මැඩගස්කරයේ භූගෝලය

විකිපීඩියා වෙතින්
මැඩගස්කරයේ භූමි ආවරණය (වමේ) සහ භූලක්ෂණ (දකුණ) සිතියම්

වර්ග කිලෝමීටර් 592,800 (වර්ග සැතපුම් 228,900),[1] මැඩගස්කරය ලෝකයේ 46 වැනි විශාලතම රට වන අතර,[2] දෙවන විශාලතම දූපත් රට[3] සහ සිව්වන විශාලතම දූපතයි.[1] රට බොහෝ දුරට පිහිටා ඇත්තේ අක්ෂාංශ 12°S සහ 26°S අතර දේශාංශ 43°E සහ 51°E අතර ය.[4] අසල්වැසි දූපත් අතර ප්‍රංශ ප්‍රදේශය වන රියුනියන් සහ නැගෙනහිරින් මොරිෂස් රට මෙන්ම කොමරෝස් ප්‍රාන්තය සහ වයඹ දෙසින් ප්‍රංශ ප්‍රදේශය වන මයෝට් ද ඇතුළත් වේ. ආසන්නතම ප්‍රධාන භූමි ප්‍රාන්තය බටහිරින් පිහිටා ඇති මොසැම්බික් ය.

ගොන්ඩ්වානා නම් සුපිරි මහාද්වීපයේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික බිඳවැටීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වසර මිලියන 185 කට පමණ පෙර ජුරාසික් යුගයේදී නැගෙනහිර ගොන්ඩ්වානා (මැඩගස්කරය, ඇන්ටාක්ටිකාව, ඕස්ට්‍රේලියාව සහ ඉන්දියානු උපමහාද්වීපයෙන් සමන්විත) සහ බටහිර ගොන්ඩ්වානා (අප්‍රිකාව-දකුණු ඇමරිකාව) වෙන් විය. ඉන්දු-මැඩගස්කර භූමි ස්කන්ධය වසර මිලියන 125 කට පමණ පෙර ඇන්ටාක්ටිකාව සහ ඕස්ට්‍රේලියාවෙන් වෙන් වූ අතර[5] මැඩගස්කරය වසර මිලියන 84-92 කට පමණ පෙර ක්‍රිටේසියස් යුගයේ දී ඉන්දියානු ගොඩබිමෙන් වෙන් විය.[6] අනෙකුත් මහාද්වීපවලින් වෙන්වීමේ මෙම දිගු ඉතිහාසය දිවයිනේ ශාක හා සතුන් සාපේක්ෂ හුදකලාවේ පරිණාමය වීමට ඉඩ සලසා දී ඇත. නැඟෙනහිර වෙරළ තීරය දිගේ දිවයිනේ ඉතිරිව ඇති නිවර්තන පහත්බිම් වනාන්තරවලින් වැඩි කොටසක් අඩංගු පටු සහ බෑවුම් සහිත කඳු බෑවුමක් දිව යයි. මෙම කඳු මුදුනට බටහිර දෙසින් දිවයිනේ මධ්‍යයේ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 750 සිට 1,500 (අඩි 2,460 සිට 4,920 දක්වා) උසකින් යුත් සානුවක් පිහිටා ඇත. මෙම මධ්‍යම කඳුකරය, සාම්ප්‍රදායිකව මෙරිනා ජනයාගේ නිජබිම සහ ඔවුන්ගේ ඓතිහාසික අගනුවර වන ඇන්ටනානාරිවෝ, දිවයිනේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ කොටස වන අතර, තණකොළ කඳු අතර පිහිටා ඇති සහල් වැඩෙන නිම්න වලින් සංලක්ෂිත වේ. එය කලින් උස්බිම් කලාපය ආවරණය කළේය. උස්බිම් වලට බටහිරින්, වඩ වඩාත් ශුෂ්ක භූමි ප්‍රදේශය ක්‍රමක්‍රමයෙන් මොසැම්බික් නාලිකාවට සහ වෙරළ තීරයේ කඩොලාන වගුරුබිම් දක්වා බෑවුම් වේ.[7]

මැඩගස්කරයේ උසම කඳු මුදුන් ප්‍රමුඛ උස්බිම් ස්කන්ධ තුනකින් නැඟී ඇත: ත්සරතනනා මැසිෆ් හි මාරොමොකොට්‍රෝ මීටර 2,876 (අඩි 9,436) දිවයිනේ උසම ස්ථානය වන අතර, බොඩි පීක් මීටර් 2,658 (අඩි 8,720) සහ අන්කරාත්‍රා මැසිෆ්හි ඇන්ඩ්‍රිජිත්‍රා මැසිෆ් සහ සියාෆජාවෝනා මීටර 2,643 (අඩි 8,671). නැඟෙනහිර දෙසින්, කනල් ඩෙස් පන්ගලන්ස් යනු ප්‍රංශ ජාතිකයන් විසින් නැගෙනහිර වෙරළේ සිට රට අභ්‍යන්තරයේ ඉදිකරන ලද සහ කිලෝමීටර 600 (සැතපුම් 370) පමණ දුරින් එයට සමාන්තරව දිවෙන ඇළ මාර්ග මගින් සම්බන්ධ කරන ලද මානව-නිර්මාණ සහ ස්වාභාවික විල් දාමයකි.[8]

මධ්‍යම කඳුකරයේ වැසි සෙවණෙහි පිහිටා ඇති බටහිර සහ දකුණු පැති වියළි පතනශීලී වනාන්තර, කටු සහිත වනාන්තර සහ කාන්තාර සහ සෙරික් පඳුරු බිම්වල නිවහන වේ. ඔවුන්ගේ අඩු ජන ඝනත්වය නිසා, මැඩගස්කරයේ වියළි පතනශීලී වනාන්තර නැගෙනහිර වැසි වනාන්තර හෝ මධ්‍යම සානුවේ මුල් වනාන්තරවලට වඩා හොඳින් සංරක්ෂණය කර ඇත. බටහිර වෙරළ තීරයේ බොහෝ ආරක්ෂිත වරායන් ඇත, නමුත් පුළුල් බටහිර තැනිතලා හරහා ගංගා මගින් ගෙන යන අභ්‍යන්තර ඛාදනය ඉහළ මට්ටමක පවතින අවසාදිත නිසා රොන්මඩ ඇතිවීම ප්‍රධාන ගැටලුවකි.[8]

දේශගුණය[සංස්කරණය]

මැඩගස්කරයේ Köppen දේශගුණික වර්ගීකරණ සිතියම

ගිනිකොනදිග වෙළඳ සුළං සහ වයඹ මෝසම් සංයෝජනය නිතර විනාශකාරී සුළි කුණාටු සහිත උණුසුම් වැසි සමයක් (නොවැම්බර්-අප්‍රේල්) සහ සාපේක්ෂව සිසිල් වියළි සමයක් (මැයි-ඔක්තෝබර්) ඇති කරයි. ඉන්දියන් සාගරයෙන් හටගන්නා වැසි වලාකුළු දිවයිනේ නැඟෙනහිර වෙරළ තීරයේ තෙතමනය වැඩි ප්‍රමාණයක් පිට කරයි; අධික වර්ෂාපතනය ප්‍රදේශයේ වැසි වනාන්තර පරිසර පද්ධතියට ආධාර කරයි. මධ්‍යම කඳුකරය වඩාත් වියළි සහ සිසිල් වන අතර බටහිර තවමත් වියළි වන අතර දිවයිනේ නිරිතදිග සහ දකුණු අභ්‍යන්තරයේ අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණයක් පවතී.[7]

නිවර්තන සුළි කුණාටු යටිතල පහසුකම් සහ දේශීය ආර්ථිකයට හානි මෙන්ම ජීවිත හානි ද සිදු කරයි.[9] 2004 දී ගැෆිලෝ සුළි කුණාටුව මැඩගස්කරයට පහර දුන් ප්‍රබලම සුළි කුණාටුව බවට පත් විය. කුණාටුවෙන් පුද්ගලයන් 172 දෙනෙකු මිය ගිය අතර, 214,260 දෙනෙකුට නිවාස අහිමි වූ අතර[10] ඇ.ඩො. මිලියන 250කට වැඩි හානියක් සිදු විය.[11] 2022 පෙබරවාරියේදී, බත්සිරායි සුළි කුණාටුව අවම වශයෙන් පුද්ගලයන් 10 දෙනෙකු මිය ගියේ ඇනා සුළි කුණාටුවෙන් 55 දෙනෙකු මිය ගොස් 130,000 ක් දිවයිනේ අවතැන් කරමිනි.[12]

2022 විශ්ලේෂණයකින් හෙළි වූයේ දේශගුණික විපර්යාසවල පාරිසරික ප්‍රතිවිපාකවලට අනුවර්තනය වීමට සහ වළක්වා ගැනීමට මැඩගස්කරය සඳහා අපේක්ෂිත පිරිවැය ඉහළ මට්ටමක පවතිනු ඇති බවයි.[13]

ජෛව විවිධත්වය සහ සංරක්ෂණය[සංස්කරණය]

වල්ගාතරු උඩවැඩියා (ඇන්ග්‍රේකම් සෙස්කිපෙඩේල්), මෙම උඩවැඩියා මල් ඉතා දිගු ස්පර්ස් ඇති අතර, ගැලපෙන දිග ප්‍රොබොස්සිස් සමග උකුස්සන් විශේෂ විසින් පරාගනය වේ.

අසල්වැසි මහාද්වීපවලින් දිවයින දිගු හුදකලා වීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, මැඩගස්කරය පෘථිවියේ වෙනත් කිසිම තැනක දක්නට නොලැබෙන විවිධ ආවේණික ශාක හා සතුන්ගේ නිවහන වේ.[14][15] මැඩගස්කරයේ දක්නට ලැබෙන සියලුම ශාක හා සත්ත්ව විශේෂවලින් ආසන්න වශයෙන් 90%ක්ම ආවේණික වේ.[16] මෙම සුවිශේෂී පරිසර විද්‍යාව සමහර පරිසර විද්‍යාඥයින් මැඩගස්කරය "අටවන මහාද්වීපය" ලෙස හැඳින්වීමට හේතු වී ඇත,[17] සහ දිවයින සංරක්ෂණ ජාත්‍යන්තරය විසින් ජෛව විවිධත්ව උණුසුම් ස්ථානයක් ලෙස වර්ග කර ඇත.[14] මැඩගස්කරය බහුවිධ රටවල් 17 න් එකක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇත. රට භෞමික පරිසර කලාප හතකට නිවහන වේ: මැඩගස්කරයේ පහත්බිම් වනාන්තර, මැඩගස්කරයේ භූමී වනාන්තර, මැඩගස්කරයේ වියළි පතනශීලී වනාන්තර, මැඩගස්කරයේ එරිකොයිඩ් පඳුරු, මැඩගස්කරයේ කටු සහිත වනාන්තර, මැඩගස්කරයේ සාරවත් වනාන්තර සහ මැඩගස්කරයේ කඩොලාන.[18]

මැඩගස්කරයේ ශාක විශේෂ 14,883 න් සියයට 80 කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් ලෝකයේ වෙනත් කොතැනකවත් දක්නට නොලැබේ, ඒ ශාක පවුල් පහක් ද ඇතුළුවය.[19] ගණ හතරකින් සහ විශේෂ 11කින් සමන්විත ඩිඩීරියාසී පවුල නිරිතදිග මැඩගස්කරයේ කටු සහිත වනාන්තරවලට සීමා වේ.[7] ලෝකයේ පැචිපෝඩියම් විශේෂවලින් පහෙන් හතරක්ම දිවයිනට ආවේණික වේ.[20] මැඩගස්කරයේ ඕකිඩ් විශේෂ 860[21] න් හතරෙන් තුනක්[19] මෙහි පමණක් දක්නට ලැබේ, ලෝකයේ බයෝබැබ් විශේෂ නවයෙන් හයක් ද දක්නට ලැබේ.[22] දිවයිනේ තල් විශේෂ 170 ක් පමණ තිබේ, එය අප්‍රිකාවේ ප්‍රධාන භූමිය මෙන් තුන් ගුණයකින් වැඩි ය; ඉන් 165ක් ආවේණික වේ.[21] බොහෝ දේශීය ශාක විශේෂ විවිධ රෝග සඳහා ඖෂධීය ඖෂධ ලෙස භාවිතා කරයි. වින්බ්ලාස්ටින්[23][24] සහ වින්ක්රිස්ටීන්[23][25] යන ඖෂධ වින්කා ඇල්කලෝයිඩ් වේ,[26][27] හොජ්කින් ලිම්ෆෝමාව,[28] ලියුකේමියාව,[29] සහ අනෙකුත් පිළිකා වලට ප්‍රතිකාර කිරීමට භාවිතා කරයි,[30] මැඩගස්කරයේ පෙරිවින්කල් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න විය.[31][32] ට්‍රැවලර්ස් ෆාම්, දේශීයව රවිනල [33] ලෙස හඳුන්වන අතර නැගෙනහිර වැසි වනාන්තරවලට ආවේණික,[34] මැඩගස්කරයේ අතිශයින් සංකේතවත් වන අතර එය ජාතික ලාංඡනයෙහි මෙන්ම එයාර් මැඩගස්කරයේ ලාංඡනයෙහි ද දැක්වේ.[35]

Two ring-tailed lemurs curled up together
මුදු වලිග සහිත ලිමර් යනු මැඩගස්කරයේ පමණක් හමුවන ලිමර් විශේෂ සහ උප විශේෂ 100 කට අධික සංඛ්‍යාවෙන් එකකි.[36]

එහි වෘක්ෂලතා මෙන්ම මැඩගස්කරයේ සත්ත්ව විශේෂද විවිධ වන අතර ඉහළ ආවේණිකත්වය ප්‍රදර්ශනය කරයි. Conservation International විසින් "මැඩගස්කරයේ ප්‍රධාන ක්ෂීරපායී විශේෂය" ලෙස ලීමර් විශේෂය සංලක්ෂිත කර ඇත.[14] වඳුරන් සහ අනෙකුත් තරඟකරුවන් නොමැති විට, මෙම ප්‍රයිමේටාවන් පුළුල් පරාසයක වාසස්ථානවලට අනුවර්තනය වී ඇති අතර විශේෂ රාශියකට විවිධාංගීකරණය වී ඇත. 2012 වන විට, 2000 සහ 2008 අතර සත්ත්ව විද්‍යාඥයින් විසින් ලෙමර් විශේෂ සහ උප විශේෂ 103ක් ඇති බවත්,[37] ඉන් 39ක් විස්තර කරන ලදී.[38] ඒවා සියල්ලම පාහේ දුර්ලභ, අවදානමට ලක්විය හැකි හෝ වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇත. මිනිසුන් මැඩගස්කරයට පැමිණීමෙන් පසු අවම වශයෙන් ලීමර් විශේෂ 17 ක් වඳ වී ගොස් ඇති අතර, ඒවා සියල්ලම ඉතිරිව ඇති ලීමර් විශේෂයට වඩා විශාල විය.[39]

 ෆොසා (බළලුන් වැනි) ඇතුළු තවත් ක්ෂීරපායින් ගණනාවක් මැඩගස්කරයට ආවේණික වේ. දිවයිනේ කුරුලු විශේෂ 300කට අධික ප්‍රමාණයක් වාර්තා වී ඇති අතර ඉන් සියයට 60කට වැඩි ප්‍රමාණයක් (පවුල් හතරක් සහ ගණ 42ක් ඇතුළුව) ආවේණික වේ.[14] මැඩගස්කරයට ළඟා වී ඇති උරගයින්ගේ පවුල් කිහිපයක් සහ උරග වර්ග විශේෂ 260 කට වඩා විවිධාංගීකරණය වී ඇති අතර, මෙයින් සියයට 90 කට වඩා ආවේණික වේ[40] (එක් ආවේණික පවුලක් ඇතුළුව).[14] දන්නා කුඩාම විශේෂය ඇතුළුව, ලොව ඇති චමලියන් විශේෂවලින් තුනෙන් දෙකක්[40] මෙම දූපතේ වාසය කරයි.[41]

Burning Malagasy rainforest
ඛාදනය නිසා ඇති වූ විශාල, රතු පස් ගුලියක්
ටවි (කපා-සහ-පිළිස්සුම්) ස්වදේශික වනාන්තර වාසස්ථාන විනාශ කිරීම (ඉහළ), විශාල ඛාදනය (පහළ) ඇති කරයි.

මැඩගස්කරයට ආවේණික මසුන් පවුල් දෙකක්, වර්ග 15 ක් සහ විශේෂ 100 කට වැඩි ප්‍රමාණයක් ඇතුළත් වන අතර, මූලික වශයෙන් දිවයිනේ මිරිදිය විල් සහ ගංගා වල වාසය කරයි. මැඩගස්කරයේ අපෘෂ්ඨවංශීන් දුර්වල ලෙස අධ්‍යයනය කර ඇතත්, පර්යේෂකයන් දන්නා විශේෂ අතර ඉහළ ආවේණික අනුපාත සොයාගෙන ඇත. දිවයිනේ සමනලුන්, ස්කාර්බ් කුරුමිණියන්, ලේස් පියාපත්, මකුළුවන් සහ මකරුන් බහුතරයක් මෙන්ම භූමිෂ්ඨ ගොළුබෙල්ලන් විශේෂ 651ක්ම ආවේණික වේ.[14]

මැඩගස්කරයේ විවිධ සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා මානව ක්‍රියාකාරකම් හේතුවෙන් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇත.[42] වසර 2,350කට පමණ පෙර මිනිසුන් පැමිණීමත් සමඟ මැඩගස්කරයට එහි මුල් වනාන්තරයෙන් සියයට 90කට වැඩි ප්‍රමාණයක් අහිමි වී ඇත.[43] මෙම වන හානිය බොහෝ දුරට පෝෂණය වන්නේ පැරණිතම පදිංචිකරුවන් විසින් මැඩගස්කරයට ආනයනය කරන ලද සාම්ප්‍රදායික කෘෂිකාර්මික ක්‍රමයක් වන ටවි ("මේදය") මගිනි.[44] මලගාසි ගොවීන් කෘෂිකාර්මික තාක්‍ෂණයක් ලෙස එහි ප්‍රායෝගික ප්‍රතිලාභ සඳහා පමණක් නොව, සමෘද්ධිය, සෞඛ්‍යය සහ ගෞරවයට පාත්‍ර වූ මුතුන් මිත්තන්ගේ චාරිත්‍ර (ෆොම්බා මලගාසි) සමඟ ඇති සංස්කෘතික ආශ්‍රයන් සඳහා මෙම ක්‍රියාව වැලඳගෙන පවත්වාගෙන යයි.[45] දිවයිනේ මිනිස් ජන ඝනත්වය ඉහල යාමත් සමග, වසර 1,400 කට පමණ පෙර සිට වන විනාශය වේගවත් විය.[46] 16 වැනි සියවස වන විට මධ්‍යම කඳුකරය බොහෝ දුරට ඒවායේ මුල් වනාන්තරවලින් ඉවත් කර තිබුණි.[44] වසර 1,000කට පමණ පෙර ගව රංචු ප්‍රමාණයේ වර්ධනය, ඉවුම් පිහුම් සඳහා ඉන්ධනයක් ලෙස අඟුරු මත අඛණ්ඩව යැපීම සහ පසුගිය ශතවර්ෂය පුරා මුදල් බෝගයක් ලෙස කෝපිවල ප්‍රමුඛත්වය වැඩි වීම වනාන්තර ආවරණය අහිමි වීමට වඩාත් මෑතකාලීන දායකයන් වේ.[47] මැඩගස්කරයට 2019 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ මධ්‍යන්‍ය ලකුණු 4.63/10ක් තිබූ අතර එය රටවල් 172 කින් ගෝලීය වශයෙන් 119 වැනි ස්ථානයට ශ්‍රේණිගත කරයි.[48]

ගතානුගතික ඇස්තමේන්තුවකට අනුව, 1950 ගණන්වල සිට 2000 දක්වා දිවයිනේ මුල් වනාන්තර ආවරණයෙන් සියයට 40 ක් පමණ අහිමි වූ අතර ඉතිරි වනාන්තර ප්‍රදේශ සියයට 80 කින් තුනී විය.[49] සාම්ප්‍රදායික කෘෂිකාර්මික පිළිවෙත්වලට අමතරව, රක්ෂිත වනාන්තරවල නීති විරෝධී ලෙස අස්වනු නෙලීම මෙන්ම ජාතික වනෝද්‍යාන තුළ රාජ්‍ය අනුමැතිය ලත් වටිනා දැව අස්වැන්න නෙලීම මගින් වනජීවී සංරක්ෂණය අභියෝගයට ලක් වේ. 2000 සිට 2009 දක්වා එවකට ජනාධිපති මාක් රවාලෝමනනා විසින් තහනම් කරනු ලැබුවද, ජාතික වනෝද්‍යානවලින් කුඩා ප්‍රමාණයේ වටිනා දැව එකතු කිරීම 2009 ජනවාරි මාසයේදී නැවත බලයලත් අතර කප්පාදුව සමනය කිරීම සඳහා රාජ්‍ය ආදායමේ ප්‍රධාන මූලාශ්‍රයක් ලෙස ඇන්ඩ්‍රි රාජෝලිනා පරිපාලනය යටතේ රවාලෝමනනාගේ නෙරපා හැරීමෙන් පසු පරිත්‍යාගශීලීන්ගේ සහයෝගයෙන් නාටකාකාර ලෙස තීව්‍ර කරන ලදී.[50]

ආක්‍රමණශීලී විශේෂ ද මානව ජනගහනය විසින් හඳුන්වා දී ඇත. 1930 ගණන්වල සිට ඕස්ට්‍රේලියාවේ වන ජීවීන්ට දැඩි ලෙස හානි කළ මැඩි විශේෂයක ඥාතියෙකු වන ආසියානු පොදු මැඩියා 2014 දී මැඩගස්කරයෙන් සොයා ගැනීමෙන් පසුව, පර්යේෂකයන් අනතුරු ඇඟවූයේ "රටේ අද්විතීය සත්ත්ව විශේෂ විනාශ කළ හැකි"[51] වාසස්ථාන විනාශ කිරීමයි. දඩයම් කිරීම මැඩගස්කරයට ආවේණික විශේෂ බොහොමයකට තර්ජනයක් වී හෝ වඳ වී යාමට හේතු වී ඇත. ආවේණික යෝධ මීයන්ගේ පවුලක් වන දිවයිනේ අලි කුරුල්ලන් 17 වැනි සියවසේ හෝ ඊට පෙර වඳ වී ගොස් ඇත, බොහෝ විට මිනිසුන් වැඩිහිටි පක්ෂීන් දඩයම් කිරීම සහ ඔවුන්ගේ විශාල බිත්තර ආහාර සඳහා දඩයම් කිරීම නිසා විය හැකිය.[52] මිනිස් පදිංචිකරුවන් දිවයිනට පැමිණීමත් සමඟ යෝධ ලීමර් විශේෂ ගණනාවක් අතුරුදහන් වූ අතර අනෙක් ඒවා ශතවර්ෂ ගණනාවක් පුරා වඳ වී ගියේ වර්ධනය වන මානව ජනගහනය ලීමර් වාසස්ථාන කෙරෙහි වැඩි පීඩනයක් ඇති කළ අතර සමහර ජනගහනය අතර ආහාර සඳහා ලීමර් දඩයම් කිරීමේ වේගය වැඩි කිරීමෙනි.[53] 2009 වසරේ සිට ස්වභාවික සම්පත් සූරාකෑම දිවයිනේ වන ජීවීන්ට දරුණු ප්‍රතිවිපාක ගෙන දී ඇති බව 2012 ජූලි තක්සේරුවකින් සොයා ගන්නා ලදී: ලීමර් විශේෂවලින් සියයට 90 ක් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති බව සොයා ගන්නා ලදී, එය ඕනෑම ක්ෂීරපායී කණ්ඩායමක ඉහළම අනුපාතයයි. මෙයින් විශේෂ 23ක් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති ඒවා ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇත. 2023 දී Nature Communications හි ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අධ්‍යයනයකින් හෙළි වූයේ මැඩගස්කරයේ පමණක් දක්නට ලැබෙන ක්ෂීරපායී විශේෂ 219 න් 120 ක් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති බවයි.[54]

2003 දී,රවාලෝමනනා විසින් ඩර්බන් දැක්ම නිවේදනය කරන ලදී, එය දිවයිනේ ආරක්ෂිත ස්වභාවික ප්‍රදේශ වර්ග කිලෝමීටර් 60,000 (වර්ග සැතපුම් 23,000) හෝ මැඩගස්කරයේ ගොඩබිම් මතුපිටින් සියයට 10 කට වඩා තුන් ගුණයකින් වැඩි කිරීමේ මුලපිරීමකි. 2011 වන විට, රජය විසින් ආරක්ෂා කරන ලද ප්‍රදේශවලට දැඩි ස්වභාව රක්ෂිත (Naturelles Intégrales රක්ෂිත), 21 වනජීවී රක්ෂිත (Réserves Séciales) සහ ජාතික වනෝද්‍යාන 21 (Parcs Nationaux) ඇතුළත් විය.[55] 2007 දී ජාතික වනෝද්‍යාන හයක් අට්සිනානානා වැසි වනාන්තර නමින් ඒකාබද්ධ ලෝක උරුම අඩවියක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. මෙම උද්‍යාන නම් මරෝජේජි, මසෝලා, රනෝමෆානා, සහමේනා, අන්දෝහාහෙලා සහ ඇන්ඩ්‍රිජිත්‍රා වේ.[56] දේශීය දැව වෙළෙන්දෝ මාරෝජේජි ජාතික වනෝද්‍යානය තුළ ආරක්ෂිත වැසි වනාන්තරවලින් දුර්ලභ රෝසවුඩ් ගස් වර්ග අස්වනු නෙළමින් සුඛෝපභෝගී ගෘහභාණ්ඩ සහ සංගීත භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය සඳහා චීනය වෙත ලී අපනයනය කරති.[57]

යොමු කිරීම්[සංස්කරණය]

  1. ↑ 1.0 1.1 Bureau of African Affairs (3 May 2011). "Background Note: Madagascar". U.S. Department of State. 26 October 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 August 2011.
  2. ↑ Central Intelligence Agency (2011). "Madagascar". The World Factbook. 14 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 August 2011.
  3. ↑ "Island Countries of the World". WorldAtlas.com. 7 December 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 August 2019.
  4. ↑ Moriarty (1891), pp. 1–2
  5. ↑ Reeves, Colin V. (February 2018). "The development of the East African margin during Jurassic and Lower Cretaceous times: a perspective from global tectonics". Petroleum Geoscience (ඉංග්‍රීසි බසින්). 24 (1): 41–56. Bibcode:2018PetGe..24...41R. doi:10.1144/petgeo2017-021. ISSN 1354-0793. S2CID 133869410. 3 March 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 December 2021.
  6. ↑ Torsvik, T.H.; Tucker, R.D.; Ashwal, L.D.; Carter, L.M.; Jamtveit, B.; Vidyadharan, K.T.; Venkataramana, P. (October 2000). "Late Cretaceous India-Madagascar fit and timing of break-up related magmatism". Terra Nova (ඉංග්‍රීසි බසින්). 12 (5): 220–224. Bibcode:2000TeNov..12..220T. doi:10.1046/j.1365-3121.2000.00300.x. S2CID 128896193.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 Vences M, Wollenberg KC, Vieites DR, Lees DC (June 2009). "Madagascar as a model region of species diversification" (PDF). Trends in Ecology and Evolution. 24 (8): 456–465. doi:10.1016/j.tree.2009.03.011. PMID 19500874. 9 May 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 11 February 2012.
  8. ↑ 8.0 8.1 Encyclopædia Britannica (2011). "Madagascar". Encyclopædia Britannica. Eb.com. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/355562/Madagascar. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 25 August 2011. 
  9. ↑ Metz, Helen Chapin (1994). "Library of Congress Country Studies: Madagascar". 9 November 2005 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 February 2011.
  10. ↑ International Federation of Red Cross And Red Crescent Societies (25 February 2005). "Madagascar: Cyclone Gafilo, Final Report, Appeal 08/04". ReliefWeb. 30 August 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 31 March 2011.
  11. ↑ Integrated Regional Information Networks (2 July 2004). "Madagascar: Saving the children from Gafilo's aftermath". ReliefWeb. 26 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 September 2012.
  12. ↑ Rabary, Lovasoa (6 February 2022). "Cyclone kills at least 10 in Madagascar, destroying homes and cutting power". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 February 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 February 2022.
  13. ↑ Laville, Sandra (2022-07-13). "Climate adaptation bill for African countries to dwarf health spending". The Guardian (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-07-14.
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 Conservation International (2007). "Madagascar and the Indian Ocean Islands". Biodiversity Hotspots. Conservation International. 24 August 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 August 2011.
  15. ↑ Tattersall, Ian (2006). Origin of the Malagasy Strepshirhine Primates. Springer. pp. 1–6. ISBN 978-0-387-34585-7. 6 April 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 October 2015.
  16. ↑ Hobbes & Dolan (2008), p. 517
  17. ↑ Hillstrom & Collier Hillstrom (2003), p. 50
  18. ↑ Dinerstein, Eric; et al. (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
  19. ↑ 19.0 19.1 Callmander, Martin; et al. (2011). "The endemic and non-endemic vascular flora of Madagascar updated" (PDF). Plant Ecology and Evolution. 144 (2): 121–125. doi:10.5091/plecevo.2011.513. 31 August 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 11 February 2012.
  20. ↑ Lavranos, John (2004). "Pachypodium makayense: A New Species From Madagascar". Cactus and Succulent Journal. 76 (2): 85–88.
  21. ↑ 21.0 21.1 Bradt (2011), p. 38
  22. ↑ Baum DA, Small RL, Wendel JF (1998). "Biogeography and floral evolution of baobabs (Adansonia, Bombacaceae) as inferred from multiple data sets". Systematic Biology. 47 (2): 181–207. doi:10.1080/106351598260879. PMID 12064226.
  23. ↑ 23.0 23.1 Keglevich, Péter; Hazai, Laszlo; Kalaus, György; Szántay, Csaba (2012). "Modifications on the basic skeletons of vinblastine and vincristine". Molecules. 17 (5): 5893–5914. doi:10.3390/molecules17055893. PMC 6268133. PMID 22609781.
  24. ↑ Sears, Justin E.; Boger, Dale L. (2015). "Total Synthesis of Vinblastine, Related Natural Products, and Key Analogues and Development of Inspired Methodology Suitable for the Systematic Study of Their Structure-Function Properties". Accounts of Chemical Research. 48 (3): 653–662. doi:10.1021/ar500400w. PMC 4363169. PMID 25586069.
  25. ↑ Kuboyama, Takeshi; Yokoshima, Satoshi; Tokuyama, Hidetoshi; Fukuyama, Tohru (2004). "Stereocontrolled total synthesis of (+)-vincristine". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 101 (33): 11966–11970. Bibcode:2004PNAS..10111966K. doi:10.1073/pnas.0401323101. PMC 514417. PMID 15141084.
  26. ↑ van der Heijden, Robert; Jacobs, Denise I.; Snoeijer, Wim; Hallard, Didier; Verpoorte, Robert (2004). "The Catharanthus alkaloids: Pharmacognosy and biotechnology". Current Medicinal Chemistry. 11 (5): 607–628. doi:10.2174/0929867043455846. PMID 15032608.
  27. ↑ Raviña, Enrique (2011). "Vinca alkaloids". The evolution of drug discovery: From traditional medicines to modern drugs. John Wiley & Sons. pp. 157–159. ISBN 9783527326693. 16 December 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 September 2017.
  28. ↑ "Chemotherapy for Hodgkin Lymphoma". cancer.org. American Cancer Society. 29 March 2017. 29 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2017. "Chemotherapy for Non-Hodgkin Lymphoma". cancer.org. American Cancer Society. 31 May 2016. 29 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2017.
  29. ↑ "Chemotherapy for Acute Lymphocytic Leukemia". cancer.org. American Cancer Society. 18 February 2016. 29 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2017. "Chemotherapy for Chronic Myeloid Leukemia". cancer.org. American Cancer Society. 22 February 2016. 29 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2017. "Chemotherapy for Childhood Leukemia". cancer.org. American Cancer Society. 3 February 2016. 29 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2017.
  30. ↑ "Chemotherapy for Neuroblastoma". cancer.org. American Cancer Society. 22 January 2016. 29 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2017. "Chemotherapy for Brain and Spinal Cord Tumors in Children". cancer.org. American Cancer Society. 21 January 2016. 29 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2017. "Chemotherapy for Non-Small Cell Lung Cancer". cancer.org. American Cancer Society. 16 May 2016. 29 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2017. "Chemotherapy for Testicular Cancer". cancer.org. American Cancer Society. 12 February 2016. 28 July 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2017.
  31. ↑ Foster, Steven (2010). "From Herbs to Medicines: The Madagascar Periwinkle's Impact on Childhood Leukemia: A Serendipitous Discovery for Treatment". Alternative and Complementary Therapies. 16 (6): 347–350. doi:10.1089/act.2010.16609. PMID 20423206.
  32. ↑ Cooper, Raymond; Deakin, Jeffrey John (2016). "Africa's gift to the world". Botanical Miracles: Chemistry of Plants That Changed the World. CRC Press. pp. 46–51. ISBN 9781498704304. 21 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 September 2017.
  33. ↑ Ellis (1859), p. 302
  34. ↑ McLendon, Chuck (16 May 2000). "Ravenala madagascariensis". Floridata.com. 7 March 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 September 2009.
  35. ↑ Lambahoany Ecotourism Centre (24 August 2011). "Nature of Madagascar". Lambahoany Ecotourism Centre. 13 December 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 August 2011.
  36. ↑ Mittermeier, R.A.; Wallis, J.; Rylands, A.B.; Ganzhorn, J.U.; Oates, J.F.; Williamson, E.A.; Palacios, E.; Heymann, E.W.; Kierulff, M.C.M.; Yongcheng, Long; Supriatna, J.; Roos, C.; Walker, S.; Cortés-Ortiz, L.; Schwitzer, C., eds. (2009). "Primates in Peril: The World's 25 Most Endangered Primates 2008–2010" (PDF). Illustrated by S.D. Nash. IUCN/SSC Primate Specialist Group, International Primatological Society, and Conservation International. pp. 1–92. 1 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 27 August 2012.
  37. ↑ Black, Richard (13 July 2012). "Lemurs sliding toward extinction". BBC News. 29 July 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 August 2012.
  38. ↑ Mittermeier, R.; Ganzhorn, J.; Konstant, W.; Glander, K.; Tattersall, I.; Groves, C.; Rylands, A.; Hapke, A.; Ratsimbazafy, J.; Mayor, M.; Louis, E.; Rumpler, Y.; Schwitzer, C.; Rasoloarison, R. (December 2008). "Lemur diversity in Madagascar". International Journal of Primatology. 29 (6): 1607–1656. doi:10.1007/s10764-008-9317-y. hdl:10161/6237. S2CID 17614597. 15 February 2021 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 September 2019.
  39. ↑ Jungers, W.L.; Godfrey, L.R.; Simons, E.L.; Chatrath, P.S. (1997). "Phalangeal curvature and positional behavior in extinct sloth lemurs (Primates, Palaeopropithecidae)". Proceedings of the National Academy of Sciences USA. 94 (22): 11998–2001. Bibcode:1997PNAS...9411998J. doi:10.1073/pnas.94.22.11998. PMC 23681. PMID 11038588.
  40. ↑ 40.0 40.1 Okajima Y, Kumazawa Y (2009). "Mitogenomic perspectives into iguanid phylogeny and biogeography: Gondwanan vicariance for the origin of Madagascan oplurines". Gene. 441 (1–2): 28–35. doi:10.1016/j.gene.2008.06.011. PMID 18598742.
  41. ↑ Glaw, F.; Köhler, J. R.; Townsend, T. M.; Vences, M. (2012). Salamin, Nicolas (ed.). "Rivaling the World's Smallest Reptiles: Discovery of Miniaturized and Microendemic New Species of Leaf Chameleons (Brookesia) from Northern Madagascar". PLOS ONE. 7 (2): e31314. Bibcode:2012PLoSO...731314G. doi:10.1371/journal.pone.0031314. PMC 3279364. PMID 22348069.
  42. ↑ "Everglades, Madagascar Rain Forest on UNESCO List". ABC News. 30 July 2010. 11 May 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 February 2011.
  43. ↑ World Wildlife Fund, ed. (2001). "Madagascar subhumid forests". WildWorld Ecoregion Profile. National Geographic Society. 2010-03-08 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 April 2006.
  44. ↑ 44.0 44.1 Gade, Daniel W. (1996). "Deforestation and its effects in Highland Madagascar". Mountain Research and Development. 16 (2): 101–116. doi:10.2307/3674005. JSTOR 3674005.
  45. ↑ Kull (2004), p. 153
  46. ↑ Campbell, Gwyn (1993). "The Structure of Trade in Madagascar, 1750–1810". The International Journal of African Historical Studies. 26 (1): 111–148. doi:10.2307/219188. JSTOR 219188.
  47. ↑ Emoff (2004), pp. 51–62
  48. ↑ Grantham, H. S.; et al. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
  49. ↑ Harper, Grady J.; Steininger, Marc; Tucker, Compton; Juhn, Daniel; Hawkins, Frank (2007). "Fifty years of deforestation and forest fragmentation in Madagascar". Environmental Conservation. 34 (4): 325–333. doi:10.1017/S0376892907004262. S2CID 86120326.
  50. ↑ Bachelard, Jerome; Marcus, Richard (2011). "Countries at the Crossroads 2011: Madagascar" (PDF). Freedom House. 8 June 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 25 August 2012.
  51. ↑ Morelle, Rebecca (29 May 2014). "Asian relative of cane toad threatens Madagascar havoc". BBC News. 10 July 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 July 2014.
  52. ↑ Davies (2003), pp. 99–101
  53. ↑ Handwerk, Brian (21 August 2009). "Lemurs Hunted, Eaten Amid Civil Unrest, Group Says". National Geographic News. 10 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 March 2011.
  54. ↑ Weston, Phoebe (January 10, 2023). "Madagascar's unique wildlife faces imminent wave of extinction, say scientists". The Guardian. සම්ප්‍රවේශය January 16, 2023.
  55. ↑ Madagascar National Parks (2011). "The Conservation". parcs-madagascar.com. 31 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2011.
  56. ↑ "Rainforests of the Atsinanana". UNESCO. 3 September 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 April 2011.
  57. ↑ Bearak, Barry (24 May 2010). "Shaky Rule in Madagascar Threatens Trees". New York Times. 6 September 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2011.
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=මැඩගස්කරයේ_භූගෝලය&oldid=624453" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි