සත්ව සුභසාධන විද්‍යාව
සත්ව සුභසාධන විද්‍යාව යනු සුරතල් සතුන්, සත්වෝද්‍යාන, රසායනාගාර, ගොවිපලවල් සහ වන සතුන් තුළ සතුන්ගේ සුභසාධනය පිළිබඳ විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයයි. ආගම හා සංස්කෘතිය තුළ සත්ව සුභසාධනය වසර දහස් ගණනක් තිස්සේ විශාල අවධානයක් යොමු කර ඇතත්, දැඩි විද්‍යාත්මක ක්‍රම උපයෝගී කර ගනිමින් සත්ව සුභසාධනය පිළිබඳ විමර්ශනය සාපේක්ෂව මෑත කාලීන වර්ධනයකි.ලොව ප්‍රථම සත්ව සුභසාධන විද්‍යා මහාචාර්ය ඩොනල්ඩ් බ්‍රූම් 1986 දී කේම්බ්‍රිජ් විශ්ව විද්‍යාලය (එක්සත් රාජධානිය) විසින් පත් කරන ලදී.
තක්සේරු කිරීමේ ක්‍රම
[සංස්කරණය]සත්ව සුභසාධන විද්‍යාව විවිධාකාර චර්යාත්මක හෝ භෞතික විද්‍යාත්මක පියවර හෝ දර්ශක භාවිතා කරයි. සත්ව සුභසාධනය තක්සේරු කිරීම සඳහා ඒකාබද්ධ ප්‍රවේශයන් අතර අවදානම් විශ්ලේෂණය සහ සත්ව සුභසාධනය පිළිබඳ අර්ථ නිරූපණය කිරීම අවශ්‍ය වේ.[1]
සත්ව හැසිරීම
[සංස්කරණය]- අසාමාන්‍ය හැසිරීම් ඇතිවීම (උදා: ඒකාකෘති,[2][3] පිහාටු ගලවාගැනීම,[4] වලිගය සපා කෑම,[5] මුහුණේ ඉරියව්[6])
- පූර්වගාමීන්ගේ චර්යා රටාවලින් පිට යෑම[7]
- චර්යාත්මක සුභසාධන දර්ශකවල අන්තර් විශේෂිත වෙනස්කම් [8]
- ස්වාභාවික පරිසරයක මුදා හැරීමෙන් පසු කූඩු කළ සතුන්ගේ හැසිරීම [9][10]
- මනාප අධ්‍යයනය[11]
- අභිප්‍රේරණ අධ්‍යයනය[12]
- සත්ව අධ්‍යයනයන්හි සංජානන නැඹුරුව[13]
- ඇන්සියොලයිටික්ස්හි (anxiolytics) ස්වයං තේරීම[14]
- අපේක්ෂා භංගත්වයේ බලපෑම් [15] [16]
සත්ව කායික විද්‍යාව
[සංස්කරණය]- හෘද ස්පන්දන අනුපාතය[17]
- හෘද ස්පන්දනයේ විවිධත්වය[18]
- ප්ලාස්මා, කෙළ, මළ මූත්‍රා,[19] හිසකෙස්,[20] පිහාටු[21] සහ බිත්තර වල ඇති කෝර්ටිකොස්ටෙරොයිඩ
- ප්‍රතිශක්තිකරණ ක්‍රියාකාරිත්වය [22]
- ස්නායු ජීව විද්‍යාව
- බිත්තරකට්ටේ ගුණාත්මකභාවය [23] [24]
- අක්ෂි මතුපිට උෂ්ණත්වය ඇතුළුව තාප විද්‍යාව [25][26]
ආයතන
[සංස්කරණය]සත්ව සුභසාධන විද්‍යාව කෙරෙහි උනන්දුවක් දක්වන සංවිධාන මෙම විෂය විද්‍යාවක් ලෙස පිළිගැනීමට පෙර පිහිටුවන ලදි. සතුන්ට හිංසා කිරීම වැළැක්වීමේ රාජකීය සංගමය (RSPCA) 1824 දී ආරම්භ කරන ලද්දේ ප්‍රතිසංස්කරණවාදීන් විසි දෙදෙනෙකුගෙන් යුත් කණ්ඩායමක් විසිනි. රිචඩ් මාටින් එම්පී (එමගින් මානව ශාස්ත්‍රීය ඩික් යන අන්වර්ථ නාමය උපයා ගත්තේය), විලියම් විල්බර්ෆෝර්ස් පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රී සහ පූජ්‍ය ආතර් බෘම්. සත්ව සුභසාධනය සඳහා වූ විශ්ව විද්‍යාල සම්මේලනයේ (UFAW) ඉතිහාසය 1926 දී ලන්ඩන් විශ්ව විද්‍යාලයේ සත්ව සුභසාධක සංගමයේ(ULAWS) ආරම්භය මේජර් චාල්ස් හියුම්විසින් විසිනි.1938 දී සත්ව සුභසාධනය සඳහා වූ විශ්ව විද්‍යාල සම්මේලනය ලෙස මෙම නම වෙනස් කරන ලදී.
සත්ව සුභසාධන විද්‍යාවට සම්බන්ධ වඩාත් මෑත සංවිධාන අතර සත්ව සුභසාධනය පිළිබඳ විද්‍යාඥයින්ගේ මධ්‍යස්ථානය (SCAW) සහ කේම්බ්‍රිජ් විශ්ව විද්‍යාලයේ සත්ව සුභසාධන හා මානව විද්‍යා මධ්‍යස්ථානය, ඕස්ට්‍රේලියාවේ මෙල්බර්න් විශ්ව විද්‍යාලයේ සත්ව සුභසාධන විද්‍යා මධ්‍යස්ථානය ඇතුළු මෙම විද්‍යා අංශයේ විශේෂඥයන් විශ්ව විද්‍යාල දෙපාර්තමේන්තුවට ඇතුළත් වේ. (සහ නවසීලන්තයේ මැසේ විශ්ව විද්‍යාලයේ සත්ව සුභසාධන විද්‍යා හා ජෛව විද්‍යාත්මක මධ්‍යස්ථානය).
සත්ව සුභසාධන විද්‍යාවට පමණක් සීමා නොවූවත්, ව්‍යවහාරික ආචාරධර්ම පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර සංගමයේ බොහෝ සාමාජිකයින් මෙම විෂය පිළිබඳ පර්යේෂණ හා ප්‍රකාශන ප්‍රකාශයට පත් කරති.
ඉගැන්වීම
[සංස්කරණය]2011 දී සත්ව සුභසාධන විද්‍යාවේ ඉතිහාසය පිළිබඳ ලිපියක ඩොනල්ඩ් බ්‍රූම් මෙසේ ලිවීය: “සත්ව සුභසාධන විද්‍යාඥයින්ගේ සංඛ්‍යාව ශීඝ්‍රයෙන් ඉහළ යමින් පවතී. මෙම විෂය දැන් සියලුම යුරෝපීය රටවල උගන්වනු ලබන අතර බ්‍රසීලයේ සත්ව සුභසාධනය පිළිබඳ විශ්ව විද්‍යාල පාඨමාලා ගණන වසර 15ක් තුළ එකේ සිට 60 දක්වා වැඩි වී තිබේ. සත්ව සුභසාධන විද්‍යාවේ විවිධත්වය වැඩි වෙමින් පවතින අතර ව්‍යාප්තිය අඛණ්ඩව සිදුවනු ඇත. සියලුම ඇමරිකානු පශු වෛද්‍ය විද්‍යාලවල විෂය ඉගැන්වීම ප්‍රවර්ධනය කිරීමට ඇමරිකානු පශු වෛද්‍ය සංගමය ගත් තීරණය සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඇති කරනු ඇත."[27]
යොමුව
[සංස්කරණය]- ^ Bracke M.B.M.; Edwards S.A.; Metz J.H.M.; Noordhuizen J.P.T.M.; Algers B. (2008). "Synthesis of semantic modelling and risk analysis methodology applied to animal welfare". Animal. 2 (7): 1061–1072. doi:10.1017/S1751731108002139. PMID 22443707.
- ^ Mason G.J. (1991). "Stereotypies – A critical Review". Animal Behaviour. 41 (6): 1015–1037. doi:10.1016/S0003-3472(05)80640-2. hdl:10214/4622.
- ^ Claes A.; Attur Shanmugam A.; Jensen P. (2010). "Habituation to environmental enrichment in captive Sloth Bears-effect on stereotypies". Zoo Biology. 29 (6): 705–714. doi:10.1002/zoo.20301. PMID 20069629.
- ^ Sherwin C.M.; Richards G.J; Nicol C.J. (2010). "Comparison of the welfare of layer hens in 4 housing systems in the UK". British Poultry Science. 51 (4): 488–499. doi:10.1080/00071668.2010.502518. PMID 20924842.
- ^ Brunberg E.; Wallenbeck A.; Keeling L.J. (2011). "Tail biting in fattening pigs: Associations between frequency of tail biting and other abnormal behaviours". Applied Animal Behaviour Science. 133 (1–2): 18–25. doi:10.1016/j.applanim.2011.04.019.
- ^ "The assessment of post-vasectomy pain in mice using behaviour and the Mouse Grimace Scale". PLOS ONE. 7 (4): e35656. 2012. Bibcode:2012PLoSO...735656L. doi:10.1371/journal.pone.0035656. PMC 3338444. PMID 22558191.
- ^ Dawkins M.S. (1989). "Time budgets in red junglefowl as a baseline for the assessment of welfare in domestic-fowl". Applied Animal Behaviour Science. 24: 77–80. doi:10.1016/0168-1591(89)90126-3.
- ^ Mondol, Samrat; Fitzpatrick, Malcolm; Kadivar, Riyazahmed F.; Pandit, Shwetank J.; Malik, Pradeep K.; Tyagi, Praveen C.; Goswami, Sitendu (2019-01-19). "Effects of personality and life-history on the welfare of captive Asiatic lions (Panthera leo persica)" (ඉංග්‍රීසි බසින්). doi:10.7287/peerj.preprints.27495v1.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ^ McBride G.; Parer I.P.; Foenander F. (1969). "The social organization and behaviour of the feral domestic fowl". Animal Behaviour Monographs. 2: 125–181. doi:10.1016/s0066-1856(69)80003-8.
- ^ Stolba A.; Wood-Gush D.G.M. (1989). "The behaviour of pigs in a semi-natural environment". Animal Production. 48 (2): 419–425. doi:10.1017/s0003356100040411.
- ^ Sherwin C.M.; Glen E.F. (2003). "Cage colour preferences and effects of home-cage colour on anxiety in laboratory mice". Animal Behaviour. 66 (6): 1085–1092. doi:10.1006/anbe.2003.2286.
- ^ Sherwin C.M. (2004). "The motivation of group-housed laboratory mice, Mus musculus, for additional space". Animal Behaviour. 67 (4): 711–717. doi:10.1016/j.anbehav.2003.08.018.
- ^ Mendl M.; Burman O.H.P.; Parker R.M.A.; Paul E.S. (2009). "Cognitive bias as an indicator of animal emotion and welfare: Emerging evidence and underlying mechanisms". Applied Animal Behaviour Science. 118 (3–4): 161–181. doi:10.1016/j.applanim.2009.02.023.
- ^ Sherwin C.M.; Olsson I.A.S. (2004). "Housing conditions affect self-administration of anxiolytic by laboratory mice". Animal Welfare. 13: 33–38.
- ^ Duncan I.J.H.; Wood-Gush D.G.M. (1971). "Frustration and aggression in the domestic fowl". Animal Behaviour. 19 (3): 500–504. doi:10.1016/s0003-3472(71)80104-5. PMID 5167834.
- ^ Zimmerman P.H.; Lundberg A.; Keeling L.J.; Koene P. (2003). "The effect of an audience on the gakel-call and other frustration behaviours in the laying hen (Gallus gallus domesticus)". Animal Welfare. 12: 315–326.
- ^ Kemppinen N.; Hau J.; Meller A.; Mauranen K.; Kohila T.; Nevalainen T. (2010). "Impact of aspen furniture and restricted feeding on activity, blood pressure, heart rate and faecal corticosterone and immunoglobulin A excretion in rats (Rattus norvegicus) housed in individually ventilated cages". Laboratory Animals. 44 (2): 104–112. doi:10.1258/la.2009.009058. PMID 19854757.
- ^ Von Borrell E.; Langbein J.; Despres G.; Hansen S.; Leterrier C.; Marchant-Forde J.N.; Marchant-Forde R.M.; Minero M.; Mohr E. (2007). "Heart rate variability as a measure of autonomic regulation of cardiac activity for assessing stress and welfare in farm animals – a review" (PDF). Physiology & Behavior. 92 (3): 293–316. doi:10.1016/j.physbeh.2007.01.007. PMID 17320122.
- ^ Laws N.; Ganswindt A.; Heistermann M.; Harris M.; Harris S.; Sherwin C. (2007). "A case study: fecal corticosteroid and behavior as indicators of welfare during relocation of an asian elephant". Journal of Applied Animal Wlfare Science. 10 (4): 349–358. doi:10.1080/10888700701555600. PMID 17970634.
- ^ Accorsi P.A.; Carloni E.; Valsecchi P.; Viggiani R.; Garnberoni M.; Tarnanini C.; Seren E. (2008). "Cortisol determination in hair and faeces from domestic cats and dogs". General and Comparative Endocrinology. 155 (2): 392–402. doi:10.1016/j.ygcen.2007.07.002. PMID 17727851.
- ^ Bortolotti G.R.; Marchant T.A.; Blas J.; German T. (2008). "Corticosterone in feathers is a long-term, integrated measure of avian stress physiology". Functional Ecology. 22 (3): 494–500. doi:10.1111/j.1365-2435.2008.01387.x. hdl:10261/36997.
- ^ Martin L.B.; Kidd L.; Liebl A.L.; Coon C.A.C. (2011). "Captivity induces hyper-inflammation in the house sparrow (Passer domesticus)". Journal of Experimental Biology. 214 (15): 2579–2585. doi:10.1242/jeb.057216. PMID 21753052.
- ^ Sherwin C.M.; Richards G.J; Nicol C.J. (2010). "Comparison of the welfare of layer hens in 4 housing systems in the UK". British Poultry Science. 51 (4): 488–499. doi:10.1080/00071668.2010.502518. PMID 20924842.
- ^ Hughes B.O.; Gilbert A.B.; Brown M.F. (1986). "Categorisation and causes of abnormal egg shells: relationship with stress". British Poultry Science. 27 (2): 325–337. doi:10.1080/00071668608416885. PMID 3742268.
- ^ Wilcox C.S.; Patterson J.; Cheng H.W. (2009). "Use of thermography to screen for subclinical bumblefoot in poultry". Poultry Science. 88 (6): 1176–1180. doi:10.3382/ps.2008-00446. PMID 19439627.[permanent dead link]
- ^ Ikkatai Y.; Watanabe S. (2015). "Eye surface temperature detects stress response in budgerigars (Melopsittacus undulatus)". NeuroReport. 26 (11): 642–646. doi:10.1097/wnr.0000000000000403. PMID 26103119.
- ^ Broom D.M. (2011). "A History of Animal Welfare Science". Acta Biotheoretica. 59 (2): 121–137. doi:10.1007/s10441-011-9123-3. PMID 21347723.