මහා සති පට්ඨාන සූත්‍රය
පාලියෙන් තිබෙන සූත්‍රයේ සිංහල පරිවර්තනය
1. මා විසින් මෙසේ අසන ලදි. එක් කාලයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කුරු ජනපදයෙහි කල්මාසදම්‍ය නම්වූ කුරු රට වැසියන්ගේ නියම් ගම වාසය කළාහුය. එකල්හි භාග්‍යවතුන වහන්සේ භික්‍ෂූන්ට කථා කර මෙසේ දේශනා කළාහුය. ´´මහණෙනි, සතර සතිපට්ඨාන ධර්මයෝ සත්වයන්ගේ පිරිසිඳුවීම පිණිසද, ශෝක කිරීමය, වැළපීමය, යනාදීන්ගේ ඉක්මවීම පිණිසද, කයෙහි හා සිතෙහි හටගන්නා දුකය, යන මොවුන්ගේ දුරලීම පිණිසද, ඥාන නම් ලද ආර්ය මාර්ගයට පැමිණීම පිණිසද, නිර්වාණය අවබෝධ කිරීම පිණිසද, එකම මාර්ගය වන්නේයයි´´ දේශනා කළාහුය. ´´මහණෙනි, මේ සස්නෙහි මහණ තෙම කෙලෙස් තවන වීර්යය ඇතුව යහපත් ප්‍රඥා ඇතුව, සිහියෙන් යුත්තව (1) මේ ශරීරයෙහි ලෝභයද ක්‍රෝධයද සංසිඳුවාගෙන, මේ ශරීරයෙහි ශරීරය අනුව දක්නා ස්වභාව ඇතිව (2) විඳීම් රාශියෙහි ලෝභය, හා දොම්නස(ක්‍රෝධය) සංසිඳුවාගෙන විඳීම් කෙරෙහි විඳීම් අනුව දක්නා ස්වභාව ඇතිව (3) සිත්යෙහි ලෝභය හා දොම්නස (ක්‍රෝධය) සංසිඳුවාගෙන සිත් අනුව දක්නා ස්වභාව ඇතිව (4) නීවාරණාදී ධර්ම රාශියෙහි ලෝභය හා දෝම්නස (ක්‍රෝධය) සංසිඳුවාගෙන ධර්මයෙන් කෙරෙහි ධර්ම අනුව සිහි කරම්න් වාසය කරන්නේය. (මේ සතර සතිපට්ඨාන ධර්මයෝ නම් වෙත්) 2. (1) ´´මහණෙනි, මහණතෙමේ කෙසේ නම් කයෙහි කය අනුව බලමින් වාසය කරනන්නේද යත්, මේ ශාසනයෙහි මහණ තෙම් කැලයට ගියේ හෝ ගසක් මුලකට ගියේ හෝ හිස් ගෙයකට ගියේ හෝ (එරමිනිය ගොතාගෙන) ශරිරය කෙළින් පිහිටුවාගෙන සිහිය ඉදිරිපත් කොට තබා ගෙන හිඳින්නේය. හෙතම සිහියෙන්ම ආශ්වාස සිහියෙන්ම ප්‍රශ්වාස කරන්නේය. දීර් කොට ආශ්වාස කරන්නේ හෝ දීර් කොට ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස කරන්නෙමි,යි දන්නේය. ලූහුඬු කොට ආශ්වාස හෝ ප්‍රශ්වාස කරන්නේ හෝ ´´ලුහුඬු කොට ආශ්වස ප්‍රශ්වාස කරන්නෙමියි´´ දන්නේය. මුල මැද අග යන සියලූ ආශ්වාසය ප්‍රකට කරගත්තෙමියි යන අදහසින් ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස කරන්නෙමියි පුරුදු කරන්නේය. ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස යන් හෝ සංසිඳුවමි යන අදහසින් ආශ්වාස කරන්නේමියි පුරුදු කරන්නේය. ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස සංසිඳුවමි යන අදහසින් ප්‍රශ්වාස කරන්නේමියි පුරුදු කරන්නේය. මෙසේ තමාගේද අනුන්ගේද ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස අනුන්ගේ හා තමන්ගේද (ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස) ශරිරයෙහි හෝ ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස ශරිරය අනුව බලමීන් වාසය කරන්නේය. ආශ්වාස ප්‍රශ්වාසයන්ගෙන් හටගැනිම නැතිවිම කලෙක හටගැනිම ,විනාශය බලමින් හෝ වාසය කරන්නේය. ඥනයේ වැඩිම පිණිසද සිහියේ වැඩිම පිණිසද පවති. ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස දෙකෙම ඇත්තේය මනා කොට සිහිය පිහිටියේ වෙයි. තණ්හා දාෂ්ටියෙන් දුරුව වසන්නේද වේ එහෙයින් සත්තව ලෝකයෙහි කිසි රූපාදියක් (ආත්මාදී වශයෙන්) තොගන්නේය. මහණෙනි, මෙසේද මහණ තෙම ශරිරයෙහි ශරිරය අනුව බලමින් වාසය කරන්නේය.´´ 3. ´´මහණෙනි, නැවතද මහණ තෙම යන්නේ හෝ ´´යන්නේමියි´´ සිටියේ හෝ ´´සිටියෙමි´´ හුන්නේ හෝ ´´හුන්නේමියි´´ සයනය කරන්නේ හෝ ´´සයනය කරන්නේමියි´´ දන්නේය. ඔහුගේ කය වනාහි යම් යම් ඉරියව්වකින් පිහිටු වන ලදද ඒ ඒ ආකාරයෙන් දන්නේය. 4. ´´මහණෙනි, නැවතද මහණතෙමේ ඉදිරියට යාමයෙහිද ආපසු ඊමයෙහිද සිහියෙන් දැන කරන්නේ වෙයි. ඉදිරිපිට බැලිමෙහිද සරස බැලිමෙහිද අත් පා හැකිලිමෙහිද දිගු කිරිමෙහිද පාත්‍රා දෙපට සිවුරු තනිපට සිවුරු දැරිමෙහිද අනුභව කිරීමෙහිද පානය කිරීමෙහිද කඩා කැමෙහිද රස බැලිමෙහිද මළ මුත්‍ර පහ කිරීමෙහිද යාමෙහිද, සිටිමෙහිද, හිඳීමෙහිද, නිදීමෙහිද, නිදි දුරු කීරිමෙහිද, කථා කිරීමෙහිද කථා නොකිරීමෙහිද, ප්‍රඥවෙන් දැන ඒ ඒ කෘත්‍ය පවත් වන්නේය. 5. ´´නැවතද මහණෙනි, යෝගාවචර තෙම මේ ශරීරයම සිහි කරන්නේය (කෙසේද යත්) මේ ශරිරයෙහි හිසකෙස්ය ලොම්ය,නියපොතූය,දෙතිස් දත්ය,හමය මස් පීඩුය, නහරය, ඇටය ඇටමිදුලුය, වකූගඩුය, අක්මාවය, හෘදය, මාංශය, දළබුවය, බඩදිවය, පෙණහැලිය, බඩවැලය, අතුණුබහණය, නොදිරූආහාරය, මලය, ස්මොලය, පිතය, සෙමය, සැරවය, ලෙහෙය, ඩහදියය, මේද තෙලය කඳුලුය, වුරූණු තෙලය, කෙලය, සොටුය, සදමිඳුලුය, මූත්‍රය, ඇත්තාහ. ´´මහණෙනි, යෝගාවචාර තෙමෙ පාදයෙන් උඩ හිසකේ මස්තකයෙන් යට සම කෙළවර කොට නොයෙක් ආකාර අසූචිවලින් පිරුණාවු මේ ශරිරයම සිහි කරන්නේය. 6. ´´මහණෙනි, නැවතද භික්‍ෂුව මේ ශරිරය යම්සේ සිටියේද, යම්සේ පිහිටු වන ලදද, එසේ ධාතු වශයෙන් සිහි කරන්නේය. මේ ශරිරයෙහි පෘථවි ධාතුව (තදගතිය), ආපො ධාතුව (දියවනගතිය), තේජෝ ධාතුව (උණුගතිය), වායො ධාතුව (විහිදෙනාගතිය) (යන ධාතුහු) ඇත්තේය කියායි. මේසේ තමන්ගේ හෝ අනුන්ගේ ශරිරයෙහි හෝ ශරිරය අනුව බලමින් වාසය කරන්නේය. 7. ´´මහණෙනි, නැවතද භික්‍ෂුව මැරි එක දවසක් ගියාවු හෝ දෙදවසක් ගියාවුහෝ තුන් දවසක් ගියාවු හෝ ඉදිමුතාවු නිල්වු (පුයා) සැරව වැහිරෙන්නාවු සොහොනෙහි දමන ලද මළ මිනියක් යම්සේ දකින්නේද, නොයෙක් සතුන් විසින් කඩා කනු ලබන්නාවු හෝ අමු සොහොනෙහි දමන ලද මළ මිනියක් යම්සේ දක්නේද, ලේ මස් සහිතවූ නහරවලින් බැඳුන ඇටසැකිල්ලක්වූ සොහොනෙහි දමන ලද මිනියක් යම්සේ දක්නේද, මස් නැති ලෙයින් වැකුණු නහරින් බැඳුන ඇට සැකිල්ලක්වු සොහොනෙහි දමන ලද මිනියක් යම්සේ දක්නේද, මස් ලේ දෙකින් පහවු නහරින් බැඳුන ඇට සැකිල්ලවු සොහොනෙහි දමන ලද මිනියක් යම්සේදක්නේද, නහර බැඳුම්වලින් වෙන්වු දිශා අනුදිශාවන්හි විසිරුණු ඇට කැබලිද, සොහොනෙහි දමන ලද මළමිනිය යම්සේ දකීද, සක්ගෙඩියක පාටට සාමන ස්වභාව ඇති සුදුව ඇට ඇත්තාවු සොහොනෙහි දමන ලද මළ මිනියක් යම්සේ දක්නේද අවුරුදු ගණනක් ඉක්ම ගිය ඇට ගොඩක්වු සාහොනෙහි දමන ලද මළ මිනියක් යම්සේ දක්නේද, කුණුවු, සුණුවු ඇට කැබලිවලට පැමිණි සොහොනෙහි දමන ලද මළ මිනියක් යම්සේ දක්නේද්, ඒ භික්‍ෂුව (තම) ශරිරයම නුවණින් බලන්නෙය, මේ මාගේ ශරිරයද මෙබඳු ස්වභාව ඇත්තේය. මෙබදූ ස්වභාවයට පැමිණෙන්නේය. මෙබඳු ස්වභාව නොඉක්මවන ලද්දේය කියයි. 8. කලෙක ශරීරයෙහි ඇතිවීම ස්වභාව හා කලෙක ශරීරයෙහි නැතිවිම ස්වභාව දක්නේ හෝ ශරිරය අනුව බලමින් වාසය කරන්නේය ඒ භික්‍ෂුව (සත්තව පුද්ගල නොව) ශරිරය පමණක් ඇත්තේය යන සිහිය හොඳින් පිහිටුවන ලද්දීය. එ සිහිය ඥනයාගේ වැඩිම පිණිසද පවතී. කෙලෙස කරණකොට කිසිවක් ආශ්‍රය කොට නොගෙන වාසය කරන්නේය. මේ ලෝකයෙහි කිසිවක් (ආත්ම වශයෙන්) නොගනි. මහණෙනි, භික්‍ෂුව මේසේද ශරිරයෙහි හෝ ශරිරය අනුව බලමින් වාසය කරන්නේය. 9. (2) මහණෙනි, භික්‍ෂුව විදීම් කෙරෙහි විදීම් අනුව බලමින් කෙසේ වාසය කරන්නේද? මහණෙනි, මේ සස්තෙහි භික්‍ෂුව සැප වේදනාවක් හෝ දුක් වේදනාවක් දුක්ද නොවු සැපද නොවු වේදනාවක් හො එ ඒ වේදනාවක් විදීමියි දැනගනී. එසේම කාමාශාවන් පිළිබදවු හො කාමශාවන් පිළිබද නොවන වේදනාවක් විදින්නේ හො විදිමයි දැනගනී. මෙසේ තමන්ගේ හෝ අනුන්ගේ හො තමාගේ හො අනුන්ගේ විදීම් කෙරෙහි හො විදිම් අනුව බලමින් වාසය කරන්නේය. වේදනාවන් හි ඇතිවිම් ස්වභාව හෝ නැතීවිම් ස්වභාව කලෙක වේදනාවන්හි ඇතිවිම් ස්වභාව හා කලෙක වේදනාවන්හි නැතිවිම් ස්වභාව දක්නේ හො වේදනාව අනුව බලමින් වාසය කරන්නේය. ඒ භික්‍ෂුව (සත්තව පුද්ගල නොව) වේදනාව (විදීම්) ඇත්තේය යන සිහිය හොදීන් පිහිටුවන ලද්දීය. ඒ සිහිය ඥනයාගේ වැම පිණිසද, සිහිය වැඩිම පිණිසද පවතී. කෙලෙස කරණකොට ආශ්‍රය නො ගෙන වාසය කරන්නේය. මේ ලෝකයෙහි කිසිවක් (ආත්ම වශයෙන්) නොගනි, මහණෙනි, මෙසේද විදිමකෙරෙහි විදිම් අනුව බලමින් වාසය කරන්නේය. 10. (3) ´´මහණෙනි, භික්‍ෂුව කෙසේ නම් සිතෙහි සිත අනුව බලමින් වාසය කෙරෙද යත්? මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි භික්‍ෂු තෙමේ සාරග සිත, වීතරාග සිත, සද්‍රෙස සිත, සමොහ සිත, වීතමොහ සිත, සංඛතන සිත, විකඛතන සිත, මහගගන සිත, අමාහගගත සිත, සඋත්තර සිත, අනුත්තර සිත, සමාහිත සිත, අසමාහිත සිත, විමුත්ත සිත, අවිමුත්ත සිත ඒ ඒ සිත්යයි දැනගනි. මෙසේ විදීම් මෙන්ම භික්‍ෂුව සිත කෙරෙහි සිද අනුව බලමින් වාසය කරන්නේය. 11. (4) ´´මහණෙනි, භික්‍ෂුව කෙසේ නම් ධර්මයන් කෙරෙහි ධර්මයන් අනුව බලමින් වාසය කෙරේද? මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි භික්‍ෂුව පංච නීවරණ ධර්මයන් කෙරෙහි ධර්මයන් අනුව බලමින් වාසය කෙරේ. මේ ශාසනයෙහි භික්‍ෂුව තමා කෙරෙහි ඇත්තාවු කාමචජන්දය ඇතැයි දැනගනී තමා කෙරෙහි නැත්තාවු කාමචජන්දය නැතැයි දැනගනි යම් කරුණකින් නූපන්නාවූ කාමචජන්දයාගේ ඉපදීමද උපන්නාවූ කාමචජන්දයාගේ දුරු කිරීමද දුරු කරන ලද කාමචජන්දයාගේ නැවත ඉපදීමක් නොවේද ඒ කරුණු දැනගනි ව්‍යාපාද (ක්‍රොධය) ගැනද ථනමිදධය ගැනය උඞච්චකුක්කුච්චය ගැනද නැත්තාවු උදධච්ච කුක්කුච්චය නැතැයිද, නුපන් උඞච්චකුක්කුච්චයාගේ ඉපදීමද, උපන් උදධච්චයාගේ දුරුකිරීමද, දුරුවු උඞචච කුක්කුචචායාගේ නැවත ඉපදීමක් නොවේද එයද දැනගනී. ´´විවිකිච්ජාව ගැනද මා තුළ විචිකිචජා ඇතැයි දන්නේය. තමා කෙරෙහි නැත්තාවු හෝ වීචිකිච්ජාව´´ මා තුළ විචීකිච්ජාව නැතැයි´´ දන්නේය, 12. ´´මෙසේ තමා තුළවු හෝ අනුන් පිළිබද හෝ තමන් පිළිබදවුද අනුන් පිළිබදවුද (පංච නීවරණ) ධර්මයන් කෙරෙහි ඒ ධර්මයන් අනුව බලමින් වාසය කරන්නේය. ´´ඒ ධර්මයන් ගේ ඉපදීම් ස්වභාව නැතිවීම් ස්වභාව, විටක ඉපදිම් ස්වභාව හා විටක නැතිවිම් ස්වභාව හෝ බලමින් වාසය කරන්නේය. ඔහු විසින් නීවරණ ධර්මයෝ ඇත්තාහුය යන සිහිය මනා කොට පිහිටුවන ලද්දීය. ඒ සිහිය නුවණවැම පිණිසද සිහිය වැඩිම පිණිසද පවතී. ඔහු කෙලෙසුන් ඇසුරු නොකොට වසන්නේය. ලොකයෙහි කිසිවක් (මමය මගේයයි) ගැනිම නොකරන්නේය. 13. ´´මහණෙනි, (භාවනා කරන) භික්‍ෂුව නැවතද පස් ආකාර උපදාන ස්කන්ධ (රූප වේදනා සඤඤ, සංඛාර, විඤඤණ) ධර්මයන් අනුව බලමින් වාසය කෙරේ. ´´මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි භික්‍ෂුව මේ රූප රාශියයි, මේ රූපයාගේ පහළවීමේ හේතුවයි, මේ රූපයාගේ විනාශයයිද, ඒ සේම වේදනාවය, සංඥවය, සංස්කාරයය, විඤඤණයය, මේසේ තමා තුළවු (පංචස්කන්ද) ධර්මයන් කෙරෙහි ධර්මයන් අනුව බලමින් වාසය කරන්නේය. (අනුන් තුළවු) හො තමන් කෙරෙහිවු හො අනුන් කෙරෙහිවු ධර්මයන්ගේ ඇතිවිම් ස්වභාව, ධර්මයන්ගේ විනාශවිම් ස්වභාවය බලමින් වාසය කරන්නේය. ඔහු විසින් ස්කන්ධ ධර්මයෝ ඇත්තාහූය (යන) සිහිය හොදීන් පිහිටුවන ලද්දීය. (ඒ සීහිය) නුවණ වැඩිම පිණිසද, සිහිය වැඩිම පිණිසද පවතී. ඔහු කෙලෙසුන් ඇසුරු නොකොට වාසය කරයි. (පංචස්කන්ධ) ලෝකයෙහි (කිසිවක් මමය මගේයයි) ගැනිමක් නොකරන්නේය. 14. ´´මහණෙනි, නැවතද භික්‍ෂුව තමන් තූළවු සය ආකාර ආයතනයන්ද (ඇස, කණ, නාසය, දිව, කය, සිත) පිටතවු සය ආකාර ආයතනද (රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම) යන ධර්මයන් කෙරෙහි ධර්මයන් අනුව බලමින් වාසය කරන්නේය. ´´මහණෙනි, මේ ශාසනයෙහි භික්‍ෂුව ඇසද දැනගනී. රුපයන්ද දැන ගනී. ඒ දෙදෙනාගේ එක්විම් හේතුකොට ගෙන යම් සංයෝජනයන් උපදිනනේද එයද දැනගනි. යම් කරුණකින් නුපන් සංයොජනයාගේ ඉපදිම වේද, එයද දැනගනී. යම් කරුණකින් උපන් සංයෝජනයාගේ රුවිම් වේද එයද දැනගනී. යම් කරුණකින් රුවු සංයෝජනයාගේ නැවත ඉපදිමක් නොවේද, එයද දැනගනි. මෙසේම කණද දැනහනී. ශබ්දයද දැනගනී. නාසයද දැනගනී, ගන්ධයන්ද දැනගනි, කයද දැනගනී, ස්පර්ශයද දැනගනී සිතද දැනගනී, ධර්මයන්ද දැනගනි. මෙසේ තමා තුළවු හෝ පිටත්හිවුද හෝ ආයතනන ධර්මයන් කෙරෙහි හෝ ධර්මයන් අනුව බලමින් වාසය කෙරේ. තමන් තුළවුද පිටත්හිවුද හෝ ධර්මයන්ගේ ඉපදිම විනාශවීම ස්වභාව හෝ කලෙක ධර්මයන්ගේ ඉපදීම හා කලෙක විනාශවීම හෝ බලමින් වාසය කෙරේ. ඔහු විසින් ආයතන ධර්මයෝ ඇත්තාවුය යන සිහිය මනාකොට පිහිටුවන ලද්දීය. (එය) නුවණ වැම පිණිසද, සිහිය වාසය කරන්නේය, (ආයතන ධර්ම) ලොකයෙහි කිසිවක් (මමය මාගේයයි) ගැනීම නොකෙරේ. 15 ´´මහණෙනි, නැවතද භික්‍ෂුව සප්ත බොඡ්ඣංග (අවබෝධයට හේතුවන අවයව හත) ධර්මයන්හි ධර්මයන් අනුව බලමින් වාසය කෙරේ. මහණෙනි, භික්‍ෂුව තමා තුළ ඇත්තාවූ හෝ නැත්තාවූ සති සම්බොජ්ඣංගය (සිහිය) ඇතැයි දැනගනී. යම් කරුණකින් නුපන් සති සම්බොජ්ඣංගයාගේ ඉපදීම වේද, උපන්නාවූ සති බොජ්ඣංගයාගේ වැම චේද, එයද දැනගනි. ´´මහණෙනි, එසේම ධම්මවිචය (ප්‍රඥව), විරිය, පීති (ප්‍රිති), පසසඬි (සංසිදීම), සමාධි (සිත එකග කිරිම). උපේක්ඛා (මැදිහත් බව), සම්බොජ්ඣංගය ඇතැයි හෝ නැතැයි දැනගනී සම්බොජ්ඣංගයාගේ ඉපදීම වේද, වැඩිම වේද එයද දැනහනී. ´´ඒ භික්‍ෂුවට බොඡ්ඣංග ධර්මයෝ ඇතැයි යන සිහිය හොදින් එළඔෙන ලද්දේය. (ඒ භික්‍ෂුව) කෙලෙසුන්ගෙන් දුරුව වාසය කරයි ලෝකයෙහි කිසිවක් ආත්ම වශයෙන් ගැනීම නොකරයි. 16 ´´මහණෙනි, භික්‍ෂුව නැවතද චතුරායි්‍ය සත්‍ය ධර්මයන් කෙරෙහි ධර්මයන් අනුව බලමින් වාසය කරයි භික්‍ෂුව මේ දුකයයි ඇති සැටියෙන් දැනගනි මේ දුක් ඉපදීමේ හේතුව යයි ඇති සැටියෙන් දැනගනී. මේ දුක් නැති කිරීමයයි ඇති සැටියෙන් දැනගනී. මේ දුක් නැති කිරීමේ මාර්ගය යයි ඇති සැටියෙන් දැනගනී. ( පළමු වෙනි බණවර නිමියේය. ) 17. ´´මහණෙනි, දුක්ඛායර්‍ය සත්‍යය නම් කවරේද? ඉපදී, මද දිරීමද රොගයද මරණයද ශොක කිරීමය, වැළපීමය, කයෙහි දුකය, සිතෙහි දුකය, ශොක කීරීමෙන් වන වෙහෙසය යන මොව්හු දුක් වන්නාහුය. අකමැති දෙය හා එක්විමද කැමති දෙයින් වෙන්විමද දුක් වන්නේය. යම් කැමති දෙයක් නොලැබිමද දුක් වන්නේය. උපාදානස්කන්ධ පසම දුක් වන්නේය. 18. ´´ඒ ඒ සත්වයන්ගේ ඒ ඒ සත්ව වර්ගයන්හි ඉපදිමක් වේද, හටගැනිමක් වේද, (උත්පත්තියට) ඇතූළත් විමක් වේද, විශේෂයෙන් ඉපදිමක්ද වේද, ස්කන්ධයන් පහළවීමක් වේද, ආයතනයන්ගේ ලැබිමක් වේද, මහණෙනි, මෝ තොමෝ ජාතිය (ඉපදීම) යයි කියනු ලැබේ. ´´ඒ ඒ සත්ව වර්ගයන්හි ඒ ඒ සත්වයන්ගේ යම් ජරාවක් වේද්, දිරන බවක් වේද, මේ ජරාවයයි කියනු ලැබේ, ´´ඒ ඒ සත්වයන්ගේ චුතවිමක් වේද, වෙන්විමක් වේද, මිය යාමක් වේද, ස්කන්ධයන්ගේ බිදිමක් වේද, මෙය මරණ යයි කියනු ලැබේ. ´´යම් යම් විපතකින් යුක්තවු සත්වයාගේ ශොකයක් වේද, ශොක කරන බවක් වේද, මෙය ශොකයයි කියනු ලැබේ ´´යම් යම් විපතකින් යූක්තවුවහුගේ යම් යම් දුකකට පත්වුවන්ගේ යම් වැළපිමක් වේද, විලාප කිමක් වේද, මෙය පරිදෙවයයි කියනු ලැබේ. ´´කයෙහිවු යම් දුකක් ඇද්ද, කයෙහි යම් නොසැපක් වේද කායස් පර්ශයෙන් හටගත්තාවු දුකක් වේද, නොසැපවු විදිමක් වේද මහණෙනි, මෙය දුකයයි කියනු ලැබේ. ´´සිතෙහි හටගන්නාවු යම් දුකක් වේද, සිතෙහිවු යම් අමිහිරි බවක් වේද, සිතේ ස්පර්ශය නිසා හටගත් යම් දුකක් වේද, සැප නොවු යම් විදිමක් වේද මහණෙනි, මෙය ද්‍රෙම්නසයයි කියනු ලැබේ. ´´යම් යම් විපතකින් යුක්ත වුවහුගේද, යම් යම් දුකකින් යුක්තවුවහුගේද යම් දැඩි වෙහෙසක් ඇත්තේද යම් ක්ලාන්තවිමක් වේද, මෙය උපයාසයයි කියනු ලැබේ. ආසා කරන යමක් නොලැබිම දුක කියනු ලැබේ. ´´මහණෙනි, ´´කැමතිවු යමක් නොලබාද, එයද දුක්වන්නේය´´ සසර හටගැනනිම අප වෙත නොඑන්නේ නම් ඉතා හොදය´´ යනුවෙන් මෙ කාරණය කැමැත්තේන් (ආශාවෙන්) පැමිණිය හැක්කක් නොවේ ´´ඒකාන්තයෙන් මහලුවිම අප වෙත නොඑන්නේ නම් කාරණය ආශාවෙන් පැමිණිය හැක්කක් නොවේ. නිරොගි බව නොලැබිම මරණයට නොපැමිණිය හැකි බව ශොකයට පැමිණෙන ස්වභාවය නැත්තෝ නොවිම වැළපිමට නොපැමිණෙන්නේ නොවිම දුකට පැමිණෙන ස්වභාව නැත්තෝ නොවිම ද්‍රෙම්නසට පැමිණෙන ස්වභාව නැත්තෝ නොවිම බලවත් වෙහෙසකට නොපැමිණෙන්නෝ නොවිම දුක්වෙත්. ´´මහණෙනි, සංක්‍ෂෙපයන් දුක්වු පඤච උපද්‍රන ස්කන්ධයෝ නම් කවරහුද? හේ මෙසේයි. රූප වේදනා සංඥ සංස්කාර විඥන උපද්‍රනස්කන්ධ, යන මෝහුයි. මහණෙනි, සංක්‍ෂෙපයන් දුක් වන්නාහු මේ පඤච උපද්‍රන ස්කන්ධයෝයි. මෙය දුකඛාය්‍යසත්‍යයයි කියනු ලැබේ. 19. ´´මහණෙනි, දුක්ඛ සමුද්‍රය ආය්‍ය සත්‍යය කවරේද? නැවත නැවත සත්වයාගේ ඉපදීම ඇති කරන්නාවු, ඇලීම් සහගතවු ඒ ඒ උපන් ආත්මභාවයෙහි ඇලෙන්නාවු යම් තණ්හාවක් වේද, ඒ කවරේද යත් කාම තණ්හාව භාව තණ්හාව විභාවතණ්හාව වෙත්. ´´ලොකයෙහි කුමන ප්‍රිය ස්වභාව ඇත්තේද, සැප ස්වභාව ඇත්තේද? ඒහි උපදිනු ලබන්නාවු මේ තණ්හාව උපදි, පවතිනු ලබන්නාවු මේ තණ්හාව පවතී. ´´ලොකයෙහි ඇස ප්‍රිය ස්වභාව ඇත්තේය. සැප ස්වභාව ඇත්තේය. උපදිනු ලබන්නාවු මේ තණ්හාව මෙහි උපදි. පවතිනු ලබන්නාවු මේ තන්හාව මෙහි පවති. ´´එසේම් කණ, නාසය, දිව, ශරිරය, සිත, ඇස මෙන් තණ්හා උපදින පවතින තැන් වෙත්. ලොකයෙහි රුපයද, ශබ්දයද, සුවදද, රසයද, ස්පර්ශයද, ධර්මයද ප්‍රිය ස්වභාව ඇත්තෙය. සැප ස්වභාව ඇත්තේය. උපදිනු ලබන්නාවු මේ තණ්හාව මෙහි උපදි. පවතිනු ලබන්නාවු තන්හාව මෙහි පවති. ´´ලොකයෙහි චකඛ සොත ණ ජීව්හා කාය මනොවිඤ්ඤාණ ප්‍රිය ස්වභාවයද සැප ස්වභාවද ඇත්තාහ. ´´ලොකයෙහි සැප චක්ඛු සෝත ාණ ජිව්හා කාය මනෝ සම්පස්ස ප්‍රිය ස්වභාවයද ඇත්තාහ. ´´ලොකයෙහි ඇස හා රූපය, කණ හා ශබ්දය, නාසය හා ගද සුවද, දිව හා රසය, කය හා ස්පර්ශය, සිත හා ධර්මයන් ස්පර්ශවිමෙන් ඇතිවන විඳීමද, ප්‍රිය ස්වභාවයද සැප ස්වභාවයද ඇත්තාහ. ලොකයෙහි සැප ශබ්ද ගන්ධ රස ස්පර්ශ ධර්ම සංඥද ප්‍රිය හා සැප ස්වභාව ඇත්තාහ. ලොකයෙහි රූපය ශබ්දය ගද සුවද ස්පර්ශය ධර්මය නිසා පවත්නා චෙතනා ප්‍රිය හා සැප ස්වභාව ඇත්තාහ. ´´ලොකයෙහි රූප ශබ්ද ගන්ධ රස ස්පර්ශ ධර්ම සංඥද ප්‍රිය හා සැප ස්වභාව ඇත්තාහ. ´´ලොකයෙහි රූපය ආදිය නිසා හටගන්නා විචාරයද, සැප ස්වභාව ඇත්තාහ. මේ කරුණුවලින් උපදින ලබාන්නාවු මේ තණ්හාව මෙහි උපදි. මේ කරුණුවලින් උපදිනු ලබන්නාවු තණ්හාව මෙහි උපදි. පවතිනු ලබන්නාවු තණ්හාව මෙහි පවති. මහණෙනි, මේ දුක්ඛ සමුදය නම් වු ආය්‍ය සත්‍යයයි. 20. ´´මහණෙනි, මේ දුක් නැති කිරිම නම් වු උතුම් සත්‍යය (නිවන) කවරේද? එම තණ්හාවගේ ඉතුරු නොවන යම් නොඇලීම නම් වු තිරුඞ (නැති) කිරිමක් වේද, සම්පුර්ණයෙන් දුරලීමක් වේද, මිදිමක් (ගැලවිමක්) වේද, ආලය නොකිරීමක් වේද එයයි. ´´ලොකයෙහි යමක් ප්‍රිය ස්වභාව ඇත්තේද, යමක් සැප ස්වභාව ඇත්තේද, පහවනු ලබන්නා මේ තණ්හාව මෙහි නැති වේ. ලොකයෙහි ඇසද, කණද, නාසයද, දිවද, කයද, සිතද, ප්‍රිය ස්වභාව ඇත්තේය. සැප ස්වභාව ඇත්තේය. යමක් සැප ස්වභාව ඇත්තේය. පහවනු ලබන්නාවු මේ තණ්හාව මෙහි පහවන්නේය. නැතිවන්නාවුමේ තණ්හාව මෙහි නැති වන්නේය. ´´ලොකයෙහි රූපයද, ශබ්දයද, ගද, සුවදද, රසයද, ස්පර්ශයද, ධර්මයද ඒසේමය. ´´ලොකයෙහි චකඛ ආදී සොත මනොවිඤඤණද ඒසේමය. ´´ලොකයෙහි චක්‍ෂ ආදි ස්පර්ශය ඒසේමයද. ලොකයෙහි ඇසහා රුපය, කණ හා ශබ්දයද, නාසය හා ගන්ධයද, දිව හා රසයද මය හා ස්පර්ශයද ස්ත හා අරමුණ ගැටීමෙන් උපදින වේදනාද ප්‍රිය ස්වභාව ඇත්තේය. සැප ස්වභාව ඇත්තේය. පහවනු මේ තණ්හාව මෙහි පහවන්නේය, නැතිවනු ලබන්නාවු මේ තණ්හාව මෙහි නැති වන්නේය. ´´ලොකයෙහි රුපය ආදි හැගිම් ප්‍රිය ස්වභාව ඇත්තේය. සැප ස්වභාව ඇත්තේය පහවනු ලබන්නාවු මේ තණ්හාව මෙහි පහවන්නේය. නැතිවනු ලබන්නාවු මෙ තණ්හාව මෙහි නැතිවන්නේය. ´´ලොකයෙහි රූපය ආදීයෙහි පැවති සිත වන්නීය. පැවති සිතද ප්‍රිය ස්වභාව ඇත්තේය, සැපස්වභාව ඇත්තේය පහවනු ලබන්නාවු මේ තණ්හාව මෙහි පහවන්නිය නැතිවන්නාවු මේ තණ්හාව මෙහි නැති වන්නීය. ´´ලොකයෙහි රූප ආදීයෙහි තණ්හාව රූපය ආදීය නිසා උපදින චේතනාද රූපයෙහි ආදීයෙහි පැවති විතර්කයද ලොක ප්‍රිය ස්වභාව ඇත්තේය. සැප ස්වභාව ඇත්තේය. පහවනු ලබන්නාවු මේ තණ්හාව මෙහි පහවන්නිය නැති වන්නාවු මේ තණ්හාව මෙහි නැති වන්නීය මහණෙනි, මෙය දුක්ඛ නිරෝධ ආය්‍ය සත්‍යයයි කීයනු ලැබේ. 21. ´´මහණෙනී, දුක්ඛ නිරොධගාමිනී ප්‍රතිපද්‍ර ආය්‍යසත්‍යය නම් කවරේද? මේ ආ්‍යය අෂ්ටාංගික මාර්ගයමයි එ කවරේද? සත්‍යය ඇති සැටියෙන් දක්නා ප්‍රඥවය, යහපත් වචනය යහපත් කල්පනාවය යහපත් කර්මාන්තය යහපත් ජිවිකාව යහපත් උත්සහය උහපත් සිහිය,යහපත් සමාධිය, යනුඋ මහණෙනි, දුක දුකට හේතුව නිරඞ කිරීම දුක නැති කිරිමට පමුණුවන මාර්ගය පිළිබද යම් දැනිමක් වේද මහණෙනි, මේ සම්මාදිට්ඨ (යහපත් ප්‍රඥව) යයි කියනු ලැබේ. යහපත් කල්පනාව නම් ගිහි සැප අත්හැරීමේ ක්‍රෝධනොකිරිමේ හිංසා නොකිරීමේ සංකල්පනාවයි සම්‍යයක් වචනය නම්බොරු කිමෙන් කේළාම් කිමෙන් රඵවචන කීමෙන් හිස් කථා කිමෙන්, වැධකීමය. සම්‍යක් කර්මාන්තය නම් සතුන් මැරිමෙන් අන්සතුවු නුදුදෙය ගැනිමෙන් කාමයන්හි වරදවා හැසිරිමෙන් වැළකිමය. සම්‍යක් ආජිවය නම් මේ ශාසනයෙහි ආර්ය ශ්‍රාවක තෙමෙ වරද සහිතවු ජිවත්විම හැර නිවරදවු අන්දමින් ජිවිකාව කිරීමයි සම්‍යයක් ව්‍යයාමය මෙ ශාසනයෙහි භික්‍ෂු තෙමෙ නුපන් අකුශල ධර්මයන්ගේ නොඉපදිම පිණිසද, නුපන් කුසල ධර්මයන්ගේ ඉපදිම පිණීසද උපන් කුශල ධර්මයන්ගේ නැවතීම පිණිසද, මුළා නොවිම පිණිසද, වැඩිම පිණිසද, මහත් බව පිණිසද භාවනාවන් සම්පුර්ණ කිරීම පිණිසද කැමැත්ත උපදවාද, උත්සහ කරේද, විය්‍යය පටන්ගනිද සිත දැඩි කොට ඔසවයිද, බලවත් ලෙස උත්සාහ කෙරේද, මෙය යහපත් උත්සාහයයි. සම්‍යයක්ස්මෘතිය (යහපත් සිහිය) නම් මේ ශාසනයෙහි භික්‍ෂුව ශරිරයෙහි ශරිරය අනුව දක්නේ මේ ශරිරය නම්වු ලොකයෙහි විදිම කෙරෙහි විදිම් අනුව දක්නේ සිතේහි සිත අනුව දක්නේ ධර්මයන් කෙරෙහි ධර්මය අනුව දක්නේ කෙලෙස් තවන වීය්‍ය ඇතිව සිහියෙන් යුක්තව ලෝභයද ද්වෙෂයද සංසිඳුවා ගෙන වාසය කෙරේද. මෙය සම්‍යක් ස්මෘතියයි. සම්‍යක් සමාධිය නම් මේ ශාසනයෙහි භික්‍ෂුව පංචකාම ගුණයන්ගෙන් වෙන්වම අකුසලයන්ගෙන් දුරුව විතර්ක සහිතවු, විචාර සහිත වු විවේකයන් ඇදිවන ප්‍රිතිය හා සැප ඇත්තාවු පළමුවන ධන්‍යයට පැමීණ වාසය කෙරේද, විතකී විචාර දෙදෙනාගේ සංසිදිමෙන් සිත පහදවන්නාවු සිත එමග කරගන්නාවු විතර්ක රහිතවු සමාධියෙන් උපන් ප්‍රිති සැප ඇත්තාවු දෙවනි ධන්‍යයට පැමිණ චාසයකරයිද යම් ධන්‍යයක් පිළිබද ආය්‍යයෝ උපෙක්ෂාවෙන් යුක්තව සිහියෙන් යුක්තව සැපයෙන් වාසය කෙරෙයයි කියත්ද ප්‍රිතියෙන් වෙන්ව සිහියෙන් යුක්තවුයේ නුවණින් යුක්ත වුයේ සැපය කයින් විදීමීන් ඒ තුන්වැනි ධන්‍යයට පැමිණ වාසය කෙරේද, සුඛය පහකිරිමෙන්ද දුකඛය පහකිරීමෙන්ද සොම්නස ද්‍රෙම්නස් දෙදෙනා දුරු කීරිමෙන් දුක්ද නොවු සැපද නොවු උපෙක්‍ෂාවගේද සිහියගේද පිරිසිදු භාවය ඇති සතරවන ධ්‍යනයට පැමීණ වාසය කෙරෙද. මෙය සම්‍යක් සමාධියයි මහණෙනි, මෙය දුකඛ නිරොධ ගාමිනී ප්‍රතිපද්‍රය්‍ය සත්‍යයයි කියනු ලැබේ. මෙසේ තමන් තුළවූද අනුන් පිළිබද වූද තමන් පීළිබඳවූ හා අනුන් පිළිබඳවූද (වතුරා්‍ය සත්‍ය) ධර්මයන් කෙරෙහි හෝ ධර්මයන් අනුව බලමින් වාසය කරන්නේය. (වතුරාය්‍ය සත්‍යය) ධර්මයන්ගේ ඇතිවීමට හේතුවූද, විනාශයට හේතුවූද කලෙක වතුරාය්‍ය සත්‍ය ධර්මයන්ගේ උත්පත්තියද කලෙක විනාශයද දක්නේ හෝ ධර්මයන් අනුව බලමින් වාසය කරන්නේය. ඒ භික්‍ෂුව චතුරාය්‍යසත්‍ය ධර්මයෝ ඇත්තාහ යන එළඹසිටි සිහිය ඇත්තේ වෙයි. ඒ සිහිය ඥතයාගේ වැම පිණිසද සිහියගේ වැම පිණිසද පවතී. (ඒ භික්‍ෂුව) කෙලෙසුන් කරණ කොට කිසිවක් ආශ්‍රය කොට නොගෙන වාසය කරන්නේය ලොකයෙහි කිසිවක් (ආත්ම වශයෙන්) නොගනී මහණෙනි, මෙසේ භික්‍ෂුව ධර්මයන් කෙරෙහි ධර්මයන් අනුව බලමින් වාසය කරන්නේය. 22. ´´මහණෙනි, යම් කිසිවක් මේ සතර සතිපට්ඨාන ධර්මයන් සත් අවූරුද්දක් හෝ සත්දවසක් මුළුල්ලෙහි මෙසේ වඩන්නේ නම් මේ ආත්මයේදීම අර්හත් ඵලයට පැමිණෙීම හෝ කෙසුන්ගේ ඉතිරි බවක් ඇති කල්හි අනාගාමි ඵලයට පැමිණිම හෝ යන දෙයාකාර ඵලයන් අතුරෙන් එන්තරා ඵලයකට පැමිණීම කැමති විය යුතුය. ´´මහණෙනි, රාගාදී කෙලෙස් නැතිව සත්වයන්ගේ පිරිසිදු වීම පිණිසද ශෝක පරිදෙව දුක්ඛයන්ගේ දුරුකිරීම පිණිසද දුක්දෙම්නස් නැතිකිරිම පිණිසද ආය්‍යඅෂ්ටාංගික මාර්ගියාගේ ලැබිම පිණිසද, නිර්වණය ප්‍රත්‍යක්‍ෂ කිරිම පිණිසද යම් මේ සතර සතිපට්ඨාන ධර්මයෙක් ඇද්ද එය එකම මාර්ගය වන්නේයයි මෙසේ යම් ඒ ධර්මයක් වදාරණ ලද්දේද මේ ධර්මය ඒ කාරණ පිණිස වදාරණ ලද්දේය.