ටෝගෝ හි ඉතිහාසය
පුරාවිද්‍යාත්මක සොයාගැනීම්වලින් පෙනී යන්නේ ගෝත්‍රිකයන් මැටි භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය කිරීමට සහ යකඩ සැකසීමට සමත් වූ බවයි. ටෝගෝ යන නම ඊව් භාෂාවෙන් "ගඟ පිටුපස" ලෙස පරිවර්තනය කර ඇත. 11 වන සියවසේ සිට 16 වන සියවස දක්වා කාලය තුළ ගෝත්‍ර කලාපයට ඇතුළු විය: බටහිරින් ඊව් සහ නැගෙනහිරින් මිනා සහ තුවක්කු. ඔවුන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. අත්ලාන්තික් වහල් වෙළඳාම 16 වන සියවසේ ආරම්භ වූ අතර, ඊළඟ වසර දෙසීය තුළ වෙරළබඩ කලාපය යුරෝපීයයන් වහලුන් සෙවීමේ වෙළඳ මධ්‍යස්ථානයක් වූ අතර, ටෝගෝ සහ ඒ අවට කලාපයට "ද ස්ලේව් කෝස්ට්" යන නම ලැබුණි.
1884 දී, ටෝගොවිල්හිදී III වන මල්පා රජු සමඟ ගිවිසුමක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් ජර්මනිය වෙරළ තීරයේ භූමි ප්‍රමාණයකට ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයකට හිමිකම් කියන අතර ක්‍රමයෙන් එහි පාලනය රට අභ්‍යන්තරයට ව්‍යාප්ත කළේය. එහි දේශසීමා නිර්වචනය කරනු ලැබුවේ ජර්මානු හමුදා විසින් අභ්‍යන්තර ප්‍රදේශය අල්ලා ගැනීමෙන් පසුව ප්‍රංශය සහ බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ ගිවිසුම් අත්සන් කිරීමෙන් පසුවය. 1905 දී මෙය ටෝගෝලන්තයේ ජර්මානු යටත් විජිතයක් බවට පත් විය. දේශීය ජනගහනයට වැඩ කිරීමට, කපු, කෝපි සහ කොකෝවා වගා කිරීමට සහ බදු ගෙවීමට බල කෙරුනි. කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අපනයනය කිරීම සඳහා දුම්රිය මාර්ගයක් සහ ලෝමේ වරාය ඉදිකරන ලදී. ජර්මානුවන් කොකෝවා, කෝපි සහ කපු වගා කිරීමේ ශිල්පීය ක්‍රම හඳුන්වා දුන් අතර යටිතල පහසුකම් සංවර්ධනය කළහ.
පළමුවන ලෝක සංග්‍රාමයේදී, ටෝගෝලන්තය බ්‍රිතාන්‍යය සහ ප්‍රංශය විසින් ආක්‍රමණය කරන ලද අතර, ඉංග්‍රීසි-ප්රංශ සහාධිපත්‍යය ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. පළමු ලෝක සංග්‍රාමයේ බටහිර අප්‍රිකානු ව්‍යාපාරයේ දී ජර්මානු යටත් විජිත ටෝගෝලන්තයට ප්රංශ සහ බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණය සාර්ථක වීම ටෝගෝලන්ත ව්‍යාපාරයට සම්බන්ධ විය. 1914 අගෝස්තුවේ දී මිත්‍ර පාක්ෂිකයින් යටත් විජිතය ආක්‍රමණය කිරීමෙන් පසුව, ජර්මානු හමුදා පරාජයට පත් වූ අතර, 1914 අගෝස්තු 26 වන දින යටත් විජිතයට යටත් වීමට බල කෙරුනි. 1916 දෙසැම්බර් 7 වන දින, සහාධිපත්‍යය බිඳ වැටුණු අතර, පසුව ටෝගෝලන්තය බ්‍රිතාන්‍ය සහ ප්රංශ කලාපවලට බෙදා, බ්‍රිතාන්‍ය ටෝගෝලන්තයේ යටත් විජිත නිර්මාණය විය. සහ ප්රංශ ටෝගෝලන්තය. 1922 ජූලි 20 වන දින මහා බ්‍රිතාන්‍යයට ටෝගෝවේ බටහිර කොටස පාලනය කිරීමටත් ප්‍රංශය නැඟෙනහිර කොටස පාලනය කිරීමටත් ජාතීන්ගේ සංගමයේ වරම ලැබුණි. 1945 දී ප්රංශ පාර්ලිමේන්තුවට නියෝජිතයින් තිදෙනෙකු යැවීමේ අයිතිය රටට ලැබුණි.
දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු, මෙම වරම එක්සත් ජාතීන්ගේ භාර ප්‍රදේශ බවට පත් විය. බ්‍රිතාන්‍ය ටෝගෝලන්තයේ පදිංචිකරුවන් 1957 දී ස්වාධීන රාජ්‍යයක් වන ඝානාවේ කොටසක් ලෙස ගෝල්ඩ් කෝස්ට් වෙත එක්වීමට ඡන්දය දුන්හ. ප්රංශ ටෝගෝලන්තය 1959 දී ප්රංශ සංගමය තුළ ස්වයං පාලන ජනරජයක් බවට පත් වූ අතර ප්‍රංශය ආරක්ෂක, විදේශ සබඳතා සහ මූල්‍ය පාලනය කිරීමේ අයිතිය රඳවා ගත්තේය.
ස්වාධීනත්වය
[සංස්කරණය]1960 අප්‍රේල් 27 වන දින ටෝගොලීස් ජනරජය ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. 1961 ප්‍රථම ජනාධිපතිවරණයේදී විපක්ෂය විසින් වර්ජනය කරන ලද මැතිවරණ වලින් 100% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් සිල්වනස් ඔලිම්පියෝ ප්‍රථම ජනාධිපති බවට පත් විය. 1961 අප්‍රේල් 9 දින, ටෝගෝ ජනරජයේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සම්මත කරන ලදී, ඒ අනුව උත්තරීතර ව්‍යවස්ථාදායක ආයතනය වූයේ ටෝගෝහි ජාතික සභාවයි.[1] 1961 දෙසැම්බරයේදී විරුද්ධ පක්ෂ නායකයින් අත්අඩංගුවට ගනු ලැබුවේ ආණ්ඩු විරෝධී කුමන්ත්‍රණයක් සකස් කිරීම සම්බන්ධයෙන් ඔවුන්ට චෝදනා එල්ල වූ බැවිනි. විරුද්ධ පක්ෂ විසුරුවා හැරීම පිළිබඳ නියෝගයක් නිකුත් කරන ලදී. ඔලිම්පියෝ එක්සත් ජනපදය, එක්සත් රාජධානිය සහ බටහිර ජර්මනිය සමඟ සහයෝගීතාව ඇති කර ගැනීමෙන් ප්‍රංශය මත යැපීම අඩු කිරීමට උත්සාහ කළේය. ඇල්ජීරියානු යුද්ධයෙන් පසු බලමුලු ගැන්වූ ප්රංශ සොල්දාදුවන්ගේ උත්සාහයන් ඔහු ප්‍රතික්ෂේප කළ අතර ටෝගෝ හමුදාවේ තනතුරක් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළේය. මෙම සාධක අවසානයේ 1963 ජනවාරි 13 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකට තුඩු දුන් අතර එහිදී සාජන් ග්නාසිංබේ ඊයදේමාගේ මෙහෙයවීම යටතේ සොල්දාදුවන් පිරිසක් විසින් ඔහුව ඝාතනය කරන ලදී.[2] ටෝගෝ හි හදිසි තත්වයක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. හමුදාව බලය පැවරුවේ නිකොලස් ග්‍රූනිට්ස්කි ගේ නායකත්වයෙන් යුත් අන්තර්වාර රජයකටය. 1963 මැයි මාසයේදී ග්‍රූනිට්ස්කි ජනරජයේ ජනාධිපතිවරයා ලෙස තේරී පත් විය. නව නායකත්වය ප්‍රංශය සමඟ සබඳතා වර්ධනය කර ගැනීමේ ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කළේය. ඔහුගේ ප්‍රධාන අරමුණ වූයේ උතුර සහ දකුණ අතර බෙදීම් සමනය කිරීම, නව ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීම සහ බහු පක්ෂ ක්‍රමයක් හඳුන්වා දීමයි.
1967 ජනවාරි 13 වන දින, ලේ රහිත කුමන්ත්‍රණයකින් ග්‍රූනිට්ස්කි බලයෙන් පහ කර ඊයඩේමා ඥාසිංබේ ජනාධිපති ධූරයට පත් විය.[3] ඔහු ටෝගෝ ජනතා පක්ෂයේ රැලිය නිර්මාණය කර, අනෙකුත් දේශපාලන පක්ෂවල ක්‍රියාකාරකම් තහනම් කර, 1969 නොවැම්බර් මාසයේදී ඒක-පක්ෂ ක්‍රමයක් හඳුන්වා දුන්නේය. ඔහු 1979 සහ 1986 දී නැවත තේරී පත් විය. 1993 දී, යුරෝපා සංගමය 1993, 1998 සහ 2003 දී ඊයඩේමා නැවත තේරී පත්වීම බලය අල්ලා ගැනීමක් ලෙස විස්තර කරමින් හවුල්කාරිත්වය අත්හිටුවන ලදී. 2004 අප්‍රේල් මාසයේදී, බ්‍රසල්ස්හිදී, යුරෝපා සංගමය සහ ටෝගෝ අතර සහයෝගීතාව නැවත ආරම්භ කිරීම පිළිබඳ සාකච්ඡා පැවැත්විණි.
ඊයඩේමා ඥාසිංබේ 2005 පෙබරවාරි 5 සෙනසුරාදා මිය ගියේය. හමුදාව විසින් ඔහුගේ පුත් ෆාරේ ඥාසිංබේ [3] ජනාධිපති ලෙස පත් කිරීම ප්‍රංශයෙන් හැර ජාත්‍යන්තර හෙලාදැකීමට හේතු විය. සමහර "ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ" අප්‍රිකානු නායකයින් වන සෙනගල්හි අබ්දුලේ වේඩ් සහ නයිජීරියාවේ ඔලුසේගුන් ඔබසාන්ජෝ මෙම පියවරට සහය දුන් අතර එමඟින් අප්‍රිකානු සංගමය තුළ භේදයක් ඇති විය.[4] ඥාසිංබේ බලය අත්හැර මැතිවරණයක් පැවැත්වූ අතර, ඔහු මාස දෙකකට පසුව ජයග්‍රහණය කළේය. මැතිවරණ ප්‍රතිඵලය සාවද්‍ය බව විපක්ෂය ප්‍රකාශ කළේය. ටෝගෝ හි මානව හිමිකම් තත්ත්වය පිළිබඳ ප්‍රශ්න හේතුවෙන් 1993 දී ආධාර කපා දැමූ යුරෝපා සංගමය සමඟ සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කිරීමට උත්සාහ කිරීමේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා රජයේ කැපවීම පිළිබඳ ප්‍රශ්නවලට 2005 සිදුවීම් හේතු විය. එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට අනුව ජනාධිපතිවරණය ආශ්‍රිත ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියා හේතුවෙන් පුද්ගලයින් 400 ක් පමණ මිය ගියහ. ටෝගෝ වැසියන් 40,000 ක් පමණ අසල්වැසි රටවලට පලා ගියහ. ඥාසිංබේ 2010 සහ 2015 දී නැවත තේරී පත් විය.
2017 දී රාජ්‍ය විරෝධී උද්ඝෝෂණ ඇවිළිණි. එක්සත් ජාතීන් විසින් ආරක්ෂක හමුදා විසින් සිදු කරන ලද මර්දනය හෙළා දුටු අතර, ඥාසිංබේ ඉල්ලා අස්විය යුතු බව පැවසීමෙන් පසු ගැම්බියාවේ විදේශ අමාත්‍ය ඔසයිනෝ ඩාර්බෝ හට නිවැරදි කිරීමක් කිරීමට සිදු විය.[5]
2020 පෙබරවාරියේ පැවති ජනාධිපතිවරණයේදී, ෆාරේ ඥාසිංබේ ටෝගෝ හි ජනාධිපති ලෙස ඔහුගේ සිව්වන ජනාධිපති ධුර කාලය ජයග්‍රහණය කළේය.[6] නිල ප්‍රතිඵලයට අනුව ඔහු ජයග්‍රහණය කළේ ඡන්ද ප්‍රතිශතයෙන් 72% ක පමණ පරතරයකින්. 18%ක් හිමි හිටපු අගමැති අග්බෙයෝම් කොඩ්ජෝ ඔහුගේ සමීපතම ප්‍රතිවාදියා පරාජය කිරීමට මෙය ඔහුට හැකි විය.[7] 2020 මැයි 4 වන දින, ටෝගෝ හමුදා බලඇණියක අණ දෙන නිලධාරියා වූ බිටලා මැඩ්ජූල්බා ඔහුගේ කාර්යාලයේ මියගොස් සිටියදී සොයා ගන්නා ලදී. මැඩ්ජූල්බා ගේ මරණය සිදු වූ දිනය පැමිණියේ යලි තේරී පත් වූ ෆාරේ ඥාසිංබේ ඔහුගේ සිව්වන වාරය සඳහා දිවුරුම් දීමෙන් පසුවය. මෙම නඩුව සඳහා පරීක්ෂණයක් ආරම්භ කරන ලද අතර, මේජර් ජෙනරාල් කඩංහ අබලෝ ෆීලික්ස් ට නඩු පවරනු ලැබූ අතර මැඩ්ජූල්බා ගේ ඝාතනයට සහ 'රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර ආරක්ෂාවට එරෙහි කුමන්ත්‍රණය' සම්බන්ධව නඩු පවරන ලදී.[8][9]
පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලයට සම්බන්ධ වීම
[සංස්කරණය]ටෝගෝ 2022 ජූනි මාසයේදී පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලයට එක් විය.[10] 2022 පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය රාජ්‍ය නායක සමුළුවට ඇතුළත් වීමට පෙර, විදේශ අමාත්‍ය රොබට් ඩසී කියා සිටියේ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය සාමාජිකත්වය නව අපනයන වෙළඳපොලවල්, සංවර්ධන ව්‍යාපෘති සඳහා අරමුදල් සහ ටෝගෝලියානු පුරවැසියන්ට ඉංග්‍රීසි ඉගෙන ගැනීමට සහ නව අධ්‍යාපනික හා සංස්කෘතික සම්පත් වෙත ප්‍රවේශ වීමට අවස්ථාවන් ලබා දීමට අපේක්ෂා කරන බවයි. .[11]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "Togo". Ujamaa Live (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2019-04-26. 2 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2019-06-11.
- ^ Ellis, Stephen (1993). "Rumour and Power in Togo". Africa: Journal of the International African Institute. 63 (4). Cambridge University Press: 462–476. doi:10.2307/1161002. JSTOR 1161002. S2CID 145261033.
- ^ a b "Togo Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption". www.heritage.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). 10 May 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 January 2021.
- ^ BBC News – Togo country profile – Overview සංරක්ෂණය කළ පිටපත 13 ඔක්තෝබර් 2019 at the Wayback Machine. Bbc.co.uk (11 July 2011). Retrieved on March 26 2012.
- ^ Farge, Emma (2017-10-23). "Gambian ministry says up to Togo to resolve crisis". Reuters. Thomson Reuters. 26 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2017-10-26.
- ^ "Togo's President Faure Gnassingbé wins fourth term". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2020-02-24. 24 February 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2020-02-24.
- ^ "Togo President Faure Gnassingbe wins fourth term in landslide". Al Jazeera. 24 February 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2020-02-24.
- ^ "Togo: une enquête ouverte après la mort du colonel Bitala Madjoulba" (French බසින්). Radio France Internationale. 6 May 2020. 28 December 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 December 2021.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ "Togo: Assassinat du colonel Madjoulba Bitala : le général Kadangha Abalo dément toutes accusations" (French බසින්). Togo Nyigba. 6 May 2020. 9 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 February 2024.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ Turner, Camilla (2022-06-22). "Togo and Gabon to become newest members of Commonwealth this week". The Daily Telegraph (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0307-1235. 27 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-06-29.
- ^ Lawson, Alice (2022-06-24). "Togo sees Commonwealth entry as pivot to English-speaking world". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). 4 November 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-07-01.