සෝමාලිලන්තයේ ආර්ථිකය
සෝමාලිලන්තය ලෝකයේ ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ සිව්වන-අඩුම රට වන අතර සෝමාලිලන්තය සඳහා විශාල සමාජ-ආර්ථික අභියෝග පවතී, තරුණයින් අතර විරැකියා අනුපාතය 60 සහ 70% අතර, ඉහළ නොවේ නම්. ILO ට අනුව, සෝමාලිලන්තයේ ප්‍රදේශ කිහිපයක, විශේෂයෙන්ම කාන්තාවන් සහ වැඩිහිටි ජනගහනය අතර නූගත්කම 70% දක්වා පවතී.[1][2]
සෝමාලිලන්තය හඳුනාගෙන නොමැති බැවින් ජාත්‍යන්තර පරිත්‍යාගශීලීන්ට ආධාර සැපයීම දුෂ්කර වී ඇත. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, රජය ප්‍රධාන වශයෙන් රඳා පවතින්නේ සෝමාලිලන්ත ආර්ථිකයට සැලකිය යුතු දායකත්වයක් සපයන විශාල සෝමාලියානු ඩයස්පෝරාවෙන් ලැබෙන බදු ලැබීම් සහ ප්‍රේෂණ මත ය.[3] සෝමාලිලන්තය වෙත මුදල් ප්‍රේෂණ පැමිණෙන්නේ මුදල් හුවමාරු සමාගම් හරහා වන අතර, එයින් විශාලතම වන්නේ දහාබ්ෂිල්,[4] නවීන මුදල් හුවමාරු රෙගුලාසි වලට අනුකූල වන සෝමාලියානු මුදල් හුවමාරු සමාගම් කිහිපයෙන් එකකි. ලෝක බැංකුව ඇස්තමේන්තු කරන්නේ ගල්ෆ් රාජ්‍යයන්, යුරෝපය සහ එක්සත් ජනපදයේ සේවය කරන සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් වාර්ෂිකව ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 1 ක් පමණ වටිනා ප්‍රේෂණ සෝමාලියාවට ළඟා වන බවයි. විශ්ලේෂකයින් පවසන්නේ දහාබ්ෂිල් එම අගයෙන් තුනෙන් දෙකක් පමණ හැසිරවිය හැකි බවත් එයින් අඩක් පමණ සෝමාලිලන්තයට පමණක් ළඟා වන බවත්ය.[5]
1990 දශකයේ අග භාගයේ සිට, රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන, ආගමික කණ්ඩායම්, ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව (විශේෂයෙන් ඩයස්පෝරාව) සහ වර්ධනය වන පුද්ගලික අංශයේ සීමිත රාජ්‍ය ප්‍රතිපාදන සහ දායකත්වය හරහා සේවා ප්‍රතිපාදන සැලකිය යුතු ලෙස වැඩිදියුණු වී ඇත. ප්‍රාදේශීය සහ නාගරික ආන්ඩු විසින් හර්ගීසා හි ජලය සහ අධ්‍යාපනය, විදුලිය සහ බර්බෙරා හි ආරක්ෂාව වැනි ප්‍රධාන රාජ්‍ය සේවා ප්‍රතිපාදන සංවර්ධනය කරමින් සිටී.[3] 2009 දී, ජිබුටි හි පිහිටි Banque pour le Commerce et l'Industrie – Mer Rouge (BCIMR), හර්ගීසා හි ශාඛාවක් විවෘත කළ අතර 1990 දී සෝමාලියාවේ වාණිජ හා ඉතිරි කිරීමේ බැංකුව බිඳ වැටීමෙන් පසු රටේ පළමු බැංකුව බවට පත් විය.[6] 2014 දී Dahabshil Bank International රටේ පළමු වාණිජ බැංකුව බවට පත් විය.[7] 2017 දී මොගඩිෂු වෙතින් Premier Bank හර්ගීසා හි ශාඛාවක් විවෘත කළේය.[8]
මුදල් සහ ගෙවීම් පද්ධතිය
[සංස්කරණය]
ජාතියේ පිළිගැනීමක් නොමැතිකම හේතුවෙන් සෝමාලිලන්තයෙන් පිටත පහසුවෙන් හුවමාරු කළ නොහැකි සෝමාලිලන්ඩ් සිලිං, 1994 දී ව්‍යවස්ථාපිතව පිහිටුවන ලද මහ බැංකුව වන සෝමාලිලන්ඩ් බැංකුව විසින් නියාමනය කරනු ලැබේ.
රටේ වඩාත්ම ජනප්‍රිය සහ භාවිතා වන ගෙවීම් පද්ධතිය වන්නේ ZAAD සේවාව වන අතර එය 2009 දී විශාලතම ජංගම දුරකථන ක්‍රියාකරු වන Telesom විසින් සෝමාලිලන්තයේ දියත් කරන ලද ජංගම මුදල් හුවමාරු සේවාවකි.[9][10]
විදුලි සංදේශ
[සංස්කරණය]සෝමාලිලන්තයට සේවය කරන විදුලි සංදේශ සමාගම්වලට Telesom,[11] Somtel, Telcom සහ NationLink ඇතුළත් වේ.[12]
රජය විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන සෝමාලිලන්ඩ් ජාතික රූපවාහිනිය ප්‍රධාන ජාතික මහජන සේවා රූපවාහිනී නාලිකාව වන අතර එය 2005 දී දියත් කරන ලදී. එහි ගුවන් විදුලි සහකරු වන්නේ රේඩියෝ හර්ගීසා ය.
කෘෂිකර්මය
[සංස්කරණය]
පශු සම්පත් සෝමාලිලන්තයේ ආර්ථිකයේ කොඳු නාරටියයි. බැටළුවන්, ඔටුවන් සහ ගවයන් බර්බෙරා වරායෙන් නැව්ගත කර සෞදි අරාබිය වැනි ගල්ෆ් අරාබි රටවලට යවනු ලැබේ.[13] අප්‍රිකාවේ අං ප්‍රදේශයේ සෝමාලි භාෂාවෙන් සීලාඩ් ලෙස හැඳින්වෙන විශාලතම පශු සම්පත් වෙළඳපොලවල් රට පිහිටා ඇති අතර බුරාඕ සහ යිරෝවේ වෙළඳපොලවල බැටළුවන් සහ එළුවන් 10,000 ක් පමණ දිනපතා බර්බෙරා වරාය හරහා අලෙවි කරන අතර ඒවායින් බොහොමයක් ගල්ෆ් වෙත නැව්ගත කර ඇත.[14][15] වෙලඳපොලවල් අප්‍රිකාවේ අං පුරා සිටින පශු සම්පත් හසුරුවයි.[16]
කෘෂිකර්මාන්තය සාමාන්‍යයෙන් සාර්ථක කර්මාන්තයක් ලෙස සැලකේ, විශේෂයෙන්ම ධාන්‍ය වර්ග සහ ගෙවතු වගාව නිෂ්පාදනය කිරීම. ඛනිජ නිධි විවිධ ප්‍රමාණවලින් පැවතුනද, සරල ගල් කැණීම වත්මන් ක්‍රියාකාරිත්වයේ ප්‍රමාණය නියෝජනය කළද, පතල් කැණීමේ හැකියාවද ඇත.[17]
සංචාරක ව්‍යාපාරය
[සංස්කරණය]
හර්ගීසා නගරයට ආසන්නයේ පිහිටා ඇති ලාස් ගීල් හි පාෂාණ කලාව සහ ගුහා ජනප්‍රිය දේශීය සංචාරක ආකර්ෂණයකි. මුළු ලෙන් දහයක් ඇති ඒවා 2002 දී ප්‍රංශ පුරාවිද්‍යා කණ්ඩායමක් විසින් සොයා ගන්නා ලද අතර ඒවා වසර 5,000 ක් පමණ පැරණි යැයි විශ්වාස කෙරේ. රජය සහ ප්‍රදේශවාසීන් ලෙන් සිතුවම් සුරක්ෂිතව තබා ගන්නා අතර සීමිත සංචාරකයින් පිරිසකට පමණක් ඇතුළුවීමට අවසර ඇත.[18] අනෙකුත් කැපී පෙනෙන දර්ශන අතර හර්ගීසා හි නිදහස් ආරුක්කුව සහ නගර මධ්‍යයේ යුධ ස්මාරකය ඇතුළත් වේ. කලාපය වටා ස්වභාවික ආකර්ෂණ ස්ථාන බහුලව දක්නට ලැබේ. නාසා හබ්ලඩ් යනු හර්ගීසා නගරයට මායිම්ව පිහිටා ඇති නිවුන් කඳුකරය වන අතර එය කලාපයේ සෝමාලි ජාතිකයන් විශිෂ්ට ස්වභාවික සලකුණක් ලෙස සලකයි.[19][සත්‍යාපනය අසමත්]
සංචාරක අමාත්‍යාංශය විසින් සෝමාලිලන්තයේ ඓතිහාසික නගර සහ නගර නැරඹීමට සංචාරකයින් දිරිමත් කර ඇත. ෂීක් ඓතිහාසික නගරය බර්බෙරා අසල පිහිටා ඇති අතර වසර හතළිහකට වැඩි කාලයක් තිස්සේ නොනැසී පවතින පැරණි බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත ගොඩනැගිලිවල නිවහන වේ. බර්බෙරාහි ඓතිහාසික හා ආකර්ෂණීය ඔටෝමාන් වාස්තුවිද්‍යාත්මක ගොඩනැගිලි ද ඇත. තවත් සමාන ප්‍රසිද්ධ ඓතිහාසික නගරයක් වන්නේ සීලා ය. සෙයිලා වරෙක ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් වූ අතර, යේමනය සහ ඊජිප්තුවේ යැපීම සහ 19 වන සියවසේදී ප්‍රධාන වෙළඳ නගරයක් විය. නගරය එහි පැරණි යටත්විජිත බිම් සලකුණු, අක්වෙරළ කඩොලාන සහ කොරල්පර, උස් කඳු සහ වෙරළ සඳහා සංචාරය කර ඇත. සෝමාලිලන්තයේ සංචාරක සංස්කෘතිය ද සංචාරකයින් ආකර්ෂණය කර ඇත. බොහෝ නාමිකයින් ගම්බද ප්‍රදේශවල ජීවත් වෙති.[19]
ප්‍රවාහනය
[සංස්කරණය]
බස් සේවා හර්ගීසා, බුරාඕ, ගේබිලි, බර්බෙරා සහ බෝරම හි ක්‍රියාත්මක වේ. විවිධ වර්ගයේ වාහන මගින් ක්‍රියාත්මක වන ප්‍රධාන නගර සහ යාබද ගම්මාන අතර මාර්ග ප්‍රවාහන සේවා ද ඇත. මේවා අතර කුලී රථ, රෝද හතරේ ධාවන, කුඩා බස් රථ සහ සැහැල්ලු භාණ්ඩ වාහන (LGV) වේ.[20]
සෝමාලිලන්තයට සේවය කරන ප්‍රමුඛතම ගුවන් සේවා වන්නේ Daallo Airlines, Somali Airlines මෙහෙයුම් නැවැත්වීමෙන් පසුව මතු වූ නිත්‍ය ජාත්‍යන්තර ගුවන් ගමන් සහිත සෝමාලියට අයත් පුද්ගලික ගුවන් සමාගමකි. අප්‍රිකානු එක්ස්ප්‍රස් එයාර්වේස් සහ ඉතියෝපියානු ගුවන් සේවය ද සෝමාලිලන්තයේ ගුවන් තොටුපළවල සිට ජිබුටි සිටි, අඩිස් අබාබා, ඩුබායි සහ ජෙඩා වෙත පියාසර කරන අතර හජ් සහ උම්රා වන්දනා සඳහා හර්ගීසා හි ඊගල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ හරහා ගුවන් ගමන් සපයයි. කලාපයේ අනෙකුත් ප්‍රධාන ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ බර්බෙරා ගුවන්තොටුපළයි.[21][22]
වරායන්
[සංස්කරණය]
2016 ජූනි මාසයේදී සෝමාලිලන්ත රජය DP World සමඟ ගිවිසුමක් අත්සන් කළේ නිෂ්පාදන ධාරිතාව ඉහළ නැංවීම සහ ගොඩබිම් සහිත ඉතියෝපියාව සඳහා විකල්ප වරායක් ලෙස ක්‍රියා කිරීමේ අරමුණ ඇතිව බර්බෙරා උපායමාර්ගික වරාය කළමනාකරණය කිරීම සඳහාය.[23][24]
තෙල් ගවේෂණය
[සංස්කරණය]1958 දී, සාක්සිල් කලාපයේධගක්ස් ෂබීල් හි Standard Vacuum (Exxon Mobil සහ Shell) විසින් පළමු පරීක්ෂණ ළිඳ හාරා ඇත. මෙම ළිං ක්ෂේත්‍ර දත්ත හෝ භූ කම්පන පරීක්ෂාවකින් තොරව තෝරාගෙන ඇති අතර කලාපයේ භූ විද්‍යාත්මක සැකැස්ම මත පමණක් පදනම් විය. පරීක්ෂණ ළිං හතරෙන් තුනක් සැහැල්ලු බොරතෙල් නිපදවීම සාර්ථක විය.[25]
2012 අගෝස්තු මාසයේදී සෝමාලිලන්ත රජය Genel Energy සමාගමට තම භූමිය තුළ තෙල් ගවේෂණය කිරීමට බලපත්‍රයක් ලබා දුන්නේය. 2015 මුලදී නිම කරන ලද මතුපිට කාන්දුවීම් අධ්‍යයනයක ප්‍රතිඵල මගින් SL-10B, SL-13, සහ Oodweyne කුට්ටිවල තෙල් සංචිත බැරල් බිලියන 1ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති කැපී පෙනෙන විභවයන් තහවුරු විය.[26] Genel Energy සමාගම 2018 අවසානය වන විට අයනබා සිට කිලෝමීටර් 20ක් වයඹ දෙසින් පිහිටි බුර්-දාබ් හි SL-10B සහ SL-13 කොටස සඳහා ගවේෂණ ළිඳක් හෑරීමට සූදානම් වේ.[27] 2021 දෙසැම්බරයේදී, Genel Energy Aynaba අසල SL10B/13 කුට්ටියෙහි තායිවානයේ CPC සංස්ථාවේ සහාය ඇතිව OPIC Somaliland Corporation සමඟ ගොවිපල ගනුදෙනුවක් අත්සන් කළේය.[28] ජෙනෙල්ට අනුව, බ්ලොක් එකේ අනාගත සම්පත් බැරල් බිලියන 5කට වඩා අඩංගු විය හැක.[28] SL-10B සහ SL-13 හි සිදුරු කිරීම 2023 අගභාගයේදී හෝ 2024 මුලදී Genel ට අනුව ආරම්භ කිරීමට නියමිතය.[29]
මූලාශ්‍ර
[සංස්කරණය]- ^ "New World Bank GDP and Poverty Estimates for Somaliland". World Bank.
- ^ "Responses to Information Requests – Immigration and Refugee Board of Canada". Immigration and Refugee Board of Canada. 8 September 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 October 2021.
- ^ a b Daniel Harris with Marta Foresti 2011. Somaliland's progress on governance: A case of blending the old and the new සංරක්ෂණය කළ පිටපත 7 අගෝස්තු 2020 at the Wayback Machine. London: Overseas Development Institute
- ^ "Somaliland hope". BBC News. 26 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2012.
- ^ "Remittances a lifeline to Somalis". Global Post. 4 July 2009. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2010.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "BCIMR Opens First Commercial Bank in Somaliland". Somali Forum – Somalia Online. 4 February 2009.
- ^ "First commercial bank officially opens in Somaliland". 30 November 2014. 20 January 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. – via af.reuters.com.
- ^ "Premier Bank Now in Hargeisa Somaliland". All Africa. සම්ප්‍රවේශය 2021-08-24.
- ^ "Telesom ZAAD: Pushing the mobile money CVA frontier" (PDF). GSM Association. June 2019. සම්ප්‍රවේශය 2 October 2021.
- ^ "Send money to Telesom ZAAD mobile money accounts in Somaliland". WorldRemit. 8 September 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 September 2021.
- ^ "Golis Telecom Somalia Profile". Golis Telecom website. 22 October 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 December 2007.
- ^ "SOMALILAND TELECOMS SECTOR GUIDE BY SOMALILAND BIZ". සම්ප්‍රවේශය 18 February 2020.
- ^ "Riches of Somaliland remain untapped". 15 March 2009 – via news.bbc.co.uk.
- ^ Regulating the Livestock Economy of Somaliland (ඉංග්‍රීසි බසින්). Academy for Peace and Development. 2002.
- ^ Project, War-torn Societies; Programme, WSP Transition (2005). Rebuilding Somaliland: Issues and Possibilities (ඉංග්‍රීසි බසින්). Red Sea Press. ISBN 978-1-56902-228-3.
- ^ A Self-portrait of Somaliland: Rebuilding from the Ruins (ඉංග්‍රීසි බසින්). Somaliland Centre for Peace and Development. 1999.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;profileනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ Bakano, Otto (24 April 2011). "Grotto galleries show early Somali life". AFP. 30 April 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 March 2013.
- ^ a b "Top Sightseeing – Best Somaliland sightseeing and tourist attractions". 5 December 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2020.
- ^ "Somaliland's booming informal transport sector: Pitfalls and potentials". සම්ප්‍රවේශය 18 February 2018.
- ^ "Somaliland's First batch of Hajj pilgrims leave for Mecca". සම්ප්‍රවේශය 18 February 2018.
- ^ "Egal International Airport HGA". සම්ප්‍රවේශය 18 February 2018.
- ^ "DP World Project at Berbera – Somaliland". DP World. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2020.
- ^ "Somaliland secures record $442m foreign investment deal". CNN (ඉංග්‍රීසි බසින්). 1 August 2017. සම්ප්‍රවේශය 11 March 2020.
- ^ Ali, M. Y. (October 2015). "Petroleum Geology and Hydrocarbon Potential of the Guban Basin, Northern Somaliland". Journal of Petroleum Geology. 38 (4): 433–457. Bibcode:2015JPetG..38..433A. doi:10.1111/jpg.12620. S2CID 130266059.
- ^ "Somaliland". Genel Energy. 4 August 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 August 2017.
- ^ "Onshore Somaliland Mesozoic Rift Play SL10B/13 & Odewayne Licences" (PDF). Genel Energy. 4 January 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 August 2017.
- ^ a b Reed, Ed (2021-12-20). "Genel reaches East African farm-out with Taiwan's CPC". Energy Voice. සම්ප්‍රවේශය 2021-12-22.
- ^ Ramsay, Peter (15 November 2022). "Genel's Somaliland drilling may slip to 2024". PE Media Network. සම්ප්‍රවේශය 31 May 2023.