දකුණු සුඩානයේ භූගෝලය
දකුණු සුඩානය පිහිටා ඇත්තේ අක්ෂාංශ 3° සහ 13°N අතර දේශාංශ 24° සහ 36°E අතර ය. එය නිවර්තන වනාන්තර, වගුරු බිම් සහ තණබිම් වලින් ආවරණය වී ඇත. සුදු නයිල් ගඟ ජුබා හරහා රට හරහා ගමන් කරයි.[1] සුඩ් සෑදී ඇත්තේ "කඳුකර මුහුද" යන අර්ථය ඇති බහර් අල් ජබල් ලෙස දේශීයව හැඳින්වෙන සුදු නයිල් ගඟ මගිනි.[2]
දකුණු සුඩානයේ බැන්ඩිංගිලෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශය ලොව දෙවන විශාලතම වනජීවී සංක්‍රමණයට සත්කාරකත්වය සපයයි. ඉතියෝපියානු දේශ සීමාවට බටහිරින් පිහිටි බෝමා ජාතික වනෝද්‍යානය මෙන්ම කොංගෝ දේශ සීමාව ආසන්නයේ පිහිටි සුඩ් තෙත්බිම සහ දකුණු ජාතික වනෝද්‍යානය හාර්ටෙබීස්ට්, කොබ්, ටොපි, මී හරකුන්, අලි ඇතුන්, ජිරාෆ් සහ සිංහයන් විශාල ජනගහණයකට වාසස්ථාන සැපයූ බව සමීක්ෂණවලින් හෙළි වී තිබේ.
දකුණු සුඩානයේ වන රක්ෂිතය බොන්ගෝ, යෝධ වනාන්තර ඌරන්, රතු ගංගා ඌරන්, වන අලි, චිම්පන්සියන් සහ වන වඳුරන් සඳහා ද වාසස්ථාන සැපයීය. WCS විසින් 2005 දී දකුණු සුඩානයේ අර්ධ-ස්වාධීන රජය සමඟ සහයෝගීව ආරම්භ කරන ලද සමීක්ෂණවලින් හෙළි වූයේ සැලකිය යුතු, අඩු වූ වනජීවී ගහනය තවමත් පවතින බවත්, පුදුමයට කරුණක් නම්, අග්නිදිගින් ඇන්ටිලොප් මිලියන 1.3 ක විශාල සංක්‍රමණය සැලකිය යුතු ලෙස නොවෙනස්ව පවතින බවත්ය.
රටෙහි වාසස්ථාන තෘණ බිම්, උස් උන්නතාංශ සානු සහ කඳු බෑවුම්, වනාන්තර සහ තණකොළ සහිත සැවානා, ගංවතුර බිම් සහ තෙත් බිම් ඇතුළත් වේ. ආශ්‍රිත වනජීවී විශේෂවලට ආවේණික සුදු කන් ඇති කොබ් සහ නයිල් ලෙච්වේ, අලි ඇතුන්, ජිරාෆ්, පොදු ඊලන්ඩ්, යෝධ ඊලන්ඩ්, ඔරික්ස්, සිංහයන්, අප්‍රිකානු වල් බල්ලන්, කේප් මී හරකුන් සහ ටොපි (දේශීයව ටියැං ලෙස හැඳින්වේ) ඇතුළත් වේ. සිවිල් යුද්ධයට පෙර පුරාවෘත්තයක් වූ ඇන්ටිලොප් වර්ග දෙකම සුදු කන් ඇති කොබ් සහ ටියාං ගැන එතරම් දැනුමක් නැත. බෝමා-ජොන්ග්ලෙයි භූ දර්ශන කලාපය බෝමා ජාතික වනෝද්‍යානය, පුළුල් තණබිම් සහ ගංවතුර බිම්, බැන්ඩිංගිලෝ ජාතික වනෝද්‍යානය සහ සෙරාෆ් වනජීවී රක්ෂිතය ඇතුළත් වන වගුරු බිම් සහ සෘතුමය වශයෙන් ගංවතුරට ලක් වූ තෘණ බිම් වලින් සමන්විත සුද්ද් යන ප්‍රදේශවලින් සමන්විත වේ.
දකුණු සුඩානයේ දිලීර ගැන දන්නේ අල්ප වශයෙනි. සුඩානයේ දිලීර ලැයිස්තුවක් එස්. ඒ. ජේ. ටාර් විසින් සකස් කරන ලද අතර එවකට පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය මයිකොලොජිකල් ආයතනය (Kew, Surrey, UK) විසින් 1955 දී ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. ගණ 175 කින් යුත් විශේෂ 383 කින් යුත් ලැයිස්තුවට, එවකට රටෙහි මායිම් තුළ නිරීක්ෂණය කරන ලද සියලුම දිලීර ඇතුළත් විය. . එම වාර්තා බොහොමයක් වර්තමාන දකුණු සුඩානයට සම්බන්ධයි. වාර්තා වී ඇති බොහෝ විශේෂයන් බෝග රෝග සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. දකුණු සුඩානයේ සැබෑ දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව බොහෝ සෙයින් වැඩි ය.
2006 දී ජනාධිපති කීර් ප්‍රකාශ කළේ තම රජය දකුණු සුඩානයේ සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂා කිරීමට සහ ප්‍රචාරණය කිරීමට හැකි සෑම දෙයක්ම කරන බවත්, ලැව්ගිනි, අපද්‍රව්‍ය බැහැර කිරීම සහ ජල දූෂණය අවම කිරීමට උත්සාහ කරන බවත්ය. ආර්ථිකය සහ යටිතල පහසුකම් සංවර්ධනය නිසා පරිසරය තර්ජනයට ලක්ව ඇත. රටෙහි 2019 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකය 9.45/10 මධ්‍යන්‍ය අගයක් ඇති අතර, එය රටවල් 172 කින් ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන ස්ථානයට පත් විය.[3]
පරිසර කලාප කිහිපයක් දකුණු සුඩානය පුරා විහිදී යයි: නැගෙනහිර සුඩානියානු සවානා, උතුරු කොංගෝලියානු වනාන්තර-සැවානා මොසෙයික්, සහරාන් ගංවතුර තෘණ බිම් (සුඩ්), සහේලියන් ෂිටිම් සවානා, නැගෙනහිර අප්‍රිකානු කඳුකර වනාන්තර සහ උතුරු ඇකේසියා-කොමිෆෝරා පඳුරු බිම් සහ පඳුරු.[4]
දේශගුණය
[සංස්කරණය]
දකුණු සුඩානයේ නිවර්තන දේශගුණයක් ඇති අතර, අධික ආර්ද්‍රතාවය සහිත වැසි සහිත සමයක් සහ විශාල වර්ෂාපතනයක් පසුව වියළි සමයක් මගින් සංලක්ෂිත වේ. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය සෑම විටම ඉහළ මට්ටමක පවතින අතර සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 20 සහ 30 °C (68 සහ 86 °F) අතර පහත වැටෙන සිසිල්ම මාසය ජූලි වන අතර සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 23 සිට 37 °C (73 සිට 98 °F දක්වා) දක්වා වන උණුසුම්ම මාසය මාර්තු වේ.[5]
වඩාත්ම වර්ෂාපතනය මැයි සහ ඔක්තෝබර් අතර දක්නට ලැබේ, නමුත් වැසි සමය අප්රේල් මාසයේ ආරම්භ වී නොවැම්බර් දක්වා දීර්ඝ කළ හැකිය. සාමාන්‍යයෙන් මැයි මාසය තෙත්ම මාසයයි. මෙම සමය "අන්තර්-නිවර්තන කලාපයේ වාර්ෂික මාරුවෙන් බලපෑම් ඇති කරයි"[6] සහ දකුණු හා නිරිතදිග සුළං වෙත මාරුවීම තරමක් අඩු උෂ්ණත්වයකට, වැඩි ආර්ද්‍රතාවයකට සහ වැඩි වලාකුළු ආවරණයකට මග පාදයි.[7]
වනජීවී
[සංස්කරණය]දකුණු සුඩානයේ වනජීවීන් යනු දකුණු සුඩානයේ ස්වභාවික ශාක හා සත්ත්ව විශේෂයි. දකුණු සුඩානයට ලෝකයේ විශාලතම තෙත් බිම් වලින් එකක් වන සුඩ් අයත් වේ.[8] ඇමරිකානු ජීව විද්‍යාඥයෙකු සහ සංරක්ෂණඥයෙකු වන ජේ. මයිකල් ෆේ ට අනුව, දකුණු සුඩානයේ "පෘථිවිය මත විශාලතම ක්ෂීරපායීන්ගේ විශාලතම සංක්‍රමණය ඉදිරිපත් කළ හැකිය",[8] වනජීවී සංරක්ෂණ සංගමය (WCS) වාර්තා කරන්නේ ගිනිකොනදිග සුඩානයේ ඇන්ටිලොප් මිලියන 1.3 ක් සංක්‍රමණය වන බවයි. මෙම ප්‍රදේශය අඩු ඝනත්ව මානව ජනගහනයක් ඇති අතර, ආසන්න වශයෙන් මිලියන 7 ක ජනතාවක් දළ වශයෙන් 619,745 km2 (වර්ග සැතපුම් 239,285) පුරා ව්‍යාප්තව සිටිති.[9]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ Ross, Will (9 January 2011). "Southern Sudan votes on independence". BBC News. 1 April 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2011.
- ^ eg. example reference in "Bahr el Jabal". The Free Dictionary. 5 December 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 August 2023.
- ^ Grantham, H. S.; et al. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
- ^ Burgess, Neil; D'Amico Hales, Jennifer; Underwood, Emma (2004). Terrestrial Ecoregions of Africa and Madagascar: A Conservation Assessment. Washington, D.C.: Island Press. ISBN 978-1-55963-364-2.
- ^ "Average weather in Juba, Sudan". weather-and-climate.com. 15 September 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2012.
- ^ "South Sudan". The World Factbook. CIA. 11 July 2011. 6 July 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2011.
- ^ "Weather: Juba". BBC. 13 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2012.
- ^ a b Guarak, Mawut Achiecque Mach (21 February 2011). Integration and Fragmentation of the Sudan: An African Renaissance. AuthorHouse. pp. 468–. ISBN 978-1-4567-2355-2. සම්ප්‍රවේශය 30 July 2011.
- ^ "Southern Sudan". Wildlife Conservation Society. සම්ප්‍රවේශය 31 July 2011.