ඩින්කා භාෂාව
ඩින්කා ( Thuɔŋjäŋ , Thuɔŋ ee Jieng හෝ සරලව Jieng ) යනු දකුණු සුඩානයේ ප්‍රධාන ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වන ඩින්කා ජනයා විසින් කතා කරන නිලෝටික් උපභාෂා පොකුරකි. ප්‍රධාන ප්‍රභේද කිහිපයක් ඇත, පඩං, රෙක්, ආගර්, බෝර්, හෝල්, ට්වෙක් ඊස්ට්, ට්වෙක්.[1] [2] ඒවා වෙනම සාහිත්‍ය ප්‍රමිතීන් අවශ්‍ය කිරීමට ප්‍රමාණවත් තරම් (අන්‍යෝන්‍ය වශයෙන් අවබෝධ කරගත හැකි) වේ. ජෑන්ග්, ජියෙන්ග් හෝ මොනිජිං යනු සියලුම ඩින්කා භාෂා ආවරණය කිරීම සඳහා පොදු යෙදුමක් ලෙස භාවිතා කරයි. මෑතකදී Akutmɛ̈t Latueŋ Thuɔŋjäŋ (ඩින්කා භාෂා සංවර්ධන සංගමය) විසින් ඩින්කා හි ඒකාබද්ධ ලිඛිත ව්‍යාකරණ යෝජනා කර ඇත.
ඩින්කා භාෂාවට වඩාත්ම සමීප භාෂාව වන්නේ නුවර් භාෂාවයි . ලුඕ භාෂා ද සමීපව සම්බන්ධ වේ. ඩින්කා වාග් මාලාව නූබියන් වෙත සැලකිය යුතු සමීපතාවයක් පෙන්නුම් කරයි, එය බොහෝ විට ඩින්කා ජනතාව සහ ඇලෝඩියා රාජධානිය අතර මධ්‍යකාලීන අන්තර්ක්‍රියා නිසා විය හැකිය. [3]
ඩින්කා ප්‍රධාන වශයෙන් නයිල් නදිය දිගේ දක්නට ලැබේ, විශේෂයෙන් උගන්ඩාවෙන් උතුරට ගලා යන ප්‍රධාන අතු ගංගාවක් වන සුදු නයිල් ගඟේ බටහිර ඉවුර, සුඩානයේ දකුණු කොර්ඩෝෆාන් ප්‍රාන්තයේ සුඩ් වගුරු බිමට උතුරින් සහ දකුණින් මෙන්ම බහර් එල් ගසාල් ප්‍රදේශය සහ ඉහළ නයිල් ප්‍රාන්තය වේ.
භාෂාමය ලක්ෂණ
[සංස්කරණය]ශබ්ද විද්‍යාව
[සංස්කරණය]ව්‍යාංජනාක්ෂර
[සංස්කරණය]ව්‍යාංජනාක්ෂර ශබ්ද කෝෂ 20 ක් ඇත:
| ලේබියල් | ඩෙන්ටල් | ඇල්වෙයෝලර් | පලාටාල් | වේලර් | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| නාසල් | m | n̪ | n | ɲ | ŋ | |||||
| ස්ටොප් | p | b | t̪ | d̪ | t | d | c | ɟ | k | ɡ |
| ෆ්‍රික්ටිව් | ɣ | |||||||||
| ඇප්‍රොකිමන්ට්(පාර්ශ්වික) | j | w | ||||||||
| I | ||||||||||
| රොටික් | ɾ | |||||||||
ස්වර
[සංස්කරණය]ඩින්කා සතුව පොහොසත් ස්වර පද්ධතියක් ඇත. ශබ්දමය වශයෙන් ප්‍රතිවිරුද්ධ කෙටි ස්වර දහතුනක් ඇත. ස්වර ගුණ හතක් සහ උච්චාරණයේ ද්වි-මාර්ග වෙනසක් ඇත. යටි තිත්, [◌̤], හුස්ම ගන්නා හඬ ශ්‍රේණිය සලකුණු කරයි. ඩින්කා අක්ෂර වින්‍යාසය තුළ ඩයරෙසිස් මගින් නිරූපණය කෙරේ. ⟨◌̈⟩ . සලකුණු නොකළ ස්වර ආකෘති හෝ ක්‍රීකි හඬකි.
| ඉදිරිපස | ආපසු | |||
|---|---|---|---|---|
| සරල | හුස්ම ගන්නා | සරල | හුස්ම ගන්නා | |
| වසන්න | i | i | u | |
| සමීප-මැද | e | e̤ | o | o̤ |
| විවෘත-මැද | ɛ | ɛ̤ | ɔ | ɔ̤ |
| විවෘත | a | a̤ | ||
ඩින්කා ස්වරවල උච්චාරණ ශබ්ද හතරක් විස්තර කර ඇත: මොඩල් කටහඬ, හුස්ම ගන්නා කටහඬ, ව්‍යාජ කටහඬ සහ රළු කටහඬ . මොඩල් ශ්‍රේණියේ ඇතැම් පරිසරයන් තුළ ක්‍රීක් හෝ රළු හඬ අවබෝධයක් ඇති අතර හුස්ම ගන්නා ස්වර මධ්‍යගත වී ඇති අතර ඒවා හිස් කටහඬ (faucalized) ලෙස විස්තර කර ඇත. මෙය ස්වරයෙන් ස්වායත්ත වේ. [4]
මෙයට ඉහලින්, ශබ්දමය වශයෙන් පරස්පර ස්වර දිග තුනක් ඇත, එය භාෂා කිහිපයකින් දක්නට ලැබෙන ලක්ෂණයකි. [4] බොහෝ ඩින්කා ක්‍රියා මූලයන් කෙටි හෝ දිගු ස්වර සහිත තනි, සංවෘත අක්ෂර වේ. සමහර විභක්ති එම ස්වරය දිගු කරයි:
- /lèl/ 'isolate\2sg'
- /lèːl/ 'isolate\3sg'
- /léːl/ 'provoke\2sg'
- /lèːːl/ 'provoke\3sg'
| කෙටි | ràaan ā-lèl | "ඔබ පුද්ගලයෙකු ( රාන් ) හුදකලා කරනවා." |
| දිගු | ràaan ā-lèel | "ඔහු පුද්ගලයෙකු හුදකලා කරයි." |
| දිගු | lràaan ā-leeel | "ඔහු පුද්ගලයෙකු කුපිත කරයි." |
ස්වරය
[සංස්කරණය]ස්වරය පුළුල් ලෙස භාවිතා කිරීම සහ රූප විද්‍යාව සමඟ අන්තර්ක්‍රියා කිරීම ඩින්කාගේ සියලුම උපභාෂාවල කැපී පෙනෙන ලක්ෂණයකි. බෝර් උපභාෂා සියල්ලටම අක්ෂර මට්ටමින් ස්වර හතරක් ඇත: පහත්, ඉහළ, මැද සහ වැටීම. [4]
බෝර් ප්‍රොප්‍රෝහි, වර්තමාන කාලයෙහි නිෂ්ක්‍රීය සඳහා විභේදනයක් ලෙස මිස කෙටි ස්වරවල වැටෙන ස්වරය දක්නට නොලැබේ. න්යාර්වෙන්ග් සහ ටුවික්[5] [6] හි එය කිසිසේත්ම හමු නොවේ. බෝර් ප්‍රොප්‍රෝහි සහ සමහර විට වෙනත් උපභාෂාවල ද, වැටීම සාක්‍ෂාත් වන්නේ ප්‍රොසෝඩික් වාක්‍ය ඛණ්ඩයක් අවසානයේ පමණි. තවත් තැනක එය උස් බවට පත් වේ.
බෝර් නිසි සහ සමහර විට වෙනත් උපභාෂාවලදී, පහත් ස්වරයක් ශබ්දමය වශයෙන් අඩු වන්නේ තවත් පහත් ස්වරයකින් පසුව පමණි. වෙනත් තැන්වල එය වැටෙන නමුත් වැටීමට සමාන නොවේ: එය වාක්‍ය ඛණ්ඩයක් මධ්‍යයේ ඉහළට නොපැමිණෙන අතර, කථිකයන්ට එකම පරාසයක තණතීරුව තිබියදීත් වැටෙන ස්වර දෙක වෙන්කර හඳුනාගත හැකිය. වෙනස පෙනෙන්නේ වේලාවේ ය: වැටීමත් සමඟ කෙනෙකුට ඉහළ මට්ටමේ ස්වරයක් ඇසෙන අතර එය පසුව වැටෙන අතර, පහත වැටෙන ඇලෝෆෝනය වැටීමට පටන් ගෙන පසුව මට්ටම් කරයි. (එනම්, එකක් ස්වරයෙහි පළමු මෝරා මතට වැටෙන අතර අනෙක දෙවන මෝරා මතට වැටේ. ) මෙය අසාමාන්‍ය වන්නේ එවැනි කාල වෙනස්කම් කිසිවිටෙක ශබ්ද නොවන බව න්‍යායගත කර ඇති බැවිනි. [7]
රූප විද්‍යාව
[සංස්කරණය]මෙම භාෂාව ස්වර අබ්ලවුට් හෝ ඇපොෆෝනි ප්‍රදර්ශනය කරයි, අභ්‍යන්තර ස්වර වෙනස් කිරීම (ඉංග්‍රීසි goose/geese සමාන වේ): [8]
| ඒක වචන | බහු වචන | ග්ලොස් | ස්වර මාරු කිරීම |
|---|---|---|---|
| dom | dum | 'ක්ෂේත්‍ර/ක්ෂේත්‍ර' | ( o–u ) |
| kat | kɛt | 'රාමු/රාමු' | ( a–ɛ ) |
උපභාෂා
[සංස්කරණය]වාග් විද්‍යාඥයින් ඩින්කා භාෂාව භාෂා පහකට හෝ ඒවායේ භූගෝලීය පිහිටීමට අනුරූප වන උපභාෂා පොකුරු වලට බෙදා ඇත: [9]
ඊසානදිග සහ බටහිර:
- Padaŋ de Ayuël jiel (Abiliang, Nyiël, Ageer, Döŋjɔl).
- Luäc (Akook, Wieu, Aguer)
- Ŋɔŋ de Jok (ඉහළ නයිල්)
- රුට්
- තෝයි
බටහිර:
- Ŋɔŋ de Jok Athuorkok (Abiei)
- Ŋɔŋ de Jok de Awet
- Kuel de Ruweeng (Panaru, Aloor ku Paweny)
දකුණු මැද:
- අලියාප්
- Ciëc (Jang)
- Gɔ̈k
- ආගාර්
- Apääk de Yirol බටහිර.
අග්නිදිග:
- බෝර්
- Twic (Twi)
- Nyarweng
- හෝල්
නිරිතදිග:
- Malual-Jiɛrnyaaŋ (Abiëm, Paliëët, Aroyo, Paliëupiny ku Pajok)
- Luänyjäŋ
- ට්වික් බෝල්
රෙක්
- Aguɔɔk
- අපුක්
- Awan Cän ku Awan Mɔ̈u
- Kuac Ayɔɔk
- අබියම් මායාර්
- Abiɔŋ Ayɔɔm
- Nöi Ayii
- Nyaŋ Aköc
- අටොක් බුක්
- ලර් අකේන්
- අවන් පාරෙක්
- Lɔn Ariik
- Lɔn Paɣer
- Kɔŋgör Arop
- Apuk Padɔc
- Muɔk Aköt Wut
- Yär Ayiɛɛi
- Apuk Jurwïïr
- Thɔny Aduɔɔl
- Luäny Malek
- Aköök Deŋ
- Thïïk/Thïŋ Majɔk
- Kɔŋ-ŋör Akuëcbɛ̈ny
- Pakɔɔr
- Adöör Mabior
- Bäc
ස්වරයෙහි ව්‍යාකරණ ශ්‍රිතය එක් ප්‍රභේදයකින් තවත් ප්‍රභේදයකට වෙනස් වන බැවින්, ව්‍යාකරණ විභේදනයේ දී ස්වරයේ වැදගත්කම නොවන්නේ නම්, මේවා බොහෝ දුරට අන්‍යෝන්‍ය වශයෙන් අවබෝධ වනු ඇත.
උපභාෂා ස්ථාන සඳහා සුඩානයේ ජනවාර්ගික මාර්ගගත සිතියම බලන්න.
ලිවීමේ පද්ධතිය
[සංස්කරණය]20 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට Dinka ලතින් අක්ෂර කිහිපයක් සමඟ ලියා ඇත. වත්මන් අක්ෂර මාලාව:
- a ä b c d dh e ë ɛ ɛ̈ g ɣ i ï j k l m n nh ny ŋ t th u w o ö ɔ ɔ̈ p r y
වෙනත් හෝඩියේ ප්‍රභේදවලට ඇතුළත් වන්නේ:
| වත්මන් ලිපිය | විකල්ප |
ɛ
|
ė ( ඉහළ තිතක් සහිත "e" ) |
ɣ
|
h, x, q |
ŋ
|
ng |
ɔ
|
ȯ ( ඉහළ තිතක් සහිත "o") |
නයිලේරියානු පිටපතෙහි අනුවර්තනයක් ඇලූ මජොක් අලූ විසින් නවීකරණය කර ඇත [10]
මේකත් බලන්න
[සංස්කරණය]- ඩිංකා මිනිස්සු
- නිලෝ සහරා භාෂා
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "South Sudan people groups, languages and religions | Joshua Project". joshuaproject.net. සම්ප්‍රවේශය 2022-09-17.
- ^ Project, Joshua. "Dinka, Southeastern in South Sudan". joshuaproject.net (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-09-17.
- ^ Beswick 2004, පිටු අංකය: 21.
- ^ a b c Remijsen, Bert (2013). "Tonal alignment is contrastive in falling contours in Dinka" (PDF). Language. 89 (2): 297–327. doi:10.1353/lan.2013.0023.
{{cite journal}}:|hdl-access=requires|hdl=(help) උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: Invalid<ref>tag; name "Remijsen" defined multiple times with different content - ^ (ඉංග්‍රීසි බසින්). 1912 https://books.google.com/books?id=ACsMAQAAIAAJ&dq=Eastern+Twi+Dinka&pg=PA179.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ^ "South Sudan people groups, languages and religions | Joshua Project". joshuaproject.net. සම්ප්‍රවේශය 2022-09-17.
- ^ Silverman, Daniel (1997). "Tone sandhi in Comaltepec Chinantec". Language. 73 (3): 473–92. doi:10.2307/415881. JSTOR 415881.
- ^ After Bauer 2003:35
- ^ "South Sudan people groups, languages and religions | Joshua Project". joshuaproject.net. සම්ප්‍රවේශය 2022-09-17.
- ^ Majok, Aleu. "The New Muonyjang (Dinka) Script" (PDF).
බාහිර සබැඳි
[සංස්කරණය]- නයිලේරියන් ඩින්කා හෝඩිය
- kasahorow page on Dinka
- ඩින්කා හි OpenRoad පිටුව
- Dinka භාෂා ආයතනය (ඕස්ට්‍රේලියාව) (DLIA) Dinka හි බහුභාෂා අඩවිය, Dinka ඇතුළු
- Dinka හි PanAfrican L10n පිටුව
- Answer.com හි ඩිංකා හෝඩිය
- 2015 දී රිචඩ් මම්මන විසින් ඩිජිටල්කරණය කරන ලද Dinka, Bor උපභාෂාවෙන් (1956) ගීතිකා සහිත Kitap De Duɔr යාච්ඤා පොත
- din:Wikipedia:Apam këdït Wikipedia in Dinka