පෘථිවියේ හා සෙනසුරුවල ප්‍රමාණයන් පිළිබඳ දළ සංසන්දනයන්
අඩු ඝනත්වය, වේගවත් භ්‍රමණය, ද්‍රව තත්වය යන සංසිද්ධීන්හි සංයෝජනයක් ලෙස සෙනසුරු ධ්‍රැවවල දී පැතිලිවුණු සමකයේ දී ඉලිප්පී ගිය ගෝලීය ස්වරූපයක් සහිත ග්‍රහ වස්තුවකි. එහි ධ්‍රැවීය හා සමක අරයන් 10% ක වෙනසක් දක්වයි. එනම් 60268 km හා 54364 km වේ. වෙනත් වායුමය ග්‍රහලෝක ද ධ්‍රැවවලදී පැතිලි වුව ද ඒ සුළු ප්‍රමාණයන්ගෙනි.සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේ ජලයට වඩා ඝනත්වය අඩු එකම ග්‍රහලෝකය සෙනසුරුය. ජලයේ ඝනත්වයට වඩා එහි ඝනත්වය 0.69 g/cm³ වන්නේ එහි වායුමය වායුගෝලය නිසාය. සෙනසුරුට වඩා 20% කින් වැඩි වුව ද සෙනසුරු පෘථිවි ස්කන්ධ 9 ක් පමණි.
සංඝටනාව[සංස්කරණය]
සෙනසුරුගේ බාහිර වායුගෝලය 93.2% අණුක හයිඩ්‍රජන් ද 6.7% හීලියම් ද අඩංගු කරගත් ඇමෝනියා, ඇසිටලීන්, එතේන් , පොස්පීන් හා මෙතේන් අංශු මාත්‍රයන් ගෙන්ද යුක්ත බවද හඳුනාගෙන ඇත. සෙනසුරුගේ ඉහළ වළාකුළු ඇමෝනියා ස්ඵටිකවලින් සමන්විත වුව ද පහළ වළාකුළු ජලයෙන් හෝ NH4SH වලින් සමන්විත බව හඳුනාගෙන ඇත. හිරුගේ මූලද්‍රව්‍ය බහුලත්වය හා සසඳන කළ සෙනසුරු පැහැදිලිවම හීලියම් ඌනතාවයකින් පෙලේ.
හීලියම්ට වඩා බරින් වැඩි මූලද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණයන් නිශ්චිතව දැන නොසිටිය ද මූලද්‍රව්‍ය අනුපාතයන් සෞර ග්‍රහ මණ්ඩලයට අදාල ප්‍රාථමික සුලභතාවයන් හා ගැලපේ. මෙම මූලද්‍රව්‍ය සියල්ලේම මුළු ස්කන්ධය පෘථිවිය මෙන් 19 – 31 වාරයක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් හරයේ පවතී.
සෙනසුරු උෂ්ණත්ව විමෝචනයන්[සංස්කරණය]
සෙනසුරුගේ අභ්‍යන්තර ව්‍යුහය පිළිබඳ ඉතා සුළු සෘජු තොරතුරු ප්‍රමාණයක් පැවතිය ද එය බ්‍රහස්පතිගේ අභ්‍යන්තරය මෙන් හයිඩ්‍රජන් හා හීලියම්වලින් වටවුණු පාෂාණමය අභ්‍යන්තරයක් ලෙස උපකල්පනය කෙරේ.
වලාකුළු ස්ථර[සංස්කරණය]
සෙනසුරු අවකාශීය දෛනික වායුගෝලය බ්‍රහස්පති මෙන් පටි අකාරයක් දක්වයි. (නාමකරණය සමාන‍වේ) එහෙත් සෙනසුරු වළලු වඩාත් ළං වන අතර සමකය අසල දී පුළුල් වේ. පතුලේ දී -23 °C උෂ්ණත්වයක් ඇතිව 10 km දක්වා විහි දේ. ස්ථර ජලීය අයිස්වලින් සමන්විතය. අනතුරුව -93 °C ඇතිව 50 km දක්වා විහිදෙන NH4SH අයිස් ස්ථර‍යක් ඇත. එයින් 80km ඔස්සේ -153 °C උෂ්ණත්ව ඇමෝනියා අයිස් වළාකුළු ඇත. වළාකුළුවලට 200 km - 270 km ඔබ්බෙහි වළාකුළු මුදුන් ස්ථර දිස්වන අතර H2 හා He වායු ගෝලයේ ද දක්නට ඇත. සෙනසුරු සුළං සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේ වේගවත්ම ඒවා වේ. වොයේඩර් දත්ත 500 m/s වේගවත් උච්චතම නැගෙනහිර සුළං පිළිබඳ අඟවා සිටී. වොයේජර් චාරිකා දක්වාම සෙනසුරුගේ පැහැදිලි වළාකුළු රටා නිරීක්ෂණය නොකෙරෙනි.එහෙත් පසුව ඒවා නිරීක්ෂණය කළ හැකි වූ දුරේක්ෂය පෘථිවියෙහි ගොඩනැඟිණි.
සෙනසුරුගේ ඒකකාරී වායුගෝලය බොහෝදුරට දිගුකල් පවතින ඉලිප්සයන් හා වෙනත් බ්‍රහස්පතිට සමාන ලක්ෂණ දරයි.වර්ෂ 1990 දී හර්බල් අභ්‍යාවකාශ දුරේක්ෂය විසින් වොයෙජර් චාරිකාවලදී දක්නට නොලද සෙනසුරුගේ සමකාසන්නයේ අතිවිශාල සුදු වළාකුළු දක්නට ලදී. වර්ෂ 1994 දී තවත් සුළු කුණාටුවක් නිරීක්ෂණය කෙරිණි. සෑම වර්ෂයකට වරක් හෝ දළ වශයෙන් පෘථිවි වර්ෂ 30කට වරක්) සෙනසුරුගේ සිදුවන සංසිද්ධිවලට උදාහරණ ලෙස 1990 කුණාටුවදී විශාල සුදු ලපයක් දැකිය හැකිවීම දැක්විය හැකිය. එකල උත්තරාර්ධ ගෝලයේ ගිම්හාන සූර්ය විෂුවය පැවතුණි. මින් පෙර විශාල සුදු ලප 1876 , 1903, 1933 යන වර්ෂවල හා 1960 වර්ෂයේදී වඩාත් ප්‍රචලිතව දක්නට ලැබිණි. ආවර්තිතාව දිගින් දිගටම පැවතුන හොත් 2020 දී එය යළි ඇති වනු ඇත.
කැසිනි අභ්‍යාවකාශ යානයෙන් ගත් මෑත කාලීන ඡායාරූප අනුව සෙනසුරුගේ උත්තරාර්ධ ගෝලය යුරේනස් මෙන් දීප්තිමත් නිල් පැහැයක් දක්නට ලැබිණි. සෙනසුරු වළලු උත්තරාර්ධ ගෝලය අවහිර කරන බැවින් මෙම නිල් පැහැය පෘථිවියේ සිට දැක බලා ගත නොහැක.රැලේ අහඹු විසූරුම් මඟින් පැහැය ඇති වන බව පෙනේ.
අධෝරක්ත කිරණ යොදා ගනිමින් තාරකා විද්‍යාඥයින් තහවුරු කරන පරිදි සෙනසුරු සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේ එකම උණුසුම් ධ්‍රැවීය අවර්තය(සුළිය) ලෙස සැලකේ. සෙනසුරුගේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය -185 °C වුව ද උණුසුම් ලප ලෙස හැඳින්විය හැකි ධ්‍රැවීය අවර්තය උෂ්ණත්වය -122 °C පමණ වේ. 78°N ප්‍රචණ්ඩ ෂඩාස්‍රාකාර තරංග රටාවක් වායුගෝලීය උතුරු ධ්‍රැව අවර්තහි දී පළමුවරට වොයේජර් රූප මඟින් නිරීක්ෂණය කෙරිණි. HST ඡායාරූපවලට අනුව දකුණු ධ්‍රැවය ජෙට් ප්‍රවාහ පැවතීමක් දක්නට ලැබුණ ද ශක්තිමත් ධ්‍රැවීය අවර්ත හෝ ෂඩස්‍රාකාර තරංග රටා දක්නට නොලැබිණි. නමුත් 2006 නොවැම්බර් හි දී නාසා ආයතනය වාර්තා කළ අන්දමට කැසිනි අභ්‍යාවකාශ යානය කුණාටු හා හදිසි කැළඹීමක් දක්ෂිණ ධ්‍රැවයේ දුටු අතර එය පැහැදිලිව නෙත් ප්‍රාකාරයක් (eyewall) ලෙස හඳුනා ගැණුනි. මෙය සුවිශේෂී වන්නේ පෘථිවියේ හැර පිටස්තර ග්‍රහලෝකයක දී නෙත් ප්‍රාකර නිරීක්ෂණ නොකෙරුණු බැවිනි. (බ්‍රහස්පතිගේ වියලි රතු ලපයේ ද නෙත් ප්‍රාකාරයක් දැක්වීමට ගැලීලියෝ අභ්‍යවකාශ යානය අසමත් විය. උත්තර ධ්‍රැව ෂඩස්‍රයේ සෘජු පාර්ශවයක් 13,800 km දිගුය. සමස්ත ව්‍යුහය පැය 10 මි.39 තත්.24 හිදී භ්‍රමණය වේ. එය සෙනසුරුගේ විකිරණ මුදා හැරීමේ කාල පරාසයට මෙන්ම අභ්‍යන්තර භ්‍රමණ කාල පරාසයට සමාන වේ. නමුත් දෘෂ්‍ය වායුගෝලයේ වළාකුළු මෙන් ෂඩාස්‍රාකාර වස්තූන්ගේ දේශාංශය මාරු වීමක් සිදු නොවේ. මෙම හැසිරීමේ සම්භවය හැදෑරීය යුතු ගැටළුවකි. බොහෝ තාරකා විද්‍යාඥයින් මෙය වායුගෝලයේ ස්ථාවර තරංග රටාවක් ලෙස සැලකුවද ෂඩාස්‍රය නව්‍ය ආකාරයක් විය හැක. වඩාත් ගැඹුරු හැදෑරීම්වලට අනුව සෙනසුරු විකිරණ මුදා හැරීම්වලට ෂඩස්‍රයෙන් (අපට දැකගත හැකි නිශ්චිත භ්‍රමණ කාලයක් ඇති ප්‍රදේශයක්) සිදුවීමට වඩාත් ඉඩ ඇති අතර අභ්‍යන්තරයෙන් (අපට දැකගත නොහැකි යටත්) සිදුවීමට ඉඩ අඩු බව පෙනී ගොස් ඇත. චුම්භක ක්ෂේත්‍රය හා චුම්භක ගෝලය සෙනසුරුට සරල සමමිතික හැඩයක් සහිත ප්‍රාථමික චුම්භක ක්ෂේත්‍රයක් වන චුම්භක ද්වී ධ්‍රැවයක් ඇත.එහි සමකයේ දී විශාලත්වය 0.2 ගවුස් (20 µT) වන අතර එය බ්‍රහස්පතිගේ විශාලත්වයෙන් 1/20 ක් වන අතර පෘථිවි ක්ෂේත්‍රයට වඩා මදක් දුර්වලය. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ක්‍රෝනියන් චුම්භක ගෝලය ජෝවියන් ගෝලයට වඩා කුඩා අතර ටයිටන් කාක්ෂිකය දක්වා පැතිර ඇත. බොහෝ දුරට ක්ෂේත්‍රය බ්‍රහස්පතීගේ මෙන් ද්‍රව හයිඩ්‍රජන් ස්ථරයේ ද්‍රව හයිඩ්‍රජන් ඩයිනමෝව ලෙස හැඳින්වෙන තරංග නිසා ඇති වනු ඇත. අනෙකුත් ග්‍රහලෝක හා සැලකීමේදී මෙම චුම්භක ගෝලය හිරුගේ සූර්ය සුළං අංශු අපගමනය කිරීමෙහි ලා සමත්ය. චුම්භක ගෝලයේ පිටත ප්‍රදේශයේ ටයිටන් චන්ද්‍රයා කාක්ෂික ගත වන අතර එහි පිටත වායුගෝලයෙන් අයනීකෘත අංශු දායක කරයි.
සටහන්[සංස්කරණය]
|- |Saturn Physical_characteristics
|-