ඓතිහාසික නව නිපැයුම්වල කාලසටහන
ඓතිහාසික නව නිපැයුම්වල කාලසටහන යනු විශේෂයෙන් වැදගත් හෝ සැලකිය යුතු තාක්ෂණික සොයාගැනීම් සහ ඒවායේ නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ කාලානුක්‍රමික ලැයිස්තුවකි. [1]
පැලියොලිතික්
[සංස්කරණය]තවද තොරතුරු: ප්‍රාග් ඓතිහාසික තාක්ෂණයේ දළ සටහන
මෙම කොටසේ ලැයිස්තුගත කර ඇති දිනයන් පුරාවිද්‍යාඥයින් විසින් සොයා ගන්නා ලද සහ දින නියම කරන ලද නව නිපැයුමක් පිළිබඳ පැරණිතම සාක්ෂි වෙත යොමු වේ (හෝ අවස්ථා කිහිපයකදී, වක්‍ර සාක්ෂි මගින් යෝජනා කරනු ලැබේ). දිනයන් බොහෝ විට ආසන්න වන අතර වැඩි පර්යේෂණ සිදු කර, වාර්තා කරන ලද සහ දකින විට වෙනස් වේ. ඕනෑම තාක්ෂණයක පැරණි උදාහරණ බොහෝ විට දක්නට ලැබේ. ලැයිස්තුගත කර ඇති ස්ථාන පැරණිතම ස්ථිර සාක්ෂි සොයාගත් වෙබ් අඩවිය සඳහා වන නමුත්, විශේෂයෙන් පෙර සොයාගැනීම් සඳහා, එය සොයා ගැනීම සිදු වූ ස්ථානයට කෙතරම් සමීප විය හැකිදැයි නිශ්චිතවම නොමැත.
පහළ පැලියොලිතික්
[සංස්කරණය]පහළ පැලියොලිතික් යුගය වසර මිලියන 3කට වැඩි කාලයක් පැවති අතර, එය හෝමෝ සේපියන් මතුවීමට පෙර මානව විශේෂයට අනුරූප වේ. මිනිසුන් සහ චිම්පන්සියන් අතර මුල් අපසරනය 13(Mya)දී පමන සිදු විය, කෙසේ වෙතත්, අන්තර් අභිජනනය 4(Mya) තරම් මෑතක් වන තුරුම පැවතුනි, පළමු විශේෂය පැහැදිලිවම මානව (සහ චිම්පන්සි නොවන) පරම්පරාවට අයත් වන්නේ Australopithecus anamensis ය. මෙම කාල සීමාව නිත්‍ය ආවර්තිතා උණුසුම් කාලපරිච්ඡේද සහිත අයිස් යුගයක් ලෙස සංලක්ෂිත වේ - අන්තර් ග්ලැසියර කථාංග.
- 3.3-2.6 Mya: ගල් මෙවලම් - වර්තමාන කෙන්යාවේ දක්නට ලැබේ, ඒවා කෙතරම් පැරණිද යත්, ප්‍රාග්-මිනිස් විශේෂයකට පමණක් ඒවා සොයා ගත හැකි වියයුතුයි. වෙනත් ආකාරයකින් දන්නා පැරණිතම ගල් ආයුධ (Oldowan) ඉතියෝපියාවෙන් සොයා ගන්නා ලද අතර ඒවා සමහරවිට ඔස්ට්‍රලොපිතිකස් ගාරි හෝ හෝමෝ හැබිලිස් විසින් වැඩි දියුණු කරන්නට ඇත.[2]
- 2.3 Mya: හෝමෝ හැබිලිස් විසින් ගින්දර පාලනය සහ ඉවුම් පිහුම්' කිරීම.[3]
- 1.76 Mya: හෝමෝ ඉරෙක්ටස් විසින් කෙන්යාවේ සාදන ලද උසස් (ආකිව්ලියන්) ගල් මෙවලම්.[4]
- 1.5 Mya: අප්‍රිකාවේ අස්ථි මෙවලම්.[5]
- 900-40 kya: බෝට්ටු.[6]
- 500 kya: දකුණු අප්‍රිකාවේ හෆ්ටින් කිරීම(තල, උල් සහ කූරු පොල්ලකට ගැටගසා භාවිතය) .
- 400 kya: සැම්බියාවේ වර්ණක නිපදවීම.[7]
- 400-300 kya: ජර්මනියේදී හෙල්ලයන් Homo heidelbergensis විසින් නිපදවීම.[8]
- 350-150 kya: භාෂාවේ ඇස්තමේන්තුගත සම්භවය.
මධ්‍ය පැලියොලිතික
[සංස්කරණය]300kya පමණදී වූ හෝමෝ සේපියන්ගේ උදාව මධ්‍ය පැලියෝලිතික් යුගයේ ආරම්භයත් සමග සමපාත වේ. මෙම 250,000-වසර කාල පරිච්ඡේදයේ මැද භාගය වන විට, මිනිසුන් අප්‍රිකාවෙන් පිටතට සංක්‍රමණය වීමට පටන් ගන්නා අතර, එම කාල පරිච්ඡේදයේ පසු භාගයේ දී දුරස්ථ වෙළඳාම, ආගමික චාරිත්‍ර සහ චර්යාත්මක නූතනත්වය හා සම්බන්ධ වෙනත් හැසිරීම් වල ආරම්භය පෙන්නුම් කරයි.
- ආ. 320 kya: වෙළඳාම සහ දිගු-දුර සම්පත් ප්‍රවාහනය (උදා: obsidian), වර්ණක භාවිතය සහ කෙන්යාවේ ප්‍රක්ෂේපණ ලක්ෂ්‍ය සෑදීම[9]
- 279 kya: ඉතියෝපියාවේ ගල් මුල් සහිත ප්‍රක්ෂේපණ ආයුධ
- c. 200 kya: නියැන්ඩර්තාල් විසින් මධ්‍යම ඉතාලියේ මැලියම් නිර්මාණය කිරීම. හෝමෝ සේපියන්ස් විසින් වැඩි දියුණු කරන ලද වඩාත් සංකීර්ණ සංයෝග මැලියම් c. 70 kya සිබුදු නම් දකුණු අප්‍රිකාවේ ප්‍රදේශයකින්ද හමුවී ඇත.
- 170-83 kya: ඇඳුම් පැළඳුම් (අප්‍රිකාවේ ව්‍යුහ විද්‍යාත්මකව නූතන මිනිසුන් අතර). තවත් සමහර සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් ඇඳුම් ඇඳීමට පටන් ගෙන ඇත්තේ වසර 100,000 සිට 500,000 දක්වා ඈත කාලයක සිට විය හැකි බවයි.
- 164-47 kya: දකුණු අප්‍රිකාවේ ගල් තලවල තාප පිරියම් කිරීම.
- 135-100 kya: ඊශ්‍රායලයේ සහ ඇල්ජීරියාවේ පබළු නිශ්පාදනය.
- 100 kya: දකුණු අප්‍රිකාවේ සාදන ලද සංයුක්ත තීන්ත[10]
- 100 kya: ඊශ්‍රායලයේ අවමංගල්‍ය කටයුතු (භූමදානයේ ස්වරූපයෙන්)[11]
- 77 kya: දකුණු අප්‍රිකාවේ ඇඳන්[12]
- 70-60 kya: පැරණිතම ඊතල (සහ දුනු-ඊතල තාක්ෂණය පිළිබඳ සාක්ෂි), සහ පැරණිතම මහන ඉඳිකටුව දකුනු අප්‍රිකාවේ නිපදවීම.
නූතන යුගය
[සංස්කරණය]17 වැනි සියවස
[සංස්කරණය].jpg)
- 1605: පුවත්පත
- 1608: දුරේක්ෂය: හාන්ස් ලිපර්ෂේ විසින් පේටන්ට් බලපත්‍රය සඳහා ඉල්ලුම් කරන ලදී. සත්‍ය නිපැයුම්කරු නොදන්නා බැවින් එය දැනටමත් නෙදර්ලන්තයේ කණ්නාඩි නිෂ්පාදකයින් විසින් පිරිනමනු ලබන පොදු අයිතමයක් ලෙස පෙනෙන්නට තිබුණි, ජේකබ් මෙටියස් ද පේටන්ට් බලපත්‍රය සඳහා ඉල්ලුම් කර ඇති අතර වසර 47 කට පසු සෙකරියාස් ජැන්සන්ගේ පුත්‍රයා තම පියා එය නිර්මාණය කළ බවට ප්‍රකාශයක් කළේය.
- ඇ. 1620: සත්‍ය රූපයක් බැලීම සඳහා වෛෂයික කාචයක් සහ අක්ෂි කාචයක් ඒකාබද්ධ කරන සංයුක්ත අන්වීක්ෂය ප්‍රථමයෙන් යුරෝපයේ දිස් විය.
- 1630: විනිවිදක රීතිය: විලියම් ඕට්‍රෙඩ් විසින් සොයා ගන්නා ලදී
- 1642: යාන්ත්‍රික ගණක යන්ත්‍රය. පැස්කලීනය ගොඩනඟා ඇත්තේ බ්ලෙයිස් පැස්කල් විසිනි
- 1643: බැරෝමීටරය: ඉවැන්ජලිස්ටා ටොරිචෙල්ලි විසින් සොයා ගන්නා ලදී.
- 1650: රික්තක පොම්පය: ඔටෝ වොන් ගුවෝරිකේ විසින් සොයා ගන්නා ලදී.
- 1656: පෙන්ඩුලම් ඔරලෝසුව: ක්‍රිස්ටියන් හියුජන්ස් විසින් සොයා ගන්නා ලදී. එය මුලින්ම 1637 දී ගැලීලියො ගැලීලි විසින් සංකල්පනය කරන ලද නමුත් ඔහුට වැඩ කරන ආකෘතියක් නිර්මාණය කිරීමට නොහැකි විය.
- 1663: ඝර්ෂණ යන්ත්‍රය: ඔටෝ වොන් ග්වුරිකේ විසින් සොයා ගන්නා ලදී.
- 1680: ක්‍රිස්ටියන් හියුජන්ස් පිස්ටන් එන්ජිමක් පිළිබඳ පළමු දන්නා විස්තරය සපයයි.
18 වැනි සියවස
[සංස්කරණය]1700s
[සංස්කරණය]- ඇ. 1709: Bartolomeo Cristofori පළමු පියානෝව නිර්මාණය කළේය.
- 1709: ඩැනියෙල් ගේබ්‍රියෙල් ඇල්කොහොල් උෂ්ණත්වමානය නිර්මාණය කළේය.
1710s
[සංස්කරණය]- 1712: තෝමස් නිව්කොමන් පතල්වලින් ජලය පොම්ප කිරීම සඳහා පළමු වාණිජ වාෂ්ප එන්ජිම ගොඩනඟයි. Newcomen ගේ එන්ජිම, Thomas Savery ගේ මෙන් නොව, පිස්ටනයක් භාවිතා කරයි.
1730s
[සංස්කරණය]- ඇ. 1730: තෝමස් ගොඩ්ෆ්‍රේ සහ ජෝන් හැඩ්ලි ස්වාධීනව අෂ්ටක වර්ධනය.
- 1733: ජෝන් කේ එක් පුද්ගලයෙකුට පියාඹන ෂටලය සමඟ රෙදි වියනක් ක්‍රියාත්මක කිරීමට හැකියාව ලබා දුන්නේය.
- 1736: ජෝන් හැරිසන් ඔහුගේ පළමු මුහුදු ඔරලෝසුව, H1 පරීක්ෂා කරයි.
- 1738: ලුවිස් පෝල් සහ ජෝන් වියට් ප්‍රථම යාන්ත්‍රික කපු කටින යන්ත්‍රය සොයා ගන්නා ලදී.
1740s
[සංස්කරණය]- 1742: බෙන්ජමින් ෆ්‍රෑන්ක්ලින් ෆ්‍රෑන්ක්ලින් උදුන සොයා ගත්තේය.
- 1745: Musschenbroek සහ Ewald Georg ස්වාධීනව ධාරිත්‍රකයේ මුල් ආකාරයක් වන Leyden jar සංවර්ධනය කරන ලදී.
- 1746: ජෝන් රොබක් ප්‍රධාන කුටි ක්‍රියාවලිය සොයා ගනී.
1750s
[සංස්කරණය]- 1752: බෙන්ජමින් ෆ්‍රෑන්ක්ලින් අකුණු සැරයටිය නිර්මාණය කරයි.
- 1755: විලියම් කලන් පළමු කෘතිම ශීතකරණ යන්ත්‍රය සොයා ගත්තේය.
1760s
[සංස්කරණය]- 1764: ජේම්ස් හාර්ග්‍රීව්ස් කැරකෙන ජෙනී යන්ත්‍රය නිර්මාණය කරයි.
- 1765: ජේම්ස් වොට් විසින් වෙනම කන්ඩෙන්සර් භාවිතා කරමින් වැඩිදියුණු කරන ලද වාෂ්ප එන්ජිම සොයා ගන්නා ලදී.
- 1767: ජෝසප් ප්‍රිස්ට්ලි කාබනීකෘත ජලය නිෂ්පාදනය සඳහා ක්‍රමයක් සොයා ගත්තේය.
- 1769: Nicolas-Joseph Cugnot විසින් මගීන් රැගෙන යා හැකි ප්‍රථම වාෂ්ප බලයෙන් ක්‍රියාත්මක වන වාහනය, කලින් 'මෝටර් රථයක් නිර්මාණය කළේය.
1770s
[සංස්කරණය]- 1770: රිචඩ් සෝල්ටර් විසින් කිරුම් තරාදියක් සඳහා පැරණිතම නිර්මාණය සොයා ගන්නා ලදී.
- 1774: ජෝන් විල්කින්සන් ඔහුගේ "කම්මැලි" යන්ත්‍රය නිර්මාණය කරයි, සමහරුන් විසින් පළමු යන්ත්‍ර මෙවලම ලෙස සලකයි.
- 1775: ජෙසී රැම්ස්ඩන් නවීන ඉස්කුරුප්පු කැපීමේ පට්ටලයක් නිර්මාණය කරයි.
- 1776: ජෝන් විල්කින්සන් විසින් යාන්ත්‍රික වායු සම්පීඩකයක් නිර්මාණය කරන ලද අතර එය පසුකාලීන සියලුම යාන්ත්‍රික සම්පීඩක සඳහා මූලාකෘතිය බවට පත් විය.
1780s
[සංස්කරණය]- 1783: Claude de Jouffroy පළමු වාෂ්ප බෝට්ටුව ගොඩනඟයි.
- 1783: Joseph-Ralf සහ Jacques-Étienne Montgolfier පළමු මිනිසුන් සහිත උණුසුම් වායු බැලූනය සාදන ලදී.
- 1783: Louis-Sébastien Lenormand පළමු නවීන පැරෂුටය නිර්මාණය කර භාවිතා කරයි.
- 1785: Martinus van Marum විද්‍යුත් විච්ඡේදනය තාක්ෂණය භාවිතා කළ පළමු පුද්ගලයා වේ.
- 1786: Andrew Meikle කමතේ යන්ත්‍රය නිර්මාණය කළේය.
- 1789: එඩ්මන්ඩ් කාට්රයිට් පවර් ලූම් නිර්මාණය කළේය.
1790s
[සංස්කරණය]- 1790: තෝමස් ශාන්ත මැහුම් යන්ත්‍රය නිර්මාණය කළේය.
- 1792: ක්ලෝඩ් චැප් නවීන සෙමාෆෝර් ටෙලිග්‍රාෆ් සොයා ගත්තේය.
- 1793: එලි විට්නි නවීන කපු ජින් සොයා ගත්තේය.
- 1795: ජෝසප් බ්‍රාමා හයිඩ්‍රොලික් මුද්‍රණ යන්ත්‍රය නිර්මාණය කළේය.
- 1796: Alois Senefelder "lithography" මුද්‍රණ ක්‍රමය සොයා ගත්තේය.
- 1797: සැමුවෙල් බෙන්තම් ප්ලයිවුඩ් නිර්මාණය කළේය.
- 1798: එඩ්වඩ් ජෙනර් පළමු එන්නත, වසූරිය එන්නත නිපදවයි.
- 1799: George Medhurst ප්‍රථම මෝටර්රථ වායු සම්පීඩකය සොයා ගන්නා ලදී.
- 1799: පළමු කඩදාසි යන්ත්‍රය Louis-Nicolas Robert විසින් සොයා ගන්නා ලදී.
මූලාශ්‍ර
[සංස්කරණය]- ^ සමහර විට නව නිපැයුම් එකම කාලය තුළ නව නිපැයුම්කරුවන් කිහිප දෙනෙකු විසින් සොයාගනු ලැබේ, නැතහොත් වෙනත් නව නිපැයුම්කරුවෙකු නව නිපැයුම් වඩාත් ප්‍රායෝගික ස්වරූපයකට වැඩිදියුණු කිරීමට වසර ගණනාවකට පෙර ප්‍රායෝගික නොවන ආකාරයෙන් සොයා ගත හැකිය. අපැහැදිලි භාවයක් ඇති තැන, නව නිපැයුමේ පළමු දන්නා ක්‍රියාකාරී අනුවාදයේ දිනය මෙහි භාවිතා වේ.
- ^ https://blogs.scientificamerican.com/observations/archaeologists-take-wrong-turn-find-world-s-oldest-stone-tools-update/
- ^ http://news.harvard.edu/gazette/story/2009/06/invention-of-cooking-drove-evolution-of-the-human-species-new-book-argues/
- ^ http://www.earth.columbia.edu/articles/view/2839
- ^ සංරක්ෂිත පිටපත, http://humanorigins.si.edu/early-humans-make-bone-tools, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2022-10-16
- ^ http://www.ascsa.edu.gr/index.php/news/newsDetails/plakias-survey-finds-stone-age-tools-on-crete/
- ^ http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/733747.stm
- ^ http://www.archaeology.org/9705/newsbriefs/spears.html World's Oldest Spears
- ^ https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2018/ 03/15/593591796/scientists-are-amazed-by-stone-age-tools-they-dug-up-in-kenya
- ^ https://www.bbc.com/news/science-environment-15257259
- ^ https://books.google.com/books?id=3tS2MULo5rYC&pg=PA163
- ^ https://www.science.org/doi/full/10.1126/science.1213317