දශරථ මෞර්ය
(Daśaratha) දශරථ යනු ක්‍රි.පූ. 232 සිට 224 දක්වා වූ 4 වැනි මෞර්ය අධිරාජ්‍යයා ය. ඔහු මහා අශෝකගේ මුනුබුරෙකු වූ අතර ඔහුගෙන් පසු ඉන්දියාවේ අධිරාජ්‍ය පාලකයා ලෙස සාමාන්‍යයෙන් සැලකේ. දශරථ පරිහානියට පත් වූ අධිරාජ්‍යයක් පාලනය කළ අතර ඔහුගේ පාලන සමයේදී අධිරාජ්‍යයේ ප්‍රදේශ කිහිපයක් මධ්‍යම පාලනයෙන් බිඳී ගියේය. ඔහු අශෝකගේ ආගමික හා සමාජ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. දශරථ යනු අධිරාජ්‍ය සෙල්ලිපි නිකුත් කළ මෞර්ය රාජවංශයේ අවසාන පාලකයා වන අතර අභිලේඛන මූලාශ්‍රවලින් දැනගත හැකි අවසාන මෞර්ය අධිරාජ්‍යයා වේ.
දශරථ ක්‍රිස්තු පූර්ව 224 දී මිය ගිය අතර ඔහුගේ ඥාති සොහොයුරිය වූ සම්ප්‍රති රජ විය.
පසුබිම
දශරථ යනු මෞර්ය පාලක අශෝකගේ මුනුබුරෙකි. වායු පුරාණය ඇතුළු සමහර මූලාශ්‍රවල අශෝකගෙන් පසු මෞර්ය අධිරාජ්‍යයන්ගේ විවිධ නම් සහ අංක ලබා දී ඇතත්, ඔහු තම සීයාගෙන් පසු ඉන්දියාවේ අධිරාජ්‍ය පාලකයා ලෙස පත් වූ බව සාමාන්‍යයෙන් සැලකේ. අශෝකගේ මුණුබුරන් අතරින් බහුලවම සඳහන් වන්නේ සම්ප්‍රති සහ දශරතය. දෙවැන්න විෂ්ණු පුරාණයේ විස්තර කර ඇත්තේ සුයාෂස්ගේ (අශෝකගේ පුත්‍රයෙකු) පුත්‍රයා සහ අධිරාජ්‍ය අනුප්‍රාප්තිකයා ලෙසය. සුයාෂ් යනු අශෝකගේ පුත්‍රයා සහ අනුමාන උරුමක්කාරයෙකු වූ කුනාලාගේ විකල්ප නමක් බව යෝජනා වී ඇත.
පරිපාලනය
ඉතිහාසඥයින් වන වින්සන්ට් ස්මිත් සහ රොමිලා තාපර් විසින් අශෝකගේ මරණයෙන් පසු මෞර්ය අධිරාජ්‍යය කුණාල සහ දශරථ අතර බෙදීමක් පිළිබඳ ජනප්‍රිය න්‍යාය ඉදිරිපත් කළහ. සමහර මූලාශ්‍රවල බෙදීම සම්ප්‍රති සහ දශරථ අතර පැවති බවට වාර්තා වී ඇති අතර, දෙවැන්නා විසින් නැගෙනහිර ප්‍රදේශයේ අගනුවර වන පාඨලීපුත්‍ර සහ පෙර බටහිර අධිරාජ්‍යය උජ්ජයින් හි අගනුවර ද අල්ලාගෙන සිටි බව වාර්තා වේ.[4] කෙසේ වෙතත්, ස්මිත් ලියා ඇත්තේ "උපකල්පනය සඳහා පැහැදිලි සාක්ෂි නොමැත."[5]
වායු සහ බ්‍රහ්මණ්ඩ පුරාණවල මෞර්ය පාලකයින් තිදෙනෙකු සඳහන් කරයි - බන්ධුපාලිත, ඉන්ද්‍රපාලිත සහ දසෝන - හඳුනාගැනීම තරමක් අපහසුය. ඔවුන් දශරථ විසින් පරිපාලන පහසුව සඳහා ප්‍රාදේශීය ආණ්ඩුකාරවරුන් ලෙස පත් කරන ලද මෞර්ය රාජවංශයේ ශාඛා පෙළක සාමාජිකයන් විය හැකි බවට යෝජනා වී ඇත.[2]
මෞර්ය අධිරාජ්‍යයේ දේශපාලන එකමුතුව අශෝකගේ මරණයෙන් වැඩි කලක් නොනැසී පැවතුනි. දශරථගේ මාමා කෙනෙක් වන ජලෞක කාශ්මීරයේ ස්වාධීන රාජධානියක් පිහිටෙව්වා. තවත් මෞර්ය කුමාරයෙකු වන තාරානාථට අනුව විරසේන ගන්ධාරයෙහි තමන් රජු ලෙස ප්‍රකාශ කර ඇත.[2] විදර්භය ද වෙන් විය. ග්‍රීක මූලාශ්‍රවලින් ලැබෙන සාක්ෂි මගින් එවකට මෞර්ය පාලකයා වූ සොෆගසේනස් (සුභගසේන, සමහරවිට විරසේනගේ අනුප්‍රාප්තිකයා) විසින් පාලනය කරන ලද වයඹ පළාත් අහිමි වූ බව සනාථ වේ. දශරථ සහ තවත් මෞර්ය පාලකයෙකු සම්බන්ධ වූ අධිරාජ්‍යයේ නැගෙනහිර-බටහිර බෙදීමක් ගැන බොහෝ නූතන සමපේක්ෂන පවතී. අභිලේඛනමය සාක්ෂි වලින් පෙනී යන්නේ දශරථ මගධයේ අධිරාජ්‍ය බලය රඳවාගෙන සිටි බවයි.[6]
සාතවාහන ඇතුළු දකුණේ විවිධ රාජවංශ මෞර්ය අධිරාජ්‍යයේ වැඩවසම් විය. මෙම රාජධානි අශෝකගේ ආඥාවල (ක්‍රි.පූ. 256) සඳහන් වන අතර ඒවා අධිරාජ්‍යයේ පිටත කවයේ කොටසක් ලෙස සැලකේ - මෞර්ය අධිරාජ්‍යයාගේ පාලනයට යටත්ව, ඔවුන්ගේ ප්‍රාදේශීය පාලකයන් යටතේ සැලකිය යුතු මට්ටමේ ස්වයං පාලනයක් භුක්ති විඳීමට සැකයක් නැත.[5] අශෝකගේ මරණය දකුණේ අධිරාජ්‍ය බලයේ පරිහානිය ආරම්භ විය. දශරතට ස්වදේශීය පළාත්වල යම් පාලනයක් පවත්වා ගැනීමට හැකි වූ නමුත් දකුණේ ප්‍රදේශ ඇතුළු දුරස්ථ රජයන් අධිරාජ්‍ය පාලනයෙන් බිඳී තම ස්වාධීනත්වය යළි තහවුරු කර ගත්හ. මධ්‍යම-නැගෙනහිර ඉන්දියාවේ කාලිංග මහාමේඝවාහන රාජවංශය ද අශෝකගේ මරණයෙන් පසු අධිරාජ්‍ය පාලනයෙන් බිඳී ගියේය.
ජෛන ග්‍රන්ථයකට අනුව, අශෝකගේ මරණයෙන් ටික කලකට පසු, සුරාෂ්ට්‍ර, මහාරාෂ්ට්‍ර, අන්ද්‍රා සහ මයිසූර් ප්‍රදේශය අධිරාජ්‍යයෙන් බිඳී ගිය නමුත්, දශරථගේ අනුප්‍රාප්තිකයා වූ සම්ප්‍රති (ජෛන භික්ෂූන් ලෙස වෙස්වලාගත් සොල්දාදුවන් යෙදවූ බව කියනු ලැබේ) විසින් නැවත යටත් කර ගන්නා ලදී.
තොරතුරු ඇතුලත් කිරීම : කේ කේ එන් එස් කුමාර