මාලි හි ජනවිකාසය
| වසර | මිලියන |
|---|---|
| 1950 | 4.7 |
| 2000 | 11 |
| 2021 | 21.9 |
2021 දී මාලි හි ජනගහනය මිලියන 21.9 ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.[1][2] මාලි හි ජනගහනය 1982 දී මිලියන 7.7 සිට 2018 දී මිලියන 19.9 දක්වා වර්ධනය විය.[3] ජනගහනය ප්‍රධාන වශයෙන් ග්‍රාමීය වේ (2002 දී 68%), සහ මාලියන් ගෙන් 5%-10% සංචාරකයන් වේ.[4] ජනගහනයෙන් 90% කට වඩා ජීවත් වන්නේ රටේ දකුණු ප්‍රදේශයේ, විශේෂයෙන් මිලියන 2 කට අධික පදිංචිකරුවන් සිටින බමකෝ හි ය.[4]
2007 දී, මාලියන් වරුන්ගෙන් 48% ක් පමණ වයස අවුරුදු 12 ට අඩු, 49% ක් වයස අවුරුදු 15-64, සහ 3% ක් වයස අවුරුදු 65 සහ ඊට වැඩි විය.[5] මධ්‍යන වයස අවුරුදු 15.9 විය.[5] 2014 වසරේ උපත් අනුපාතිකය උපත් 1000කට 45.53ක් වූ අතර සමස්ත සාඵල්‍යතා අනුපාතය (2012දී) එක් කාන්තාවකට දරුවන් 6.4ක් විය.[5][6] 2007 වසරේ මරණ අනුපාතය 1000කට 16.5ක් විය.[5] උපතේදී ආයු අපේක්ෂාව මුළු අවුරුදු 53.06 (පිරිමි සඳහා 51.43 සහ කාන්තාවන් සඳහා 54.73).[5] 2007 වසරේ සජීවී උපත් 1,000කට මරණ 106ක් සමඟින්,[4] ළදරු මරණ අනුපාතිකයේ ලොව ඉහළම අනුපාතවලින් එකක් මාලි වේ.[5]
මාලි හි විශාලතම නගර
[සංස්කරණය]| ස්ථානය | Region | ජනගහණය | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 බමාකෝ _Mali.jpg) සිකස්සෝ |
1 | බමාකෝ | බමාකෝ | 1,810,366 | |||||
| 2 | සිකස්සෝ | සිකස්සෝ | 226,618 | ||||||
| 3 | කූටියාලා | සිකස්සෝ | 141,444 | ||||||
| 4 | සෙගෞ | සෙගෞ | 133,501 | ||||||
| 5 | කේයස් | කේයස් | 126,319 | ||||||
| 6 | මොප්ටි | මොප්ටි | 120,786 | ||||||
| 7 | කලබන්කොරෝ | කොවුලිකොරෝ | 96,173 | ||||||
| 8 | ගාඕ | ගාඕ | 86,353 | ||||||
| 9 | කැටි | කොවුලිකොරෝ | 84,500 | ||||||
| 10 | සැන් | සෙගෞ | 66,967 | ||||||
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
[සංස්කරණය]
මාලි හි ජනගහනය උප සහරා ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් ගණනාවක් ආවරණය කරයි. බඹරා ජනගහනයෙන් 36.5%ක් වන විශාලතම තනි ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වේ.[4]
සාමූහිකව, පුළුල් මැන්ඩේ කාණ්ඩයේ සියලුම කොටස් වන බඹරා, සොනින්කේ, ඛසොන්කේ සහ මලින්කේ (මැන්ඩින්කා ලෙසද හැඳින්වේ), මාලි හි ජනගහනයෙන් 50% ක් වේ.[5] අනෙකුත් සැලකිය යුතු කණ්ඩායම් වන්නේ ෆුලා (17%), වෝල්ටීය (12%), සොන්ග්හායි (6%), සහ ටුවාරෙග් සහ මුවර් (10%).[5] මාලි සහ නයිජර් හි, මුවර්වරුන් අසවාග් අරාබි ලෙසද හඳුන්වනු ලබන අතර, එය සහරා හි අසාවාග් ප්‍රදේශයෙන් නම් කර ඇත. ඔවුන් ප්‍රධාන වශයෙන් කතා කරන්නේ අරාබියේ කලාපීය ප්‍රභේදවලින් එකක් වන හසානියා අරාබිය.[8]
ඈත උතුරේ, කලාපයේ වහල්භාවයේ ඓතිහාසික ව්‍යාප්තිය හේතුවෙන්, බර්බර්-පරම්පරාගත ටුවාරෙග් නෝමාඩ් ජනගහණයන් සහ අඳුරු සමක් ඇති බෙලා හෝ ටමාෂෙක් ජනයා අතර බෙදීමක් ඇත.
මාලි හි ඇස්තමේන්තුගත 800,000 ජනතාව වහලුන්ගෙන් පැවත එන්නන්ය.[9] මාලි හි වහල්භාවය සියවස් ගණනාවක් පුරා පැවතුනි.[10]
20 වන සියවසේ මැද භාගයේදී පමණ ප්‍රංශ බලධාරීන් විසින් වහල්භාවය මර්දනය කරන තෙක් අරාබි ජනගහනය 20 වන සියවස දක්වා වහලුන් තබා ගත්හ. ඇතැම් පරම්පරාගත වහල් සබඳතා තවමත් පවතී,[11][12] සමහර ඇස්තමේන්තුවලට අනුව, අද පවා ආසන්න වශයෙන් 200,000 මාලියන් තවමත් වහල්භාවයේ සිටී.[13]
ස්පාඤ්ඤ, මෙන්ම ප්‍රංශ, අයර්ලන්ත, ඉතාලි සහ පෘතුගීසි සම්භවයක් ඇති මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් සමහර මිශ්‍ර යුරෝපීය/අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති අය, මාලි හි ජීවත් වන අතර, ඔවුන් අර්මා ජනතාව (ජාතියේ ජනගහනයෙන් 1%) ලෙස හැඳින්වේ.[14]
සහජීවනයේ දිගු ඉතිහාසයක් මත පදනම් වූ සාධාරණ ලෙස යහපත් අන්තර් වාර්ගික සබඳතා මාලි භුක්ති වින්දද, යම් පරම්පරාගත වහල්භාවයක් සහ වහල් සබඳතාවක් මෙන්ම ජනවාර්ගික ආතතියක් ඇති සොන්ග්හායි සහ උතුරේ සංචාරක ටුවරෙග්වරුන් අතර පවතී.[4] නිදහසින් පසු උතුරේ ජනගහනයට එරෙහිව ඇති වූ පසුබෑමක් හේතුවෙන්, මාලි දැන් සිටින්නේ අනෙක් කණ්ඩායමට වෙනස් කොට සැලකීම ගැන දෙපිරිසටම පැමිණිලි කරන තත්වයකටය.[15] ටුවාරෙග්ස් සහ මාලියන් රජය සහ ෂරියා නීතිය ස්ථාපිත කිරීමට උත්සාහ කරන ටුවාරෙග්ස් සහ රැඩිකල් ඉස්ලාම්වාදීන් අතර ආතතියක් පවතින උතුරු මාලි ගැටුමෙහි මෙම ගැටුම ද භූමිකාවක් ඉටු කරයි.[16]
භාෂා
[සංස්කරණය]2022 ජනවාරි මාසයේදී, මාලි සහ ප්‍රංශ රජය අතර සබඳතා පිරිහීම හේතුවෙන්, මාලි රජය බඹරා රාජ්‍ය භාෂාව බවට පත් කරන බව නිවේදනය කළේය.[18] 2023 ජූලි මාසයේදී ප්‍රංශ භාෂාව රාජ්‍ය භාෂාවක් ලෙස ඉවත් කර ඒ වෙනුවට වැඩ කරන භාෂාවක් බවට පත් විය. ඒ සමගම, බඹරා, බොබෝ, බෝසෝ, ඩොගොන්, ෆුලා, හසානියා අරාබි, කසොන්කේ, මනින්කේ, මින්යන්කා, සෙනුෆෝ, සොන්ග්හේ භාෂා, සොනින්කේ සහ ටමාෂේක් යන ජාතික භාෂා 13 රාජ්‍ය භාෂා බවට පත් විය. මාලි හි භාෂා භාෂාව ප්‍රධාන වශයෙන් බඹරා වන අතර, ජනගහනයෙන් සියයට 80 කට පමණ සන්නිවේදනය කළ හැකිය.[4] වෙනත් අප්‍රිකානු භාෂා 40කට අධික ප්‍රමාණයක් මාලි හි විවිධ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් විසින් කතා කරයි.[4]
2009 සංගණනයට අනුව, මාලි භාෂාවෙන් ස්වදේශිකව කතා කරන භාෂා 51.5%, ෆුලා (8.3%), ඩොගොන් (6.6%), සොනින්කේ (5.7%), සොන්හායි (5.3%), මැන්ඩින්කා (5.2%), මිනියන්කා (3.8%), ටමාෂේක් (3.2%), සෙනූෆෝ (2%), බොබෝ (1.9%), ටියාක්සෝ බොසෝ (1.6%), කසොන්කේ (1.1%), මුවර් (1%), ඩෆින්ග් (0.4%), සැමෝගෝ (0.4%) ), අරාබි (හසානියා) (0.3%), අනෙකුත් මාලි භාෂා (0.5%), අනෙකුත් අප්‍රිකානු භාෂා (0.2%), සහ අනෙකුත් අප්‍රිකානු නොවන භාෂා (0.2%); 0.7% ක් ඔවුන්ගේ පළමු භාෂාව ප්‍රකාශ කළේ නැත.[19]
ආගම්
[සංස්කරණය].jpg)
ඉස්ලාම් දහම බටහිර අප්‍රිකාවට 11 වන සියවසේදී හඳුන්වා දුන් අතර එය බොහෝ කලාපයේ ප්‍රමුඛ ආගම ලෙස පවතී. ඇස්තමේන්තු කර ඇති පරිදි මාලි ජාතිකයන්ගෙන් 90%ක් මුස්ලිම් (බොහෝ විට සුන්නි[21]), ආසන්න වශයෙන් 5% ක් ක්‍රිස්තියානි (තුනෙන් දෙකක් පමණ රෝමානු කතෝලික සහ තුනෙන් එකක් රෙපරමාදු) වන අතර ඉතිරි 5% ඩොගොන් ආගම වැනි සම්ප්‍රදායික අප්‍රිකානු ආගම් වලට අනුගත වේ.[20] අදේවවාදය සහ අඥෙයවාදය මාලියන් අතර දුර්ලභ යැයි විශ්වාස කෙරෙන අතර ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් දිනපතා තම ආගම අදහති.[22]
ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලෞකික රාජ්‍යයක් ස්ථාපිත කරන අතර ආගමික නිදහස සඳහා විධිවිධාන සලසා ඇති අතර රජය මෙම අයිතියට බොහෝ දුරට ගරු කරයි.[22]
මාලි හි ඓතිහාසිකව ක්‍රියාත්මක වූ ඉස්ලාම් ආගම සුමට හා ප්‍රාදේශීය තත්වයන්ට අනුවර්තනය වී ඇත; මුස්ලිම්වරුන් සහ සුළුතර ආගමික ඇදහිලිවල යෙදෙන්නන් අතර සබඳතා සාමාන්‍යයෙන් සුහදව පවතී.[22] කෙසේ වෙතත්, 2012 වසරේ රටේ උතුරු ප්‍රදේශවල ෂරියා පාලනය පැනවීමෙන් පසුව, උතුරේ හිංසා පීඩා දරුණු ලෙස විස්තර කළ Open Doors විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද ක්‍රිස්තියානි පීඩා දර්ශකයේ මාලි ඉහළ (අංක 7) ලැයිස්තුගත කර ඇත.[23][24]
අධ්‍යාපනය
[සංස්කරණය]
මාලි හි රාජ්‍ය අධ්‍යාපනය ප්‍රතිපත්තිමය වශයෙන් නොමිලේ සපයනු ලබන අතර වයස අවුරුදු හතත් දහසත් අතර වසර නවයක් සඳහා අනිවාර්ය වේ.[22] මෙම ක්‍රමයට වයස අවුරුදු 7 සිට ආරම්භ වන ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය වසර හයක් ඇතුළත් වන අතර ඉන් අනතුරුව වසර හයක ද්විතීයික අධ්‍යාපනය ඇතුළත් වේ.[22] මාලි හි සැබෑ ප්‍රාථමික පාසල්වලට ඇතුළත් වීමේ අනුපාතය අඩුය, බොහෝ දුරට පවුල්වලට නිල ඇඳුම්, පොත්පත්, සැපයුම් සහ සහභාගි වීමට අවශ්‍ය අනෙකුත් ගාස්තු පියවා ගැනීමට නොහැකි බැවිනි.[22]
2017 දී, ප්‍රාථමික පාසල්වලට ඇතුළත් වීමේ අනුපාතය 61% (පිරිමි 65% සහ ගැහැණු 58%) විය.[25] 1990 ගණන්වල අගභාගයේදී, ද්විතියික පාසල්වලට ඇතුළත් වීමේ අනුපාතය 15% (පිරිමි 20% සහ ගැහැණු 10%) විය.[22] අධ්‍යාපන ක්‍රමය ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල පාසල් නොමැතිකම මෙන්ම ගුරුවරුන් සහ ද්‍රව්‍ය හිඟය නිසා පීඩාවට පත්ව ඇත.[22]
මාලි හි සාක්ෂරතා අනුපාත ඇස්තමේන්තු 27-30 සිට 46.4% දක්වා පරාසයක පවතී, සාක්ෂරතා අනුපාතය පිරිමින්ට වඩා කාන්තාවන් අතර සැලකිය යුතු ලෙස අඩුය.[22] සංඝටක විශ්ව විද්‍යාල හතරක් ඇතුළත් බමාකෝ විශ්ව විද්‍යාලය රටේ විශාලතම විශ්ව විද්‍යාලය වන අතර ආසන්න වශයෙන් 60,000 උපාධි අපේක්ෂකයින් සහ උපාධි අපේක්ෂකයින් බඳවා ගනී.[26]
සෞඛ්‍ය
[සංස්කරණය]
දරිද්‍රතාවය, මන්දපෝෂණය සහ ප්‍රමාණවත් නොවන සනීපාරක්ෂාව සහ සනීපාරක්ෂාව සම්බන්ධ සෞඛ්‍ය අභියෝග රාශියකට මාලි මුහුණ දෙයි.[22] මාලි හි සෞඛ්‍ය සහ සංවර්ධන දර්ශක ලෝකයේ නරකම ඒවා අතරට ශ්‍රේණිගත වේ.[22] උපතේදී ආයු අපේක්ෂාව 2012 දී අවුරුදු 53.06ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.[27] 2000 දී, ජනගහනයෙන් 62-65% කට ආරක්ෂිත පානීය ජලය සඳහා ප්‍රවේශය ඇතැයි ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර යම් ආකාරයක සනීපාරක්ෂක සේවා සඳහා 69% ක් පමණි.[22] 2001 දී, සෞඛ්‍යය සඳහා රජයේ සාමාන්‍ය වියදම් සාමාන්‍ය විනිමය අනුපාතයකින් ඒක පුද්ගල ඇමරිකානු ඩොලර් 4ක් පමණ විය.[28]
දේශීය වට්ටෝරු වල පෝෂ්‍යදායී අනුවාද සෑදීමට කාන්තාවන් දිරිමත් කිරීම මගින් පෝෂණය වැඩි දියුණු කිරීමට සහ ඒ ආශ්‍රිත සෞඛ්‍ය ගැටලු අවම කිරීමට උත්සාහ දරා ඇත. උදාහරණයක් ලෙස, අර්ධ ශුෂ්ක නිවර්තන කලාප සඳහා වන ජාත්‍යන්තර භෝග පර්යේෂණ ආයතනය (ICRISAT) සහ Aga Khan පදනම, සාම්ප්‍රදායික වට්ටෝරුව di-dèguè (රටකජු පේස්ට්, මී පැණි සහ මෙනේරි අඩංගු හෝ සහල් පිටි) සෞඛ්‍ය සම්පන්න සහ පෝෂණ අනුවාදයක් වන equinut සෑදීම සඳහා කාන්තා කණ්ඩායම් පුහුණු කරන ලදී. කාන්තාවන්ට නිපදවා අලෙවි කළ හැකි නිෂ්පාදනයක් නිෂ්පාදනය කිරීමෙන් පෝෂණය සහ ජීවනෝපාය ඉහළ නැංවීම එහි අරමුණ වූ අතර දේශීය උරුමය නිසා ප්‍රදේශයේ ප්‍රජාව විසින් පිළිගනු ලැබේ.[29]
මාලි හි වෛද්‍ය පහසුකම් ඉතා සීමිත වන අතර ඖෂධ හිඟය.[28] මැලේරියාව සහ අනෙකුත් ආත්‍රපෝඩාවන් මගින් බෝවන රෝග මාලි හි බහුලව දක්නට ලැබෙන අතර, කොලරාව සහ ක්ෂය රෝගය වැනි බෝවන රෝග ගණනාවක් ද පවතී.[28] මාලි හි ජනගහනය ද ළමා මන්දපෝෂණයේ ඉහළ අනුපාතයකින් සහ අඩු ප්‍රතිශක්තිකරණ අනුපාතයකින් පීඩා විඳිති.[28] වැඩිහිටි සහ ළමා ජනගහනයෙන් 1.9% ක් එම වසරේ HIV/AIDS රෝගයට ගොදුරු වූ බව ඇස්තමේන්තු කර ඇත, [පැහැදීම ඇවැසිය] උප සහරා අප්‍රිකාවේ අඩුම අනුපාත අතර වේ.[28][භින්න වූ සබැඳිය] ගැහැණු ළමයින් සහ කාන්තාවන් කාන්තාවන්ගේ ලිංගික අවයව ඡේදනය කර ඇත (2006 සහ 2001 දත්ත).[30][31]
ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාවය
[සංස්කරණය]2017 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහන විසින් වාර්තා කරන ලද පරිදි ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය පිළිබඳ අසමානතා දර්ශකයේ රටවල් 160 කින් මාලි 157 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[32] මාලි ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ සඳහන් වන්නේ එය කාන්තාවන්ගේ අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කරන බවයි, කෙසේ වෙතත් කාන්තාවන්ට වෙනස් කොට සැලකීමේ බොහෝ නීති පවතී.[33] නීතියේ ප්‍රතිපාදන විවාහයෙන් පසු කාන්තාවන්ගේ තීරණ ගැනීමේ බලය සීමා කරයි, එහිදී සැමියා තම බිරිඳට වඩා උසස් වේ.[33] තම ස්වාමිපුරුෂයාගේ පෙනුම පවත්වා නොගැනීම සම්බන්ධයෙන් කාන්තාවන්ට දොස් පවරන අතර ඔවුන් වැරදි ලෙස හැසිරෙන්නේ නම් ඔවුන්ගේ ක්‍රියාවන්ට ද දොස් පවරනු ලැබේ, එය කාන්තාවන් පිරිමින්ට වඩා පහත් යැයි සංස්කෘතික ආකල්පය දිරිමත් කරයි.[33] දේශපාලනයේ කාන්තා සහභාගිත්වය අඩුවීමට හේතුව දේශපාලනය පිරිමින් සමඟ සම්බන්ධ වී ඇති අතර කාන්තාවන් මෙම අංශයෙන් වැළකී සිටිය යුතුය යන අදහසයි.[33] අධ්‍යාපනය යනු පිරිමි ළමයින් ආධිපත්‍යය දරන ක්ෂේත්‍රයකි, මන්ද එය දෙමාපියන්ට වඩා හොඳ ආයෝජනයකි.[33] සාම්ප්‍රදායික සාරධර්ම සහ භාවිතයන් මාලි හි ස්ත්‍රී පුරුෂ අසමානතාවයට දායක වී ඇති හෙයින්, ගැටුම් සහ අවනීතිය ද ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය මත පදනම් වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය හරහා ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවයේ වැඩෙන පරතරය කෙරෙහි බලපා ඇත.[34] මාලි රාජ්‍යයේ අස්ථාවර ආන්ඩුව, USAID වැනි සංවිධාන රටේ සංවර්ධනයට යලි සම්බන්ධ කර ගැනීම සඳහා ජනතාවගේ ජීවිත, ප්‍රධාන වශයෙන් කාන්තා සහ ගැහැණු ළමයින්ගේ අයිතිවාසිකම් වැඩිදියුණු කිරීමට උත්සාහ කිරීමට හේතු වී ඇත.[34]
ස්ත්‍රී පුරුෂ සම්බන්ධතා
[සංස්කරණය]ආගම, පීතෘමූලික සම්මතයන් සහ ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය මත පදනම් වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය මාලි හි කාන්තාවන්ගේ ජීවිතය හැඩගස්වන ප්‍රධාන සෘණාත්මක සාධක වේ.[35] පීතෘමූලික සම්මතයන් ප්‍රධාන ස්ත්‍රී පුරුෂ අසමානතා ඇති කරන අතර ගෘහය තුළ පුරුෂ ආධිපත්‍යයට තුඩු දෙයි.[35] ගැහැණු ළමයින් කුඩා වියේදීම ගෙදර දොරේ වැඩ කටයුතු, ඉවුම් පිහුම්, දරුවන් රැකබලා ගැනීම වැනි දේ ඉගෙන ගන්නා අතර ඔවුන්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම ගෙදර දොරේ වැඩවල ප්‍රධාන වගකීම භාර ගැනීමට අපේක්ෂා කෙරේ. මෙය විධිමත් ශ්‍රම බලකායට ඇතුල් වීමට කාන්තාවන්ට ඇති හැකියාව අඩාල වන අතර ගැහැණු ළමුන්ගේ අධ්‍යාපනයේ ඌනතාවයට හේතු වේ.[35] මාලි හි ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය පදනම් කරගත් ප්‍රචණ්ඩත්වය ජාතික මට්ටමින් සහ පවුල් මට්ටමින් සිදු වේ. ජාතික මට්ටමින්, 2012 දී රටේ උතුරු ප්‍රදේශයේ ඇති වූ ගැටුම් හේතුවෙන් පැහැරගැනීම් සහ ස්ත්‍රී දූෂණ සිද්ධීන් වැඩි විය.[34] මෙම ගැටුම නිසා සම්පත්, ආර්ථිකය සහ අවස්ථා සඳහා කාන්තාවන්ගේ ප්‍රවේශය ද අඩු විය.[34] ගෘහ මට්ටමින්, ගෘහස්ත ප්‍රචණ්ඩත්වය, බලහත්කාර විවාහ සහ විවාහක දූෂණය හරහා මාලියන් කාන්තාවන් ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය පදනම් කරගත් හිංසනයට මුහුණ දෙයි.[33] 2013 දී මාලි සඳහා වූ ජන විකාශන සෞඛ්‍ය සමීක්ෂණය ප්‍රකාශ කළේ කාන්තාවන් ආහාර පුළුස්සා දැමීම, ආපසු වාද කිරීම, තම ස්වාමිපුරුෂයාට නොදන්වා පිටතට යාම හෝ ඇගේ සැමියා සමඟ ලිංගික සම්බන්ධතා ප්‍රතික්ෂේප කිරීම වැනි දේ සිදු කළහොත් කාන්තාවන්ගෙන් 76% ක් සහ පිරිමින්ගෙන් 54% ක් කාන්තාවන්ට සිදුවන ශාරීරික හානිය පිළිගත හැකි යැයි විශ්වාස කරන බවයි.[34]
අවස්ථා
[සංස්කරණය]අධ්‍යාපනය නොමැතිකම නිසා මාලි රාජ්‍යයේ ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවයේ අසමානතාවය වැඩි වී ඇත්තේ බොහෝ කාන්තාවන් නිවසින් පිටත රැකියාවක් නොකරන නිසා රාජ්‍ය පරිපාලන අංශයට පවා සහභාගී නොවීමයි.[35] ප්‍රවේශ අවශ්‍යතා සහ අධ්‍යාපනය සඳහා ප්‍රවේශය සකස් කිරීමෙන් පසුව, ගැහැණු ළමයින්ට තවමත් ඇතුළත් වීමේ අනුපාතය අඩු වන අතර විධිමත් අධ්‍යාපනයට ප්‍රවේශය අඩුය.[35] ගැහැනු ළමයින්ට වඩා පිරිමි ළමයින්ට වඩා 15%කින් ඉවත් වීමේ ප්‍රතිශතය වැඩි වන්නේ ඔවුන්ට නිවසේ ඉහළ වගකීමක් තිබෙන නිසා සහ බොහෝ දෙමාපියන් තම දරුවන්ට පාසල් යාමට ඉඩ නොදෙන නිසා පිරිමි ළමයින් අධ්‍යාපනය ලැබීමට නැඹුරු වෙති.[35] ඒ හා සමානව, තාක්ෂණික සහ වෘත්තීය අධ්‍යාපනය සඳහා සහභාගී වන ගැහැණු ළමයින් අඩු සංඛ්‍යාවක් සිටින අතර පුහුණු මධ්‍යස්ථාන නාගරික නගරවල කේන්ද්‍රගත වී ඇති නිසා රට තුළ ප්‍රමාණවත් ලෙස බෙදා හරිනු නොලැබේ.[35] අවසාන වශයෙන්, ගැහැණු ළමයින් සඳහා වන උසස් අධ්‍යාපනය කෙටි වැඩසටහන් වලින් සමන්විත වේ මන්දයත් බොහෝ ගැහැණු ළමයින් විද්‍යාවේ මෙන් දිගුකාලීන අධ්‍යාපන වැඩසටහනක් හැදෑරීමෙන් වළක්වන බැවිනි.[35] කාන්තාවන්ට අධ්‍යාපනය සඳහා සමාන ප්‍රවේශයක් නොතිබුණද, මෑත දශක කිහිපය තුළ කාන්තාවන් රාජ්‍ය පරිපාලන අංශයේ තීරණ ගැනීමේ තනතුරුවලට ඇතුළු වී නියෝජනය කරමින් සිටී.[35] 2010 දී පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරුන් 147 න් 15 ක් කාන්තාවන් විය.[35] මෑත දශක වලදී පෙන්නුම් කරන්නේ කාන්තාවන් දේශපාලන ක්ෂේත්‍රය තුළ කාන්තා අයිතිවාසිකම් ප්‍රවර්ධනය කිරීමට තුඩු දුන් මාලි හි කාන්තාවන්ගේ ආකල්ප සහ තත්ත්වය වෙනස් කරන වැදගත් තීරණ ගැනීමේ තනතුරුවලට සෙමෙන් සම්බන්ධ වන බවයි.[35]
උත්සාහයන්
[සංස්කරණය]මාලි හි කාන්තා අයිතිවාසිකම් ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා ජාත්‍යන්තර සහ ජාතික මට්ටමින් නීති සම්පාදනය දශක ගණනාවක් පුරා ක්‍රියාත්මක කර ඇත.[35] ජාත්‍යන්තරයේදී, මාලි විසින් බීජිං ක්‍රියාකාරී වේදිකාවට අත්සන් කරන ලද අතර එමඟින් කාන්තාවන් තීරණ ගැනීමේදී සහ කාන්තා අයිතිවාසිකම් ප්‍රවර්ධනයේ පදනම වන කාන්තාවන්ට එරෙහි සියලු ආකාරයේ වෙනස් කොට සැලකීම් තුරන් කිරීමේ සම්මුතියට සහභාගී විය යුතු බවට යෝජනා කරයි.[35] ජාතික මට්ටමින්, මාලි ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අංක 092-073P-CTSP ආඥාව ඇත, එය සියලුම මාලියන් පුරවැසියන්ට සමානාත්මතාවය ප්‍රකාශ කරන අතර වෙනස් කොට සැලකීම තහනම් කර ඇත, එය අනුගමනය කර නොමැත.[35] දරිද්‍රතාවය අඩු කිරීමේ උපාය මාර්ග වැඩසටහන (PRSP) සහ මාලි රජය යටතේ ඇති වර්ධනය සහ දරිද්‍රතාවය අඩු කිරීමේ උපාය මාර්ග වැඩසටහන මගින් පුරවැසියන්ගේ යහපැවැත්ම වැඩිදියුණු කිරීමට උත්සාහ කරන අතර රට තුළ පාලනය සහ ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය වෙනස් කරයි.[35] කාන්තා, ළමා සහ පවුල් අභිවෘද්ධිය සඳහා වූ අමාත්‍යාංශය කාන්තාවන් සහ ළමුන් සඳහා විශේෂයෙන් නිර්මාණය කරන ලද අතර එමඟින් ඔවුන්ගේ මූලික අයිතිවාසිකම් සහ අවශ්‍යතා නීතිය යටතේ සපුරාලීමට හැකි වේ.[35] ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාවය සඳහා නීති සම්පාදනය සහ ප්‍රතිපත්ති තිබුණද, කාන්තා අයිතිවාසිකම්වල වැදගත්කමට සහාය වීම සඳහා මාලි ජාතික ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය පිළිබඳ ප්‍රතිපත්තිය ආයතනගත කිරීම අවශ්‍ය වේ.[35] මාලි හි ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාවය වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා අධ්‍යාපනය සහ පුහුණුව සඳහා ගැහැණු ළමයින්ගේ සහ කාන්තාවන්ගේ ප්‍රවේශය ශක්තිමත් කිරීම සහ සහාය දීම නිර්දේශ කෙරේ.[35] USAID වැනි ජාත්‍යන්තර සංවිධානවල මැදිහත්වීම කාන්තා අයිතිවාසිකම් වැඩිදියුණු කිරීමේ ප්‍රයත්නයන් තුළින් ඔවුන්ගේ සංවර්ධනය වැඩිදියුණු කිරීමට මූල්‍යමය වශයෙන් මාලිට උපකාර කරයි.[34]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ a b "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
- ^ a b "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
- ^ "Population, total | Data". data.worldbank.org. 2022.
- ^ a b c d e f g Mali country profile, p. 6.
- ^ a b c d e f g h Central Intelligence Agency (2009). "Mali". The World Factbook. 30 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 January 2010.
- ^ "Mali Demographics Profile 2014". 7 January 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 December 2014.
- ^ "Mali: Regions, Major Cities & Localities". Population Statistics in Maps and Charts. සම්ප්‍රවේශය 5 September 2019.
- ^ Popenoe, Rebecca (2003) Feeding Desire – Fatness, Beauty and Sexuality among a Saharan People. Routledge, London. pp. 16–17. ISBN 0-415-28096-6
- ^ Tran, Mark (23 October 2012). "Mali conflict puts freedom of 'slave descendants' in peril". The Guardian. London. 5 October 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 November 2012.
- ^ Fortin, Jacey (16 January 2013). "Mali's Other Crisis: Slavery Still Plagues Mali, And Insurgency Could Make It Worse". International Business Times. 8 December 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 January 2013.
- ^ "Kayaking to Timbuktu, Writer Sees Slave Trade සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 ඔක්තෝබර් 2017 at the Wayback Machine". National Geographic News. 5 December 2002.
- ^ "Kayaking to Timbuktu, Original National Geographic Adventure Article discussing Slavery in Mali සංරක්ෂණය කළ පිටපත 22 සැප්තැම්බර් 2010 at the Wayback Machine". National Geographic Adventure. December 2002/January 2003.
- ^ MacInnes-Rae, Rick (26 November 2012). "Al-Qaeda complicating anti-slavery drive in Mali". CBC News. 5 March 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 April 2014.
- ^ Fage, J. D.; Gray, Richard; Oliver, Roland (1975). The Cambridge History of Africa. Cambridge University Press. ISBN 9780521204132.
- ^ Hall, Bruce S. (2011) A History of Race in Muslim West Africa, 1600–1960. Cambridge University Press. ISBN 9781107002876: "The mobilization of local ideas about racial difference has been important in generating, and intensifying, civil wars that have occurred since the end of colonial rule in all of the countries that straddle the southern edge of the Sahara Desert. ... contemporary conflicts often hearken back to an older history in which blackness could be equated with slavery and non-blackness with predatory and uncivilized banditry." (cover text)
- ^ Hirsch, Afua (6 July 2012) Mali's conflict and a 'war over skin colour' සංරක්ෂණය කළ පිටපත 11 පෙබරවාරි 2017 at the Wayback Machine, The Guardian.
- ^ a b "4ème Recensement General de la Population et de L'Habitat du Mali (RGPH)" (PDF) (French බසින්). Institut National de la Statistique. 11 January 2020 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 January 2020.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ "Mali's military rulers say French ambassador has 72 hours to leave the country". CNN. 31 January 2022. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2022.
- ^ "Archived copy" (PDF). 19 August 2019 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 December 2019.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) - ^ a b International Religious Freedom Report 2008: Mali සංරක්ෂණය කළ පිටපත 18 ජනවාරි 2020 at the Wayback Machine. State.gov (19 September 2008). Retrieved 4 May 2012.
- ^ "The World's Muslims: Unity and Diversity" (PDF). Pew Forum on Religious & Public life. 9 අගෝස්තු 2012. 24 ඔක්තෝබර් 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 ජූනි 2014.
- ^ a b c d e f g h i j k l Mali country profile, p. 7.
- ^ Report points to 100 million persecuted Christians. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 අප්‍රේල් 2015 at the Wayback Machine. Retrieved 10 January 2013.
- ^ OPEN DOORS World Watch list 2012 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 දෙසැම්බර් 2019 at the Wayback Machine. Worldwatchlist.us. Retrieved 24 March 2013.
- ^ "Education Statistics". datatopics.worldbank.org. 7 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 November 2019.
- ^ "Université de Bamako – Bamako, Mali". Northwestern University Feinberg School of Medicine. 13 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 July 2013.
- ^ Life Expectancy ranks සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 දෙසැම්බර් 2018 at the Wayback Machine. CIA World Factbook
- ^ a b c d e Mali country profile, p. 8.
- ^ Nourishing communities through holistic farming සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 ඔක්තෝබර් 2018 at the Wayback Machine, Impatient optimists, Bill & Melinda Gates Foundation. 30 April 2013.
- ^ WHO | Female genital mutilation and other harmful practices. Who.int (6 May 2011). Retrieved 4 May 2012.
- ^ Female genital cutting in the Demographic Health Surveys: a critical and comparative analysis. Calverton, MD: ORC Marco; 2004 (DHS Comparative Reports No. 7) සංරක්ෂණය කළ පිටපත 26 අප්‍රේල් 2014 at the Wayback Machine. (PDF). Retrieved 18 January 2013.
- ^ "Human Development Indices and Indicators: 2018 Statistical Update: Mali" (PDF). United Nations Development Programme. 25 March 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 24 November 2018.
- ^ a b c d e f "Violence against Women in Mali" (PDF). World Organisation Against Torture (OMCT). 7 July 2004. 8 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 24 November 2018.
- ^ a b c d e f "USAID MALI:ADDENDUM TO THE 2012 GENDER ASSESSMENT" (PDF). United States Agency of International Development. May 2015. 5 September 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 24 November 2018.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r "GENDER EQUALITY AND WOMEN'S EMPOWERMENT IN PUBLIC ADMINISTRATION: MALI CASE STUDY" (PDF). United Nations Development Programme. 2012. 18 December 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 24 November 2018.