පුරා සිටින සියලුම සොල්දාදුවන් දැනුවත් කිරීමටය. සොල්දාදුවන් වහාම කොරෝමා සිරගෙයින් නිදහස් කර ඔවුන්ගේ සභාපති සහ රාජ්‍ය නායකයා ලෙස පත් කළහ.
කොරෝමා ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවා, පෙලපාලි තහනම් කළේය, රටේ සියලුම පෞද්ගලික ගුවන්විදුලි මධ්‍යස්ථාන වසා දැමුවේය, නව AFRC-RUF සභාග ජුන්ටා ආන්ඩුවේ උප සභාපති ලෙස එහි නායක ෆෝඩේ සන්කෝහ් සමග නව ජුන්ටා ආන්ඩුවට එක්වන ලෙස RUF ට ආරාධනා කළේය. දින කිහිපයක් ඇතුළත දහස් ගණනින් නගරයට පැමිණි RUF සටන්කාමීන්ගේ පැමිණීමෙන් ෆ්‍රීටවුන් යටපත් විය. නියෝජ්‍ය ආරක්ෂක අමාත්‍ය සැමුවෙල් හිංගා නෝමන් ගේ අණ යටතේ බොහෝ දුරට මෙන්ඩේ ජනවාර්ගික කණ්ඩායමට අයත් සම්ප්‍රදායික සටන්කරුවන් කණ්ඩායමක් වන කමජෝර්ස්, ජනාධිපති කබාහ්ට පක්ෂපාතීව සිටි අතර සියරා ලියොන්හි දකුණු කොටස සොල්දාදුවන්ගෙන් ආරක්ෂා කළහ.
මාස නවයකට පසු, නයිජීරියාවේ නායකත්වයෙන් යුත් ECOMOG හමුදා විසින් ජුන්ටාව පෙරලා දැමූ අතර, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපති කබාගේ ආන්ඩුව 1998 පෙබරවාරියේ දී යලි පිහිටුවන ලදී. 1998 ඔක්තෝබර් 19 වන දින, සියරා ලියොන් හමුදාවේ සෙබළුන් 24ක් - ග්බෝරි, බ්‍රිගේඩියර් හසන් ද ඇතුළුව කරීම් කොන්ටේ, කර්නල් සැමුවෙල් ෆ්‍රැන්සිස් කොරෝමා, මේජර් කුල සම්බා සහ කර්නල් අබ්දුල් කරීම් සේසේ - ෆ්‍රීටවුන් හි යුධ අධිකරණයකදී වරදකරුවන් වූ පසු වෙඩි තැබීමේ කණ්ඩායමක් විසින් මරා දමන ලදී, සමහරු 1997 කුමන්ත්‍රණය මෙහෙයවීම නිසා ජනාධිපති කබා පෙරලා දැමීමට සහ අනෙක් අය අසාර්ථක වීම හේතුවෙන්.[73]
1999 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය සාමය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීමට සහ කැරලිකරුවන් නිරායුධ කිරීමට උදව් කිරීමට සාම සාධක භටයන් යැවීමට එකඟ විය. සාමාජිකයින් 6,000 න් පළමු බළකාය දෙසැම්බර් මාසයේ පැමිණීමට පටන් ගත් අතර, 2000 පෙබරවාරි මාසයේ දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක කවුන්සිලය බලය 11,000 දක්වාත් පසුව 13,000 දක්වාත් වැඩි කිරීමට ඡන්දය දුන්නේය. නමුත් මැයි මාසයේදී, නයිජීරියානු හමුදාවන් සියල්ලම පාහේ ඉවත්ව ගොස් නැගෙනහිර සියරා ලියොන්හි RUF නිරායුධ කිරීමට එක්සත් ජාතීන්ගේ හමුදා උත්සාහ කරන විට, සන්කෝහ් ගේ හමුදා එක්සත් ජාතීන්ගේ හමුදා සමඟ ගැටුණු අතර, සාම ගිවිසුම ඵලදායී ලෙස බිඳවැටීම නිසා සාම සාධක භටයන් 500ක් පමණ ප්‍රාණ ඇපයට ගන්නා ලදී. වටලෑම අවසන් කිරීම සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ හමුදා කුක්රි මෙහෙයුම දියත් කිරීමත් සමඟ ප්‍රාණ ඇපකරුවන් අර්බුදය RUF සහ රජය අතර තවත් සටන් ඇති විය. ඉන්දීය සහ බ්‍රිතාන්‍ය විශේෂ බළකාය ප්‍රධාන හමුදා භටයන් වීම නිසා මෙහෙයුම සාර්ථක විය.
රට තුළ තත්වය කෙතරම් නරක අතට හැරී ඇත්ද යත්, බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා ඔපරේෂන් පැලිසර් මෙහෙයුමට යොදවන ලදී, මුලින් හුදෙක් විදේශීය ජාතිකයන් ඉවත් කිරීම සඳහා ය. කෙසේ වෙතත්, බ්‍රිතාන්‍යයන් ඔවුන්ගේ මුල් ජනවරම ඉක්මවා ගිය අතර අවසානයේ කැරලිකරුවන් පරාජය කර පිළිවෙල යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා පූර්ණ හමුදා ක්‍රියාමාර්ගයක් ගත්හ. සිවිල් යුද්ධය අවසන් කළ සටන් විරාමයේ උත්ප්‍රේරකය වූයේ බ්‍රිතාන්‍යයන් ය. බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාවේ මුලද්‍රව්‍ය, පරිපාලකයින් සහ දේශපාලඥයින් සමග එක්ව, සන්නද්ධ හමුදා පුහුණු කිරීමට, රටේ යටිතල පහසුකම් වැඩිදියුණු කිරීමට සහ මූල්‍ය හා ද්‍රව්‍යමය ආධාර පරිපාලනය කිරීමට උපකාර කිරීම සඳහා ඉවත් වීමෙන් පසුවද පැවතුනි. බ්‍රිතාන්‍ය මැදිහත්වීම සිදුවන අවස්ථාවේ බ්‍රිතාන්‍යයේ අගමැති ටෝනි බ්ලෙයාර්, සියරා ලියොන් වැසියන් විසින් වීරයෙකු ලෙස සලකනු ලබන අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් වැඩි බ්‍රිතාන්‍ය මැදිහත්වීම් සඳහා උනන්දු වෙති.[74]
1991 සිට 2001 දක්වා කාලය තුළ සියෙරා ලියොන් සිවිල් යුද්ධයෙන් 50,000 ක් පමණ මිය ගියහ. ලක්ෂ සංඛ්‍යාත ජනතාවකට තම නිවෙස්වලින් පිටමං කරන ලද අතර බොහෝ දෙනෙක් ගිනියාවේ සහ ලයිබීරියාවේ සරණාගතයන් බවට පත් වූහ. 2001 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ හමුදා කැරලිකරුවන්ගේ පාලන ප්‍රදේශවලට ගොස් කැරලිකාර සොල්දාදුවන් නිරායුධ කිරීමට පටන් ගත්හ. 2002 ජනවාරි වන විට යුද්ධය අවසන් වූ බව ප්‍රකාශ විය. 2002 මැයි මාසයේදී කබ්බා නැවත ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය. 2004 වන විට නිරායුධකරණ ක්‍රියාවලිය සම්පූර්ණ විය. එසේම 2004 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ අනුග්‍රහය ලත් යුද අපරාධ අධිකරණයක් යුද්ධයේ දෙපාර්ශවයේම ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයන් සම්බන්ධයෙන් නඩු විභාග පැවැත්වීම ආරම්භ කළේය. 2005 දෙසැම්බරයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක හමුදා සියරා ලියොන් වෙතින් ඉවත් විය.
2007 මහ මැතිවරණය සහ ඉන් ඔබ්බට
[සංස්කරණය]2007 සහ 2012 මැතිවරණ බහු-පක්ෂ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය වෙත නැවත පැමිණීම සනිටුහන් කළ අතර අර්නස්ට් බායි කොරෝමාගේ මැතිවරණය සිවිල් යුද්ධයෙන් ස්ථාවරත්වයේ සහ ප්‍රකෘතියේ කාල පරිච්ඡේදයක් සංඥා කරයි.[75]
ඉබෝලා වසංගතය සමග අරගලය (2014-2016)
[සංස්කරණය]2014 දී ඇති වූ ඉබෝලා වසංගතය සැලකිය යුතු සෞඛ්‍ය අර්බුදයක් ඇති කළ අතර, එය ජාතික හදිසි තත්වයක් ඇති කිරීමට හේතු වූ අතර මහජන සෞඛ්‍ය සහ පාලනයේ පවතින අභියෝග ඉස්මතු කරයි.[76]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ Countries and Their Cultures. "Culture of Sierra Leone". සම්ප්‍රවේශය 22 February 2008.
- ^ "Sierra Leone History". Encyclopædia Britannica. http://www.britannica.com/eb/article-55344/Sierra-Leone. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 19 February 2008.
- ^ "Sierra Leone – History". Encyclopedia of the Nations. http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Sierra-Leone-HISTORY.html. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 22 February 2008.
- ^ a b Fyfe, Christopher (July 1995). "Weighing the Probabilities - Landlords and Strangers: Ecology, Society and Trade in Western Africa, 1000–1630. By George E. Brooks. Boulder: Westview Press, 1994. Pp. xvi + 360. £14.95, paperback (ISBN 0-8133-1263-9)". The Journal of African History (ඉංග්‍රීසි බසින්). 36 (2): 319–320. doi:10.1017/S0021853700034174. ISSN 1469-5138.
- ^ Utting (1931), p. 33.
- ^ Utting (1931), p. 8.
- ^ Kingfisher Geography Encyclopedia. ISBN 1-85613-582-9, p. 180.
- ^ "Pedro da çintra did not name Sierra Leone: An Exploration into available evidence". Sierra Leone Concord Times. 22 June 2017. 6 August 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 May 2017.
- ^ LeVert, Suzanne (2006). Cultures of the World: Sierra Leone. Marshall Cavendish. p. 22. ISBN 978-0-7614-2334-8.
- ^ Christopher Fyfe, A History of Sierra Leone, Introduction.
- ^ Sibthorpe, A. B. C. (1970). The History of Sierra Leone. Routledge. p. 7. ISBN 978-0-7146-1769-5.
- ^ Mota 1975: 586-87; Bassani 1981
- ^ Cassandra Pybus, Epic Journeys of Freedom: Runaway Slaves of the American Revolution and Their Global Quest for Liberty (Beacon Press, Boston, 2006); Graham Russell Hodges, Susan Hawkes Cook, Alan Edward Brown (eds.), The Black Loyalist Directory: African Americans in Exile After the American Revolution. JSTOR 2947159.
- ^ a b c d e Siva, Michael (Winter 2021). "Why Did the Black Poor of London Not Support the Sierra Leone Resettlement Scheme?". History Matters Journal. 1 (2): 25–47.
- ^ Sivapragasam, Michael, "Why Did Black Londoners not join the Sierra Leone Resettlement Scheme 1783–1815?" Unpublished master's dissertation (London: Open University, 2013), pp. 40–43.
- ^ "Houses at Sierra-Leone". The Wesleyan Juvenile Offering: A Miscellany of Missionary Information for Young Persons. X: 55. May 1853. සම්ප්‍රවේශය 29 February 2016.
- ^ Peter Fryer in Staying Power: The History of Black People in Britain (London: Pluto Press, 1984; p. 195) quotes a contemporary commentator who called them "indigent, unemployed, despised and forlorn", saying that "it was necessary they should be sent somewhere, and be no longer suffered to invest [sic] the streets of London" (C. B. Wadström, An Essay on Colonization, 1794–5, II, 220).
- ^ "Freed slaves in Sierra Leone". The Guardian (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2005-08-31. ISSN 0261-3077. සම්ප්‍රවේශය 2020-09-20.
- ^ "Black Loyalist Heritage Society". Archived from the original on 28 September 2007. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2007.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ^ "Gustavus Vassa: Olaudah Equiano". Plymouth City Council. 13 October 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2007.
- ^ "Economic History of Sierra Leone". 3 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 October 2016.
- ^ Pham, John-Peter (2005). Child Soldiers, Adult Interests: The Global Dimensions of the Sierra Leonean Tragedy. Nova Publishers. pp. 4–8. ISBN 978-1-59454-671-6. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ Michael Sivapragasam, Why Did Black Londoners Not Join the Sierra Leone Resettlement Scheme 1783–1815? London: Open University, 2013.
- ^ "Sierra Leone's struggle for progress". The Economist. 11 December 2008. සම්ප්‍රවේශය 22 August 2010.
- ^ Schama, Simon (2006), Rough Crossings, p. 363.
- ^ Gilbert, Alan. Black Patriots and Loyalists: Fighting for Emancipation in the War for Independence. University of Chicago 2012, p. 229
- ^ Fyfe, Christopher (1992). Our Children Free and Happy: Letters from Black Settlers in Africa in the 1790s. Edinburgh University Press.
- ^ Schama, Simon, Rough Crossings (London: 2005), pp. 380–383.
- ^ Harris, Sheldon H. (1972), Paul Cuffe: Black America and the African Return, New York: Simon and Schuster, pp. 32–33, especially note 15 on p. 140.
- ^ a b c Schwarz, Suzanne (2021) Reconstructing the Life Histories of Liberated Africans: Sierra Leone in the Early Nineteenth Century. History in Africa, Vol. 39 (2012), pp. 175–207 (33). Cambridge University Press. Archived. Retrieved 27 October 2021.
- ^ a b Dixon-Fyle, Mac; Cole, Gibril Raschid (2006). "Introduction". New Perspectives on the Sierra Leone Krio. New York: Peter Lang. pp. 2–3. ISBN 978-0-8204-7937-8.
A substantial part of this ex-slave population was Yoruba, but members of ethnic groups from other regions of the Atlantic (Igbo, Efik, Fante, etc) were also very much in evidence in this coterie of Liberated Africans. Individuals from ethnic communities indigenous to Sierra Leone were significantly represented among the Liberated Africans [...] Many a Temne, Limba, Mende, and Loko resident of Freetown, influenced by local European officials and missionaries, would come in time to shed their indigenous names, and cultural values, to take on a Creole identity which gave them a better chance of success in the rarefied Victorian ambience [sic] of a progressively westernized Freetown society.
- ^ Thayer, James Steel (1991). A Dissenting View of Creole Culture in Sierra Leone. pp. 215–230. https://www.persee.fr/doc/cea_0008-0055_1991_num_31_121_2116
- ^ Browne-Davies, Nigel (2014). A Precis of Sources relating to genealogical research on the Sierra Leone Krio people. Journal of Sierra Leone Studies, Vol. 3; Edition 1, 2014 https://www.academia.edu/40720522/A_Precis_of_Sources_relating_to_genealogical_research_on_the_Sierra_Leone_Krio_people
- ^ Walker, James W (1992). "Chapter Five: Foundation of Sierra Leone". The Black Loyalists: The Search for a Promised Land in Nova Scotia and Sierra Leone, 1783–1870. Toronto: University of Toronto Press. pp. 94–114. ISBN 978-0-8020-7402-7., originally published by Longman & Dalhousie University Press (1976).
- ^ Taylor, Bankole Kamara (February 2014). Sierra Leone: The Land, Its People and History. New Africa Press. p. 68. ISBN 9789987160389.
- ^ Schwarz, Suzanne (5 January 2013). "Reconstructing the Life Histories of Enslaved Africans: Sierra Leone, c. 1808–19".
- ^ Paracka, Daniel (2003). The Athens of West Africa: A History of International Education at Fourah Bay College, Freetown, Sierra Leone. Routledge. ISBN 978-0-415-94795-4.
- ^ Kopytoff, Jean Herskovits. A Preface to Modern Nigeria: The "Sierra Leonians" in Yoruba, 1830–1890. University of Wisconsin Press. p. 35.
- ^ Nwauwa, Apollos O. (2003) Book review: "The Athens of West Africa: A History of International Education at Fourah Bay College, Freetown, Sierra Leone by Daniel J. Paracka Jr. New York: Routledge". Comparative Education Review, Vol 49(4). Archived. Retrieved 29 October 2021.
- ^ a b Harris, David (2012), Civil War and Democracy in West Africa: Conflict Resolution, Elections and Justice in Sierra Leone and Liberia, I.B. Tauris, p. 40.
- ^ a b Abraham, Arthur (1974). "Bai Bureh, The British, and the Hut Tax War". The International Journal of African Historical Studies. 7 (1): 99–106. doi:10.2307/216556. ISSN 0361-7882. JSTOR 216556.
- ^ History
- ^ Killson, Martin (1966), Political Change in a West African State: A Study of the Modernization Process in Sierra Leone, Cambridge, Massachusetts, USA, pp. 60; also pp. 106, 107, 110, 111, 186–188 on other riots and strikes.
- ^ The Committee Office, House of Commons (6 March 2006). "House of Commons – International Development – Memoranda". Publications.parliament.UK. 22 July 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "Sierra Leone Web – Sierra Leonean Heroes – Achievement of Independence". www.sierra-leone.org.
- ^ "How Independence Was Won". Newafricanmagazine.com. 29 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 March 2014.
- ^ a b c Advocate Nations of Africa: Sierra Leone සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 දෙසැම්බර් 2014 at the Wayback Machine
- ^ a b c Murtala Mohammed Kamara (28 February 2011). "Sierra Leone was ripe for Independence: Exclusive interview with Reginald Boltman". News.sl. 26 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ a b c Momoh, John (4 May 2011). "Sierra Leone: Viewpoint – Celebrating a New Nation!". allAfrica.com. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ Kargbo, Michael S. (2006). British Foreign Policy and the Conflict in Sierra Leone, 1991–2001. Peter Lang. p. 70. ISBN 9783039103324. සම්ප්‍රවේශය 19 November 2017.
- ^ Fyle, Magbaily C. (2006). Historical Dictionary of Sierra Leone. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. pp. XVII–XXII. ISBN 978-0-8108-5339-3.
- ^ "BBC On This Day | 27 | 1961: Sierra Leone wins independence". BBC News. 27 April 1961. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ "Sierra Leone Web – Sierra Leonean Heroes – Achievement of Independence". www.sierra-leone.org. සම්ප්‍රවේශය 28 November 2018.
- ^ Harkness, Kristen A. (2016). "SAGE Journals: Your gateway to world-class journal research". Journal of Conflict Resolution. 60 (4): 587–616. doi:10.1177/0022002714545332. hdl:10023/9391. ISSN 0022-0027. S2CID 54538341.
- ^ Pham, John-Peter (2005). Child soldiers, adult interests: the global dimensions of the Sierra Leonean tragedy. Nova Publishers. pp. 33–35. ISBN 978-1-59454-671-6. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "End of The Exception". Time. 31 March 1967. 29 June 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ "History of Sierra Leone". Worldrover.com. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ Gberie, Lansana (2005). A dirty war in West Africa: the RUF and the destruction of Sierra Leone. C. Hurst & Co. Publishers. pp. 26–27. ISBN 978-1-85065-742-2. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "focus-on-sierra-leone.co.uk". www.focus-on-sierra-leone.co.uk. 12 July 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2018-07-11.
- ^ a b c Fisher, Humphrey J. (December 1969). "Elections and Coups in Sierra Leone, 1967". The Journal of Modern African Studies (ඉංග්‍රීසි බසින්). 7 (4): 611–636. doi:10.1017/S0022278X00018863. ISSN 1469-7777.
- ^ David Harris. Sierra Leone: A Political History, pp. 67–70, New York: Oxford University Press, 2014. ISBN 9780199361762. $30.00
- ^ Rotberg, Robert I. (2003). State failure and state weakness in a time of terror. Brookings Institution Press. p. 80. ISBN 978-0-8157-7574-4. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ Tam-Baryoh, David, ["Politicized security forces or tribalized national politics; which is which?"] Newstime Africa. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 1 සැප්තැම්බර් 2012 at the Wayback Machine. Retrieved 26 February 2013.
- ^ Gberie, Lansana (1998). War and state collapse: The case of Sierra Leone (M.A. thesis) Wilfrid Laurier University
- ^ "Sierra Leone". 2001 Findings on the Worst Forms of Child Labor. Bureau of International Labor Affairs, U.S. Department of Labor. 2002. 2 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ^ Kamara, Sayoh (27 July 2005). "NPRC's Komba Kambo Speaks After Eleven Years Of Silence!: Sierra Leone News". Awareness Times. News.sl. 22 February 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ a b "SIERRA LEONE NOW: Attempts To Launder Maada Bio's Battered Image Fail... We Were Not Supreme Council Members – Civilians In NPRC Deny Involvement In Atrocities". Salonenow.blogspot.com. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2014.
- ^ "Standard Times Press Sierra Leone's NPRC's Ruthlessness No Death Certificates For 29 Sierra Leoneans". Standardtimespress.org. 23 June 2010. Archived from the original on 4 September 2015. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link) - ^ "FSL Vol 2 No 1". Focus-on-sierra-leone.co.uk. 28 සැප්තැම්බර් 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 සැප්තැම්බර් 2013.
- ^ "How Sierra Leone fell into the hands of young soldiers". Thefreelibrary.com. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ a b Kandeh, J. D. (September, 1998), "Transition without Rupture: Sierra Leone's Transfer Election of 1996". African Studies Review Flight. 41, No. 2 (September 1998), pp. 91–111. Cambridge University Press. Archived. Retrieved October 25, 2021.
- ^ University of Central Arkansas. 41. Sierra Leone (1961-Present). Archived. Retrieved 22 October 2021.
- ^ "Campaigns | Sierra Leone: Imminent execution / death penalty / legal concern". Amnesty.org. Amnesty International. 11 October 1998. සම්ප්‍රවේශය 26 February 2013.
- ^ Renton, Alex (2010-04-17). "Sierra Leone: one place where Tony Blair remains an unquestioned hero". The Guardian (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-02-08.
- ^ "7 March 2018 Election in Sierra Leone by numbers" (PDF). 2018-03-15. 15 March 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2021-02-08.
- ^ Sierra Leone. Internationalsos.com. Retrieved 24 February 2017.